Pulso 15

Page 1

13

pulso

Adiccion di sucu

HEADLINES

2 4

No resisti: Antibiotica y abo

Aprobacion Automatisa

3

Cannabis medicinal

5

Otro cara nobo: Dokter di cas Yolanda Dennert

6

Nos Recurso Natural: Aloe Vera

7

Style di movecion Kima caloria riba Beach

8

Triage

10

Mi falta djente

9

Cera conoci cu dokter di cas Melissa Wever Gastonan di tratamentonan medico den exterior durante 2012 Schizofrenie

11 14

Aruba, maart 2013. Edicion 15

GRATIS

Palabra di introduccion C

di antibiotica. Ta drenta e discussion tocante cannabis medicinal y ta explora e mundo di e techniconan dental. Pa cambio di dokter di cas bo ta tuma nota cu awor den 2013 esaki ta posibel

E bentaha di e servicio aki? Simplemente cu como asegurado di AZV bo ta yega directo

Salud! Redaccion Pulso


2

No resisti: Antibiotica y abo door di Diandra Alders

8

exander Fleming a ripara algo interesante. Un schimmel tawata stop un bacteria di crece. Esaki ta e schimmel penicilline.

a logra di uza e descubrimento di Fleming pa por trece e remedi aki pa un grupo grandi di hende. Awe’n dia e remedi penicilline ta forma parti di un grupo di medicina cu nos ta yama antibiotica. Esakinan ta remedinan cu dokter ta prescribi ora cu bo ta malo cu un infeccion di bacteria. Nota bon, antibiotica ta traha solamente contra bacteria, no contra di virus. Dokternan ta masha cuidadoso pa prescribi antibiotica y kisas bo a ripara cu nan ta stress hopi riba sigui e kuur mescos cu ta para riba e etiketa di e remedi y pa caba e kuur tambe. Dicon? Loke e antibiotica ta haci ta purba di mata tur e bacteria den bo curpa. Pero, si bo stop cu e kuur prome cu tempo, no tur e bacterianan ta muri y hasta bo por bira ‘immuun’ pa e antibiotica. Esaki kiermen cu e siguiente biaha cu bo ta haya e mesun antibiotica, cu bo a bira resistente pa e tipo di antibiotico cu bo a haya, y esaki lo no yudabo mas. Si e trayectoria aki sigui, lo no tin remedi disponibel pa curabo ora cu bo ta haya un infeccion. Na cierto paisnan Europeo unda cu no a tene un control estricto riba e prescripcion di antibiotica, tin un grado halto di resistencia na e antibiotica. Akinan ta trata mas tanto di paisnan manera España, Portugal, y Grecia. Hulanda te awor no tin un grado halto di resistencia. Pero, ki ora si bo por haya e antibiotica como remedi? Ora bo a wordo diagnostica cu pneumonia ta necesario pa uza antibiotica. Pero no ora cu ta griep of infeccion di orea, paso hopi biaha esakinan ta wordo causa door di virus, contra cual antibiotica no ta yuda. Tambe ta uza antibiotica pa combati infeccion di stoma (maagzweer) ora cu esaki a wordo causa door di un bacteria. Cierto malesanan sexual tambe ta wordo combati door di antibiotica. Tubercolose ta un otro malesa cu ta wordo trata door di antibiotica. E problema di e malesa aki ta cu e bacteria ta desaroya un resis-

tencia contra e antibiotica hopi lihe y ta resulta e ora cu e remedi no tin efecto mas. Kico ta pasa si bo a lubida di tuma un tablet? E ora tuma esaki lo mas pronto posibel, cu excepcion cu si ya caba ta hopi cerca di e ora pa tuma e siguiente tablet. E ora mester djis sigui tuma manera e schedule ta bisa, pero si mester caba cu e tratamento. Si bo tin duda, bo por yama bo dokter di cas of bo boticario pa haya e contesta necesario. Tin cierto remedinan cu no ta combina bon cu antibiotica. P’esey ta importante pa bo purba lo mas hopi di bay na e mesun botica, paso eynan tur bo datonan ta den nan administracion. Tambe semper bisa e dokter cua remedinan bo ta uzando, pa e por tuma e miho decision pa bo salud.

Nos ta spera cu bo a siña un tiki mas tocante antibiotica y tambe e motibo pakico semper bo mester caba cu e tratamento y sigui e instruccion di bo dunado di cuido.


3

Aprobacion Automatisa Pa algun forma di cuido medico of medio auxiliar bo mester di un aprobacion di antemano di AZV. Una vez cu AZV a duna aprobacion bo persona por reclama e peticion (cuido) cerca e dunador di cuido. Mayoria (60%) peticion di aprobacion ta haya un contesta dentro di 10 dia.

Ki ora bo mester di un aprobacion? Algun tipo di peticionnan mas comun ta: • Fysioterapia • Remedi special • Rolstoel special • Beugel dental • Aparato pa diabetico (test y machine) • Sapato special • Protesis dental • Articulonan di stoma (saco pa tripa) • Algun cirugia di indole dental • Material di incontinencia • Algun tipo di cirugia plastico • Kruk Pa mas informacion por bishita nos website www.azv.aw. Procedura di aprobacion E proceso di e peticionnan di aprobacion ta wordo regla pa e departamento di Machtiging. Pa aña e departamento ta ricibi alrededor di 30.000 peticion pa aña cual mas o menos 30% ta di fysioterapia. Peticionnan ta wordo manda cerca nos door di e dunador di cuido. E departamento di Machtiging ta regla e parti administrativo y e departamento di Conseheronan ta haci e tarea di duna conseho pa aproba e peticion. Ora e peticion wordo procesa e contesta ta wordo manda pa e dunador di cuido cu ta bay entrega e medio auxiliar of duna e tratamento medico. Tur e procedimento aki ta tuma tempo. Nos meta ta pa logra duna un contesta dentro di 10 dia di trabou na nos clientenan. Remedi ta un excepcion cual ta duna un contesta den 2 dia di trabou. Fin di 2012 60 % di tur e peticionnan ricibi a haya un contesta dentro di 10 dia. Pa e grupo di peticion di fysioterapia esaki tabata 70% cu a haya contesta dentro di 10 dia.

Inovacion den e departamento di aprobacion di aprobacion di fysioterapia ta bay automatisa. E peticion ta wordo manda door di e dunador di cuido, e ta wordo procesa, controla y duna contesta bek completamente automatisa. Con? E fysioterapista ta entrega e peticion pa medio di e webportaal (via internet) di AZV. For di akinan e informacionnan ta wordo pasa automaticamente den e systema interno di AZV cual na su turno ta controla tur peticion y esnan cu ta cumpli cu e rekisitonan stipula ta wordo acorda completamente automatisa te cu e comunicacion di nos decision na e fysioterapista. Tur e procedimento aki ta tuma 1 pa 2 dia dependiendo di e ora cu e peticion a wordo ricibi. Si e drenta atardi of anochi e ta cla pa su siguiente dia. E peticionnan cu mester di mas atencion ta wordo procesa pa e trahador den e departamento na e manera cu a wordo splica ariba. Futuro E parti di desaroyo aki ta den su fase inicial y tin algun caminda cu mester wordo perfecciona. E hefe di departamento ta completamente convenci cu esaki ta e caminda cu AZV tin cu cana pa duna un miho servicio na e asegurado. AZV a haci un inversion usando e recursonan y experticio cu tin den cas pa por a logra inicia e trayecto di automatisacion. Cu esaki e asegurado ta haya un contesta ariba su peticion mas rapido. Tur esfuerzo haci ta pa por cumpli cu un di e prioridadnan mas grandi di e plan strategico di AZV unda cu e asegurado ta central.


