Pulso edicion 16

Page 1

9

pulso

Diripiente a bira scur Aruba, juni 2013. Edicion 16

GRATIS

HEADLINES

2 5

Inscripcion di baby na AZV

3 Palabra di introduccion

HIV y AIDS

Dicon bo ta bloos? Demencia tipo Alzheimer Bo Cuenta Expo Beauty & Health 2013 Cera conoci cu dokter di cas Yvette Morales-Thuis

6

7

10

8

AZV y Calidad di cuido

12 13 Usted quiere renovar su inscripción/ póliza en AZV?

Mucho gusto cu Utra Marapin

14

Resultado Aña Financiero 2012

16

Salada saludabel

A

ra bo seguro di biahe! ta! Evita sorpresa si bo ta bay vakantie y corda di cump mester prepara bon bo cu en AZV ta valido na Aruba solamente. Esaki kierm asegurado a algun loke ta esaki ora bo bay di biahe. Y tocante sorpresa… h. Lesa pa bo Healt & ty Beau Expo na haya ora nan a bishita e stand di AZV haya sa kico exactamente a sosode. tes ta mucho mas peligroso cu Otro sorpresa tabata pa tende cu den algun caso diabe e realidad di AIDS y HIV compara AIDS. Sambuya den e articulo aki y habri wowo riba cu algun decada patras. amplio informacion tocante Pa e futuro mayornan –vooral e mamanan- nos tin rato na e topico di carpaal tunnel laga nos cera conoci cu su persona, ta para keto un di calidad di cuido. syndroom y ta invita boso pa participa den nos plan Salud! Redaccion Pulso


2

Inscripcion di baby na AZV door di Solange Tchong Nos ta consehabo pa -mas lihe cu ta posibel despues di e nacemento di bo baby- bo pasa na AZV pa inscribi bo baby. Un inscripcion den principio ta valido for di e fecha cu a acudi na AZV. Gastonan medico ta bin na remarca pa wordo cubri door di AZV cuminsando for di e fecha cu a inscribi na AZV. Riba e regla aki ta conta cu pa e recien naci tin un excepcion. Den caso cu bo persona percura pa dentro di 30 dia despues di e nacemento di bo baby bo acudi cerca AZV, e ora e baby por wordo inscribi ‘retroactivamente’ cuminsando for di e fecha di nacemento di e baby. Bo mester trece bo baby na AZV relaciona cu e potret cu ta wordo saca pa su ZorgPas (caarchi AZV). Den caso cu bo baby ta interna den Dokter Horacio Oduber Hospitaal, e ora nos mes ta bay hospital pa saca su potret. Den e caso ey tambe ta conta cu bo persona por gewoon pasa cerca nos dentro di 30 dia. Tin ora ta sosode cu bo no por acudi na AZV dentro di 30 dia, por ehempel ora e baby a nace den exterior durante cu e mama tabata ricibi tratamento medico den exterior of ora cu net despues di nacemento di e baby (na Aruba) ta resulta cu e baby mes mester wordo manda den exterior pa ricibi tratamento medico. Den e casonan ey e baby por wordo inscribi na AZV retroactivamente ora bo acudi na AZV dentro di maximo 2 siman despues di yegada na Aruba. Documentonan cu mester trece ora di inscripcion: E baby ta inscribi na Censo. Bo mester trece e siguiente documentonan: • un comprobante di inscripcion valido di e yiu na Censo no mas bieu cu 30 dia; • representante legal (voogd) esta: *un paspoort valido of; dentro di Reino Hulandes; • acta di nacemento of acta di reconocemento of extracto di registro di nacemento of buki di casamento of buki di famia of caarchi di Dr. Horacio Oduber Hospitaal; • den caso cu ta aplicabel: un compro-

bante cu bo ta e representante legal (‘voogdijschap’) • caso den cu ta aplicabel: un permiso di estadia valido. E baby no ta inscribi ainda na Censo / e prome peticion pa permiso ta den tratamento na DIMAS. A base di nos maneho babynan cu ta rekeri di un permiso por, anticipando riba e inscripcion na Censo, temporalmente wordo inscribi pa maximo 1 aña na AZV. Despues di e aña ey prolongacion di e inscripcion na AZV por tuma luga solamente despues di registracion di e mucha na Censo. Un inscripcion a base di e maneho aki ta aplicabel solamente ora cu ta cumpli cu e siguiente condicionnan: • baby eta naci na Aruba; • baby eno ta mas bieu cu 1 aña; • un peticion tin pa permiso pa e baby den evaluacion cerca DIMAS; • 1sigur di e mayornan, referiendo na e mayor cu tin e obligacion di cuido, tin un permiso di estadia valido. Den caso cu no ta cumpli cu 1 di e condicionnan aki, e ora e baby no por wordo inscribi a base di e maneho aki y inscripcion por tuma luga solamente despues di presenta cu un comprobante di inscripcion na Censo. Pa inscribi e baby na AZV a base di e maneho aki bo mester presenta cu e siguiente documentonan: • comprobante cu a entrega peticion pa 1e permiso pa e baby na DIMAS; • representante legal (voogd) esta: *un paspoort valido of; dentro di Reino Hulandes; • declaracion of permiso di DIMAS di e mayor (nan) of voogd; • buki di casamento of buki di famia of acta di nacemento of acta di reconocemento of extracto di Censo of caarchi di Dr. Horacio Oduber Hospitaal; • den caso cu ta aplicabel: comprobante cu bo ta e representante legal (“voogdijschap”).


3

HIV y AIDS “Un pashent cu HIV tin un expectativa di bida mas halto cu un pashent cu tin diabetes”

U

door di Joost van de Kamp n hende di mi generacion (mi ta casi 40) sigur sa kico ta HIV y AIDS. Durante nos hubentud e spreekbeurtnan riba e topico aki tawata incontabel y AIDS tawata un malesa nobo y misterioso cu a surgi pa hopi miedo entre e hobennan. Y poco tempo despues, den añanan nobenta, ora personanan famoso manera Freddy Mercury y tenista Arthur Ashe a fayece di consecuencianan di AIDS y hungador di basket Earvin ‘Magic’ Johnson a keda infecta cu HIV e atencion pa e malesa aki a yega su top. Pa wak con e situacion di HIV/AIDS ta awendia na Aruba nos a traha un afspraak cu internistanan Karina Kelly y Jessica de Vocht y registred nurse Rica Delaun diferencia si bo ta compara e situacion di e añanan ochenta y nobenta cu aworaki. “Antes, si e dokter lo bisa bo cu bo tin HIV of AIDS tawata mescos cu un sentencia di morto, pero awendia bo por bira 80 manera cualkier hende cu no ta infecta. AIDS ta un malesa cu por wordo trata masha bon y mayoria di caso di HIV no ta ni yega na AIDS mas si e ta wordo detecta na tempo. Un pashent cu HIV tin un expectativa di bida mas halto cu un pashent cu tin diabetes.” e otro internistanan na Caya Dr. J.E.M. Arends 14. “Di bes en cuando ta bin un pashent nobo cu tin AIDS caba. Un hende cu no sa cu e ta infecta cu HIV por haya AIDS te hasta 8 aña despues. No tur docter di cas ta pensa riba HIV ora e ta wak un pashent cu cierto sintomanan, especialmente ora ta trata un pashent di edad avansa.” Cuanto pashent di HIV tin na Aruba? “Tin mas of menos 160 persona bou di tratamento, pero siguramente tin hopi mas. Por lo menos 3 biaha mas hopi. E cantidad exacto ta wordo registra door di e departamento di Salubridad Publico. Tin un obligacion pa conta tur e testnan cu ta sali positivo na laboratorio.”

