franciscanen.nl JAARGANG
16
|
M A A R T/A P R I L
2021
|
NUMMER
2
BROEDERLIJK LEVEN
3 Kloosters in Brabant Dienend leiderschap 7 Zijn atelier was zijn parochie 11 2021 - J A A R V A N H E T B R A B A N T S E K L O O S T E R L E V E N
BROEDERSCHAP EN GEHOORZAAMHEID VALLEN SAMEN
TER NAGEDACHTENIS VAN BROEDER-KUNSTENAAR RIK VAN SCHIL
VOORAF
Dienend leiderschap Een belangrijk thema in de regel van Franciscus is de vraag hoe de broeders moeten samenleven, hoe gaan ze met elkaar om? Geen onlogische vraag natuurlijk, want is broederschap niet de basis van zijn beweging? Wat zou er overblijven van de broederschap zonder broederschap onder elkaar? Foto omslag: Franciscus kust de melaatse, Rik Van Schil ofm (Broederlijk leven). Franciscanen.nl is het tweemaandelijkse contactblad van de minder broeders franciscanen in Nederland. Het heeft tot doel een breed publiek
Daarvan zag je een mooi voorbeeld onlangs na de plunderingen in steden als ‘s-Hertogenbosch. Zodra de avondklok afliep, in de vroege ochtend, kwamen verschillende mensen hun huizen uit om samen hun stad weer op te ruimen. Het maakte niet uit wie of wat je was: op dat moment was je ‘medestedeling’: mede-Bosschenaar, mede-Rotterdammer, etc. Er ontstonden bijzondere initiatieven: crowd-fundingacties en jongeren die bloemen uitdeelden om te laten zien dat er ook jongeren zijn die wel het beste voor hebben met hun stad. Het betekende mooie ontmoetingen van mens tot mens, op ooghoogte.
op de hoogte te brengen van het franciscaanse denken en doen. Oplage: 4750. Abonnement: Gratis aan te vragen via tel.: 073 6875615 en e-mail: provincialaat@franciscanen.nl. Vrijwillige bijdragen ter bestrijding van de onkosten zijn welkom op IBAN NL52ABNA0416244181 t.n.v. Ned. Provincie v.d. Orde der Minderbroeders, ‘s-Hertogenbosch. Redactie: Hans-Peter Bartels ofm (hoofdredacteur en redactiesecretaris), Theo van de
Bij Franciscus staat ‘dienstbaar zijn’ centraal. Hij vult dat op zijn eigen wijze in. Een overste moet dienstbaar zijn aan zijn broeders. Daarom heten ze ook ‘minister’, wat ‘dienaar’ betekent. Hetzelfde idee paste Clara toe in haar gemeenschap. Een clarissenabdis zij mij ooit: “Het verschil tussen een abdis bij de benedictinessen en de clarissen is, dat als de benedictinessenabdis zegt ‘spring!’ de gemeenschap springt, maar als de clarissengemeenschap zegt: ‘spring!’ dan springt de abdis.” Maar zowel Franciscus als Clara gaan verder: ook de broeders (resp. zusters) moeten dienstbaar zijn aan elkaar. Ook onder elkaar moeten ze dienen. De ene dient de ander en de ander de een. Zo blijven ze naast elkaar staan. En daar ligt voor mij de kern van broeder- of zusterschap: we helpen elkaar omdat we allemaal gelijken zijn. Niet omdat jij ‘vanuit de hoogte’ iets goeds wil doen voor ‘een minderbedeelde’ of omgekeerd niet omdat jij je ondergeschikt voelt aan de ander. Als we op ooghoogte zijn, zijn we echt broeders of zusters van elkaar. Zo kan iedereen iets voor een ander betekenen; we hebben elkaar immers allemaal nodig.
Kerkhof (eindredacteur), Ben van Bronkhorst ofm, Maarten Lemmers ofm,
Hoe kunnen we zelf broederlijk en zusterlijk met elkaar omgaan?
