BOVATINfo 2020-3 by bovatin

2020-3

BOVATINfo Bond van aannemers van tegelwerken in nederland

Nieuwe testen Bij TCKI!

Nieuw innovatieproject Bij BOVATIN!

Gezond blijven Met doorwerkprotocol!

vakblad voor de tegelspecialist

Creatief n e r u e l k g e met vo

IMAL

E EA TIVIT

PCI Durapox® Premium Multicolor Epoxyvoegmiddel, leverbaar in elke gewenste kleur Voegmiddel en kit worden naar wens ingekleurd. Bepaal de juiste kleur met de digitale kleurenscanner. Onbegrensd aantal kleuren en designmogelijkheden Eenvoudige verwerking, zoals een cementgebonden voegmiddel  Geen achterblijvende epoxysluier  

www.pci-afbouw.nl

november 2020

Kwartaalagenda In deze rubriek vindt u de belangrijke data voor de tegelbranche. Uw regio-vergadering, het jubileumfeest van uw bedrijf, de lancering van uw nieuwe product in deze agenda? Mailt u dan AUB uw contactgegevens, de aard van de bijeenkomst, de datum, tijd en locatie naar redactie@bovatin.nl, dan vermelden wij ze in deze agenda! NB Wilt u een evenement bezoeken? Neem dan altijd eerst even contact op met de organisator! Bestuur BOVATIN op de donderdagen 22 november, 17 december, vanaf 14.30 uur. Bestuursvergaderingen zijn in principe besloten, maar u kunt als BOVATIN-lid, wanneer u wilt dat het bestuur uw vraag behandelt, die aan één van de bestuursleden stellen. (mail en adressen zie elders in deze BOVATINfo). Of mail uw punt dan tenminste 14 dagen voor de betreffende vergadering aan de secretaris, secretaris@bovatin.nl, dan komt uw mail op de agenda.

colofon BOVATINfo is een periodieke uitgave van BOVATIN: de Bond van Aannemers van Tegelwerken in Nederland. Het blad wordt gedrukt op ongechloreerd papier, verspreid in bio-folie en verschijnt vier maal per jaar: in april, juli, oktober/ november en januari van het aansluitende jaar. Oplage: 3000 exemplaren per jaar. Deadlines voor advertenties en kopij: 1 maart, 1 juni, 1 september, 1 december. Voor informatie: Abonnementen: Secretariaat BOVATIN, tel. 0318 547 366, e-mail bovatin@bovatin.nl Hoofdredactie, advertenties en verspreid nieuws: Remus F.P.M. Aussen, tel. 010 435 22 70 of 06 242 709 53, e-mail redactie@bovatin.nl Art direction en grafisch ontwerp UPPERCASE, www.studiouppercase.nl e-mail hello@studiouppercase.nl, tel. 06 547 448 96 Foto omslag: Ornamenta Bespoke Slabs – Botanica

VOORWOORD Beste collega’s, Het gaat niet vanzelf, maar de bouw gaat in ieder geval door! Belangrijk instrument hierbij was onder andere het Protocol ‘Samen veilig doorwerken’ voor de Bouw-, Infra- en Technieksector: ons kenniscentrum Volandis heeft hiermee laten zien hoe snel er geschakeld kan worden op het moment dat er ‘brand’ is, en de Bouwsector – en zeker wij ‘BOVATIN doet het op 1,5 meter’tegelzetters hebben laten zien dat we met praktische oplossingen en gezond verstand gewoon kunnen doen wat we doen – zonder gevaar voor onszelf of voor anderen. Mede dat heeft de Rijksoverheid helpen inzien dat ze erop kon vertrouwen dat de Bouw in Coronatijd zonder problemen door kon werken. De geluiden voor de wat verdere toekomst zijn echter best wat minder hoopgevend: ook daar moeten we als complete Bouwsector ons sterk maken om het – dan vooral economische – tij te keren, maar dat sterk maken begint NU: we moeten NU zorgen dat we ons aan de afspraken houden, zodat we niet op dit moment onszelf in de voet schieten door ‘ #niet meer mee te doen’, zodat we ineens alsnog voor onszelf closedowns en zieke medewerkers organiseren... Ik had hier aanvankelijk zullen aankondigen dat Chris van Herpen helaas om gezondheidsredenen zijn werkzaamheden als secretaris, penningmeester en onderwijsadviseur voor BOVATIN met onmiddellijke ingang heeft moeten beëindigen. Nu heb ik echter ook stil te staan bij zijn overlijden op 3 oktober jongstleden… En dat kost me moeite, ik zeg het eerlijk. Want niet alleen ken ik Chris al een behoorlijke tijd: we waren door ons werk, en later ook door ons bestuurlijke werk en wat daar allemaal bij kwam ook vrienden geworden. Chris en ik spraken elkaar voor het eerst in 2003. Hij belde me, en gaf me een werk door bij een Ven/Sligro-locatie, vlak bij mij in Alkmaar. Voor zijn bedrijf was het te ver uit de buurt. Hij zou ook de prijzen doorsturen die er voor dat werk stonden, en dat was eigenlijk vrij ongebruikelijk… Zeker bij iemand die je niet eens persoonlijk kende. Ik kreeg nog een paar werken van hem door, en in 2004, op de BOVATIN Jaardag, wezen een paar collega’s me waar Chris zat. We maakten kennis, en er was meteen een klik. Door de jaren heen leerde ik Chris kennen als een man met keramiek in de aderen, die ‘de Universiteit van de Praktijk’ had doorlopen. Een rustig en bescheiden mens, maar wel één met een duidelijke mening, met een sterke vrouw aan zijn zijde en met een gezin waar hij geweldig trots op was. BOVATIN heeft veel aan deze unieke man te danken. Daarom hebben we gevraagd of we in zijn naam een ‘Chris van Herpen BOVATIN-fonds mochten oprichten: een fonds dat gelden vrijmaakt voor opleiding en bevordering van het tegelvak. Zodat we, net zoals hij dat als geen ander op onderwijsgebied deed, af en toe het onmogelijke mogelijk kunnen maken. En ook zodat zijn naam blijft rondgaan bij de mensen in de branche. Want dat heeft hij verdiend. We hebben voor dit moment Chris’ taken binnen het bestuur verdeeld. Want ook BOVATIN moet verder: we pakken met de voortvarendheid die van ons verwacht mag worden, ons en zijn werk weer op. Maar dat Chris daarbij wel erg regelmatig in onze gedachten is, dat zult u wel begrijpen. Ik wens u goede zaken, stay safe, Gerard Reus, voorzitter

KIESEL BENELUX Onze Hoog-elastische pasta-tegellijm Okamul FP 60. • Klaar voor gebruik • Hoge standvastigheid • Zeer flexibel • Ook voor groot formaat • Kwaliteit D2TE dus watervast na uitharding • Lange Opentijd • EC 1Plus Lijm • Zeer laag in Prijs • Verpakking: 16 kg Emmer

Kiesel Benelux Anne Frankplein 12 · 5122 CB RIJEN, Nederland Tel. +31 161 244600 · Fax +31 161 240466 www.kiesel.nl · info@kiesel.nl

Download onze App in de Appstore of Google Play Store

november 2020

Inhoud In deze editie 06 Volandis over hun Helpdesk Corona Bouw & techniek: ‘Samen Veilig Doorwerken’ van protocol naar praktijk 12 Nieuwe onderzoekstechnieken en -apparatuur bij TCKI …en een verandering in het team van ‘kennisdirecteuren’! 23 Mutsaars en Van der Velden 25 jaar lid! 27 Gezamenlijke campagne Van Ceramic Tiles of Italy en ASCER start in Duitsland!

Informatie voor de professional 57 Raimondi e-FOX ‘twee in één’ snoerloze trilplaat 59 Nieuw! Hollandse zuinigheid, kies Coba DTA218 pastalijm 59 Uitvlakmortel KIWITZ MRT 340: Al na 3 tot 4 uur betegelbaar! 63 Nieuwe producten van RUBI Nu gewoon in Breda! 65 Mapei Ultraplan maxi: Als de vloer écht vlak moet zijn!

30 In Memoriam Chris van Herpen

67 Weber Beamix In duurzamer jasje

33 Dunne grootformaat tegels verlijmen

67 Saint-Gobain Weber Beamix en Strikolith Bundelen krachten

35 Van Mozaiek naar BOVATINfo… 40 jaar bladhistorie! 38 Nieuw van Forbo Eurocol: De ‘Belgische’ 733 Superior S@-lijm nu ook in Nederland… en meteen een kennismaking met salesmanager Robert van der Laan 45 PCI blikt terug op 70 succesvolle jaren! Thema’s & Toekomst 46 MOSA zet in op drie superseries: Motto, Holland 2050 en Core!

69 KOMO Keurmerk voor tegelzetbedrijven 71 Nieuws van de BOVATIN Verzekeringsdienst 73 Ik ben geen tegelzetter, maar… 74 Nuttige informatie Voor BOVATIN-leden

52 ‘Tools for Tilers’: Slimmer sjouwen, tillen en knielen voor tegelzetters!

Bovatinfo

Volandis over hun Helpdesk Corona Bouw & techniek

november 2020

‘Samen Veilig Doorwerken’ van protocol naar praktijk “Al in een vroeg stadium waren de Bouw- en Techniek-koepelorganisaties bij de Minister van Binnenlandse Zaken om samen te onderzoeken hoe de Bouw in Corona-tijd door zou kunnen werken,”, legt Volandis-directeur Tjeerd Willem Hobma uit. “De Bouw had het immers in de periode daarvoor zó zwaar gehad dat het stilleggen van de werkzaamheden fataal zou kunnen zijn voor veel ondernemingen. We waren immers eigenlijk nog aan het herstellen van de vorige crisis, en de PFAS/stikstofaffaire speelde nog volop… Toen zijn er op hoofdlijnen afspraken gemaakt, zoals verwoord in het protocol ‘Samen veilig doorwerken voor bouw & techniek’ Die afspraken hebben wij uitgewerkt tot tal van praktische handreikingen en de helpdesk zoals die er nu is. Dat deden we samen met de sociale partners en de specialisten uit bouw & infra en Techniek. Zo kon Volandis in feite – we zijn er tot dusverre bescheiden over geweest - een belangrijke rol spelen bij het mogelijk maken van dat doorwerken! Het protocol is geen papieren eindpunt. Wij passen het in afstemming met de overheid telkens aan wanneer de ontwikkelingen dit vragen.” Hoe werkt dat, en wat hebt u er nú aan?

FAQ’s en downloads Sandra Schouten, senior adviseur Marketing & Communicatie bij Volandis, zorgt samen met haar collega’s voor de inrichting van de digitale helpdesk met downloadbare posters en factsheets. De specialistische kennis van collega’s in Volandis en in Arbotechnek lees je terug in een nog steeds toenemende aantal antwoorden op veelgestelde vragen (FAQ’s) die op de website van de Helpdesk Corona Bouw & Techniek te vinden zijn. Dit gebeurt aan de hand van die vragen van bedrijven, voorbeelden uit de praktijk en voortschrijdend inzicht, zoals ook het protocol zelf al aan versie 8 toe is. “We bedienen zo zowel de vakman op de bouwplaats als de vakman die bij de mensen thuis, achter de voordeur, aan het werk is,”, weet de communicatieadviseur. Als zij merken dat er onzekerheid bij de klant is, dan hebben we ook informatiemateriaal dat zij beschikbaar kunnen stellen aan hun opdrachtgevers en aan de mensen in de woningen waar zij aan het werk zijn. Hiermee vertalen we de inzichten van de specialisten in hapklare brokken, in instructies, en heel praktisch: medewerkers weten wat ze wel en niet moeten doen. Iedereen kan dus in zijn eigen rol gezond en veilig verder. Dat is tot dusverre eigenlijk best goed gelukt. Er is veel vraag naar en de vragen

Bovatinfo

veranderen voortdurend. Dit zien we aan het aantal en de aard van de downloads – ook via bijvoorbeeld de website, nieuwsbrieven en social media van brancheorganisaties als BOVATIN!” “We zijn dan ook best blij met de waardering die we hiervoor in deze tijd krijgen, zowel vanuit de sector als van sociale partners…”, stelt Tjeerd Hobma vast. Die waardering mag er ook zeker zijn: als er één sector is die maatregelen heeft weten te nemen EN met die maatregelen heeft weten te onderbouwen dat er doorgewerkt kon worden, dan is het wel de Bouw. Zo konden de productieverliezen toch redelijk beperkt blijven. Vergelijk dat eens met de horeca en de entertainmentindustrie… “En de Bouw heeft zich ook ingespannen om zich aan de afspraken te houden, wat beslist ook een compliment verdient! Sterker: er is in de Bouw geen enkele besmettingshaard bekend die te relateren is aan het werk. We konden gelukkig in de voorbereiding zeer snel schakelen: donderdagavond 26 maart was er een opdracht voor Volandis, en maandagochtend 30 maart was de helpdesk via website, telefoon, mail en chat, in zijn eerste vorm, bereikbaar. Hier betalen zich in feite ook de investeringen terug die de bouwsector in de loop der jaren gedaan heeft in preventiezorg voor vakmensen en hun bedrijven. Als kennisorganisatie waren we er klaar voor, al deden we natuurlijk allemaal op dat moment andere projecten… maar met wat verschuiving in prioriteiten – in de crisisstand, zeg maar kon dat team er zó mee aan de slag!”

