franciscanen.nl JA ARGANG 14 | J ULI/AUGUSTUS 2019
| NUMMER 4
ZIELSVERWANTSCHAP
3 Provinciaal Kapittel 2019 5 30 Clarissendag in Vlaanderen Clara di Offreduccio 6 UITDAGINGEN VOOR HET NIEUWE BESTUUR
e
O NTM O E TI N G STA AT VO O R O P
EEN BEZIELENDE ONTMOETING
VOORAF
Zielsverwant Je ontmoet iemand en dan kan het gebeuren dat je het gevoel krijgt zo van “het klikte meteen” of van “de vonk sloeg over”. Meestal is er dan meer aan de hand dan dat je die ander ‘knap’ vindt of een aardig type, met mooie ogen, met een goed voorkomen. Pas als je iemand beter leert kennen, kan er iets groeien van elkaar verstaan, van je bij de ander thuis voelen. De vonk slaat eerst dan écht over wanneer je heel goed met elkaar kunt delen hoe je in het leven staat, wat voor jou en de ander waarde heeft, waar je voor warm kunt lopen, wat je idealen en toekomstdromen zijn enz. Die eerste ontmoeting groeit uit tot een verwantschap, je voelt je verwant met elkaar, zelfs over natuurlijke grenzen heen. Illustratie omslag: Franciscus ontmoet Clara (illustratie: Philippus Philippus ofmcap) Franciscanen.nl is het tweemaandelijkse contactblad van de minder broeders franciscanen in Nederland. Het heeft tot doel een breed publiek op de hoogte te brengen van het franciscaanse denken en doen. Oplage: 4750.
Is het niet die zielsverwantschap die er gegroeid was tussen Franciscus en Clara, met elkaar verbonden in Jezus Christus? In een verhaal uit De Fioretti lezen we hoe Clara vanwege haar ziekte niet samen met haar zusters naar de kerk van San Damiano kon gaan om de nachtmis te vieren. Toen de zusters na de viering bij Clara terugkwamen, zeiden ze: “O moeder, zuster Clara, deze heilige Kerstmis heeft ons zoveel troost geboden. Had God toch maar gewild dat u erbij was!” En Clara antwoordde: “Ik prijs en dank mijn gezegende Heer Jezus Christus, lieve zusters en dochters, want tot grote vertroosting van mijn ziel heb ik alle plechtigheden van deze allerheiligste nacht meegemaakt. Dankzij mijn heilige vader Franciscus en de genade van mijn Heer Jezus Christus ben ik namelijk in de kerk van mijn vader Franciscus geweest.”
Abonnement: Gratis aan te vragen via
Met wie voelen wij ons verwant?
tel.: 073 6875615 en e-mail: provincialaat@franciscanen.nl.
Ton Peters ofm
Vrijwillige bijdragen ter bestrijding van de onkosten zijn welkom op IBAN NL52ABNA0416244181 t.n.v. Ned. Provincie v.d. Orde der Minderbroeders, ‘s-Hertogenbosch. Redactie: Ton Peters ofm (hoofdredacteur), Theo van de Kerkhof (eindredacteur), Hans-Peter Bartels ofm (redactie secretaris), Maarten Lemmers ofm, Marcel Paulissen ofm. Ontwerp en drukwerk: Artis. online en offline communicatie www.art-is.nl Contact: Franciscanen.nl, Van der Does de Willeboissingel 12, 5211CB ‘s-Hertogenbosch, tel.: 073 6875615, e-mail: redactie@franciscanen.nl, website: www.franciscanen.nl. ISSN 1871-7217 - TNT reg.nr. 135658
Men liet Jezus weten: “Uw moeder en uw broers staan daarginds en willen U zien.” Hij antwoordde hun: “Mijn moeder, mijn broeders en zusters zijn zij die het woord van God horen en doen.” (Naar Lucas 8, 20-21)
2
AC T U E E L
Van 21 tot en met 24 mei kwamen vijfentwintig broeders bijeen voor het provinciaal kapittel. Naast een terugblik op de afgelopen bestuursperiode en het provinciaalschap van broeder Rob Hoogenboom werd er vooral vooruitgekeken naar de nieuwe driejarige bestuursperiode. Verder koos het kapittel een nieuwe minister-provinciaal en viceprovinciaal, alsmede vier definitoren (bestuursleden).
Provinciaal Kapittel blikt vooruit Het kapittel besloot tot continuering van de provincieprojecten in de komende bestuursperiode. Daarbij gaat het om het Stadsklooster La Verna in Amsterdam, het Franciscaans Jongerenwerk in Megen, het Tijdschrift voor Verkondiging, het magazine Franciscanen.nl en de gelijknamige website. Het kapittel gaf het nieuwe bestuur de opdracht mee te bezien of het Megense gastenwerk aan het rijtje provincieprojecten kan worden toegevoegd. Tevens krijgt het nieuwe bestuur de opdracht een commissie te vormen om de communicatie te professionaliseren.
