Martin Baldysz Vintertrang. Roman. 2013
Martin Baldysz
Vardane Roman
Samlaget Oslo 2022
Han stod i fjøra og sløgde fisk. To torsk, ein lange og ei slank, fin kolje var då meir enn han hadde forventa. Så sette han seg på berget og såg nøgd ut mot fjorden og deretter ned att på fangsten. Denne kolja. Dette måpande gapet og dei oppsperra, redde augo. Dei minte om han sjølv då han sist såg seg i spegelen, dagen dei gravla faren. Sola stod lågt ut mot havet, og det var heilt stilt, fjella langs fjorden spegla seg så roleg i havflata. Jo, kanskje burde han mønstra på eit skip. Selt unna livdyra og kjøpt seg tunge vadmålsklede og ei skipskiste, for lengre ferder ute på storhavet. I denne kista skulle han sjølv pakke ned alt det han trong. Eit ekstra par vottar og to par skjorter. Mengder av salta lammekjøt skulle han hatt med seg i kista, så dei andre på båtlaget fekk store augo. Så 5
skulle dei segle utover, ut fjorden, vidare ut mot det opne havet. Det skulle bli eit godt måltid, dette, og god tørrfisk. Det var noko med å sitte slik nede ved sjøen. Når han ein sjeldan gong drog båten ut av naustet og rodde utpå, kjende han dragnaden mot eit liv på havet. Eit enkelt liv, der det einaste som gjaldt, var å halde seg om bord i båten og ikkje ramle i sjøen, så skulle han nok lære seg resten når han først kom utpå. Men kven skulle vere der for å ta imot han når han etter månadar ute på storfiske i vilt hav endeleg kom tilbake for å få kvile? Kven skulle stå lengtande og vente ytst på voren og følgje han opp til Skåra, til det varme huset som han hadde drøymt om under den harde seglasen tilbake? Og til kven skulle han fortelje om livet der ute og alt som hadde hendt han på hans mange eventyrlege reiser? Han snudde seg og såg opp mot fjella og heimen der oppe, og visste at alt berre var ein ungdoms draum. Kva visste vel han om sjø og båtar. Segl og reip og kveilar og trosser og alt dei ropte der nedpå brygga før dei rodde utpå. Nei. Det var berre fjella og garden og dyra han eigde, som han kunne noko om. Han var for gamal for nye ting no. Men sjå den fisken. Det var ikkje reint lite for ein 6
sauebonde å hale opp frå djupet, tenkte han. Framleis var saknet etter faren sterkt, og berre tanken på å glede han ved å servere kokt torsk fekk det til å gå vondt i han. Han sakna tida då far hans tok ned den tørka fisken frå veggen, hamra han mot ein kubbe så han vart godt oppflisa, før han drog av og rekte bitar til han. Først tørre og harde, før det lausna i munnen, og han togg og togg og svelgde unna. Han sat der med augo lukka og saug på smaken att. «Ja, er det ikke Dem der sitter der, Reidar Skåren.» Han skvatt til og reiste seg då han såg at det var sjølvaste presten som stod der. Presten. Han vart kald innvendig. Var det noko han hadde gjort, noko han ikkje hugsa, som gjorde at presten kom ned her og tala til han? Prest Sebastian Ribe stod midt i kveldssola i den same stasen som i gravferda til faren for eit år sidan. Smilet var mildt, og ingenting tydde på at Reidar hadde gjort noko gale. «Reidar Skåren, Fjellmannen?» Reidar nikka. Det var lange tider sidan nokon hadde kalla han det. Fjellmannen. «De driver med fiske også, som Deres far, ser jeg.» Han var nøgd då han såg korleis presten kika på fangsten som låg sløgd i fjøresteinane. Han vart 7