Mondkapjes… Hobma: “Corona heeft – zo gek als dat misschien klinkt – een neveneffect: we zijn ervan doordrongen geraakt dat persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s), zoals mondkapjes, belangrijk zijn. Niet alleen voor je eigen veiligheid en gezondheid maar ook voor die van anderen. Mensen pakken nu ook iets bewuster, iets meer als vanzelfsprekend, hun PBM als ze bijvoorbeeld een tegel gaan doorslijpen. En spreken elkaar vaker aan op onveilig gedrag. En dat is iets waar we samen al die tijd eigenlijk al aan werken! Plus nog een bijzonder fenomeen: ‘gewone’ infectieziekten komen op dit moment minder voor…!” Kan zo’n samenwerking ook met de RI&E? “De samenwerking die we nu met Bouw & Infra en Techniek hebben op het gebied van de Corona-helpdesk, biedt uitzicht op ook andere vormen van samenwerking. We hebben voor de sectoren een batterij aan ondersteunende maatregelen die in de loop der tijd steeds beter op de sectoren zijn afgestemd; maar een aantal interventies zijn voor alle drie de sectoren hetzelfde. Als ik nu denk aan de RI&E, de Risico Inventarisatie en Evaluatie, dan denk ik dat niet alle bedrijven en sectoren steeds het wiel hoeven uit te vinden: een aantal zaken kunnen we modulair aanpakken en zo tussen branches uitwisselen en beschikbaar stellen. En een RI&E hoeft enerzijds geen papieren tijger te zijn, maar anderzijds ook geen uitwaaierend mega-onderzoek. Maar bedrijven moeten het wel doen! Niet alleen voor de wet, maar

november 2020

vooral voor de veiligheid van hun medewerkers… We willen bedrijven ook de kans bieden om erin te groeien: begin met een ‘opstap-RI&E’ op hoofdlijnen, werk door naar een volwaardige RI&E en doe vervolgens bij het jaarlijkse plan van aanpak een stapje meer, pak er een aandachtspunt bij. En hierbij geldt net als voor Corona-preventie: houd je aan de regels. Ga vervolgens uit van je gezonde verstand, en van wat goed is voor je mensen en voor je bedrijf. Pak die RI&E op als iets dat je als ondernemer

“houd je aan de regels. Ga vervolgens uit van je gezonde verstand, en van wat goed is voor je mensen en voor je bedrijf” toch al voor je bedrijfsvoering moet doen, niet als een ‘extra taak’. Want dat zou het niet moeten zijn… Zo’n denkwijze werkt prettig voor jezelf, en ook voor je medewerkers. Die groeien er dan in mee. Geloof me - wij volgen graag wat in jullie bedrijven wel werkt en wat niet. We leren er zelf ook van!” Werk veilig, blijf gezond, kijk vooruit… nu? Voor de Corona-tijd werd er stevig op ingezet om de werknemers te stimuleren naar PAGO en DIA (Periodiek Arbeidskundig

Gezondheidsonderzoek en Duurzame Inzetbaarheidsanalyse, red.) te gaan. Is het daar nu nog steeds de tijd voor? “Bedrijven, hun directies en hun medewerkers willen in feite allemaal gewoon gezond, met plezier en met perspectief werken.”, vindt Tjeerd Hobma. “In deze tijd lijkt men zich hier juist nog meer van bewust… Bedrijven die goed voor hun mensen zorgen – en dat zijn gelukkig de meeste! – doen het nu over het algemeen ook beter, en zetten niet alleen in op corona-veiligheid, maar ook op het bredere gezondheidsbewustzijn bij hun medewerkers. En ze zien dat het werkt! De eerlijkheid gebiedt wel te zeggen dat bedrijven die hun veiligheid- en zorgpreventie toch al niet zo goed voor elkaar hadden, het ook met hun Corona-preventie minder nauw nemen… En dat is wel een punt, ja.” En die bouwplaatsen waar het bouwbedrijf één toiletje neerzet, en verder de verantwoordelijkheid voor de gezondheid op de bouwplaats bij hun gespecialiseerde aannemers laat? “De cijfers laten dat niet zien, en ik herken het ook niet zo… De helpdesk is ook ingericht als een ‘vraag, meld, deel’-forum. Je kunt er dus goede voorbeelden, maar ook misstanden melden en delen. Dat samen reizen was in het begin echt een thema. Mede aan de hand van die reacties uit de praktijk konden we de nodige praktische verbeteringen in het protocol aanbrengen. We hebben het echt samen met jullie en met de overheid kunnen ‘uitvinden’!“ Sandra Schouten ziet dat er ook op de bouwplaats creatieve oplossingen worden gevonden: “Er is bijvoorbeeld zaken gedaan

Voor meer informatie kijk op

tegelgroep.nl

Tegelgroep Nederland biedt een compleet pakket van producten en diensten voor elk denkbare toepassing met tegels. Voor zowel binnen als buiten.

Elk denkbare toepassing, zowel binnen als buiten

Technologische & esthetische ontwikkelingen, kwaliteit, duurzaamheid en service staan altijd voorop. Met een ijzersterke reputatie op het gebied van logistieke performance, succesvolle innovaties en intensieve samenwerkingen.

Tegelgroep Nederland: partner van en voor Bovatin.

IJzersterke logistieke performance

Intensieve samenwerkingen Tegelgroep Nederland. Postbus 19 6674 ZG Herveld. T. +31(0) 488 470 600 F. +31(0) 488 470 601 info@tegelgroep.nl www.tegelgroep.nl

november 2020

met de evenementensector, die materialen, tijd en creativiteit over had. De grote evenementenwasbakken, die meestal op de evenementen stonden, vonden ineens een plek op de bouwplaatsen…!” En die DIA’s en PAGO’s…? Hobma: “We hebben met de zes aangesloten ARBO-diensten overlegd wat er op locatie, en wat er online kon. Niet om koste wat het kost maar een score aan gesprekken te kunnen noteren, maar simpelweg omdat er toch al aandacht bij bedrijven was voor gezondheid, zoals ik al eerder zei: op die vraag konden wij doorbouwen. Al wilde een aantal bedrijven - en daar hadden we natuurlijk begrip voor – geen extra mensen over de vloer. In de afgelopen maanden hebben we dus een op de bedrijven afgestemde optimale mix gezocht. Dat werd een combinatie van online DIA-adviesgesprekken, en een aanpassing van de fysieke onderzoeken. En dat bleek goed te werken! Overigens – wij hebben het wel zo georganiseerd dat we kunnen garanderen dat er op de keuringslocatie geen besmetting plaats kan vinden. Dus wie niet wil of durft te reizen, die stelt het uit. Maar wie wil, die kan. Ook op locatie. Als je in ons hart kijkt, willen we natuurlijk gewoon dóór. Vergelijk het met de normale preventieve medische zorg: je wilt geen uitstel van onderzoek dat later veel grotere gezondheidsproblemen voor de uitsteller blijkt op te leveren.“ Laat je horen! “Maatwerk leveren kunnen we natuurlijk alleen als de bedrijven laten weten wat we voor ze kunnen doen. Zo stellen we onze dienstverlening, in overleg met de sector samen. Dus, laat je horen!”, stelt de Volandisdirecteur. “En ja, de ZZP-er kan gratis gebruik maken van onze informatieproducten. Ook is alle informatie van de helpdesk, zoals de downloads, allemaal beschikbaar voor iedere professional, dus ook voor de ZZP-er. Nee, van het PAGO en de DIA kunnen ZZP-ers nu nog geen gebruik maken – al zouden wij dat vanuit maatschappelijk oogpunt natuurlijk wel een goed idee vinden. Wij worden nu eenmaal gefinancierd uit de bijdrage van de bedrijven met personeel… Al zijn er wel bedrijven die principieel ook hun payrollers en eigenlijk iedereen die bij- of voor hen werkt, dezelfde zorg willen bieden. Zulk maatwerk is dus mogelijk. Wij gaan hierover graag met bedrijven in gesprek. Zo kan je als bedrijf optimaal gebruikmaken van de collectieve voorzieningen passend in je eigen preventiebeleid!” ■

www.Volandis.nl www.helpdeskcorona-bt.nl

november 2020

Nieuwe onderzoekstechnieken en -apparatuur bij TCKI …en een verandering in het team van ‘kennisdirecteuren’! TCKI – het Technisch Centrum voor de Keramische Industrie - ontstond kort na de Tweede Wereldoorlog, toen de Nederlandse bouwproductie tijdens de wederopbouwperiode ongeveer het zesvoudige was van wat het nu is! Maar de productiemiddelen waren nog vooroorlogs, aanvankelijk de bouwtechnieken ook. Toen die in een enorm tempo veranderden, ontstond vanuit de keramische industrie een grote behoefte aan kennis over zowel technieken als materialen. Dat begon bij de diverse baksteenfabrieken, en die honger naar inzicht zette zich voort bij de fabrikanten van dakpannen, tegels, sanitair, aardewerk en gresbuizen. Aanvankelijk had iedere maatschappelijke zuil zijn eigen baksteenfabrieken, en die riepen ook hun eigen organisaties en onderzoeksinstituten in het leven. Maar uiteindelijk kwamen de zuilen bij elkaar, en werd alleen TCKI als ‘algemeen’ onderzoeks- en adviesbureau, zonder winstoogmerk, doorgezet. Directeur Hans van Wijck spraken we al eerder in dit blad – toen TCKI geassocieerd lid werd, in 2016. Deze keer schuift ook Ronny Lugtenberg aan; hij is al weer een tijdje adjunct-directeur, enkele jaren terug bij TCKI in dienst getreden als hoofd technologie. Plan is dat hij in januari 2021 de directeurspositie van Hans overneemt. “Ik zal daarna nog drie jaar als senior-consultant bij TCKI blijven werken, want – we zijn een niet al te groot kennisinstituut met een management dat die kennis ook zelf draagt en borgt!”, belooft Hans. Plus – zoals er in de tegelbranche in een paar jaar tijd het nodige veranderd is, zo heeft TCKI zijn methodieken en apparatuur aangepast om ook al die nieuwe nóg grotere en vaak dikkere tegels te kunnen beoordelen. Bijvoorbeeld: vlakheid meten van 1600 x 1600 millimeter? Kon eerst niet, nu wel…! Tijd om eens bij te praten in Velp.

Bovatinfo

Ronny Lugtenberg: “Ik leer nog iedere dag bij over keramiek!” Hans van Wijck: “Een kennisorganisatie als dit is gebaat bij goede overdracht van die kennis. Ik ben nu 62, en dat is een goed moment om over te dragen. Ik blijf dus nog drie dagen per week in dienst, maar niet meer als lid van het directieteam, dat zou immers onduidelijkheid scheppen.” Ronny is nu drie jaar in dienst bij TCKI: “Ik had chemische technologie gestudeerd aan de Universiteit Twente, en vervolgens heb ik me bij onder andere Océ Technologies en Apollo Vredestein Banden bezig gehouden met materialen en toepassingen: ontwerp van een productieproces, producten productie-optimalisatie, soms ook in interactie met een klant die een probleem ervaart met een product: soms met het product als concept, soms met een incidentele productiefout. Bij de bandenfabrikant was ik manager van het laboratorium, met zo’n 15 medewerkers. Ook standaardisatie, met name in het Indiase deel van het bedrijf, was een aandachtspunt binnen mijn werk. Ja, banden en printmaterialen, en nu dan keramiek, zijn totaal verschillende takken van sport, maar de productieprocessen zijn verwant… je begint met de grondstoffen, een speciaal productieproces – waar heel veel overeenkomsten zijn met de productie van een baksteen! – en uiteindelijk is er de klanttevredenheid. Basis voor bij is mijn interesse voor keramiek en technische processen… En er is dus HEEL VEEL te leren als het om keramiek gaat, ik leer nog elke dag…!

“Op een gegeven moment deed ik hier de post-HBO-opleiding ‘Keramiek’: zeg maar dé opleiding op het gebied van de ontwikkeling en productie van keramische materialen en technieken. Hans is daar momenteel één van de twee docenten, en onze laboranten volgen die opleiding ook. Misschien leuk om ooit een korte, praktische versie van die opleiding binnen NITA te verzorgen!”

november 2020

Bij TCKI zijn twee hoofdafdelingen: techniek en technologie. “Bij techniek werken werktuigbouwkundigen. Ook energie komt op die afdeling aan de orde: we streven er immers naar om onze producten zo energie-efficiënt mogelijk te maken, en we zullen ook van andere bronnen dan aardgas gebruik gaan maken. Deze afdeling ondersteunt ook de leden – waaronder MOSA – met het slim inrichten van die productieprocessen. Bij de technologie-afdeling bevindt zich de kennis over de materialen zelf, over de transformatie van klei tot dakpan, baksteen of tegel. Zo’n toepassing op gevels, ook dat is het terrein van de afdeling technologie.” Het laboratorium: wetenschappelijk onderzoek in 1 dag! Hans: “Bij ons laboratorium komen dagelijks zo’n 200 klei-analyses voorbij. Die uitkomsten worden naar de klant vertaald door de adviesgroep, en die zijn daarmee de belangrijkste ambassadeurs voor het laboratorium. Het lab is volledig gespecialiseerd in kwalitatief, geaccrediteerd onderzoek. Fouten kunnen daarbij echt niet… Analyses worden dan ook altijd in duplo uitgevoerd, daarmee ondervang je vrijwel iedere fout. Let wel, we zijn geen groot onderzoekslaboratorium, waar we jarenlang puzzelen op één onderwerp… Ons onderzoek verloopt behoorlijk snel: 80% van de analyseresultaten op die 200 kleimonsters gaat binnen 24 uur al weer naar de klant! Met zulke korte doorlooptijden moeten je procedures gestandaardiseerd en geautomatiseerd zijn, en moet je kwaliteitsborging aantoonbaar zijn. Hoe minder handwerk hoe beter.” Ronny trekt een parallel met de huidige maatschappelijke situatie: “Bij de corona-testen komen diverse ‘valspositieve’ resultaten. Daar is nu nog weinig discussie over, en het is ook begrijpelijk en verklaarbaar, maar eigenlijk KAN dat gewoon niet. Precies dit willen wij met onze geaccrediteerde onderzoeksmethoden voorkomen. En het opbouwen van zo’n methodiek kost tijd.”

november 2020

ARDEX G10 // Premium flexvoeg mortel

De voeg. • Verhoogde kleurstabiliteit • Eenvoudig in te voegen met lange wastijd • Voor het voegen van alle keramische tegels op wand en vloer

Verkrijgbaar vanaf maart 2019

november 2020

al bestaande vloer. Of je moet hem er uit hakken… Vervuiling en slijtage doet veel met een vloer, dus werk je, als je echt op locatie moet testen, met een ‘tribometer’ met rubberen glijvoetjes en een blok van tien kilo. Zo kun je ook bijvoorbeeld een tegel in een supermarkt over een langere periode monitoren: wordt hij gladder? Door vuil of door slijtage?

Onderzoeks-instrumentarium nu ook klaar voor grotere en dikkere tegels! “Wij testen vooral tegels en lijmsystemen. We konden de vormeigenschappen van tegels tot 60 x 60 centimeter testen, nu kunnen we dat ook voor tegels van 160 x 160 centimeter. En als je het hebt over een ander belangrijk punt: antislip en stroefheid, daar hebben we nu ook meer ‘grip’ op: we laten bijvoorbeeld altijd een testpersoon met gecertificeerde schoenen op een vloer met olie lopen, terwijl de hellingshoek steeds verhoogd wordt. Het moment dat de testpersoon wegglijdt, bepaalt de R-waarde. Dat deden we ook met testpersonen op blote voeten, dan loopt er water en zeep over de vloer. Ook daar testen we dubbel – dus met twee personen: en ieder van die personen testen we ook met dezelfde olie of zeep op vloermaterialen met een gecertificeerde waarde. Zo weten we wat we doen! Met deze methode kun je alleen niet zo veel op een

De derde meetmethodiek is de ‘pendulum-methode’: ook die kun je droog of nat uitvoeren. Maar daar houdt ook iedere vergelijking op… Het zijn drie zeer verschillende onderzoeksmethoden, die zeer diverse resultaten geven – omdat ‘antislip’ echt een onderwerp met veel gezichten is. Het pendulum heeft bijvoorbeeld al een bepaalde snelheid, terwijl je op die hellingbaan het aanvangsmoment van glijden beoordeelt… Klinkt theoretisch, maar precies dát is wat je van een tegel wilt weten: wanneer begin je

gat in je hand

Of je gaat voor Coba nieuw Hollandse zuinigheid

Voor elke toepassing een Coba pastalÄłm die past bÄł jouw budget. Dat werkt in je voordeel. Nieuw! De perfecte aanvulling in het assortiment pastalijm. Naast DTA215 voor kleinformaat tegels en DTA220 voor grootformaat tegels, introduceert Coba nu: DTA218. Een pastalijm speciaal voor middenformaat tegels. Zeer voordelig en zuinig in gebruik!

Bel direct 088-8118 800 of ga naar coba.nl

november 2020

te glijden, welke invloed heeft leeftijd of vervuiling daar bij deze specifieke tegel op en hoe makkelijk of hoe ver glijd je door… En dan wil je voor heel Europa één norm, en heeft ieder land zijn geloof… Maar tegelfabrikanten hebben intussen meestal een combinatie van deze methoden toegepast, en kunnen dan bijvoorbeeld zowel de R-waarde als de tribometer-waarde (de dynamische wrijvingscoëfficiënt) overleggen. En dat is belangrijk voor een tegelzetter op het moment dat hij moet aantonen dat hij het juiste materiaal verwerkt heeft…!”