4

Cannabis medicinal U

door di Joost van de Kamp ltimadamente e topico cannabis ta bastante hot. Tin hende cu kier legalisa Marihuana y otro ta completamente contra iniciativanan asina. Den tur e discusionnan aki tambe ta bin dilanti e uzo di cannabis pa motibo medico. Ora nos a informa cerca profesionalnan den area di remedi riba e topico di cannabis medicinal e contesta tawata cu e discusion riba e uzo di cannabis den mundo

medico na Aruba no a wordo haci ainda, pasobra cannabis ta prohibi na Aruba. Esey no kiermen cu nan no ta kere den uzo di cannabis den cierto caso, pero e ta ilegal pues no ta posibel. Hulanda Pa busca informacion pa cua malesa cannabis por wordo uza nos a check un website di Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Hulandes cu ta dedica na cannabis medicinal esta www. cannabisbureau.nl. Riba e website aki nan ta yuda den caso di: • Dolor, cram di musculo y espasmo den caso di Multiple Sclerose(MS) of daño na medula espinal (ruggenmerg); • Nausea, perdemento di apetit, perdemento di peso y debilidad den caso di cancer y AIDS; • Nausea y sacamento causa door di remedinan of bestraling di cancer, infeccion di hiv y aids; • Dolor cronico di origen neurogenico (cu ta origina na e sistema nervioso), por ehempel daño di di un nervio, fantoompijn, dolor di cara, of dolor cronico cu ta persisti despues cu gordelroos a cura. • Tics den caso di syndroom di Gilles de la Tourette • Glaucoma cu ta resistente di terapia E Bureau voor Me-

dicinale Cannabis ta duna e informacion aki pa pashentnan di e malesanan menciona akiriba y pa medico y boticario. No ta tur e seguronan na Hulanda ta cubri cannabis, dus si e dokter ta prescribi’e ta posibel pa un pashent mes tin cu paga p’e na botica. Merca Prome instante bo por kere cu e regulacion di cannabis medicinal na Hulanda lo ta pasobra Hulanda ta conoci como un pais cu ta tolerante, pero tin mas pais unda cannabis medicinal ta algo normal cu por ta menos obvio. Durante ultimo eleccion di presidencial na Merca por a ripara cu cierto estado por a vota tambe pa legalisacion di cannabis. Merca, cu ta un pais cu ta hopi stricto riba tereno di droga , tin dos estado unda cannabis ta legal y 16 estado unda cannabis por wordo uza como remedi. Latino America Na Uruguay presidente José Mujica a inicia un plan pa legalisa cannabis na su pais y na Chile y Mexico ta existi proposicionnan similar den Parlamento. Den mayoria otro pais Latino Americano tin discusionnan pa regula cannabis pa asina sac’e for di mannan di organisacionnan criminal. Otro paisnan unda cannabis medicinal por wordo prescribi ta: Canada, Alemania, Austria, Finlandia, Italia, España, Israel y Portugal.


5 Otro cara nobo:

Dokter di cas

Yolanda Dennert

D

door di Solange Tchong en e plan strategico di AZV tin entre otro stipula e ampliacion di cantidad di dokternan di cas pa e aseguradonan. A yega na contracto cu algun dokter di cas nobo y un di nan ta dokter di cas Yolanda Dennert. Dokter Yolanda Dennert a nace na Suriname. Na edad di 13 aña su mayornan ta dicidi pa bin Aruba. E ta bira studiante na Colegio Arubano. Exitosamente e ta caba Colegio Arubano. Na aña 1996 e ta bay Maastricht, Hulanda unda e ta haci su basisopleiding algemene geneeskunde (medicina general). Despues di su doctoraal e ta haci onderzoek y ta traha pa e gemeentelijke sportservice. E ta cuminsa e specialisatie di huisartsgeneeskunde despues di esey. E tabata interesa pa haci un kaderopleiding (tin diferente opleiding cu bo por haci despues di bo opleiding di huisartsgeneeskunde) di sportgeneeskunde pero e no a haciele door cu e la bin bek Aruba. Dus e no tabata kier haci e opleiding di sportgeneeskunde mes, pero e kaderopleiding. e ta descubri cu si e bira specialist den un hospitaal esaki ta dunele contacto solamente ún biaha cu pashent of masha poco biaha. Su persona ta realisa su mes cu e trabou di un dokter di cas ta mucho mas interesante. Como dokter di cas bo ta e dokter di famia unda bo ta haya un bista den e historia medico di e famia y e relacionnan di malesa cu tin of por tin. Na di dos luga ora e noticia ta drenta cu su tata a bira malo e ta dicidi pa bin (den aña 2012) Aruba bek. Una bes cu dokter Yolanda Dennert ta kinan su meta ta pa cuida su tata y duna sosten na su famia. Tambe e mester a cuminsa evalua unda y ki dia e ta cuminsa traha. Diferente opcion ta wordo pensa y ta resulta den traha 4 luna fulltime na Stichting Algemeen Bejaardenzorg Aruba. E tempo na SABA tabata uno pa haya mas experiencia. Como dokter di cas e la siña hopi pero tur loke e la siña tabata na Hulanda. E hecho cu e por traha di cerca cu ‘nos’ grandinan ta algo speciaal p’e. Despues di esey, esta entrante 1 di februari 2013 dokter Yolanda Dennert ta cuminsa traha fulltime como dokter di cas na Caya J.E.M. Arends 17 A na Punta Brabo. Riba nos pregunta con dokter Yolanda Dennert ta describi su mes e ta conta nos cu e ta un dokter cu ta tuma su tempo pa splica tur cos detayadamente na su pashentnan. E ta haya importante pa educa su pashent kico por y kico no por, mas cu claro incluyendo e motibonan pakico. Mesun importante ta pa e pashent sa cu como dokter di cas e por yuda cu hopi cos, for di duna conseho te cu haci algun intervencion manera un paptest, duna inyeccion y mucho mas. E asegurado di AZV interesa pa inscribi cerca dokter di cas Yolanda DenneDennert na Caya J.E.M. Arends 17 A. Eynan bo ta haya un formulario di AZV y un formulario di dokter pa yena. E formulario di dokter tin preguntanan tocante bo datonan personal y bo historia medico manera por ehempel si di dokter Yolanda Dennert ta traha cu cita solamente. Con esaki ta funciona mainta- prome cu 11.00’r. E assistente di dokter lo haci bo algun pregunta pa haya sa ki sorto di keho tin. Ta traha un afspraak mas lihe cu ta posibel.