Marcel Paulissen ofm, Ton Peters ofm. Ontwerp en drukwerk: Artis. online en offline communicatie www.art-is.nl Contact: Franciscanen.nl, Van der Does de Willeboissingel 12, 5211CB ‘s-Hertogenbosch, tel.: 073 6875615, e-mail: redactie@franciscanen.nl, website: www.franciscanen.nl. ISSN 1871-7217 - TNT reg.nr. 135658
2
Hans-Peter Bartels ofm
AC T U E E L
2021 - Jaar van het Brabantse Kloosterleven Het jaar 2021 is uitgeroepen tot Brabants Kloosterjaar. Vier Brabantse kloosters vieren hun jubileum. Met tal van activiteiten toont het jaar het belang van het kloosterleven voor de Brabantse samenleving. Ook vindt in het kloosterjaar de opening plaats van een nieuw kloosterwandelpad. Klooster Sint Agatha, 650 jaar. (Foto: Willem Quist ofs)
Brabant kent talloze kloosters, waarvan sommige al uit de middeleeuwen stammen. In de twintigste eeuw kwam het kloosterleven tot volle bloei. In 1960 was er geen land ter wereld met zoveel kloosterlingen als in Nederland en dan met name in Brabant. Nog steeds telt Brabant honderden (voormalige) kloostergebouwen. Kloosterjaar Het jaar 2021 is uitgeroepen tot Brabants Kloosterjaar. Vier kloosterordes vieren dit jaar hun jubileum. De norbertijnen van de Abdij van Berne vieren dat hun orde 900 jaar geleden werd gesticht. De norbertinessen in Oosterhout bestaan 750 jaar. In Sint Agatha vieren de kruisheren hun 650-jarig jubileum. En de clarissen begonnen hun kloostergemeenschap in Megen 300 jaar geleden. In het kader van het kloosterjaar vinden er allerlei feestelijke activiteiten plaats, waaronder de presentatie van een boek over kloostertuinen, exposities en de opening van een bijzonder wandelpad langs vijftig kloosterplekken. Ook is er een jubileum-kloosterbier gebrouwen en zijn in kloosterwinkels diverse andere kloosterproducten verkrijgbaar. Daar is ook informatie verkrijgbaar over wat kloosters te bieden hebben aan retraites, overnachtingen en workshops. Grote impact Het kloosterjaar is een initiatief van de Provincie Noord-Brabant in samenwerking met iedereen die betrokken is bij de Brabantse kloosters. Het kloosterleven heeft een grote impact gehad op de Brabantse maatschappij. De herinneringen daaraan zijn niet alleen positief. “In het kloosterjaar ontkennen we die werkelijkheid niet, maar laten we vooral de positieve betekenis van het kloosterleven voor de Brabantse samenleving zien. Die was enorm. Denk aan de bijdragen van kloosterlingen aan
onderwijs, gezondheidszorg, landbouw en emancipatie”, aldus de website brabantskloosterleven.nl. Deze website geeft toegang tot veel informatie, onder meer over de activiteiten die plaatsvinden in het kader van het kloosterjaar. Ook is er meer te vinden over de geschiedenis van het kloosterleven. Een kaart geeft aan welke kloostergemeenschappen waar actief waren of nog steeds zijn. De officiële opening van het Brabants Kloosterjaar vond plaats op 10 februari jongstleden in het klooster van de kruisheren in Sint Agatha, een plechtigheid waarbij ook de koning virtueel aansloot. De livestream van de opening is terug te zien via de genoemde website. Kloosterpad Speciaal voor het kloosterjaar is een nieuwe wandelroute gemaakt. Zo kan men al wandelend iets van het kloosterleven ervaren. Het ‘Kloosterpad’ is een wandelpad van 330 kilometer langs een vijftigtal (voormalige) kloosters en abdijen in Midden- en Oost-Brabant en kan gelopen worden in vijftien etappes van klooster naar klooster. De route maakt gebruikt van het wandelknooppuntennetwerk. Naast dit lange-afstand-wandelpad zijn er ook een vijftiental rondwandelingen rond een klooster uitgestippeld. Deze variëren van 2,5 tot 12 kilometer. Ze starten en eindigen bij een klooster. Het Kloosterpad is vanaf 1 mei 2021 te bewandelen. Theo van de Kerkhof Meer activiteiten in het kader van Brabants Kloosterjaar zijn te vinden op: brabantskloosterleven.nl/kalender.
