Welke rol speelt Economisch Kapitaal in risk management? Door Saad IBRAHIM, financieel wiskundige, werkzaam als consultant bij Cap Gemini op gebied van Economic Capital implementaties bij banken en André KOCH, directeur Stachanov, een bedrijf dat financiële simulatiemodellen bouwt en gastdocent Risk Management & Entrepreneurship aan de universiteit Nyenrode. André Koch zal ook het onderdeel Statistiek voor zijn rekening nemen in de VVCM-cursussen.
In het eerste artikel van deze reeks hebben we het nieuwe Bazel II verdrag kort geïntroduceerd. De risk-return-trade-off, de balans tussen risico en rendement, staat met Bazel II centraal in het financieel management van banken. Eén van de drie pilaren, naast verbeterd toezicht en meer transparantie, van Bazel II is een uitgebreid pakket aan voorschriften ten aanzien van de minimum kapitaaleisen. Het gaat hierbij om de financiële buffers die banken moeten aanhouden om zich in te dekken tegen onverwachte tegenvallers. Deze kapitaaleis voorgeschreven door de Centrale Bank en wordt in het Engels Regulatory Capital genoemd. De berekening van het Regulatory Capital kan onder Bazel II op simpele wijze door de som te nemen van alle uitstaande kredieten op de balans van de bank waarbij voor ieder type lening een vast wegingpercentage wordt gehanteerd. De uitkomst wordt vermenigvuldigd met een door de Centrale Bank vastgestelde factor. Dit levert het Regulatory Capital op. Deze simpele en recht-toe-recht-aan methode heet de Standardised Approach. Eigenlijk lijkt deze methode sterk op hetgeen onder Bazel I was voorgeschreven. Eén van de vernieuwende aspecten van het Bazel II verdrag is echter dat er de mogelijkheid wordt geschapen voor banken om zelf uit te rekenen en aan te geven hoe groot het financiële stootkussen voor onvoorziene verliezen moet zijn. Bazel II verwijst naar de eigen benadering van de kapitaalberekening als de Internal Ratings-Based (IRB) approach. In feite nodigt de Centrale Bank hiermee de onder haar supervisie staande financiële instellingen uit om zelf modellen te maken en voor te stellen voor de berekening van het Regulatory Capital. De bank maakt hiervoor ook uitgebreid gebruik van eigen historische data en statistische gegevens. Het spreekt vanzelf dat dit gaat onder strikte voorwaarden en met veel controles, maar toch wordt hiermee een veelbelovende mogelijkheid geschapen voor banken om anders en vooral efficiënter om te gaan met de officiële kapitaaleisen. Los van de voorschriften en eisen van de Centrale Bank berekenen veel banken volgens hun eigen maatstaven en methodes hun kapitaalbehoefte als buffer tegen onvoorziene verliezen. Dit bufferkapitaal berekend volgens eigen, interne methodes heet Economisch Kapitaal of in het Engels Economic Capital. Het economische kapitaal kan worden gezien als het kapitaal dat banken, gezien hun risicoprofiel, zouden aanhouden als er geen kapitaalvoorschriften waren. Nu binnen Bazel II tot op zekere hoogte de vrijheid bestaat om volgens eigen, door de bank ontwikkelde, modellen het Regulatory Capital te berekenen komen Economic Capital en Regulatory Capital naar elkaar toe. Voor veel banken is er voordeel te halen door deze twee kapitaalbenaderingen te combineren. Veelal is het door de bank zelf berekende Economic Capital beduidend lager dan het voorheen door de Centrale
