JonFosse (f.1959)vertreknasomeinavvårtids viktigasteforfattarar.Handebutertesomforfattar medromanen Raudt,svart i1983.Sidandengong harhanskriveiulikesjangrar:romanar,dramatikk, lyrikk,kortprosa,essayogbarnebøker.Tekstane hanseromsettetiloverfemtispråk,ogskodespelaer setteoppovertusengongeroverheileverda.Fosse harfåtteirekkjeprisaribådeinn-ogutland.
andreprosabøkeravjonfosse
Raudt,svart.Roman1983 Stengdgitar.Roman1985,1993,2021 Blod.Steinener.Forteljing1987 Naustet .Roman1989,1991,1998,2001,2016 Flaskesamlaren.Roman1991 Blyogvatn.Roman1992,2003 Toforteljingar .1993
Prosafråeinoppvekst .Kortprosa1994 MelancholiaI.Roman1995,1997,1999,2016 MelancholiaII.Roman1996,1997,1999,2016 Eldrekortareprosa .1998
Morgonogkveld.Roman2000,2001,2016 DeterAles.Roman2004,2005,2016 Andvake.Forteljing2007,2008 Kortareprosa .2011 Olavsdraumar.Forteljing2012,2013 Kveldsvævd .Forteljing2014 Trilogien .[Andvake.Olavsdraumar.Kveldsvævd] Roman2014,2015 Levandestein.Kortareprosa2015
Detandrenamnet.SeptologienI–II.Roman2019,2020 Egereinannan.SeptologienIII–V .Roman2020,2021
Eitnyttnamn. SeptologienVI–VII .Roman2021,2022 Septologien .Roman2022
JonFosseharogsåskriveskodespel,dikt,essay, barnebøkerogomsettskjønnlitteratur. Sjåwww.samlaget.no
Kvitleik Forteljing Samlaget Oslo2023
©DetNorskeSamlaget2023 www.samlaget.no
Omslag:StianHole Forfattarfoto:TomA.Kolstad Førtrykk:Type-itAS,Trondheim Skrift:11,5/17pkt.Sabon Papir:100gMunkenPremiumCream Trykkeri:ScandBookAB,Falun PrintedinSweden ISBN978-82-340-0981-5
Dennebokaertryktpåmiljøvenlegpapir.
Egkøyrdeavgarde.Detgjordegodt.Rørsla gjordegodt.Egvissteikkjekvaregskulle. Egkøyrdeberre.Detvareikeisemdsomhadde tekemeg,egsomellesaldrikeiameghadde vortetekenavkeisemd.Ingentingavdeteg kunnekomapåågjeragavmegnokaglede. Ogdiforgjordeegberrenoko.Egsettemegi bilenminogkøyrdeogderegkunnetaanten tilhøgreellertilvenstretokegtilhøgre,ogder egvednestevegskilkunnetaantentilhøgre ellertilvenstre,dertokegtilvenstre.Ogslik heldtegframmedåkøyre.Tilsisthaddeeg køyrtmeglangtinnpåeinskogsvegderhjulsporaetterkvartvarsådjupeategmerkaat bilentoknedi.Egkøyrdeberrepå,heilttil bilenstodbomfast.Egfreistaryggehanbak-
7
over,mendetgjekkikkje,såegstoggabilen. Sloavmotoren.Egvartsitjandeibilen.Jano ståregnoher,sitegnoher,tenkteeg,ogeg kjendemegtom,somomkeisemdahaddevorte tiltomleik.Ellerkanskjehellertileinotte,for egkjendesomeiredsleimegderegsatog sågframformeg,tomt,sominnieitinkje.Inn ieitinkje.Kvaernodetfortalemåte,tenkte eg.Derframformegerskogen,berreskogen, tenkteeg.Sådetvaraltsåtilskogenatdenne bråttpåkomnekøyreturenhaddeførtmeg.Og dervarendåeintalemåte,atnoko,eitkvart, førde,kvanodetmåttetyde,tilnoko,jatil eitkvartanna.Egsåginniskogenderframformeg.Skogen.Jatresomstodtettitettattmedkvarandre,furer,furutre.Ogmellomtrea vardenbrunebakken,hansågmestutsom turkamold.Egkjendemegtom.Ogsådenne otten.Kvavaregreddfor.Kviforvaregredd. Varegsåreddategikkjeorkagåutorbilen. Ikkjevågde.Ogherendaaltsådenneskogsvegensomeghaddekøyrtmeginnpå,ogaltså haddekøyrtmegfasti,omlagdervegenenda. Ogdetvarnokdiforegkjendepådenneotten,