3
GERAAKT
Broederlijk leven In de loop van meer dan vijftig jaar franciscaans leven heeft Ben Bolmer heel wat communiteiten meegemaakt. In al deze vormen van franciscaans samenleven stond voor hem één ervaring centraal: die van broederschap. Ben Bolmer
In mijn leven als franciscaan heb ik in diverse communiteiten mogen wonen, leven en werken. Zo heb ik gewoond in het toenmalig klooster van Weert. Ik heb gewoond in De Bilt in een kleinere groep, wat in de jaren zestig ‘communiteitsleven nieuwe stijl’ werd genoemd. Achtereenvolgens woonde ik met broeders in een pastorie en in de regionale communiteit Noord-Nederland. Daarna heb ik gewoond in Delft in een communiteit verbonden aan een parochie. Ten slotte woon en leef ik nu in een zorgcentrum met oudere medebroeders. Hoe verschillend en uiteenlopend al die gemeenschappen ook waren wat betreft samenstelling, woning, dagorde en missio, als gemeenschappelijk aan al die franciscaanse leefmodellen heb ik ondervonden het element van broederschap. Dan gaat het om de ervaring dat we niet zomaar een vereniging zijn van een aantal goed- en welwillende mensen. Het is de ervaring dat we daadwerkelijk aan elkaar gegeven zijn en een broederschap vormen in navolging van Franciscus. Ook al zijn we getalsmatig een kleinere gemeenschap geworden, de kracht en de beleving van broederschap is niet minder geworden, integendeel zelfs: het is toegenomen en sterker geworden. Ik zie dit bijvoorbeeld in de deelname van broeders aan een uitvaart van een medebroeder.
vitaliteit en mobiliteit door toenemende leeftijd beperkter worden, ben je meer aangewezen op steun en ondersteuning van elkaar. Ik zie hoe oudere broeders met lichamelijke beperkingen en gebreken in hun eigen hulpbehoevendheid elkaar toch tot steun en hulp zijn en daarbij elkaars kwetsbaarheid en broosheid proberen te dragen en verdragen. Ja, heel bijzonder en broederlijk. Lichamelijke ongemakken en beperktheden van elkaar zien en ervaren, versterkt het gevoel van onderlinge saamhorigheid en solidariteit en maakt broederschap tot een heel concreet geleefde en beleefde realiteit. Nu, in deze coronatijd, is dat ook voelbaar. Het communiteitsleven staat even op een wat lager pitje. Het virus houdt ons op enige afstand van elkaar, wat een beperking betekent voor ons als communiteit. Mede hierdoor bespeur ik bij mijn huisgenoten en bij mezelf een toenemend verlangen naar broederlijk contact en samenzijn, juist nu we elkaar niet dagelijks ontmoeten. Tegelijkertijd hoor ik ook bijna dagelijks van broeders de vraag hoe het met eenieder gaat. Uit zich hierin niet een bezorgdheid om en betrokkenheid op elkaar? En dat zegt veel over de kwaliteit van broederschap. Ben Bolmer ofm
Wat broederschap voor mij betekent, ervaar ik momenteel in Alverna waar ik tezamen met oudere broeders woon. Wanneer
4
80 0 JA A R R E G E L - B R O N VA N I N S P I R AT I E
Deze jaargang van Franciscanen.nl heeft als overkoepelend thema ‘800 jaar regel - een bron van inspiratie’. Dit tweede nummer gaat over ‘broederlijk leven’. De Fioretti (kleine verhalen over Franciscus) vertelt hoe de eerste broeders dat in praktijk brachten. Ben van Bronkhorst vertelt het na. André Jansen schreef er een reflectie bij. Regel van de Minderbroeders, voorlopige redactie • DEEL 2
5,9-5
9 Op dezelfde wijze mogen broeders hierbij geen macht of heerschappij hebben, vooral niet onder elkaar. 10 Zoals immers de Heer in het evangelie zegt: “De vorsten van de volken heersen over hen en de meerderen voeren macht over hen uit.” Zo moet het onder broeders niet zijn. 11 Wie onder hen de meerdere wil worden, moet hun minister en dienaar zijn. 12 en wie onder hen de meerdere is, moet de mindere worden. 13 Geen enkele broeder mag een ander kwaad doen of iets negatiefs tegen hem zeggen. 14 Veeleer moeten zij elkaar door de liefde van de geest uit eigen beweging dienen en gehoorzamen. 15 En dit is de echte en heilige gehoorzaamheid van onze Heer Jezus Christus.