6

N

Nos Recurso Natural:

Aloe Vera

door di Diandra Alders a Aruba no tin un abundancia di plantacion, pero e mata aki a wordo cultiva na Aruba pa mas cu 150 aña. Esaki ta e mata Aloe Vera. Aloe Vera ta un mata nativo di e continente Africano, pero awor ta crece tur caminda na mundo. Pa mas di 6000 aña a uza e mata aki pa tratamento di cutis, como laxante y pa trata diabetes. Cu tempo e dos ultimo uzonan aki a wordo elimina, y awor Aloe ta wordo uza pa tratamento di cuero. Con bo por usa Aloe Vera? Estudionan a mustra cu Aloe ta yuda cura cuero kima, irritacion den cuero, cortanan chikito y manchanan. Tin indicacion cu e produkto aki tambe por yuda den trata e kimanan di radiacion cu hende ta tuma pa combati cancer. Hendenan cu ta allergico pa siboyo, ajo y

esaki mester pela e blachi na man of cu mashin. Combinando esaki cu cierto producto pa haci e likido mas diki, bo ta haya Aloe Vera gel. Den e rand di blachi bo ta haya tambe e producto Aloe Latex. Di e producto aki remedinan tawata wordo traha, especialmente remedinan laxante. E mata ta uno cu por biba den lugarnan calor y seco, y e no tin enemigonan natural. Esaki kiermen cu, compara cu otro matanan, e Aloe Vera por wordo planta y procesa sin cu pesticida ta necesario. Na e momentonan aki scien-

Tin gruponan ta investigando e efecto di Aloe riba hendenan cu ta diabetico, y otro grupo ta investigando si uzo di Aloe Vera por baha e nivel di cholesterol. Pues Aloe Vera ta un mata cu hopi potencial!

tambe pa Aloe Vera. E blachi di Aloe ta wordo uza door di machike manualmente of door di un saca e pidinan cu no por a wordo machika y sigui procesa e blachinan te ora cu nan bira un sorto di likido. E likido aki ta uza den productonan cosmetico. Den e blachi mes tambe tin un likido. Pa haya

Enchilada di galiña

door di Lucy Strijdhaftig E receta aki ta lihe y facil pa prepara. Pa e receta aki mester haci uzo di un forno y personalmente ami ta gusta horna cuminda

para hopi den cushina. Pa e receta aki mester e siguiente ingredientenan: • • 1 ½ liber di pechuga • 2 telepel di comino • 2 telepel di garlic powder • 1 telepel di un mix di condimento Mexicano (tin diferente sorto na supermercado) • 1 siboyo cora corta chikito • • 1 cup maishi frozen • chili henter, 5 esun nan den bleki tin diferente marca p.e El Paso, saka e simia y corte chikito • 4 chili chipotle chili, esun den bleki, tin diferente marca p.e. Goya, saca simia y corte chikito • 1 bleki di 28 ounce di tomati herbi (stewed tomato) • ½ telepel hariña blanco • 16 corn tortillas • 1 ½ cup sauce di enchilada, den bleki, tin diferente marca p.e El paso.

• 1 cup shredded Cheddar and Jack cheese, bo ta haya nan den paki raspa caba. • Corta cilantro, siboyo largo y tomati fresco • Sour crème 1 Ariba e pechuga di galiña ta strooi salo y peper. pechuga 7 minuut cada banda of te ora bo mira cu e no ta curu mas. Prome cu bira e pechuga otro banda ta pone comino, garlic powder y e mix Mexicano ariba dje y hasa otro banda. 2 Despues ta agrega e maishi y e chili nan. Mix e hunto. Despues di esaki ta agrega e tomati herbi den dje y ta lage cushina pa un minuut. 3 Despues cu e pechuga a fria ta hile for di otro y ta agrega esaki hunto cu e berduranan. Y ta basha e hariña blanco ariba dje pa mara e saus aki un tiki. 4 Ta hinca e corn tortilla pa 30 seconde den microwave pa haci nan un poco moli. 5 Den un forma di glas of aluminium ta basha un poco di e saus ariba e fondo. 6 Pone e saus di enchilada den un scalchi y pasa e tortilla den e saus di enchilada y despues ta yena e tortilla cu e mix di e galiña. Ta lore y ta pone

den e forma lagando e parti unda a doble abao. Ora cu caba di pone tur e tortilla den e forma ta basha e resto di e saus di enchilada ariba nan. Y tambe ta strooi e keshi ariba. 7 Pone horna pa 15 minuut den un forno 350 F of te ora e keshi smelt. 8 Ora e ta cla ta strooi e cilantro, siboyo largo y tomati y sour crème ariba e enchilada. Por come cu aros y bonchi of cu un salada.


7

Style di movecion

Kima caloria riba Beach B door di Joost van de Kamp o cuero no ta unico cos cu por kima ora bo ta bay beach. Caloria ta kima masha bon tambe durante diferente actividad na lama. No ta necesario pa bay all out, tin tipo di movecion cu ta facil y agradabel y toch ta yudabo kima un paar di caloria. Nos a pone un paar di opcionnan riba

trainer Nicole Nichols a añadi cuanto caloria bo lo kima haciendo e siguiente actividadnan. Sinta banda di lama Esey ta rustig, toch? Hasta asina, sinta den stul haci nada bo ta kima un 80 caloria pa ora. Pero esaki no ta yama Style di movecion por nada, dus nos ta busca algo mas activo. Traha un kasteel di santo Hungando den santo bo ta move un tiki mas caba y bo ta kima 100 caloria pa ora. Si bo ta busca un paar di hemchi awa for di lama bo ta dobel of tripel e cantidad di caloria facilmente. Piscamento Otro actividad rustig. Tira un liña den awa pa purba catch pisca. Pa hopi hende pisca ta relaxing y ta baha stress. E no ta conta echt manera movecion, pero e ta mihor cu keda sinta haci nada. E lo kima un 120 pa 150 calobo ta catch un pisca di berdad. Pisca ta hopi saludabel y mas fresco cu stret for di lama no ta existi. Frisbee Hunga frisbee ta un actividad pret unda bo ta uza bo schouder y braza y di mesun tempo bo ta mehora bo coordinacion di wowo cu man. Bo lo kima mas o menos 175 caloria pa ora. Si bo ta hacie coriendo bo lo kima hopi mas caloria. Un manera pa hinca mas movecion ta pa tira e frisbee cu bo man robes (si normalmente bo ta uza bo man drechi). Esey ta un manera pa laga bo partner core hopi mas. (Asumiendo cu bo ta tira mas mihor cu bo man dominante) BodyBoard Un actividad den lama ta body boarding. Bo ta uza full bo curpa ora di body board parecido cu ora di landa, pero no asina hopi cu por ehempel die hards cu ta body board na e costa noord di Aruba). Body boarding ta relativamente facil pa haci, pero e ta zorg pa e pulso di bo curason ta aumenta y pesey e ta conta como un cardio workout. Body

board lo kima entre 200 pa 250 caloria pa ora.

