Pulso web editie 13

Page 1

6

pulso

Problema di pia cerca diabetes Aruba, september 2012. Edicion 13

HEADLINES

2 3 4 5 7 8 9 10 12 13 14 15 16 areglo transitorio LTU Wondenpoli

Croes Orthodontics

Style di movecion Sorsaca

Awor tambe na Aruba: servicio di praktijkondersteuners

E ta dushi e receta di Lucy Spicy sirloin cu shrimp & paksoy

Cancer di prostaat

Mami mi bariga ta haci dolor

Bus di Salud

Noticianan Internacional Inespera

Say What?

Palabra di introduccion

F

or di un bishita cerca e Wondenpoli den Dokter Horacio Oduber Hospital te cu un bishita cerca Stichting Wit Gele Kruis, edicion 13 sin duda lo capta bo atencion! Bo no ta solamente keda impresiona di e Bus di Salud sino tambe di cera conoci cu Croes Orthodontics, e ortodontista mas recien na Aruba. Banda di tur e bishitanan cerca diferente instancia, nos lo dunabo detayenan clave di e uzo di sorsaca den bo dieta diario. Y sin reservacion nos ta hibabo den e mundo di e pia diabetico. E resto di edicion 13 nos ta laga na bo propio decision. Scoge e articulo cu tin bo interes. Salud! Redaccion Pulso


2


3

Wondenpoli N

door di Diandra Alders a nos Dr. Horacio E. Oduber Hospital, na momento cu haci uzo di e entrada situa banda di Departamento di revalidatie lo bo topa cu un borchi cu ta indica con pa yega Departamento di wondenpoli. Akinan Pulso a encontra cu e trahadonan simpatico di e departamento aki. Wondenpoli ta existi desde 1990 y ta trata tur sorto di herida. Hendenan ta acudi na wondenpoli pa nan haya trato por ehempel pa diabeetvoet of pa heridanan cronico. Ora cu un hende yega pa prome biaha na wondenpoli, e pashent mester tin su verwijsbrief di e specialista. Tambe e pashent mester trece e carchi di AZV (ZorgPas). Pashentnan den districtonan Noord / Tanki Leendert, Playa y Paradera ta wordo atendi na Hospital. Pashentnan di Savaneta, Pos Chikito y San Nicolas ta wordo atendi door di wondenpoli na ImSan. Hendenan cu ta biba na Santa Cruz mag di scoge na cua instancia nan ta acudi. E pashent lo haya un intake gesprek hunto cu un miembro di su famia, na unda lo splica e pashent tocante su herida y kico e tratamento ta encera. Tin tratamento cu ta rekeri un bishita diario. E cantidad di bishita lo por wordo baha gradualmente si e pashent ta cuida su herida. Pa aña 2011 wondenpoli a atende nuebe mil bishita di pashent. Mayoria di biaha ta trata di pashentnan di edad. No tin mucho diferencia entre e cantidad di hende homber y hende muhe. E personal di wondenpoli mes ta avisa e dokter di cas of specialista ta ki material e pashent lo tin mester pa cuida su herida. Actualmente e cooperacion cu e specialistanan ta canando bon. Sin bimento di verwijsbrief por tranca cu e dokternan di cas. Cada pashent ta wordo asigna su mesun verpleegster. Wondenpoli ta traha cu afspraak so. Nan ta sumamente contento cu nan pashentnan tin hopi disciplina pa yega na tempo y yega riba e dia palabra. Di nan banda, semper nan ta coopera si mester cambia un afspraak pa e pashent. E orario di wondenpoli ta di 6’or di mainta pa 2’or di atardi. E motibo tras di e orario aki ta paso pa e pashent e ta mucho mas facil mirando cu e ta prome cu e orario di scol y / of trabou cuminsa. Asina ta facilita e famia di e pashent cu mester hiba e pashent wondenpoli y despues haci su diligencianan mainta trempan. Wondenpoli tambe ta duna reportahe na Stichting Wit Gele Kruis, SVb y BGD ora cu ta rekeri esaki. Pa pashent cu no ta sali for di cas (bedlegerig), wondenpoli ta coordina e cuido cu Stichting Wit Gele Kruis. Pa traha na departamento di wondenpoli, un hende mester ta un enfermero (a). Ademas e mester haya formacion adicional tocante tratamento di herida, mashin (nan) cu ta trata e heridanan y determina ki mea e pashent mester uza pa trata e herida. Pulso ta gradici Departamento di wondenpoli pa nan cooperacion y nan informacion. Afdeling Wondenpoli Dr. Horacio E. Oduber Hospitaal Dialuna pa diabierna 06:00am – 02:00pm


4

Croes Orthodontics

O

door di Solange Tchong rtodentista señora Elvinia Croes a habri porta di su consultorio Croes Orthodontics pa comunidad di Aruba riba 16 di

Leendert 247 lokaal B. Pa conoce un tiki mas di e persona Elvinia Croes nos a puntr’e pa e mes splica nos con su interes den ortodoncia a cuminsa. E ta conta nos cu tur cos a sosode ora e tabata den su aña di examen di Middelbaar Technisch School-electro. Na prome instante su pensamento tabata pa bay Hulanda tur cos a cambia ora e la bay un vakantie cerca su ruman homber grandi na Mexico. Ora e la yega Mexico su ruman a puntr’e si e lo kier bay un dia di informacion di na su universidad y eynan e la pasa tambe na e facultad di odontologia na unda e click a cuminsa. Señora Elvinia Croes a realisa su mes cu e tin interes den e ramo ey cu posibilidad di sigui specialisa despues pa ortodentista. Algo cu nunca anterior e por a pensa cu lo e tin e interes ey.

na un universidad. Na Mexico tin un regla unda tur studiante (tanto Mexicano como stranhero) mester pasa un toelatingsexamen y den su caso no tabata diferente. E la haci e toelatingsexamen. Tambe e mester a cumpli cu un curso di biologia pa motibo cu e no tabata tin esaki den su pakket na MTS. E la percura pa sigui tur regla, caba exitosamente su MTS y a sigui pa Universidad Autonoma Metropolitana na Mexico City. Den total e la studia 7 aña y mey. E prome 5 aña pa dentista. Despues mester a sigui studia 2 aña y ½ na Centro de Estudio Superiores de Ortodoncia. Un trayecto largo pero satisfactorio paso awe e por ofrece su servicionan di beugel tanto pa mucha como pa adulto. Bou di e servicionan pa mucha tambe tin un parti di prevencion cu ta wordo ofreci. E asina yama prome fase ortopedico unda ta controla tur loke tin di haber cu movimento di weso den e cachete di e mucha. Otro cos cu señora Elvinia Croes a bin ta ripara ta cu na Aruba tin hopi mucha chikito ta chupa dede. Esaki ta fastioso paso e mayornan ta preocupa cu e miedo cu e mucha su djentenan lo no desaroya bon. Señora Elvinia Croes ta haya e ca-

yuda e mucha door di aplica un instrumento hopi chikito patras di e djente (nan) cual por stroba e mucha di chupa dede. Pa personanan interesa den servicio di Croes Ortodontics por yama na 5874070 of por pasa personalmente na Tanki Leendert 247 lokaal B. Croes Ortodontics ta duna servicio na pashentnan di AZV, empleadonan publico, pashentnan cu seguro priva of pashentnan particular. Orario: Dialuna pa Diabierna 8.00 – 12.30 ‘r di mainta 2.00 – 5.30’r di atardi


Pica

5

door di Ethleen Henson

C

asi tur hende a yega di hinca algo den nan boca cu no ta cuminda. E curiosidad natural y impulsivo por conduci e persona pa purba algo cu no ta usual p.e. come tera.