5
VERTELLING
Als Franciscus op een dag wil praten met Bernardus, blijkt deze verzonken in gebed. Mopperend loopt Franciscus weg. Op een stil plekje komt hij tot inkeer: “Zo mag ik niet met broeders omgaan.”
Hoe ga je broederlijk met elkaar om? Franciscus praat graag met zijn broeders over allerlei onderwerpen die met geloof te maken hebben. Ook in de tijd dat hij vreselijk last heeft van zijn ogen en niet veel meer ziet, doet hij dat vaak. Op een dag wil hij daartoe broeder Bernardus opzoeken. Maar als hij bij diens hutje gekomen is, hoort hij: “Bernardus is in de stilte van het bos aan het bidden.” Hij gaat naar hem op zoek en als hij hem gevonden heeft roept hij luid: “Bernardus, kom en maak een praatje met deze halve blinde.” Bernardus hoort niets. Hij is helemaal verzonken in gebed en totaal opgegaan in verbondenheid met de Heer. Franciscus heeft wel gemerkt dat Bernardus dat vaker overkomt. Daarom roept hij hem een tweede en een derde keer. Steeds hoort Bernardus niets en reageert dus ook niet. Uiteindelijk loopt Franciscus teleurgesteld weg. En hij moppert er voortdurend over dat broeder Bernardus niet gekomen is.
Stem van God Een stukje verder zoekt Franciscus een stil plekje op en begint te bidden: “Heer, kunt U mij vertellen waarom broeder Bernardus niet geluisterd heeft?” En hij hoort de stem van God die zegt: “Franciscus, waarom ben je zo sikkeneurig? Moet iemand zich dan meteen als jij dat wilt van Mij afkeren en luisteren naar een mens? Broeder Bernardus was bij Mij toen jij hem riep en daarom kon hij niet komen om met jou te praten!” Dan realiseert Franciscus zich dat hij helemaal fout zit en keert haastig op zijn schreden terug. Hij maakt Bernardus zijn excuses en bekent hem welke boze gedachten bij hem zijn opgekomen. “Sorry”, zegt hij, “zo mag ik niet met broeders omgaan.” Ben van Bronkhorst ofm Afbeelding: broeder Bernardus.
6
Vrij naar Fioretti, Gottmer 1999, blz. 46.
BEZINNING
Broederschap en gehoorzaamheid vallen samen De verzen 5,9-15 van de voorlopige regel horen thuis in een groter geheel dat men tegenwoordig het broederschapsstatuut noemt. Oorspronkelijk vormden de hoofdstukken 4 en 5 een zelfstandig stuk, waarin een belangrijk onderwerp aan de orde komt: namelijk franciscaans leiderschap. Onveilig leven Het broederschapsstatuut is, naar men aanneemt, opgesteld op het kapittel van 1217 dat een belangrijke beslissing nam, namelijk het uitzenden van de broeders over heel de wereld. Dan is in iedere streek een verantwoordelijke nodig. Daardoor botste de jonge gemeenschap op een bijzondere uitdaging. Voor hen is broeder zijn van elkaar fundamenteel. Hoe bouw je in zulk een gemeenschap van gelijken het statuut van overste en onderdaan in? In hoofdstuk 4 beschrijven de broeders de taak van die nieuwe overste, die de naam krijgt van minister: dienaar. Het ‘boven’ van overste (meerdere zijn), wordt ingevuld als ‘beneden’ (dienen, mindere zijn). Maar toch zijn daardoor de gewone broeders geen ‘heren’, want zij worden verondersteld te gehoorzamen aan hun ‘dienaren’. Wat een innerlijke spanning! Die spanning wordt nog opgedreven in hoofdstuk 5,1-8, waar de oversten ook vallen onder een oud gebruik bij monniken: de broederlijke vermaning. Een zeer delicaat gebeuren.
gelaat durven verschijnen in de broederschap en alle prestaties, ambities, talenten, enz. achter zich laten. ‘Er zijn als mens’ zonder meer.
Gehoorzaamheid Dit wederzijds dienen vormt de basis van broederlijke gelijkheid. Deze staat veraf van de gelijkheid die mij het recht geeft met de ander te wedijveren. Dat is het beginsel is van liberale gelijkheid. Tegen de achtergrond van de evangelische paradox vallen broederschap en gehoorzaamheid in zekere zin samen. Daarom kan Franciscus samenvattend zeggen: “Het dienen van elkaar is de echte gehoorzaamheid.”