Verdere toekomst Op de agenda stond verder een wens van onze Vlaamse medebroeders. Zij vormen als afhankelijke custodie een eigen entiteit binnen de Nederlandse provincie. Het is nu hun wens om de custodie over drie jaar op te heffen en geheel op te gaan in de provincie. De nieuwe besturen van de custodie en de provincie zullen samen een plan voor een soepele overgang opstellen. Nuchter feit is dat de broederschap in Nederland krimpt. Met het overlijden van Frans Verheijen daags voor het kapittel telt de provincie nu tachtig leden. Wel treden er broeders toe. Er is dus hoop voor de toekomst. Het nieuwe bestuur gaat zich buigen over de vraag hoe we in de verdere toekomst de franciscaanse presentie kunnen waarborgen.
Stadsklooster San Damiano Voor het gesprek over het Bossche Stadsklooster San Damiano waren de bewoners zuster Beatrijs Corveleyn osc en Michel
Het nieuwe bestuur, vlnr: Piet Bots ofm, Ben Bolmer ofm, (knielend) Theo van Adrichem ofm, Jan ter Maat ofm, Jan van den Eijnden ofm en Wim Pot ofm (ook knielend).
Versteegh ofs uitgenodigd. Helaas was Michel, die daags ervoor vanuit Assisi zou terugkomen, vanwege een staking op het Romeinse vliegveld verhinderd. Tevens waren de zusters Ria van Dinther osc en Rebecca Braun osc, broeder Piet-Hein van der Veer ofmcap en Mieke Dorssers, namens de Nijmeegse en Megense clarissen, de kapucijnen en de Franciscaanse Beweging, als toehoorders aanwezig. Het gesprek bracht helderheid: het project van de jonge broeders staat centraal en wordt ondersteund en verrijkt door de brede franciscaanse presentie van de drie ordes en de Franciscaanse Beweging.
Nieuw bestuur Steeds bleef de grote vraag: wie vormen nu het nieuwe bestuur dat deze taken gaat uitvoeren? Het antwoord volgde op de laatste kapitteldagen. De broeders Theo van Adrichem (64) en Wim Pot (54) werden als minister-provinciaal
respectievelijk viceprovinciaal voor zes jaar gekozen. De broeders Piet Bots (75), Ben Bolmer (74), Jan van den Eijnden (73) en Jan ter Maat (40) werden voor drie jaar als definitor gekozen. Het nieuwe bestuur legt deze zomer de puzzel van taken en huisbezettingen. Broeders hebben aangegeven taken te willen teruggeven of open te staan voor een nieuwe taak of verhuizing. Het kapittel heeft ervoor gekozen commissies te verkleinen, samen te voegen, op te heffen of juist op te richten. Op 19 augustus moet de puzzel rond zijn; dan worden tijdens het kapittelcongres de benoemingen gedaan. Hans-Peter Bartels ofm
3
G E T R O FFE N
Je daden laten zien wat je gelooft Tijdens zijn vormingstijd als tijdelijk geprofeste in de jaren tachtig, woonde Bengt Wehlin een aantal jaren in het klooster in Megen. Daar ontmoette hij mgr. Herman Münninghoff, bisschop van Jayapura in het toenmalige Nederlands Nieuw-Guinea. Als voortzetting van mijn opleiding studeerde ik pastoraaltheologie in Nijmegen. Daarom kwam het voor mij goed uit in de kleine en rustige communiteit langs de Maas te wonen. Meestal waren er niet zo veel gasten. Maar eens per jaar werd door medebroeder Eugène Plouvier een ‘Missionarissenweek’ georganiseerd voor de vele broeders uit de missie die op verlof waren in Nederland. In zo’n week deelden ze hun levensverhaal met elkaar in het licht van de franciscaanse spiritualiteit en de Bijbelverhalen. Zo mocht ik een keer, tijdens mijn herfstvakantie, aan zo’n missionarissenweek meedoen. Een van de medebroeders die week was mgr. Herman Münninghoff, bisschop van Jayapura op het toenmalige Nederlands Nieuw-Guinea. Zijn verhalen over hoe missionarissen omgingen met de mensen daar en hoe zij het evangelie verkondigden, zijn voor mij een eyeopener geworden. Er werd gezegd: wij kunnen de blijde boodschap niet overbrengen, wanneer mensen gebrek hebben aan gezonde voeding, goede huisvesting of gezondheidszorg. Eerst moet de arme geholpen worden, de naakte gekleed en de zieke verzorgd. Daarna is er ruimte om over God als onze schepper, over Jezus als onze broeder en verlosser en over de Heilige Geest als de verbindende liefde te spreken. Ook werd duidelijk dat de broeders in Nieuw-Guinea zich inzetten voor gerechtigheid en vrede en protesteerden tegen schendingen
van mensenrechten, die aan de orde van de dag waren. Herman vertelde hoe hij en de broeders vanuit de kerk misstanden publiekelijk aan de kaak stelden. In de geest van het Tweede Vaticaans Concilie werkten zij aan de opleiding van zowel mannelijke als vrouwelijke catechisten, voorgangers en pastorale werkers. En ook aan de opleiding van diakens en priesters. “Wij zijn de kerk!” was hun motto. Na enkele jaren weer in Zweden, mijn moederland, te hebben gewoond, kwam ik in 2004 terug in Nederland. Ik ging als geestelijk verzorger in Warmond werken. Het was een mooi weerzien met Herman, die juist in die tijd daar kwam wonen. In die periode keerden verschillende broeder-missionarissen terug, zowel uit Papua als uit Pakistan en India. Herman was geen residerende bisschop meer, maar zijn ambt bleef hij op een bescheiden en toch gezagsvolle manier uitdragen. Zijn veertigjarig jubileum als bisschop was daar een bewijs van. Herman was altijd behulpzaam, luisterde geduldig naar mensen die behoefte hadden aan een vertrouwelijk gesprek, en bij eenzame mensen ging hij kaarten.