Muchanan cu Pica, ta bay mas leu cu un simpel curiosidad. Entre 10% y 30% di muchanan entre 1 pa 6 Pica ta antohonan impulsivo pa come cosnan cu no ta cuminda. Esaki por dura mas di 1 luna. Kico ta Pica? E palabra Pica ta bin for di e palabra Latin pa Magpie. Magpie ta un parha conoci pa su gran apetit. di desaroyo incluso autismo y retardacion mental. Personanan cu Pica, frecuentemente ta antoha pa come: • Tera, Klei, Krijt, Baking soda • As y cabito di sigaria • Suafel, Af, Ijs • Lijm, papel • Cabey, boton • Pasta di djente, habon Señalnan di alerta cu un mucha por tin Pica: • Repetidamente consumo di algo cu no ta cuminda, aunke cu e la wordo prohibi pa no haci esaki. ( pa un duracion di un luna of mas)

• E comportacion di e mucha ta wordo considera como inapropia pa un mucha su edad y desaroyo, p.e. mas bieu cu 18 pa 24 luna. • E comportacion no ta parti di un practica, cultural, etnico of religioso Motibonan pakico un hende ta come cosnan cu no ta cuminda: • • Dieta • Factornan cultural • Negligencia di mayornan, poco supervision y depriva di cuminda. • Problemanan mental y desaroyo • Embaraso Come tera of klei ta un forma di Pica conoci como Un teoria pa splica Pica durante di embaraso den algun cultura ta pa controla e nasea y alabes pa controla diarea.

Pica d e n cierto ritualnan religioso ta magico y curativo. Comiendo tera lo yuda nan incorpora spiritonan magico den nan curpa. Consecuencia pa come algo cu no ta cuminda: • Venenamento • Problema di tripa • Herida dental • Infeccionnan parasito Emergencia medico y hasta morto por pasa door di come substancianan tóxico of contamina. Si bo yiu of bo un persona conoci of bo mes por relata cu e topico aki, acudi na bo dokter pa asina yega na un solucion y ayudo pa e comportacion aki.

Style di movecion door di Joost van de Kamp CORE TRAPI

Subi trapi of core trapi ta un forma intensivo di movemento. Testnan di laboratorio a mustra cu ora bo ta core trapi bo tin mester di 8,6 biaha mas energia compara cu ora bo ta sinta. Core trapi ta un actividad cu bo por organisa facilmente durante un dia di trabou. Tin estudionan unda personanan cu a wordo stimula pa core trapi 2 minuut largo varios biaha pa dia, a ripara efectonan positivo riba tereno di malesanan cardiovascular manera: 1. Bahamento di colesterol den sanger 2. abou)

semper tin Hooiberg. ;)


6

Problema di pia cerca diabetes door di Magaly Tobel

H

opi diabetico ta sufri di problemanan di pia. Den casonan grave mester amputa tenchi, parti di pia of henter e pia. Esaki tin consecuencianan grandi den e bida diario di persona.

Di unda esaki ta bin? Problema di pia cerca diabetico ta door di algun consecuencianan di e malesa diabetes manera: • naDaño e nervionan (neuropathie) • circulacion Mal di sanger door di adernan afecta • Heridanan cu ta cura hopi Door di perde gevoel den e pianan, e persona diabetico por haya su mes enfrenta cu e tin heridanan chikito pero no ta sinti of nota e heridanan. Consecuencia ta cu e heridanan por infecta y ta bira mas grandi (ulcer). E curacion di e herida ta bay poco malo y e diabetico ta (mas) vulnerable pa infeccion.

Door di perde gevoel den e pia bo ta haya cu e persona ta bay cana na un otro manera, di tal forma cu e pia ta wordo primi y molestia. E pia ta haya problema bou di cuero. Piedra den sapato ta un fenomeno conoci cu ta causa problema na e pia. Pero uzo di sapatonan preta of sapatonan cu no ta duna bon sosten na e pia, huñanan mal corta of cayo cu ta wordo kita irresponsablemente tambe por causa diferente problema pa e persona diabetico su pia. 85% di amputacion di pia cerca diabetico ta cuminsa cu un herida. Infeccion di un herida asina mayoria biaha ta e rason principal pa amputacion. Mas cu mita di e heridanan di pia ta haya infeccion. Den mayoria caso e infeccion ta wordo detecta door di test di sanger, pasobra mayoria biaha bo no ta haya keintura como sintoma cu ta indica cu bo tin infeccion. Con frecuente e problema di pia cerca diabetes ta aparenta? A base di calculacion 1 ariba cada 4 persona diabetico ta haya nan cu ún of mas biaha cu problema di pia, cual 15% ta herida. Na Hulanda casi 1 di cada 15 diabetico ta haya nan cu un amputacion den nan bida. Mas hende homber cu hende muhe. E averahe di edad di persona cu un amputacion: hende homber 69 aña, hende muhe 74 aña. Calcula tin na Hulanda awor aki mas o menos 12.000 diabetico cu herida na pia. En general mita di e diabeticonan aki no a ripara mes cu nan tabata tin un herida den comienso. E cantidad di hende cu a haci un amputacion, a baha den e ultimo 10 aña den verhouding cu e cantidad di diabetico cu mas o men o s