Evangelische paradox Dan komen we bij de verzen 5,9-15 die beginnen met: “Op dezelfde wijze ...” Waar sluit dat bij aan? Het sluit aan bij vers 4,6 waar gesproken wordt over de evangelische paradox: “Ik ben niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen.” Die paradox wordt eerst toegepast op de oversten. In vers 5,9 zegt Franciscus dat die paradox ook geldt voor de onderdanen, niet alleen wat betreft hun verhouding tot hun minister, maar ook voor hun verhouding tot elkaar. Hier wordt een nieuwe spanning binnengebracht, namelijk broeder zijn (gelijke) en tegelijkertijd dienaar (mindere) of heer zijn (meerdere). De gelijkheid ligt nu juist in het opnemen van beide rollen, waar de rol van ‘dienaar’ wel echt de eerste is, de oer-rol.
Naakte gelaat Dit laatste heeft de joodse filosoof Emmanuel Lévinas goed in het licht gesteld. Het opduiken van het naakte gelaat van een ander ontmaskert mijn machtsbegeerte. Die ander dwingt geen erkenning af door zijn macht, rijkdom, titels of prestige, maar wel door zijn ‘naaktheid’, door zijn ‘er zijn als mens’ zonder meer. Zo vervalt de relatie niet tot vergelijken, rivaliteit, jaloersheid, frustratie, macht, enz. Dat naakte gelaat openbaart mij aan mijzelf als dienaar. Dat geldt uiteraard wederzijds. En het is goed dit niet te vergeten. Ik ben dienaar, maar ik verschijn ook aan de ander als naakt gelaat, dus in zekere zin als ‘heer’. Vaak vergeet men dat: ook als ‘naakt’
De rol van ‘dienaar’ is de oer-rol.
André Jansen ofm
7
NIEUWS & TIPS
Mensen Op 12 december 2020 overleed in Nijmegen Klaas Janssen, 83 jaar oud en 65 jaar minderbroeder. Hij was een echt buitenmens en natuurliefhebber. Hij werkte dan ook als tuinman, allereerst enkele jaren in Venray en Bleijerheide, daarna in Weert, 32 jaar. Dat waren zijn mooiste jaren. Vanaf 1997 woonde Klaas in Nijmegen. Ten slotte woonde hij vanaf 2003 in Alverna. Klaas was een kleurrijke medebroeder met een franciscaanse blijmoedigheid. Klaas is te ruste gelegd op het kloosterkerkhof te Megen.
Koffie-to-go bij Stadsklooster San Damiano Aan de deur van ons Stadsklooster San Damiano in ‘s-Hertogenbosch komen geregeld dak- en thuislozen. Door corona kunnen de bewoners er maar beperkt voor hen zijn. Er is ‘koffie-to-go’: een flinke beker koffie met een koekje. Per week worden er zo’n honderd bekers geschonken. De broeders besloten een poging te wagen om geld in te zamelen voor deze actie via hun de websites en Facebookpagina’s van zowel het Stadsklooster als de landelijke broederschap. Ze vroegen €1,50 over te maken voor één kopje (of meer voor een volle kan). De actie bracht in drie weken bijna € 1000,- op en kreeg bovendien een onverwachte uitbreiding. Ook in de nachtopvang is een mondkapje verplicht. Veel daklozen vissen daartoe mondkapjes uit vuilnisbakken. Een gulle schenker schonk 800 mondkapjes. Nu kan bij elke beker koffie een mondkapje worden meegegeven. OOK IETS BIJDRAGEN? Elke gift is welkom op: NL52 SNSB 0946 7530 75 van Sint Franciscus Stichting o.v.v. ‘noodfonds’.