belangen voor vele mensen voorop staan, is het goed je te realiseren dat wat wij geloven ook concreet handen en voeten moet krijgen. Met onze daden maken we duidelijk wat wij geloven. Zo staat het ook in de voorlopige regel van Franciscus: “De ene manier is dat zij geen conflicten of woordenstrijd aangaan, maar ieder menselijk schepsel onderdanig zijn omwille van God. De andere manier is dat zij belijden dat zij christen zijn.” Bengt Wehlin ofm
Waarom is Herman Münninghoff zo’n belangrijk voorbeeld voor mij geworden? Ik denk dat zijn aanpak veel zegt over wat wij als broeders en kerk ten diepste geloven. In een tijd waarin individualisering en eigen Bengt Wehlin ofm
4
I N T E R N AT I O N A A L
In tegenstelling tot de gemeenschappen van de minderbroeders, zijn lokale clarissenkloosters onafhankelijk van elkaar. Sinds het Tweede Vaticaans Concilie bestaan er wel ‘federaties’ waarin de gemeenschappen samenwerken. Zo vormen de negen Vlaamse clarissengemeenschappen één federatie. Vanwege het grote aantal gemeenschappen en het feit dat zij onder het gezag van de lokale bisschop staan (in tegenstelling tot de Nederlandse clarissen, die onder de provinciaal van de minderbroeders vallen), is contact houden met elkaar lastiger.
Dertigste Clarissendag in Vlaanderen Om toch in contact te voorzien organiseren de zusters een jaarlijkse ‘clarissendag’. Hoewel de dag deels inhoudelijk is, is ze vooral bedoeld om elkaar persoonlijk beter te leren kennen om meer naar elkaar toe te groeien. De noodzaak daarvan werd nog belangrijker sinds vorig jaar het Vaticaanse document Cor Orans verscheen. Dat document scherpte de regels aan rond contemplatieve vrouwengemeenschappen: een gemeenschap met vijf of minder leden met een plechtige professie mag niet meer zelfstandig blijven. De meeste Vlaamse gemeenschappen zijn klein en vergrijsd. Er zullen in de zeer nabije toekomst gemeenschappen verdwijnen of samengaan. Dit jaar kwamen de zusters, voor de dertigste clarissendag, bijeen in Stabroek (ten noorden van Antwerpen, tegen de Nederlands grens). Ook de Franstalige clarissen van Brussel waren aanwezig, evenals de broeders Walter Verhelst ofm (assistent van de federatie) en Daniël De Rijcke ofm (custos van de minderbroeders).
Zusterschap overstijgt Zuster Lieve Boschmans osc van de gemeenschap Stabroek vertelt: “Deze dag brengt ons dichter tot elkaar. Zusterschap overstijgt plaats en leeftijdsverschil. We zijn zusters van elkaar in Clara’s bezieling. Het is een mooie zusterlijke (en broederlijke) band die vele jaren eerder werd gesmeed. We ontmoeten elkaar zoals Clara en Franciscus dat ruim 800 jaar geleden deden. Daarom noemen wij deze dag ook ‘Claradag’.”
