franciscanen.nl J A A R G A N G 16 | J A N UA R I / F E B R UA R I 2021 |
NUMMER 1
EVANGELISCH LEVEN
3 800 jaar voorlopige regel Je veilige plek loslaten 7 Corona in Brazilië 11 EEN TEKST OM VAN TE HOUDEN
LEVEN VOLGENS HET EVANGELIE
STRENGE MA ATREGELEN BIJ FR ANCISC ANEN
VOORAF
Regel Foto omslag:
‘Leven volgens het evangelie’, dat is eigenlijk in vier woorden samengevat wat Franciscus van zijn broeders vraagt. Maar evangelisch leven, hoe doe je dat anno 2021? Spontaan komen er dan twee woorden bij mij op: ‘vrolijk’ en ‘bescheiden’. ‘Vrolijk’, want we hebben immers een Goede Boodschap te vertellen en dus mogen we best laten zien dat we plezier hebben in het leven. En ‘bescheiden’, omdat het evangelie ons wel op onze plaats wijst: eenvoudig tussen de andere mensen. Dus niet jezelf als ‘haantje de voorste’ gedragen. Twee duidelijke oproepen, niet alleen aan de broeders, maar aan ons allemaal.
Vogels mijn broeders, Rik van Schil ofm (Evangelisch leven). Franciscanen.nl is het tweemaandelijkse contactblad van de minder broeders franciscanen in Nederland. Het heeft tot doel een breed publiek
Beide gedachten zijn nu goed toepasbaar. We mogen vrolijk zijn dat er vaccins zijn die een einde gaan maken aan de vreselijke pandemie, maar we zullen bescheiden op onze beurt moeten wachten tot wij gevaccineerd kunnen worden. Hans-Peter Bartels ofm
op de hoogte te brengen van het franciscaanse denken en doen. Oplage: 4750.
Nieuwe jaargang
Abonnement: Gratis aan te vragen via tel.: 073 6875615 en e-mail: provincialaat@franciscanen.nl. Vrijwillige bijdragen ter bestrijding van de onkosten zijn welkom op IBAN NL52ABNA0416244181 t.n.v. Ned. Provincie v.d. Orde der Minderbroeders, ‘s-Hertogenbosch. Redactie: Hans-Peter Bartels ofm (hoofdredacteur en redactiesecretaris), Theo van de Kerkhof (eindredacteur), Ben van Bronkhorst ofm, Maarten Lemmers ofm, Marcel Paulissen ofm, Ton Peters ofm. Ontwerp en drukwerk: Artis. online en offline communicatie www.art-is.nl
‘800 jaar regel - een bron van inspiratie’ luidt het jaarthema van ons blad dit jaar. De toelichting leest u hiernaast op pagina Actueel. Ook ‘corona’ zorgde voor enkele wijzigingen. Met pijn in het hart nemen we voorlopig afscheid van de pagina’s ‘Activiteiten’ en ‘Franciscaans Jongerenwerk’. Door de wisselende coronamaatregelen is het vullen van een actuele activiteitenpagina bijna niet te doen. Ook het Franciscaans Jongerenwerk heeft te lijden onder de maatregelen. Activiteiten lopen terug, met als gevolg dat er dit jaar geen verhalen van de deelnemende jongeren op de achterkant zullen staan. Activiteiten die er zijn zullen wij vermelden op de bestaande pagina’s ‘Nieuws & Tips’. In het hart van het blad komt een drieluik rond ‘800 jaar regel’. We nemen een fragment op uit de Regel van de Minderbroeders, voorlopige redactie. Daarna volgt een verhaal over een broeder uit de begintijd. Hoe lieten zij zich door deze regel inspireren? Op de derde pagina schrijft voorlopig broeder André Jansen een reflectie over hoe de regel ons vandaag de dag kan inspireren. Nieuw is verder de rubriek ‘Duurzaamheid’. Een broeder reageert op een ‘klimaatfoto’. Tot slot hebben enkele bestaande rubrieken een andere plaats gekregen. Bladert u maar door het blad. De pagina’s ‘Internationaal’ en ‘Verstilling’ komt u vanzelf wel weer tegen.