Bank voorgeschreven Regulatory Capital. Nu Bazel II toestaat, met in acht name van allerlei regels, het zelfberekende economische kapitaal tevens te hanteren om te voldoen aan de kapitaaleisen van de Centrale Bank kunnen banken aanzienlijk besparen op hun bufferkapitaal. De eigen berekening van de bank van het Economic Capital met geavanceerde methodes is veelal nauwkeurig en fijnmaziger dan de vrij grove standaardberekening van het Regulatory Capital. Laten we het voor het afdekken van het kredietrisico benodigde bufferkapitaal eens verder onder de loep nemen. Banken maken onder Bazel II onderscheid tussen de voorziene verliezen oftewel Expected Losses (EL) en de niet verwachte verliezen, de Unexpected Losses (UL). De Expected Losses zijn doorgaans bekend en berekend aan de hand van historische gegevens van het aflossinggedrag van leners. Het reeds bekende risico dat wordt gekoppeld aan een lening of een groep van leningen staat bekend als de Probablity of Default (PD). Het PD-precentage wordt vermenigvuldigd met de hoeveelheid geld die wordt uitgeleend.. Aldus kan men de buffer berekenen die de bank moet aanhouden om zich in te dekken tegen de Expected Losses. Deze EL-buffer staat als voorzieningen of provisions op de balans. Iedere keer als een lening wordt afgesloten wordt het PD-percentage maal het uitgeleende bedrag gereserveerd onder de balanspost voorzieningen. De vraag is echter of deze voorzieningen voldoende zijn om de bank in te dekken tegen toekomstige verliezen. Het antwoord op deze vraag is: “slechts in 50% van de gevallen”. Een voorbeeld. Stel, men woont op vijf minuten loopafstand van een bushalte alwaar ’s-ochtends om 8.00 de bus de vertrekt naar het werk te gaan. De bus vertrekt redelijk op tijd maar slechts zelden precies om acht uur. Om met enige mate van zekerheid de bus te kunnen halen moet men iets eerder van huis weg dan om 7.55 uur. Als vanzelf komt de vraag naar boven hoe laat men van huis moet gaan om bijvoorbeeld met een zekerheid van 90% de bus te halen. Wellicht dat het antwoord dan 7.54 uur is. Wil men een hogere mate van zekerheid dat men op tijd is, moet men nog eerder van huis weg. Vertrekt men bijvoorbeeld om 7.53 uur dan bereikt men een zekerheid van 98% enzovoorts. Er is een trade-off tussen tijd, dat wil zeggen eerder van huis weggaan, en de zekerheid dat men de bus haalt. Vroeger van huis betekent meer zekerheid. Economic Capital is niet anders dan de extra tijd die men reserveert boven de vijf minuten looptijd naar de bushalte. Hoeveel extra kapitaal moet men aanhouden boven de reserveringen voor de Expected Losses?. De hoogte van de deze Economic Capital buffer is gerelateerd aan de risico’s geassocieerd met de kredietportefeuille en met het risicoprofiel van de bank. In de financiële wereld wordt risico veelal gelijk gesteld aan variantie of de standaard deviatie van de Expected Losses. Met andere woorden: hoe minder de chauffeur de exacte vertrektijd respecteert, hoe groter het risico en hoe eerder U van huis weg moet. Zo is het ook me de uitstaande leningen. Vertoont de Probablity of Default een grote variantie of standaard deviatie dan heeft men veel Economic Capital nodig, is deze variantie laag, dan heeft men minder extra kapitaal nodig. Een tweede factor die de hoogte van het Economic Capital beïnvloedt is het risicoprofiel van de bank zelf. Wil de bank veel zekerheid en weinig risico dan moet men, in ons voorbeeld, extra vroeg van huis weg om de bus te halen en veel Economic Capital aanhouden. Een bank met een hoge credit rating zoals een AAA-bank moet meer Economic Capital aanhouden dan een single A-bank.
Lagere kapitaaleisen en lager kapitaalgebruik leiden tot hogere efficiëntie bij het financieren van de leningen. Immers, hoe minder geld men in de bank hoeft achter te houden hoe goedkoper dit is. Bufferkapitaal kan en mag niet worden uitgeleend. Het is ook duur doordat men wel voor de financiering moet betalen maar geen renteinkomsten krijgt. Banken streven naar een efficiënter kapitaalgebruik dat niet allen wordt vertaald in een hogere productiviteit van het kapitaal maar ook in meer concurrerende prijzen voor de cliënten. Zie hier één van de interessante aspecten van Bazel II die het denken over risico en kredieten heeft doen wijzigen.