Moed Het officiële gedeelte van de dag begon met het middaggebed. Daarna hield zuster Martine Van de Walle osc, presidente van de federatie, een toespraak, waarin ze vertelde over de moed waarmee elke gemeenschap verder gaat en echt leeft. De moed ook waarmee vele zusters stappen gezet hebben na het sluiten van hun klooster. En over de tevredenheid tenslotte van de zusters die in een nieuwe situatie beland zijn. Van de Walle: “Juist in een
situatie waarvoor men zelf niet koos, merk je het kloppende clarissenhart van elke zuster. Het zoeken naar God en het meeleven met andere bewoners is overal voelbaar. Het sterke meeleven met elkaars gemeenschap en de betrokkenheid op elkaar, is ook te merken aan het blijvende enthousiasme voor een clarissendag, of leesdag en aan de nood aan contact met elkaar. Het zien en ervaren dat iedereen gelukkig is in een veranderde situatie stemt hoopvol en geeft vertrouwen voor de toekomst. God zal er in voorzien. Van harte proficiat aan iedereen voor de manier waarop jullie in jullie roeping staan en deze beleven doorheen alle omstandigheden die zich aandienen!”
TAU In de namiddag verzorgde Barbara Mertens, stafmedewerker van TAU, een presentatie over haar organisatie. TAU is een groep kerkelijk en maatschappelijk geëngageerde mensen, bij elkaar gebracht door de Vlaamse franciscaanse familie om rond drie franciscaanse waarden - eenvoud, kwetsbaarheid en verbondenheid - activiteiten te ontplooien die voor deze tijd belangrijk zijn. TAU ondersteunt eerst en vooral bestaande franciscaanse groepen en plekken, maar ontwikkelt ook eigen initiatieven, zoals franciscaanse staptochten en gezinsvakanties naar Assisi. Hans-Peter Bartels ofm
5
ONTMOETING
Deze jaargang van Franciscanen.nl heeft ‘ontmoeting’ als overkoepelend thema. Dit vierde nummer staat in het teken van de ontmoeting van Franciscus met Clara van Assisi. In het Heiligenleven van Clara staat die ontmoeting beschreven. Maarten Lemmers vertelt het na, en zuster Angela Holleboom beschouwt de tekst nader, mede aan de hand van het canonisatieproces van de heilige Clara.
ZIELSVERWANTSCHAP Er was een naam die voortdurend rondzong in Assisi. Het was de naam van een man die Franciscus heette. Met die man was er iets bijzonders aan de hand. Wat hem voor ogen stond was zo anders. Hij liet een echt tegengeluid horen. Wat voor geest was er toch in hem gevaren? Het leek welhaast of het de heilige Geest van God was die hem had aangeraakt. En er was een jonge vrouw, een meisje nog, dat het geluid herkende. Het leek wel of zij ook zelf was aangeraakt door die Geest. Franciscus had er weet van gekregen. En daarom zocht hij contact met het meisje. Steeds vaker ontmoetten zij elkaar. Clara di Offreduccio was van een adellijke familie. Zij was steeds in gezelschap van een dame die haar begeleidde. Zowel Franciscus als Clara hadden er beiden belang bij dat er geen praatjes door de stad gingen. Want wat hen bezig hield was zo bijzonder dat de mensen het toch niet zouden begrijpen. “Wat de meeste mensen bezielt, is eigenlijk nogal voos”, vond Franciscus. “Het is allemaal schone schijn. Maar wat Jezus ons in zijn evangelie voorhoudt, dat is pas echt belangrijk. Jezus zou best wel eens de man van jouw hart kunnen zijn, Clara!” Clara begreep het. Ze ging helemaal op in alles wat ze van Franciscus hoorde. Ze werd er helemaal warm van. Dat was nog eens een leven! Niet als de vrouw van een of andere echtgenoot die haar familie wel even voor haar wilde regelen. Nee, je hart verpanden aan God zelf. Die zou haar leiden in het spoor van Jezus. En al die opsmuk waarmee de meeste adellijke dames zich uitdosten, ach, dat had eigenlijk helemaal geen nut. Franciscus verstond wat er bij Clara op gang was gekomen. Moest ze niet haar leven gaan leiden in een heel andere omgeving? Over enkele dagen zou het Palmzondag zijn. “Weet je wat je moet doen, Clara? Kom op die dag in je mooiste kleren naar de kerk, je haren fraai gekapt. En als je de palmtak ontvangt, die de bisschop jou hoogstpersoonlijk komt aanreiken, weet dan dat het zover is.” De daaropvolgende nacht verliet Clara het ouderlijk huis. Niet door de gewone deur, maar langs een poortje aan de achterkant. Ze had zelf de zware sluitbalk losgewrikt. In het nachtelijke duister liep ze naar het boskapelletje van Portiuncula. Daar stonden Franciscus en zijn broeders haar al met brandende fakkels op te wachten. Ze brachten haar tot bij het altaar in de kleine kapel. Daar deed ze afstand van alle opsmuk, ook van het hoofdhaar dat afgeknipt moest worden omdat ze zich van nu af wilde toewijden aan Jezus alleen. Meteen daarna bracht Franciscus haar naar de zusters benedictinessen van San Paolo. “Blijf daar maar zolang. Totdat God zelf je een eigen verblijf zal geven”, zei hij. Maarten Lemmers ofm
6