un tercera parti. Esaki ta debi na e mehoracion di cuido. E cantidad di amputacion cerca diabetico a keda casi mesun cos mas o menos 2400 pa aña cerca 1700 persona door di aumento di e cantidad di diabetico. Tene na cuenta cu un persona diabetico por haci mas cu un amputacion. Si e diabetico haci un amputacion di pia e chens cu otro aña e tin cu amputa e otro pia lo ta 12% y despues di 3 aña 25% y despues di 5 aña mas o menos 40 pa 50%. E cifranan aki por ta otro depende di e calidad di e cuido na e pais. Hasta na Hulanda e ta varia entre e regionnan. Mundialmente cada 30 seconde un pia ta wordo amputa pa motibo di diabetico. Problema di pia y amputacion por wordo preveni? For di investigacion a ser comproba cu 45-85% di e amputacionnan por wordo preveni door di e pakete integra di medidanan den cuido manera: • Reconocimento trempan di pashentnan cu riesgo halto • Checkmento di e pia regularmente door di un profesional (minimo un biaha pa aña) • Informacion structura cu ta wordo ripiti ente biaha • Midimento di sapato adecuado y cu un tratamento lihe y efectivo pa e heridanan na pia. Diabeticonan mes por reduci nan chens pa problema na pia door: • bonUza sapato y no cana pia abou • Controla e pia tur dia, si por hasta cu un spiel of door di ayudo di un otro persona • haciNo pedicure of experimenta cu tratamento di herida • cuidadoso Sea cu cortamento di huña of elimina cayo. Laga esaki wordo haci pa un pedicurista cu tin conocemento ariba e tereno di diabetico • movecion haci di curpa regular pa stimula e circulacion Adernan den e pia cu a bira mas smal door di trombose ta zorg pa un riesgo mas grandi pa amputacion cerca un pia cu herida. Factornan pa problema di ader por ta edad avansa, humamento, malesa di sucu, presion halto, colesterol halto. Mas cu 20% di e diabeticonan di ariba 50 aña tin problema cu ader. Cerca 1 di cada 5 diabetico cu herida na pia


Sorsaca E

-door di Joost van de Kamp lectornan bou di boso cu tin un account di e-mail of facebook lo a ripara sigur un biaha caba. Regularmente ta sali mensahenan cu ta menciona e podernan casi magico di e mata di sorsaca, su fruta y simia. Tin cu ta bisa cu sorsaca lo ta hasta miho contra cancer cu un tratamento di chemo. Pa proba algo asina tin mester di bon investigacion y esey ta bay mucho leu pa e rubrica aki. Net bon cu sorsaca banda di ta ‘remedi’ e ta un dushi fruta cu ta crece sin mucho problema na Aruba.

Origen E sorsaca ta originalmente di Caribe, incluyendo e paisnan di America Central y esun di parti noord di cata, pero den e paisnan cu ta papia Spaño e ta conoci como guanábana y na Portugues como graviola. Riba e islanan Ingles bo ta topa e mata bou di nomber soursop y na Hulandes nan a traduci esey pa e poco atractivo zuurzak. E ta pret pa wak cu na Malasia nan ta yam’e durian belanda, loke kiermen algo manera ‘durian Hulandes’. Durian ta un fruta di Indonesia cu ta parce e sorsaca hopi den su aparencia, pero e no ta smaak mes cos y e ta hole asina malo cu ta prohibi pa hiba uno den luganan publico. Fruta Manera bo por wak riba e potretnan, e casca di un sorsaca ta berde y tin un tipo di ‘spina’ cu ta suave. E parti paden di e fruta ta consisti di un carni di fruta blanco cu tin un holo dushi. Den e carni di fruta tin simianan preto di mas o menos 1 pa 2 centimeter grandi. E fruta mes por crece te un grandura di 25 of hasta 35 centimeter y pisa te 6 kilogram. Pa describi e sabor di un fruta di sorsaca tin un bunita frase riba e pagina di wikipedia1. “E sabor e yega wordo di describi manera un combinacion di strawberry y piña cu un toque di citrus cu bou di esakinan un aroma cremoso di coco of bacoba.” Awel si, un descripcion asina ta vale la pena, pero mas miho ta pa purba un fruta bo mes. Salud Den terminonan di nutricion, e fruta di sorsaca tin un dosis halto di hidrato di carbono, principalmente frutosa. Hunto cu esaki e fruta contene un cantidad considerabel di vitamina C y B. E blachi, simia y fruta a wordo uza den pasado y presente door di e habitantenan original di Caribe pa diferente tipo di remedi di tera. E ta comproba cu e extracto di fruta ta frena e crecemento di celnan di cancer di pecho humano den raton, pero e efectonan no a wordo proba riba un ser humano. Tin solamente bon noticia di sorsaca? No, no cien porciento, pasobra tin un estudio Caribense cu ta mustra un relacion entre consumo excesivo di sorsaca y cierto tipo di e malesa di Parkinson. Cuido E mata di sorsaca ta stima un clima cayente y preferibel humedo tambe. E no ta soporta temperatura bou di 5 grado Celsius. Na Aruba ta hopi seco , pero cu e

7

cuido adecuado bo por planta sorsaca masha bon akinan. Pa haya sa algo mas di e cuido di sorsaca mi a bishita Maureen Laaf-Ras na su cas na Pos Chiquito. Eynan el’a planta den su cunucu y rond di su cas un cantidad considerabel di mata di fruta, entre otro e mata di sorsaca. Segun Maureen e mata ta crece facil na Aruba. E ta sembra e simia directamente den tera, unda despues di un par di dia e simia ta germina y ta forma un mata. E ta recomendabel pa proteha e mata den e fase aki contra biento y contra bestia cu por comele, manera cabrito of burico. Normalmente bo ta haya bo prome cosecha di fruta despues di 3 of 4 aña, pero Maureen tin e experiencia cu ya caba despues di 1 aña y mey su matanan a saca fruta caba. Ora e mata tin bira grandi y su takinan ta crece contra bo cas of muraya bo por snoei esakinan. Maureen ta bisa sin embargo cu e mes ta purba minimalisa snoeimento na su matanan di sorsaca, pasobra e parti di e taki cu a wordo gesnoei cu ta keda na e mata ta seca y ta bira un luga unda fruminga ta gusta traha nan cas.

Fruminga No solamente hende ta gusta sorsaca. Fruminga tambe ta sinti nan mes atrai door di dje. Maureen ta uza un skeiro di djente of cuashi pa skeiro e fruta cu awa y habon di laba co’i kibra, pa kita fruminga cu ta riba e fruta. Pa asina evita nan haci daño na e fruta. Pero el’a inventa algo mas great cu ta hasta evita fruminga subi e mata mes. Si bo tuma un pida di foil transparente (esun cu bo ta uza den cushina), lora esaki rond di e tronco y despues hunt’e cu algo vet niun fruminga por subi e mata mas. Un solucion inteligente y ecologico!

ey ta masha dushi mes. E blachinan de e mata tambe ta uzabel pa consumo. Si bo ta laga trek 3 blachi den un glas cu awe herbi, bo ta haya un te cu ta bay laga bo drumi trankil y hasta baha bo presion di sanger, segun Maureen.