Contact: Franciscanen.nl, Van der Does de Willeboissingel 12, 5211CB ‘s-Hertogenbosch, tel.: 073 6875615, e-mail: redactie@franciscanen.nl, website: www.franciscanen.nl. ISSN 1871-7217 - TNT reg.nr. 135658
Tijdens het bekijken van de drukproeven bereikte ons het droeve bericht dat de Vlaamse broeder en beeldhouwer Rik van Schil (89) is overleden. Onze eerder gemaakte keuze om zijn werken deze jaargang op de cover te zetten wordt daarmee tevens een eerbetoon aan hem en aan zijn oeuvre. De redactie
2
AC T U E E L
De voorlopige regel is resultaat van een gezamenlijk proces. (Foto: Ton Janssen)
800 jaar voorlopige regel Een tekst om van te houden
In het nieuwe jaar gedenken wij dat de zogeheten voorlopige regelredactie haar achthonderdste verjaardag viert. De tekst die we kennen, dateert van het Pinksterkapittel van 1221. Ze is de afsluiting en bekroning van de stichtingsfase van de franciscaanse beweging. De tekst geeft heel precies de ontwikkeling van de levenspraktijk van de eerste broeders weer. Franciscus en zijn broeders maakten een eerste regelontwerp toen ze de paus toestemming vroegen voor hun manier van leven. Dat was in 1209. Die oudste versie bestond uit een paar evangeliecitaten. Ze is niet bewaard gebleven, maar we weten wel dat ze de basis vormt van de voorlopige redactie. Ieder jaar kwamen de broeders met Pinksteren samen om hun ervaringen te delen. Ze schreven op wat hen verder gebracht had in het volgen van Jezus’ voetspoor. Wat hen daarvan afgeleid had, noteerden ze ook, maar dan als waarschuwing: niet meer doen! “En wanneer wij zien of horen dat iets kwaads gezegd of gedaan wordt of dat God gelasterd wordt, moeten wij iets goeds zeggen en iets goeds doen en God prijzen die gezegend is in eeuwigheid.”
Gezamenlijk proces In 1215 werd het vierde Lateraans concilie gehouden; de resultaten werden in de regel verwerkt. Franciscus gaf leiding aan het gezamenlijke proces. Een andere broeder hielp hem door bij sommige passages passende Bijbelteksten te zoeken. Zo ontstond een tekst die ieder jaar een beetje groeide. De huidige versie stamt uit 1221. Toen besloten de broeders dat ze voortaan niet meer
ieder jaar allemaal naar het generale kapittel zouden komen. De broederschap was te groot geworden en ze woonden te ver van elkaar. De regel waar ze samen aan gewerkt hadden, was ook te omvangrijk geworden. Daarom begon Franciscus aan een nieuwe versie te werken die beknopter was en zo geformuleerd werd dat hij eeuwen meekon. Twee jaar later keurde het generale kapittel deze definitieve redactie goed; in november 1223 bekrachtigde de paus de tekst door er zijn zegel aan te hechten. Daarom werd dat de gebulleerde regel genoemd naar het Latijnse woord voor zegel, bulla. “En zij moeten zich verheugen, wanneer zij leven tussen waardeloze en verachte mensen, armen en gebrekkigen, zieken en melaatsen en bedelaars langs de weg.” (UIT VOORLOPIGE REGEL.)