Foto: Artem Kovalev/Unsplash
HET LICHT VAN GOD Hoe verliep de eerste ontmoeting tussen Clara en Franciscus? In de oudste bronnen staat daarover weinig vermeld. Globaal wordt volstaan met de vermelding dat Clara voor het religieuze leven koos door de prediking en aansporing van Franciscus. Maar in het proces van heiligverklaring, gehouden kort na Clara’s dood, geeft het getuigenis van Clara’s jongere, eveneens ingetreden zusje Beatrijs ineens een interessant detail prijs: volgens Beatrijs ging Franciscus achter Clara aan toen hij over haar heiligheid gehoord had. Beatrijs getuigt: “Verschillende malen ging hij naar haar toe om te preken, zodat zij gehoor gaf aan zijn preken…” We mogen blij zijn dat Beatrijs niet net als haar zusje boven haar, Agnes, nog voor het proces overleden is en dat ze haar getuigenis heeft kunnen afleggen. Er is in het proces ook een getuigenis opgetekend van Bona, de jeugdvriendin van Clara, die vertelt dat Clara Franciscus meerdere malen bezocht in het geheim – om niet door de familie gezien te worden! – en dat Bona zelf haar daarbij vergezelde. Franciscus werd vergezeld door broeder Filippus. Bona vertelt desgevraagd waarover de gesprekken gingen: over de bekering tot Jezus Christus, en dat Clara een en al oor was. Hoe vertelt het Heiligenleven van Clara vervolgens over deze ontmoeting? Het benadrukt dat beiden al beroemd waren, dat beiden er evenzeer op uit waren elkaar te ontmoeten, dat Franciscus het vertrouwen van Clara weet te winnen en haar met kerkelijke goedkeuring in een nachtelijk ritueel te Portiuncula opneemt in het religieuze leven. En omdat hij wel goed is maar niet gek, brengt hij haar daarna meteen naar het benedictinessenklooster San Paolo della Abbadesse bij Bastia, een klooster met asielrecht. Daar zou Clara de woede van haar familie trotseren. Om deze stap te kunnen zetten breekt Clara uit. Zij ontvlucht in de nacht haar ouderlijk huis met ongekende kracht via een versperde deur en ontsnapt zo aan het keurslijf van haar adellijke afkomst en de huwelijkspolitiek van haar ouders. Dat is nog iets wat haar met Franciscus verbindt, de confrontatie en breuk met verwachtingen en eisen van de eigen familie en sociale klasse. Zij vechten voor hun vrijheid om op een nieuwe wijze de arme Christus te kunnen volgen. Het is opmerkelijk dat het Heiligenleven 3,1 drie keer het woord ‘nieuw’ laat klinken. Franciscus en Clara zochten iets nieuws, een nieuwe levenswijze en hadden daarvoor de Heilige Geest aan hun zijde, dat vuur van het begin. En dat verlangen naar iets nieuws zal altijd blijven. Zelfs op haar sterfbed vraagt Clara, vervuld van nieuwe vrolijkheid, aan de binnenkomende broeder Juniperus, of hij iets nieuws over de Heer bij de hand heeft. Maar de allermooiste weergave van de ontmoeting met Franciscus vind ik die van Clara zelf in het hart van haar Regel: Nadat de allerhoogste, hemelse Vader door zijn genade mijn hart heeft willen verlichten, opdat ik naar het voorbeeld en de leer van onze allerzaligste vader, de heilige Franciscus, boetvaardig zou gaan leven, heb ik hem kort na zijn bekering, samen met mijn zusters vrijwillig gehoorzaamheid beloofd. (Uit de Regel van Clara 6,1) Zo naar je eigen leven en dat van anderen kijken dat het licht en de verlichting van God je daarin kan overkomen, dat vind ik echt contemplatief leven. Angela Holleboom osc
7
NIEUWS & TIPS
Tentoonstelling ‘Franciscus en de sultan’ De gedurfde ontmoeting van Franciscus met sultan Malek Al-Kamil, nu precies 800 jaar gelden, is aanleiding voor een tentoonstelling in het franciscaans museum DE MINDERE in Sint-Truiden (België). De bijzondere ontmoeting geldt vandaag de dag als dé blauwdruk voor interreligieuze dialoog. Via de tentoonstelling maakt de bezoeker een reis door heden en verleden. Aan bod komen de context van de kruistochten, de bronnen en perceptie van het verhaal en het samenleven tussen gelovigen van verschillende godsdiensten. Ook sluit de tentoonstelling aan bij markante actuele feiten, met inbreng van lokale geloofs-gemeenschappen. Naast de tentoonstelling is een op maat gemaakte installatie van de Belgische kunstenaar Hugo Duchateau te zien evenals kunstwerken gemaakt door leerlingen van de Academie Haspengouw Beeld. De tentoonstelling ‘GEDURFD – broeder Franciscus en sultan Al-Kamil’ kwam tot stand met steun van de Vlaamse Gemeenschap, de stad Sint-Truiden en Erfgoed Haspengouw en vindt plaats in het kader van de Trudofeesten 2019. ‘GEDURFD – Broeder Franciscus en sultan Al-Kamil’. Te zien vanaf vrijdag 20 september tot zondag 15 december 2019 in museum DE MINDERE, Capucienessenstraat 1 te 3800 Sint-Truiden (België). Openingstijden: Dinsdag tot zaterdag van 10.00 tot 12.30 uur en van 13.00 tot 17.00 uur Zondag van 14.00 tot 17.00 uur. Op maandag gesloten. Meer info: www.demindere.be.
