franciscanen.nl J A A R G A N G 14 | N O V E M B E R / D E C E M B E R 2 019 | N U M M E R 6
WONDERLIJK
3 Hartverwarmend 5 ‘Accent op gemeenschapsleven’ Broeder Jacoba 6 TWINTIG JAAR FRANCISCAANS JONGEREN TREFFEN
ZEVENTIG JAAR HEILIG KRUIS IN BRAZILIË
EEN WONDERLIJKE ONTMOETING
VOORAF
Toeval
Illustratie omslag:
“Toeval bestaat niet”, hoor je nogal eens zeggen. Dat betekent volgens mij, dat er voor alles een oorzaak is aan te wijzen. Nou, daar zet ik zo mijn vraagtekens bij. Is dan niets onvoorzien? Is dan alles te verklaren? Doet dan niets meer je versteld staan? En wat te denken van wonderen? En er zijn toch veel momenten in je leven die je verwonderd doen staan? Mij in ieder geval wel: Ineens staat iemand aan je deur die je jarenlang niet meer ontmoet hebt. Een vriend is dodelijk ziek en dan keert het tij: een wonderlijke genezing. Je kunt in het verkeer net een andere fietser ontwijken. Vraag voor mij is dan wel: welke betekenis ken je die momenten of gebeurtenissen toe of rangschik je ze gewoon onder toevalligheden?
Franciscus ontmoet ‘broeder’ Jacoba (illustratie: Philippus Philippus ofmcap) Franciscanen.nl is het tweemaandelijkse contactblad van de minder broeders franciscanen in Nederland. Het heeft tot doel een breed publiek op de hoogte te brengen van het franciscaanse denken en doen. Oplage: 4750. Abonnement:
In De Fioretti. Verhalen over Franciscus lezen we over een toevallige ontmoeting van Franciscus met een jongen; een ontmoeting met consequenties. “Op een dag had een jongen een groot aantal tortelduiven gevangen en liep hij ermee rond om ze te verkopen. Toen Franciscus hem tegenkwam, zei hij tegen de jongen: ‘Beste jongeman, geef ze alsjeblieft aan mij, anders zullen deze onschuldige vogels in handen vallen van wrede mensen die ze zullen doden.’ Onmiddellijk gaf de jongen, daartoe aangezet door God, ze allemaal aan Franciscus. Zodra deze ze op zijn schoot had, begon hij lieflijk tegen ze te praten: ‘Tortelduiven, waarom laten jullie je toch vangen? Wel, ik wil jullie van de dood redden en nesten voor jullie maken.’ En tegen de jongen zei Franciscus: ‘Mijn zoon, je zult nog broeder worden in deze orde en liefdevol Jezus Christus dienen.’ En zo gebeurde het.”
Gratis aan te vragen via tel.: 073 6875615 en e-mail:
Toeval bestaat?
provincialaat@franciscanen.nl. Vrijwillige bijdragen ter bestrijding
Ton Peters ofm
van de onkosten zijn welkom op IBAN NL52ABNA0416244181 t.n.v. Ned. Provincie v.d. Orde der Minderbroeders, ‘s-Hertogenbosch. Redactie: Ton Peters ofm (hoofdredacteur), Theo van de Kerkhof (eindredacteur), Hans-Peter Bartels ofm (redactie secretaris), Maarten Lemmers ofm, Marcel Paulissen ofm. Ontwerp en drukwerk: Artis. online en offline communicatie www.art-is.nl Contact: Franciscanen.nl, Van der Does de Willeboissingel 12, 5211CB ‘s-Hertogenbosch, tel.: 073 6875615, e-mail: redactie@franciscanen.nl, website: www.franciscanen.nl. ISSN 1871-7217 - TNT reg.nr. 135658
2
In Kafarnaüm kwam een man naar Jezus toe en vroeg hem zijn zoon, de dood nabij, te komen genezen. “Ga maar”, antwoordde Jezus, “uw zoon leeft.” De knechten van die man kwamen aangesneld en vertelden dat de koorts geweken was en wel op hetzelfde uur waarop Jezus had gezegd: “Uw zoon leeft.” (Naar Johannes 4,46-53)
AC T U E E L
In 2000 werd in Megen het eerste Franciscaans Jongeren Treffen (FJT) georganiseerd. Sindsdien organiseert jaarlijks een groepje jongeren, met broeders en stafmedewerkster Hanneke ter Maat het weekend, dat plaats vindt bij de franciscanen en (de laatste jaren) de clarissen. Het gebeurt zelden dat een jongere maar één keer komt. De meesten blijven komen tot ze buiten de doelgroep vallen. Het FJT voelt als familie. Dit jaar was de twintigste editie. Franciscanen.nl viert dit jubileum mee en stelde vijf (oud-)organisatoren de vraag: ‘als ik denk aan 20 jaar FJT, dan denk ik aan...’