Om onderscheid te maken, noemt men de voorlopige regel niet-gebulleerd of niet-goedgekeurd, en daarom denken mensen vaak, maar ten onrechte, dat de paus die versie afgewezen heeft. Heerlijke tekst De voorlopige regelredactie is een tekst om van te houden, omdat hij heel tastbaar maakt wat het in de dagelijkse praktijk betekent om Jezus’ voetspoor te volgen. Het is een heerlijke tekst om samen te lezen en naast je eigen leven te leggen. Er zitten verschillende stijlsoorten in de regel: statuten staan naast jubelroepen, preken naast lofzangen. Daardoor verveelt de tekst nooit, maar soms denk je wel: Franciscus, Franciscus toch, een beetje minder absoluut had geen kwaad gekund! Het komt erop aan dat je zijn stem leert verstaan en met hem meezingt, eerst voorzichtig om je op zijn melodie af te stemmen, en dan voluit om zijn lied in onze tijd te vertolken. Gerard Pieter Freeman vbf
3
GERAAKT
Evangelisch leven Bij de verbintenis aan de broederschap heb ik uitgesproken dat ik me ‘geheel – met wie ik ben – aan God zal toewijden door de voetstappen van onze Heer Jezus Christus te volgen en zijn evangelie trouw te onderhouden.’ Kort gezegd: dat ik evangelisch wil leven. Theo van Adrichem.
Maar hoe doe je dat, evangelisch leven? Dat begint dichtbij: in de communiteit, de geleefde broederschap. Samenleven met broeders, die je niet hebt uitgekozen, die je gegeven zijn en die op verschillende manieren geraakt zijn door de veelzijdige figuur van Franciscus. Broederschap als vorm van evangelisch leven is een oefening om binnen die verscheidenheid de gedeelde bezieling door Franciscus en zijn evangelische keuzes bij elkaar levend te houden. Dat veronderstelt bereidheid om te luisteren, wederzijds te horen naar elkaar, samen te bezinnen, te bidden, te vieren en bij te dragen aan het samenleven. Kenmerkend voor evangelisch leven is niet ‘gelijke monniken, gelijke kappen’, maar met elkaar je vreugde én je nood te mogen delen én de ander iets te gunnen. Evangelisch leven is heel concreet en geaard. Niet zwevend. De plek waar je woont en de omstandigheden doen ertoe. Ik wil dat illustreren aan twee heel verschillende plekken waar ik als minderbroeder geleefd heb of nog leef.
4
Aan het begin van mijn minderbroederleven woonde ik in een kleine communiteit in de Rotterdamse volkswijk Katendrecht. We wilden het leven delen met andere wijkbewoners: betrokken zijn op de buurt, zonder veel pretenties. Er groeiden mooie contacten met andere bewoners en vormen van samenwerking met organisaties die zich inzetten voor het welzijn in de buurt. Toen ik eens werd voorgesteld bij een instellingenoverleg in de wijk FeijenoordNoordereiland, zei de voorzitter: “Eén ding wil ik wel zeggen: we praten hier niet over geloof en partijpolitiek. Maar als je je mee wilt inzetten voor een leefbare wijk, dan ben je van harte welkom.” Ik heb er negen boeiende jaren gehad. Vanaf 2013 woon ik in Megen. Een klooster met een rijke geschiedenis. Wel even iets anders dan het bovenhuis in Katendrecht van het begin. Megen kent al vele jaren een meeleefmodel. Het huis biedt daarvoor ook de mogelijkheden. Geen gesloten burcht, maar een huis open voor de wereld. Allerlei
