SUSANNAALAKOSKIpåSamlaget
Bomullsengelen.Bomullskvartetten.BokI. Roman2023,2024
SusannaAlakoski Londonjenta
Bomullskvartetten.BokII
Roman FråsvenskvedRunaKvalsund
Samlaget
Oslo2024
Originaltittel: Londonflickan
Copyright©SusannaAlakoskiFørstpublisertpåsvenskavNatur&Kultur,Sverige PublisertetteravtalemedNordinAgencyAB,Sverige
Norskutgåve©DetNorskeSamlaget2024 www.samlaget.no
Ibokafinsteindel,oftastparafraserte,sitat,særlegfrå Kalevala,frå Bibelen ogfrå MartinLuthersveslekatekisme.Sitataergjengittslikhovudpersonen hugsardei,ogderforvekslardetogsåiomsettingamellomparafraserteog direktesitat.Detertattutgangspunktidennynorskebibelomsettingafrå 1938og1978/85,i MartinLuthersveslekatekisme frå1977,uendrautgåve vedHaraldKaasaHammer,utgittavCredo,og Kalevala frå1967,omsettav AlbertLangeFliflet.
Ibokafinstogsåsitatfråsalmarfrådensvenskesalmebokaogfråsvenske songarsomikkjefinstgjendiktatilnynorsk(stortsetthellerikkjetilbokmål, medunntakavjulesongen«Revenraskeroverisen»)ogdessutaneitdikt avdensvenskepoetenCarlSnoilsky,ogsomallederforergjendiktaav omsetjaren.DetsamegjeldHildasdiktogsongarogutdragfråulikevers ogbønersomersitertefrittetterhugsentilhovudpersonane.SitatafråJ.D. Salingersroman TheCatcherintheRye eromsetteavomsetjarenendåboka finstpåbokmål.Titlarpåfilmar,aviserogmagasinsomikkjeharnorsk omsetjingellerekvivalent,erblittståandepåoriginalspråket.Songtekstarog sitatpåandrespråkennsvensk,harfåttståpåoriginalspråket.
Omslagsdesign:EgilHaraldsen&EllenLindeberg| exildesign
Omslagsfoto:PaulGuzzo|GettyImages
Førtrykk:Type-itAS,Trondheim
Skrift:10,7/13,6pkt.Sabon
Papir:70gHolmenBookCream2.0
Trykkeri:ScandBookAB,Falun
PrintedinSweden
ISBN978-82-340-1007-1
Dennebokaertryktpåmiljøvenlegpapir.
MammaarbeiddesombarnejenteiLondonifemår. DerkjøptehosegeikåpeogtrefteFrankSinatraogLizTaylor. Meirenndetveitegikkje.
FORHISTORIA
Hilda,GretaogHildasbarnogbarnebarnstammarallefrådeninderleggudfryktigeSorolaslekta,somgårsålangttilbakesomtil1500talet.Hildablirtvingatilåforlatedettryggebondelivet dåhoblirgravidmedkonfirmasjonspresten.
HildafårtenesomtauspåRikkola-garden,einliknandeheimsomhosjølvvoksoppi,menbetydelegfattigare.DertrefferhojamaldringenHelli.Samansøker deii1923tenestepåWasaBomullManufaktur,påfolkemunneberrekallaBomulla,etteråhaslitehardtforkost oglosji.Deifårsieigaløn,sitteigeromoginnimellom ogsåfripåsøndagen.
HildaogHellijobbarpåfabrikkengjennomfirekrigar:denfinskeborgarkrigen,vinterkrigen,denandre verdskrigen,iFinlandkallafortsettingskrigen,ogLapplandskrigen.HildaogHellierforskjellige.Hildatrurpå Gud,mensHellitrurpåfagforeininga.
Venenekranglarstøtt,menvenskapenvarerlikefullt livetut.
PåBomullatrefferHildaArvo,denstiligemontøren. Paretgiftarsegogfårtobarn,GretaogJonni.JonnibegynneråjobbepåBomulla,ogdertrefferhanLilli.Paret
9
fåreinson,somblirverandeiFinlanddådeireisertil SverigeforåtenepengarpåAlgotJohanssonskonfeksjonsfabrikkiBorås.DeterdenførstebedriftaiSverige sominnførersamlebandet.
GretavilikkjeblisommorsiogarbeidepåBomulla. Mendetfinstverkenmennågiftesegmed,bustadereller framtidsutsikteriFinlandetterkrigen.Gretareiserderforettervenensin,Aili,tilStockholm.Dåerhotjueåtte årgamalogvillæresegengelsk,sjåverdaogsyngesom EllaFitzgerald.