ståande med armane rett ned, for han var ikkje van med at slike folk tala til han. «Er De på vei hjemover? Kanskje jeg kan slå følge?» Reidar var snar med å skylje hendene i sjøen, før han trædde fisken gjennom ein tautamp. Så skylde han hendene igjen og skunda seg etter presten. «Ja, De veit kor eg bur?» spurde han etter ei stund. Presten gjekk med stødige skritt, og det verka som han var godt kjend, der han gjekk. Sjølv var han litt ustø, for det hadde gått med ei halv flaske i båten då han var utpå. Presten stansa litt og ville ha han opp på sida av seg. Og han tok til å grue seg. Ikkje kunne han by presten på kaffi eller anna, for kaffi hadde han slutta å handle inn etter at far hans var borte, og anna var det ikkje, berre brennevinet som stod og venta i skapet. Sola stod lågt på himmelen og bada den vesle garden oppe i skråninga i eit gyllent, vakkert lys, trass det tydelege forfallet. Sauene var attkomne frå utmarka og hadde klynga seg i hop for kvelden like ved løa, som dei venta han. «Så det er altså her Deres far la igjen alle sine år?» sa presten og såg mot garden og markene. 8
«Jo, det var her», svara Reidar og såg mot det same som presten. Han undra seg over kva presten ville, der han stod og mønstra han før han fortsette. «Det er først når noen går bort, at man lærer dem å kjenne, er det ikke slik? Ja, for meg som er ny prest her, er det i det minste slik. Ikke ante jeg at Kåre Skåren levde her i alle sine år. Var han ikke fisker?» «Jo», mumla Reidar. Kva var dette med at presten stod slik og tala om far, eit år etter han hadde gått i grava? Presten snudde seg mot han. «De har kanskje hørt om seterjenten som forsvant i fjor sommer?» «Ho Nesse?» sa Reidar. Han forstod ikkje noko. Kva hadde det med far hans å gjere? Presten verka glad for at bonden var såpass på plass og ikkje heilt bortkomen likevel. «Det er litt av en historie», fortsette presten. «Ja, for De har vel hørt litt av hvert om denne piken, Kirsten Nesse?» «Ikkje anna enn at flogsa forvilla seg inn i fjellet og dauda.» «Nei, det var ikke helt slik det foregikk.» Reidar huka opp fisken i ein krok langs nordveggen, som far hans pleidde gjere. 9
«Drog ikkje lensmannen og nokre menn opp i fjella etter ho?» sa Reidar og tørka hendene langs buksa, og presten nikka att. «Jo, det var slik, det stemmer. Men de som søkte i fjellet, fant henne aldri den høsten, og da vinteren kom, måtte de som fortsatt søkte der oppe, gi seg med det.» Presten såg seg rundt i dalen og trekte inn pusten, før han igjen snudde seg til Reidar. «Alle regnet med at hun døde der oppe i fjellene, men hun ble aldri funnet. Hverken lensmannens følge, vandringsmenn eller andre seterjenter klarte å finne skrotten hennes. Men i vår, da folk igjen jaget sine dyr til fjells og gjorde i stand setrene sine, ble det rapportert at fantefolk hadde vært på ferde. Sel og ildhus var brutt opp, og ting manglet. Utover våren og sommeren begynte det å ryktes fra forskjellige hold om det samme synet.» «Det same synet?» Presten tok til å le. «Nei, at folk her mener å ha sett huldra der oppe.» «Åh», sa Reidar. Det vart stille. Reidar var usikker på om han skulle be presten inn, eller om dei skulle stå der ute på trammen og fryse no som sola vart borte bak 10
Skårafjellet. Sjølv vart han varm då han høyrde presten ytre namnet. Huldra. Barndomen der oppe i fjella tok til å leve i han berre ved ordet. «Nå vel. Det har vært et mangfold av observasjoner av denne huldra i området her i det siste. Og siden folk der oppe har begynt å bli redde, tok lensmann Vaulen med seg sin lensmannsdreng opp i fjellet igjen for en måneds tid siden, og tror De ikke lensmannen fant henne?» Reidar såg bort på presten. «Det har eg ikkje høyrt noko om.» «Bare lensmannen, hans assistent og jeg selv vet det. Og nå De.» Reidar vart taus. Minna