Twintig jaar Franciscaans Jongeren Treffen Br. Loek Bosch, organisator van de eerste FJT’s “...het allereerste begin in de jaren negentig. De provinciaal schoof mij het franciscaans jongerenwerk toe, inclusief zijn droom: Assisi aan de Maas, ontmoetingsplek voor zinzoekende jonge mensen. Ik ging aan de slag en vormde een organisatiegroep van zo’n 25 jongeren. Gaandeweg ontstond een droom: een duizendtal jongeren met een tentenkamp op de uiterwaarden, met cabaret, workshops en een gebedsritme, met van zaterdag op zondag een nachtwake zoals bij de wereldjongerendagen. Eerst waren we teleurgesteld toen er maar ruim honderd aanmeldingen waren. Dat verdween alras door het enthousiasme van de organiserende groep. Zo is het FJT geboren.” Annemiek Zijp-van Ginneken, oud-organisator “...vriendschap en verbondenheid. We waren een geoliede machine in de organisatie. Ik koester de herinneringen en geniet van de vriendschappen die er uit voortgekomen zijn. Wat ik zelf altijd belangrijk heb gevonden is dat de jongeren zich welkom voelden los van hun (religieuze) achtergrond. De openheid in de gesprekken, de creatieve werkvormen, de verdieping in programma’s en vieringen en de lol die we met elkaar hadden. Kortom een rijke tijd waar ik met een grote lach en een vleugje heimwee aan terugdenk.” Madeleine Kievits, oud-organisator “...de vele mensen die ik ontmoet heb. De deelnemers komen echt uit alle hoeken en gaten van Nederland naar dat wonderschone stadje Megen. De één gepromoveerd in de wiskunde, de ander juf op een basisschool, medewerker bij de klantenservice of theologie studerend; bijzondere vogels van allerlei pluimage. Dat maakt het FJT zo waanzinnig interessant: de mensen. Je ontmoet er mensen onderweg die je anders nooit ontmoet zou hebben en dat verrijkt enorm.”
Broeder Theo van Adrichem, huidig organisator “...vele jaren mee mogen doen in de organisatie. Van meet af aan is het een weekend voor en dóór jongeren. Jongeren zelf doen mee met de keuze van het thema, de uitwerking in vieringen en workshops, het zoeken van een inleider tot het teamwork tijdens de weekenden zelf. Prachtig om te zien hoe verschillende kwaliteiten van jongeren zichtbaar worden én tot verdere ontplooiing komen.” Lieke Erkens-van Wijngaarden, huidig organisator “...de vijf prachtige edities die ik van de twintig heb mogen meemaken, waarvan drie in de organisatie. Allemaal zo verschillend en uniek, maar allemaal even mooi, hartverwarmend, verdiepend en heel gezellig. Wat ik vooral altijd zo bijzonder vind, is dezelfde openheid die er elk weekend is. Dit jaar was het een hele andere groep dan afgelopen jaren, met veel mensen die er voor het eerst waren. Toch is het ieder jaar weer even open en verwelkomend. Dat is de kracht van het FJT!” Hans-Peter Bartels ofm
3
G E T R O FFE N
Wie was toch mijn redder? “Wat wil jij later worden?” Timmerman wilde het ventje worden of buschauffeur. Hij wist het nog niet zeker. “En jij? Ook timmerman?” “Nee, ik ga vader helpen op de boerderij.” “En jij? Ook timmerman?” “Nee”, zei ik, “ik wil priester worden.” Het werd even stil. Kennelijk was priester worden toch net even iets anders. Maarten Lemmers ofm
Na de lagere school ging de een naar de landbouwschool, de Zwemmen kon ik niet. Ik zag belletjes en misschien wel ander naar de ambachtsschool. Was er ook een school waar je sterretjes. Zou dit ‘t einde zijn? Het kon niet anders. Hoe moest priester kon worden? Ja, zo’n veertig kilometer verderop was ‘t dan met mijn roeping? Het zou er niet meer van komen. een priesterstudentencollege. Een kostschool was het, waar de Ik berustte erin en gaf me over. Opeens voelde ik de hand van leraren dag en nacht goed op je pasten. Want je had een roeping iemand die mij bij mijn haardos greep en omhoog tilde. Hé, ik en die mocht niet verloren gaan. Zo’n roeping was kennelijk een ben er weer! ding dat je zomaar kwijt kon raken. Toen de vakantieweken in zicht kwamen, gaf de rector ons een raad: “Sluit je maar aan bij Zo’n vijfenzestig jaar is het geleden. Dikwijls vroeg ik me af: Ben van Bronkhorst ofm een priesterstudentenclub bij jou in de buurt.” Kennelijk was je Wie was het toch die mij op het droge bracht? Jan Jansen, de roeping beter beschermd wanneer je naar zo’n club ging. Daar zoon van een bakker uit Grave, zo werd