STOCKHOLM
Augustfeber.Skjeravarraudgule.Solaverkasliten,hoorkaikkjeklatreopptiltoppenavgrantrea.Deimørkeskugganeavfuruenespeglaseg ivatnet.Gretaheldteitfastgrepomveskasi.Derlåg ordboka.Derlågpasset.Somhohaddetattmedtrassi atHilda,medhandapåBibelen,haddelovaateinkunne stolepådetsomhaddeblittsagtpåBomulla.Eikunngjering,ellereikongsgjerning,kunneeinvelkalledet, haddeblittoffentleggjordiSverige.PasskontrollenmellomSverigeogFinlandvaroppheva.Hellihaddeogså stadfestadet.DetstemdeatSverige,Danmark,Finland ogNoreghaddevedtattatalleutlendingarnoskulle kunnereisefrittfråeinnordiskstattileinannan.Såså lengeGretapassertevedeingodkjendgrenseovergang, spøkteHelli,ogoppførtesegbra,såskulledetikkjevere nokoproblem.EØFhaddeogsåblittdiskutert,einfrihandelsavtalesomskullegjeredetmoglegforlandaå handlefrittmedkvarandre,såGretakunneblikvaho villeiframtida,tilogmedhandelsreisande.
Vatnetskummakvittetterferja.Gretasyntestdet minteombomullstvistenilagerbygningen.Detskiftatil grøntsomeirakopar.Detminteomgolvetifargeriet.
13
MenStockholmsfarvatn,detvarikkjekvavaskemiddel somhelst.Hotrektepustengodtinn.Ogluftaerlike rein,tenkteho,somdeinypussavindaugsrutenepåVilla Sandviken.
Havmåsaneflokkasegoverferjepipa.Sommarvillaene ogeventyrslottafórforbi.Ikkjeeiteinastehuslågibomberuinar.Ikkjeeiteinaste!VedVaxholmsfestningmøttesteinskokksvoltne,skrikandemåsar.Sjøfuglanesegla vidareutanåstoppe.Kanskjevardeimettealt.Kanskje detvarfinskemåsar.KanskjedeiskulletilbaketilFinland,undraGretaogletblikketvandrelangskysten.
Herregud.
Ingenbombauthusbygningarheller.
Ingenskyttargraver.
Ikkjeeineinasteruin.
Fleireogfleirekomopppådekk.Trøytteforeldreog barnmedraudeauge,morgonpiggeturistar.Gretadrog reiseveskainntilseg.Gavplasstilnokrefineherraribakrus.Famlaetterbillettenihandveska.DerlågogsålappenmedadressatilAili.Åsögatan,stavaGreta.Åsöö. Hokunnesåpasssvenskathoskullegreieseg.Sjømennenetrengdesegmellompassasjerane.Waldemarsudde, høyrdeGretanokonseie. Waldemarsudde.Gretaskulle aldrikometilågløymeordetWaldemarsudde.Dette førstesvensksvenskeordetholærtesegiStockholm.
Byenlågsveiptimorgonenståkeslør.Eitstortkyrkjetårnstakkrettoppfrådisen.Kvitedrivbåtarlågpårekke ograd.GretaskvatttildåSverige-båtentutagjallande utoverhimmelkvelvingenogblandasegmeddensvarte eksosen.Framme,novarhoframme.Ailiskulleståved Katarinahissen.Trikk,tenkdet,noskullehofåreisemed trikkforførstegongisittliv.
14
Velkomen,saAilioghjelpteGretamedreiseveska.Korleisgjekkreisa?Jesus,svarteGreta, detvarsomåverepåeingyngandekarusell einheildag.Ragne,deterveleinfinbåt,det,heldtho fram.Jo,svarteGreta,menveitdu,iVasakomdetfemtenfinskspråklegetømmerhoggararombord,deiskulle tilSør-Sverigeforåarbeideiskoganeder.Heilegjengenlasegrettutpågolvetisalongenmedryggsekkene, øksaneogsagenesine.Eglovardeg,båtenvarmeirsom eitlasteskipfråBomullaennsomeimodernepassasjerferje.Ragnevartbestiltførkrigenfortrafikkmellom StockholmogLübeck,saAili,deterderfordekorasjonaneombordersåfine.Tømmerhoggaranekastaopp ogokkaseg,fortsetteGreta.Sjølvsategstortsettstille, menmestpågrunnavformaninganetilmamma.Duveit korleishoer.GretahermastemmatilHilda:Passpåpengepungen.Setdegpåhandveska.Lovmegatduikkje snakkarmednokon.
«Snakkaduikkjemednokon?»
«Egsnakkasjølvsagtmedalletømmerhoggarane. Kyssadeiogså,forresten.»
«VimåforrestengåinnomLeila.»
15
«KvenerLeila?»
«Vijobbarsaman.»
