franciscanen .nl 5 minderbroeders franciscanen
5
Generaal kapittel zet in op evangelisering
6
Groeien in de ruimte van het goddelijke
8
In de geest van Franciscus
jaargang 5 • september/oktober 2009
vooraf
minderbroeders franciscanen
Franciscus, gids voor onderweg Dat de redactie van ‘Franciscanen.nl’ ook in de vakantietijd niet heeft stilgezeten, bewijst deze september/oktobereditie. In de reeks ‘Minderbroeders toen en nu’ opent Jan de Kok ofm met een bijdrage over de franciscaanse presentie in Utrecht, waar het provincialaat van de Nederlandse franciscanen is gevestigd. De minderbroeders streken in 1240 in de
Franciscanen.nl is het tweemaan delijkse contactblad van de minder broeders franciscanen in Nederland. Het heeft tot doel een breed publiek op de hoogte te brengen van het franciscaanse denken en doen. Abonnement: Gratis aan te vragen via tel.: 030 2324080 en e-mail: provincialaat@franciscanen.nl. Vrijwillige bijdragen ter bestrijding van de onkosten zijn welkom op postbanknummer 10.33.896 t.n.v. ‘minderbroeders Utrecht’. Redactie: Ton Peters ofm (hoofdredacteur) Peter van Zoest (eindredacteur) Ger Marcellis (redactiesecretaris)
Domstad neer. Maarten Lemmers ofm grijpt de huidige groeiende belangstelling voor spiritualiteit aan om te kijken naar de manier waarop Franciscus die invulde. Niet ‘zweverig’ zoals vandaag de dag vaak gebeurt, maar heel ‘aards’, met beide benen op de grond. Fer van der Reijken ofm geeft een impressie van het generaal kapittel van de Franciscanen dat van 24 mei tot 20 juni plaatsvond in Santa Maria degli Angeli bij Assisi. “Heel bijzonder is het kapittel voor mij persoonlijk geworden door ontmoetingen met medebroeders”, zo schrijft hij. “Je staat zomaar ineens in de lift met de provinciaal van de Abruzzen en hoort zijn relaas over het verwoestende effect van de aardbeving die de centraal-Italiaanse regio op 6 april trof.” In ‘De binnenkant’ praat Joop Sierat met de franciscaan Piet Kragtwijk en Marie-Claire Vogt, een franciscanes van Heythuysen, die een centrum voor innerlijke groei runnen. In de reeks verslagen van gesprekken rond het boek Naar het land van de levenden van Sigismund Verheij draait het dit keer om de spiritualiteit van Franciscus. Deze editie besluit met kort nieuws, de agenda en de jongerenpagina die dit keer in het teken staat van tien jaar Franciscaans Jongerentreffen. ‘Franciscus, gids voor onderweg’ luidt het thema. “Franciscus legt nadruk op geleefde broederen zusterschap, op leven vanuit liefde en een open houding jegens de ander”, zo is te lezen. De redactie
Sjoerd Hertog, Maarten Lemmers ofm, Joop Sierat. Ontwerp en drukwerk:
Woorden van Franciscus
ART= ontwerp- en reclameburo www.art-is.nl Contact: Franciscanen.nl, Postbus 13009, 3507 LA Utrecht, tel.: 030 2324080, e-mail: redactie@franciscanen.nl,
Geloofd ben je, mijn Heer,
website: www.franciscanen.nl.
door zuster water. Foto omslag:
Zij is onmisbaar en rijk,
Fer van der Reijken ofm met Assisi
nederig en puur.
op de achtergrond. (pagina 5) ISSN 1871-7217 - TNT reg.nr. 135658
Detail fresco, Assisi.
2
Minderbroeders toen en nu
Toen de minderbroeders franciscanen in 1221 over de Alpen naar het Rijndal kwamen, bleek al spoedig dat het Duitse land - en alles wat daar nog achter lag - veel groter was dan gedacht. Dat werd gespreksstof op het jaarlijkse kapittel van de orde. Foto: Restant van het Utrechtse minderbroedersklooster aan het Janskerkhof in Utrecht.
Jodenbreestraat. Het provincialaat in de Deken Roesstraat.
Franciscanen in Utrecht In 1228 streken de broeders neer in ’s-Hertogenbosch. Holland en Utrecht moesten tot 1240 wachten. Aan de adel heeft dat niet gelegen. Zoals de hertogen van Brabant, hebben ook graaf Willem II van Holland, en zijn oom Otto die bisschop van Utrecht was, alles gedaan om de broeders goed op gang te helpen.