Señora Delamarre ta añadi: “Tin persona cu a haci un test y a sali positivo riba HIV, pero no ta bay cerca nos pa tratamento. Esey tin di haber cu e miedo cu ainda tin alrededor di HIV. Hopi hende no ta na altura cu e ta un malesa tratabel. Ainda tin hopi ignorancia tocante e topico aki. E ta un malesa cu tin pashent den tur level di nos sociedad: heterosexual y homosexual, jong y bieu, homber y muher, Arubiano y stranhero.” Dr. Kelly, tin un diferencia cu Merca of Europa compara cu Aruba? “Na Merca y Europa mayoria di infeccion ta origina door di uzo di droga. Si adictonan ta uza un angua di un persona cu ta infecta e malesa ta wordo transmiti. Pero den nos region den Caribe e malesa ta wordo transmiti principalmente via contacto sexual. E cultura di machismo ta yuda e distribucion tambe. Despues Zuid-Afrika e region Caribense ta e parti di mundo unda HIV ta plama mas liher.” Dr. De Vocht a bisa cu e ta un malesa bon tratabel. Di kico e tratamento ta existi? “Nos ta duna e asina yama triple terapia. For di comienso di AZV na 2001 tur remedi ta wordo cubri y esaki ta un situacion particular den Caribe. Mayoria di otro isla no tin acceso pa e cantidad di remedi cu tey na Aruba. E remedinan a bira menos caro si, compara cu 10 aña pasa, locual ta bon noticia. E desaroyonan riba e area di medicina ta andando keto bay. E remedinan di awendia tin menos efectonan secundario (bijwerking) cu esunnan bieu y awor tin hasta un pildo cu tin tur tres pildo den uno, cual ta mas facil pa e pashent. Tambe un otro desaroyo na Merca ta, cu nan ta duna un pashent for di comienso caba remedi pa suprimi e infeccion y nan ta duna e partner (no infecta) di un persona infecta remedi tambe caba.” “Nos deseo ta pa haci e stapnan pa yega na tratamento mas facil,”dr. Kelly ta sigui. “E meta ta pa yega na asina yama patient centre care, unda e pashent ta central y e cuido ta wordo trata a base di e necesidad

ta importante pa un pashent ta bay dokter regularmente, pero ora un pashent ta bon regula riba e meActualmente boso ta forma un team di 3 persona full e grupo? “Probablemente nos tin cu expande, pasobra e grupo di persona cu tin HIV ta mas grandi cu esun cu ta recibi actualmente tratamento. Tambe nos ta wak e tendencia di teen pregnancy, loke ta encera cu e cantidad di malesanan transmiti sexualmente ta aumenta tambe.” Karina Kelly ta splica cu pa optimalisa e tratamento di HIV y AIDS communicacion entre e dunadornan di servicio ta hopi importante. Cada siman tin un bespreking di e casonan actual entre e internista, e infectiologo, e nurse specialisa den malesa di infeccion, Landslaboratorium y Directie Volksgezondheid.” “Banda di e tratamento medico cu remedi nos ta duna tambe counseling. Pa splica exacto kico HIV y kico AIDS kiermen y con pa bay om cun’e ta tuma hopi tempo, pero ta sumamente importante pa e pashent y su circulo di famia y amigo. Pues, pa esey lo ta bon si, aunke e perspectivanan pa un pashent ta hopi mas mihor cu den e anjan ochenta, lo tin mas atencion aworaki pa informa e pueblo en general, dus no salamente e hendenan jong, riba e tema di HIV y AIDS.” Kico por haci pa evita infeccion cu HIV? Ta importante pa usa condon ora bo tin contacto sexual cu un hende cu bo no ta sigur si e tin HIV of AIDS. Bon mira lo ta mas mihor si tur hende cu ta sexual activo lo laga su mes test cada aña. Aworaki hopi hende ta haya sa si nan ta infecta, door di un examen medico cu nan mester haci pa un hipoteca of seguro. Un test di HIV ta standaard pa hende muher cu ta na estado. Si un hende muher ta positivo (ta infecta) e ta posibel pa duna un tratamento cu e chens pa e baby ta sali positivo tambe lo ta menos cu 1%.


4

“Organo Ehecutivo AZV ta entrega materialnan tecnico pa e Bus di Salud di IBISA como muestra di colaboracion entre AZV y IBISA.” door di Solange Tchong

R

iba 24 di april 2013 tabata un mainta special unda departamento di Communicion di AZV representa pa señor Joost van de Kamp y señora Solange Tchong a haci entrega di algun materialnan tecnico na señora Monique Kuiperi, directora di IBISA y señora Iraida Thijzen, coordinadora di Bus di Salud. Manera ya ta conoci, e Bus di Salud ta haci trabounan di chekeo medico preventivo unda cada ciudadano por acudi pa haya conseho, guia y informacion tocante su salud. Pasando den diferente bario di nos isla, Bus di Salud ta extende su servicionan gratuito unda e cliente por djis yega y haya su screening di salud.

E screening di salud ta encera lo siguiente: • E cliente ta yena un formulario di estilo di bida. • Ta haci un chekeo di peso y haltura. Esaki yama e BMI (Body Mass Index) y ta duna un indicacion si e peso di e cliente ta saludabel pa su haltura. • Ta midi e cintura di e cliente. E midimento ta duna un indicacion di e cantidad di vet cu tin rond di e taille y dus cuanto vet lo por tin rond di e organonan y curason. Esaki por ta un indicacion di riesgo pa haya of desaroya malesanan di curason. • Ta haci chekeo di presion di sanger. • Ta haci chekeo di glucose (suco) den sanger. • Ta midi colesterol den sanger.