Oppassen met een te hoge ‘R’, en ontbrekende PEI-waarden! “Wat je vaak hoort, is dat een R-waarde van 10 is voorgeschreven, en dat de tegelzetter dan veiligheidshalve een tegel met een R-waarde van 11 kiest. Voordeel is inderdaad die hogere R-waarde, maar - vaak is zo’n vloer dan minder goed schoon te maken, en kan hij dus in de praktijk zelfs soms weer gladder worden! Daar moet je dus rekening mee houden. Een klant kan zich er dan dus met recht op beroepen dat ‘de tegel te vuil wordt’ Oppervlakteslijtage was er vroeger vooral bij geglazuurde tegels. Dus staat de slijt- ofwel PEI-waarde op verpakkingen van geglazuurde tegels vermeld. Maar slijtageproblemen zie je ook bij geprinte tegels, en op die verpakkingen staat vaak de PEI-waarde niet. En dat kan zomaar het probleem van de tegelzetter worden als blijkt dat de tegels ‘lelijk’ worden doordat de geprinte laag wegslijt! Zorg dus dat je die waarde kent of laat testen, anders kun je zomaar de verkeerde tegel voor een toepassing voorstellen… Soms betwisten dus ook de tegelzetter, en de leverancier/ importeur elkaar de verantwoordelijkheid voor het niet-vermelden van de PEI-waarde, of de stootvastheid… Dus, check de

Bovatinfo

gegevens op het specificatieblad, en als de gegevens ontbreken, vraag het op bij je leverancier. Geeft die ze niet op? Vraag je dan af of je alsnog die tegel gaat gebruiken, of laat die waarde door ons vaststellen. Maar zorg sowieso dat je leverancier aangeeft waar hij vindt dat de tegel voor gebruikt kan worden!“ “Verder doen we natuurlijk de nodige testen die te maken hebben met hechting en elasticiteit, maar dan heb je het vooral over lijmen. Er is altijd veel aan de hand als het gaat om verbindingen!” En dat blijkt. Tijdens een ronde door het laboratorium zien we flink wat verandering; de testopstelling voor het doormeten van de 160x160-tegel valt op, net als de nodige nieuwe testen op

het gebied van vervorming, grotere ‘verouderingskamers’ en de uitbreiding van de testmethoden op de slipwaarden. Ofwel – zolang de keramische wereld blijft innoveren, moet de onderzoekswereld gelijke tred houden. En bij TCKI volgt men – soms letterlijk – op de voet. ■

www.TCKI.nl

november 2020

Gevels: tegels of niet? En hoe zit het met de URL? In Nederland worden eigenlijk weinig gevels op hoogte beplakt met tegels; en áls er tegels op gevels komen, worden ze meestal in railsystemen verwerkt. Best jammer, en zo wordt er al jaren door meerdere partijen onderzocht hoe de tegelzetter ook meters kan maken tegen de gevel. Daar komen vanzelfsprekend richtlijnen aan de orde; TCKI onderzoekt niet alleen, maar is ook actief volgend en adviserend op het terrein van allerlei regelingen en URL’s; ook de onze. Hans van Wijck meldt meteen dat er discussie is over of bij ‘de 1330-1’, ofwel de Beoordelingsrichtlijn voor het aanbrengen van steenstrips door middel van cementgebonden verlijming (BRL 1330-1), mogelijk ook tegels worden meegenomen: immers beide toch mogelijk het terrein van de tegelzetter. “Die BRL toetst de intrinsieke waarde van de duurzaamheid van zo’n gelijmd systeem en bepaalt hoe en waarop getest moet worden; Feit is dat die tegels/strips gedurende het bestaan van zo’n gebouw geen gevaar mogen opleveren, dus wil je dan – in grote klimaatkamers bijvoorbeeld – testen hoe zo’n systeem zich gedurende 50 jaar houdt. BOVATIN kan bepalen of zij daar bij betrokken willen blijven. Zijn tegels aan buitengevels een markt? Wij adviseren inhoudelijk bij die BRL, SKG-IKOB en SKH beheren hem.”

SKG-IKOB wacht Wet Kwaliteitsborging af, en heft College van Deskundigen op… SKG-IKOB beheert ook ‘onze’ BRL en URL (BRL 1017 in combinatie met URL 35-101). En onze KOMO-certificeringsregeling, die per 1 december nog maar een tweetal deelnemers heeft. Voor SKG-IKOB – uiteindelijk een marktpartij - is het daarom financieel niet meer interessant om daar veel tijd in te steken, zo schreef directeur SKG-IKOB Bastiaan Benz: “Vanuit BOVATIN is aangegeven dat ze, met het oog op de naderende Wet Private Kwaliteitsborging in de bouw, mogelijkheden bekijken hoe de certificatie voor tegelzetters een impuls gegeven kan worden. De directie van SKGIKOB heeft besloten om in afwachting van deze ontwikkeling met het procescertificaat voor het aanbrengen van tegelwerk in reguliere toepassing (BRL 1017 in combinatie met URL 35-101) voorlopig nog voort te zetten, echter zonder beherend college van deskundigen (waarin zowel BOVATIN als TCKI vertegenwoordigd waren, red.). Daarnaast heeft de directie van SKG-IKOB besloten om per direct het beheer van BRL 1010 voor keramische tegels en BRL 1011 voor tegellijm onder te brengen bij het college van deskundigen stapelbouw. In dit college zijn reeds vertegenwoordigers van betrokken markpartijen voor deze BRL’s betrokken.” Kortom: BOVATIN beraadt zich op het vervolg. Feit is dat de KOMO-regeling niet gebracht heeft wat we ervan verwacht hadden (zie ook het artikel hierover in BOVATINfo 2019-2), wat voor een belangrijk deel te maken heeft met het laagste-prijsdenken van veel Nederlandse Bouwbedrijven: certificering wordt voor kennisgeving aangenomen. Wellicht brengt de uiteindelijke invoering van de Wet Kwaliteitsborging hier verandering in…

IG EEN V O UD A A R! B K R E W R VE

CODEX X-FUSION

De 3-componenten design epoxy voegen lijmmortel die eenvoudig te verwerken is. Beschikbaar in bijna 20 kleuren.

Meer informatie

www.codex-x.nl

codex | A brand of Uzin Utz Group

november 2020

Mutsaars en Van der Velden 25 jaar lid! In september ging BOVATIN-voorzitter Gerard Reus langs bij twee jubilerende bedrijven. Het aanbieden van de bloemen en het opspelden van het gouden troffeltje ging met de huidige voorschriften wel enigszins anders: dit zou immers vanaf 1,5 meter een janboel zijn geworden. Dus reikten de jubilarissen nu de bloemen uit, en speldden de echtgenotes de gouden troffel bij hun partner op… Maar het was er niet minder gezellig om.

Harry van der Velden Tegels & Natuursteen B.V.: Thomas en Anja! Gerard Reus doet verslag van zijn bezoek: “Thomas van der Velden was wel een beetje verbaasd toen hij mij ineens aan de telefoon kreeg, met de mededeling dat het bedrijf 25 jaar lid was van de brancheorganisatie… Aangezien de Jaardag niet doorging, wilde ik namelijk graag een afspraak maken om persoonlijk in Boxtel langs te komen om hem het gouden speldje te overhandigen. De afspraak was zó gemaakt, en op 8 sept in de middag stapte ik de mooie showroom aan de Industrieweg 15 binnen… Daar werd ik ontvangen door Thomas’ echtgenote Anja, die de administratie doet van het bedrijf, waar overigens zes mensen werkzaam zijn. Thomas schoof even later aan. Het is altijd mooi om van mensen te horen hoe het is gegaan, waarom ze doen wat ze doen… Thomas was van origine bouwkundige; hij heeft in 1998 het bedrijf van zijn vader Harry overgenomen. Deze had op zijn beurt – in 1960 - vanuit het metselvak het tegelzetbedrijf opgestart. De orderportefeuille is goed gevuld, en bestaat grotendeels uit werk bij particulieren in het luxesegment.Thomas gaat voor kwaliteit en kent het klappen van de zweep: hij heeft vertrouwde mensen om zich heen, afkomstig uit alle disciplines die nodig zijn om een totaalproduct te kunnen aanbieden en – niet onbelangrijk - te maken. Het lidmaatschap van BOVATIN speelt daarbij een rol: ‘Alleen is maar alleen, samen sta je sterk’, gaf Thomas aan. En het feit dat je kunt rekenen op ondersteuning bij technische en juridische kwesties geeft zekerheid, vond hij bovendien. Het is een motivatie die ik vaker tegenkom, en het is overigens ook BOVATIN’s doelstelling om zo onze leden het onderne-

men makkelijker en (indirect) winstgevender te maken… Goed ook om dat van onze leden zo terug te krijgen. En na een koffietje plus het ‘Coronaproof’ opspelden van de speld en het overhandigen van het boeket (met mij op afstand) gingen deze ondernemers weer snel aan het werk…!” Mutsaars Project Afbouw B.V.: Jan Willem en Mariska! “Ze hadden er echt een feestje van gemaakt, daar aan de Kempenlandstraat 15 in Vught,”, vertelde Gerard Reus, na een bezoek aan het jubilerende Mutsaars Project Afbouw B.V.: “Terwijl ik het speldje tevoorschijn haalde, vertelde Jan Willem Mutsaars dat hij uit een echte tegelzetters-familie kwam. Op kantoor stond koffie en gebak klaar; Jan Willem runt samen met zijn vrouw Mariska, en ook met broer Wilfried (die de calculatie doet en in loondienst is), het bedrijf.

november 2020

Ook zijn vader was vanuit het metselaarsvak tegelzetter geworden; ook enkele andere familieleden waren al tegelzetter. Dus Jan Willem kreeg het met de paplepel ingegoten. Dit leidde ertoe dat toen hij in 1995 voor zichzelf begon, hij aangemoedigd werd door de mensen om hem heen. Hij heeft het ambacht sterk zien veranderen: ‘Vroeger konden de spullen in een emmer, nu kun je er een bestelbus mee vullen!’, vond Jan Willem. En inderdaad, het vak is een hoogwaardig ambacht geworden. ‘Een gaatje hakken in een tegel kan niet meer, dat moet netjes geboord worden - vooral in de utiliteitsbouw!’. En dat is de bedrijfstak waar het bedrijf grotendeels actief in is. ‘We hechten aan het opbouwen van goede en langdurige relaties met onze opdrachtgevers; dat de meesten al jarenlang klant zijn, komt voort uit vertrouwen dat is opgebouwd dankzij het

feit ze weten dat het werk altijd correct uitgevoerd en op af is.’ Jan Willem is een buitenmens. Dus is hij meestal op de bouwplaats te vinden, waar hij regelt dat de 15 zelfstandige tegelzetters naar behoren hun werk kunnen doen. Ook al staan deze vaklieden niet op de loonlijst, ze zijn wel degelijk verknocht aan het bedrijf. Het bedrijf heeft een hart, en dat is Jan Willem en Mariska wel toevertrouwd. En zo is het uitreiken van het speldje en de bloemen ook eigenlijk altijd meer dan alleen een beloning voor 25 jaar lidmaatschap van BOVATIN; het is ook een teken van bewondering voor het feit dat een bedrijf er 25 jaar – en vaak langer – in geslaagd is om succesvol te zijn in onze op traditie gestoelde, maar snel veranderende branche.” ■

Innovatie is

wanneer comfort reeds bij de installatie begint. www.bekotec-therm.nl/schlueter-ditra-heat-e.aspx

NIEUW: Nu ook met wandtemperatuurregeling!

Schlüter®-DITRA-HEAT-E Het innovatieve systeem voor elektrische vloertemperatuurregeling verwarmt niet alleen snel en efficiënt, maar ook precies daar waar u het nodig heeft. En - dankzij de ontkoppeling met de bewezen DITRA-technologie - ook geschikt voor kritische ondergronden. Handig voor de installateur; de verwarmingskabels kunnen gewoon tussen de noppen geklikt worden. Snel en eenvoudig.

Schlüter ®-DITRA-HEAT-E. Vertrouw alleen op het origineel.

www.schlueter-systems.nl

GEBERIT CLEANLINE

DE DOUCHEGOOT DIE JE SNELHEID VERGROOT

Een installatie voert u natuurlijk het liefst uit in zo min mogelijk tijd. Daarom hebben wij onze CleanLine douchevloergoten in de fabriek al voorzien van een waterdicht afdichtingsfolie. Daarnaast is het onderhoud eenvoudig, omdat de douchegoot een open profiel heeft dat het water direct naar de afvoer brengt. De kamvormige haarzeef in de afvoer is bovendien snel te verwijderen en af te spoelen. Kiezen voor CleanLine is dus kiezen voor maximale snelheid Ã©n betrouwbaarheid. Slim bekeken!

SLIM BEKEKEN

www.geberit.nl/cleanline

SLIM BEKEKEN

november 2020

Gezamenlijke campagne van Ceramic Tiles of Italy en ASCER start in Duitsland! Een ‘naamloze’ reclamecampagne voor tegels was al gestart in Italië. Wij hebben het stokje in Nederland overgenomen met de commercial ‘Tegels. Een veilige Keuze’, die niet alleen op social media, maar ook in diverse showrooms draait… Inmiddels heeft BOVATIN zelf- en met 21 geassocieerde leden ook al weer twee campagnes draaien: in april/mei hadden we de STER-reclame ‘BOVATIN-tegelzetters doen het op 1,5 meter’ en nu de ‘Meerwaarde/warmte van tegels’ socialmedia-campagne over het feit dat je echt ALLEEN maar tegels kunt kiezen op vloerverwarming. Is iedere consument al om? We hebben zo onze miljoenen kijkers wel bereikt… Maar alleen u weet (gezamenlijk) of u in uw showroom mensen die een badkamer komen uitzoeken, kunt overtuigen om ook tegels in de rest van het huis te kiezen… En zolang Kees Tol wekelijks in ‘VT WONEN – Weer Verliefd Op Je Huis’ op TV nog mensen laat kiezen tussen laminaat, tapijt of vinyl zonder zelfs tegels te noemen, hebben we wèl wat te doen... Een soortgelijke ervaring hebben de Italiaanse tegelfabrikanten ook; en zij hebben een medestander gevonden in ASCER, ofwel ‘la Asociación Española de Fabricantes de Azulejos y Pavimentos Cerámicos’. Hoeven we niet voor u te vertalen, denken we; deze twee uitgesproken tegellanden begrijpen beide dat het in de markt niet gaat om de concurrentie tussen tegelmerken, maar tussen tegels en andere vormen van vloerafwerking. Italië en Spanje zijn inmiddels de derde ‘run’ in de campagneserie ‘Ceramica, una Scelta Sicura’ gestart. Duitsland ontving hiervan het Duitstalig materiaal, bestaande uit onder andere 7 commercials waarin humor, en eigenlijk vooral ironie een belangrijke rol speelt. Ironie?