Reftervleugel Evenals elders, vervoegden de broeders zich bij de bisschop van Utrecht om preekverlof te krijgen. Ze verdeelden zich toen over Utrecht, de toenmalige drie Hollandse hoofdsteden Dordrecht, Zierikzee en Middelburg, en gingen ook naar het verre Groningen. Hoe de eerste broeders in Utrecht gewoond hebben, is niet duidelijk. In 1246 werd hun de woning geschonken van de kapitteldeken van Sint Jan. De achterkant lag tegen wat toen nog de Oude Gracht heette, nu de Minrebroederstraat. Ernaast kwam al in
1251 een eerste kerk. Daarna volgde de ene vergroting van het klooster na de andere, want de werkzaamheden voor de broeders groeiden snel: vieringen en prediking in de eigen kerk, vaste assistenties in de Utrechtse parochiekerken, in Nedersticht en het Hollandse Noorderkwartier, te weten alles wat ten noorden van de Oude Rijn lag tot de Waddenzee. Het klooster bereikte de grootste omvang met tachtig tot honderd broeders. Wat er nu nog op het Janskerkhof staat, is het restant van de reftervleugel. Dat die was blijven staan na de verdrijving van de franciscanen uit de stad in 1578 tengevolge van de Reformatie, had er alles mee te maken, dat de broeders in hun refter gastvrijheid boden aan de kleine gilden en andere genootschappen die in de stad niet over een eigen huis konden beschikken. En in woelige tijden wilde ook de stadsmagistraat daar wel eens vergaderen: bij onraad kon men namelijk langs de achterkant verdwijnen. Later gingen er de Staten van Utrecht vergaderen.
3
Provincialaat Na de verdrijving heeft het tot 1946 geduurd eer de broeders naar Utrecht konden terugkeren. Ze betrokken een huis aan de Wittevrouwensingel. Dit is in 1994 opgeheven. In 1973 vestigde het provincialaat zich aan de Deken Roesstraat in een pand dat was verlaten door de Zusters van O.L. Vrouw (Amersfoort). Momenteel wonen er acht franciscanen, van wie er vier oud-missionaris zijn. De vier andere broeders zijn eveneens gepensioneerd. Er wordt regelmatig liturgische assistentie vanuit de communiteit verleend. Ook is de communiteit een centrale plek voor alleenwonende broeders in Utrecht en omgeving. Jan de Kok ofm
De naam ‘Minrebroederstraat’ herinnert nog aan de vroege franciscaanse aanwezigheid in de Domstad.
overweging Spiritualiteit is helemaal ‘in’. Er zijn ook mensen die er niets van moeten hebben. Ze vinden het maar gedoe, echt iets voor figuren die niet met beide benen op de grond staan. Maar de aarde is wel het fundament van het leven van ieder van ons. Zo zag Franciscus het.
Geaard leven Hij weet zich familie van alles wat aards is. De natuurelementen zijn broeders en zusters voor hem. Moeder aarde geeft hem alles wat nodig is voor zijn levensonderhoud. Zonder de vruchten van de aarde zou hij zich niet kunnen voeden. En de bloemen en planten van zuster moeder aarde geven fleur aan het bestaan. Ook zuster water die je opfrist en verkwikt is onmisbaar. Moeder aarde reikt aan broeder vuur de brandstof aan die nodig is om de nachtelijke koude te verdrijven. Ze opent straks haar schoot om barmhartig op te nemen allen over wie zuster dood zich heeft ontfermd. Zelf ontvangt zuster moeder aarde heel haar rijkdom, haar glans en haar groeikracht van heer broeder zon. Wanneer je, zoals Franciscus, dankbaar bent voor dat alles, hoef je het duister van de nacht niet te vrezen. Immers, zuster maan en de sterren zijn er ook nog. Zij zorgen ervoor dat er toch altijd een lichtpuntje blijft in je leven. De spiritualiteit van Franciscus is niet zweverig. Integendeel, ze is heel aards. Voor Franciscus is het vanzelfsprekend dat zijn lichaam eens tot humus zal worden, tot ‘humilitas’ (‘nederigheid’), tot aarde. Wie het lijden niet uit de weg gaat, wie in bescheidenheid vergeving vraagt en vergeving aanbiedt, die hoeft nergens bang voor te zijn, ook voor de dooie dood niet ...
Een lofzang voor Hem die alles te boven gaat. Ik zing met de zon die hoog aan de hemel staat, die sterke broeder, een heer met levenskracht. Ik zing met zuster maan en de sterren in de nacht die zelfs aan het diepste duister nog glans verlenen en luister. Ik zing met de wolken, voortgedreven door broeder wind en met broeder vuur, zo vrolijk als een kind. Ik zing ook met zuster water, zo rein, van onschatbare waarde. En met haar die ons draagt, onze zuster moeder aarde. Ik zing met wie van vergeven weet en, gelouterd door ziekte en leed, de eindigheid wil aanvaarden. Ik zing met wat zwak is en klein op deze aarde. Maarten Lemmers wijst naar een passage op een paneel met een deel van de tekst van het ‘Zonnelied’ in Speco di Sant’Urbano, Umbrië (Italië), een van de kluizenarijen waar Franciscus en zijn volgelingen zich regelmatig terugtrokken.