Importante ta cu e team di Bus di Salud ta percura pa como tambe ta duna sugerencia kico tur e cliente por haci pa mehora su calidad di bida pa medio di cambio den estilo di bida. Prevencion ta miho cu curacion. E datonan di e cliente cu ta bishita Bus di Salud ta wordo registra y compila. Pa esaki Bus di Salud di IBISA tabata tin necesidad di algun material mas pa asina facilita e trabounan cu ta wordo haci pa medio di e team den Bus di Salud. E contribucion di AZV pa medio di e materialnan tecnico ta consisti di entre otro un printer, un monitor, un hard disk externo, un laptop y dos pakete di programa. E materialnan aki lo wordo instala den e Bus di Salud pa asina yuda e team den nan trabou. Un pabien na Bus di Salud cu nan materialnan tecnico nobo. -riba e prome potret por mira di robes pa drechi: señor Joost van de Kamp (AZV), señora Iraida Thijzen (Bus di Salud), señora Solange Tchong (AZV), señora Monique Kuiperi (IBISA) y señora Patty Portier (IBISA)-riba di dos potret por mira señora Iraida Thijzen, coordirialnan tecnico-riba di tres portret por mira e team di IBISA para dilanti


5

Dicon bo ta bloos? T

door di Diandra Alders in biaha bo ta wak un hende cu wang y frente cora, of bo ta ripara den spiel cu bo nanishi ta cora. Prome cu bo cumpra crema contra puishi, evalua si bo no por tin rosacea. Kico ta rosacea? Rosacea ta un condicion di bo cuero cu ta causa mancha cora, primordialmente na bo cara, este bo frenta, wang of cachete, pero e tambe por aparece riba bo pecho y banda di bo oreanan. Ademas di e manchanan, tambe por tin puishi of bo por wak e adernan cu ta core bou di bo cuero. E puishinan no ta acne, dus no por uza e mesun cremanan pa trata esakinan. Ken ta haya rosacea? E condicion aki ta aparece mayoria di biaha bou di hendenan cu tin color cla di cuero y e ta aparece tanto bou di hende homber como bou di hende muher. Mayoria biaha e ta aparece cerca hendenan entre e edad di 30 pa 50 aña. En especial hendenan cu ta descendiente di hendenan Europeo tin mas chens di haya rosacea. Kico ta e causa di rosacea? Rosacea ta wordo ocaciona door di un reaccion of embargo te cu awe no ta conoci kico exactamente ta ocaciona of start e reaccion

factornan manera stress, para of traha den solo, clima cayente, alcohol, cumindanan cu hopi spice y uzo di algun productonan pa cuero por ta associa cu e cantidad di casonan di rosacea. Con ta trata rosacea? No por cura rosacea, pero si bo por tratele pa domina e condicion aki. Door cu cada hende tin sintomanan diferente y tin diferente grado di seriedad, no tin un tratamento cu ta pas pa tur hende. Diferente pilder (entre otro antibiotica) y/ of inguente por wordo uza pa trata rosacea. Tambe, si e ta pas den e plan di tratamento, por tin necesidad di uza laser of otro tipo di cirugia of tratamento por wordo aplica pa tene e

rosacea bou di control. Hendenan cu a wordo diagnostica cu rosacea mester papia cu nan dokter pa instala un routina di cuido di cuero cu ta pas pa nan. Tambe por purba di controla un empeoramento di rosacea door di evita cierto ‘trigger’ comun, manera solo, stress emocional, biento fuerte of cuminda cu pica. Si bo ta un hende cu ta bloos hopi, bo tin mas cu 30 aña y bo ta ripara manchanan cora, kisas ta un bon idea pa papia cu bo dokter di cas. Asina bo por haya sa si en berdad ta trata di rosacea y ki tratamento ta necesario p’abo.


6

D emencia tipo Alzheimer M

door di Ethleen Henson i a puntra bo ki ora mi tin cu bin busca bo? Mama, esaki ta di 3 biaha cu bo a puntra mi mescos!

Nos tur sa yega di lubida cosnan. Porta un cumpleaños of di hiba un buki na biblioteca. Lubida ta un parti di bida cu ta bira mas comun segun cu e edad ta subi. Pero ora e lubidamento ta cuminsa bira extremo y ta stroba e bida diario di un persona, esaki kisas ta un disturbio den e cerebro yama ‘demencia’. E palabra ‘demencia’ ta

nico’ y cu por wordo cura. Tambe tin demencia tipo ‘cronico’ cu no por wordo cura. Den e articulo aki nos ta referi principalmente na e malesa di demencia tipo Alzheimer pa cual ainda no tin cura. Demencia tipo Alzheimer ta un condicion cu ta afecta bo celebro perbasico, manera con pa mara un feter. Por papia cu tin diferente disturbionan den e celebro. Cu tempo e persona por tin problema pa corda nomber y caranan di nan famia of te hasta ken e persona ey por ta. Esaki por ta hopi tristo pa su sernan keri. Kico ta pasa den e celebro di un persona cu tin Demencia tipo Alzheimer? Nos sa cu bo celebro ta traha (funciona) door di manda señalnan. Un mensahero kimico yama neuro transmitters ta laga e celula di bo celebro comunica cu otro. Pero un persona cu tin Demencia tipo Alzheimer tin un cantidad abou e celulanan pa traha debidamente cu e consecuencia cu e celulanan no por manda señalnan corecto pa otro parti di e celebro. Cu tempo e celebro afecta pa e malesa di Demencia tipo Alzheimer ta cuminsa krimp y muri. Hopi estudio ta wordo haci pa haya e causanan di Demencia tipo Alzheimer, locual cu te awor no a duna resultado. Ta mas comun pa hende di un edad avansa haya e malesa di Demencia tipo Alzheimer aunke tin casonan conoci tambe bou hende hoben. Investigadornan ta kere cu bo por haya e malesa aki si bo tin un familiar cu Demencia tipo Alzheimer, pero no necesariamente esaki ta e caso. Tin otro factornan tambe, manera combinacionnan di ‘genes’, si bo tin presion halto, colesterol halto, sindrome down of si bo a haya un golpi na bo cabes. E prome señalnan di Demencia tipo Alzheimer ta cu e persona ta lubida constantemente cu e consecuencia cu su bida diario ta wordo afecta. Por ehempel door di lubida di paga e stoof of cera e cranchi di awa. E fase aki por dura of por progresa rapidamente. Pa yega na e diagnostico Demencia tipp Alzheimer un dokter (un neuropsicologo) lo haci cu un persona cu tin e señal di Demencia tipo Alzheimer diferente test pa wak con su memoria ta funcionando. E testnan aki ta riba tereno neurologico, fysiologico y neuropsicologico. No ta descarta un MRI of CT scan. Ariba e testnan aki por wak e cantitipo Alzheimer. Ora cu un persona ta diagnostica cu Demencia tipo Alzheimer, e dokter por prescribi remedi pa yuda cu e memoria. Desafortunadamente e remedi no por cura Demencia tipo Alzheimer, pero djis yuda slow e malesa. E malesa aki no solamente ta afecta un persona, sino tambe su sernan keri. Bo por sinti tristo of rabia, te hasta tur dos paso bo ser keri ta sufriendo di Demencia tipo Alzheimer. Preocupacion pa su siguridad y inhabilidad pa e por cuida su mes no ta falta. Purba di tin pasenshi y busca ayudo profesional pa na e forma mas miho boso por biba cu e situacion aki.