mensen met heel verschillende achtergronden komen hier binnen om enkele dagen ons leven te delen. Met regelmaat komen ook groepen leerlingen van middelbare scholen. Tijdens die dagen ontstaat er vertrouwdheid doordat we met elkaar bidden, eten en recreëren. De jeugd en ook anderen kunnen iets proeven van onze geordende manier van leven en de relatieve stilte. Een spannende vraag die vaak terugkeert, gaat over keuzes maken in het leven. De keuze voor zo’n specifieke levensvorm als minderbroeder roept die vraag op. En ook dat is een aspect van evangelisch leven. Je hart en je roeping volgen en ervoor gaan. Evangelisch leven is voor mij allereerst iets van ‘doen’, maar het is ook belangrijk om te verwoorden Wie me bezielt en stimuleert tot deze manier van leven. Zeker in een tijd waarin God en het evangelie minder gekend worden. Theo van Adrichem ofm
80 0 JA A R R E G E L - B R O N VA N I N S P I R AT I E
Deze jaargang van Franciscanen.nl heeft als overkoepelend thema ‘800 jaar regel - een bron van inspiratie’. Dit eerste nummer gaat over ‘evangelisch leven’, het eerste thema uit de regel. De Fioretti (kleine verhalen over Franciscus) vertelt hoe de eerste broeders evangelisch leefden. Ben van Bronkhorst vertelt het na. Broeder André Jansen schreef er een reflectie bij. Regel van de Minderbroeders, voorlopige redactie • DEEL 1
1,1-5
1 Dit is de regel en de levenswijze van deze broeders: leven in gehoorzaamheid, in kuisheid en zonder eigendom, en de leer en de voetstappen van onze Heer Jezus Christus volgen die zegt: 2 “Als je onverdeeld goed wilt zijn: ga alles verkopen wat je hebt en geef het aan de armen en je zult een schat in de hemel hebben. Kom dan om Mij te volgen.” 3 En: “Als iemand Mij achterna wil komen, moet hij nee zeggen tegen zichzelf, zijn kruis opnemen en Mij volgen.” 4 Zo ook: “Als iemand naar Mij toe wil komen en niet breekt met zijn vader en moeder, vrouw en kinderen, broers en zussen, ja zelfs met zijn eigen leven, kan hij mijn leerling niet zijn.” 5 En: “Iedereen die zijn vader of moeder, broers of zussen, vrouw of kinderen, huizen of akkers omwille van Mij achterlaat, zal het honderdvoudige ontvangen en het eeuwig leven bezitten.”
5
VERTELLING
Op een goede dag liep Egidius zomaar een kerk binnen. Eigenlijk wist hij nog niet zo goed wat hij met zijn leven aan moest. In gebed ontving hij goede raad.
Leven volgens het evangelie Egidius had onlangs gehoord over Bernardus en Petrus. Die twee hadden zich aangesloten bij ‘vrolijke Frans’. Net zoals Franciscus hadden ze weggegeven wat ze bezaten en ze hadden zijn levenswijze aangenomen. Ze wilden net zoals hij gaan leven volgens het evangelie. Ook wat hun kleding betreft hadden ze het voorbeeld van Franciscus gevolgd. Egidius was in die kerk helemaal in gedachten verzonken. Hij bad: “God, wilt U mij goede raad geven?” En toen wist hij ineens dat hij graag Franciscus wilde ontmoeten.
Geroepen Franciscus verbleef met zijn eerste gezellen in een armoedig hutje dicht bij de melaatsenkolonie. Toen Franciscus een tijd lang in de stilte van de natuur had gebeden, kwam hij uit het bos en vroeg aan Egidius: “Wat kom je hier doen?” Egidius smeekte hem: “Alsjeblieft, mag ik me ook bij jou aansluiten?” En omdat Franciscus zag dat het voor Egidius menens was, zei hij: “Als je geroepen bent, wees dan standvastig en trouw. Het is de Heer zelf die je heeft uitgenodigd.” Toen nam hij Egidius mee naar zijn hutje en stelde hem voor aan Bernardus en Petrus. Daarna gingen ze samen aan tafel.
Een nieuw leven
Egidius: “Mag ik me bij jou aansluiten?”