8
Op 13 december 2020 overleed in Bakel Arie Wester, 81 jaar oud en 56 jaar minderbroeder. Zijn ouders waren lid van de derde orde. Tijdens zijn eerste baan groeide het verlangen priester te worden. Hij ging naar het Amsterdamse Antonianum, het convict voor late roepingen. Daarna trad hij in en werd in 1970 priester gewijd in het bisdom Groningen. Arie diende negentien jaar als vlootaalmoezenier. Nadien volgden het justitie-, ziekenhuis- en parochiepastoraat, als laatste in Lieshout. Zijn laatste rustplaats werd het Megense kloosterkerkhof. Op 15 december 2020 overleed te Oegstgeest Frans Teepe, 89 jaar oud en 70 jaar minderbroeder. Hij werd geboren in Den Haag. Na zijn priesterwijding in 1957 werd hij assistentiepater in Megen. Op verschillende plaatsen was hij kapelaan en godsdienstleraar. Frans had een talent voor catechese aan wat toen ‘geestelijk achterblijvende kinderen’ heette. Na zijn pensionering als maatschappelijk werker woonde hij in Utrecht, Warmond en ten slotte Verpleeghuis Wijckersloot in Oegstgeest. Frans is begraven in Katwijk. Op 20 december 2020 overleed te Nijmegen Piet Weijs, 89 jaar oud en 71 jaar minderbroeder. Na zijn priesterwijding werd de in Venray geboren Piet pastor in Hoogcruts, St. Maartensvoeren, Alverna en Venlo. In 1967 volgde zijn benoeming in Malberg-Maastricht waar hij pastoor was tot 1997. Ook na zijn emeritaat bleef Piet graag beschikbaar voor pastorale assistenties en woonde hij in de communiteiten van Valkenburg, Heerlen en ten slotte vanaf maart 2020 in Alverna. Piet is daar ook begraven op het kerkhof van de broeders. Op 20 januari overleed in Nijmegen Sigfried Bergmann, (bijna) 89 jaar oud en 68 jaar minderbroeder. In 1956 vertrok hij als missionaris naar Pakistan. Daar studeerde hij theologie en werd hij in 1957 priester gewijd. In 1994 werd hij provinciaal. In 2004 keerde Sigfried terug naar Nederland. Hij werd gardiaan in de communiteit van Nijmegen en bood zijn diensten aan in de omliggende parochies. Toen zijn gezondheid hem in de steek liet, verhuisde hij naar zorgcentrum Aqua Viva in Nijmegen. We hebben Sigfried begraven op het kloosterkerkhof te Alverna.
Activiteitencentrum in Stadsklooster La Verna gaat sluiten Stadsklooster La Verna in Amsterdam staakt activiteiten, maar blijft open huis bieden.
Eerder berichtten wij dat er dit jaar veranderingen zouden gaan plaatsvinden bij Stadsklooster La Verna in verband met het wegvallen van de broedercoördinator voor het cursuscentrum. Inmiddels heeft het bestuur van de Stichting La Verna besloten per 1 mei 2021 te stoppen met haar activiteiten. Het stichtingsbestuur schrijft hierover: “Dit besluit is genomen na een intensief en zorgvuldig traject, waarbij verschillende mogelijkheden gewogen zijn. Door het wegvallen van een broeder als coördinator, valt een van de drie pijlers onder het Stadsklooster La Verna weg. Daarnaast acht het stichtingsbestuur de onzekerheid op het gebied van financiën en huisvesting te groot. Het mag duidelijk zijn dat het bestuur dit besluit met bloedend hart heeft genomen.” De laatste georganiseerde activiteiten zullen, voor zover de coronamaatregelen dit toelaten, rond Pasen plaatsvinden. Vóór de zomer 2021 komt er een moment om 24 jaar cursus- en activiteitencentrum La Verna te markeren en af te ronden. De broeders van de communiteit blijven, als Stadsklooster in Amsterdam Nieuw-West, een open huis bieden. Dat doen zij voor mensen die mee willen bidden, langs willen komen voor koffie of een gesprek en voor groepen als de OFS Amsterdam en Franciscaans Amsterdam. Er is ruimte voor nieuwe initiatieven. Suggesties zijn welkom bij de communiteit.
SPEEL JE WEL EENS MET DE GEDACHTE OM FRANCISCAAN TE WORDEN? Neem contact op met roepingenbroeder Hans van Bemmel ofm, roepingenwerving@hotmail.com
9
9
DUURZAAM
Foto: Ibama
De Amazonia-Synode, oktober 2019, verklaart in haar slotdocument: “God heeft ons de aarde in handen gegeven, maar we hebben er geen eigendomspapieren van. Het Amazonegebied, ons ‘tehuis’, wordt systematisch en op criminele wijze uitgebuit en vernietigd. De verdedigers van het ecosysteem en het leven in het gebied krijgen echter het stigma van criminaliteit opgedrukt. Wij roepen nationale en buitenlandse regeringen op tot politieke stellingname om de onverantwoorde exploitatie en vernietiging een halt toe te roepen. De toekomst van het Amazonegebied ligt in onze handen en eist van ons een onvoorwaardelijke verdediging van dit land en zijn bewoners.” Gerard van Buul ofm
10
I N T E R N AT I O N A A L
Op kerstavond 2020 overleed medebroeder-kunstenaar Rik Van Schil op 89-jarige leeftijd in Wilrijk, het stadsdeel van Antwerpen waar hij in 1931 werd geboren. Rik wijdde zijn leven aan twee dingen: God en de kunsten.