Pinkstervoettocht in 2017.
Clara van Assisi
Claravieringen, 10 en 11 augustus Zoals elk jaar worden er op diverse plekken vieringen gehouden rond het feest van de Heilige Clara van Assisi. Net als bij Franciscus vallen die vieringen in twee soorten uiteen: op de vooravond wordt het sterven van Clara herdacht in een zogenoemde transitusviering. Transitus betekent overgang naar eeuwig leven bij God. Dit is een woord-en-gebedsviering. Op 11 augustus, het eigenlijke feest, herdenken we Clara in een eucharistieviering als heilige. Onder andere op de volgende plekken zijn er vieringen: Clarissen Sint Josephsberg Megen (Clarastraat 2) Transitusviering zaterdag 10 augustus, 19.30 uur. Eucharistieviering zondag 11 augustus, 09.00 uur. Na beide vieringen gelegenheid voor een kopje koffie/thee met de communiteit. Clarissen ‘De Bron’ Nijmegen (Waterstraat 141) Transitusviering zaterdag 10 augustus, 19.30 uur (vigilieviering). Eucharistieviering zondag 11 augustus, 09.30 uur. Stadsklooster San Damiano ‘s-Hertogenbosch (Van der Does de Willeboissingel 12) Transitusviering zaterdag 10 augustus, 18.30 uur. Eucharistieviering zondag 11 augustus, 10.30 uur.
8
Gelijktijdige lofzang Op vrijdag 4 oktober om 14.00 uur - op het feest van Sint Franciscus en op de tijd van het grote vrijdaggebed van de moslims – zullen zoveel mogelijk kerken de klok luiden, terwijl op al die plekken Franciscus’ Lofzang op de Allerhoogste God wordt gebeden. Op dat moment bidden de moslims de 99 Schone Namen van God. Als teken van verbondenheid, dialoog en boven alles een oproep tot vrede. De Raad van Marokkaanse Moskeeën en de KNR steunen de actie. De Raad van Kerken en de Raad van Turkse Moskeeën overwegen nog om ook mee te doen. Het initiatief gaat uit van de gezamenlijk franciscaanse ordesfamilie. Zij hopen dat zoveel mogelijk kerken (kloosters, parochies en protestantse gemeenten) meedoen. De tekst van de lofzang, waarin God met 33 namen wordt aangeroepen, baseerde Franciscus op de 99 Schone Namen, die hij in Egypte had gehoord. De tekst van de lofzang staat op de website www.franciscanen.nl onder de knop ‘service’.
Het nieuwe Duitse bestuur, vlnr Frank Hartmann ofm, Stefan Federbusch ofm, Cornelius Bohl ofm, Markus Fuhrmann ofm, Franz-Josef Kröger ofm en Thomas Abrell ofm.
Nieuwe provinciebesturen in Vlaanderen en Duitsland Niet alleen onze Nederlandse provincie heeft een nieuw bestuur gekozen, ook onze zuider- en oosterburen hebben hun kapittels gehouden en een nieuw bestuur gekozen. In de Vlaamse custodie van de H. Jozef is broeder Daniël De Rycke ofm herkozen als custos. De broeders Marcel Huysentruyt ofm, André Jansen ofm, Piet Meesters ofm en Louis Spreuwers ofm zijn als raadsleden gekozen. Zij vormen samen de custodieraad. In de provincie van de H. Elisabeth, Duitsland, is broeder Cornelius Bohl ofm herkozen als ministerprovinciaal. Omdat hij al zeven jaar minister-provinciaal was, is hij voor drie jaar herkozen; daarna is hij niet meer herkiesbaar. Broeder Markus Fuhrmann ofm is gekozen tot vice-provinciaal en de broeders Franz-Josef Kröger ofm (die bij het Nederlandse kapittel als generaal-visitator aanwezig was), Thomas Abrell ofm, Stefan Federbusch ofm en Frank Hartmann ofm zijn gekozen als de vier definitoren.