me gezegd. Maar toen waren soortgenoten met wie je kon schaken en dammen en ik er nog eens naar vroeg, bleek er in het hele stadje nooit een biljarten, en ... roeien! bakker Jansen te zijn geweest. Ik ben verder gegaan. Ook met mijn roeping, dat ding dat je niet kon zien. Nog steeds doe ik Ja, er was bij mij in de buurt een klooster dat gelegenheid nu mijn ding. Een beetje met de haren erbij gesleept. Eigenlijk bood voor dat alles. Er was een binnendijkse kolk met twee had ik mijn redder nog eens willen zien. Misschien net zoals die roeiboten. Geweldig! De eerste keer dat ik ging roeien was hoveling van de Kandake uit Ethiopië. Die werd langs de kant tevens de laatste keer. In elke boot gingen vier jongens, en dan van de weg gedoopt door de diaken Filippus. Toen hij goed en maar zien hoe ‘t werkt. We gingen weer aan wal en legden de wel bekomen was van die onderdompeling in het water, was er eerste boot aan. Ik zat in de tweede. De boten dreven verder van de diaken Filippus nergens meer een spoor te bekennen. uit elkaar wanneer iemand overstapte van de ene boot in de Met de haren erbij gesleept? Heeft het zo moeten zijn? Is er andere. Ik was de laatste. Een jaar of vijftien was ik. Eenmaal iemand die er de hand in had? Gewoon omdat jij je ding moet overgestapt merkte ik dat de boot ging schommelen. Ik verloor doen? mijn evenwicht en viel tussen de twee boten in. Het water om mij heen was wel dertig meter diep, zo was me ooit verteld. Maarten Lemmers ofm
4
I N T E R N AT I O N A A L Dit jaar gedenkt de Braziliaanse Provincie van het Heilig Kruis haar zeventigjarig bestaan. Oud-missionaris Ed Metz ofm vertelt in gesprek met Ben van Bronkhorst ofm over de betekenis van zeventig jaar franciscaanse aanwezigheid in Brazilië.
Zeventig jaar Provincie van het Heilig Kruis in Brazilië “Het is begin twintigste eeuw als Nederlandse minderbroeders voor het eerst naar Brazilië trekken om daar te missioneren. Bijna de hele bevolking is katholiek en er zijn te weinig priesters. De broeders beginnen in het Amazonegebied. Maar al spoedig blijkt dat de Nederlanders niet tegen dat klimaat kunnen. Ze worden ziek en enkelen sterven. Daarop trekken zij naar de plaatsen waar de minderbroeders nu nog steeds aanwezig zijn en nu gedenken dat de Provincie van het Heilig Kruis officieel zeventig jaar bestaat. Na de Tweede Wereldoorlog worden er nogal wat Nederlandse broeders naar Brazilië uitgezonden. Ze houden zich, naar Nederlands model, bezig met onderwijs en parochiewerk. Ze stichten op verschillende plaatsen colleges en verzekeren zo het onderwijs. Het pastoraat draait vooral om bediening van de sacramenten; voor andere zaken is nauwelijks tijd. Braziliaanse tradities spelen een grote rol. Op Goede Vrijdag bijvoorbeeld moet er van het ‘zesde tot het negende uur’ gepreekt en gezongen worden. Tussendoor is er even tijd voor een kop koffie en een sigaret… en dan weer door.
Revisie Leraren en pastoors hebben grote invloed op het kerkelijk leven. Maar gaandeweg neemt het aantal scholen af en komen er minder nieuwe krachten uit Nederland; het wordt tijd voor revisie. Rond 1970 verschuift de aandacht van de provincie van onderwijs en parochie naar ‘franciscaans charisma’. Veel energie wordt gestoken in de vorming van leken en het aantal leden van de derde orde groeit gestaag. Een groot deel van de tijd wordt besteed aan basiscursussen en bijbelgroepen; ook in de bisschoppenconferentie vindt men gehoor. Die stelt de kerk open voor iedereen onder het motto: ‘Wij hebben anderen nodig en zij ons! Wij zijn samen kerk en dus ook samen verantwoordelijk voor een goed functioneren van de geloofsgemeenschap.’ Het Braziliaanse volk is in de jaren zestig door een coup het zwijgen opgelegd. Sindsdien biedt de kerkgemeenschap, en met name ook de leden van de franciscaanse Provincie van het Heilig Kruis, aan mensen de gelegenheid om in bijbelen gespreksgroepen elkaar te ontmoeten en over van alles te spreken. Je kunt er praten over de situatie van je eigen leven, maar ook
politieke leiders ontmoeten: daar doe je kracht aan op. En je mag ervaren dat je leeft met een kerkbeeld waarvan ook kritiek en conflicten deel uitmaken. Die horen onlosmakelijk bij een samenleving; zij zijn onderwerp van gesprek en daardoor schep je ruimte voor ieders eigenheid.