Zijn atelier was zijn parochie God is al van jongs af aan in zijn leven. De kunst komt later. Na zijn eerste contact met de franciscanen wil hij missionaris worden, maar bij een ontmoeting met die andere Vlaamse broeder-kunstenaar, Geroen De Bruycker, wordt hij - naar eigen zeggen - door de kunstmicrobe gebeten. Op veertienjarige leeftijd maakt hij kennis met het beeldhouwen. Al zijn vakanties gaan er aan op.
Voor elke coronadode een steen.
Eigen atelier Als Rik 19 jaar is treedt hij in. Na zijn noviciaat moeten zijn artistieke bezigheden tijdelijk wijken voor zijn opleiding filosofie en theologie. Maar tijdens het vervullen van zijn dienstplicht is daar weer meer tijd voor. Het is na zijn priesteropleiding wederom broeder Geroen die er voor zorgt dat Rik zich vanaf de zomer verder mag wijden aan de kunsten. Geroen heeft de vereniging ‘Pro Arte Christiana’ opgericht en ziet in Rik een ideale metgezel. Gelukkig staat de provinciaal, broeder Venantius, hem dat ook toe. Na twee maanden voorbereiding in Parijs volgt hij de academie voor Schone Kunsten en het Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen. Niemand kijkt er van op dat een ‘pater in pij’ de lessen volgt. In het klooster in Vaalbeek krijgt hij een eigen atelier, aanvankelijk in de kelder, later in een eigen centrum.
Nieuwe vormentaal In zijn werk heeft Rik altijd het ideaal voor ogen gehouden een nieuwe vormentaal te vinden voor de christelijke kunst. Dat was niet eenvoudig: kerken worden nog altijd overspoeld met industriële massaproductie. Rik zag zijn artistieke werk als zijn verkondiging, een authentieke manier om de Blijde Boodschap door te geven. Zijn atelier was zijn parochie. Rik maakte zowel figuratief als abstract werk. Een liefhebber van Van Schils werken is bisschop Van Luyn sdb. Een beeld van ‘De Goede Herder’ kwam zo in het Centrum voor priesteropleiding Vronesteyn terecht. De herder draagt hier een schaap dat hem aankijkt, de herder zelf kijkt recht vooruit. “Het lijkt of de Goede Herder jou aankijkt en jou zijn schaap wil overhandigen”, zei Van Luyn ooit hierover. Binnen het oeuvre van Van Schil neemt zijn serie Franciscusbeelden een bijzondere positie in. Ze zijn doorgaans klein van afmeting en stellen verschillende episodes uit Franciscus’ leven voor. Deze jaargang van Franciscanen.nl vindt u er elke keer een op de cover.
Steen Aan een lang werkzaam leven kwam een einde toen Rik in 2019 van Vaalbeek naar Wilrijk verhuisde. Zijn medebroeders waren toen al lang vertrokken uit Vaalbeek. Toen in 2020 het coronavirus zijn intrede deed in Vlaanderen ontstond in de decanale kerk van Sint-Truiden spontaan de traditie om voor elke coronadode een steen neer te leggen bij de Piëta van Rik Van Schil, getiteld Het Lijden voorbij. Rond de jaarwisseling sloeg het coronavirus ook in de communiteit van Wilrijk toe en dat werd Rik en medebroeder Paulus fataal. De Truidenaren legden ook voor hen stenen neer. Hans-Peter Bartels ofm
11
VERSTILLING
Gelukkig hij die zijn broeder evenveel liefheeft en respecteert, wanneer deze ver weg is, als wanneer hij bij hem is, en die niets achter zijn rug zegt, wat hij niet met liefde in diens bijzijn kan zeggen. Wijsheidsspreuk 25, Franciscus van Assisi