Allereerst in Duitsland, USA, Groot Brittannië Dat de campagnes allereerst in deze landen opgestart worden is niet zo vreemd: in deze landen worden veel vierkante meters tegelwerk verkocht, èn is nog een

groot marktaandeel te winnen. De internationale presentatie, die natuurlijk online plaatsvond, had deelnemers uit vele landen. De campagne laat in zeven filmpjes van 30 seconden op een bijna slapstick-achtige manier zien hoe bijvoorbeeld vuur, schimmel, slijtage, het klimaat, beunhazerij en milieuvoorschriften bij andere materialen voor onverwacht grote problemen kunnen zorgen, terwijl dankzij tegels het leven een stuk leuker en succesvoller kan zijn doordat tegels nu eenmaal stabiel, kras- en vuurvast, recyclebaar, vrij van giftige materialen en schimmel- & bacteriebestrijdend zijn – zolang je ze door vaklieden laat verwerken: ieder onderwerp een eigen filmpje. Een commercial over de voordelen van de combinatie van tegels & vloerverwarming zit er nog niet bij, maar – die hebben wij dus al…

Meer dan 85 jaar kennis en kwaliteit Julius van der Werf biedt u: De nieuwste trends op tegelgebied Een uitgebreid assortiment voor elk budget Snelle levering vanuit magazijnvoorraad Zelf controle over uw bestellingen

liu

sv dw er

f.n l

Vestiging: Groningen Diamantlaan 2, 9743 BG Groningen telefoon (0515) 41 31 48

Hoofdvestiging: Sneek Lorentzstraat 19, 8606 JP Sneek telefoon (0515) 41 31 48

november 2020

‘Speciale overhandiging’ online Initiatiefnemers van de campagne Giovanni Savorani (voorzitter) Andrea Serri en Elena Romani (communicatie Ceramics of Italy) laten zien in welke landen de campagne gedeeld wordt. “Maar het belang van de rol van de branche bij het delen van de filmpjes kan niet genoeg benadrukt worden! Het succes van de campagne groter wordt naarmate tegelzetbedrijven, brancheorganisaties, showrooms en handelsorganisaties de campagne bewust in hun communicatie meenemen: op de websites, in de showroom en in alle andere uitingen.” Sylvio Boschian, vice-president van de EUF (federatie van brancheverenigingen van tegelzetbedrijven, waar ook BOVATIN lid van is), vraagt of het belang van de vakbekwaamheid van de tegelzetter wel voldoende deel uitmaakt van de campagne. Vicente Nomdedeu Lluesma (voorzitter) en Ana Martinez (communicatie ASCER) onderstrepen dat: “Eén van de filmpjes gaat daar speciaal over!“ VDF-voorzitter Michael Zink, (brancheorganisatie van tegelhandelaren), bedankt de Italiaans-Spaanse initiatiefnemers van harte. “Deze campagne is een belangrijk middel om de vermarkting van tegels in onze landen een impuls te geven!” Dus nu is het aan ‘de markt’: gaan de filmpjes gedeeld worden? De reacties zijn in ieder geval positief. We wachten nog even af hoe- en wanneer we in Nederland kunnen aansluiten bij de campagne. ■ Bekijken? De filmpjes zijn alvast te bekijken op www.ceramica.info/campagna-home-2020

In memoriam

Chris van Herpen Op 3 oktober ontvingen wij het treurige bericht dat BOVATIN-secretaris Chris van Herpen op 71-jarige leeftijd was overleden. Chris, die reeds enige tijd ziek was, had onlangs al in stilte zijn omvangrijke takenpakket overgedragen, en we wilden dit juist wereldkundig maken toen de telefoon ging. Chris heeft 34 jaar lang zijn tegelzetbedrijf, C.H. van Herpen B.V., gevoerd. 9 jaar geleden verkocht hij het bedrijf, maar zijn werkzaamheden voor de branche gingen door. Zo’n 15 jaar terug had Chris het voorzitterschap aanvaard van het SPT Den Bosch, en in dat werk bouwde hij de basis op voor zijn omvangrijke netwerk in de onderwijswereld. Het lag dan ook voor de hand dat Chris in het hoofdbestuur, naast de rol van secretaris en later ook de rol van penningmeester a.i., ook het voorzitterschap van de Commissie Onderwijs op zich nam. Zijn jarenlange aandacht voor- en werkzaamheden binnen het bestuur van de BOVATIN-regio Zuid-Nederland kwamen daar overigens niet door in het gedrang: bij ingewikkelde kwesties en ook bij praktische en organisatiezaken waren de blikken vaak automatisch op Chris gericht, in de wetenschap dat Chris wel voor een oplossing zou zorgen. Hoewel Chris als levensgenieter en familiemens altijd gericht was op harmonie en een goede sfeer, stond dat een kritische inbreng in de verschillende bestuurlijke gremia binnen en ook buiten BOVATIN niet in de weg: bij besluiteloosheid, afspraken die niet nagekomen werden en traagheid werd door hem altijd stevig ingegrepen. En niet zonder resultaat. Hoewel Chris van Herpen ook, daar waar nodig, een rustige en zelfs jarenlange vasthoudendheid aan de dag kon leggen: het ‘binnenhalen’ van het Keuzedeel Tegelzetten – vrij vertaald, de landelijke terugkeer van het vak Tegelzetten op het VMBO – wordt door vertegenwoordigers van diverse instellingen gezien als een onmogelijke opdracht die Chris desondanks als persoonlijke missie met verve heeft volbracht. Hoewel zijn rol als bestuurslid, secretaris en penningmeester van grote waarde was voor BOVATIN, was zijn rol als ‘onderwijsman’ er één die die waarden ruim oversteeg. Ook vakinhoudelijk, bij de herontwikkeling van de diverse tegelzettersopleidingspakketten en bij de strategische aanpak van het tekort aan leerlingen waren er altijd zijn enthousiasme, zijn onderwijskennis en zijn vakmans-hart voor jongeren met een droom. Het BOVATIN-bestuur heeft dan ook het voornemen om, in overleg met onder andere het S.P.T. Den Bosch, een ‘Chris van Herpen BOVATIN-fonds’ (exacte naam n.t.b.) in het leven te roepen: een speciaal fonds dat gelden vrijmaakt voor opleiding en bevordering van het tegelvak. Een fonds dat, net als zijn naamgever – met wie dit ook zo was afgesproken - af en toe het onmogelijke mogelijk kan maken voor zowel instellingen, werkgroepen e.d. als voor jongeren die hun droom als tegelzetter willen realiseren. ‘Je hebt genoten van het leven en wij hebben genoten van jou’, schreef zijn familie. We wensen Mieke, zijn kinderen, kleinkinderen, overige familie en naasten veel sterkte met het verlies van zo’n man, (schoon)vader, opa en vriend.

Het bestuur van BOVATIN

| SCHÃ&#x2013;NOX Q20 HYBRID

| De nieuwe formule voor meer ontspanning bij het verlijmen van tegels op anhydriet! |

| |www.schoenox.nl www.schoenox.de| |

NIEUW

november 2020

Dunne grootformaat tegels verlijmen Steeds vaker komen we dunne, grootformaat tegels/ platen tegen. Momenteel zijn deze erg in de mode en eigenlijk al niet meer weg te denken uit de hedendaagse tegelmarkt. Het is zaak om vooral de voorschriften, eisen en aanbevelingen van de betreffende tegelproducent te volgen. Categorie Een grootformaat tegel/plaat kan niet direct onder een vastomlijnde categorie worden ingedeeld. Voor het gemak houden we de DIN-norm 18157 (stand 04/2017) aan waaruit men zou kunnen afleiden dat vanaf >30x30 cm over “grootformaat” wordt gesproken. Maar hoe zit het dan met de dikte van de tegel? Hiervoor kunnen we het beste ook een DIN-EN-norm ter hand nemen. Uit de DIN-EN-norm 14411 kan men concluderen dat een dikte van <7,5 mm een “dunne tegel” genoemd mag worden. Bij de productie worden de tegels/platen gewalst en vallen onder de categorie droog geperste tegels.

Kwalificatie De walstechnologie van tegels (Continua+, Supera of Lamgea) bezorgen de tegels/platen positieve en negatieve eigenschappen. Door het walsen van de tegels zijn de poriën kleiner en dichter dan bij gres of porcellanato. Maar door de hoge dichtheid/hardheid van de tegel/plaat kunnen er soms hechtingsproblemen ontstaan: cementaire tegellijm kan niet voldoende indringen/contact maken met de rugzijde van de tegel/plaat. Hierdoor kan er een zwakkere verlijming ontstaan. In dat geval moet de tegel/plaatproducent aangeven welke kwalificatie de toe te passen tegellijm moet hebben. Bijvoorbeeld SCHÖNOX Q6 of SCHÖNOX Q8 (S1), SCHÖNOX Q12 (S2) of SCHÖNOX Q4 Rapid, SCHÖNOX Q9 (F). Indien deze gegevens niet beschikbaar zijn is het raadzaam om vooraf de hechttreksterkte te (laten) bepalen. Hiervoor moet wel minimaal een maand worden uitgetrokken; de test duurt lang. Breuklastwaarde Ook kan de hoge hardheid de tegel/plaat kwetsbaarder maken waardoor deze gevoeliger wordt voor spanningsscheuren. Bijvoorbeeld bij overgangen en deurposten ontstaan er dan scheuren als gevolg van een te lage breuklastwaarde. Afhankelijk van de producent worden ook verschillende andere grondstoffen bij dunne tegels/platen gebruikt. Om de breuklastwaarde te verhogen worden vaak grondstoffen uit de productie van veilig-

heidsglas aan de receptuur toegevoegd. Deze grondstoffen kenmerken zich door een smeltpunt van meer dan 2000 °C, terwijl bij de productie van tegels/platen normaalgesproken een temperatuur van 1100°C tot 1500 °C geldt. Dit temperatuurverschil kan daarom bij de betreffende tegel/plaat tot verdere spanningsopbouw leiden hetgeen de scheurgevoeligheid alleen maar vergroot. Het is dus van groot belang de breuklastwaarde van de betreffende tegel/plaat bij de producent op te vragen. Raadpleeg hiervoor (vooraf) de productbladen! Vorm Tevens is het raadzaam te letten op de vorm van de tegels/platen. Een vierkante vorm levert een hogere breuklastwaarde op dan een rechthoekige vorm. Deze is dan vaak twee maal zo hoog! Een formaat van 60x60x1,0 cm heeft een breuklastwaarde van 2333 N/mm2, terwijl een formaat van 60x30x1,0 cm slechts een breuklastwaarde van 1166 N/ mm2 kent. Het is dus noodzaak om zowel de breuklastwaarde als de dichtheid van de betreffende tegel/plaat (vooraf) bij de producent/leverancier op te vragen. Het is dus ook erg belangrijk om bij toepassing van ontkoppelende lijmsystemen rekening te houden met bovenstaande factoren. Het totale (ontkoppelende) systeem (alle componenten plus tegels/ platen) moet hierbij volledig op elkaar afgestemd zijn! ■ Ruud Stam/Andreas Haas Anwendungstechnik Sika Deutschland GmbH / SCHÖNOX www.schoenox.nl

www.mo-b.nl

Specialist in

Natuursteen & Keramiek

Michel Oprey en Beisterveld voert het meest uitgebreide assortiment natuursteen en keramiek van de Benelux. De exclusiviteit van de producten wordt gegarandeerd door de jarenlange relaties die Michel Oprey & Beisterveld met haar toeleveranciers onderhoudt.

Bezoek onze Showroom Op twee locaties in Nederland vindt u een compleet overzicht van het beste wat er op het gebied van natuursteen en keramiek op dit moment in de wereld te verkrijgen is! Of bezoek onze website: www.mo-b.nl

Vianen, Utrecht

Echt, Limburg

Natuursteen en keramiek

november 2020

Van Mozaiek naar BOVATINfo… 40 jaar bladhistorie! Het was dit jaar helaas niet mogelijk om het 70-jarig bestaan van BOVATIN de luister bij te zetten die de brancheorganisatie – en wij met z’n allen! – verdiend hadden. Dus struinden we wat weemoedig door archiefdozen, en zo kom je de oudst beschikbare bladen van BOVATIN tegen, toen nog ‘Mozaiek’ (zonder puntjes!) genaamd. Waarin te lezen was dat er in 1985 nog pennen ‘Bovatin 1950 – 1985’ verkrijgbaar waren, á fl. 12,50 per stuk. We lezen oude, bekende namen in het bestuur, en er was een gezamenlijk werkbezoek aan Mosa Maastricht… Wat zie je nou nog meer aan zo’n oude editie?

De inhoud: veel veranderd… De vijf gevouwen A4-tjes, met een groen A4-tje eromheen, ogen wel even anders dan de latere Mozaïek (met puntjes), en nu de BOVATINfo. Waarschijnlijk werd het – zelfs voor die tijd, zeer Spartaanse - blad ook toen kostendekkend uitgebracht… Feit is wel dat – even uit de overlevering – de toenmalige penningmeester N. van Hemert zeer op de penning was: ‘Mr. No’, onze premier, had een voorganger…! En zo heeft BOVATIN nu nog altijd wel wat reserves. Het blad was in 1981 overigens nog (net) op een typemachine getypt, en sinds ’86 of eerder werd het op een computer gemaakt. Voor een belangrijk deel is het blad gevuld met de zaken die wij tegenwoordig maandelijks in de E-Nieuwsbrief verspreiden:

PATEND PENDING

november 2020

Bouwvakantie, normlonen, en vooral de belastbaarheid van autokosten (vier pagina’s). En er staan wat advertorials van fabrikanten en leveranciers in: Vialle Natuursteen, Eurovite/Foby lijmen, Rakoll dispersielijm. ‘Eurocol baanbrekende Bouwbijdragen’ promoot een ‘waterdichtsysteem’, bestaande uit (uitsluitend?) een lijm en een voeg. Buchtal (nog zonder Agrob) geeft verwerkingsadviezen voor de ‘splijttegel’. Opvallend: de heer H. Bender, namens de ‘BOVATIN Keuringscommissie’ toont voorbeelden van het verschil tussen mondelinge en schiftelijke afspraken met opdrachtgevers, die respectievelijk een impregneermiddel en dilatatie onnodig vonden. En over zulke zaken schrijven we ook nu nog…! Achterin één van de edities heeft diezelfde heer Bender een kennisquizz gepubliceerd: tien vragen over de tegelbranche. We wisten de antwoorden, maar niet op de vraag ‘Wat is een TEZAM?’ Ontwikkeling ledenaantal! In één editie stond een ledenoverzicht. Best wat bekende namen – (Raaymakers, Rietmeijer, V.d. Berg, Nijkamp, Troost, De Groot) maar – het overgrote merendeel van de 162(!) bedrijven is toch niet meer in de huidige ledenlijst te vinden. Wat dus ook betekent dat de toenmalige tegelzetbedrijven - ook best veel eenmans – en tweemansbedrijven - voor een belangrijk deel zijn opgehouden te bestaan, BOVATIN in feite alleen maar gegroeid is, EN dat een relatief groot aantal ‘nieuwe’ bedrijven zich bij BOVATIN heeft aangesloten. Curieus… In de januari-editie van 1981 doet het BOVATIN-bestuur afdeling Twente verslag van een visuitje. Met daarbij de vraag of er leden zijn die onverwacht beschikken over meerdere kunstgebitten… Eén lid was namelijk zonder gebit thuisgekomen. Niet minder curieus: een advertentie voor de al genoemde TEZAM. Het blijkt een ‘tegelrooster’ te zijn, binnen twee weken op maat, (voeg)dikte en verband leverbaar door Verkoopkantoor VEKA. Met de gedachte dat men aldus snel & strak tegelwerk zou kunnen leveren. Beloofd worden: geen doorgewerkte(!?) vingers of slingerende voegen meer, en met een 30% hogere productie een zichzelf terugbetalende investering. We zijn benieuwd of één van de leden nog zo’n apparaat heeft staan, wat de ervaringen waren, en wie het concept bedacht heeft… Een foto is welkom! Verder terug dan ’81 komen we niet. Wie heeft er oudere bladen liggen…? ■

Nieuw van Forbo Eurocol: De ‘Belgische’ 733 Superior S@-lijm nu ook in Nederland …en meteen een kennismaking met salesmanager Robert van der Laan In België wordt er al op grote schaal mee gewerkt, met deze krachtige, flexibele cementgebonden tegellijm met S2-classificatie. “Op die markt hechten opdrachtgevers en tegelzetters veel waarde aan een dergelijke NENEN-normering”, legt salesmanager Tegeltechniek Benelux Robert van der Laan uit. “En omdat deze Eurocol-lijm zo veel voordelen biedt, wilde ik hem ook graag in Nederland introduceren.” Robert van der Laan? Die naam kenden we al wel, maar voor veel tegelzetters is die naam minder bekend. Alle reden om hem even opnieuw voor te stellen.

maximaal vermogen VOOR GROOTFORMAAT

rubi.com

november 2020

“Waarom zou je een product dat in het ene land prima verkoopt, niet ook in een ander land op de markt brengen?”