8
fordieghaddekøyrtbilenminfastvedenden aveinskogsveg,ogher,vedendenavskogsvegen,vardetingenplassderegkunnesnu. Ogegkunneikkjehugseateg,etterateg byrjakøyrepådenneskogsvegen,haddekøyrt forbinokonsnuplassnokonstad.Menkunne detveramogeleg.Ja,foromeghaddekome tileinsnuplasssåhaddeegheiltsikkertstogga bilenogsnuddsidandetjoikkjegjordekeisemdamindreåkøyrepåeinsmalvegigjennom dettelandskapetavlågeåsar,jahellergjorde keisemdastørre.Meneghaddeikkjekometil nokonsnuplass,detvarveldetegheiletida haddeventapå,japåategskullesjåeinstad framformegderegkunnekøyrebilentilsides, ryggelitt,køyreframatt,kanskjegjeradette nokregonger,jaheilttilbilenvarsnuddsjølvsagt,ogsåkøyreskogsvegenattende,nedtil landevegen,ogsåkøyretileinstad,mentilkva stad,tileinstadderdetvarfolk,deregkanskjekunnefåkjøptmegeitkvart,tildømesei varmpølseibrød,ellerkanskje,detkunnejo hende,komegtileinlitenkafélangsmedlandevegenderegkunnestoggeogfåkjøptmegmid-
9
dag.Detvarjomogeleg.Ogegkombråtttil åtenkjeatdetnovarfleiredagar,kormange kunneegikkjeminnast,sidanegsiståtmiddag.Mendetblirvelgjerneslikmedosssom buråleine.Detblirliksomeittiltakålagaseg middag,jadetblirvelhelsttilateintrivtildet nærastedetbeste,eibrødskive,omegdåhar brødihuset,medeitkvartpålegg,ofteblirdet majonesrettpåskivaogsåeitpar–tresneier medfårepølse.Menernosliktnokoåsitjaher ogtenkjepå,somomegnoikkjehaddeviktigareåveraopptekenav.Menkvaskalnovel detvera.Kordumtgårdetikkjeanåspørja, åtenkje.Egharkøyrtbilenminfastpåein skogsveg,langtfråfolk,ogegklarerikkjefå hanlaus,såegskullevelhameirennnokå veraopptekenav,jadetheiterveloppteken, jaopptekenavåfåbilenlaus.Forbilenkan ikkjebliståandefastslikhannostår.Sjølvsagt ikkje.Detersåsjølvsagtatdeterreinetoskeskapenåtenkjeslik.Egstårogserpåbilen, oghanstårderberreogserliksomdumtpå meg.Ellerkanskjeerdetegsomstårogser dumtpåhan.Ogdukordumhanserutder
10
hanstår,køyrdfastpåeituve,mådetvelkallast,dermidtpåskogsvegen,somheldfram nokremeter,tilhanendarogdetgåreinstig rettinniskogen.Kvahaddeegnovelågjera pådenneskogsvegen.Kviforkøyrdeeginnpå han.Kvaslagspåfunnvarnodet.Kvagrunn haddeegforågjeradet.Ingen.Ingengrunni detheile.Ogkviforkøyrdeegdåinnpåskogsvegen.Avreinslump,kanskje.Ja,detkanvel ikkjekallastanna.Menslump,kvaernodet fornoko.Nei,nomåegikkjebyrjamedslik tåpelegtenking.Detføreraldritilnokosom helst.Ogdetegnomåfågjort,jadeterkorkje meirellermindreennåfåbilenminlaus.Og såmåegfreistefåsnuddhan.Mendet.Ja foregkøyrdejoikkjeforbinokonplassder egkunnefåsnuddbilen,haddeegdetgjort, jasåhaddeegsjølvsagtsnuddforlengesidan, foreinmeirkeisamvegåkøyrepåenndenne skogsvegenkanvelneppetenkjast.Berredei slakeåsane,ellesvareinasteitfråflyttsmåbrukåsjå,jafordetmåtteverafråflyttsidan fleirevindaugoivåningshusethaddeplaterav eitkvartslagspikraframpåseg.Ogvåningshu-