«Skalviikkjetatrikken?»
«Nei,deterrettinærleiken.»
«KviforskalviinnomLeila?»
«Hotrenghjelp.»
Tåkaletta.Gretamåpte.Ingenknustebutikkvindauge.Ingenraserteforretningslokale.Ingenforfalne hus,øydelagdedørruterelleravskalafargepilersom vistevegtilnærmastebomberom.Gretasågutovertaka. Rosa,raude,grøneoggulehus.Tårnogspir.Hoskulle snarastskriveheimomreisa.Menførstskullehojobbe nokreveker,såhokunnesendelittpengarsamtidig.
Rommetluktaavsjukdom.Detlågeikvinnepåsenga. Gretaforstodstraksathovarsværtsjuk,forhoverken opnaaugaellerhelsa.Gretagjekkborttilvindauget.Då hoopnadet,dansasolflekkenelangsveggeneogvidare borttilLeilasgråkviteansikt.Hjelptil,saAili.Gretasåg segrundt,medkva?
«Hoskalvaskast.»
«Kvaerdetsomharskjedd?»
Ailitrektepåskuldrene.Densamegamlevisa,saho. LeilagjekkpåMaxim.Leilatrefteeinstiligmann.Den stiligemannenlovaåsetteeinringpåfingerenhennar, menistadengjordehansittogforsvannderettersporlaust.Ognomåvi,Leilaslandsmennogvener,hjelpe henne.Herregud,landsmennogvener,tenkteGreta,eg komjonettoppmedmorgonbåtenogskullestartemitt nyeliv.Sjølvsagt,sjølvsagt,saho.
Leilahaddefåtteitnummeroggåtttileiadresse.Han somopna,haddeikkjesettutsomnokondokter.Han såghellerutsomeinrestaurantlærlingellereitpostbod, 16
haddeLeilafortalt.Likevelhaddehoblittmedhaninn påkjøkkenet.Likevelhaddeholagtsegpåkjøkkenbordet.Lærlingenhaddeklemtpåmagenhennarmedfingranestappainn.Hovarnokgravid,haddehansagt.To månadslønerskulleinngrepetkoste.Leilahaddeikkje hattnokpengar,såhohaddesvelgtnokrepiller,ogno låghohermedfeberogsveitta.Ogmåttevaskast.Smerteneharvartifemdagar,fortaldeAilimenshofukta pannatilLeila,ogennohardetknaptkomeblod.
«Børhoikkjepåsjukehus?»
«Hokanikkje.»
«Detkanhovelikkjeavgjeresjølvidennetilstanden?»
«Greta,detgårikkje.»
GretaløftaLeilasfebervarmepanneoggavhenne vatn.Samanløftadeiheilekroppen,strekteutlakenet ogvaskahennebådeovan-ognedantil.Ailimullasom eigamalkone.Deteralltiddetsame.Det er moglegå retteoppisaka,menvifårikkjelov.Ogjentermåreise tilPolenforlåntepengar,ogdeigårtilrøyrleggararog kvendetskullevere.Åsøkepålovlegvislønersegikkje. Kviforikkje,spurdeGreta.Aililo.Utgreiingainneber eitbesøkhosspesiallege,ogeitbesøkhoseinsosialarbeidar.Hokrevpsykiatriskobservasjonsomgårover fleiredagar,sombetyratLeilamåleggastinnpåpsykiatriskavdeling.OgLeilamåsjølvorganiseretidenefor alleundersøkingaroginnleggingar.Ogsåvildeigreieut heilelivethennar,kvasjukdommarhoharislekta,og korleishovoksopp.Deivilviteabsoluttalt.Tilogmed korleisdenøkonomiskesituasjonendinserut,kvadu jobbarmed,ogkorlengeduharhattstillinga.Deivilvite omdetertungtellerlettarbeid,ogdeimåhasamtykke
17
fråeineventuellektemakeellerformyndar,ellergode slektningarellerandresomstårdegnær.Såavgjerlegane utifråutgreiingaomdeitilrårabortellerikkje,viaMedicinalstyrelsen.Leilahererverkensjukelegellersvak,og hoharikkjeblittvaldtatt.MenhokjemfråFinland,og dågårdetberreikkje;hoharjoverkenkjærast,slekt ellerandrenærståandeheriSverige.Dessutansørgerdei iblantforåsteriliserekvinnermensdeiermedvitslause.
«Dulyg!»
«Detgårrykteomdetblantjentenepåvarehuset… Omdeitruratdetfinstsinnssjukdomislekta,ellerduer eitsosialtutskotelleravblandingsrase,gjerdeidet.»
«Lovmegatvidrartilsjukehusetmedhenneomho ikkjeblirbetre?»
«Eglovar.»