Dushi Bo por come e carni di fruta directamente for di e fruta y sacando e simia durante bo ta comele. Pero tin mas posibilidadnan pa consumi un sorsaca. Por ehempel, por traha un tremendo batido di sorsaca. Loke bo ta haci ta lo siguiente, kita e carni di fruta for di e casca y kita e simianan. Pone e pulpa den un ziplock pa asina bo por warda e pulpa den freezer te e ora cu bo kier traha e batido. Si e saco ta mes un grandi cu un sandwich bag bo tin e cantidad corecto pa traha full 1 blender di batido. Ora di traha e batido pone e pulpa di sorsaca den e blender, añadi 1 cuchara di sucu of honing y yena e blender cu awa friu. E bebida cu bo ta haya e ora

Accion Si bo a bira entusiastico di sorsaca, no warda. Busca un fruta, comele y planta e simianan. Miho bo ta laga e simianan suavisa 24 ora den un baki cu awa lauw prome cu bo ta planta nan. Otro opcion ta pa bo cumpra un mata y asina haya un adelanto. Si tur cos Pulso aki ta sali pa laga e mata crece bon bon. En todo caso bo tin cu muha e mata e prome aña regularmente pa e no seca. Ora e ta seca bo ta ripara di biaha na e blachinan, pasobra nan ta krul. Un rato despues e ta laga su blachinan cay. Ora bo mata di sorsaca ta pasa tanan di sorsaca pa añanan largo.

en.wikipedia.org/wiki/Soursop

1


8

Awor tambe na Aruba: servicio di praktijkondersteuners

R

door di Solange Tchong iba 2 di maart 2012 AZV y Stichting Wit Gele

cu e seleccion, institucion y guia di praktijkondersteuners. Ultimo añanan mas y mas pashent ta haya malesanan cronico. Esaki no solamente tabata limita e accesibilidad di e dokternan di cas sino tabata crea tambe un peso extra riba e dokternan di cas. Pa yega na un solucion ta introduci praktijkondersteuners cerca algun dokter di cas. Di e forma aki e dokter di cas ta haya mas tempo pa dedica por ehempel na casonan nobo. E pashent na su turno ta haya un persona cu tin mas tempo pa por ehempel duna informacion tocante su malesa. E praktijkondersteuner ta un persona studia (minimo) riba nivel HBO y cu amplio experiencia den ramo di cuido di pashent. E rol di e praktijkondersteuner ta pa assisti e dokter di cas den e cuido y guia di pashentnan diabetico y pashentnan cu malesanan cardiovascular. E praktijkondersteuner ta e persona cu ta duna e pashent informacion, guia y motivacion pa e pashent por keda cumpli cu su controlnan regular y cu e tumamento di remedi segun prescripcion di e dokter di cas. E praktijkondersteuner ta traha independiente pero bou responsabilidad di e dokter di cas. Ta bon pa tuma nota cu e dokter di cas ta esun cu ta keda encarga cu e plan di tratamento di e pashent. Pa cera conoci cu e praktijkondersteuners, redaccion di Pulso a haci un bishita na Stichting Wit Gele Kruis bata tin un reunion. E prome persona ta señor Rudolf (roepnaam Ruud) Barlage, kende a cuminsa traha como praktijkondersteuner for di 1 di juli 2012. Señor Ruud Barlage tin amplio experiencia den mundo di enfermeria. No solamente e la haci su estudio di Verpleegkundige A pero tambe e tin su masters den Gezondheidszorg. For di e edad hoben di 23 aña e la cuminsa traha den salubridad publico; e la cuminsa na un compania di conseho medico internacional te cu ultimo añanan na Dr. Horacio O. Hospital. Su experiencia como praktijkondersteuner cu a cuminsa riba 1 di juli te cu awe e ta denomina como positivo. Su argumento ta cu traha como praktijkondersteuner ta un experiencia nobo tanto pa e dokternan di cas como su persona mente) cu praktijkondersteuners. E acceptacion cerca e dokternan di cas ta bon. Di e pashentnan tambe. Señor Ruud Barlage ta mira diferente pashent, hopi

cu ta diabetici, tin sobrepeso, ta sufri di hypertension of un combinacion di esakinan. Praktijkondersteuner señor Ruud Barlage: Dialuna y Diamars dokter di cas J van Veen y dokter di cas S Sneek. Diaranzon y Diahuebs dokter di cas G van Trigt y dokter di cas P Hermans. E di dos praktijkondersteuner ta señora Jaimy Schwengle kende tin 11 aña trahando den e ramo di salud, entre otro como verpleegkundige riba departamento di cardiologia na Dr. Horacio O. Hospital. cas E. Boderie y E. Cheung. Eigenlijk ya caba e tabata funciona como un praktijkondersteuner pero moda su persona ta cu e conoce mayoria pashent caba di dokter E. Boderie y dokter Cheung. Pa un parti esey ta haci su trabou un tiki mas facil den sentido cu no mesentnan cerca otro dokter di cas manera por ehempel cerca dokter di cas Luchmun y dokter di cas B. Every ainda mester wordo crea. Señora Jaimy Schwengle

importante pa semper bo ta disponibel pa e pashent y pa e motibo ey pashentnan por yega cerca dje facil pa medio di inloop y den futuro pashentnan lo por comunica cune tambe via email. Praktijkondersteuner señora Doreth Derks-van Ewijk: Dialuna mainta dokter J Dassen. Diamars dokter C van Horenbeeck. Diaranzon y Diahuebs mainta dokter J Samuels. Diahuebs merdia dokter J Dassen. Por ultimo nos a puntra director señor Gino Goeloe con e proceso ta bayendo. E ta splica cu e intencion ta pa aki 6 luna (rond januari 2013) tene un evaluacion, percura pa e protocol pa praktijkondersteuners ta cla y selecta kandidatonan pa yena e resto di e cuponan pa praktijkondersteuners. Ta e intencion pa tin yega na un maximo di 15 praktijkondersteuners. E trabou aki señor Gino Goeloe ta haci hunto cu señora Maryla Solognier, persona encarga cu coordinacion y guia diario di e team di praktijkondersteuners.

eynan tambe mas pashent lo haci uso di e servicio di un praktijkondersteuner. E comentario positivo cu señora Jaimy Schwengle a tende tabata ‘awo tin un hende pa scuchami y cu ta tuma mas tempo pa mi’. Praktijkondersteunter señora Jaimy Schwengle: Dialuna y Diaranzon mainta dokter R Luchmun. Diamars y Diahuebs mainta dokter B Every. Dialuna pa Diahuebs atardi dokter E Boderie y dokter W Cheung. Otro praktijkondersteuner cu recien a cuminsa traha (ora nos a haci e entrevista e tin net dos siman ta traha) ta señora Doreth Derks-van Ewijk. Señora Doreth Derks-van Ewijk ta bisa cu semper e la gusta e trabou di yuda hende, e tin hopi smaak y ta sigur cu e ta logra yuda e pashent. Cu su 19 aña di experiencia como verpleegkundige unda e la traha na varios hospital y instituto. Su agenda poco poco ta cuminsa yena door di cu e ta bezig ta consulta e pashentnan pa prome biaha. Esaki ta tuma tempo paso kier conoce e pashent bon y kier por haci bon palabracion. Tambe señora Doreth Derks-van Ewijk ta kere cu ta

riba potret por mira di man robez pa drechi e praktijkondersteuners: señora Jaimy Schwengle, señor Ruud Barlage y señora Doreth Derks-van Ewijk

riba potret por mira e Team Praktijkondersteuners di man robez pa drechi: señora Maryla Solognier, señora Jaimy Schwengle, señor Ruud Barlage, señora Dorette Derks-van Ewijk y señor Gino Goeloe


9

Mucho gusto cu

Jerusha Arends

door di Ethleen Henson 1) Kico ta bo funcion y den cua departamento bo ta traha? Mi ta traha den e departamento Financiero di AZV y mi funcion ta “Hoofd Financiële afdeling”.