11
setvarmålingsslite,mangestadervarmålinga heiltborte.Oghalvetaketpåløahadderamla ned.Detertristmedhussomstårtilforfalls,vanskjøttahus.Husingenbryrsegom. Ogkviforbryringensegomdei.Forførdette husetforfallsåvardetjo,jaeitvakkerthus. Egskullegjernesjølvhabuddieitslikthus, jaaltsågjernehabuddidethusetegkøyrde forbi,mendetmåttehavoretidlegareilivet, dåegvarung,ikkjeno.Ogegvillesjølvsagt hellerikkjehabuddihusetsåforfallesomdet novar.Fornogjekkdetsjølvsagtikkjeanåbu idet,korkjeforfolkeller,ellerkva.Dyr,kanskje.Jakanskjehaddedyravnokoslagflytt inn.Oghusetvarnokfulltavmus.Kanskje haddeògrottertekeseginnihuset.Eller,ja detfekkveradetsame.Folkvardetiallefall ikkjeihuset,sikkertnok,ogdetegnotrong varfolk,jaeinkvanmedeinbil,ellervelhelst eintraktor,somkunnedrabilenlaus.Meni detvåningshuseteghaddekøyrtforbidervar detingen,sikkertnok.Ogsåhaddeegkøyrt eitgodtstykkeutanåsjåannaenndesseåsane føregsågeihyttepåoppsidaavdenneskogs-
12
vegen,hosåguttilåveravelsteltnok,men gardinenevardregneførevindaugo,såhellerikkjeihyttavardetfolk,sikkertnok.Og då,jadåmåtteegaltsåkomamegheiltned tillandevegenforåfinnefolk.Ognåregtenkjerettersåvardetikkjemangehusaeghadde køyrtforbipålandevegenheller,detvaraudt heromkring,jaetterategsisttoktilvenstre ellertilhøgreellerkvadetnovar.Haddeegi detheilekøyrtforbinokohusderpådetsiste langestrekketegkøyrdepålandevegen.Kanskje.Kanskjeikkje.Detvariallefalleitlangt strekk,truleghaddelandevegenendaomikkje sålenge,ogeghaddemåttsnuder,omegdå ikkjehaddeteketilvenstreogbyrjakøyreoppoverdenneskogsvegen.Forvardethusder, einkvanstadenlangsmedlandevegen,neiikkje deteghaddelagtmerketil,ikkjeantenegtok tilhøgreellertilvenstre,mensåhaddeeghellerikkjevoresåopptekenavåsjåetterhus. Ellerhushadde,santåseia,ikkjevoreimin tanke.Dettrongsjølvsagtikkjetydeategikkje haddekøyrtforbieitellerannahus.Sjølvsagt ikkje.Mesttruleghaddeegkøyrtforbifleire
13
hus.Ogideihusaegmåhakøyrtforbider måttedetbufolk.Iallefallisommeavdei. Foromderikkjebuddefolk,kviforskulledet dåveralandevegder.Sjølvsagtvarderhus langsmedlandevegenegnettopp,ellernettopp ognettopp,haddekøyrtlangsmed,jaføreg toktilvenstrederegsågateinslagsskogsveg gjordedet,einslagsskogsvegja,ogegbyrja køyreoppoverden.Mendetvarlangtågåned tillandevegen,ogkorlangtegmåttegålangsmedlandevegenføregkomtileithus,neidet, neiseidet.Ognåregendelegkomtileithus vardetikkjesikkertatnokonvarheime,og omdeivarheimejasåvardetslettesikkjesikkertatdeihaddebil,elleratdensomhadde bildåvarheime.Mennåreinbursliktil,ja såmåeinvelhabil.Ellerkanskjeikkje.Før itidavardetingensomhaddebil.Ogtruleg gjekkdeteinbuss.Detkunnejohendeatdet varslik.Oghøgstsannsynleghaddeegkøyrt forbieitlitegardsbruk,ogderhaddedeitruleg eintraktor,einlitentraktor,kanskjeeintohjulstraktor.Ogsikkertogvisstkunneeintohjulstraktorlettklareådrabilenminlausfråden