Bula ola Probablemente un di e cosnan mas pret pa haci na lama ta bula e olanan. Bo ta uza tur e musculonan principal di bo curpa parti abou. E awa ta funcciona como resistencia adicional pa bo kima hasta mas caloria compara cu si bo lo bula riba tera. E actividad aki ta bon pa 300 caloria pa ora. Si bo ta añadi un tiki aquajogging extra e lo bira hasta 400 pa 500 caloria pa ora. Beach raquetball, badminton Cu e weganan aki bo ta uza full bo curpa y bo ta ordinacion di man cu wowo. E weganan aki tin den commun cu tin momentonan di intensidad halto di esfuerso sigui door di momentonan mas trankil, esaki nan ta yama interval training y e ta un bon manera pa train bo curason y pulmon kimando caloria. 300 – 450 caloria pa ora)

Kayak Uza bo brasanan pa peddle den awa ta hisa bo pulso di curason y ta stimula bo curpa na un manera cu un actividad tradicional di cardio no ta haci. Normalmente un actividad di cardio tin e focus riba bo pianan. Un ora den kayak lo kima mas o menos 350 caloria pa ora. Cana y core riba beach Cana of core den e santo di lama ta provoca bo balansa y ta envolucra mas musculonan compara cu cana of core riba caminda. Esey kiermen cu bo ta kima 30% riba beach compara cu riba caminda canando riba mesun speed. Depende si bo ta cana of core bo ta kima entre 330 te 800 caloria pa ora. Landamento Landa ta un tremendo actividad aerobico cu ta envolucra full bo curpa. Loke ta dushi di train den awa ta cu bo curpa ta refresca di biaha y e ta dunabo e sensacion cu bo training ta costa menos esfuerso cu e ta haci realmente. Si bo ta landa contra e coriente bo lo kima mas, pero landa normal ta kima 410 caloria pa ora. Beach Volleyball Beach volleyball ta haci un apleacion riba bo pia pa e parti di core y bula y riba bo parti di curpa ariba pa dal e bala. E tambe ta bon pa e team spirit entre e participantenan. Menos participante kiermen mas caloria, pasobra bo tin cu move mas den e wega. Normalmente bo lo kima 500 caloria pa ora hangando beach volley.


8

Triage

door di dr. Yolanda Dennert

T

riage ta e evaluacion di pashentnan den diferente categoria, na unda age) ta wordo aplica na spoedeisende eerste hulp (SEH) di hospitalnan y na e dokter di cas na warda pa por determina e urgencia di e pashentnan cu ta yega y e yamadanan telefonico. Triage ta e palabra Frances pa sortia, na unda e tres Latin (tri) ainda ta wordo reconoci. E tabata wordo uza den e Prome Guera Mundial pa di prome biaha

di bataya (intratabel, tratabel na e luga mes, mester bay hospital). E meta ta pa establece prioridad y dicidi cua pashentnan mester haya tratamento medico prome y cua pashentnan por warda un tempo cortico of largo riba ayudo. Banda di esey, triage tambe ta wordo uza cada bes mas pa indica door di ken e pashent (eventualmente) mester wordo yuda y kico e continuacion di tratamento ta. Pa contesta y guia den bon direccion e cantidad grandi di preguntanan di e pashentnan y pa percura cu e cuido wordo duna na e bon momento, e ta importante pa riba cada pregunta di e pashent dedica e atencion adecuado. E factornan di e pashent semper ta hunga un rol ora di determina e maneho. Dokter di cas y assistent ta determina unda cu ta posibel e maneho hunto cu e pashent, ponsabilidad propio di e pashent. Educacion y informacion adecuado ta un condicion. E perspicacia personal di un dokter di cas naturalmente tambe ta un aspecto importante.


9

Mi falta djente

door di Magaly Tobel

P

ulso a tene ultimamente un entrevista cu sr. Igor Croes ariba kico ta encera e trabou di un tecnico di djente. E informacion ricibi a rekeri mas claridad kico ta e cuido cu AZV ta cumpra y na cual manera. Den e parti aki a acerca nos consehero dental den cas se単or R. Schouten y cu sosten di stagiaire J. Franca a logra trece un articulo pa nos clientenan. Tecnico di djente Un tecnico di djente (tandtechnicus) ta esun encarga di labora tur e trabounan cu un dentista ta rekeri pa un pashent ya sea pa traha un corona, retainers of otro artefactonan relaciona cu loke cada persona individualmente ta rekeri. E trabou aki ta exigi hopi precision y exactitud pa motibo cu na tista a pidi e tecnico di djente sea den color, forma, etcetera ...y mester por adapta perfectamente. Den e forma aki e dentista conhuntamente cu e tecnico di djente ta duna e cuido rekeri na nos aseguradonan ariba e tereno di estetica, funcional y fonacion. Proceso di elaboracion Ora un persona bay dentista y e dentista diagnostica cu lo mester realisa cierto areglo den e boca, e dentista ta tuma un molde di e boca y ta yena un rapport cu loke e pashent ta rekeri y esakinan e ta manda pa un tecnico di djente di e dentista su escogencia. Ora e tecnico di djente elabora cierto procedemento e ta manda esaki na e dentista pa asina e por adapta e trabou directamente na e pashent. E tecnico di djente no ta permiti pa tin contacto directo cu pashent y dependiendo di e tratamento por manda e trabou bek na e tecnico di djente 1of 2 biaha mas pa por logra haya precision y exactitud di e trabou den e boca. AZV ta contrata cu un tecnico di djente solamente via di un dentista. E dentista ta keda responsabel pa e producto cu ta traha door di e tecnico di djente. Historia di Laboratorio Dental Technodent Na 1962 e laboratorio aki a wordo funda door di Se単or Alfonso Croes q.e.p.d. y despues hunto cu su se単ora nan tabata eherce e profesion aki. Despues nan yiunan Igor y Marc a sigui e paso di nan mayornan. Esaki a haci cu e la bira un negoshi di famia. Awendia tin tres tecnico di djente ta traha na Technodent. Mision di Technodent Meta di tecnico di djente ta pa mehora nan trabounan y calidad di esaki mediante apara-

tonan cu tin disponibel pa nan como tecnico . Pa asina cada dia hunto cu e dentista por logra satisface e pashentnan den nan necesidad ya sea estetica, funcional y aporta na un miho salud.

Mensahe Asisti na bo dentista regularmente y hunto nos por tin un smile bunita y saludabel.


10

Cera conoci cu dokter di cas Melissa Wever

A

door di Solange Tchong ña pasa den luna di September, AZV tabata tin e placer di cera contracto cu un dokter di cas mas, esta dokter Melissa Wever. Dokter Melissa Wever a tuma na su encargo e pashentnan di dokter di cas Westrate na momento cu su persona a baha cu pensioen. Esaki tabata un solucion hopi bon pa e aseguradonan di AZV cu e momento ey tabata inscribi cerca dokter Westrate y cu mester sigui haya nan Veen Zeppenfeldtstraat, net banda di Botica San Lucas. Melissa Wever a nace na Aruba. E la crece den e bario di Brazil y a sigui scol basico na San Nicolas. Despues di scol basico e la bay Colegio Arubano VWO. Su prome intencion tempo e tabata tin 10 aña tabata pa bay studia pa dokter di mucha. Segun e ta conta nos su interes pa bira dokter a nace pasobra e tabata tin amistad cu e yiu di dokter di cas E. Boderie. Esaki a dun’e e oportunidad pa conoce dokter E. Boderie y wak con e ta trata su pashentnan. Melissa Wever a gusta con e dokter di cas aki tabata bay om cu su pashentnan y eynan e pensamento pa bira dokter a cuminsa.