7

Bo Cuenta Expo Beauty & Health 2013

D

door di Joost van de Kamp urante e EXPO Beauty and Health organisa na april AZV tambe tawata presente. Banda di duna informacion di e pakete y parti nos revista Pulso nos a duna e oportunidad na e bishitantenan cu a bin cu nan ZorgPas pa print un statement di a単a 2012. Riba e cuenta aki un persona por a wak e gastonan cu a wordo declara door di e dunadornan di cuido riba su nomber. E meta pa esaki ta pa conscientisa nos aseguradonan di e gastonan di cuido riba nivel personal. Ora di papia di e situacion pero e asegurado cu tin un entrada via trabou of pensioen, ta wak exactamente tur luna riba nan pay slip cuanto nan mes ta paga na prima di AZV. Pesey ta bon tambe pa mustra unda e placa di prima ta bay. Den e tres dianan di EXPO un total di 581 hende a bin busca un statement 2012. Specialmente diadomingo tawata un dia hopi druk. E ehempel di e statement akibou ta di un hende muher cu a haya yiu den hospitaal.

ICO

RESUMEN DI GASTO MED Apreciabel Se単or/Se単ora

########## an

un resumen di e gaston Riba e tabel aki bo ta wak cu AZV tin registra bou di: Relatienummer di AZV ##########

Gender V

Edad 35

2012 Farmaceutische zorg

al. E tabel ta encera e suma tot

Hulpmiddelen po of Dialyse centrum cu

nan cu ta traha den un gru

Specialista Ambulance of gastonan di

cu bo ta bishita cuenta e cantidad di biaha

bo dokter di cas.

Intramurale zorg Laboratoria Medische Specialisten

Verloskunde Totaal

46 350 5,196 1,013 1,616 519 8,740

Disclaimer: E resumen aki ta duna un bista global riba e gastonan cu a wordo hac E por ta asina cu e lista no i na 2012. ta completo den caso cu declaracionannan di dun a wordo procesa ainda. Si ado di cuido no tin duda si e resumen ta corecto, por fabor tuma Durante oranan di trabou contacto cu AZV. via 527 9900 of pasa na Rum bastraat 21, Oranjestad. Nos e-mail ta info@uoazv.aw.


8

Cera conoci cu dokter di cas Yvette Morales-Thuis

R

door di Solange Tchong ecientemente redaccion a bay di bishita cerca un dokter di cas nobo den Vondellaan, nos ta referi kinan na dokter di cas Yvette Morales-Thuis. Dokter Yvette Morales-Thuis ta naci na Australia for di un mama Australiana y un tata Hulandes. For

dicidi pa bay studia medicina general na Leiden, Hulanda. Tur cos ta ta regresa Aruba y ta bay traha na Spoed Eisende Hulp. gyneacologo sin embargo pa motibonan personal e ta dicidi pa keda Aruba. E a traha entre otro na Instituto Medico San Nicolas (ImSan) den e trayecto di mehoracion di servicio di ambulance como tambe e organisacion haci di ImSan un trainingsorganisatie pa cu cursonan di entre otro prome auxilio di, esta e American Heart Association. For di mucha te cu awe señora Yvette Morales-Thuis ta hopi activo den e deporte di landamento sincronisa. Na aña 1988 e la participa na e weganan olympico na Seoul. Awendia e ta un miembro di hurado pa lan-

e ta dedica su mes na e deporte aki. Tambe na su famia cu ta consisti di su casa y su 3 yuinan. Biniendo bek riba su trabou como dokter di cas, e ta conta nos cu ora e la dicidi cu ta keda na Aruba na prome instante e la pensa cu su passion lo ta pa keda traha na Spoed Eisende Hulp. Pero ora e chens a yega pa studia na Aruba mes via e proyecto di Vrije Universiteit di Amsterdam e no a duda y ta aplica di biaha. E ta conta nos cu e la siña hopi durante di su specialisacion pa dokter di cas entre otro bo mester siña conoce bo mes profundo, siña tecnicanan di tene un combersacion, e importancia pa samina un pashent y con pa yega na un diagnostico di malesa. Nos ta puntra dokter Yvette Morales-Thuis kico den su opinion ta un parti menos leuk den su trabou. E ta splica nos ora cu un pashent pidi pa bay un specialista of pa haci un check up siendo cu e como dokter di cas no ta haya cu tin un indicacion pa esaki. Pa e como dokter e ta tuma e pashent y pa laga pashent compronde cu como dokter di cas tin hopi cos cu e mes por haci pa yuda e pashent. Por ultimo nos ta puntra dokter Yvette Morales-Thuis e horario di su Dialuna pa Diabierna Mainta 7.30 pa 13.00 Atardi 14.00 pa 16.00 Diaranson merdia ta cera. E assistente por haci algun pregunta na e pashent. Tene cuenta; preguntanan cu wordo haci tin como meta pa por duna e pashent un afspraak segun e urgencia di e sintomanan. Interesa pa inscribi cerca dokter Yvette mes lo percura pa manda e peticion na AZV. AZV na su turno lo post bo un formulario di polisa nobo bou di nomber di e dokter di cas nobo. Morales-Thuis, por yama na 5882600.


9

C

Diripiente a bira scur

door di Magaly Tobel oriendo auto saliendo for di trabou mi a pensa cu mi bril ta sushi. Mi a kita mi bril y haci ‘e limpi, pero mi a keda wak un

cas laba mi wowo y nada. For di momento ey mi bida no ta mescos. Dokter di cas Pa su mayan mainta tempran mi a bay mi dokter di dos persona. Ora a yega mi turno mi a bay den ta e problema mi a cont’e mi storia. E la tuma un mi tin catarata den tur dos wowo. Mi a puntr’e si catarata ta carni den wowo door cu mi ta tende hende ta papia di carni den wowo. E la splica mi cu catarata ta manera un kalki/piedra seco y esey no ta carni den wowo. E la bisami cu e por prescribi un remedi di wowo pa kibra e kalki, pero den mi caso ta opera mester opera e catarata. Mi a haya un carta di referencia pa un specialista specialista di wowo pa traha un afspraak. E secretaria a lesa e verwijsbrief cu tin poni catarata y e la bisami pa bin aki 6 siman. Mi a pasa pasco y aña nobo ta wak malo cu un banda di wowo. Specialista di wowo na Aruba Na januari mi a bay cerca e specialista e la wak via di e aparato y a cuminsa sacudi cabes e di:”bo tin un problema hopi grandi bo wowo no ta bira bon nunca mas”. Awel mi a haya manera un baño di awa frieu. Mi no por a pensa bon mas. Dokter a bisami cu mi no tin nada di catarata den niun di dos wowo ta mi lens di wowo a laga los y ta un problema cu bo mester opera den 72 ora di tempo pa bo por mantene gran parti di bo bista. E la bisami cu mi tin cu bay Corsow mes ora. E la verwijs mi pa bay hospital pa haci un pre klinisch

test y tambe mi tin cu bay AZV pa nan regel pa mi bay Corsow. Dokter a bolbe puntra mi dicon bo a tarda asina tanto. “Ami a tarda, mi a bin mesora y mi a haya un cita despues di 6 siman”. Ta ken a tarda? Dokter a splicami cu ariba e verwijsbrief no tin urgente poni y ta poni “catarata” cual no ta un malesa cu mester wordo trata cu urgencia. Preparacion pa pensa. Mi a bay haci un cita na hospital pa e pre klinisch test cual mi a haya despues di dos dia. Den e dos dianan ey AZV a manda yama mi pa bin busca mi pasashi y tur papel tabata regla cu cita pa e specialista. Mester bay banco pa cambia check. Ta bon mes cu mi paspoort y di mi acompañante den e caso aki cu ta mi casa ta na ordo, sino ta con?