(naar het Zonnelied van Franciscus) Maarten Lemmers ofm
4
nieuws
Generaal kapittel zet in op evangelisering Van 24 mei tot 20 juni vond in het plaatsje Santa Maria degli Angeli bij Assisi het 187ste generaal kapittel van de franciscanen plaats. Dit kapittel is het hoogste bestuursorgaan van de orde. Het komt één keer per zes jaar bijeen om de voorbije periode te evalueren en beleidslijnen uit te zetten. Vanuit Nederland nam, naast provinciaal Jan van den Eijnden ofm, Fer van der Reijken ofm aan het kapittel deel, namens de lekenbroeders in de landen ‘boven de Alpen’. Hij geeft een impressie.
‘Missie en evangelisering’ was het hoofdthema van dit kapittel, waar 180 broeders uit de hele wereld aan deelnamen. Vier weken lang vergaderden we afwisselend in plenaire sessies en in kleine (taal)groepen. Deze werksessies werden omlijst met het gebruikelijke ochtendgebed, eucharistie en avondgebed in de taalgroepen, met af en toe bijzondere vieringen voor de gehele groep.
Nieuwe impuls Vijf prioriteiten blijven voor de toekomst richtinggevend: de geest van gebed en toewijding, broederlijk samenleven in gemeenschap, minderezijn, armoede en solidariteit, missionaire evangelisering en vorming.
Jan van den Eijnden met kapittelgangers uit India en Pakistan.
Aan het generale bestuur wordt gevraagd om een interdisciplinaire studie te starten naar de situatie waarin de orde zich bevindt, gericht op evangelisering. De waarden van gerechtigheid, vrede en eerbied voor de schepping moeten extra aandacht krijgen in de vorming van nieuwe broeders en in de voortgezette vorming voor oudere broeders. Er moet meer aandacht komen voor de invloed van de franciscaanse leefwijze op de schepping. Het generaal bestuur moedigt wereldwijd de broeders aan om beschikbaar te zijn voor missionaire projecten in het Heilig Land, Marokko en Afrika. In Azië zullen nieuwe missionaire initiatieven worden genomen. In Azië en Afrika groeit de orde momenteel. Er komt een nieuwe impuls voor projecten in het stroomgebied van de Amazone, gericht op het behoeden van inheemse
culturen, bij voorkeur met broeders uit verschillende landen, netwerkend met de hele orde en de hele franciscaanse familie. Waar ter wereld de broeders ook leven worden zij opgeroepen om de samenwerking en dialoog met de leken te bevorderen, om samen met hen te werken aan evangelisering, geïnspireerd door de documenten van de kerk.
Veel gebeden Heel bijzonder is het kapittel voor mij persoonlijk geworden door ontmoetingen met medebroeders. Je staat zomaar ineens in de lift met de provinciaal van de Abruzzen en hoort zijn relaas over het verwoestende effect van de aardbeving die de centraalItaliaanse regio op 6 april trof. Een abdis van de clarissen in L’Aquila is omgekomen, zijn provincialaat en kloosterkerk liggen in puin en de broeders in vorming wonen tijdelijk
in Rome. Je zit met alle deelnemers in de middenkerk in Assisi rond de 800 jaar oude Regel, er klinkt klassieke muziek en dan wordt het gaandeweg stil en dalen we af naar het graf van die kleine broeder met wie het ooit allemaal begon. Broeders met grote bestuursverantwoordelijkheden knielen neer bij dat onooglijke graf en aan hun houding zie je dat er om veel, héél veel gebeden wordt. Fer van der Reijken ofm
Fer van der Reijken met Assisi op de achtergrond.
5
de binnenkant In het schilderachtige Limburgse dorp Epen is het centrum voor innerlijke groei ‘Temenos’ gevestigd. In juni 1984 werd het opgericht door Marie-Claire Vogt, een franciscanes van Heythuysen, en de franciscaan Piet Kragtwijk. Vijfentwintig jaar intensieve begeleiding van mensen heeft het franciscaanse leven van beiden een eigen kleur gegeven. Hoe groeien zij zelf in hun Godsbeleving? Hoe versterkt Piet zijn wortels in de franciscaanse spiritualiteit?
Groeien in de ruimte van het goddelijke “We proberen mensen te helpen om te ontdekken wat zij in hun leven willen en hoe zij de verbinding kunnen voelen, die er tussen hen en God is”, vertelt Piet. Het centrum wil mensen de mogelijkheid bieden om oude wonden uit het verleden te helen, zodat deze hun psychische en spirituele groei niet in de weg staan. Door workshops, cursussen, vieringen en persoonlijke gesprekken komen Marie-Claire en Piet met veel mensen in wisselende levenssituaties in aanraking. Met mensen die zoeken naar diepere relaties met een ander, maar ook met mensen die gaan scheiden. Met mensen die lijden onder eenzaamheid of het verlies van hun partner, maar ook met mensen, die hun dankbaarheid bij de geboorte van een kind in een viering willen uitspreken. Met mensen, die willen onthaasten, maar ook met mensen, die arbeidsloos geworden - zich juist willen haasten. Vertrekpunt is telkens: de actuele situatie waarin mensen leven. Meestal komt dan vanzelf de
zingevingsvraag naar voren. De bezoekers van Temenos hebben zeer uiteenlopende religieuze voorgeschiedenissen (van kerkelijk naar nietkerkelijk en sceptisch). “Dat maakt het gesprek of de groepsuitwisseling vaak spannend”, aldus Marie-Claire.