Na het eten nam Franciscus Egidius mee naar Assisi. Daar wilde hij stof halen om er een habijt van te maken. Onderweg kwamen ze een arme vrouw tegen die een aalmoes vroeg. Franciscus had niets bij zich wat hij haar zou kunnen geven. Daarom stelde hij Egidius voor: “Zou jij haar misschien jouw mantel kunnen geven?” “Natuurlijk”, zei Egidius. In stilte had hij al gehoopt dat Franciscus hem dat zou vragen. Hij merkte dat het hem echt voldoening gaf. Later verklaarde hij: “Dat was het ogenblik waarop ik begonnen ben aan een nieuw leven.” Franciscus vond de stof die nodig was om er een pij van te maken. En zo werd Egidius aangenomen als derde gezel. Na verloop van tijd zou blijken dat Egidius heel veel indruk maakte vanwege de manier waarop hij het evangelie helemaal in praktijk wist te brengen. Ben van Bronkhorst ofm Vrij naar Fioretti, Gottmer 1999, blz. 246 - 249.
6
BEZINNING
Je veilige plek loslaten De inleiding op de voorlopige regel is helemaal geïnspireerd door het verhaal van de rijke jongeling (Mt 19,21). Meestal lezen we dat tegen de achtergrond van rijk tegenover arm. De tegenstelling is eerder veiligheid tegenover onveiligheid, zich afdekken tegenover bloot staan. De rijke jongeling had een veilige en goed afgedekte plek. Door zijn rijkdom was hij beschermd tegen alles wat een mens maar kan overkomen in het leven. Tegenover zijn dorpsgenoten had hij als fatsoenlijke burger een veilige plek. Tegenover zijn geloofsgenoten had hij als vrome jood een veilige plek. En ook tegenover de eisende God had hij een veilige plek, want door volmaakt de geboden te onderhouden had hij zich goed afgeschermd.
Onveilig leven Wat raadt Jezus hem nu aan? Laat die veilige plek los, of beter: laat die veilige plek achter je zoals een rups op een bepaald ogenblik de cocon achter zich laat om als vlinder de vrije ruimte te kiezen. De rijke jongeling wordt uitgedaagd om niet alleen zijn bezit los te laten, maar in het spoor van Jezus te gaan en te kiezen voor een onveilig leven. Ik vergelijk het graag met wat Henri Nouwen ooit gezegd heeft. Hij besefte opeens dat hij uitsluitend leefde binnen de horizon van zijn eigen chronologie: geboorte – dood. Hij is dan uit de veilige plek van de academische wereld gestapt naar een bredere horizon, de horizon van het rijk Gods. Hij vond die horizon in de Ark-gemeenschap, waar mensen met en zonder een verstandelijke beperking samenwonen. Deze plek maakte hem vrij van zijn veilige cocon als professor, vrij van zoeken naar waardering en in zekere zin ook vrij van God.
Blootstellen aan de Geest Dit laatste klinkt wellicht vreemd en toch wil ik het onderstrepen. Je hoeft niet langer meer een veilige positie tegenover Hem te zoeken, je hoeft je niet meer af te dekken tegenover Hem, maar je mag je bloot stellen aan zijn Geest en zijn heilige werking in jou. Dat is de schat in de hemel. Of beter: Gods Geest is de schat die in de mens de ruimte opent voorbij de eigen chronologie. Gods Geest opent onze opmerkzaamheid voor het sacrale dat de eigen kleine ruimte overstijgt en voert naar de ruimte van het rijk Gods. Onze vroegere generale minister Giacomo Bini heeft ooit de zending van de broeders als volgt omschreven: “Je hoeft het heilige niet te brengen, je hoeft het alleen maar aan te duiden.” Dit sluit goed aan bij wat de eerste broeders zeiden: “De wereld is ons klooster.”
Hoe begon het? Ik keer terug naar het verhaal van de rijke jongeling. Fascinerend daarin is hoe deze in al zijn veiligheid onbewust toch ‘weet’: er is meer! Als de broeders dit jaar de regel opnieuw gaan lezen, kunnen ze bijvoorbeeld eerst stil staan bij de vraag: hoe begon het bij mij? Leeft die ‘onbevredigdheid’ nog bij mij? Of ben ik teruggekeerd naar een cocon, veilig maar zonder dynamiek, zonder de ruimte van de Geest? Heb ik mij afgeschermd, veilig tegenover medebroeders, tegenover de wereld, uiteindelijk tegenover God? André Jansen ofm
Jezus en de rijke jongeling. Schilderij van Heinrich Hofmann uit 1889.