E ta dushi e receta di Lucy

Spicy sirloin cu shrimp & paksoy Ingrediente pa 2 persona: • ¼ cup biña di aros (Rice wine, tin diferente marca na supermercado) • 1 ½ cuchara di oyster saus • 2 cuchara di cornstarch • 4 cuchara di azeta di canola • • ¼- ½ telep di peper cora (bo ta hayanan cla den sakito na supermercado) • 10 cabaron grandi, corta den pida • 1 liber di pak choy (por usa bokchoy tambe) Preparacion: 1.Mix e biña di aros, e oyster saus hunto cu e cornstarch. 2.Keinta e 2 cucharanan di canola oil den un panchi ariba candela mediano, despues hasa e sirloin y peper cora te ora e carni bira bruin den 1 of 2 minuut. Despues benta e cabaron y lag’e hasa 1 pa 2 minuut. Despues bo ta pasa esaki ariba un tayo. 3.Den e mesun panchi bo ta pone e otro 2 cuchara di canola oil keinta, despues bo ta benta e pak choy den e azeta y ta lage hasa entre 2 pa 4 minuut. Despues di esaki ta basha e mix di cornstarch den dje y pone e sirloin hunto cu e pak choy. Lag’e cushina un rato pa e saus mara un tiki. E receta aki ta super facil y super lihe pero mas cu tur cos ta super dushi! Ademas e tin solamente 204 caloria. Por come cu un tiki aros (bruin) of combine cu mas berdura manera broccoli. Eet smakelijk!

2) Cuanto tempo bo tin ta trahando na AZV? Mi tin 8 aña trahando na AZV. Mi a cuminsa dia 1 april 2004 (esaki NO ta un joke!) 3) Bo por a splica en corto kico bo trabou ta encera? Mi trabao ta encera entre otro guia e departaciero di AZV tanto pa e parti medico como pa e parti di organo ehecutivo mes. Alabes mi ta encarga pa duna mensualmente e inforden e maneho di AZV e.o. Minister, Directie Financiën y Hunta di Comisario di AZV. Alabes anual di AZV y tambe mi ta hunga un rol den e preparacion di presupuesto anual di AZV. En corto… Hopi cos! 4) Kico bo por conta nos di bo experiencia cu e introduccion di AZV? Na mi opinion personal e concepto di AZV ta uno hopi bon pa nos comunidad, mirando cu esaki ta un forma pa purba di mantene e salubridad di nos ciudadanonan riba un bon nivel. Si mi ta pensa cu e introduccion a tuma luga mucho pura y como consecuencia no tur aspectonan di e tipo di seguro aki a wordo nos ta purba na mehora e puntonan aki. Si mi por bisa cu mi ta full di pensamento cu AZV tin derecho di existencia y conhuntamente mester purba na mantene e seguro aki cu casi na ningun parti di mundo no ta existi. We are Lucky! 5) Si e ta na bo alcance, kico lo bo kier mira of cambia den AZV? Mi lo kier pa AZV por haci hopi mas na prevencion di malesa. Si e Ley di AZV wordo cambia y fondonan wordo haci disponibel pa esaki mi ta kere cu salubridad di Aruba en general lo mehora bastante y alabes nos lo por tin un seguro general menos costoso pa nos isla.


10

Cancer di prostaat door di Solange Tchong

C

ancer di prostaat ta un tipo di cancer cu ta desaroya den e celnan di e klierbuisjes di e prostaat di e hende homber. Door di esaki ta bin un cambio den e tehido di e prostaat. E cambio aki un specialista por detecta. E prostaat ta un klier bou di e blaas di e hende homber cu ta produci y saca likido afo. E likido cu e ta produci y saca afo ta necesario pa e funcionamento diario di e hende homber. E prostaat ta consisti di klierbuisjes rondona pa tehido di musculo y bindweefsel. E tin e tamaño di un castaño y e klierbuisjes ta responsabel pa produci e likido, e asina yama prostaatvocht. Ora tin un ejaculacion e prostaat ta saca zaadcellen y prostaatvocht.

E prostaat, pa mayoria hende homber despues di e edad di mas o menos cuarenta aña, ta cuminsa bira poco poco mas grandi. Esaki ta un consecuencia di e trahamento constante di e hormonanan masculino esta e testosteron. Tin ora esaki por causa cambionan den e prostaat. Den 80% di e gevalnan e cambionan aki por resulta benigno (no ta causa directamente daño na e curpa y ta un crecemento ‘normal’) pero tambe maligno (ta causa daño na e curpa). Un ehempel di un prostaat cu a bira abnormalmente grandi yama hyperplasie. Pero por tin cancer di prostaat. E señalnan of sintomanan di hyperplasie prostaat ta entre otro: • un stral di urina zwak ora di pishi. • keda gotea despues di pishi. • mester bay pishi frecuentemente, sin embargo masha tiki urina ta sali. • e sentimento cu bo no por pishi tur e urina cu bo tin den bo blaas. • ta tarda prome cu por pishi. • ta sinti un kimamento durante pishimento. • e incapacidad pa retene urina pa tempo largo. • mester lanta for di soño pa pishi anochi, esaki ta sosode frecuentemente. Hyperplasie cu sintomanan ta wordo trata cu wordo opera. Mayoria di biaha cancer di prostaat no ta bin cu sintomanan. Ora un pashent tin problema cu urina mayoria biaha e cancer ta avanza caba. Na momento cu bo wordo diagnostica cu cancer di prostaat lo mester wak con avanza esaki ta. Den caso cu no tin uitzaaiingen (=no a bay pa otro parti di e curpa), esaki lo por wordo cura of por wordo bon controla. Den caso cu e cancer di prostaat ta mas avanza y tin uitzaaiingen (kiermen e cancer a bay den otro parti di curpa), e ora ta

keda solamente tratamentonan pa minimalisa e kehonan. E urologo y of e oncologo lo dicidi cua tratamento ta esun mas adecua pa bo. Den caso cu no tin uitzaaiing, e dokternan por scoge entre dos tratamento, entre otro: • Operacion pa saca e prostaat total. Esaki ta un operacion grandi cu posibel efectonan riba e erectie. • Radiotherapie di e prostaat. Dos manera tin di e tratamento: Inwendige (brachytherapie) y Uitwendig ( klassieke radiotherapie) E therapie di bestraling ta mata e celnan canceroso den prostaat sin causa efecto riba e funcionamento di e organo. Den caso cu tin uitzaaiing, e dokternan por scoge pa trata e pashent cu hormonen. E prostaat ta wordo stimula door di testosteron y e therapie tin

niun anti-testeron werking y meta primario ta pa rem af e cancer y no cure mas. Cierto momento e hormonennan no tin efecto mas y un pashent por haya chemo di un oncologo pa sigui purba rem af e malesa aggresivo. E no ta comproba cu otro remedinan (remedi di tera) por traha contra cancer di prostaat! E meta ora ta trata cancer di prostaat ta primeramente pa evita cu e malesa plama y trate na tempo, dus via operación of radioterapia. Door cu mayoria biaha bo no ta sinti nada e ta esencial pa controla e prostaatorgaan den sanger pa detecta e cancer den un stadium tempran. Normalmente e mester ta bou di 4 ng/l. Tambe e dokter di cas of e urologo por examina e prostaat pa wak si e ta duro, cu tambe ta un indicacion di cancer.