Mensen Nadat hij lang naar zuster dood had uitgezien, overleed op 20 mei in ‘Aqua Viva’ te Nijmegen Frans Verheijen. Hij was 89 jaar oud, 69 jaar minderbroeder en 62 jaar priester. Na zijn opleiding tot piloot vertrok hij in 1958 naar Papua. Eerst was hij vliegenier en later pastoor op diverse plaatsen. In 1978 keerde hij terug naar Nederland en was hij werkzaam op de missieprocuur van de franciscanen te Haarlem en Leiden. Van 1985 tot 1994 was hij pastoor te Wijchen. Hij behoorde tot de communiteit van Alverna. Op 30 mei overleed te Divinópolis (Brazilië) Diogo (Hans) Reesink, oud-bisschop van Almenara en Teofilo Otoni. Hij werd 84 jaar, was 62 jaar minderbroeder, 56 jaar priester en 29 jaar bisschop. In 1955 vertrok hij naar Brazilië en begin 1956 trad hij in bij de minderbroeders franciscanen van de provincie van het Heilig Kruis. Van 1970 tot 1979 was hij minister provinciaal van deze provincie. In 1989 wordt hij tot bisschop gewijd en aangesteld als bisschop van het nog jonge bisdom Almenara. Negen jaar later wordt hij overgeplaatst naar Teofilo Otoni. In 2010 gaat hij met emeritaat. Hij heeft zich altijd het lot aangetrokken van de armen en in het bijzonder van de melaatsen.
9
DIERBAAR
Tien jaar geleden betrad ik voor het eerst de Burchardikirche in Halberstadt (Sachsen-Anhalt, Duitsland). Hier speelt zich het langzaamste orgelconcert ter wereld af: ‘As Slow and Soft as Possible’ van de Amerikaan John Cage. Het concert, gestart in 2000, zal in 639 jaar worden uitgevoerd. Één akkoord kan jaren duren. In deze ruimte lijkt de tijd daardoor heel langzaam te gaan. Telkens als ik daar kom, ervaar ik God als zeer nabij. Hier heb ik voor het eerst weken achtereen in het Duits bezoekers rondgeleid. Het heeft mijn Duits zeer verbeterd; een mooie bijkomstigheid. Ja, “Ich hab’ mein Herz in Halberstadt verloren!”
Hans-Peter Bartels ofm
10
AC T I V I T E I T E N
LA VERNA STADSKLOOSTER AMSTERDAM
FRANCISCAANS JONGERENWERK
BEZOEK AAN MINDERBROEDERSKLOOSTER EN TUIN IN MEGEN
FRANCISCAANS JONGEREN TREFFEN 2019
Stadsklooster La Verna Amsterdam brengt in september een bezoek aan het minderbroedersklooster in Megen. De eeuwenoude stenen van het klooster vertellen hun eigen verhaal evenals de bijbehorende tuin, de Hof van Lof, waar de planten en bloemen verwijzen naar de bijbel, ordestichters, het kerkelijk jaar en vijftig inspirerende mensen zoals Dag Hammerskjöld en Etty Hillesum. Er is vervoer vanuit Stadsklooster La Verna, maar je kunt ook op eigen gelegenheid reizen. Neem zelf je lunch mee; voor koffie, thee en soep wordt gezorgd. Meer info: www.hofvanlof.nl. DATUM vrijdag 6 september. TIJD 10.30-16.00 uur (9.00 uur vertrek bij La Verna). PRIJS € 20,-. OPEN DAG
Proef de sfeer van Stadsklooster La Verna tijdens de Open Dag en maak kennis met de activiteiten uit het najaarsprogramma 2019. Verschillende cursusleiders presenteren hun aanbod in de vorm van een workshop. Je kunt het stadsklooster bekijken en er is volop gelegenheid om elkaar te ontmoeten. Eind augustus staat het najaarsprogramma op de website. DATUM zaterdag 14 september. TIJD 14.00-17.00 uur. OP WEG NAAR FRANCISCUS
Wat overkomt je als je huis en haard verlaat en maandenlang met een rugzak door Europa trekt? Loes en Kees Kouwenhoven maakten een pelgrimstocht van Delft naar Assisi (en terug). Loes maakte aquarellen, Kees foto’s en gedichten. Loes en Kees vertellen het inspirerende verhaal van hun pelgrimstocht naar Franciscus en de positieve invloed daarvan op hun leven. DATUM woensdag 25 september. TIJD 20.00-22.00 uur PRIJS € 10,-.
INFORMATIE EN OPGAVE
Fer van der Reijken ofm, Derkinderenstraat 82, 1062 BJ Amsterdam, telefoon: 020-3467530, e-mail: info@stadskloosterlaverna.nl, website: www.stadskloosterlaverna.nl.