Corsow Nos a bay Corsow y a yega anochi eynan. Señor Jo a bin busca nos y hiba nos na Pieters Guesthouse. Door cu ta anochi e lugar ta cera, pero señor Jo a regel pa duna yabi splica tur cos di e kamber. E la conseha nos pa mihor nos bay supermercado pa cumpra algun cos di come y bebe cual e mes a hiba nos. Despues nos a bay di biaha pa e clinica caminda nos a bay topa cu dokter Ferwerda. E anochi ey mes dokter Ferwerda a bin na su clinica y bin check kico e problema di e wowo ta. Operacion Dokter Ferwerda a bisa mesun cos cu e specialista di wowo na Aruba esta cu mi bista lo no ta bay keda bon nunca mas. Pa su mayan mi a opera. Mainta tempran nos a bay na e clinica y saca carnet. Haci tur test y mi a wordo opera mes ora. Mi mester a keda un par di rato y pa su mesun atardi mi a bay Pieters Guesthouse. Señor Jo mes a bay busca e remedi na botica pami.

Dokter Ferwerda a bay vakantie e mesun dia cu e la caba di operami, pero a lagami den man di dokter Wiedijk. Pa su mayan mi a bay cerca dokter Wiedijk pa controla si e operacion a bay bon. E operacion a bay hopi bon y mi tin cu keda warda pa e gas cu a wordo hinca den mi wowo pa e sali te na un cierto cantidad di % cu mi por bula bin Aruba bek.

Unda e la bay fout Dokter Wiedijk a puntra y informa con por ta cu mi por a tarda asina hopi. Ora mi a cont’e tur locual a pasa e la bisami cu pa motibo di un diagnostico fout mi a perde mi bista y no mester ta asina. E la splicami cu catarata lo a zorg cu mi bista ta bay poco poco atras. Ora bo bista bay atras diripiente bo mester pensa ariba algo mas grave. Bo tin cu busca ayudo mesora. Awor e lens a daña ful, e la seca y trose cu hasta cu nan pone bek mi a keda cu 15% y podise e por yega 30% di visibilidad, pero no mas. Un bida adapta Diripiente bo bida ta cambia por completo bo no ta wak asina bon mas bo ta wak wazig. Mi ta hera un beker of mi ta benta e beker abou. Mi ta hera e cabuya ora di colga paña. Mi a bay Linear Park mi no ta wak e bahada bon mi a hera trose mi pia. Awor mi ta custumbra poco poco y adapta mi manera di biba. Bo bida ta keda afecta e no ta manera ora bo por wak cu tur dos wowo. Bo ta pensa con ta para ora di renoba bo rijbewijs. Na prome instante mi a keda disgusta, cu rabia cu mi wowo no ta drecha mas y mi no sa ken tin cu carga e culpa. Mi ta pensa hasta bo manda un keho aden na AZV of na Inspectie di salubridad lo mi no haya mi bista mas. Si mi tabata sa mihor lo mi a bay eerste hulp. Lo unico mi a pensa ta cu mi ta comparti mi storia cu otro personanan, pasobra bo no sa nunca.


10

AZV y Calidad di cuido

door di Magaly Tobel

1

aña pasa señor Lex de Jong a cuminsa traha na AZV como hefe di entre otro e departamento nan di compra di cuido conoci como zorginkoop , departamento di advisornan medico y departamento di cuido den exterior. E tres departamentonan aki hunto ta forma un team di 22 trahador. Awe mi ta hiba un combersacion cu señor Lex tocante su pasion y meta cu e kier logra hunto cu su team den calidad di cuido cu ta forma parti di e plan strategico di AZV.

Con por describi calidad di cuido? Calidad di cuido ta: evalua concientemente y bon, haci e mihor escogencia di tratamento/cuido cu ta adecuado, necesario y den bienestar di salud di e pashent. Tratamento medico innecesario no hasta por cauza daño y ta costa placa. Por ehempel remedi tin parti bon pero tambe tin efecto secundario. Cu otro palabra uza remedi solamente ora ta necesario. Of saca potret pa por di-

agnostica e malesa ta un tecnologia avansa y bon, pero e rayonan por ocaciona cancer. Kico e ambicion di AZV ta pa promove calidad di cuido? A base di resultadonan di estudionan haci internationalmente a demostra cu un pro medio di 30% di e gastonan di cuido ta bay na cuidonan innecesario. Crioyamente bisa ‘placa tira afor’. Tumando e decision pa midi cuanto placa ta bay na cuido innecesario na Aruba bo ta haci transparente pa tur hende kico ta bay bon y menos bon y unda tin cu pone atencion pa mehora e cuido pa logra un calidad mas halto. Dicon calidad di cuido ta asina importante pa AZV? Calidad di cuido ta importante pa nos tur. Door di pa nos tur e ora hunto nos por hiba discucionnan fructifuro y ta trece claridad kico, ki ora y na unda tin cu mehora. Na e manera aki tambe bo ta man-

tene e gastonan den balans y bo ta preveni pa e gastonan no keda subi for di control. Di otro banda bo por haci uzo di e placa cu ta bira disponibel na cuido di calidad cu ta keda demostra pa tur hende. Con e dunador di cuido ta haci e mihor escogencia di calidad di cuido? Cuminsa na cu e dunador di cuido tin cu haci escogencia di e calidad di cuido conciente. Pone e bienestar di e pashent central. Ademas e ta haci esaki a base di su estudio, experiencia di trabou, mantenimento di su conocimento (bijscholing, seminario etc.), mantene su mes na guianan protocolario cu ta wordo ehecuta den e grupo di specialismo indica, intercambio di conocimento entre coleganan local y den exterior. Kico señor Lex por conta nos clientenan con do cumpra cu e fondo di AZV? Nos di AZV ta stimula e parti aki door di traha hunto cu e dunador di cuido y stimula e trahamento hun-