14
hersenstuvaderhannostodbomfast.Det varberredetatdetvarlangtågåskogsvegen nedtillandevegen,ogdetvartruleg,neisikkertogvisst,langtågålangsmedlandevegen føregkomtildetfyrstehuset.Kanskjeeghellerskullefreistenokeingongåfåbilenlaus medågjegassframover,ogsågjegassbakover.Fram,tilbake.Omattogomatt.Fram, tilbake.Jaegfekkfreistedetendåeingong. Ogegblirsitjandeogsjårettfram,påeitvis somomegikkjeseridetheile,menberresit der.Ogettereitidtenkjeregatdetharbyrja snø,egmåjohasettdetforlengesidan,men dettoksitidføregtenktedet,lamerketildet, mendethaddealtsåbyrjasnø,ikkjesåmykje, menlettesnøfjomfellogfellluftignedogned ogegsitderogfreistarfølgjedansen,fyrsttil deteinesnøfjomet,ogsåtildetneste,sålenge egklarerfølgjeeittsnøfjomgjeregdet,ifyrstningavardetikkjesåvanskeleg,endåegikkje klartefølgjeeitsnøfjomsålangt,menetter kvartsomdetsnøddemeirvartdetvanskeleg, jauråd,ogdåsluttaegmedåfreistepådet, ogdåsategberreogsågrettframformegog
15
egtenkteatnodådethaddebyrjasnøvartdet endåvanskelegareåfåbilenlaus,haddedettil novorevanskelegvardetnoheiltumogeleg. Sådetvarikkjeannarådennategmåttefå takieinkvansomkunneslepahanlaus.Men dåkunneegikkjeberreblisitjandeibilen,eg måttegåogfinnefolk.Detvarberredetateg ikkjevisstekvaregskullegåforåfinnefolk,det småbruketeghaddesettvarfråflytt,ogingen varidenhyttaeghaddesett,ognedtillandevegenvardetlangtågå.Ogkviforhaddeeg køyrtsålangt.Kanskjefordiegberrekøyrde ogikkjetenktemegom,ikkjetenkteoverkor langtegeigentleghaddekøyrt.Ja,detvarnok difor.Menno,kvano.Janomåtteeglikevelrettogslettfinneeinkvanmedeintraktor, ellereinbil,somkunneslepabilenminlaus. Mendetvarjonettoppdetdå.Kvarskulleeg gåforåfinnedeneinkvan.Egmåttegåned atttillandevegen,ogsågålangsmeddenheilt tilegkomframtileithusderdetvarfolk somantenhaddeeinbilellereintraktor,og deisombuddesåavbaklegtildeihaddesikkert bil.Iallefallomdetvaryngrefolk,deieldre
16
haddeofteikkjebil,detvartvelaldritilatdei tokførarkort,ogframleisgårdetvelbussno ogdåogsåtilslikeaudestader,forlangthadde egkøyrtogaudareogaudarehaddedetvorte, jaegtoktilvenstre,ogkøyrdetilegkunne tatilhøgre,såtilegkunnetatilvenstreatt, slikheldtegpåheilttilegkomhitogikkje kommeglenger.Jaslikerjodet.Ognomåeg ikkje,kanegikkje,ventelenger.Nomånoko gjerast,fornosnørhanjosomberredet.Og egsitberreogserpåsnøensomfellogfell, ellerdalarogdalar,heiterdetkanskje.Oger detikkjelittkaldt.Jau,deterdet.Mendåkan egvelberreslåpåmotoren,ategikkjetenkte pådetfør,sidandetjoereitgodtvarmeapparatibilen.Egstartarbilenogegslårvarmeapparatetpåfullt.Detsummarhøgtifrådet. Ogdettekikkjelangetidaførdetbyrjarkoma littvarmeblåsandeimotmeg,einjamntydeleg luftstraum.Detgjergodtåkjennevarmen.Og notekdetnokikkjelangetidaføregharfått vermtoppbilen.Snøendekkjernoheiltfrontruta,ogegslårpåvindaugsviskarane.Egserat detharsluttasnø,ogbakkenframommeger