7
NIEUWS & TIPS
De Megense clarissen vieren dat hun gemeenschap 550 jaar bestaat en dat ze daarvan 300 jaar in het klooster Sint-Josephsberg wonen. In 1513 ging het Boxtelse klooster Sint Elisabethsdal met hulp van de clarissen uit Hoogstraten (B) over tot de Regel en de Orde van de Heilige Clara. In 1771 werden de zusters door de protestantse overheid verjaagd. Na vier jaar ‘rondzwerven’ haalde de Megense graaf hen, op voorstel van de gardiaan van het Megense minderbroedersklooster, in 1720 naar het zelfstandige stadje. Op 30 april 1721 kon de gemeenschap het klooster Sint-Josephsberg, gebouwd op de resten van het grafelijk kasteel, betrekken.
Clarissen 300 jaar in Megen Om de jubilea luister bij te zetten worden verschillende activiteiten georganiseerd. Zo werken de zusters aan een filmproject, waarvan het eerste filmpje over roeping op zondag 1 november, de eerste dag van de Nationale Roepingenweek, werd gelanceerd. Het tweede was te zien op 3 januari. Volgende data zijn: 3 maart, 3 mei, 3 juli, 3 september en 3 november 2021. Vanaf 15.00 uur zijn ze dan te zien op het Youtubekanaal van de zusters. De thema’s zijn nog geheim. Verder komt er een nieuw album uit met gezangen en instrumentale muziek uit de liturgie van de zusters. Het album is ingedeeld in drie delen: morgen, middag en avond; bij elk van deze tijden hebben de zusters liederen gekozen die hen dierbaar zijn op dat uur van de dag en die verbonden zijn met de franciscaanse spiritualiteit en de muzikaliteit in de gemeenschap. Naar verwachting is het album in maart beschikbaar. Tussen 30 april en 16 oktober zullen er, onder voorbehoud, enkele feestelijke bijeenkomsten zijn. Ons magazine houdt u daarvan op de hoogte. Zie ook de sociale media en website van de Megense clarissen (www.clarissenmegen.nl).
De westzijde van het klooster Sint-Josephsberg in Megen.
Mensen Op 5 november overleed te Maastricht Thijs Smits, 90 jaar oud en 69 jaar minderbroeder. Geboren in Venray was hij van jongs af aan vertrouwd met de franciscanen. Twee ooms waren minderbroeder en hij ging naar het franciscaans college. Na zijn intrede deed hij zijn theologiestudies in Brazilië. In 1959 werd hij priester gewijd. Vanwege een ernstige ziekte van zijn vader kwam hij terug naar Nederland. Hij werkte in het pastoraat eerst in Haarlem en daarna in het bisdom Roermond in parochies en in de zorgcentra Klevarie en Lenculenhof in Maastricht. Vanaf 2012 was hij bewoner in dat laatste huis. Hij is begraven in Venray.
8
Op 10 november overleed in Nijmegen Henk Paagman, 82 jaar oud en 63 jaar minderbroeder. De geboren Groninger werkte eerst in Venray als typist. Daarna deed hij in verschillende kloosters de (financiële) administratie, waaronder het provincialaat (Weert en Utrecht). In Vorden, Megen en Nijmegen was hij portier en deed graag klussen in de tuin. Henk was een stille en harde werker. Hij deed meer dan medebroeders wisten, ook voor de buren. Met zijn Groningse nuchterheid en droge humor was hij een graag geziene broeder bij velen, niet in de laatste plaats bij de vele Megense gasten, die hij ontving en rondleidde. Hij is begraven op het kloosterkerkhof in Megen.