Gemeenschappelijk leven De afgelopen zeventig jaar overziend kun je zeggen dat de accenten van franciscaans leven in dit deel van Brazilië zijn verlegd van onderwijs en pastorale aanwezigheid naar nadruk op gemeenschappelijk leven, naar aandacht voor ieders eigenheid, naar verantwoordelijkheid van de kerkleden en naar franciscaans charisma. De leden van de Provincie van het Heilig Kruis zijn en blijven dankbaar voor de inzet en hulp van de Nederlandse Provincie in de afgelopen zeventig jaar en kijken vol respect terug op wat met hun steun is bereikt. Vol vertrouwen werken zij verder aan de opbouw van de Kerk in hun eigen omgeving volgens het model van basisgemeenschappen.” Ben van Bronkhorst ofm
Minderbroeders bij de oprichting, in 1949, van de Provincie van het Heilig Kruis, Brazilië.
5
ONTMOETING
Deze jaargang van Franciscanen.nl heeft ‘ontmoeting’ als overkoepelend thema. Dit zesde nummer staat in het teken van de ontmoeting van Franciscus met Broeder Jacoba dei Settesoli. In zijn Gedenkschrift van Franciscus’ daden en deugden heeft broeder Thomas van Celano erover bericht. Maarten Lemmers vertelt het na. En Mariette Fleur beschouwt de tekst nader. WONDERLIJK In Rome leefde een zeer welgestelde dame. Jacoba dei Settesoli was haar naam. Ze was niet alleen rijk, maar ze leidde ook een heel heilig leven. Franciscus was op haar gesteld. In een celletje bij de kapel van Portiuncula wachtte Franciscus op zijn dood. Het kon niet lang meer duren. Hij had nog maar één wens: kon hij nog maar een keer Jacoba uit Rome terugzien. Er was haast geboden. Er werd meteen een brief geschreven: “Kom spoedig!” Er moest een koerier worden ingeschakeld om de brief in Rome te bezorgen. Maar, wonder oh wonder, bij de poort klonk opeens het gehinnik van paarden, het lawaai van ridders en het geroezemoes van een groot gevolg. En daar was ze al, in hoogsteigen persoon, de vrouw aan wie de brief had moeten worden bezorgd. Hoe is het mogelijk? Toen Franciscus erover hoorde, was hij blij en eigenlijk niet eens echt verbaasd. “De Heer zelf moet onze broeder Jacoba naar ons toe hebben gestuurd”, zei hij. “Doe de deur maar voor haar open, en laat haar binnenkomen.” Maar kon dat wel? Een vrouw in het verblijf dat eigenlijk niet toegankelijk was voor vrouwen? Voor haar gold die bepaling niet: ‘Broeder’ Jacoba! Tot aller verbazing had ze alles meegebracht wat nodig was voor de uitvaart van Franciscus. Het had vermeld gestaan in de brief die zij niet had kunnen lezen. God zelf moest het haar hebben ingefluisterd: een lap asgrauwe stof om het lichaam mee te bedekken, een aantal kaarsen, een linnen doek, een hoofdkussentje, en ook nog eens een schaal met haar zelf gebakken amandelkoekjes. Franciscus was er altijd dol op geweest. Het levenseinde van Franciscus liet nog wat op zich wachten. Het was alsof hij door het bezoek weer een beetje op krachten kwam. Jacoba wilde haar gevolg vrijaf geven: “Met mijn zonen en een paar schildknapen zal ik nog even blijven”, zei ze. “Doe dat maar niet”, merkte Franciscus op, “want aanstaande zaterdag zal ik sterven, en dan kun jij zondag weer naar huis toe.” En inderdaad, zo gebeurde het. Jacoba was diep geroerd toen ze het gestorven lichaam van Franciscus tegen zich aan mocht drukken. Even wierp ze een blik onder de doek die het lichaam bedekte. En wat was dat? Alsof het kostbare parels waren, zo blonken de vijf wondtekenen haar toe. Ze maakte de omstanders opmerkzaam op wat ze zag. Echt waar! Hoe is het mogelijk? Een godswerk, dat kon niet anders. Maarten Lemmers ofm
6
Jacoba dei Settesoli