Even de parate kennis checken… S1, S2… Waar staat die toevoeging ‘S2’ achter 733 Superior eigenlijk voor? Van der Laan: “Net als de codering S1, staat dit voor de vervormbaarheid van tegellijm na droging. Deze eigenschap wordt getest in een proefopstelling. Hiervoor wordt een uitgeharde lijmfilm in een lab op twee nokken geplaatst, waarna er van bovenaf met een stempel kracht op wordt uitgeoefend. De lijmfilm buigt vervolgens door totdat deze breekt. Gebeurt dit na een vervorming van minimaal 2,5 mm, dan krijgt deze lijm de classificatie S1. Breekt de lijmfilm pas na een vervorming van meer dan 5 mm, dan spreek je van S2. In België werkt men standaard graag met een poedertegellijm, omdat tegelzetters daar vaak te maken hebben met ongelijkmatige ondergronden. Een bijkomend voordeel van de 733 Superior S2 is dat deze poedertegellijm door zijn grote vervormbaarheid grote spanningsverschillen uitstekend kan opvangen.”

Goede combinatie met levelling, XXL, vloerverwarming! En nu dus ook in Nederland? “Zeker, ook op onze thuismarkt kunnen tegelzetters veel plezier beleven aan deze lijm. De 733 smeert heerlijk soepel en heeft een prettig lange open-tijd. De lijm is geschikt voor het verlijmen van (grootformaat)tegels op verse zand-cementdekvloeren in combinatie met een tegelnivelleersysteem (TLS / Tile Levelling System) en ook voor het verlijmen van wandtegels. De 733 kan binnen en buiten worden toegepast en bijvoorbeeld ook in combinatie met vloerverwarming. De lijm is dus zeer geschikt voor kritische ondergronden en tegels. En het mooie is: het scheelt je als tegelzetter ook nog eens extra werk en tijd doordat je met deze lijm bijvoorbeeld in veel gevallen geen ontkoppelingsmatten hoeft toe te passen en soms niet hoeft te egaliseren. Door het grote spanning-opnemend vermogen van deze lijm ben je in één keer klaar.”

november 2020

“Ook de populaire 709 Superflex en 686 Supercol vonden al hun weg van België naar Nederland”

Robert van der Laan: van alle markten thuis Van der Laan heeft een lange staat van dienst bij Forbo Eurocol, onder meer als productmanager Tegeltechniek en salesmanager Export: een functie die hij nog altijd vervult. Daarnaast volgde hij vorig jaar René de Jong op, met wie hij vele jaren had samengewerkt en die in september 2019 helaas plotseling kwam te overlijden. Een grote klap voor het bedrijf. Als salesmanager voor de Benelux ziet Van der Laan de introductie van de 733 Superior S2 op de Nederlandse markt als een goed voorbeeld van de synergie en efficiency die hij nastreeft. “Waarom zou je een specifiek product, dat je in het ene land prima verkoopt, niet ook in een ander land op de markt brengen? Zo vonden bijvoorbeeld eerder al de populaire 709 Superflex en 686 Supercol hun weg van België naar Nederland. Er zijn weliswaar verschillen tussen deze markten, maar ook genoeg overeenkomsten. Daarom spar ik veel met onze mensen in het veld, klanten en buitendienstmensen, om kennis en ervaring te delen. Ook in deze coronatijd, door gebruik te maken van digitale communicatiemiddelen. Het combineren van de drie markten binnen de Benelux levert onze klanten voordelen op, door die kennisdeling én door meer keuze uit onze producten. Zoals de 733 Superior S2, die nu dus ook leverbaar is voor de Nederlandse tegelzetter.” ■

www.Eurocol.nl

Bovatinfo

M A RT S E H FOR TFESSIONAL P RO

Bostik op Europese snelheid BOSTIK PRESENTEERT HET NIEUWE EUROPESE ASSORTIMENT

NIEUW IN HET EUROPESE ASSORTIMENT

UNIVERSELE EGALINE MET HOGE DRUKSTERKTE (C30-F7)

ONVERSLAANBARE PRIJS-KWALITEIT

november 2020

PCI blikt terug op 70 succesvolle jaren! Met de legendarische PCI-emulsie realiseerden de oprichters van Poly-Chemie-Ingenieurgesellschaft mbH in 1951 een doorbraak in de markt. Sensationele nieuwe ontwikkelingen zoals PCI FT tegellijm en de eerste oplosmiddelvrije primer op kunstharsbasis maakten de onderneming in de daaropvolgende decennia tot een pionier in haar sector. In 1981 bracht PCI de eerste flexibele tegellijm in poedervorm op de markt, waardoor PCI in Duitsland marktleider werd op het gebied van tegelverlijming. En dat is nog steeds zo. Met de tijd mee Samen met circa 1250 medewerkers over de hele wereld zette PCI het succesverhaal voort. In het denken en handelen staan de klanten en zakenpartners centraal. Dankzij een nauwe en constructieve samenwerking zijn wij goed bekend met de dagelijkse eisen in de handel en op de bouwplaats en kunnen wij de passende oplossingen ontwikkelen – nu al voor de trends van morgen. Meer zien van PCI? Kijk onze ‘imagefilm’! www.youtube.com/watch?v=ytJ8_pwfECM (op Youtube zoeken op ‘PCI Ons Merk’) betrouwbare producten, professionele service Onze doelstelling bij de ontwikkeling en vervaardiging van de producten is het waarborgen van een optimale kwaliteit met betrekking tot alle producteigenschappen: eenvoudige verwerking, betrouwbare toepassing, milieuvriendelijke ingrediënten. Met onze productsystemen bieden wij een overzichtelijk, geharmoniseerd en compleet assortiment. Als aanbieder van integrale oplossingen heeft ook de service bij ons topprioriteit. Wij bieden handelaren en vaklieden uitgebreide ondersteuning – met persoonlijk advies op locatie, opleiding en vele andere hulpmiddelen en digitale tools. investeren in de toekomst Wij investeren voortdurend om onze vestigingen en de werkgelegenheid van onze medewerkers veilig te stellen. Onze focus ligt op geavanceerde logistieke en productiesystemen. Zo zijn onze producten continu beschikbaar en binnen zeer korte tijd bij de klant. Wij garanderen levering binnen 24 uur – voor een maximaal voordeel op de bouwplaats. De PCI Groep Tot de PCI Groep behoren de merken PCI en Thomsit. PCI biedt oplossingen voor het leggen van tegelen natuursteenvloeren en bestratingen. En ook voor reparatie van beton, afdichting van bouwconstructies en coating van vloeren heeft PCI overtuigende producten en productsystemen. Thomsit is het dynamische merk voor vloersystemen. Het maakt sinds 2017 deel uit van de PCI Groep en heeft een actueel productassortiment dat voldoet aan alle eisen voor het leggen van vloeren. ■

www.PCI-Afbouw.nl

& ’s st a em om h T oek T

MOSA zet in op drie superseries: Holland 2050, Motto en Core! Helaas kon de Jaardag bij Koninklijke Mosa geen doorgang vinden. En dat nèt op een moment dat er zó veel ontwikkelingen bij de Nederlandse tegelfabrikant spelen… “We hadden de tegelzetbedrijven graag die nieuwe producten echt live ‘in handen willen geven’, vinden sales director Nederland Erik Kleijnen en marketing manager Benelux Mark Jansen. ‘En ook de visie die achter de producten zit, die kun je wel uitleggen, maar als we dat hier in Limburg doen, is het toch anders…!” En dat legt de lat voor dit artikel best hoog, maar we proberen de speciale sferen van Holland 2050, Core en Motto in dit blad te vangen. Overigens als voorbereiding op tóch uw bezoek aan Maastricht en Mosa. Want die Jaardag komt er, net zoals we dat jubileum een keer met elkaar gaan vieren!

Sinds 1883 produceerde het Maastrichtse bedrijf, naast tafelporselein, vooral tegels. En, al richtte het bedrijf jarenlang zijn pijlen vooral op de internationale architectuur- en dus met name zakelijke markt en de woningcorporaties, zowat iedere Nederlander weet te vertellen dat Mosa tegels maakt en in Nederland produceert. Circa 5,5 miljoen vierkante meter Mosa-tegels vinden dan ook jaarlijks hun weg naar 50 landen op vier continenten. Er lagen dus kansen om producten op maat voor de doelgroepen te ontwikkelen, en in die zin is 2020 echt een speciaal jaar, waarin Mosa voor iedere zakelijke en particuliere beslisser een ‘eigen’ Mosa kan presenteren. Erik Kleijnen: “MOSA heeft immers drie doelgroepen: de utiliteitsbouw, de projectmatige woningbouw en de sociale

woningbouw. Holland 2050 is een serie voor de woningcorporaties en de sociale woningbouw, Canvas en Core kom je straks vooral in de utiliteitsbouw tegen, en Motto by Mosa bedient de kopers in de projectmatige woningbouw en - de consument.”

Motto by Mosa: omdat de consument erop wachtte! Met ‘Motto by Mosa’ hebt u in editie 2020-1 van dit blad al kennisgemaakt. Het kon immers niet uitblijven dat Mosa zijn onverwoestbare naamsbekendheid bij consumenten een keer zou verzilveren. En met deze slimme combinatie van vloeren badkamersferen, gekoppeld aan een moderne social mediaaanpak is die route ook goed ingezet: er worden geen tegels aangeboden, maar zes badkamerconcepten. Via de onontkoombare Facebook-advertenties kom je bijvoorbeeld meteen in de ‘Royal’ badkamer terecht, maar kun je nog switchen naar ‘Serene’, ‘Noble’, ‘Cosy’, ‘Expressive’ of ‘Natural’ en kun je met de configurator aan het werk. Daarmee maak je een aantal keuzes in tint, legpatroon of tegel. Anderzijds: wanneer je specifiek voor een woonkamer- of andere vloer aan het kijken bent, dan kun je ook die in sferen aan je voorbij laten komen: ‘Form’, ‘Grain’ en ‘Leaf’ staan voor respectievelijk de sferen van beton (industrieel), zand (spikkels, en als bij-effect: vuil verhullend!) en natuur (warme, natuurlijke kleurbanen met een knipoog naar hout). Motto wordt exclusief gedistribueerd door Tegelgroep Nederland, die op zijn beurt weer 15, straks maximaal 70 showrooms bedient. “Je kunt de vloeren en de speciale badkameropstellingen alvast bekijken bij onder andere bij de BOVATIN-leden Jan Groen in Bleiswijk, Smit Tegels in Groningen, Rongen in Venray, Zwarthoed in Edam en Lutterman in Den Helder”, weet Mark Jansen. “Als het om de badkamers gaat, zoek je geen tegel uit, maar kies je voor één van de concepten. Daarbinnen kun je dan met tegels en patronen variëren tot je ‘jouw’ badkamer hebt! En dat maakt het kiezen een stuk prettiger…”

Een badkamer verkopen… en daarna met ‘Meerwaarde van tegels’ ook een woon- en slaapkamervloer! “Omdat het belangrijk is dat de showroommedewerker straks de keuze van consument goed kan begeleiden, krijgt hij training op locatie, van een gespecialiseerde ‘Motto by Mosa‘-vertegenwoordiger. En – we doen een ouderwetse mailing rond steeds één of twee showrooms: iedereen die in een straal van een x-aantal kilometers bezig is met verhuizen, krijgt een papieren mailing in de bus over Motto, met een cashbackactie ‘(…) omdat u waarschijnlijk toch naar een nieuwe badkamer aan het kijken bent’. In een latere mailing doen we dat juist weer met de vloeren, die immers vaak pas na oplevering worden uitgekozen. Ook social media als Pinterest worden op deze manier ingezet: gericht op steeds een gebied rond een showroom. Ook dat levert de nodige leads op. En – we spreken elkaar regelmatig over ‘Meerwaarde van tegels’ en de relatie met vloerverwarming: we zien dat er de laatste tijd een groeiend aantal vloertegels voor de andere ruimten worden verkocht!”

‘Holland 2050’: de nieuwe tegeloplossing voor tevreden huurders In een interview met één van onze leden constateerde deze een jaar of vijf terug al dat de keuzes van een woningcorporatie vooral door één factor worden bepaald: ‘Hoe tevreden zijn mijn huurders?’. En dus lijnde hij zijn werk uit op die tevredenheid… compleet met rookworsten en een weekevaluatie met de huurders op vrijdagmiddag. Ofwel: een badkamerrenovatie moet snel, schoon en met zo min mogelijk overlast, en met een heldere communicatie met de bewoners. Ook van de tegelzetter. Wat de tegels betreft: er moet wat keuzevrijheid zijn als een huurder een nieuwe badkamer mag uitzoeken, maar de keuzes moeten niet te ingewikkeld zijn en tot onevenredig maatwerk en dus tijdverlies leiden. En milieufactoren spelen een rol: iedere overheid of corporatie wil kunnen uitleggen dat zijn nieuwbouw- of renovatieproject milieutechnisch verantwoord geschiedt, maximaal circulair en met een zo klein mogelijke ‘footprint’. Tel deze ervaringen bij

elkaar op, en je hebt ‘Holland 2050’: een alles-in-één tegeloplossing, innovatief functioneel en – mooi. Gegarandeerd leverbaar tot 2050, met de keuze tussen koele kleuren voor een moderne inrichting of warme kleuren voor een klassiekere ambiance. Met zes kleuren en twee formaten vloertegels, in zowel 15x15 cm als 30x30 cm. De vloertegels gaan bovendien naadloos over in zes complementaire accentkleuren voor de wand, in drie formaten. Eén type vloertegel: stroef, antislip… én makkelijk schoon te maken! “Maar de woningcorporatie vraagt ook om efficiency,” weet Erik Kleijnen. “Er stonden misschien wel erg brede pakketten in de showroomkasten van de woningcorporatiekantoren… En dat was lastig voor de handel en de tegelzetter: als je op een bouwlocatie van 50 kavels, 50 totaal verschillende tegelpakketten moet gaan samenstellen, dan is dat niet efficiënt. Dus hebben we ervoor gekozen om een nieuw pakket vloertegels te ontwikkelen dat aansluit op bestaande wandtegels. En die vloertegels – één type, in zes kleuren - hebben we zo ontworpen dat hij antislip genoeg is voor de badkamer, en tegelijk stroef genoeg voor het toilet en de keuken. Wat deze tegel vóór heeft op de andere tegels van ons assortiment,

is dat hij veel en veel beter schoongemaakt kan worden! Daar hebben we echt onze ontwerpers en onze machines uitgedaagd: met onze nieuwe technieken kunnen we ver gaan… dus kunnen we nu een ideaal reliëf op de tegels aanbrengen, dat prettig aanvoelt, een gecertificeerde antislipwaarde van R10B heeft – zoals dat hoort voor een woningcorporatie - maar waar vuil zich desondanks niet aan hecht. Ofwel – veiliger kan je tegel niet zijn! We hebben niet alleen de R-waarde, maar ook de reinigbaarheid laten testen. Dit is echt scoren…! Ook al omdat je niet een apart doosje met weer een andere tegel voor het toilet hoeft open te maken, waardoor je vaak met twee halve dozen tegels bleef zitten… ”

Nog een primeur van de Holland 2050-collectie is dat de speciale aflopende douchebak-tegels in de serie dezelfde structuur hebben als de ‘gewone’ vloertegels: daarmee is de badkamervloer dus ook visueel een stuk strakker. Net als voor de Motto-serie kunnen de huurders en de verhuurders voor ‘Holland 2050’ gebruik maken van een speciale configurator; er is dus geen omvangrijke ‘woonwinkel’ met opstellingen per woningbouwvereniging meer nodig. Wel staat op iedere locatie een map zodat de tegels nog wel gewoon bekeken en ‘geprobeerd’ kunnen worden. En, afhankelijk van hoe de woningcorporatie

eenvoudiger?”, vertelt de sales director. “We wisten: architecten zoeken eerst op kleur, dan op formaat en vorm en dan op textuur. Dus hebben we een aantal collecties – Quartz, Solids en Terra - in elkaar geschoven. Zo bouwden we onze presentaties aan architecten op: uit meerdere series, op kleur en vervolgens op tekening. Tegelijk kunnen we nu de collectie meer smoel geven doordat we dankzij onze nieuwe aquajets ook met een diversiteit aan vormen kunnen presenteren – rond, driehoekig, en altijd combineerbaar. Onze designers hebben een collectie samengesteld waar kleur, vorm en tekening logisch op elkaar aansluiten, en waarbij bovendien zo min mogelijk restmateriaal overblijft. Zo kunnen we voorstellen maken waar – en dat blijkt ook in de praktijk – architecten blij van worden: ‘Jullie hebben naar ons geluisterd, en dat maakt het makkelijker om succesvol te zijn met jullie product!’, horen we nogal eens…! Zo is dat: we hebben goed geluisterd, en er zijn echt bijzondere ontwerpen te maken met onze zeven nieuwe ronde, schuine en driehoekige vormen… Mosa Core biedt de ingrediënten voor een geheel eigen vormtaal, met voor iedere ontwerper de mogelijkheid voor echt een eigen handtekening. En ja, er zit een echt nieuwe trending kleur bij: we hebben er eigenlijk nog geen naam voor, maar hij heet hier intern al ‘Jeans Blauw’. Misschien nog wel een goede naam ook…” het wil: de tegels kunnen in traditioneel tegelwerk geleverd worden, maar ook in het inmiddels populaire prefab-systeem Mosa Panels; en, ook de panels worden tegenwoordig industrieel in Maastricht getegeld.