Goddelijke kwaliteiten Zelf voelen Marie-Claire en Piet zich in religieus opzicht zeer gezegend. Ze geloven dat de mens ertoe geroepen is om hier op aarde uit te groeien tot degene, die hij/zij in aanleg is. Voor hen betekent dit, dat iedere mens in diepste wezen goddelijk is en dus ook goddelijke kwaliteiten heeft, die meestal nog in de schaduw liggen en die erom vragen in het licht gehaald te worden. Piet: “Wij mensen hebben alles al in ons, wat voor onze ontwikkeling nodig is; we hoeven het maar uit te pakken. Dat is een complex, soms moeizaam proces van psychisch-religieuze veranderingen.”
6
Diepgaande ontmoetingen met mensen laten sporen na in hun Godsbeleving. Piet: “Mijn relatie met God is persoonlijker en levensechter geworden. Een ernstige geloofscrisis heb ik niet gekend. Een totaal afwezige God heb ik nog niet ervaren. Deze ken ik enkel uit de gesprekken met totaal vertwijfelde mensen. God is voor mij steeds op de achtergrond present, soms op de voorgrond.” En even later zegt hij: “God is voor mij de Grote Levensruimte, waarin de evolutie - met vallen en opstaan - gedijen kan.” Marie-Claire voegt eraan toe: “Voor mij is het Christusmysterie erg belangrijk geworden. En dan vooral het weten, dat Jezus in de diepste zin van het woord onze Broeder is en dat dezelfde hoge Christuskrachten van liefde en wijsheid, die in hem werkzaam waren, ook in ieder van ons werken en aan het licht willen komen. Mijn lievelingstekst is dan ook: ‘De werken, die ik verricht, zullen jullie doen, ja en nog grotere’ (Joh. 14,12). Ervaringen met
het gnostisch christendom hebben mijn christelijke levensvisie verdiept en verinnerlijkt.”
Franciscaanse inspiratie Temenos staat open voor elke levensbeschouwing. De franciscaanse inspiratie heeft er een eigen plaats. In de franciscaanse traditie spelen bijvoorbeeld stilte en meditatie een belangrijke rol. In het centrum neemt de grote meditatieruimte een centrale plek in. “Voor mij en voor ons”, zegt Piet, “is dagelijkse meditatie een even vast patroon als het ontbijt of het middageten. Ik mediteer elke dag minstens één maar vaker twee uur. Meditatieleraren brachten me een goede ademtechniek en een juiste lichaamshouding bij, twee belangrijke voorwaarden om te kunnen mediteren. Vroeger was mijn mediteren het rationeel herkauwen van schriftteksten, nu is het een ‘verwijlen bij’. Met enige voorzichtigheid meen ik te kunnen zeggen: God is voor mij een voelbare Aanwezige geworden, niet door overrom pelende ervaringen of grote visioenen, maar door kleine aanrakingen, soms via de natuur, soms via de muziek, soms via beeldende kunst, vaak via ontmoetingen. Om deze aanrakingen niet klakkeloos aan me voorbij te laten gaan, is meditatie voor mij onontbeerlijk. In dit opzicht voel ik me door Franciscus geïnspireerd, die ook bewust de stilte opzocht.” Een ander franciscaans facet zijn de prachtige Zonneliedpanelen van Brigitte Kleyn-Altenburger, die al 25 jaar in de meditatieruimte van Temenos hangen. In de meditaties en de zondagsvieringen wordt er regelmatig naar verwezen. Het Zonnelied is een uiting van Franciscus’ doorleefde eenheid met de Schepper en zijn schepping. En dit is precies een van de doelstellingen van mediteren: komen tot een doorleefde eenheid met de Schepper en zijn schepping.
Piet werkt graag met kleine meditatieteksten van één zin. “Deze kun je als een refrein of mantra je bewustzijn laten omcirkelen. Eén van mijn lievelingsteksten is de taoïstische spreuk: ‘Bij elke slok water, denk aan de bron.’ Je hoeft het woord ‘Bron’ maar met een hoofdletter te schrijven, en je hebt het ‘reddere Deo’, ‘teruggeven aan God’ waarover Franciscus schrijft.”