17
kvit,ogogsåtreaiskogenerkvitevortne.Det ervakkertåsjåpå.Deikvitetrea,denkvite bakken.Ognoerdetvarmtoggodtibilen. Menegkanikkjeblisitjandeibilen.Egmå finnefolk.Ogdetgjekkvelsomeinstiginnoveriskogen,ogdenmåvelføreeinkvanstaden,ogdermådetvelverafolk.Såkanskje egskalgåeitstykkeinnoverdenstigen.For dåkjemegsikkertnoktilfolk.Detmåegvel gjera.Forsålengederereinstig,mådervel ògfinnastfolk.Heiltsikkert,tenkjereg.Inne iskogen,ogtrulegikkjesålangtinneiskogen heller,derfinstdetnokfolk.Detgjeldberreå finnedei.Diforkanegikkjeberreblisitjande ibilen.Egmågåut.Egmågåinniskogen. Egmåfinnefolk.Detertilingahjelpberreå blisitjandeibilen.Egvreidomnykelen,drog hanutogputtahanijakkelomma.Dågårvi, saeg,ogegreistemegogkommegutorbilen, létattdøraogtenkteategskullelåse,meneg komfortframtilatdetikkjetrongst,forom nokonvillestelabilen,jasågjerne,deiville ikkjekomasegavflekkenkorso,deilikelite someg.Velgodt.Egtokeitparstegframog
18
merkaategnotrøddeisnø.Foreitlitesnølaghaddelagtseg.Egsågatskorneminelaga sporisnøen.Egsågatbilenvardektavsnø. Skogsvegenvarnoògheiltkvitåsjåtil,ogdet varvanskelegåsjånettkvarstigengjekk,men hanvarvelslikomtrentsynleg,iallefallfekk egvonedet.Eggjekkinniskogen,innpåstigen,jafordetmåttevelverastigeneggjekkpå, somsnoddesegframimellomtrea.Egmåtte noberrehaldeframmedågåvidareinnoveri skogen,heilttilegkomframtileithusderdet buddefolk,einkvansomkunnehjelpemegmed åfåbilenlausslikategkunnekøyreattende tillandevegen.Menegmåttenokryggebilen heiledenlangeskogsvegen,neidå,korleisvar detvelegtenkte,omikkjeførsåkunneegnok snuiavkøyrslaopptildenhyttaeghaddekøyrt forbi,sjølvsagtdetja.Ogsjølvomdetvareit stykketilhyttamedgardinenedregneføre,så vardetikkjesålangt,ikkjelengerennatdet skullegågreittårygge,sikkertnok,tenkteeg. Nomåtteegberrefinnefolk.Novardeteinast dentankensomstodihovudetpåmeg.Finne folk.Såfortrådvarfinnefolk.Finnefolksom
19
kunnehjelpemeg,menkorleisvardetveleg tenkte,fordetgavjoingameiningågåinnover isvarteskogenforåfinnefolk.Særlegverre enndettehaddeegvelaldrioppførtmeg,fyrst køyrebilenminfastogsågåinniskogenforå finnehjelp,korleiskunneegvelkomapåtankenatdetvarhjelpåfinneiskogen,isvarte skogeninne,foreintanke,neidetvartaldelesfeilåkalledetforeintanke,detvarmeir eitpåhitt,nokoslikt,eitkvartegberrehadde komepå.Tullete,vardet.Reinetoskeskapen. Dumskap.Reinogskirdumskap.Ogkviforeg gjersliktdetharegaldriskjønt.Meneghardå velaldri,iheilemittsyndigeliv,nokongong gjortnokoliknande,ogkorleisskulleegnoha kunnagjortdetsidanegaldriførseinhaustes hargåttinnieinskog,ogdetseintpådag,og snartmørknardet,snartkanegikkjeeingong sjåkvaregerogdå,jadåfinnegjoikkjefram nokonstad,ogegfinnhellerikkjebilenmin att,neikordumgårdetanåbli,neidetteer verreenndumskap,detteer,neiegharikkje ordfordet.Ognoseregjonesteningenting, såmørkthardetaltvortehermellomtrea.Og
20