om denne kvinna han sjølv møtte då han var ung, vart brått så levande att. Dette treffet han hadde med huldra der oppe ved vatnet, som gjorde slikt eit inntrykk at det aldri heilt hadde sleppt taket, det hadde han berre halde for seg sjølv, etter at mora hadde fnyst slik av det heile, og han tok til å raudne, for minna om denne skikkelsen strøymde slik i han. Han måtte knipe augo saman og blinke, for slike tankar passa seg ikkje nær ein prest. «En skulle tro at lensmannen og hans dreng skulle klare å få tak i en seterjente, men det hele endte med at hun kom seg unna.» 11
«Jo, dei kan sjå mjå ut, dei fjelltausene, og ikkje veit eg kva form lensmann Vaulen er i, men eg vil tru det ikkje skulle by på problem for ei seterjente å kome seg unna einkvan der oppe der dei held til.» Presten humra. Så heldt han eine fingeren opp mot himmelen og såg opp på dei steile fjella som omkransa den smale dalen. «Men det var rent underlig, Skåren, for brått kom hun til syne igjen og ropte til dem. Hun ville tale med presten i bygden, hadde hun ropt, før hun igjen ble borte for dem.» «Tale med Dykk?» Presten drog på skuldrene. «Kan hende er det frelse hun ønsker, før lensmannen får tak i henne, jeg vet ikke. Men hun ville tale med meg, og hvordan kan jeg la være å dra om det er slik?» Eit lam brekte nede på marka, og like etter svara mora. Lammet brekte igjen, og igjen svara mora. Så kom lammet byksande tilbake, bøygde seg ned og stanga hardt mot juret, før det med logrande hale tok til å suge. Presten byrja å le av dette synet. «Drikk presten dram?» spurde Reidar rett ut, for han var tørst no. «Nei, jeg ble tidlig frelst fra slike fristelser», sa 12
presten liksom så lett og vifta det bort med eine handa. Folk der nede i bygda hadde vel nemnt for han at han Reidar låg etter i betalinga hos Stranden, og at han drakk, det hadde dei vel òg slarva om. «Eg held ikkje kaffi lenger, ser De.» «Og kaffe trenger jeg ikke, takk, men om De selv trenger en oppkvikker før jeg forteller Dem mer, så har De min velsignelse.» Då var Reidar snar med å opne døra og by presten inn, sjølv om det framleis stod uklart for han kva ærend presten hadde. Han gjekk strake vegen bort til kjøkenet og opna skapet med flaskene og skjenkte seg sjølv. Ja, hadde ikkje presten sjølv gjeve han si velsigning? Presten gjekk med stille skritt inn i den mørke stova og såg seg rundt, medan Reidar tende i to parafinlamper. «Ja, her er ikkje stort. Om De ikkje vil ha brennevin, så er det ikkje mykje eg kan by på, som eg sa. Middag har eg ete, og kvelds et eg ikkje, no som ikkje slåtten står på.» Igjen brekte det eit lam der ute. «Det er mange som er tørste i kveld, skjønner jeg», sa presten og sette seg ned på ein stol. «Ja, dei gjev seg ikkje, sjølv så store som dei er blitt.» Reidar sette seg ned i gyngestolen etter å ha helt 13
i seg eit glas, og presten lente seg litt framover, medan Reidar fylte opp glaset på ny. Men det var noko med presten, som han ikkje kjende att frå gudstenesta. Sittande her i hans eiga svakt opplyste stove, i dei mørke kleda, var han ein annan. Ein som ville lytte, og som verken preika eller dømde. Reidar kjende varmen frå brennevinet, og han tøya opp endå litt. Presten vart sittande og sjå på han, og deretter såg han mot flaska. «Jeg kan kanskje ta et aldri så lite glass av det De drikker på.» Dette gledde Reidar å høyre, og han sette fram eit glas til presten og skjenkte halvt opp, for han var ikkje sikker på om prestefolk tolte slike saker som ho Gunnhild frå nabobygda selde nede på brygga. Men presten tok glaset og helte alt i seg. Reidar vart ståande og sjå kor presten heldt seg for munnen og kvelte hosten som til slutt braut ut. Etter at han fekk samla seg, tok presten til å stire mot den eine lampa. «Ellefolket, sier vi i Danmark.» «Ellefolket?» «Ja, huldra, som dere kaller det her i nord. Huldra.» 14