Integrale spiritualiteit Heeft Piet een wens voor de jaren, die hem nog gegeven zijn?. “Met vierenzeventig moet je realistisch blijven”, antwoordt hij. “Geen grootse plannen meer. Wel dit: ik wil me graag verdiepen in een ‘integrale spiritualiteit’. Deze term werd omstreeks de millenniumwisseling door de Amerikaanse filosoof Ken Wilber ingevoerd. Hij staat een spiritualiteit voor die alle segmenten van de persoon, van het leven en van de samenleving tot hun recht laat komen en in evenwicht brengt. Hij en zijn medewerkers publiceren er over en werken aan cursussen en programma’s waarin politiek, economie, natuur- en geesteswetenschappen, religie en mystiek hun eigen plaats krijgen en op elkaar inspelen. Wilbers beschrijvingen van oude en nieuwe mystiek en vooral zijn eigen mystieke ervaringen boeien me sterk. Van hem is de uitspraak: ‘Alles heeft één Smaak en wel een goddelijke.’ De grote Duitse mysticus Meister Eckhart zegt iets dergelijks: ‘Wie God op zijn tong heeft, hem smaken alle dingen naar God.’ Mijn diepste wens is het, dit besef in me te laten rijpen.” Joop Sierat Voor meer informatie: www.temenos-epen.nl
Foto achtergrond: Zonneliedpaneel in de meditatieruimte.
7
ter zake In het boek Naar het land van de levenden laat Sigismund Verheij ofm († 2005) vanuit een gedegen bronnenstudie zien welke plaats Franciscus en zijn broeders kozen in kerk en maatschappij. Voor drie franciscanen en vier mensen uit de franciscaanse beweging is het boek aanleiding om zich in een aantal bijeenkomsten te bezinnen op franciscaanse waarden. Een neerslag van de gesprekken is te lezen in verschillende edities van Franciscanen.nl.
In de geest van Binnen de franciscaanse familie wordt vaak gesproken over de spiritualiteit van Franciscus. Gedoeld wordt dan op de levenshouding van Franciscus, die zich concentreert op God die aan het begin en einde van de schepping staat en die zijn wereld aan ons heeft toevertrouwd. En als mensen in zijn spiritualiteit meegaan, zeggen ze dat zij willen leven “in de geest van Franciscus”. Iets eigens Spiritualiteit is een levenshouding, zo concludeerden we. Mensen als Ignatius, Luther, Franciscus of Moeder Teresa doen van zich spreken omdat ze in hun levenshouding iets bijzonders en religieus uitstralen dat het alledaagse overstijgt. De spiritualiteit van Ignatius is anders dan die van Franciscus en die van Moeder Teresa anders dan die van Luther. Maar allemaal hebben ze gemeen dat ze in hun beleving van de ene ware God iets eigens hebben dat hen van anderen onderscheidt. Hetzelfde geldt ook voor de godsdiensten. Zowel de aanhangers van het boeddhisme als van de islam of het christendom zeggen iets over het almachtige opperwezen en beleven een stukje van de ene absolute, goddelijke Groentestalletje, biologische markt, Vredenburg, Utrecht.
8
waarheid. Het besef te leven in die goddelijke waarheid verbindt hen als broeders en zusters van één Vader. Maar de verschillende religieuze ervaringen van God kunnen hen ook uit elkaar drijven wanneer ze God of een deel van de waarheid die God is, voor zichzelf opeisen. Ze raken in de ellende van godsdienstverschillen, haat en oorlog omdat het dan niet meer gaat over de ervaring van God, maar over de claim die wordt gelegd op het exclusieve bezit van Gods waarheid. Het wakkert de bekeringsdrang aan, soms met de wapens in de hand, omdat “wij en niet die anderen de waarheid en het ware geloof hebben”. Zo misvormd zijn stromingen binnen de islam en het christendom geworden. In de tijd van Franciscus was het niet anders.
Wereld van God Franciscus was trouw aan de kerk omdat hij binnen die kerk de boodschap van de Schrift kreeg aangeboden. Maar daar bleef het bij. Hij moest niets hebben van pogingen om God binnen een institutionele kerk als eigen bezit te claimen. In ons gesprek kwam naar voren dat hij zijn eigen gedachten achter de dingen had. Franciscus laat zien dat God niet ons bezit is. Wat wij van God ervaren is niet exclusief aan ons voorbehouden. God staat boven alles en iedereen. De wereld, de schepping, waarin we mogen leven is niet ons bezit maar het is de wereld van God die Hij aan onze zorg heeft toevertrouwd. En die schepping is een heilige schepping want daarin laat God ons zien wie Hij is.
Franciscus Het verhaal van de schepping is voor Franciscus het mooiste verhaal dat God hem vertelt. Het schetst Gods visioen van een paradijs, een wereld waar we in liefde voor elkaar samen goed en gelukkig kunnen leven. In die ‘Tuin van Eden’ kan alles “groeien en bloeien naar eigen aard” en in deze tuin van de schepping is ieder mens welkom. Dat - en dat alleen - is de wereld van God, van waaruit alle mensen en godsdiensten zijn gegroeid. In die tuin, die wereld van God, mogen we leven, maar we moeten er ook iets doen en ons inspannen zodat alles kan blijven “groeien en bloeien naar eigen aard”. De gedachten achter de dingen van Franciscus waren die van dank aan God omdat wij in zijn wereld mogen wonen. Niets is ons bezit, maar alles is van Hem. Het maakte hem blij en ontvankelijk voor iedereen die hij op zijn weg tegen kwam. En met deze eigen agenda ging Franciscus naar de sultan.