11 to entre e dunadornan di cuido por ehempel door di stimula dialogonan manera di F.T.O. (Farmaco Therapeutisch Overleg) cu ta un dialogo conoci na Hulanda. Ta un dialogo entre e grupo di boticario y dokter di cas. Nan ta bin hunto discuti un topico p.e. uzo di antibiotica cu datosnan provee door di AZV y di nan mes pa asina yega na palabracion pa mantene locual ta bay bon y mehora caminda tin cu mehora. Tambe AZV ta stipula cu ta obligatorio pa e specialistanan traha hunto, e por ta esnan cu ta den servicio di hospital y esnan cu tin nan propio clinica. Un otro punto ta cu AZV ta midi periodicamente si e dunador di cuido, den nan propio ramo, ta mantene nan mes na protocolnan palabra. Si tin algun desviacion den comportacion, AZV ta lansa pregunta na e grupo concerni of individualmente pa haya sa si tin un splicacion realistico pa e resultado cu a wordo midi. AZV ta haci un suplica na tur dunador di cuido pa mantene nan mes na protocolnan vigente. pistanan pa periodo di un aña ariba un punto esta cuanto biaha un cliente ta haya un tratamento den un siman. E normanan vigente ta cu maximo 2 biaha pa siman ta aceptabel. Haya tratamento mas cu 2 biaha den un siman por hasta cauza daño en pistanan a demostra cu nan ta cumpli cu e norma; esta cu mayoria pashent cu nan ta trata ta haya 2 biaha pa siman un tratamento cual AZV ta comparincentivo pa e cumplimento di trabou di calidad. dor di prima/belasting. E ta un obligacion di nos tur pa exigi e mihor calidad di cuido pa nos placa. Con e manera di traha aki ta wordo experiencia entre e dunadornan di cuido? Mayoria dunador di cuido ta conciente y ta duna

Mayoria parti di e cuido na Aruba ta consisti di calidad halto(C+), un otro parti ta Calidad Neutro(C0) y tin un parti cu tin efectonan mas negativo embes di positivo, esey nos ta yama Calidad Negativo(C-)

di nan parti pa demostra cu nan ta traha conforme normanan conoci (internacional of a base di palabracion den grupo). E parti aki ta forma e transparencia di e cuido na Aruba. Si dunadornan di cuido ta traha conforme normanan palabra dicon no demostra y comparti esaki cu tur hende? Asina aki nos por siña di otro. AZV ta dispuesto pa comparti e informacionnan aki cu e asegurado? Ora AZV y e dunadornan di cuido ta asina leu, esta e palabracion bira mas concretisa, e ora sigur cu si. E ta hasta un derecho cu e asegurado tin ariba e informacion. Tin un grupo di persona cu ta dedica na midi e calidad di cuido? Mirando cu nos ta haya e parti aki asina importante nos tin un team cu ta dedica na e trabou aki y ta bay duna e contenido di midi, monitoria y interpreta e resultadonan di calidad di cuido. E team aki tin e tarea pa trece dilanti locual a wordo detecta y unda por apoya y mehora. Tambe ta un tarea di Inspeccion di Salubridad pa bin cu e ley mas pronto cu ta posibel pa por duna garantia na e ciudadanonan ariba e parti di calidad di cuido. E asegurado ta participa activamente den e dialogonan di calidad di cuido? Pa medio di e entrevista aki, señor Lex y su team, ta invita tur pashent y of interesadonan pa papia riba e topico di calidad di cuido. Mas cu claro ora cu bo persona tin un sugerencia bo por manda esaki pa AZV na info@uoazv.aw mencionando Sugerencia pa Calidad di Cuido. Lo evalua cada sugerencia y critica constructivo. Tambe lo manda un invitacion na e pashent of interesadonan pa asina nan por participa na e dialogo. P’esey ta sumamente importante pa corda di menciona bo nomber y number di telefon.

Un parti di e cuido (cruz corra) por wordo preveni si e dunadornan di cuido traha segun protocol. Haciendo esaki ta baha gasto y ta hisa e calidad di cuido.

Cu un maneho concreto, dunadornan di cuido y AZV hunto por pensa, con hustamente door di e bahamento di e gasto cu a wordo realisa, ta logra inverti esaki bek den cuido extra y hisa calidad di cuido (C+).


12

Usted quiere renovar su inscripción/póliza en AZV? door di Solange Tchong

U

sted tiene de nosotros una póliza para cimiento de la póliza es la fecha de vencimiento mencionada en su tarjeta de AZV (ZorgPas). Esta temporalidad tiene relación con el hecho que usted requiere de un permiso. Usted puede aplicar para una renovación de su póliza al presentar ciertos documentos como se describe a continuación. En caso que usted no se presenta a tiempo con nosotros, entonces su póliza se vence automáticamente según la fecha mencionada en su tarjeta de AZV. El resultado será que a partir de esa fecha usted no podrá consultar con el médico en base de la tarjeta de AZV.

Para cumplir con los requisitos para la renovación de su inscripción en AZV, deberá traer los siguientes documentos: • Su tarjeta actual de AZV (ZorgPas)

• una prueba de que tiene un poder para representar como tal a un asegurado (por ejemplo, una prueba de que es el padre o la madre). • Un permiso válido de DIMAS (en el caso de que su permiso ya está vencido:) • El comprobante de solicitud hecho a DIMAS para el actual periodo, o

(en el caso de que la solicitud de su permiso ha sido rechazada por Dimas:) • la carta de objeción a la decisión de DIMAS hecha por usted y entregada a DIMAS. Para cualquier pregunta que usted tenga, después de leer esta información, por favor comuníquese con nuestro Departamento de Administración de Pólizas al 5279900 o 5840030.


13 Mucho gusto cu

Utra Marapin

door di Ethleen Henson 1) Kico ta bo funcion y den cua departamento bo ta traha? Mi ta un consehero farmaceutico den departamento di Conseho y Control Medico. 2) Cuanto tempo bo tin ta trahando na AZV? Desde aña 2001 mi ta traha na AZV. 3) Bo por a splica en corto kico bo trabou ta encera? E tarea cu mi a haya den 2001 tabata pa compila un Lista Positivo di Remedinan: esaki tabata un reto grandi. Despues di a reuni cu varios persona externo y interno, e lista aki a wordo E consehero farmaceutico ta ehecuta entre otro e siguiente trabounan. • Ta monitoria y duna splicacion riba e uzo di e Lista Positivo di Remedinan den practica real door di reuni cu e boticarionan y e dokternan. • Ta evalua tur peticion pa remedi riba prescripcion di e dokter di cas of specialista. • Ta yuda analisa e consumo di e remedinan door di e aseguradonan. • Ta reuni regularmente cu e Vereniging comisionnan (entre nan comision AIDS, comision VAA-AZV) y AGA (Adviescommissie Geneesmiddelen Lijst Aruba) tocante tur pregunta of problema relaciona cu e otorgamento di remedi. 4) Kico bo por conta nos di bo experiencia cu e introduccion di AZV? Mi no tabata tey desde e comienso di AZV pero si basta liher despues di e introduccion mi a cuminsa traha na AZV. Manera ta di spera ora bo ta cuminsa un caso importante, na principio tabata tin algun problema inicial. Asina por ehempel no tabata tin un lista di remedi riba cual e asegurado tabata tin derecho y door di esaki e aseguradonan tabata haya tur cos cubri, con tal cu e tabata prescribi riba receta. Esaki a conduci den gastonan di remedi demasiado halto pa AZV. Danki Dios basta liher e lista di remedi a wordo introduci cu concecuencia cu e gastonan di remedi ta logra baha considerablemente. 5) Si e ta na bo alcance, kico lo bo kier mira of cambia den AZV? Pa nos realisa nos mes mas ainda cu no ta solamente pa AZV como organisacion nos ta traha pero eigenlijk pa Aruba. Nos mester pa e motibo ey no laga asuntonan chikito y personal