‘Christelijke meditatie in gebaar en beweging’ in 2021 Zusters clarissen Megen Zuster Paula sluit dit jaar met haar christelijke meditatie aan bij het jubileumjaar van haar klooster en gemeenschap. Het thema zal zijn: ‘Clara van Assisi’. De zes deelthema’s van de meditatieweekenden, waarvan de eerste twee online, luiden:
1. WIE is CLARA van ASSISI?
19 t/m 21 februari, online
2. DE STAP ZETTEN.
29 t/m 31 mei, online
3. LEVEN in SAN DAMIANO.
31 juli t/m 1 augustus
4. ZORG voor de ‘TOEKOMST’.
18 t/m 19 september
5. CLARA in het NU = VOOR ONS? 6 t/m 7 november
Weekenden zijn onder voorbehoud van het verloop van de coronapandemie.
Clara van Assisi.
Op 12 november overleed in Nijmegen Henrik Roelvink, 83 jaar oud en 65 jaar minderbroeder. De geboren Brabander studeerde na zijn priesterwijding – als voorbereiding op zijn uitzending naar Zweden – dogmatische theologie en oecumene in Nijmegen en systematische theologie in Uppsala. In Linköping werkte hij dertig jaar in de parochie. Daarna woonde hij bij de Birgitta-zusters in Vadstena. Hij was opgewekt, ijverig en precies en betekende veel voor de OFS. Hij was hét gezicht van katholiek Zweden in oecumenische kringen. Hiervoor ontving hij een eredoctoraat aan de universiteit van Uppsala. Na zijn terugkeer werd hij gardiaan in Nijmegen. Hij bleef zich inzetten voor de OFS en het Franciscaans Studiecentrum. Henrik is begraven op het kloosterkerkhof te Megen.
VOOR MEER INFORMATIE: Klooster Sint Josephsberg, zuster Paula Suwartini osc Clarastraat 2, 5366 AK MEGEN Tel.: 0412 - 46 23 14 E-mail : zrpaula.suwartini@gmail.com, Website : www.clarissenmegen.nl.
Op 2 december overleed in Heerlen Bert Hagendoorn, 78 jaar oud en 58 jaar minderbroeder. Na zijn priesterwijding vertrok hij in 1969 naar Papoea. Bert was pastor in Nabire en het Sterrengebergte. Drie jaar was hij vicaris-generaal van het bisdom Jayapura. Zijn hart lag bij de jeugd. Hij was internaatsleider in Abepura, novicemeester in Sentani en directeur van een stichting die HIV-AIDS bestreed via voorlichting door en voor jongeren in Timika. Daaraan heeft hij zijn laatste twintig jaar in Papoea mogen wijden. In 2019 keerde hij terug naar Nederland en woonde in Nijmegen. Bert ligt begraven op het kloosterkerkhof te Megen.
9
DUURZAAM
Foto: Christopher Michel WikiCommons
IJsberen zijn goede zwemmers. Dat is wel goed en nuttig tegenwoordig, met de snelle veranderingen in hun gewoonlijk noordelijke habitat. Hun besneeuwde ijsschotsen worden kleiner en kleiner. Er komen meer en meer ijskoude watergebieden tussen. IJsberen zijn eraan gewend te kunnen rondwandelen en te jagen op enorme witte vlakten van sneeuw en ijs. Maar die ijsgebieden van de Noordpool krimpen. Het is hier heel duidelijk dat het klimaat aan het veranderen is. Het ijs smelt. De ijsgrens trekt zich terug, meer en meer naar het Noorden toe. Het leefgebied van de ijsberen wordt kleiner. En hun leefwijze verandert: minder rondsjokken en meer zwemmen.