ALS HET EROP AANKOMT Kort geleden liep ik in Rome. Ik probeerde me voor te stellen hoe de stad eruit zag toen Franciscus daar rondliep. Veel was anders. Geen auto’s, maar paarden en wellicht karren. Niet netjes schoongemaakt, maar stinkend afval op straat, en werkelijk overal herrie, een gekrioel van mensen en beesten. Eén ding was waarschijnlijk niet anders: indrukwekkende gebouwen waar mensen met geld en macht zich achter hoge muren verschansten, grote kerken waarin arme onbetekenende mensen zich nog kleiner voelden dan anders. Was het daarom dat Franciscus in Rome een lammetje met zich meevoerde? Om zich het kwetsbare lam Gods voor ogen te houden en zich niet te laten imponeren door alle pracht en praal? Er wordt verteld dat hij het lam bij zich had gehouden uit eerbied voor de Heer. Toen Franciscus uit Rome vertrok, heeft hij het dier achtergelaten bij vrouwe Jacoba, een rijke weduwe van aanzienlijke komaf. Kennelijk waren Franciscus en Jacoba zo vertrouwd met elkaar, dat hij haar de zorg toevertrouwde voor dit lam dat voor hem alles met Christus te maken had. Brief Veel later stuurt Franciscus Jacoba een brief, waarin hij vertelt dat het niet goed gaat met hem en dat hij spoedig zal sterven. Ook stuurt hij een wensenlijstje mee. Ging het Franciscus om die spullen? Of wilde hij op een attente manier Jacoba voorbereiden op zijn dood? Het wonderlijke is dat Jacoba voorvoeld moet hebben hoe het met Franciscus gesteld was. Blijkbaar was hun band zo innig dat Jacoba al in beweging kwam nog voor het bericht haar bereikte. Ze grijpt haar kans om Franciscus nog een laatste keer te kunnen verwennen. Die bijzondere band blijkt ook uit het feit dat voor Jacoba een uitzondering wordt gemaakt. Ze is zo geliefd door Franciscus dat zij, hoewel vrouw, het mannenklooster mag betreden. Jacoba is geen wannabe-broeder, niet één van die vrouwen die ik bij broeders heb zien rondhangen als vliegen rond een koeienvlaai. Jacoba staat Franciscus en zijn broeders zo nabij, dat ze hem in zijn laatste uren mag bezoeken. Op het moment dat het erop aankomt, is ze er. Iemand schrijft dat Franciscus zozeer opmontert van hun ontmoeting, dat even de hoop opflakkert dat hij zal herstellen, maar na een paar dagen sterft hij alsnog. Na zijn dood mag Jacoba hem een laatste keer zien. Het lichaam van Franciscus wordt in haar armen gelegd, en ze mag hem vasthouden van wie ze zoveel gehouden heeft. Ze huilt en kust het dode lichaam keer op keer, slaat de doek terug die zijn gezicht bedekt. Piëta Het roept bij mij de herinnering op aan de piëta, dat prachtige beeld van Michelangelo van Maria met haar dode zoon op schoot. Was Jacoba als een moeder voor Franciscus en zijn broeders? Dan ziet ze de stigmata, en ze voelt aan dat aan Franciscus iets heel groots is gebeurd… Mariette Fleur ofs 7
NIEUWS & TIPS
Pleidooi voor bewogenheid Zonder broederschap geen vrijheid en gelijkheid is de titel van een essaybundel van emeritus-predikant Wim Reedijk. Het boek behandelt in elf essays de betekenis van broederschap en verdedigt de stelling dat broederschap de grote bijdrage van het christendom was. In de kerk bejegende men elkaar voor het eerst als broeders en zusters. Met die wederzijdse erkenning overbrugde men alle toenmalige maatschappelijke en sociale conventies. Die omgang was revolutionair in de klassieke wereld. Die zusterlijke omgang heeft de kerk nooit prijsgegeven. De Franse revolutie nam dit idee over in de bekende leuze ‘Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap’, Maar broederschap verdween al snel buiten beeld, aldus Reedijk. In zijn boek legt hij uit hoe dat kwam en breekt hij een lans voor broederschap, om zo het evenwicht tussen de drie waarden te herstellen. In tegenstelling tot het hameren op ieders individuele vrijheid en gelijkheid draait het bij broederschap juist niet om mij maar om anderen. Solidariteit met anderen, betrokkenheid bij en bewogenheid door wat de ander overkomt, zijn ontzettend belangrijk. Als grote inspiratiebron om het boek te schrijven noemt Reedijk zijn voormalige filosofiedocent, de franciscaan Theo Zweerman. Naast denkers als Alexis de Tocqueville, Karl Marx en Hannah Arendt worden ook de heiligen Franciscus en Clara besproken. Wim Reedijk, Zonder broederschap geen vrijheid en gelijkheid. Essays over bewogenheid. KokBoekencentrum, 143 blz., € 14,99.