Y asina Melissa Wever a sigui su meta. Na 2001 e ta bay Nijmegen, Hulanda pa studia medicina general. E estudio di medicina general ta consisti di 4 aña teoria y 2 aña co-schappen (haya experiencia den practica). Durante e estudio aki, Melissa Wever ta scoge pa haci su co-schap na Aruba cerca dokter di cas J. Samuels. Manera Melissa Wever ta splica nos cada studiante por scoge un topico y den su caso e tabata ‘huisartsgeneeskunde’. Despues di su experiencia cerca doknalisa su estudio. Cu determinacion Melissa Wever ta Na comienso di aña 2009 Melissa Wever ta regresa Aruba. Mesora e ta haya e oportunidad pa traha como zaalarts riba e kinderafdeling di Dokter Horacio Oduber Hospitaal. E ta pensa cu traha ta bon pa e haya experiencia pero cu e lo mester bay bek Hulanda pa bay sigui cu e specialisacion como dokter di cas. Pero pa motibo personal e la dicidi di para e idea un rato. Mientrastanto tabata September 2009 y pa prome biaha na Aruba ta start e proyecto di estudio pa dokter di cas pa medio di guia di Universidad VU di Amsterdam, Hulanda. Melissa Wever no a duda ningun rato y ta solicita mesora pa esaki. E estudio di specialisacion

pa dokter di cas ta dura 3 aña y awe orguyosamente e tin su titulo den su man. Riba e pregunta kico Melissa Wever ta gusta mas hopi di su trabou e ta bisa nos cu tur dia ta diferente. Cada contacto cu pashent ta otro paso cada pashent tin otro tipo di sintoma. Loke e ta haya importante ta pa e pashent compronde tur loke nan dos ta papia, e ta duna espacio pa pashent trece su sintomanan dilanti y purba busca un solucion pa e pashent. E solucion por varia for di duna conseho of traha un plan di tratamento. Loke ta hopi importante pa pashent compronde ta cu cada dokter di cas tin un maximo cantidad di sintoma/keho cu e por atende durante un consulta. Den caso di dokter di cas Melissa Wever e ta scucha te maximo dos sintoma/keho den un consulta. E motibo tras di esaki ta paso dokter Melissa Wever kier ta sigur cu e ta duna e pashent e miho atencion y cuido posibel. Interesa pa inscribi cerca dokter di cas Melissa Wever? Esaki por door di pasa personalmente pa yena formuDokter di cas Melissa Wever mes lo percura pa manda e peticion pa cambio na AZV y AZV na su turno ta percura pa manda e polisblad nobo pa bo via post.


11

Gastonan di tratamentonan medico den exterior durante 2012

D

door di Sigfried Lumenier en e ultimo edicion a elabora un poco riba e maneho di e gastonan di cuido medico den exterior. A duna enfasis riba e importancia di servicio medico

padilanti cu no por ignora cuido medico djis pa tenido na maneho di salud di e aseguradonan. Un cierto componentenan di gastonan dentro di un empresa of organisacion. Sinembargo e resultado cu a wordo manda den exterior pa tratamento medico. Resultado preliminar 2012 Na principio di e aña aki a presupuesta pa manda 937 asegurado di AZV pa ricibi cuido medico necesario y avansa den exterior. A resulta cu a manda te cu december 2012 un total di 1115 asegurado na diferente parti den exterior pa ricibi trato medico. asegurado a wordo manda den exterior durante 2012. Tambe por compara cu e añanan anterior. Figura 1 Uitzendingen per land 2008 2009 2010 2011 2012 Colombia 362 423 590 649 571 Curaçao 316 298 301 291 420 Nederland 92 83 103 90 94 USA 3 0 17 6 9 Venezuela 119 27 7 6 20 Bonaire 0 0 0 0 1 Sint Maarten 0 2 0 0 0 892 833 1,018 1,042 1,115

manda den exterior na 2012 pa e specialismo aki presupuesto mucho mas cu e 1.8miyon cu a sur-

Figura 2

uno. Si nos compara e totalnan di aña 2012 saliendo for di e punto di bista di e totalnan for di 2010 como basico, nos por conclui cu mayoria gastonan di e diferente tratamentonan medico a baha un poco pero toch a keda basta modera den casi e mesun resultado. Cu excepto di esun di specialismo di bista cu a subi substancialmente cu comparacion cu 2010 y te hasta compara cu e añanan mas prome.

1.200

Pa conclui: un calculacion for di un otro angulo

E paisnan cu mas ta manda asegurado pa tratamento medico den exterior ta primeramente Colombia sigui pa Corsou y na tercer luga Hulanmira e paisnan marca cu diferente color pa idenmedico na e respectivo paisnan durante 2012.

1.000

registra. Si reparti e gastonan medico den exterior na e aseguradonan aki, cada asegurado lo

800 600 400 200 0

2008

2009

2010

2011

2012

Bonaire Sint Maarten USA Nederland Curacao Venezuela Colombia Specialismo vs Gastonan Medico E aspecto medico specialisa ta tratamento medico cu cada Dunado di Cuido Medico ta brinda na su pashent. Pa AZV den particular esakinan ta e gastonan cu ta wordo paga na e Dunadonan di Cuido Medico pa nan servicio specialisa brinda na e aseguradonan di AZV. Aki ta sigui un ilustracion di e gastonan manera nan ta dividi den nan respectivo categoria di specialismo paga den exterior: Figura 3

Ta papia aki di un resultado di 178 asegurado cu a bini acerca di loke a planea na principio di 2012. Kiermen un resultado di 178 negativo. Segun cu e periodonan di 2012 tabata pasando, AZV den pasa e total di 937 aki durante e aña. Esaki tambe a keda menciona den nos edicion di december ultimo. Si tuma e analisis cu AZV a haci te cu september 2012, AZV a proyecta pa manda den exterior un total di 1093 asegurado te cu december por conclui cu a bini acerca 22 asegurado y no 178 acerca. ultimo ta papia cu lo manda un total di 1122 asegurado den exterior, toch AZV no a alcansa e total aki. Tambe den e mesun relato aki ta menciona cu cu november ultimo pa e aseguradonan manda den exterior. Si compara e suma di 28.2miyon cu AZV a presupuesta pa 2012 pa paga e gastonan

Uitzendingen per specialisme (obv diagnose) Oogheelkunde Cardiologie Maligniteit Kindergeneeskunde Neuro-Chirurgie Kaakchirurgie Chirurgie Longziekten Neurologie K.N.O. Interne Ziekten Nefrologie Overige

2008 2009 2010 2011 2012 225 219 268 279 423 229 130 196 192 146 162 188 215 221 214 90 82 94 91 70 36 59 73 71 75 40 35 49 47 47 20 14 27 26 20 8 6 6 23 14 7 25 20 9 12 6 8 10 11 14 7 12 8 28 29 3 13 4 11 8 48 33 43 59 42 892 833 1,018 1,042 1,115

Si mira bon akiriba e gasto di mas halto ta esun di oogheelkunde esta specialismo di bista, cu ta suma un total di 423 asegurado cu a wordo

durante 2012 pa cubri e gastonan aki cu ta yega un total di 30miyon te cu november 2012. Pero e manera di calcula aki no ta e realidad di e ley di AZV. Aki simplemente kier ilustra un poco mas cla e gastonan medico haci den exterior for di un otro angulo.