14 Columna Financiero:

N

Resultado Aña Financiero 2012

door di Sigfried Lumenier

presa, compania of organisacion, semper ta mira atras cu gran entusiasmo na loke nan a logra y cu espectativa na loke no a bay mucho bon. Esaki ta wordo midi door di diferente analisis y cu comparacionnan serio na e plan di maneho di e aña cu a pasa. Uitvoeringsorgaan AZV (UO AZV) como un Or-

tambe cu hopi satisfaccion ta mira su logronan pero tambe ta mira como un obhetivo loke cu e no a logra totalmente den e aña anterior. Un organisacion social sin ganashi manera UO AZV ta responsabilisa su obligacionnan primeramente pa medio di contractonan entre dunador di cuido y su aseguradonan. Ta for di e volumennan di acentre diferente gastonan medico y entradanan for di prima (di asegurado) como tambe e contribucion. Pa UO AZV e reto di mas grandi ta keda pa balansa su gastonan igual na su entradanan y na mes momento keda inverti den un miho salud di su aseguradonan. Relato Financiero 2012 aki bou den liñanan grandi. Aki ta duna e cifranan e resultado pa 2012. Con nos sa si UO AZV a logra mente door di compara e columna ‘Realisatie’ (Realisacion) cu e ‘Begroting 2012’ (Presupuesto 2012). Finalmente esaki ta duna un resultado pa

Bedragen in

Realisatie Begroting

miljoenen

2012

?

2012

Arubaanse Florins Entradanan di prima

250.1

239.8

10.3

Contribucion di Pais

115.0

125.8 (10.8)

Otro entradanan

2.1

2.3

(0.2)

Entradanan total

367.2

367.9

(0.7)

152.0

147.5

4.5

verbandmiddelen

63.1

65.1

(2.0)

Cuido den exterior

29.0

28.2

0.8

Cuido medico specialisa 23.0

26.0

(3.0)

Testnan di laboratorio

25.4

21.7

3.7

Cuido di dokter di cas

18.2

18.6

(0.4)

IMSAN

16.2

15.6

0.6

5.2

5.4

(0.2)

Ingreso y enfermeria den hospital Remedinan y

Fisioterapia Cuido dental

7.0

6.6

0.4

Medionan auxiliar

11.4

11.5

(0.1)

Cuido di partera

1.7

1.5

0.2

Dialyse y transporte

1.1

0.9

0.2

Gastonan di cuido

353.3

348.6

4.7

Gastonan di maneho

16.7

19.3

(2.6)

Rente (interest)

(0.1)

-

0.1

(2.7)

-

2.7

Exploitatiesaldo vóór aanzuivering

AZV tabata tin menos entreda pa cubri su gastonan total. Finalmente e suma aki lo wordo cubri pa gobierno, kende ta responsabel pa e ley di AZV. A presupuesta 348.6mlj pa gastonan di operacion esta gastonan medico y 19.3mlj pa cubri gastonan di maneho di UO AZV. Cu lo mester a ser cubri pa 367.9mlj for di entre otro prima y contribucion di gobierno. Lamentablemente na momento di operacion di un organisacion nunca ta haya e reEsey ta logico paso un operacion di organisacion durante aña ta depende di hopi factornan. Esnan di haci cu temporadanan. Den e caso di UO AZV, cu ta paga e gastonan medico; no ta keda den aseguradonan ta desaroya. Cada componente di gasto ta diferente, cada un cu diferente costo y ta varia di asegurado pa asegurado segun su necesidad di su salud. Aki necesidad y salud ta hunga un rol. Un aseguro nunca sa di antemano cuanto gastonan e tin cu paga na cuido! Analisis di Entradanan: For di UO AZV su fuentenan di entrada total tabata tin 0.7miljon di menos. Esaki danki na e entrada extra di 10.3mjl di prima cu UO AZV a ricibi for di su asegurado. E diferencia positivo den e entrada di prima, a contribui grandemente na e actividad ti di e diferencia cu e contribucion cu gobierno lo mester a contribui cu UO AZV den su totalidad.


15 Analisis di Gastonan: Loke cu no a contribui na e presupuesto den e gastonan haci ta Ingreso y Enfermeria den Hospital cu 4.5mlj, Testnan di Laboratorio cu 3.7mlj sigui pa Cuido Medico den Exterior cu 0.8mlj negativo y algun otronan cu nos ta mira tambe aki riba den e eskema. E desviacion di cifra aki por tin di haci door di diferente factornan. Nos ta elabora un poco riba e desviacion di e componente Cuido Medico den Exterior. E diferencia negativo ta bini door cu mester a manda 100 asegurado den exterior pa haya tratamento di ‘avastina’ pa bista. Esaki a costa UO AZV 0.5mlj na gastonan extra cu no a premira na cuminsamento di aña. No a spera asina tanto gasto pa e tratamento encuestion, debi cu tabata planea pa na Aruba mes duna e servicio aki for di e di dos parti di aña 2012. Tambe tabata tin basta resultado di gastonan cu tin un diferencia positivo. Un diferencia positivo sem-

per den cualkier empresa ta yuda trece den balansa e otro gastonan cu a surpasa e presupuesto. cada un di nos como asegurado? Wel, tur hende cu ta registra na censo ta forma parti di Aseguro Medico General esta AZV. Esey kiermen cu nos tur sea di un forma of otro ta participa na e servicionan medico cu UO AZV ta cumpra for di e proveedornan di servicio di cuido. Como tal nos tambe tin parti den e gastonan di aki riba menciona. Un Calculacion Simpel y Strategico: Un total di 102,021 persona ta registra na UO AZV simpel y strategico pa calcula e gastonan na cada un -

na gasto. Esaki ta un resultado sin tene cuenta cu e entradanan ricibi y e gastonan di maneho. Tambe esaki ta un manera basico y simpel pa calcula e gastonan pa asegurado individual. Pero enrealidad si ta calcula e gastonan aki na aseguradonan tin diferente factornan y componente cu tin cu wordo uza egoria. Categoria manera edad, sexo, salud, sorto di enfermedad y mas. mente hopi bon! Cu basta logro di su metanan door di mantene basta di su gastonan bou di su presupuesto. Pero si e reto ta keda pa sigui mantene e gastonan aki abou y esnan cu a surpasa e presupuesto pa trece esakinan mas cerca na e liña di cuido di calido pa tur su aseguradonan.