Presten sette frå seg glaset, og det var noko i augo hans. «Slik det står for meg, og vår Gud, er ikke hulder og ellefolk annet enn fortapte kvinnesjeler, gjemt og glemt i skog og fjell, og der driver de langs skyggelandet, i påvente av Vårherres frelse. Så om ikke lensmannen og hans menn klarer å få henne tilbake, hvordan kan jeg, i kraft av min Gud, si nei til et slikt kall? Og vil det ikke være noe, om folk kan se at jeg også gjør i handling, det jeg forkynner?» Reidar bøygde hovudet. «Jo», mumla han. Han skjenkte til seg sjølv, men då han heldt flaska mot presten, la presten handa over glaset og såg han djupt i augo. «De skal ta meg opp i fjellet, Reidar Skåren.» Reidar sette flaska på bordet, og det kjendest som det vaks eit alvor ut av handa hans då han sleppte grepet kring glaset. Presten retta seg opp i ryggen og fortsette. «Jeg er ikke kjent i fjellene, og da lensmannen nevnte denne Fjellmannen fra Skåra, var jeg sikker i min sak. De skal lede min vei til Kirsten Nesse, og jeg skal frelse henne der oppe, og vi skal sammen berge henne ned igjen, dette stakkars lam, etter et år i fortapelsens villmark.» 15
«De vil eg skal ta Dykk opp i fjella?» Presten nikka bestemt, før han lente seg tilbake og vart borte frå lyset. Så reiste han seg. To digre presteskuggar blafra oppetter veggen, og Reidar kjende seg ikkje lenger att i sitt eige hus. Det var ei slik andektig og underleg stemning, og kanskje merka presten dette, for han sette seg ned att. «Visste De, Reidar, at hun drepte en fangstmann der oppe på seteren før hun flyktet?» Reidar svara ikkje, men helte i seg glaset og fylte det på nytt. Presten vaks seg større, og Reidar såg mot han i ei slags ærefrykt. Jo, han kjende til drapet. «Eg var ikkje klar over at det var ein fangstmann.» Presten såg mest forbi han, han sat visst sjølv i eigne tankar. «Jeg kjenner ikke til Kirsten Nesse, for hun kommer lenger nordfra og har aldri vært hos meg, men jeg tror ikke hun er en farlig kvinne.» Ribe let handa gli over andletet, børsta vekk noko frå prestekappa. «Eller kvinne og kvinne … Sytten år var hun da dette skjedde. Men noe skjedde som fikk henne til å ta et liv. Kan hende ble hun gal der oppe, under ensomhetens høyeste tak.» 16
Brått reiste Reidar seg. «Jo visst, eg skal ta Dykk med opp i fjella, og me skal finne ho Nesse. Det finst ingen som kjenner fjella rundt her betre enn det eg gjer. Og om ho er der oppe, finn eg ho.» Presten smilte nøgd. «Lensmannen har fortalt at det er flust med setrer og andre plasser en kan overnatte der oppe i fjellene. Og han nevnte stedet der de sist så Kirsten Nesse. Det tar vel ikke lange tiden for Fjellmannen å spore henne opp? Reidar kjende det dunka godt i brystet, og han rista på hovudet. «Når er De klar til å ta fatt på dette kallet? Det virket på lensmannen som han ville bli ferdig med denne saken så raskt som mulig.» Reidar merka at han var ustø, der han stod og såg ned mot presten. «No. Eg er klar no.» Presten såg på den tomme flaska og tok til å le. Deretter kikka han mot mot Reidar med eit slikt varmt og venleg blikk, så han nesten vart ulukkeleg over seg sjølv der han stod. Samstundes vart han så rørt av det heile. Var det frelse han tok imot her, slik som presten skulle frelse Nesse-jenta?