12

Cambio di dokter di cas?

door di Solange Tchong

P

or tin diferente motibo pa cual un asegurado ta desea pa cambia di dokter di cas. Pero si puntra AZV su opinion tocante esaki e contesta ta cu na prome instante semper AZV ta promove cu ora tin un diferencia di opinion of ora tin falta di informacion entre pashent y dokter di cas, ta bon pa bay bek cerca e dokter di cas y pidi pa un aclaracion. Na spaño tin un dicho ta bisa “hablando se entiende”. Esaki ta conta entre e relacion di un pashent y su dokter di cas tambe. Pashent mester por splica su sintoma y bisa hopi biaha tambe kico

e mes ta pensa di su sintoma. E dokter di cas na su turno mester por splica kico e ta pensa, kico su plan di tratamento ta y argumenta pakico e ta opina cu algo por of no por. Tambe e dokter di cas lo tene na cuenta e desaroyo cu e ta wak den bo condicion. No necesariamente tur ora ambos partido mester ta riba e mesun liña pero e dokter di cas lo sa di splica pakico e kier tuma un cierto paso. Abo como pashent tin tur derecho pa haci pregunta y duna bo aprobacion pa e tratamento. Sin embargo por resulta cu pashent kier haci cambio di dokter di cas. Manera a bisa na principio di e articulo aki, por tin varios motibo dikon un pashent kier cambia. Ora a yega na e conclu-

sion aki e asegurado (of pashent) mester tene cuenta si cu algun palabracion cu AZV tin hunto cu e dokternan di cas. Anto ún di e palabracionnan ey ta referi e cantidad di pashent cu cada dokter di cas mag di tin. AZV tin un contracto cu e dokternan di cas den cual ta stipula cu cada dokter di cas no mag surpasa e cantidad maximo di 2475 pashent inscribi cerca un dokter di cas. Pakico? Pa asina abo como pashent por haya bon atencion y no mester warda mucho ora pidi pa un afspraak. Pa haya sa cua dokternan di cas tin luga por yama nos na na 5279900 (AZV Rumbastraat) of 5840030 (AZV San Nicolas).


13

Adiccion di sucu door di Marylou de Windt

E

hecho di ta adicto na sucu ta realmente

cerebro y e sustancia aki ta dunabo un bon sensacion. E ta haci cu bo ta sintibo bon. Dopamine ta un sustancia cu ta haci posibel cu bo nervionan ta comunica cu otro. Dopamine ta envolvi den 3 ruta di comunicacion den bo cerebro. E prome ruta ta controla movimento, e di 2 ruta ta hunga un rol den bo manera di pensa, espe-

pensamento y actuacion ordena. E delaster ruta ta regla emocion y motivacion. Dopamine ta un ‘mensajero’ di suma importancia den bo curpa. exceso, por causa bo hopi problema. Ora bo ta adicto na sucu uso di esaki ta ponebo sinti bon y ta sigui busca e sensacion bon aki cual e ta haya a traves di bo uso excesivo di sucu. Con bo por stop cu e adiccion di sucu? Lo mas importante ta pa bo realisa cu bo tin un adiccion di sucu y acepta cu e ta realmente un adiccion. Adiccion di sucu bo por elimina y vence solamente si bo tin hopi disciplina y voluntad. E ostra cu esaki ta posibel. Algun tips con bo mes por combati e adiccion ta: 1) Conoce bo mes! Tin hende cu – mescos cu ora bo kier stop di huma sigaria – e mihor manera pa nan kita di nan adiccion ta di stop di huma inmediatamente. Tin otro cu tin cu stop gradualmente. Cual sistema ta esun mas adecua pa bo? Wel, lo principal ta pa bo ta honesto cu bo mes tocante e metodo cu ta mi-

hor pa bo y decidi cual di nan bo kier aplica. Si bo ta scohe pa e manera pa stop gradualmente, traha un plan y skirbi con tur siman bo lo kier bai usa menos sucu. Traha un plan realistico, pero detaya y tene bo mes na esaki. Door di traha un plan e chens pa logra ta mucho mas grandi. Si bo ta scohe pa e sistema radical, pues pa stop den un biaha, traha un lista di cos dushi cu nunca mas bo lo come y cual si. Skirbi tambe exactamente e cantidad di cada cos. 2) Traha riba bo ‘mindset’, esta bo estilo di pensa! Haci uso di e poder di bo mente pa haci cualkier cambio den bo bida. Tur cambio ta cuminsa den bo pensamento. Algo cu sigur ta yuda ta si tur dia bo ta para keto y realisa bo tur e consecuencianan enorme y negativo cu sucu tin pa bo curpa y pa bo salud. Penetra cu bo mente den e parti interior di bo curpa; bo corazon, bo otro organonan y bo ardere cantidad excesivo di sucu. Realisa bo con cansa y sin energia esaki por hacibo. Pensa riba tur e enfermedadnan cronico, manera diabetes mellitus tipo 2, sobrepeso, obesidad, problemanan cardiovascular, etc. cu uso excesivo di sucu ta ocasiona pa bo salud. Bo kier sigui envenena bo mes y engrandece e chens pa haya enfermedadnan serio y cronico? Un cos dushi extra ta vale la pena tur e miseria aki? Adaptacion di bo mindset ta e cambio mas importante cual a yuda mayoria di hende caba. 3) Tuma medida! Revisa bo kashi di cushina y bo frigidaire y deshaco, pasta blanco y aroz blanco. E productonan aki

no ta contene solamente sucu, pero tambe zetmeel cu ta subi bo cholesterol y e nivel di sucu den bo sanger. Y tambe ta causante di diferente enfermedad serio y cronico. 4) Come y bebe saludabel! • cuminsa bo dia cu un bon desayuno cu productonan saludabel, p.e.; pan di trigo, cereal y productonan lacteo (halfvol) • come 2 @ 3 fruta pa dia; fruta ta contene e sucu natural y saludabel cual ta fructose • stop uso di bebida cu ta contene hopi sucu y •

mas saludabel y puro! come por lo menos 5 vez pa dia algo. Asinaki bo ta evita di sinti hamber cada vez y bo ta tene e sucu den bo sanger na nivel

dunabo un bon sensacion. Haciendo actividad ta yuda mantene bo curpa saludabel. Adiccion di sucu no ta facil pa combati, pero tampoco e ta algo imposibel y bo por logra na domina y vence e adiccion aki cu un cambio den bo estilo di pensa y biba. Si bo logra na combati e adiccion di sucu e recompensa cu esaki ta dunabo ta un sensacion fantastico, pasobra no solamente bo ta rebaha di peso, pero cada dia bo lo sintibo mehor, yen di energia y vitalidad! Mi ta desea bo hopi exito cu bo esfuerzo pa combati bo adiccion di sucu!