Mosa Core: een slimme combinatie van ‘the best of the best’, plus zeven vormen Mosa heeft in de loop der jaren een behoorlijk omvangrijke collectie opgebouwd, waarmee het zelfs voor de architect in de loop der tijd best ingewikkeld werd om een samenhangend voorstel te doen… Door de hoeveelheid mogelijkheden werd de keuze juist lastiger, zo bleek. “Toen wij ‘Core’ gingen ontwikkelen, hebben we onszelf die vraag uit de markt als opdracht gesteld: hoe maken wij de keuzes

“In de speciale ‘pattern generator’ hebben we voorbeelden van patronen geplaatst, en die voorbeelden kunnen architecten via een knop kopiëren naar hun ontwerpprogramma’s. Voor tegelzetters zit er een tekening bij met een nummering zoals tegelzetters dat graag hebben; en ze kunnen aan de hand van een ontwerp meteen de stuklijst printen. Jullie technisch adviseur Ton Borrenbergs en BOVATIN-voorzitter Gerard Reus hebben trouwens bij de verwerkingsinstructies geadviseerd. En ook naar de verpakkingen hebben we kritisch gekeken, alles moet immers schoon, heel en veilig op de werkplek aankomen… We krijgen al de eerste enthousiaste reacties van tegelzetters: men vindt de samenstelling van de serie visueel eenvoudig en goed verwerkbaar, terwijl het tegelijk een serie is waarmee je je vakmanschap kan etaleren!”

10.000 Pattern Generator-gebruikers… Bij Mosa worden niet zomaar tegels ontworpen. Erik Kleijnen en Mark Jansen weten dat de Pattern Generator wereldwijd door zo’n 10.000 mensen gebruikt wordt. En ze weten ook wat die gebruikers van het systeem vinden. Belangrijk? In het 137-jarig bestaan van de keramiekproducent heeft men het oor waar maar mogelijk te luisteren gelegd. Binnen de keten spelen zowel de woningeigenaar, de huurder, de verhuurder, de opdrachtgever, de showroomeigenaar, de verkoper, de tegelzetter, de wandenfabrikant, de architect, de schoonmaker als de Wetgever een rol… “En als we iemand in de keten niet zouden weten te bereiken, dan beginnen we met een achterstand!”, vat Erik Kleijnen samen. Blader eens in een oude BOVATINfo, en check hoe de eerste houtlook-tegels, of de 1200 x 2400 x 3 millimeter-slabs voor het eerst dit land binnen kwamen en hoe die aanvankelijk ontvangen werden… In Nederland is het voor Mosa nog relatief makkelijk om de keten te spreken en te kennen. In de Verenigde Staten – andere smaak, andere behoeften, andere tradities - is dat al een stuk lastiger; maar dat het lukt, blijkt wel uit het feit dat de VS inmiddels het belangrijkste exportland voor Mosa is... Overigens: Mosa zet ook in op nóg een nieuwe serie: Canvas. Maar die komt een andere keer aan bod. ■ www.Mosa.nl

& ’s st a em om h T oek T

‘Tools for Tilers’:

slimmer sjouwen, tillen en knielen voor tegelzetters! Terwijl elders al een aantal tegelzetters ervaring opdoet met het speciaal op de bouwomstandigheden aangepaste proef-exoskeleton van Laevo, is BOVATIN, samen met Volandis en de Technische Universiteit Delft (afdeling Industrial Design Enginering) gestart met een ‘Advanced Concept Design’-innovatieproject. ‘Nou, dat klinkt zo geavanceerd…,’, zult u misschien zeggen, ‘de praktijk komt er vast niet eens meer aan te pas.’ Nou, dat komt de praktijk dus wél. Om die reden zijn specialist duurzame inzetbaarheid/ ergonomie Margo Caspers, TUD-IDE’s design coach Wim Wijdeveld en BOVATIN-voorzitter Gerard Reus binnen dit subsidietraject ‘Tools for Tilers’ gestart om hulpmiddelen voor de branche te ontwikkelen waarbij de gebruiker 100% centraal staat. De opzet Er is al veel ontwikkeld waar uiteindelijk de gebruiker – voor wie het allemaal bedoeld was – geen gebruik van maakte. Niet zo vreemd, want welke industrieel ontwerper kan begrijpen wat het vak van tegelzetter precies voor gemakken en ongemakken kent? Steeds meer komt de ontwerper dus achter zijn tekentafel vandaan. En gaat de tegelzetter zelf eens aan het tekenen: er staat nog heel wat slim materiaal in de Nederlandse schuren en laboratoria. Schrijver van dit artikel maakte ook al eens mee hoe een door een tegelzetter ontworpen tegeltiller positief ontvangen werd door een groep Volendamse tegelzetters,

maar na twee weken enthousiast gebruik toch in de loods bleef staan. Naar verluidt omdat ‘wie zo’n apparaat gebruikt, wel een watje moet zijn’… Hoe ontwerp je iets dat niet alleen volgens de ergonoom, de ontwerper, de dokter en de branche hard nodig is, maar waarvan ook de gebruiker na een eerste en langduriger kennismaking vindt dat hij gek is als hij het nog langer zonder doet? ‘De tegelbranche is conservatief’, hoor je wel eens. En misschien is dat zo. Maar geen tegelzetter wil nog XXL- of strokentegels verlijmen zonder levellingsysteem. Zelden werd een uitvinding zó snel omarmd… Dus conservatisme is het niet.

ACD: ontwerpen met de gebruiker als maatstaf Zelfstandig industrieel ontwerper en TU-designcoach ir. Wim Wijdeveld leert zijn 17 TU-IDE studenten in dit project ontwerpen volgens een zodanig stappenplan dat ze zich niet verliezen in techniek en ontwerp, waarbij ze

zich permanent bewust zijn van niet alleen wat de eindgebruiker nodig heeft, maar ook wat die daar zelf van vindt. “En dat is zowel een cultureel als een ergonomisch, technisch en visueel vraagstuk,”, weet de designcoach. “ En daarom werken wij met een stappenplan waarin die vier zaken steeds terugkomen: bij iedere stap in het onderzoeks- en het ontwerpproces volgen we scherp wat de eindgebruiker nodig zegt te hebben en wat hij ervan vindt en er met prototypen getest wordt. Bij de technische realisatie en visualisatie geldt dat minstens zo sterk: negeer de eindgebruiker, en je weet hoe succesvol je ontwerp zal zijn…”

Volandis: duurzame inzetbaarheid als opdracht Margot Caspers was destijds ook al betrokken bij het BOVATIN IPC-project. Zij kent de bouw en zijn uitdagingen, en weet hoe succesvol hands-on ontwerpen kan zijn. “Zorgen dat de mensen die in de bouw gezond, veilig en met

plezier hun werk kunnen doen, en vooruit kunnen kijken naar de toekomst van hun loopbaan. Dat is onze missie. Tegelzetters hebben te maken met drie grote werkuitdagingen: 1. Ze

werken minimaal 2 à 3 uur per dag op hun knieën, met verouderde kniebescherming. 2. Ze vervoeren - vooral bij renovatie van particuliere woningen - met de hand tegels en andere materialen naar de eerste verdieping, in pakketten van zo’n 20 tot 25 kilo, in totaal tot wel 1.750 kg per dag! Hier moet een oplossing voor komen. 3. Het plaatsen van de tegels op muren en vloeren vraagt door het gewicht en de repeterende bewegingen veel van schouders en armen. Hoe kan dit slimmer? Hoewel jonge tegelzetters niet ervaren dat ze schade aan hun lichaam toebrengen, is de fysieke belasting – ook al omdat de tegelformaten steeds groter worden – te hoog. Onderzoek van het Erasmus MC bevestigt dat deze schade leidt tot een oplopende arbeidsongeschiktheid rond het vijftigste levensjaar. Al met al is dit geen goed perspectief voor het beroep en zijn beoefenaars. Actie en innovatie is dus heel hard nodig…”

BOVATIN: aan het werk ermee! Gerard Reus had, met zijn tegelzettersachtergrond, als co-writer van de onderzoeksopdracht deze elementen ingebracht. “Als we deze internationale groep van TU-IDE studenten inderdaad willen laten ervaren wat die tegelzetter ervaart… Tsja, dan zit er niets anders op dan dat ze het zelf gaan doen!” En zo mochten de studenten – al was het maar een paar uur - in de praktijkruimte van het AFNL/NOA-pand in Veenendaal ervaren wat het is om op de knieën een 60x60-vloertegel te leggen, tegen een muur te plaatsen, en in een pak van 25 kilo de trap op te sjouwen. Vond men het zwaar? “Dat merken ze tijdens het weekend,”, glimlacht Reus. Eigenlijk zou iedereen gewoon een dag lang, die 1.750 kilo deze trap op moeten sjouwen, en 30 vierkante meter vloertegels moeten verwerken. Maar iets zegt me dat ze nu al weten hoe het voelt…!”

Vervolg Eerst gaat de groepen nu een bezoek aan een bouwlocaties brengen en observaties doen, om daar minutieus te bestuderen en te horen hoe het daar werkt. Vervolgens worden de eerste ontwerpideeën

geschetst en onderling gepitcht; de meest kansrijke daarvan worden in december aan de markt (vertegenwoordigers van onze geassocieerde gereedschapsfabrikanten Rubi en Raimondi) gepresenteerd. En vervolgens wordt – absoluut met kritische tegelzetters! – aan een set prototypes gewerkt en gesleuteld. Inzet is dat versies die de goedkeuring van de tegelzetters kunnen wegdragen medio volgend jaar aan de markt kunnen worden gepresenteerd. En hoe realistisch is dat…? “We weten maar al te goed hoe weerbarstig de praktijk is,” vinden de drie projectverantwoordelijken. “Maar we zijn ook ambitieus. Er is behoefte, er is noodzaak. En we weten ook heel goed wat in de loop der jaren NIET gewerkt heeft. Daarom is het ook belangrijk dat innovatie iets vanzelfsprekends naast het ‘echte’ werk is: bij de tegelzetters zit de ervaringskennis, wij staan er met z’n drieën voor om te zorgen dat de oplossing op een slimme manier ontstaat EN ingang vindt bij de tegelzetters!” ■ Meer weten? Ideeën? Neem contact op met: voorzitter@BOVATIN.nl Meer over TU Delft en Volandis: www.tudelft.nl/en/ide/ www.volandis.nl

Naschrift – …en alvast zelf tegelen! Een eerste groep zat al meteen met de consequenties van de opmars van de corona-besmettingen: er was weinig ruimte op de bouwplaatsen om even langs te komen… Gelukkig kon men bij Bouwmensen Mierlo terecht, alwaar de docent ter plekke, onze eigen technisch adviseur Ton Borrenbergs, samen met Gerard Reus en landelijk kampioen tegelzetten Daan Hooglugt een ‘introductieles’ gaven…

W U E

Sopro Simpel Nivelleer FS 15® plus

Nu tot 150 mm laagdikte egaliseren. › Vloeit naadloos in elkaar over door lange verwerkbaarheid › Optimale verloop-eigenschappen door superplastificeerder › Na 2 - 3 uur beloopbaar en te betegelen met keramiek

Verkoop Sopro Nederland BV Kruyderlaan 21a · 3431 BM Nieuwegein Telefoon +31 (0) 30 60 50 214 · Telefax +31 (0) 30 60 50 896 · www.soprobv.nl

De Betere Bouwchemie

november 2020

Raimondi e-FOX ‘twee in één’ snoerloze trilplaat De nieuwe e-FOX trilplaat-tegelhamer van Raimondi is een belangrijk stuk gereedschap om bijvoorbeeld lucht te verwijderen die tijdens de installatie onder de grootformaattegels en slabs kan worden opgesloten. ‘Aankloppen’ is meestal niet voldoende. En, als deze lucht niet wordt verwijderd, zal de lucht, zodra de lijm is uitgehard, onvoldoende hechten waardoor de tegelplaten kwetsbaar worden.

Wat is & doet de E-fox: • Vervangt de VSVOLPINO trilplaat met snoer; • Professioneel, op batterijen werkend, vibrerend tegelhamersysteem, ontworpen om het oppervlak van grootformaat tegels te pulseren, waardoor luchtopsluiting onder de tegel wordt voorkomen; • Het verwijderen van luchtbellen zorgt voor een volledige verbinding tussen het lijmbed en de tegel, waardoor later mogelijke schade wordt voorkomen; • Het lichtgewicht, compacte ontwerp met drie ergonomische handgrepen maken de trilplaat gemakkelijk te hanteren, zowel op wand- als vloertegels; • Geen lastige kabels; • Een ruime batterijcapaciteit, zodat het mogelijk is om tussen de 150 en 200 vierkante meter op een enkele lading te verwerken; • Twee producten in één, omdat het systeem kan worden opgesplitst tot een kleinere trilplaat van 15 cm x 15 cm, speciaal voor kleinere oppervlakken en tegelformaten; • Beide platen zorgen voor een beperkt ‘doortrillen’, dus minder vermoeidheid van de gebruiker; • Consistente en gelijkmatige trillingen zorgen ervoor dat u de machine op hoge capaciteit kunt gebruiken zonder het tegeloppervlak te beschadigen, zelfs in de meest risicovolle situaties (zoals in platen met gaten of uitsnijdingen); • Licht van gewicht (5,3 kilo met de grote plaat en 3,2 kilo met de kleine plaat); • Met een driehoekige punt om gemakkelijk hoeken te bereiken. ■

www.raimondispa.it

5757

In 6 stappen van idee naar droomdouche! wedi, specialist in badkameroplossingen, doet er alles aan om het je makkelijk te maken om de juiste inloopdouche te kiezen. Met de nieuwe doucheconfigurator is het kinderspel. In 6 stappen krijg je een onderdelenlijst toegestuurd en ben je zeker dat je aan de slag kan met de juiste onderdelen van jouw inloopdouche.