17
«Vi har alle en demon som lurer et sted i oss, eller hva?» Reidar nikka. Jo, ein demon var det, men slik ein varm demon som slo noko godt rundt i han. Ei lukke. Vond var han å riste frå seg dagen etter, denne djevelkloa, men no, no song det i han. Presten reiste seg opp så brått at Reidar skvatt til. «Da sier vi det. I morgen kommer jeg tilbake, så drar vi. Det er fire dager til gudstjenesten på søndag, og jeg har bedt min kirketjener ta over mine plikter, om det drøyer forbi.» Reidar nikka tungt. Han var klar, men kunne ikkje presten berre sitte og lytte litt meir? Det var så mykje han ville fortelje, kjendest det som, men nei, Ribe verka klar for å dra. «I morgon tek eg Dykk opp i fjella», sa han. Han følgde presten ut og lukka døra. Så sløkte han eine lampa, opna skapet og henta seg ei ny flaske. Det vart så stilt etter besøket. Presten var borte, og skuggane hadde han teke med seg. Han tok til å vandre gjennom huset medan han drakk. Såg sin eigen skugge langs veggen. Han gjekk opp trappa og inn på rommet der foreldra ein gong sov. Han hadde ikkje vore der på lang tid, og då han stod der og kika rundt seg, kverna det liksom i han ei uro. Han gjekk ned att og inn på sitt eige rom, 18
la seg, men fekk ikkje sove. Sjeldan tok han med seg flaska heile vegen til senga, men han kjende at det var noko som var i ferd med å skje. Han måtte drikke seg klar. Tenkje. Han skjenkte og drakk. Skjenkte og drakk. Slo opp vindauget og kjende den kjølige haustnatta sive inn. Ute såg han sauene ligge i ei grå klynge ved løa. Berre ein sau gjekk eit stykke unna med to lam og beita i mørkeret. Det var ikkje godt å sjå, men han trudde det var Rosalind som gjekk der. Ho vandra alltid for seg sjølv med lamma sine. Ei svarttrost song så djupt der ute, og den lyden. Lyden av svarttrosta som song. Kor det beit i han. For han hugsa songen. Far sin song. Han klarte ikkje få svevn på augo og reiste seg stadig opp i senga. Han var så oppjaga, det var ikkje råd. Opp i fjella med den nye presten i soknet! Det var kome som eit lyn inn i den grå kvardagen hans. Huldra. Alt dette snakket om huldra. Det vekte noko i han. Det hadde endå ikkje lysna, men spriten brann framleis sterkt i kroppen. Kleda låg strødde utover golvet. Han reiste seg opp att, vandra naken rundt som han grunda på noko han ikkje sjølv heilt fekk taket på. Jo, men kvifor ikkje. Ja, kvifor ikkje vise presten råsa gjennom fjella. Han var jo Fjellmannen, som presten kalla han. Ikkje Skymingen. Kan19
skje ville dei tale annleis om han der nede om han berga ho Kirsten ned, og ikkje berre det, men at han gjorde det saman med presten. Så fall han tilbake i senga, utmatta av tankar. Han og presten, dei skulle få ho Kirsten ned att frå fjellheimen. Svarttrosta song framleis der ute, og han kjende seg både tom og full der han låg, pusta og pistra som ein drøymande hund. I draumar og i prikkande føter ville han mest legge i veg med det same! Så kom den tunge draumen lik eit gøymt skot, og han merka korleis han anda tungt, medan svarttrosta galdra natta heim.