‘Open minded’ Franciscus mengt zich niet in de oorlog tussen de christenen en de moslims. Hij gaat de strijd niet aan met de sultan, maar begint het gesprek ‘open minded’ en dat gesprek wordt als het ware zijn tweede bekering. Luisterend naar wat de sultan te zeggen heeft, ontdekt hij steeds meer dat ook de sultan en zijn geloofsgenoten deel zijn van Gods wereld. Franciscus behoudt zijn overtuigingen en Godservaringen, maar gaat ontdekken dat de sultan en zijn geloofsgenoten die ook hebben. Sterker nog: zij hebben misschien andere ervaringen van God die hij en zijn medechristenen niet hebben. Niemand, noch de sultan, noch hij zelf, heeft het recht om God voor zich te claimen. Franciscus en de sultan laten elkaar in hun waarde. Ze tonen respect voor elkaar. Voor hen telt niet de ‘gebalde vuist’ die vecht en veroordeelt. Maar hun spiritualiteit is er een van ruimte scheppen, ‘open minded’ en met ‘open handen’. Sprekende handen
die iets aanbieden: “Dit is zoals ik God mag ervaren.” Maar ook handen die willen ontvangen en openstaan voor de Godservaringen die de ander je wilt doorgeven: “Zeg me wie God voor jou is.”
Groenteman Is er zoiets als een franciscaanse spiritualiteit? Dat was onze centrale vraag. Franciscus kunnen we niet kopiëren. Maar als mensen leven in de geest van Franciscus dan zijn er wel trekken die opvallen. We hebben het dan over een levenshouding waarin meer ruimte is voor openheid en vrijheid dan voor dogmatisme en starheid. Meer ruimte voor praten met, dan voor praten over. Meer ruimte voor leven in een wereld die van God is dan in een wereld die wij als ons bezit beschouwen. Meer ruimte voor de liefde achter de schepping dan voor het gedachteloos consumeren van de schepping. Leven in de geest van Franciscus biedt openheid voor alles en iedereen, want “niets is voor
9
mij apart maar alles is aan ons allemaal gegeven.” “Leven in de geest van Franciscus heeft ook iets te maken met onze groenteman”, vertelt een van de deelnemers aan het gesprek. “Hij heeft niets met Franciscus. Wel met sla, appels en boontjes. Enthousiast en dankbaar vertelt hij over de schoonheid van het groeiproces, zijn zorg voor natuurlijke, eerlijke producten en zijn afkeer van bestrijdingsmiddelen die de aardappelen good-looking, maar de aarde kapot maken.” Franciscaanse spiritualiteit is leven in de geest van Franciscus, leven met broeder zon en zuster maan, leven met de sultan en leven met ... broeder groenteman. Joop Sierat
nieuws
Megen heeft ‘Broeder Everardus’-bier Sinds enkele maanden heeft Megen een speciaal bier: ‘Broeder Everardus’. De blonde tripel met negen procent alcohol is genoemd naar Everardus Witte, het ‘heilig b ruurke’ van Megen. Het bier wordt geproduceerd door de Muifelbrouwerij in het kerkdorp Berghem, ten oosten van Oss. Het bier is bij enkele slijters in de omgeving van Megen te koop en staat binnenkort in de schappen van een winkel voor streekproducten in Megen. Het wordt geschonken in horecabedrijf ‘Op de Poort’ in Megen. De naam ‘Broeder Everardus’ wordt gebruikt met toestemming van de Broeder Everardus Witte stichting.
Broeder Everardus Witte (1868-1950) was portier in het minderbroedersklooster te Megen. Hij kwam met veel mensen in aanraking die hem vroegen hen bij te staan met zijn gebed. Het graf van het ‘heilig bruurke’, zoals hij wel wordt genoemd, werd al snel na zijn dood bezocht door pelgrims die hem om voorspraak vroegen bij hun gebed. Om de mensenstroom aan te kunnen is ter ere van hem naast het klooster een kapelletje gebouwd. Op 12 mei 1954 werd zijn stoffelijk overschot daarheen overgebracht. In de kapel is een levensgroot beeld van hem te zien, liggend op zijn sterfbed. Ofschoon zijn zaligverklaringsproces inmiddels is stopgezet, wordt de grafkapel nog dagelijks bezocht door pelgrims. Tussen de handen van het beeld stoppen ze briefjes met wensen en verlangens waarvoor ze Everardus’ voorspraak vragen. Zijn hulp wordt het meeste ingeroepen voor het vinden van een geschikte woning. Beeld van broeder Everardus in zijn kapel, met briefjes tussen de handen.