Hoe werkt het? 1

Selecteer de afwerking van je nieuwe inloopdouche.

Geef de afmetingen van

Kies voor de juiste afvoertechniek

Kiest het type gootafwerking en

De configurator geeft het ideale

De configurator genereert een PDF met alle

het douche-element aan.

en afvoercapaciteit.

afvoerrooster met of zonder frame.

wedi douche-element voor jouw situatie.

benodigdheden voor je inloopdouche.

De wedi configurator geeft bij elke stap fantastische visuele ondersteuning.

Probeer hem uit! www.wedi.de/nl/doucheconfigurator DE WWW.WEDI.EU

november 2020

Nieuw! Hollandse zuinigheid, kies Coba DTA218 pastalijm Ben jij op zoek naar een pastalijm die nóg beter aansluit bij jouw klus met middenformaat tegels?

geld, terwijl je dezelfde kwaliteit kunt leveren. Wat wil je nog meer? Makkelijk zat. ■

Dat komt goed uit! Want vanaf nu hebben wij met de Coba DTA218 pastalijm de oplossing voor jou: een revolutionaire nieuwe pastalijm die perfect geschikt is voor middenformaat tegels - en voor de Hollandse zuinigheid... Ofwel, je bespaart

Meer informatie over Coba DTA218? Neem dan contact op met onze adviseurs of bel: 088-8118 800. www.Coba.nl

Uitvlakmortel KIWITZ MRT 340: al na 3 tot 4 uur betegelbaar Kiwitz introduceert een nieuwe uitvlakmortel, de MRT 340. Een uitvlakmortel geschikt voor binnen en buiten, op alle gangbare ondergronden, voor wanden en vloeren. De Kiwitz MRT 340 heeft als grote voordeel dat deze sneldrogend is. Ideaal voor renovatie van badkamers en renovatieprojecten onder tijdsdruk!

Badkamer uitvlakken en betegelen in één dag • Na 3 tot 4 uur betegelbaar! Je kunt dus op dezelfde dag een wand uitvlakken en betegelen. • Makkelijk en lang verwerkbaar • Laag verbruik • Geschikt voor laagdiktes van 2 tot 40 mm. • Stofreducerend

Ontvang een gratis mengemmer Bestel vandaag nog via www.kiwitz.nl/mrt340 en test het uit! En ontvang een gratis mengemmer bij een bestelling van minimaal 12 zakken Kiwitz MRT 340, als je je bestelling plaatst tussen 21 september en 21 oktober 2020. ■ Meer weten over dit product? Ga naar www.kiwitz.nl/mrt340

EERST EGALISEREN DAN TEGELEN LOGISCHER DAN JE DENKT

RMORTELS EGALISATIE-, RENOVATIE EN GIETDEKVLOE WWW.OMNICOLFLOORING.EU

november 2020

Nieuwe producten van RUBI – nu gewoon in Breda! Het is eigenlijk een traditie dat we de nieuwe RUBIgereedschappen pas in Italië, tijdens de CERSAIE, kunnen zien. Maar nu we niet naar CERSAIE kunnen, gaan we naar Breda. Want daar stonden op een verder vrij saaie zomerdag de ‘mannen van RUBI’ klaar om een aantal nieuwe gereedschappen uit te testen bij een Nederlands bedrijf. Overigens, wel met Bert Uittenhove en Lars Vanderwiele, twee Vlaamse specialisten. Maar de vraag verandert verder nauwelijks: wat hebben we voor nieuws…?

Voor op de verstekzaagmachine… Allereerst: een aantal schijven voor op de verstekzaagmachine of gewoon op de slijper. Speciaal voor slabs, met diktes tussen 3 en 6 millimeter. Hadden we die nodig dan? “Nou en of,”, legt Rubi’s general manager RUBI Benelux, Duitsland & Oostenrijk Engbert Broekman (links op de foto) uit: “We weten dat die slabs speciale eisen stellen aan de schijven waarmee rechte of ronde kanten geslepen worden: met de oudere types splintert het materiaal te snel. En dat kan een dure grap zijn, want je wilt geen plaat van 120x240 cm extra nodig hebben omdat je laatste handeling – het maken van het verstek – niet lekker verliep…” Vanzelfsprekend zijn met de ronde verstekschijf ook mooie ronde tafelranden te maken. Blijft toch altijd weer bijzonder. Engbert Broekman is dan wel verantwoordelijk voor alles wat RUBI heet in Midden-West Europa, maar er is altijd tijd om even de nieuwste gadgets toe te lichten…

Diamant-slijpschijven SPT PREMIUM voor de lange afstand… Ook bij de drie nieuwe formaten diamantslijpschijf SPT PREMIUM heeft de directeur een verhaal. “De nieuwe generatie tegels stelt ons wel voor een uitdaging. Neem de nieuwe porsellanatotegels, die inmiddels ook wel eens 2 centimeter dik kunnen zijn… Met onze bestaande diamantschijven kom je daar natuurlijk wel doorheen, maar na 20 meter is het wel klaar, dan werden ze bot. Dat heeft onder andere met warmte-ontwikkeling en de

in samenwerking met

Douglas & Jones

Designtegels voor vloeren en badkamers De mooiste designtegels voor vloer en wand die passen bij jouw interieurstijl. Laat je inspireren door de ontwerpers van Mosa. www.mottobymosa.com

november 2020

hoeveelheid en concentratie diamant in de schijf te maken. Deze nieuwe generatie diamantschijven weet echter wel raad met die dikke porsellanatotegels: deze schijven zijn erop gebouwd dat ze hun warmte goed afgeven, en bovendien is precies

de juiste hoeveelheid en concentratie diamant erin aangebracht. Het resultaat? Met deze nieuwe schijven moet je de 400 meter makkelijk kunnen halen!”

Vernieuwde tegeltriller: minder trilling in je handen! Lars Vanderwiele, een zelfstandig tegelzetter uit Zottegem, laat de nieuwe Rubi trilplaat zien: een apparaat dat ooit ontwikkeld was voor het ‘ruttelen’ van tegels die meteen in de specie gelegd werden, en die nu een nieuw leven lijkt te krijgen. “De trilplaat is bij ons toch nogal wat populairder dan bij jullie. Natuurlijk, ook wij gebruiken hem om de grote plaatmaterialen goed mee in de lijm te zetten. Met kloppen kan dat immers niet. Maar, aangezien we in België veel meer gebruik maken van ontkoppeling en dus van ontkoppelingsmatten, moesten we ook een oplossing hebben om die goed in de lijm te zetten. En daar werkt zo’n tegeltriller perfect voor!” Probleem van de oude triller was wel dat je als gebruiker toch wel behoorlijk meetrilde… “En dat heeft RUBI, op ons advies, aangepast. Het trilgedeelte is nu zwevend in rubber ringen opgehangen ten opzichte van de handvaten, en dat verschil merk je echt!” ■

www.RUBI.com

november 2020

Mapei Ultraplan maxi: als de vloer écht vlak moet zijn! Jouw project nadert de eindfase. Met de eindafwerking zet je de puntjes op de i. Maar voldoet jouw vloerafwerking wel aan de kwaliteit die nodig is voor de uiteindelijke toepassing? Een goede vloerafwerking moet voldoen aan de juiste kwaliteit. Logisch, niemand wil een vloer afleveren die ondermaats presteert. De mate van belastbaarheid, aanwezigheid van vloerverwarming, type vloerbedekking, onderhoud; het zijn allemaal thema’s waarmee rekening gehouden moet worden. En dan moet de vloer ook nog vlak zijn! Want wat vaak vergeten wordt, is dat de eindafwerking die wordt aangebracht op de ondervloer sterk van invloed is op de uiteindelijke uitstraling van vloerbedekking. Waar een tegelvloer tegenwoordig veelal aangebracht wordt met een levelsysteem, worden dunnere LVT/PVC vloeren vaak rechtstreeks verlijmd op de ondervloer. Je kunt je voorstellen dat de ondervloer dan uiterst vlak moet zijn. Zeker bij grotere vloeroppervlakken wil je niet te maken krijgen met strijklicht, waarbij je door zoninval de spaanslagen van de ondervloer door de vloerbedekking heen ziet. Hoe je dit kunt voorkomen? Met een zelfnivellerende egalisatiemortel, zoals Ultraplan Maxi. Ultraplan Maxi is een cementgebonden, zelfnivellerende egalisatiemortel, die in laagdiktes van 3 tot 40 mm kan worden aangebracht. Ultraplan Maxi droogt zeer snel, afhankelijk van de aangebrachte laagdikte, waardoor de ondervloer al na 3 uur weer beloopbaar kan zijn. Ultraplan Maxi maakt de ondervloer klaar voor nagenoeg alle soorten vloerbedekking. Het uitvlakmiddel is geschikt voor vloeren die intensief gebruikt worden en waar een hoge bestendigheid vereist is, bijvoorbeeld waar stoelen met zwenkwielen worden gebruikt of op vloerverwarmingssystemen. ■ Meer weten over de super vlakke egalisatiemortel Ultraplan Maxi? Neem contact op met: www.mapei.nl.

Jasba-PATTERN (uitvoering VOLA)

DE HYGIËNISCHE TEGEL DUURZAME VOORDELEN › Moeiteloos schoonmaken: bespaart tijd en schoonmaakmiddel

› Antibacterieel: zorgt voor hygiënische reiniging

› Schone lucht: heeft een positief effect op het binnenklimaat › Slimme technologie voor optimale woonkwaliteit

Met Hytect kunnen mensen met een allergie rustig doorademen, kunnen ouders hun baby‘s gerust op de vloer laten kruipen en kunnen dierenvrienden in een handomdraai de sporen van hun viervoeters wegwerken. Want onze innovatieve technologie gaat bacteriën, schimmels en ziektekiemen tegen, breekt schadelijke stoffen in de lucht af, en zorgt ervoor dat vuil moeiteloos kan worden verwijderd. Omdat Hytect vast in het glazuur wordt ingebrand, blijft het effect permanent behouden.

www.hytect.com

november 2020

Weber Beamix in duurzamer jasje De urgentie om duurzamer om te gaan met plastic wordt in onze samenleving breed gedragen. Zo ook bij Weber Beamix. Samen met verpakkingsleverancier Nordfolien en Searious Business zijn we een traject gestart om ons plasticgebruik te verduurzamen.

cier voor de bouw in Nederland het aandeel recyclaat in onze zakken van 50% naar 70% hebben kunnen verhogen. Dit zorgt voor een additionele vermijding van zo’n 100 ton kunststof afval op jaarbasis en daarmee een significante verlaging van onze plastic footprint.

Al sinds 2018 gebruiken we 50% recyclaat in onze plastic zakken en zijn we voor onze overige verpakkingen, zoals emmers, omgeschakeld naar het gebruik van 100% gerecycled kunststof. Na uitgebreid testen, zijn we trots dat wij als eerste leveran-

‘Voorsprong door oorsprong’ is al jarenlang de slogan van Weber Beamix. ■

www.weberbeamix.nl

Saint-Gobain Weber Beamix en Strikolith bundelen krachten De aandelen van Strikolith BV zijn overgenomen door Weber Beamix uit Eindhoven. Weber Beamix is een onderdeel van de Saint–Gobain groep uit Frankrijk. Door de krachtenbundeling verstevigt Weber Beamix haar positie op de Benelux markt als producent en leverancier van bouwmaterialen voor de ruw- en afbouw. De overname sluit aan op de op groei en meerwaarde gerichte ontwikkelingsstrategie van Saint-Gobain. Bas Huysmans, CEO Weber Benelux: “door de complementariteit van Strikolith ontstaat een breed, diep en dus volledig assortiment van producten en oplossingen voor onze bestaande en potentiele klanten in de bouw. Daarnaast krijgen we middels ons gezamenlijke gevelisolatie-assortiment ongekende mogelijkheden om de uitdagingen die bij de energie transitie horen, in te kunnen vullen”. Stefan van Strien, algemeen directeur en eigenaar van Strikolith: “Onderdeel worden van Saint-Gobain betekent geweldig nieuws voor Strikolith en haar medewerkers. Weber Beamix past perfect bij ons. Ook Weber Beamix is enorm toegewijd aan het leveren van topkwaliteit en hecht veel waarde

aan een sterke relatie met de klant. De ideale partner voor ons om continuïteit te garanderen. Hun wereldwijde expertise en uitgebreide netwerk stelt ons in staat om ons zowel in de Benelux als internationaal verder te ontwikkelen”. De toekomstige directie van Strikolith BV, dat als zelfstandige onderneming actief blijft, zal gevoerd worden door Stefan van Strien en Bas Huysmans (CEO Weber Beamix bv). De komende tijd zal vooral benut worden om synergie op te zoeken en de bedrijven te integreren. ■

www.weberbeamix.nl www.strikolith.nl

november 2020

KOMO keurmerk voor tegelzetbedrijven Het KOMOkeurmerk Het KOMO keurmerk: Al meer dan 50 jaar hét kwaliteits-keurmerk in de bouw. KOMO staat voor een onafhankelijk getoetste kwaliteit, op basis van objectieve maatstaven. Het keurmerk maakt tijdrovende controle-trajecten bij de vergunningverlening en op de bouwplaats overbodig. Uw klanten kunnen er blindelings op vertrouwen dat uw processen en producten voldoen aan het Bouwbesluit en aan specifieke kwaliteits-, prestatie- en veiligheidseisen die de marktpartijen stellen. Creëer ook meerwaarde voor uw diensten samen met SKG-IKOB! Het KOMO-procescertificaat Het KOMO-procescertificaat garandeert een correcte montage van producten en wordt afgegeven aan montagebedrijven met bewezen deskundigheid en montagekwaliteit. Het certificaat geeft vooraf

zekerheid over de te leveren kwaliteit. Procescertificaten ondersteunen bij de directievoering van een bouwwerk en reduceren de faalkosten door het voorkomen van fouten tijdens het proces. SKG-IKOB toetst bedrijven In samenwerking met o.a. de BOVATIN is de Beoordelingrichtlijn 1017 ‘Het aanbrengen van tegelwerk’ en de Uitvoeringsrichtlijn 35-101 ‘Het aanbrengen van wanden vloertegelwerk in reguliere toepassing’ ontwikkeld. In de BRL en de URL staan alle eisen die gelden voor het KOMO-keurmerk. U kunt het certificaat aanvragen bij SKG-IKOB Certificatie. Er is een korting voor de combinatie met ISO 9001-, MVO- of VCA*certificering. Voor meer informatie: Voor meer informatie kunt u mailen met info@skgikob.nl of via 088-2440100.

Gecertificeerde erkende bedrijven van het KOMO keurmerk Noord holland

noord brabant

Limburg

Groot Afbouwbedrijf BV Postbus 104 1130 AC Volendam www.grootafbouw.nl

Mutsaars BV Tegelzetbedrijf Kempenlandstraat 17a 5262 GK Vught www.mutsaarsbv.nl

Wijen Tegelhandel & Tegelzetbedrijf BV Pannenweg 100 6031 RK Nederweert www.wijentegels.nl

TGL-Tegeltino BV Eendrachtstraat 8 1531 DV Wormer www.tgl.nl

Bovatinfo

Als de vloer ĂŠcht vlak moet zijn!