Reidar bråvakna av ei dundrande pine i skallen. Han stabba seg ned trappa som han hadde gløymt eitkvart, og halsen var så tørr, leppene sprokne. Han skritta ut ytterdøra og ut i bislaget, framleis naken. Morgonen falda seg kjølig rundt han, og han gjekk rundt hushjørnet og såg fisken henge der. Jo, så var det ikkje alt ein draum. To torsk, ei lange og den måpande kolja. Han pissa under epletreet og talde deretter sauene ute på marka så godt det let seg gjere, men dei hadde vakna før han og var allereie spreidde utover. Det var ikkje råd med å halde dei borte frå garden, med desse opprotna gjerdestolpane som låg bøygde mot marka. Han slo vatn i andletet. Med ustø skritt steig han inn att og leitte etter spor av presten. Han gjekk ned på kne ved 21
stolen han meinte presten hadde sete på, og sniffa på trefjølene. Jo, det var slik. Han hadde vore der. Her var ei anna dunst. Dei skulle verkeleg reise opp i fjella. Han og presten. Det var ingen draum. Han skar nokre pølsebitar som han åt med den kalde grauten frå dagen før. Det skulle ikkje meir til. Han slikka skåla og drakk meir vatn. Gud, kor hadde han blitt av der i natta etter at presten fór. Han hugsa at presten såg så mild ut, men ikkje korleis han baud presten farvel. Hadde han ropt noko til han frå trammen? Han gjekk gjennom huset for å sjå om han hadde øydelagt noko. Så saup han meir vatn, før han opna skapet og talde flaskene. Det vart såpass, ja. Om det verkeleg var slik han kunne hugse det, var presten kanskje alt på veg? For var det ikkje det prest Ribe hadde sagt, at dei skulle fare allereie denne dagen? Han tok minste øksa ned frå veggen og festa ho til sekken. Så rulla han det gamle saueskinnet sitt og batt det i hop. Ned i sekken la han ei ulltrøye, tørka kjøt og to flasker brennevin. Han hadde ikkje meir att. Så pakka han det han elles pleidde, og steig ut i sola, som akkurat var komen opp over Breidakammen. Han sette seg. Det var ikkje lenge sola hang over dalen lenger, og han merka korleis han grudde 22
seg til vinteren, og på ny kjende han eit sakn etter far sin. No var det stumt der oppe. Han visste godt kva vinteren baud i år. Mat til dyra hadde han fått inn. Mat til han sjølv var det nok, og han skulle kjøpe meir brennevin neste gong ho Gunnhild steig ned frå himmelriket nede ved kaia. Noko meir enn det trong han vel ikkje. Reidar sette seg på trammen, og skallen dundra og sola skein så alvorleg kald og sterk. Svarttrosta song att, men det var ein annan song, og det hogg i han då han tenkte på far sin og førre sommaren, då det gjekk så reint gale med både dyr og folk. Minna saug seg opp i han, klorte seg fast og greip på nytt. Han hugsa kor han sjølv greip etter spaden den dagen. Lammet hadde lege daudt i trillebåra og venta. Beina hadde stivna og stod rett ut. Ut av kjeften låg stivna rosa skum, akkurat som med dei andre lamma han hadde funne tidlegare. Kor mange var det blitt denne sommaren? Reidar vifta fånyttes bort nokre fluger over lammeskrotten, før han la spaden i trillebåra og tok til å vandre over den nyslegne marka. Han hadde slege alt sjølv i år. Faren var blitt endå skralare der han låg, og gjorde mest ikkje anna enn 23
å hoste der oppi huset. Men om det var han og faren som slo eller berre han aleine, hadde ikkje så mykje å seie lenger. Marka dei eigde der oppe i Skåra, var ikkje rare greiene, og om det tok ein dag eller to meir enn det pleidde, så var han mann for det aleine. Men kva var vitsen med å slå høy i det heile, om denne graskrampen fortsette? Snart var det ikkje lam att her. Nei, det var mest å gje seg på heile greia. Han gløtta opp mot fjella og tok til å tenkje. Kanskje det var betre for dyra om han gjekk til fjells med dei att. Kanskje var det noko her nede i utmarka som gjorde dei sjuke. Men kva skulle han då gjere med far sin, om han var der oppe og gjette på sau, medan faren låg igjen nede i dalen og døydde, han med. Jo, han var kjend som Skymingen av dei fleste på bygda no, men sanneleg vart han kalla Fjellmannen òg, av nokre. Det var i fjella han likte seg best, og ingen kjende fjella så godt som han. Han stansa ikkje der skogen låg og pressa mot marka, men fortsette eit stykke, til der myra tok til og trillebåra byrja å søkke. Han anda så lungene bles seg opp som ein belg. Han stansa og let pusten ut. Så tok han spaden og stakk han ned i torva. Stakk ein avlang firkant og delte han deretter av 24