14

Schizofrenie Schizofrenie Schizofrenie Schizofrenie Schizofrenie Schizofrenie Schizofrenie Schizofrenie Schizofrenie Schizofrenie Schizofrenie


e

15

E

door di Solange Tchong terminologia ‘schizofrenie’ (den griego ‘espirito dividi’) ta bini for di psychiatra Bleurer (1911), cu tabata un persona cu a sigui traha riba e resultadonan di Kraeplin (1896). Kraeplin tabata papia e tempo ey di ‘dementia praecox’ (demencia tempran) pa motibo cu na su parecer tabata tin un decaimento poco poco cu tabata cuminsa den e pubertad of den adolescencia.

door di diferente trayecto. Finalmente e acento ta wordo poni riba e seriedad di e malesa y e hecho cu e ta cronico (pa semper, malesa no por cura y no ta kita). Schizofrenie ta un malesa psychico cu por tuma diferente forma y gradacion. Mas o menos 1 riba 100 persona ta desaroya e malesa aki. Schizofrenie no ta diferencia entre hende muhe y hende homber. E ta aparece cerca cada sexo cu e mesun frecuencia (regularidad). Un sintoma di un pashent ta cu minimo un biaha e la haya un episodio psychotico. Ora tin un “psychose” e pashent ta perde contacto cu realidad. Esaki ta indica cu tin un problema serio pa procesa informacion. Den un psychose por haya tur sorto di sintoma manera ‘wanen’(pensamentonan individual y totalmente diferente cu loke ta wordo considera general of normal), hallucinacion, problemanan di actitud of e forma di pensa. Schizofrenie ta wordo considera un di e pio malesanan mental cu un persona por haya. E malesa schizofrenie ta pasa den diferente fase. Ta • Premorbide fase; esaki ta e periodo prome cu e sintomanan cuminsa revela nan mes. E persona no ta malo pero por cuminsa ripara algun cosnan cu ta indicativo pa desaroya schizofrenie (asina yama neuropsychologische markers) • Prodromale fase; esaki ta e fase prome cu haya e psychose (dus prome cu perde contacto cu realidad). E pashent ta isola su mes completamente y no ta den disposicion pa traha. Tambe no tin interes pa cuida su mes. E pashent ta hopi sensitivo pa reaccion di otro persona. Poco poco tin un cambio den su personalidad. E ta cuminsa comporta su mes straño y den su contacto cu hende e ta full diferente cu prome. Sea e ta cuminsa haci comosifuera cu e ta un ‘big shot’ of e ta cuminsa papia masha cauteloso of hustamente e no kier haci net nada. E ta desaroya ideanan cu otro hende no por compronde, e ta bisa cu e ta super inteligente of e ta bisa cu e ta perdi, e no ta kere su mayornan ta su berdadero mayornan y asina por tin mucho mas idea. A medida cu e fase

aki ta sigui desaroya e ta drenta e ‘psychotische waanstemming’. Pensamentonan manera ‘e otro lo ta rabia riba mi y por ataca mi’ lo presenta y por resulta den paranoïde. E paranoïde lo duna e pashent un sentimento malo, incomodo, haya miedo y sinti su mes amenasa. Tur e sentimentonan aki ta e base pa un psychose y por sigui desaroya den ideanan mas irreal y cu no por coregi. E pashent no ta sinti su mes comodo mas y por bira agresivo. Su hendenan of famia rond di dje no por compronde. • Fase di psychose diripente. E fase aki ta ‘anuncia’ su mes door di insomnia extremo algun dia prome cu e psychose. E pashent ta full bruha y desorienta. E no tin contacto cu realidad. Tur cos rond di dje tin un pakico pero segun su punto di bista. Un ehempel: e tienda tin hopi hende paso tur ta planea pa ataca su persona of e bisiña a pone e saco di sushi dilanti su porta di cas paso tin un complot contra dje. E pashent ta cuminsa wak diferente cos y por scucha stem. E tin hopi miedo y ta convenci di loke ta pasando. • Periodo stabiel of rust. Despues di e psychose mas o menos 30% di e pashentnan ta recupera. Sin embargo schizofrenie ta un malesa cronico, solamente por purba na maneha e sintomanan e miho manera cu ta posibel. Den e periodo di rust ainda tin pashent cu por scucha stem of no ta mustra emocion. E pashent no por concentra y ta cansa lihe. Pa un persona cu schizofrenie ta mester ta riba un nivel simpel. E prome biaha cu lo por ripara e malesa ta entre e edad di 15 pa 45 aña unda e sintomanan ta presenta y ta dura pa un periodo largo por ehempel 1 luna, 3 luna of mas largo. Pa por diagnostica e malesa di schizofrenie tin dos diferente criteria cu ta wordo usa. Por haci uso di e asina yama DSMIV pero tin e otro tambe, esta e criteria segun ICD10. E prome, esta e DSM-IV ta stipula cu e persona mester tin minimo seis luna cu e sintomanan pa por papia di schizofrenie. E otro criteria (ICD-10) ta stipula cu e persona mester tin minimo 1 luna sigui cu e sintomanan pa por papia di schizofrenie. Sin embargo e diagnostico semper ta uno den man di profesionalnan medico, den e caso aki un psikiatra. No ta tur pashent lo haya tur sintoma igual pero siguiente: • Pensamento. E pensamento di e pashent ta bruha tanto den forma como den contenido. Den forma paso e pashent ta bula di un cos pa otro sin cu tin un relacion logico den e pensamento of algun asociacion. Den contenido; e pashent ta

convenci incorectamente of ta convenci di cosnan irreal. Por ehempel: e ta convenci cu su curpa e ta convenci cu e ta e lider spiritual di un grupo of e ta convenci cu e ta wordo persigui door di un grupo di hende. E tipo di convencimento aki ta tipico di un persona cu schizofrenie. • Hallucinacion. E pashent ta observa of sinti cosnan cu parce real. • Idioma. E pashent por tuma loke hende ta bisa literalmente. Simbolonan normal di un idioma e ta inventa nan propio simbolonan of palabranan. • Comportacion. E comportacion of actitud ta segun e psychose. Por ehempel si e pashent ta wordo persigui e lo cuminsa core of sconde. Tin ora e ta bay den loke ta wordo yama ‘katatoon’ gedrag manera keda keto para pa basta ora. • Sentimento. Miedo y agitacion. Rabia explosivamente of hustamente sinti su mes contento. Ta reaccionnan emocional no ta cuadra cu e momento. Un pashent ta cuminsa hari ora no tin ningun indicacion pa esaki. Pero e mas caracteristico di un pashent cu schizofrenie ta ora e ta perde tur emocion. • Contacto. E pashent ta evita contacto cu hende y ta desvia mirada. E ta ‘den su mes’. • Experiencia cu su propio curpa. E pashent ta sinti su mes constantemente persigui of e ta sinti cu e no tin valor como hende. For di e manera cu e ta experiencia su mes, e peliger te’y cu e por automutila su mes (por ehempel raspa su pia of man cu blet) of mata su mes. Tambe e por bira hopi insigur di su identidad: “ken mi ta, mi cara a cambia, tin un buki den mi bariga”. • Inzicht. E pashent no ta compronde cu e ta malo paso e ta convenci di ‘su realidad’ y ‘su ideanan’. Por conclui cu e pashent cu schizofrenie ta sufri di hopi miedo, ta super sensitivo y vunerabel. E desaroyo di su malesa lo resulta den panico total cual por hib’e na un comportacion continuamente inadecua y isola. Pesey ta sumamente importante pa e pashent cu schizofrenie haya e tratamento adecuado y haya sosten di tur famia of persona rond di dje. E tratamento di un pashent cu schizofrenie ta consisti di remedinan yama anti-psychotica. Dependiendo di cua fase e pashent ta aden por baha of hisa e cantidad di e anti-psychotica. Importante pa e pashent ta pa tuma su remedinan segun su dokter ta bisa pa motibo cu asina lo evita di bolbe haya un psychose. E remedinan pa e pashent cu schizofrenie ta wordo cubri door di AZV.