Lars Frendel ofm
10
I N T E R N AT I O N A A L
Het is niet eenvoudig om een eenduidig beeld te schetsen van de corona-epidemie in Brazilië. Het land is immers groter dan heel Europa. Maatregelen worden vooral regionaal genomen. In tegenstelling tot de landelijke overheid nemen de franciscanen in Brazilië de pandemie wél serieus.
Corona in Brazilië Franciscanen in Brazilië, provincie van het Heilig Kruis.
Toen het virus in Brazilië opdook kreeg het van overheidswege niet de aandacht die nodig was. President Bolsonaro noemde het een simpel griepje dat zeker op sportieve atletische mensen geen enkele vat zou hebben. Kortgeleden nog herhaalde een van zijn zoons die parlementslid is deze uitspraak van zijn vader. In de regering heerste onenigheid. Binnen een maand namen twee ministers van volksgezondheid hun ontslag. Bolsonaro benoemde uiteindelijk een generaal op die post, iemand die zich nog nooit met gezondheidskwesties had beziggehouden.
Regionaal Gezien de uitgestrektheid van het land worden de maatregelen om het virus onder controle te krijgen op de eerste plaats door regionale of plaatselijke autoriteiten genomen, vaak zonder onderling overleg. Zo kan het gebeuren dat in één gemeente strengere maatregelen gelden dan in de buurgemeente, vaak tot woede van de bevolking en ondernemers. Toen recent de burgemeester van de miljoenenstad Belo Horizonte bepaalde dat enkele dagen later alle cafés voor onbepaalde tijd gesloten zouden moeten blijven, zag je aan de vooravond een ware wedloop op die zaken. Iedereen wilde voor het laatst een of meerdere pilsjes nemen, waarbij de mensen zich tussen elkaar doorwrongen. Het aantal besmettingen neemt schrikbarende proporties aan en de ziekenhuizen dreigen de zaak niet meer aan te kunnen. Over vaccins voor de hele bevolking van meer dan 200 miljoen mensen is nog nauwelijks iets beslist. Terwijl Bolsonaro wél besliste dat vanaf 1 januari 2021 de invoerrechten op wapens
en pistolen tot nul procent werden teruggebracht, om zo zijn verkiezingsbelofte na te komen dat hij van Brazilië een gewapende natie zou maken. Begrijpelijk dat een groot deel van de bevolking meer dan genoeg heeft van deze president. Van de andere kant zie je in Brazilië hetzelfde als in de Verenigde Staten waar Trump nog altijd een niet te veronachtzamen deel van het volk achter zich heeft.
Franciscanen in Brazilië Ook op franciscaans vlak is het moeilijk om een duidelijk beeld te krijgen. In Brazilië bestaan negen provincies en custodieën verspreid over dat immense land. De provincie van het Heilig Kruis waar ik meer dan veertig jaar bij behoord heb en waarin nog enkele Nederlanders verblijven heeft tamelijk strenge maatregelen getroffen. In alle huizen moeten de broeders binnenblijven nadat één van hen met het virus in het ziekenhuis was opgenomen en de hele communiteit van het noviciaatshuis besmet was geraakt. Het huis verlaten is alleen toegestaan in uiterste noodzaak, bv. bezoek aan de dokter, en buitenshuis altijd een mondkapje op. Niemand mag zelfs maar een korte reis ondernemen zonder uitdrukkelijk verlof van de provinciaal. In de communiteiten moeten de broeders die verantwoordelijk zijn voor zaken buitenshuis, bij thuiskomst van kleding wisselen en douchen. Alle soorten bijeenkomsten zoals werkvergaderingen, retraites enz. zijn voor onbepaalde tijd afgelast. Gerard van Buul ofm
11
VERSTILLING
Levend gemaakt door de Geest van de Heilige Schrift zijn zij die de letter die ze kennen of willen kennen, niet aan zichzelf toeschrijven, maar deze door woord en voorbeeld aan de allerhoogste God teruggeven, van wie al het goede is. Wijsheidsspreuk 7, Franciscus van Assisi