Franciscushuis ’s-Hertogenbosch heropend In de jaren dertig van de vorige eeuw heeft de Derde Orde van Franciscus, afdeling ’s-Hertogenbosch, het initiatief genomen tot het bouwen van een Franciscushuis. In al die jaren van zijn bestaan zijn in dit Franciscushuis franciscaanse mensen samengekomen voor gebed en meditatie; om elkaar te steunen, te onderrichten en te inspireren, om het charisma en de spiritualiteit van Franciscus in hun leven vorm te geven en uit te dragen in hun dagelijkse doen en laten. Na een intensieve verbouwing, vernieuwing en aanpassing is het Franciscushuis op de avond van 3 oktober weer in gebruik genomen, met het uitspreken van de wens dat het Franciscushuis ook voor de verdere toekomst een gastvrij huis mag zijn voor allerlei slag franciscaanse mensen en een ontmoetingsplaats voor velen ook, om kennis te maken met Franciscus en Clara. Franciscushuis: gastvrij huis voor allerlei slag franciscaanse mensen.
8
Mensen Overleden
Op 26 juni overleed te Maastricht Jos Kolkman, 79 jaar oud, 57 jaar minderbroeder en 49 jaar priester. Zijn eerste benoemingen zijn in het pastoraat in Noord-Holland. Dan volgt zijn benoeming tot pastoor in Woerden en daarna in Rotterdam. Ook binnen de orde vervult hij diverse functies. Van 2002 tot 2010 is hij een zeer gewaardeerde gardiaan in Warmond. Dan gaat hij wonen in Valkenburg tot 2017, waarna hij wordt opgenomen in zorgcentrum La Valence te Maastricht. Zijn lichamelijke en geestelijke achteruitgang heeft hij met blijmoedigheid gedragen. Een maand na zijn verhuizing naar Alverna (Wijchen) overleed aldaar op 9 augustus Henk van Eeuwijk. Hij was 87 jaar oud, 66 jaar minderbroeder en 60 jaar priester. Zijn leven is gekleurd door zijn liefde voor het pastoraat. Op vele plaatsen was hij pastoraal werkzaam: Den Haag, Leiden, Gorinchem en Harmelen. Na zijn emeritaat was hij nog enkele jaren actief als rector in een zorgcentrum te Vught, waar hij woonde. Te Wijchen overleed op 93-jarige leeftijd Kees Bak. Hij was 73 jaar minderbroeder en 67 priester. Jarenlang was hij als docent kerkgeschiedenis verbonden aan de eigen opleiding van de franciscanen en aan de katholieke theologische opleiding te Utrecht. Bekendheid kreeg hij met name als medewerker aan diverse radioprogramma’s van de KRO, o.a. ‘Zondags pak voor alledag’ en ‘Glas-in-lood’. Binnen de broederschap was hij gardiaan in Weert, Delft en Alverna.
Jacobakoekjes In franciscaanse kringen is het verhaal van broeder Jacoba en haar amandelkoekjes een bekend verhaal. Hoe zouden ze gesmaakt hebben? Hoe werden ze gebakken? In de tijd van broeder Jacoba werden er in Toscane en Umbrië al eeuwenlang amandelkoekjes gebakken. Sterker nog, ze worden nog steeds volop gebakken in Italië en staan bekend onder de naam cantuci of cantuccini of biscotti di Prato. Cees Holtkamp geeft in zijn boek De banketbakker een uitstekend recept. Men neme: 1 ei, een mespuntje zout, 100 gram witte amandelen (grof gehakt ), 125 gram bloem, 125 gram poedersuiker, 1 zakje vanillesuiker, ½ theelepel bakpoeder, ½ ei losgeklopt voor het bestrijken. Verwarm de oven vóór op 160 graden. Kneed het ei, het zout, de amandelen, de bloem, de poedersuiker, de vanillesuiker en het bakpoeder tot een deeg. Laat het deeg een half uur rusten in de koelkast. Rol het deeg vervolgens, op een met bloem bestrooid oppervlak, uit tot 4 deegrollen. Leg de rollen op een met bakpapier beklede bakplaat, druk ze licht aan en bestrijk ze met het losgeklopte ei. Bak ze 20 minuten in de voorverwarmde oven. Snijd de deegrollen, zodra ze uit de oven komen, in schuine stukjes van 1 ½ cm. Leg die plat op de bakplaat. Verlaag de temperatuur naar 130 graden en bak de koekjes nogmaals 15 minuten. Laten afkoelen. Wilt u de koekjes wat meer middeleeuws bakken? Dan kunt u speltmeel en honing gebruiken in plaats van bloem en suiker.