Ultraplan Maxi is een cementgebonden, zelfnivellerende egalisatiemortel, die alle vloeroppervlakken uiterst vlak maakt. Zeer snel drogend, waardoor de ondervloer al na 3 uur weer beloopbaar kan zijn. Geschikt voor alle soorten vloerbedekking en voor vloeren waar een hoge mechanische en thermische bestendigheid vereist is. Ontdek het op www.mapei.nl

november 2020

Korting op uw zorgverzekering Speciaal voor BOVATIN-leden bij Zilveren Kruis Dit jaar kunt u weer profiteren van korting op uw zorgverzekering. Hierdoor ontvangt u via BOVATIN Verzekeringsdienst de volgende kortingen op uw zorgverzekering bij Zilveren Kruis: • 3,5% korting op de basisverzekering • 10% korting op de aanvullende en tandartsverzekering

VERZEKERINGSDIENST

Niet overstappen, wel minder betalen? Bent u al verzekerd bij Zilveren Kruis en bent u niet van plan om over te stappen? Ook dan kunt u gebruik maken van de unieke korting voor BOVATIN-leden. Vul op www.bovatinverzekeringsdienst.nl/zorg het ‘al verzekerd’-formulier in en wij zorgen ervoor dat de korting wordt toegepast op uw verzekering, zonder dat u hiervoor iets hoeft te doen of dat er iets aan de inhoud van uw verzekering wordt gewijzigd.

Vragen? Handig: keuzehulp Veel mensen hebben al jaren dezelfde zorgverzekering en betalen vaak voor zorg die ze eigenlijk niet nodig hebben – of komen voor extra kosten te staan als iets niet gedekt is. Door het invullen van de keuzehulp op www.bovatinverzekeringsdienst. nl/zorg bepaalt u uw zorgwensen en krijgt u inzichtelijk welke verzekering van Zilveren Kruis het beste bij u past. En, indien gewenst, kunt u deze verzekering direct online aanvragen. Tip: wilt u overstappen? Doe dit dan uiterlijk 31 december. Uw oude zorgverzekering wordt dan automatisch opgezegd. De overheid heeft de korting op de basisverzekering verlaagd voor alle zorgverzekeraars. U profiteert nog wel steeds van 3,5% korting op de basisverzekering bij BOVATIN Verzekeringsdienst. Daarnaast hebben we ons sterk gemaakt om de korting op de aanvullende en tandartsverzekering bij Zilveren Kruis te behouden. Goed nieuws, de BOVATIN-kortingen op de aanvullende verzekeringen hebben we voor u kunnen behouden en zijn ongewijzigd. We hebben deze kortingspercentages tot en met 31 december 2022 voor u kunnen realiseren (indien er geen wettelijke wijzigingen zijn vanuit de overheid).

Op onze website vindt u alle veel gestelde vragen én antwoorden over de zorgverzekering. Staat uw vraag er niet bij? Uiteraard kunt u deze ook stellen via info@bovatinverzekeringsdienst.nl of 010 – 288 44 85. ■

Razendsnel renoveren met snelle egalisatie en stofarme snellijm

Oplossingen die bij elkaar passen, elkaar versterken ĂŠn het proces versnellen!

www.weberbeamix.nl

november 2020

Ik ben geen tegelzetter, maar… In deze kwartaalcolumn graaft Remus Aussen, de hoofdredacteur van BOVATINfo, wat in het vak van de tegelzetter. Hebt u een onderwerp waar hij eens in mag graven? Mail het naar redactie@bovatin.nl! Ook als u op deze column wilt reageren, natuurlijk.

Sorry, afspraak gaat niet door… Er gaan de laatste tijd veel afspraken ineens niet door. Gewone afspraken. Vreemd? Nee, want Nederland is in een situatie waarin veel zaken af-, open toch-maar-niet-gezegd worden: er gaat al zo veel niet door, dan kan het afzeggen van een gewone afspraak op locatie er nog wel bij, lijkt men te denken. Ik heb dat zelf natuurlijk in de muziekwereld gemerkt: ineens een lege agenda, en daarna langzaam-aan weer wat optredens ‘online’ met een minimaal verdienmodel (zeg maar…) en op uitverkochte festivals waarvan je vroeger gezegd zou hebben ‘er was niemand’, daar stonden nu dan wat kleine podia bij, met nóg minder mensen. Aan tafeltjes. En merkbaar was dat er vaker afgezegd werd, want anders deed toch de overheid het wel, aan de hand van nieuwe maatregelen. Die we met elkaar zelf veroorzaakten, omdat we best vaak ons niet meer ‘aan de voorgeschreven afspraak’ hielden. Zelfs dit blad had er last van. Veel zaken werden uitgesteld, of gingen om allerlei redenen (nog) niet door. Ook de campagne ‘Meerwaarde van Tegels’ moest met kunst- en vliegwerk door (filmwerk kun je immers niet achter je bureau doen), want onze consumenten bezoeken de pagina’s volop, maar veel afspraken voor nieuwe ‘online content’ gingen niet door. Altijd om legitieme redenen, maar – best lastig. De BOVATINfo verschijnt, zoals u merkt, zelfs iets later… Mensen worden ook eerder boos. Op de Facebookpagina van ‘Meerwaarde van Tegels’ reageert iemand bijzonder geprikkeld op al die voordelen van tegels. Hij vindt dat het met vinyl, tapijt en parket ook ‘prima werkt’, die vloerverwarming. Daar heeft hij, zo blijkt, namelijk een zaak in. Dat hij wel wat klanten zal verliezen als die op onderzoek uit gaan of later teleurgesteld zullen

blijken, maakt hem niet uit: ‘Klanten zat!’. Daar val ik een beetje stil van. Hoe kun je dat nou over je klanten zeggen? Als dit die klanten bereikt, schiet je jezelf net zo in je voet als zangeres Famke Louise met haar ‘#Ik doe niet meer mee’. De universele afspraak is dat alle winkeliers een goed product en goede informatie leveren. Ofwel, als de tegelbranche nu gewoon wèl die informatie deelt… Dus we proberen die winkelier, en ook een architect die blijft volhouden dat ‘hij met parket ook gewoon tevreden klanten heeft’, aan de juiste informatie te helpen. Net als Diederik Gommers (voorzitter Nederlandse Vereniging voor Intensive Care) de verbinding zocht met toch enigszins ‘uitgegleden’ Famke Louise (leiderschap!). Wat pijn deed, was dat in deze periode iemand overleed die nou net een voorbeeld was van koste wat het kost je afspraken houden. Chris van Herpen was een terriër als het ging om het behalen van resultaten. Zoals bij het Keuzedeel Tegelzetten op het VMBO, waar hij zo ongeveer in zijn eentje het Ministerie van Onderwijs aan het jasje de goede kant uit trok. Eigenlijk zelf een geboren docent, die ook nog als ondernemer en later als bestuurslid gedurende zijn gehele loopbaan veel betekend heeft voor flink wat tegelzetters en tegelzetbedrijven: Chris kon veel mensen iets vragen, want hij had ook van erg veel mensen, in positieve zin, nog wel iets tegoed. Credits opbouwen was een deel van zijn levenswerk. Ik vind het dan ook best lastig dat ik nu voortaan een ander antwoord zal moeten geven op die vraag, die ik van vrijwel iedereen krijg die ik in een straal van zo’n 100 kilometer of (veel) meer rond Nistelrode interview: ‘Zeg, die Chris van Herpen, zit die nog steeds bij BOVATIN? Ik heb zó veel aan die man te danken…’ ■ Reageren? redactie@BOVATIN.nl

Bovatinfo

Secretariaat Secretariaat BOVATIN Postbus 310, 3900 AH Veenendaal Bezoekadres: Nieuweweg 229, Veenendaal tel. 0318 – 547 366 e-mail: bovatin@bovatin.nl website: www.bovatin.nl Hoofdbestuur Voorzitter: G.A. (Gerard) Reus Raadhuisstraat 18, 1829 BV Oudorp tel. (072) 511 08 99 mob. 06-22916752 fax (072) 564 70 52 e-mail: voorzitter@bovatin.nl Secretaris (a.i.): Mr. T. Zanen Beukendreef 11, B-2920 Kalmhout België telefoon (0032) 36853187 mob. 06-20616770 fax (0032) 36853186 e-mail: juridischadvies@bovatin.nl Penningmeester: T. (Tom) Sterkman Ivoorstraat 5 1812RE Alkmaar T. 072-5183222 e-mail: t.sterkman@svktegelwerken.nl Bestuursleden: C. (Chris) Beld Eenhuisstraat 8, 7665 PZ Albergen telefoon 0546 441971 e.mail info@tegelspecialist.nl J. (Jeroen) de Goeij Den Hamstraat 9, 3451 BM Vleuten Tel: 030 - 6772421 Email: info@oostborg.nl G. (Gijs) Hilhorst Wiebachstraat 28, 6466 NG Kerkrade tel. (045) 544 45 42 fax (045) 544 09 73 e-mail g.p.w.hilhorst@hilhorst.nl R. (Robert) Hurkmans Floreffestraat 100, 5711 AE Someren tel. 0493 494 505 e-mail R.Hurkmans@tegelhandelloomans.nl T. (Tom) Sterkman Ivoorstraat 5, 1812 RE Alkmaar T. 072-5183222 e-mail: t.sterkman@svktegelwerken.nl Juridisch adviseur: Mr. T. Zanen Beukendreef 11, B-2920, Kalmhout België tel. (0032) 36853187 fax (0032) 36853186 e-mail juridischadvies@bovatin.nl mob. 06-20616770

Nuttige info voor BOVATINleden Informatie betreffende keuringscommissie: Secretariaat BOVATIN Postbus 310, 3900 AH Veenendaal Bezoekadres: Nieuweweg 229, Veenendaal tel. 0318 – 547 366 Afdelingssecretariaten Noord-Holland K. Scholten Westerwerf 2, 1911 JA Uitgeest tel. 0251-319101 e-mail noordholland@bovatin.nl Midden- en West-Nederland P. Verlaan Valkenburgerlaan 14, 2771 DA Boskoop tel. (0172) 21 60 84 fax (0172) 21 04 61 mob. 06-53281208 e-mail middenenwestnederland@bovatin.nl Oost- en Noord-Nederland G.C. Cremer Europaweg 28, 7742 PH Coevorden tel. (0524) 22 15 96 e-mail oostennoorddnederland@bovatin.nl Zuid-Nederland P. de Jong Cambreur 8, 5171 SJ Kaatsheuvel tel. (0416) 27 33 29 bovatin.afd.zuid@ziggo.nl Redactie BOVATINfo Hoofdredactie en nieuws diversen Remus F.P.M. Aussen, Aussen communicatie & management Dwarsbleekstraat 4, 3134 EC Vlaardingen tel. (010) 435 22 70 mob. 06 – 242 70 953 www.aussen.nl e-mail redactie@bovatin.nl Mededelingen Hoofdbestuur G.A. (Gerard) Reus Raadhuisstraat 18, 1829 BV Oudorp tel. (072) 511 08 99 e-mail: voorzitter@bovatin.nl Techniek-Materialen-Gereedschappen A.M.F.J. (Ton) Borrenbergs Sjeng Vaasstraat 7, 6031HE Nederweert tel. (0495) 63 40 95 mob. 06 - 234 42 186 e-mail: technischadvies@bovatin.nl

Advertenties Remus F.P.M. Aussen, Aussen communicatie & management Dwarsbleekstraat 4, 3134 EC Vlaardingen, tel. (010) 435 22 70 mob. 06 – 242 70 953 www.aussen.nl e-mail: advertenties@bovatin.nl Ledenadvies Secretariaat BOVATTIN tel.: 0318 – 547 366 e-mail bovatin@bovatin.nl Voorlichting op gebied van onder andere: • Algemene wet en regelgeving (waaronder arbeidsrecht en aansprakelijkheden) • sociale verzekeringen • CAO bepalingen waaronder lonen en overige verplichtingen • Arbo – wetgeving. Arbo-catalogus en A(BRIE) • Juridische zaken • Belastingzaken • Scholing en cursussen • Bedrijfstakspecifieke aangelegenheden • Techniek • Marketing BOVATIN/Technisch advies/onderwijs Kort telefonisch advies: kosteloos Tarief € 70,- per uur. Algemene technische adviezen en specifieke projectadviezen • Tegels • Lijmen • Hulpmiddelen-materialen • Verwerkingsmethoden tel. (0495) 634 095 mob. 06 – 234 42 186 e-mail: technischadvies@bovatin.nl Adviseur: A.F.M.J. Borrenbergs BOVATIN/BJD Advies Tarief € 75,- per uur. Incasso: no cure no pay (zonder geschil) via tel: (00) 32 36 85 31 87 (tussen 20.00 uur en 22.00 uur) fax: (00) 32 36 85 31 86 Mob. 06-20616770 e-mail: juridischadvies@bovatin.nl Juridische Advisering en Procesvertegenwoordiging (ook bemiddeling advocaat): • Arbeidsrecht • Contractenrecht • Incasso • Huurkwesties • Soc. Verzekeringen • Subsidies • Vergunningen • Leasing • Productaansprakelijkheid • Juridische Doorlichting

NIEUW IN NEDERLAND! Cementgebonden 733 Superior S2-poedertegellijm Zeer flexibel, sterk vervormbaar en spanning opnemend Populair in België en nu ook leverbaar in Nederland. Deze krachtige S2-poedertegellijm van Forbo Eurocol is door zijn grote vervormbaarheid de ideale lijm voor kritische ondergronden en tegels. Daarom 733 Superior S2: • Sterk vervormbaar, > 5mm conform EN 12004 • Hoog spanning opnemend vermogen • Voor vloer en wand, binnen en buiten • Zeer geschikt in combinatie met vloerverwarming • Soepel smeerbaar, prettige open tijd • Lichter in gewicht door lichtere, hoogwaardige vulstoffen • Gunstig verbruik per oppervlakte Lees ook het artikel elders in deze Bovatinfo Forbo Eurocol Nederland B.V. Industrieweg 1-2, 1520 AC Wormerveer T +31 (0)75 627 16 00 info.eurocol@forbo.com, www.eurocol.nl Technische adviezen +31 (0)75 627 16 30

GRATIS MENGEMMER BIJ 12 ZAKKEN*

KIWITZ MRT 340

NA 3-4 UUR BETEGELEN!

BADKAMER UITVLAKKEN EN BETEGELEN IN ÉÉN DAG Sneldrogend: na 3 tot 4 uur betegelbaar Makkelijk en lang verwerkbaar Op alle gangbare ondergronden Laag verbruik Laagdikte: van 2 tot 40 mm Lichtgewicht Stofreducerend

Ontvang een gratis mengemmer bij een bestelling van minimaal 12 zakken Kiwitz MRT 340. Geldt voor alle bestellingen geplaatst tussen 21 september en 21 oktober 2020.

BOVATINfo 2020-3

Articles inside

Komo KeurmerK voor tegelZetBedrijven

nieuwS van de Bovatin verZeKeringSdienSt

nuttige informatie voor bovATIn-leden

nieuwe producten van ruBi nu gewoon in breda

mapei ultraplan maXi: Als de vloer écht vlak moet zijn

toolS for tilerS Slimmer sjouwen, tillen en knielen voor tegelzetters

iK Ben geen tegelZetter, maar

moSa Zet in op drie SuperSerieS motto, Holland 2050 en Core

pci BliKt terug op

jaar bladhistorie

nieuw van forBo eurocol: De ‘belgische’ 733 Superior S@-lijm nu ook in nederland… en meteen een kennismaking met salesmanager robert van der Laan

dunne grootformaat tegelS verlijmen

van moZaieK naar Bovatinfo

in memoriam Chris van Herpen

geZamenlijKe campagne van Ceramic Tiles of Italy en ASCer start in Duitsland

volandiS over Hun HelpdeSK corona Bouw & tecHnieK ‘Samen veilig Doorwerken’ van protocol naar praktijk

jaar lid

nieuwe onderZoeKStecHnieKen en -apparatuur Bij tcKi …en een verandering in het team van ‘kennisdirecteuren

mutSaarS en van der velden