11


12

Mami mi bariga ta haci dolor

B

door di Magaly Tobel ariga cera ta ora e tripa grandinan ta haci poco movecion. Esaki ta sosode ora e pupu bira duro y ta keda largo den e tripa. E movecionnan cu e tripanan ta haci ta varia entre persona. Pa es motibo cu tin mucha tin mas molester di bariga cera cu otro. Tin varios motibo cu e pupu ta bira (demasiado) duro. -

bariga cera. Fibra ta pa tene e likido den e tripa. Esaki ta mantene e pupu moli y na e manera aki e por move

dergoed sin cu e kier y e ta cuminsa haya berguensa. Tin ora e ta cuminsa bay af tiki tiki y awa awa esaki ta bin door cu e tripa grandi ta asina yen cu e no ta move duro den e tripa grandi. E tripanan ta hincha ora nan ta cera y por ta asina cu ta cuminsa primi ariba e blaas. E ora bo por ripara cu bo yiu tin cu bay baño cada rato of tin biaha hasta ta orina den su carson. Tratamento: kico bo por haci? Ora bo yiu tin molester di bariga cera, revisa su dieet berdura fresco. Tambe bo mester controla si bo yiu ta

bebe poco likido e pupu ta bira duro y e ta keda largo den e tripa. Despues toch e tin cu sali afo y e ta haci e anus dolor y causa herida. E ora e mucha tin miedo di bay af y mas e sushi ta keda acumula den e tripa mas e ta bolbe haya problema cu bariga cera. ciente tempo pa bay wc trankil. Of nan ta keda wanta pa no bay wc y stel e uit door cu ta net e temporada cu nan ta cuminsa bay scol y tin miedo di pidi pa bay wc of simplemente no tin tempo. Sintomanan & Indicacionnan E keho di mas importante cu pupu ta bira duro ta tripa grandi acumulacion di sushi ta cuminsa tuma luga. Esaki por duna bo yiu dolor den su bariga. Tin ora esaki ta acumula asina hopi cu bo yiu ta cuminsa perde tiki tiki pupu cu bo ta haya cu e ta susha su on-

bo yiu mangel, chuculati, keshi of webo. Palabra cu bo yiu pa e bay cierto oranan wc, ora e ta sinti dolor den bariga of despues di caba di come. Splica bo yiu pa tuma su tempo pa bay wc y cu no mester forsa sin tin mester. Hasta e manera di sinta ariba e pochi wc ta importante. No lag’e ta colga den e wc door cu su pianan no ta yega ariba e vloer paso e ora e no por pres cu su pia sino cu su curpa. Si e pia no ta yega ariba vloer por pone un banki chikito caminda e por sinta mas miho y tuma su tempo. Un otro punto importante ta pa stimula bo yiu pa move hopi. Awendia muchanan ta move menos entre otro paso nan ta keda hopi largo sinta dilanti television of computer. Si bo ta ripara cu e dolor di bariga ta sigui persisti y no ta pasa, consulta bo dokter di cas tocante esaki.

ZZZ... sosiego

T

door di Ethleen Henson ur criatura mester di sosiego. Manera como tur dia, sernan humano y animalnan mester tin na sosiego pa por sobrevivi.

Ora cu bo drumi, bo curpa ta sosega y prepara su mes pa e siguiente dia. E ta manera bo curpa ta haya un mini vacacion. Soño, ta duna bo celebro sa exactamente ki sorto di organisacion e celebro ta haci ora cu bo ta drumi, pero nan ta pensa cu ora cu bo ta drumi, e celebro ta sortia y warda informacionnan, reemplasa kimiconan y resolve problemanan.

E cantidad di soño cu un hende tin mester ta depende di su edad. Babynan ta drumi entre 14 pa 15 ora pa dia. Pero un persona mas grandi mester di entre 7 pa 8 ora pa dia. Mayoria di muchanan entre 5 y 12 aña di edad, mester di 10 pa 11 ora pa dia. Tin mucha mester di mas y of tin mester di menos. Ta depende di e mucha. Si bo keda sin drumi un anochi, esaki por causa cu e persona no por concentra y cu mal beis. Keda 2 anochi sin drumi, e persona por tin problema cu pensa y haci diferente actividadnan cu normalmente el por haci. Despues di 5 anochi sin drumi, e persona por cuminsa halucina. Eventualmente, ta bira imposibel pa e celebro duna direccion na e resto di curpa cu no a drumi. Si abo tin problema cu soño, tin diferente opcionnan natural cu lo por yudado cu esaki. P.e. bebe un te di manzania prome cu bo bay drumi. Si e problema ta persisti, consulta cu bo dokter, pa asina yega na un solucion.


13

door di Solange Tchong

C

Bus di Salud

olorido y imposante ta e Bus di Salud. Ora bo wak esaki bo ta puntra bo mes kico lo por spera di e bus. Bou ki proyecto e ta cay? Pesey nos a sinta un merdia y combersa cu señor Roy Mezas, lider di e proyecto IBISA (Instituto Biba Saludabel y Activo). Instituto bou cual e Bus di Salud ta forma un parti di dje.