Jacobakoekjes
Wandelen van klooster naar klooster Komende zomer organiseert TAUVlaanderen een staptocht van Terni naar Assisi (4-18 juli). Ook Nederlandse wandelaars zijn van harte uitgenodigd om deel te nemen. De wandeltocht van klooster naar klooster is een tocht voor echte stappers, die openstaat voor deelnemers van verschillende leeftijden, ook jongeren. Naast een Vlaams begeleidingsteam wordt de groep begeleid door Theo van Adrichem ofm. Meer informatie: www.franciscaansleven.be/staptocht.html Wandeltocht van klooster naar klooster, TAUVlaanderen.
9
DIERBAAR
Zo jong als ik was: op zondag ’s morgens eerst naar de kerk en dan ’s middags met twee broers en soms met mijn vader naar Feyenoord. Wat wil je anders als bewoner van Rotterdam-Zuid, vlak bij ‘De Kuip’ geboren. In 1970 kwam daar verandering in: iedere zondag gingen we naar café-restaurant ’t Haantje, ooit de stamkroeg van trainer Ernst Happel. Daar kwam en komt nog steeds bij iedere wedstrijd een flinke groep supporters bijeen om op grote schermen de verrichtingen van hun club te volgen. En als het maar enigszins kan, kun je mij daar ook treffen. Voor mij heeft het iets van thuiskomen. Herinneringen aan het verleden komen boven. ‘Feyenoordsupporter’ ben je voor het leven, het zit in je genen! Hans van Bemmel ofm
10
AC T I V I T E I T E N
LA VERNA STADSKLOOSTER AMSTERDAM ONGEWILD SINGLE? MAAK ER IETS VAN!
KERSTSAMENZANG
Je bent single. De omstandigheden hebben dit meegebracht en daar ben je misschien niet blij mee. Deze dag onder leiding van Jacqueline Hermans wil je van dienst zijn om je single-zijn onder ogen te zien en er helemaal ‘ja’ tegen te zeggen. DATUM zaterdag 30 november. TIJD 9.00-16.30 uur. PRIJS € 60,-.
Voorafgaand aan het kerstfeest gaan we met broeder Fer van der Reijken in de kapel samen oude, bekende en wie weet ook nieuwe, een tikje profane kerstliederen zingen. Een mooie en sfeervolle voorbereiding op het komende kerstfeest. DATUM zaterdag 21 december. TIJD 10.00 12.00 uur. PRIJS vrijwillige bijdrage.
LEZING – KUNST ALS VINDPLAATS VAN GOD
INFORMATIE EN OPGAVE
Kunstenaars, wetenschappers, theologen en filosofen zien belangrijke overeenkomsten tussen kunst en religie. Maar wat merk je daar bijvoorbeeld als museumbezoeker van? Kun je na alle verwondering, verwarring en verontwaardiging misschien ook iets van vertrouwen ervaren? In deze lezing van Everdien Hoek gaan we dat onderzoeken. DATUM donderdag 19 december. TIJD 20.00-22.00 uur. PRIJS € 10,-.
Fer van der Reijken ofm, Derkinderenstraat 82, 1062 BJ Amsterdam, telefoon: 020-3467530, e-mail: info@stadskloosterlaverna.nl, website: www.stadskloosterlaverna.nl
FRANCISCAANS JONGERENWERK FJW-WEEKEND: FRANCISCUS’ SPIRIT IN EEN NIEUWE JAS
Het oude kapucijnenklooster (1687) in Meersel-Dreef (België, 15 km onder Breda) kreeg een hypermodern ‘Belevingscentrum’ met zeven insteken over franciscaanse spiritualiteit. Een echte witte wolf daagt je uit je angsten aan te kijken, beamers en ‘sound effects’ doen je het Zonnelied ervaren, met leischilfers kun je de naam van een dierbare overledene op een gedachtenisplaat schrijven en nog veel meer. Een weekend voor jongeren die op een frisse manier de spirit van Franciscus willen leren kennen voor hun leven van elke dag. Begeleiding: broeder Fer van der Reijken. DATA: 14-16 februari 2020. LOCATIE Meersel-Dreef (België). PRIJS € 75,00. (Je kunt meerijden vanuit Amsterdam of opgehaald worden op Breda CS.) ASSISIREIZEN
In de zomer kun je weer met het FJW naar Assisi. Er is een 10-daagse jongerenreis met een busje naar Assisi. Je verblijft in het hartje van de stad en vandaar verken je te voet franciscaanse plekken in en om Assisi en met het busje ook enkele plekken verder weg. Het programma bevat een mix van bezinning en ontspanning. Begeleiding broeder Fer van der Reijken en broeder Wim Pot. DATA zomer 2020 (precieze datum volgt). PRIJS € 495,-
CLARISSEN NIJMEGEN In het Nijmeegse clarissenklooster komen met regelmaat vier groepen bijeen. Eén groep op zaterdagmiddagen voor sacrale dans onder leiding van Sonja Pauli. Zij ondersteunen soms vieringen. Eén groep, ook op zaterdagmiddagen, voor mandala tekenen met als uitgangspunt één van de zondagse lezingen. Vrijwel elke zaterdag komt een groep bijéén om de evangelielezing van de komende zondag te lezen en op elke eerste vrijdagmiddag van de maand komt een franciscaanse leesgroep samen onder leiding van Hubert Bischops ofs. Mocht u interesse hebben zich ergens bij aan te sluiten, neem dan vooraf even contact op. INFORMATIE EN OPGAVE
Zusters clarissen ‘De Bron’, Waterstraat 141, 6541 Nijmegen, telefoon: 024-3782904, e-mail: clarissen.nijmegen@zrs-clarissen.nl, website: www.clarissendebron.nl
SPEEL JE WEL EENS MET DE GEDACHTE OM FRANCISCAAN TE WORDEN?