på midten. Så stakk han djupare, på skrå, løfta gras og myrull og velta alt til sides. Han møtte nokre av røtene til trea ved sida av, og då la han spissen på spaden mot røtene, som det stod om livet. Han tråkka hardt ned og kvesta dei, før han spadde vidare. Han orka ikkje spa så djupt som med dei første gravene, men djupt nok til at ikkje reven fekk skrottefert. Reidar la spaden frå seg og sette seg på kne ved trillebåra og såg mot det livlause lammet. Han la handa kring eine øyret og strauk tommelen langs kinnet. Leitt var det å grave ned dyr med slik ei varm og god ull. Det ein gong så kvikke lammet frå den gode sauen hans låg trøytt og ferdig og stilt. Nei. Han pusta ut og reiste seg, tok tak i trillebåra og kvelva lammet av båra. Han la ein planke under bakføtene. Så hogg han til med spaden så ledda knakk. Han likte det ikkje, men så slapp han spa meir enn naudsynt. Han folda ledda bakover og såg på den oppblåsne bringa. Tenkte eit augeblikk på å stikke hol på ho med kniven, men slo det frå seg. Det fekk vere nok skamfaring for ein dag. Han velta lammet ned i holet og dekte til med jorda som han nett hadde spadd opp. Etter det første laget med jord tråkka han varsamt rundt på det, slik at alt sokk litt saman. Lammet pusta ut 25
ein siste gong. Så skufla han meir jord på og velta topplaget med gras og spirande plantar tilbake på plass, slik at myrulla stod som ho stod før han kom. Molda som vart til overs, pressa han ned mellom sprekkane, så ikkje reven skulle fatte mistanke. Så kunne det vekse her. Myra tok til seg det ho fekk. Ho stod for seg sjølv, myra. Ho anda annleis enn skog, menneske og fjell. Myra levde i ei anna tid. Langsamt låg dei nedgravne i myra. Lamma. Sauene. Hesten til farfar, den gilde kua som besta gret slik for. Om det fanst evig kvile, låg ho der i myra. Kor gamal var han sjølv første gongen han var med faren på dette? Seks, sju år kanskje. Han hadde følgt etter faren, som hadde gått med den same trillebåra, mot den same staden. Han hugsa farens tunge skritt, som han var sint, men han kjefta ikkje. Han var ikkje sint på den måten. Nei, han berre gjekk, med trillebåra føre seg, utan å seie mykje. Sjølv sa han heller ingenting. «Og der ligg det godt», sa faren og rekte han spaden då arbeidet var gjort. Så stappa han pipa og såg mot fjella, han òg. «Nei, alt blir til jord, gut.» Og no stod han der sjølv. I godt vaksen alder, utan ein unge å seie orda vidare til. Ikkje røykte han tobakk heller. 26
Reidar fekk laus ein tung stein som han bar bort og la over grava. Klarte reven å få tak på dette, så var det så. Då var dei vel godt svoltne i hiet, ein stad der oppe i ura. Ei kråke hadde nok følgt med på gravferda, for ho skreik håst to, tre gonger, før ho flaug og det vart stilt. Om dette skulle bli noko måltid, måtte svartfuglen lite på reven. Det vart så stilt på tunet der han stod. Han snudde seg mot huset, og det verka brått så tomt. Mest som han sjølv ikkje fanst. Som han var noko gjennomsiktig som ikkje høyrde til. Ein framand. Gardinene i det opne vindauget der faren låg, blafra som i ein draum, og då forstod han det. No var han aleine på garden. Han gjekk mot huset. Fuglesongen høyrdest så klart då han stod der inne. Utanfor, framleis, lik ein draum. Eit hus forlate. Som han endeleg var komen tilbake, etter lang tids reise. Det knaka i golvplankane, høgare enn det pleidde. «Far?» sa han, men han visste. Han gjekk opp trappa, let handa gli over rekkverket, og det kjendest som hundre år med støv lausna og følgde trekken ned gjennom huset. Det knaka i trappa, der han gjekk med rolege steg. Han 27
gjekk oppover mot ei ny tid, kjende det for kvart steg han tok. Han hugsa nesten ikkje korleis det såg ut her oppe. Det lukta slik ei tørr, framand lukt. Sjølv om trekken strauk han over andletet, var lufta som stilna i tida. Han skauv døra heilt opp. «Far?» Men han visste. Og der låg han. Som han hadde sove i hundre år, han, som støvet. Gardinene letta og sokk. Letta og sokk, og svarttrosta song langt der borte i skogen bak den nyslegne marka. Nei, alt blir til jord, gut.