Si bay un rato bek na e situacion anterior nos conoce e departamento Idefre cu tabata encarga cu deporte y movecion. Sin embargo Minister R. Visser ta desea un maneho riba tereno di prevencion hopi mas amplio unda deporte ta hunga un rol grandi pero igual otro factornan importante manera bon salud, movecion y nutricion. A dicidi cu mester haci cambio y a restructura Idefre den Instituto Biba Saludabel y Activo. IBISA lo enfoca riba 3 punto importante pa comunidad: nutricion, salud mental y abuso di alcohol. Dentro di e maneho di prevencion por haci uzo di diferente instrumento y a opta pa e Bus di Salud. E Bus di Salud ta pa trece e alternativa na e publico. Ta conoci mundialmente cu na momento cu cam-

bia algun cos den e ambiente den cual un comunidad ta biba e lo tin e tendencia pa dicidi pa e opcion mas facil y miho (esta scoge consciente of ‘making the healthy choice the easy choice’). Pa logra pa mas hende opta pa e miho solucion pa nan salud mester bay hopi cerca di nan. Mester promove con facil ta pa move, con pa incorpora fruta y berdura den dieta diario y con pa keda den bon condicion constantemente. Pesey ta trece e introduccion di e Bus di Salud. E Bus di Salud tin personal profesional abordo; un medico, un enfermera y un instructor di promote’y pa hiba e bus tur caminda. Tambe e bus tin ekipo abordo pa haci test di presion, cholesterol, suco y e BMI (=Body Mass Index, un test pa haya sa si un persona tin sobre peso). Door di ofrece e testnan aki gratuito na comunidad bo ta informa y conscientisa comunidad di su condicion di salud. Tambe lo yuda y promove cuido propio (zelfzorg). Un di e instrumentonan cu lo wordo uza pa cuido propio riba e Bus di Salud ta e sistema Drimpy.

Esaki ta un programma den cual e persona (pashent) por habri su propio ‘account’ y por ehempel comunica cu su dokter di cas cas of cu otro hende cu ta den e mesun situacion. E ta un sistema safe y unda e pashent ta dicidi cu ken e ta comunica. Tambe e pashent ta dicidi ken e ta permiti pa wak y of sigui su datonan medico cual por cierto e mes por yena por ehempel si awe su suco tabata halto of kico e la come of kico su sintoma tabata. cion ta pa e bus staciona su mes den un barrio y cada 2 siman e ta bay un otro barrio. Den caso di eventonan di deporte grandi e Bus di Salud lo percura pa e ta staciona tambe na e eventonan grandi aki. E intencion ta e ora pa por ehempel ofrece servicio na e deportistanan. Pa haya sa ki dia e Bus di Salud ta den bo vecindario check e schedule. Pues si tur cos cana bon dentro di poco nos lo wak e Bus di Salud ta brinda su servicio na comunidad!


14

Gezondheid, Bless You, Salud, Santé •Noticianan Internacional•

Compila door di Diandra Alders TURKS & CAICOS MALESA MISTERIOSO IDENTIFICA: Na e archipielago Caribense aki tawata reina un malesa misterioso cu a afecta centenares di hende, mayoria turista, y a causa hopi incertidumbre na e hotelnan di e islanan aki. e malesa aki. E virus ta yama norovirus, tambe conoci como “hospital virus”. Autoridadnan ta avisa tur hende pa laba nan man frecuentemente, prome y despues cu a come, y tambe despues di a uza baño. E autoridad turistico di Turks & Caicos a enfatisa cu nan islanan ta sigui habri pa turistanan y cu nan ta bon bini. www.caribbean360.com SENEGAL HISA E ACCESO NA AWA: E ‘International Finance Coorporation’ (IFC) a tene un conferencia na Dakar, e capital di Senegal pa 150 hendenan clave por reuni y discuti con pa hisa e acceso pa awa di bon calidad pa e poblacion di e paisnan Africano, en particular e paisnan cu ta keda zuid di e woestijn Sahara. Participantenan tawata hendenan halto den e diferente gobiernonan, ehecutivonan di companianan di awa y sanidad, y hendenan den mundo pa wak con e progreso a bay den e parti di mundo aki. Tambe pa siña con hendenan a mantene nan acceso pa awa di bon calidad na otro parti di mundo. www.allafrica.com HULANDA CON SERIO KEHONAN TA WORDO TUMA? E instituto Hulandes pa investigacion den cuido medico (NIVEL) a haci un encuesta bou di 1000 usuario di cuido y 2000 dunadonan di cuido pa wak con e dos gruponan aki ta pensa con kehonan ta wordo trata. E resultado tawata cu e publico en cu nan kehonan ta wordo tuma na serio y cu kehonan ta wordo trata imparcialmente. Dunadonan di cuido ta pensa otro tocante e tema aki. Por ehempel, 85% ta pensa cu e procedura di keho ta husto y 71% ta pensa cu e keho lo haya un trato imparcial. En contra, solamente 33% di

usuarionan di cuido ta pensa cu e procedura di keho ta husto y 19% so ta kere cu e keho lo haya un trato imparcial. Mas cu mita di e usuarionan di cuido ta pensa cu ta tene man riba cabes di e hospitalnan y dokternan, mientras solamente 12% di dokternan ta pensa esaki. www.zorgportaal.nl MERCA LEY PA ASEGURO GENERAL A WORDO AFIRMA: E Corte Supremo di Merca a dita un cu a tuma hopi experto di sorpresa, door cu e mayoria di e huesnan di e Corte tin ideologia conservativo cu no ta faborece expansion di servicio gubernamental. E decision di e Corte ta wordo mira como un gran victoria pa e presidente Mericano, Barack Obama. E decision ta encera entre otro cu companianan di seguro medico no por nenga di cubri un hende door di problemanan medico ya existente. Tambe tur hende lo ta obliga di tin seguro medico. www.cnn.com THAILAND VACUNACION PA DENGUE: E prome vacunacion contra di dengue a mustra cu e por proteha contra tres di e cuater tipo di dengue cu tin. Esaki e inventor di e vacunacion a anuncia na Thailand, na unda e investa purbando di averigua dicon e vacunacion no tin efecto contra e di cuater tipo di dengue. Mientras tanto a cuminsa cu un investigacion entre un grupo di 31,000 hende den 19 pais y riba dos continente. Expertonan ta kere cu e vacunacion por bay riba mercado na aña 2014 caba. www.latimes.com MERCA PRUEBA PA E CALIDAD DI CUMINDA: E compania multinacional di produccion di cuminda, Nestle, a cuminsa cu un departamento di desaroyo clinico pa por conduci investigacionnan riba e efecto di nutricion riba hende malo y hende saludabel. E stap aki a bin despues cu diferente servicionan di inspeccion di Merca y di Europa kier investiga profundamente e supuesto ben-