Mensen
‘Franciscus, troubadour van God’
Huub Zwartjes is 27 juli in Nijmegen overleden. Hij was 78 jaar oud, 58 jaar franciscaan en 52 jaar priester. Van 1959 tot 1995 was hij als pastor werkzaam in de missie in Nieuw-Guinea/Papua. In recent ontdekte gebieden bouwde hij door het opzetten van catechisten scholen en medische zorg mee aan de nog jonge kerkgemeenschap. In 1995 keerde hij om gezondheidsredenen terug naar Nederland.
Op 4 oktober gaat in de Sint-Jansbasiliek te Laren de kerkmusical Franciscus, Troubadour van God in première. Gefascineerd door de heilige uit Assisi heeft de componist Edwin Schimscheimer jarenlang aan het muziekstuk gewerkt. De uitvoering wordt mede mogelijk gemaakt door het RKK, de katholieke kleine zendgemachtigde. Het afgelopen seizoen stond Franciscus iedere zondagavond centraal op Radio5 in het programma Franciscus, troubadour van God. De musical kan op 4 oktober, de feestdag van Franciscus, live worden beluisterd op Radio 5 van 19.00 tot 22.00 uur. Op 24 december is de musical van 23.00 tot 24.00 uur te zien op Nederland 2. Kaarten voor de voorstelling (€ 20,- of € 15,-) zijn te bestellen via franciscus@zondagenzo.nl. Repetitie voor de kerkmusical (foto: KRO/Irene Martensen).
10
deze cursus leef je met Clara van Assisi naar Kerstmis toe. Iedere keer trek je een tarotkaart. De vraag waarmee je de kaart trekt komt uit het leven van Clara; de kaart die je trekt gaat over jouw levenssituatie. Dit brengt je in contact met een andere manier van kijken naar Christus. data 20 november, 4 en 18 december tijd 14.00-16.00 uur prijs € 50,-
h ebben een kracht waar we ons lang niet altijd van bewust zijn. Stilstaan en luisteren zijn activiteiten die een inspanning vragen. We werken met deze elementen van spreken en luisteren aan de hand van een ‘socratisch gesprek’ en een filosofische tekst van Derrida over gastvrijheid. data 12 en 26 november tijd 19.30-22.00 uur prijs € 35,-
Franciscus: gids
locatie minderbroeders-
voor onderweg Zo
luidt het thema van het tiende Franciscaans Jongerentreffen. Vragen als: ‘Wat voor invloed heeft Franciscus op jouw levenswandel?’, ‘Waar loop jij naartoe?’ staan centraal. Op de zaterdagavond zal een feestelijk festival gehouden worden. Dus bespeel jij een instrument, kun je zingen of dansen, schrijf je gedichten, wil je een mooi verhaal voorlezen? Dat kan. Meer informatie op: www.fjt.info
Wereldmaaltijd Traditie-
getrouw is er op Wereldvoedseldag een Wereldmaaltijd. Genieten van een vegetarisch driegangen diner, bereid met (h)eerlijke producten en gelardeerd met informatie. datum 16 oktober tijd 18.00-20.30 uur prijs € 12,- (inclusief koffie en thee) Nacht van de Nacht
De ‘Nacht van de Nacht’ is
klooster, Megen data 2 (19.30 uur) 4 oktober (15.00 uur) prijs € 50,Voedsel voor
vaste kloosterlijke dagritme van etens- en gebedstijden. locatie minderbroeders- klooster, Megen data 19 (14.30 uur) 23 oktober (16.00 uur) prijs € 65,-
lichaam en ziel Tijdens
deze midweek voor jongeren lees je in de eerste helft van de ochtend samen spirituele teksten: voeding voor je ziel! Daarna wordt het gezamenlijke middagmaal bereid in de kloosterkeuken. De rest van de dag ben je vrij en volg je het
Megen revisited! Ben jij al eens in Megen geweest en smaakte dit eerste bezoek naar méér? Dan is dit jongerenweekend ideaal voor jou. We gaan samen ’kloosterlijke’ dingen doen: koken, spirituele teksten lezen en
een landelijke activiteit in het laatste weekend van de maand oktober (als ook de klok verzet wordt). Dit keer op 24 oktober. De afgelopen twee jaar heeft het Franciscaans Milieuproject, het Utrechts Landschap en de Gemeente Leusden een wandeling georganiseerd tijdens de Nacht van de Nacht. De laatste jaren wordt de nacht steeds lichter met alle gevolgen van dien voor mensen, dieren en planten. Tijdens de Nacht van
de Nacht wordt aandacht gevraagd voor de duisternis. Meeleefweek In deze
week kun je meeleven in de communiteit in een dagritme van werken en meditatie. We werken binnen en buiten van 9.00 tot 13.00 uur en van 15.00 tot 17.00 uur, onderbroken door koffie- en theepauzes. Diverse keren per dag is er een meditatie. De meeleefweek begint op