Neem contact op met roepingenbroeder Hans van Bemmel ofm, roepingenwerving@hotmail.com.
INFORMATIE EN OPGAVE
Wim Pot ofm, Kloosterstraat 6, 5366 BH Megen, telefoon: 0412 465770, e-mail: FJW@franciscanen.nl, website: www.franciscaansjongerenwerk.nl.
VOOR MEER ACTIVITEITEN IN FRANCISCAANS NEDERLAND: WWW.FRANCISCAANSEWEG.NL
11
FR A N C I S C A A N S J O N G E R E N W E R K
FJT is ieder jaar een feestje Op 27 september 2019 begon de twintigste editie van het Franciscaanse Jongeren Treffen (FJT). Reden voor een feestje, dus. “Maar eigenlijk is elk FJT een feestje”, zegt Aiken van Dinteren, “want in dit jaarlijkse weekend komen leeftijdsgenoten tussen de 18 en 30 jaar samen voor ontmoeting, bezinning en gezelligheid met inspirerende momenten.” Voor Aiken was het de derde keer dat hij meedeed.
Ik vind het Franciscanerklooster in Megen nog altijd een mooie plek om met jongeren samen te komen. Het thema van dit jaar was ‘Over grenzen’. De inspirerende vieringen en het samenzijn met andere christelijke leeftijdsgenoten, bemoedigt mij enorm, met name door de meditatieve Taizé-liederen in combinatie met de katholieke gebeden. Ook de opwekkingsliederen die in de vieringen gezongen worden vind ik erg mooi. Dat maakt het jongerenweekend nog meer bijzonder omdat het ook toegankelijk is voor jongeren uit de protestantse kerken, waardoor je een oecumenische gedachte krijgt. Ook al blijft de basis het katholieke geloof, iedere (christelijke) jongere is welkom. We hadden dit jaar een aantal workshops die met het thema te maken hadden. Ik had gekozen voor de workshop van Hans-Peter Bartels en Jan ter Maat. Zij hadden een presentatie over hun vormingsreis naar India met een spel waarbij je vragen moest beantwoorden door over de streep (grens) te lopen als de vraag bij je paste. Eventueel kon je daar een argumentatie bij geven. In de weekenden is er vaak ook een gastspreker. Dit jaar was dat een vervolgde christen uit Armenië. Hij vertelde een indrukwekkend verhaal over wat hij had meegemaakt. Opvallend was dat vooral toen hij in Nederland was, er voor hem een vreselijke periode begon. Ondanks alle goede zorg die hij van medechristenen uit Nederland mocht ontvangen. Hij moest telkens door het hele land heen en weer verhuizen en de procedures om een verblijfsvergunning te krijgen zijn erg lang en je moet telkens opnieuw je verhaal vertellen aan steeds weer een andere ambtenaar. En je krijgt ook geen waardering voor wie je bent: je bent maar een vluchteling. Het verhaal leerde mij vooral te genieten van de vrijheid die wij hier hebben in Nederland. Vrijheid is iets kostbaars. Maar ook leerde ik ervan dat ik als Nederlander beter (zonder veroordelingen) met mensen van elders moet omgaan, zoals Jezus en Franciscus ons al leerden. Want Christus was de minste van de mensen. Wat zouden wij voelen als wij de mindere van de mensen waren? Vrede en alle goeds. Aiken van Dinteren