di cuminda ta bisa. www.reuters.com FIJI INTRODUCIENDO VACUNACION PA DOS VIRUS: E archipielago di Fiji a bira e di dos pais na mundo cu provee su ciudadanonan cu vacunacion pa e ‘Rotavirus’ y e virus Pneumococcal den su servicionan publico di salud. E vacunacionnan aki lo mester reduci e mortalidad den muchanan y tambe e casonan di pulmonia, diarea, y venenacion di sanger. E ultimo tres malesanan tin frecuentemente na Fiji. www.fbc.com HULANDA PRESCRIPCION DI MEDIONAN LAXANTE DI SPECIALISTANAN DI MUCHA PREOCUPA: Dokternan di cas ta prescribi mas biaha medionan laxante pa mucha sin cu tin necesidad. Aña pasa esaki a sosode cerca 400 mil mucha, 5 aña pasa tawatin 100 mil caso menos. Segun Dr. Marc Benninga, specialista di mucha pa gastro – enterelogia, dokternan di cas ta prescribi medionan laxante paso esaki ta un medio mas lihe pa ‘alivia’ e mucha. Dr. Benninga ta sigui bisa cu e medionan laxante no ta dañino pa e muchanan, pero si por tin efectonan secundario cu ta hopi fastioso. Mayoria di e kehonan di dolor di stoma di e muchanan lo ta relata na stress. www.nrc.nl UGANDA CASONAN DI EBOLA VIRUS TA SIGUI SUBI: Na e pais Africano di Uganda, e cantidad di cu e Ebola virus ta sigui subi. Aunke cu e cantidad di hende cu ta afecta actualmente ta di gobierno ta sigui e casonan di cerca door cu Ebola virus ta facilmente contagioso. E tipo di Ebola virus cu ta brota awor ta ‘Ebola Sudan’ cu normalmente ta mata 50% di hendenan cu ta infecta. Pa contene e virus aki mester puntra esnan infecta cu ken nan tawatin contacto y busca e hendenan aki. Despues e hendenan mester wordo tene cuarentena pa 21 dia pa ta sigur cu nan no a wordo infecta. Pa virus aki no ta cura ni vacunacion. www.npr.org


15

Inespera door di Solange Tchong

U

baby. Preparacion ta cuminsa for di ora cu haya sa cu ta na estado sea ta door di adapta e manera di come, busca informacion via internet, lesa buki y evita alcohol. Ta planea e camber di e baby y hunto cu esey ta cuminsa pensa riba e responsabilidad di tin un baby. Pero parti di preparacion pa bo parto ta cune. E intencion no ta pa spanta ningun hende muhe pero mas bien percura (of gynaecoloog) por yudabo cune. Den e articulo aki mi ta describi algun di e complicacionnan mas comun cu ta sosode durante e parto of embaraso. 1. Stress pa e baby. Esaki ta un terminologia cu awendia no ta wordo uza mucho mas. Stress pa e baby ta referi na e hecho cu partera of gynaecoloog ta sospecha cu e baby por ta den un sorto di emergencia ora nan ta wak cu e curason ta bati slow of no ta bati normal despues di un contraccion. Den caso cu e cervix ta completamente dilata, e partera of gynaecoloog lo por haci uzo di forceps (un instrumento pa yuda saca e baby lihe) of un extractor vacuum (manera un tipo di cup cu ta pasa riba e baby su cabes, tambe pa yuda saca e baby lihe). Si e metodonan ey no yuda e ora ta bay over na un seccio cesarea. 2. Stuitligging. Un baby su posicion den utero normalmente ta cabes abou.

3.

abou of di banda of cu pianan direccion abou. Ora cu ta conoci cu e baby ta den stuitligging e partera of gynaecoloog lo purba pa encurasha e baby pa bira cabes abou door di aplica presion cu su mannan riba e bariga y sa exactamente unda mester primi pa logra cu e baby bira. Esaki ta wordo haci ora tin 37 of 38 siman di e embaraso. Si e baby no ‘coopera’ e ora lo schedule un seccio cesarea sin embargo no semper ta opta pa opera. Depende con grandi e baby ta wordo calcula, con precies e posicion di e baby ta y di cuanto yiu e ta di e mama.

e boca di matriz. Placenta previa por lo general ta wordo descubri tempran den e embaraso. Den hopi caso, e placenta ta coregi su mes durante di e embaraso. Pero ora yega 36 siman y ainda e placenta ta cubri e boca di matriz completamente, e ora mester bay over na schedule un seccio cesarea. Den caso di hopi sangramento vaginal, e ora lo bay over na seccio cesarea inmediatamente pa evita cu e mama perde demasiado sanger cual por ta un situacion peligroso. 4. Desproporcion céfalo-pélvica (CPD). Esaki pa pasa door di e pelvis di e mama of e pelvis ta mucho chikito pa laga e cabes di e baby pasa, cu consecuencia cu no tin progreso. Den mayoria caso no por premira esaki aunke cu ta midi e pelvis di e mama (midimento cu man). No ta sigur pakico diripiente contraccionnan ta stop of pakico e baby no ta baha den e canal. E prome intento lo ta pa duna remedi pa ocasiona contraccionnan. Den caso cu esaki no resulta den progreso; e ora lo bay over na un seccio cesarea.


16

Say What? N

door di Joost van de Kamp os a haya noticia cu un di e opticanan cu nos ta traha cune a expande su servicionan pa e aseguradonan di AZV. Ta asina cu Optica Oduber & Kan, cu ta conoci riba tereno optometrico a añadi su servicionan cu un departamento di audiologia. Den e departamento di audiologia nan por haci testnan di oido y duna conseho riba e diferente tipo di aparato di oido y tambe haci mantencion di e aparatonan di oido. Pa brinda e servicio aki Oduber & Kan a contrata y registra den STAR (Stichting Audicienregister) y ta responsabel pa e departamento di audiologia. E aseguradonan di AZV cu tin problema di oido por wordo referi door di nan dokter di cas pa haci un test cerca Oduber & Kan pa asina check si nan tin mester di un aparato di oido. AZV ta cubri un cada 5 aña. Semper ta posibel pa haci un test sin compromiso directamente cerca Jan-Hendrik Breeuwer na Oduber & Kan den Caya Betico Croes 222 (Cayena Mall). Nan ta habri di dialuna te diasabra for di 8:30 te 18:00 or.

Colofon: “Pulso” ta un proyecto di departamento di Informacion & Comunicacion di Organo Ehecutivo AZV. E ta un corant gratis cu tin como meta pa informa y conscientisa e aseguradonan riba su seguro AZV. E di dos meta ta pa percura pa informacion yega na e aseguradonan di AZV riba diferente topico di salud, tanto na Aruba como internacional. Bo tin algun comentario, pregunta of sugerencia? Comunica cu nos na: info@uoazv.aw Tambe bo por yama nos na: Organo Ehecutivo AZV Rumbastraat 21 Tel. (297) 5279900 Redaccion: Diandra Alders Ethleen Henson Joost van de Kamp Lucy Strijdhaftig Solange Tchong Magaly Tobel

Colaborador: Partera Esther Croes Dokter Jason Petronilia Señora Maureen Laaf-Ras Solange Tchong Fotografo: Diandra Alders Solange Tchong Diseñador: Gerardo Perdomo Imprenta: Interprint N.V. Van Leeuwenhoekstraat 26 Oranjestad Aruba Siguiente edicion: 15 december 2012

Tur derecho reserva. Ningun parti di e edicion aki mag wordo multiplica, copia y/of publica sin e aprobacion previo y por escrito di e redaccion di Pulso. Aunke e edicion aki a wordo compila cu hopi cautela, e redaccion di Pulso y colaboradornan no ta acepta responsabilidad pa daño causa pa motibo di eror y/of imperfeccion den e edicion aki.


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.