11
Voor meer informatie en opgave: Derkinderenstraat 82 1062 BJ Amsterdam tel.: 020 3467530 e-mail: info@laverna.nl website: www.laverna.nl
La Verna
Advent met Clara In
woorden Woorden
mediteren. En we volgen het gebruikelijke dagritme. locatie minderbroeders klooster, Megen data 30 oktober-1 november prijs € 30,Voor meer informatie en opgave: Fer van der Reijken ofm Kloosterstraat 6 5366 BH Megen tel.: 0412 465770 / 465780 e-mail: fjwmegen@hetnet.nl website: www.franciscanen.nl, ‘Jongeren’
maandag om 11.00 uur en duurt tot en met vrijdag 14.00 uur. Maximaal zes deelnemers. data van 2-6 november prijs € 85,Voor meer informatie en opgave: Stoutenburgerlaan 5 3835 PB Stoutenburg tel.: 033 4945500 e-mail: post@stoutenburg.nl website: www.stoutenburg.nl
Stoutenburg
Stilstaan bij
Pelgrim-zijn is onderweg-zijn. Pelgrims leven eenvoudig, hun tempo is afgestemd op hun eigen maat, ze voelen zich verbonden met de schepping. In drie avonden verken je hoe je zelf als pelgrim in het leven staat. datum 1 en 15 oktober, 5 november tijd 19.30-21.30 uur prijs € 35,-
Activiteiten Franciscaans Milieuproject
Als pelgrim leven
Franciscaans Jongerenwerk
activiteiten
Tien jaar Franciscaans Jongerentreffen Het begon zomaar als een ideetje onderweg naar het jaar 2000. “Laten we in dat bijzondere jaar een ontmoeting voor jongeren organiseren!” Het groeide uit tot een jaarlijks terugkerend festijn: het Franciscaans Jongerentreffen (FJT). Dit jaar vindt het voor de tiende keer plaats in Megen. Gastheren zijn de broeders franciscanen. Ook de zusters clarissen van Megen werken mee aan deze spirituele jongerenbijeenkomst.
De franciscaan Fer van der Reijken is de
jongeren via het FJT kennismaken met
spil binnen de club jongeren en broeders
gelééfde franciscaanse spiritualiteit in
die tekent voor de organisatie van het
een oecumenisch kader.”
FJT. Hij verheugt er zich nu al op. “Het jongerentreffen bruist. Prachtig,
Bijzondere vieringen
zoveel jonge mensen samen, zingend,
In dit jubileumjaar luidt het thema:
spelend, etend, biddend. Het is allemaal
‘Franciscus, gids voor onderweg’.
heel kleurrijk, energiek en fris. En dan te
De ‘Regel’ van Franciscus staat centraal.
bedenken dat de jongeren zó verschil-
Die Regel is een gids, een tekst die de
lend zijn qua leeftijd, religieuze achter-
broeders aanwijzingen geeft voor het
grond, studie- en werkervaringen!”
alledaagse leven. Franciscus legt nadruk
Uitdaging
op geleefde broeder- en zusterschap, op leven vanuit liefde en een open houding
Wat is voor Fer de grootste uitdaging
jegens de ander. Maar Franciscus is
in het organiseren van zo’n happening?
niet alleen een gids voor zijn broeders.
“We zijn met een grote organisato-
Hij kan ook voor niet-religieuzen een
rengroep het hele jaar bezig om het
voorbeeld en tochtgenoot zijn.
allemaal voor te bereiden. Dat vraagt
Tijdens het FJT van dit jaar staan twee
veel aan inzet, overleg en afstemming op
bijzondere vieringen op het programma.
elkaar. Het lukt overigens wonderwel!”
Op zaterdagavond 3 oktober, de sterfdag
Volgens Fer van der Reijken dient het
van Franciscus, is er om zeven uur een
FJT vele doelen. “Er is gedurende het
‘transitusviering’. Het sterven van een
weekend een soort ‘tent’ waarin je in
heilige wordt gezien als ‘de overgang
een hartelijke sfeer als jongere mag
naar het eeuwige leven’.
zijn wie je bent en waarin je andere
Op zondagochtend 4 oktober wordt om
jongeren kunt ontmoeten die zoekend,
elf uur in een eucharistieviering het feest
gelovend en inspirerend in het leven
van Franciscus gevierd. Beide vieringen
staan. We mikken op een mooie mix van
vinden plaats in de parochiekerk
ontmoeting, ontspanning en verdieping.
van Megen en staan open voor alle
De organisatoren woekeren het hele
belangstellenden. Zo kan iedereen iets
jaar door met hun talenten en leren er
meemaken van het tiende FJT.
ook nog eens veel van. Soms groeien er vanuit het FJT blijvende vriendschappen. Dat is geen doel op zich maar wel iets om blij mee te zijn. Verder kunnen
Sjoerd Hertog