SPEEL JE WEL EENS MET DE GEDACHTE OM FRANCISCAAN TE WORDEN? Neem contact op met roepingenbroeder Hans van Bemmel ofm, roepingenwerving@hotmail.com.
Eind september is het Franciscaans Jongeren Treffen in Megen. Dit jaar voor de twintigste keer en dus bijzonder feestelijk. Het thema van dit jaar is ‘Over grenzen’. We bekijken het thema van verschillende kanten. Enerzijds zal het gaan over verder kijken dan je neus lang is en buiten je eigen kring durven treden, open voor ontmoetingen met anderen. Zoals Franciscus in 1219 midden in de vijfde kruistocht de leider van de moslims wilde ontmoeten. Anderzijds zal het gaan over behoedzaam omgaan met grenzen van jezelf en die van anderen. Het FJT is een weekend door en voor jongeren met een afwisseling van vieringen, gemeenschappelijke programma’s, workshops, tijd voor ontmoeting en om je even terug te trekken. Én met een feestelijke avond op zaterdag. DATA 27-29 september PRIJS € 55,-
INFORMATIE EN OPGAVE
Theo van Adrichem ofm, Kloosterstraat 6, 5366 BH Megen, telefoon: 0412 465779 / 465770, e-mail: FJW@franciscanen.nl, website: www.franciscaansjongerenwerk.nl.
CLARISSEN MEGEN CHRISTELIJKE MEDITATIE
Leven in de ruimte van God-Liefde? Hoe doe je dat? Welke richting wijst het kompas in jouw leven? Dat ontdekken moet je zelf doen. Maar je bent daarin niet alleen. In dit meditatieweekend ga je samen met anderen de stilte in. Om Gods Woord, Gods Stem en Gods Wil te beluisteren. Begeleiding: zuster Paula Suwartini osc. Het thema van het augustusweekend is: Het zuiden, ‘Zuster Water’. Het thema van het novemberweekend is: Het westen, ‘Broeder Vuur.’ DATA 5-8 augustus en/of 1-3 november PRIJS €197,75.
INFORMATIE EN OPGAVE
Zuster Paula Suwartini osc, klooster Sint-Josephsberg, Clarastraat 2, 5366 AK Megen, telefoon 0412-462314, e-mail: zrpaula.suwartini@gmail.com, website: www.clarissenmegen.nl.
VOOR MEER ACTIVITEITEN IN FRANCISCAANS N EDERLAND: WWW.FRANCISCAANSEWEG.NL
11
FR A N C I S C A A N S J O N G E R E N W E R K
“Kwetsbaarheid als kracht� Isabelle van Kesteren is 26 jaar en woont in Arnhem. Onlangs was zij te gast bij franciscaanse broeders en zusters in het kader van een cursus omgaan met kwetsbare jongeren. Als ervaringsdeskundige in de psychiatrie deelde zij haar ervaringen.
Zelf heb ik jarenlang in de psychiatrie gelopen. Ik was meer dood dan levend, het was uitzichtloos en er leek geen hoop meer voor mij. Daarom wil ik nu zo graag mijn boodschap overbrengen: er is altijd hoop en je staat er niet alleen voor. Mijn verhaal vertellen doe ik vaker, ik heb namelijk van mijn kwetsbaarheid mijn kracht en beroep gemaakt. Ik heb een opleiding tot ervaringsdeskundige gedaan. Momenteel ben ik werkzaam bij Stichting Zelfbeschadiging en probeer ik andere lotgenoten, professionals, familie en naasten te helpen in hun proces, en te laten zien dat er hoop is. Ik sta regelmatig voor groepen, maar om voor de franciscaanse broeders en zusters te staan vond ik wel even spannend. Geloof en psychiatrie zijn twee zaken die vaak wat lastiger samengaan, maar ontzettend belangrijk zijn. Het was mooi om te zien en te horen dat mijn verhaal de mensen raakte, inzicht gaf en leidde tot vragen. Ook heb ik een aantal Bijbelteksten voorgelezen die mij in mijn zwaarste periode tot steun waren. Door hierover te vertellen merkte ik weer hoe gezegend ik ben dat God er altijd voor mij is geweest. De warmte van het gesprek, de liefdevolle vragen en de steun zijn dingen die ik zelf ook meeneem. Ik hoop dat jonge en oude mensen blijven delen hoe het met hen gaat, ook als dat moeilijk is. Blijf hoop houden en voelen dat God er voor jou en ons allen is. Ik hoop dat velen deze boodschap blijven overbrengen, ook als mensen niet meer verder kunnen leven, zichzelf beschadigen, een eetstoornis of een verslaving hebben. Deze mensen, waar ik ook onder val, zijn of waren ziek. Ze hebben liefde, een schouder en een luisterend oor nodig. Blijf hoop houden en geven. Isabelle van Kesteren