16 Gezondheid, Bless You, Salud, Santé

•Noticianan Internacional•

Compila door di Solange Tchong ALEMANIA GRIEP DI PARHA DESCUBRI: Den e estado Brandenburg na Alemania a descubri griep di parha den un criadero di pato. Autoridadnan ta hopi cauteloso cu e tipo di griep aki ya cu e malesa por bula pa ser humano y nos no tin un immunidad contra di e malesa aki. E griep aki tambe ta andando na paisnan Asiatico manera China, Cambodia y Indonesia. www.reuters.com

KENYA IMITANDO NATURALEZA: Un decada pasa, un di e hospitalnan mas grandi di Kenya, Kenyatta National Hospital, tawatin un problema serio. Mita di e babynan naci prematuro tawata muri. Pero e costo di cumpra couveuse tawata mucho halto pa e hospital. Pero un solucion a wordo purba pa e babynan: cuido di cangaru. E baby prematuro ta wordo poni riba e pecho di e mama pa asina e por come mas facil y e ta den paña lora te ora cu e ta bira mas grandi. Segun e hefe di e enfermeronan, Florence Ogongo, e babynan ta reacciona miho na e cuido di cangaru. E cantidad di mucha cu ta sobrevivi a subi cu 20% desde cu a implementa e programa aki na aña 2000. www.allafrica.com MERCA PENSIOEN PA MACACO: Na Merca tin un movemento pa stop di uza macaconan chimpanse pa haci investigacion medico. E motibo di esaki ta cu tin technologianan nobo cu ta haci cu no mester uza macaconan asina hopi mas. Esaki ta conta pa 450 macaco cu ta biba rond di Merca, cu lo wordo retira na un instituto special yama Chimp Haven. E hefe di e instituto nacional pa salud ta spera di por duna un dentro di dos luna. www.cnn.com HULANDA COMUNICACION ENTRE DOKTER DI CAS Y DOKTER

DI COMPANIA: Segun e instituto Hulandes pa investigacion riba cuido medico e dokternan tin mucho diferencia entre nan metanan di tratamento y nan interesnan. E dokter di cas ta wak mas e salud di e pashent y ta wak menos e factornan rond di e pashent. Tin biaha e dokternan di cas ta duda den e posicion independiente di e dokternan di compania. E dokter di compania, a cambio, t’ey pa e trahado y pa dunado di trabou. E ta dirigi su mes mas riba e salud di e pashent manera cu e ta relaciona cu e labor. Nivel a splica cu tur dos grupo mester compronde cu si cu por mehora e cooperacion entre e dos grupo ta mas facil. Un problema cu ta andando awor tambe ta cu tin tiki hende cu ta siguiendo e estudio di dokter di compania. Apenas 10% di e cantidad necesario a cuminsa cu e trayectoria aki den 2011. www.nrc.nl SINGAPORE REMEDI NOBO PA MALARIA? E malesa malaria ta wordo causa door di un parasito cu ta invadi e celnan di e ser humano, matando alrededor di un miyon hende pa aña. E malesa ta birando mas y mas resistente na e remedinan cu tin actualmente riba mercado. Pero un investigacion entre Singapore y Australia a resulta di duna un posibel ruta pa haya tratamento nobo pa malaria. Un proteina cu ta saca testa. Si e proteina mester saca salo for di un cel pa asina e parasito por sobrevivi, e ora e ekipo di investigacion pa asina stop e proteina aki di haci su trabou pa asina e parasito muri di un overdosis di salo. E ekipo ta kere cu e rumbo aki di tratamento tin hopi potencial pa trata e malesa di malaria. www.health.india.com BRAZIL INVESTIGACION DEN MASHIN DI MRI: Na e ciudad Brasileño di Samina, a suspende cierto mashin di MRI. E motibo di suspension aki ta paso tres pash-

Colofon: “Pulso” ta un proyecto di departamento di Informacion & Comunicacion di Organo Ehecutivo AZV. E ta un corant gratis cu tin como meta pa informa y conscientisa e aseguradonan riba su seguro AZV. E di dos meta ta pa percura pa informacion yega na e aseguradonan di AZV riba diferente topico di salud, tanto na Aruba como internacional. Bo tin algun comentario, pregunta of sugerencia? Comunica cu nos na: info@uoazv.aw Tambe bo por yama nos na: Organo Ehecutivo AZV Rumbastraat 21 Tel. (297) 5279900 Redaccion: Joost van de Kamp Sigfried Lumenier Lucy Strijdhaftig

Solange Tchong Magaly Tobel Colaborador: Mary-Lou de Windt Igor Croes J. Franca Shayenne Davelaar Drs. R. Schouten Solange Tchong Fotografo: Solange Tchong Diseñador: Gerardo Perdomo

ent a sufri di atake cardiaco – respiratorio y a fayece despues di scannan routinario na un hospital priva. Segun e informacionnan, e pashentnan no tawatin problema serio medico prome cu nan a fayece. Autoridadnan di salud ta purba di haya e conexion entre e tres pashentnan cu a fayece. Un posibel causa ta e likido di contraste cu ta wordo inyecta pa asina por wak e organonan. www.bbc.co.uk AUSTRALIA MUCHA HOMBER TA WORDO VACUNA CONTRA E VIRUS HPV: Na luna di februari 2013 e prome grupo di mucha homber na mundo a haya vacuna contra e virus HPV. E virus aki ta causa casi tur caso di cancer cervical. Prome esaki tawata wordo duna na mucha muhe so. E virus ta wordo traspasa door di contacto sexual. Door di vacuna e mucha hombernan, ta protege tanto e mucha hombernan y e mucha muhenan, paso semper tin algun cu no ta haya e vacuna. E minister di salud Australiano ta bisa cu e cantidad di infeccion cu e virus HPV a baha desde a cuminsa cu e programa na 2007. www.dailytelegraph.com.au HULANDA MIHO COOPERACION ENTRE DOKTERNAN DI CAS Y BOTICA: E instituto pa uzo responsabel di remedi (IVM) a constata cu e cooperacion entre dokternan di cas y botica a mehora di 2007 pa 2011. A wak e resultado den casi 500 grupo di dokternan di cas y botica. E resultado tawata cu 60% di e grupo ta traha riba un nivel di 3 of 4, cu ta e dos nivelnan mas halto. regularmente ta sinta cu otro y ta haci palabracion tocante e prescribimento di remedi y si e palabracionnan haci ta wordo cumpli. E instituto a ripara tambe cu e gruponan cu ta wordo recompensa gruponan cu no ta wordo recompensa. www.nu.nl Imprenta: Interprint N.V. Van Leeuwenhoekstraat 26 Oranjestad Aruba Siguiente edicion: 15 juni 2013 Tur derecho reserva. Ningun parti di e edicion aki mag wordo multiplica, copia y/of publica sin e aprobacion previo y por escrito di e redaccion di Pulso. Aunke e edicion aki a wordo compila cu hopi cautela, e redaccion di Pulso y colaboradornan no ta acepta responsabilidad pa daño causa pa motibo di eror y/of imperfeccion den e edicion aki.


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.