Gezondheid, Bless You, Salud, Santé

•Noticianan Internacional•

Compila door di Diandra Alders HULANDA NOBENTA MIL FIRMA CONTRA LIMITACION DI ESCOHENCIA: Mas cu 90.000 pashent, dentista, y psicolo-

libertad di escohencia cu e pashent ta goza di dje actualmente. Cu e peticion aki ta wordo pidi na e parlamento di Hulanda pa no aproba un proposicion cu ta bisa cu e seguro ta paga solamente pa cuido cu e seguro tin un relacion profesional cu ne. www.ad.nl SAUDI ARABIA UN VIRUS NOBO: Un virus nobo ta brotando den e peninsula arabe. E virus aki ta wordo yama coronovirus of MERS y ta pertenece na e mesun famia cu ta causa resfriado comun y tambe e virus SARS cu a azota Asia sur un par di aña pasa. Jordania, Qatar, Inglaterra y Alemania tambe tin pashent infecta cu e virus aki, pero Saudi Arabia tin e cantidad mas halto di pashentan afecta, esta 22 pashent. Nuebe di e pashentnan aki a fayece a causa di e virus nobo aki. www.cnn.com MERCA e estado Mericano di Oregon a logra di crea embryo humano. E embryonan aki por ta un fuente di ‘stem cells’, cu ta cellnan cu por crea cualkier parti di curpa. Tin gruponan di hende cu ta contra di e practica aki, paso nan ta haya inetico cu ta experimenta cu material humano. Otro hendenan ta bisa cu por tin un manera menos controversial pa yega na e ‘ stem cells’. www.bbc.co.uk

FRANCIA CASO DI IMPLANTE DI PECHO TA BAY CORTE: E fabrikante di implante di pecho di marca ‘PIP’ lo tin cu bay corte pa defende su caso. E directornan di e compania a wordo acusa di fraude despues cu a sali na cla cu nan a usa material di calidad inferior pa traha e implante di pecho. Alrededor di 300.000 hende muher den 65 pais a ricibi e implante aki. Si e directornan ta wordo haya culpabel nan por wordo sentencia pa 5 aña di prison. www.france24.com UGANDA RIJNAN LARGO PA VACUNACION: Centronan di salud na e pais africano di Uganda a wordo inunda pa clientenan cu kier wordo vacuna. E vacunanan ta pa mucha y ta trata di e malesanan polio, tubercolosis, sarampi y cacheton. E vocero di salud ta bisa cu ainda tin algun lugar unda tin scarcedad di vacuna, cu a pone cu e mamanan ta hiba nan yiunan na centronan den ciudad, unda cu mester traha overtime pa atende cu tur e demanda. A priminti cu e problema aki tin atencion di e gobierno Ugandes. www.allafrica.com

BRAZIL INTERCAMBIO CU CUBA: Gobierno Brasileño ta contemplando e posibilidad pa haci un intercambio cu e isla di Cuba. E proposicion ta pa Cuba manda mas o menos 6.000 profesional den e ramo medico, y Brazil lo inverti den e infrastructura di Cuba. Brazil, a pesar di e crisis economico mundial, ta gozando di un 0% di desempleo, y tin falta di dokter y enfermeronan. www.mercopress.com GRECIA FALTA DI REMEDI: E pais europeo aki tin 6 aña den cuencia pa su seguro medico general. Na e momento aki e gobierno griego ta debe e companianan internacional di remedi mas cu 2 biyon dollar. E companianan farmaceutico ta obliga pa sigui provee remedinan cu ta salba bida, pero otro remedinan, manera pa combati cancer no ta wordo manda mas pa Grecia y e pashent no por haya e remedinan aki. www.cnn.com HAPON IMAGEN DI SOÑO: Neurologonan no ta sigur kiko ta e meta di e soñonan cu nos tin ora nos cera nos inza haci intento pa machine por traduci e señalnan cu nos cerebro ta duna ora cu ta soñando den un kier wak si e soñonan tin un relacion cu memoria a corto plazo y con nos ta siña. www.latimes.com


16

Salada saludabel

door di Solange Tchong Con pa traha esaki? Pa tur hende cu kier come saludabel of kier mantene e curpa den un bon forma; e salada ta un bon alternativa. Mas cu claro e salada mester ta saludabel y no yena cu demasiado caloria y of ingredientenan pata pata di vet. E base di un bon salada ta hopi simpel. Na prome lugar bo mester percura pa bo uza suta re-emplaza bo cuminda cayente of cuminda di merdia. Bo kier keda cu e sensacion cu bo a come bon, bo ta sinti yen y na mes momento ta hopi importante pa bo curpa.

Kico bo mester evita? Un fout cu hopi di nos ta haci ta cu nos ta uza hopi mayonnaise of ‘dressings’ den nos saladanan. En berdad un salada cu mayonnaise ta ‘baha’ mas lihe abou sin embargo esey no ta saludabel. Dressings y mayonnaise ta yena yen di caloria y tambe vet. Awor e curpa mester di algun tipo di vet, e asina yama vet no satura. Den caso di traha un salada ta hopi mas miho pa uza por ehempel ehempel omega 3, un tipo di vet cu bo curpa hustamente mester di dje compara cu otro tipo di vet cu ta malo pa nos curpa. Kico si por? Un salada cual bo ta prepara pa come por ehempel merdia si mag di contene algun cos extra por ehempel keeshi raspa, galiña, tuna of ham. Loke ta importante ta pa no exagera cu esakinan. Kinan tambe ta aplicabel cu tur cos dimas no ta bon. Si bo ta uza carni, informa bon ki tipo di carni bo ta uza y cua cantidad ta acceptabel. Si bo ta uza keeshi, tene cuenta cu keeshi tin hopi caloria y vet. P’esey ta importante pa informa bon tocante ki ingrediente bo ta uza y den cua cantidad mag uza esaki den bo salada. Colofon: “Pulso” ta un proyecto di departamento di Informacion & Comunicacion di Organo Ehecutivo AZV. E ta un corant gratis cu tin como meta pa informa y conscientisa e aseguradonan riba su seguro AZV. E di dos meta ta pa percura pa informacion yega na e aseguradonan di AZV riba diferente topico di salud, tanto na Aruba como internacional. Bo tin algun comentario, pregunta of sugerencia? Comunica cu nos na: info@uoazv.aw Tambe bo por yama nos na: Organo Ehecutivo AZV Rumbastraat 21 Tel. (297) 5279900 Redaccion: Ethleen Henson Joost van de Kamp Sigfried Lumenier

Solange Tchong Magaly Tobel Diandra Alders Colaborador: Cliente anonimo Solange Tchong Fotografo: Joost van de Kamp Solange Tchong Magaly Tobel Diseñador: Gerardo Perdomo Imprenta: Interprint N.V. Van Leeuwenhoekstraat 26

Oranjestad Aruba Siguiente edicion: 15 september 2013 Tur derecho reserva. Ningun parti di e edicion aki mag wordo multiplica, copia y/of publica sin e aprobacion previo y por escrito di e redaccion di Pulso. Aunke e edicion aki a wordo compila cu hopi cautela, e redaccion di Pulso y colaboradornan no ta acepta responsabilidad pa daño causa pa motibo di eror y/of imperfeccion den e edicion aki.


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.