OddIsungset
BlodsporafråDagaliveien
Rushdie-sakaogattentatetmotWilliamNygaard
Samlaget Oslo2023
©DetNorskeSamlaget2023
www.samlaget.no
Omslag:JohanneHjorthol
Førtrykk:Type-itAS,Trondheim
Skrift:11,5/15,5pkt.Sabon
Papir:70gHolmenBookCream2.0
Trykkeri:ScandBookAB,Falun
Omslagsfoto:
Framsida:Politiet
Baksida:
Øvstfråvenstre:JanTomasEspedal/Aftenposten/NTB,BjørnAslaksen/ VG/NTB,DenisCameron/REX/Shutterstockeditorial Nedstfråvenstre:JonEeg/NTB,Aschehoug,deitobildatilhøgreerfrå politiet.
PrintedinSweden
ISBN978-82-340-1224-2
ForfattarenharfåttstøttefråFrittOrd,Detfaglitterærefondog Pressensfaglitteraturfond.
Dennebokaertryktpåmiljøvennlegpapir.HeinrichHeine(1821)
«Dereinbrennerbøker,vileintilsluttogsåbrennemenneske.»
DetvarpraktfulltsommarvêriOslo12.august2022.Eglåg påeitsvabergogslappaavmedeibokdåegbleiringdoppav DagsrevyenogDagsnytt18.«SalmanRushdieharblittknivstukkenpåeiscene.Viveitikkjekoralvorlegdeter,menkan dukomeistudio?»spurdeNRK-medarbeidaren.
Egopnadeinorskeoginternasjonalenettsidenepåmobilen føregheivmegibilen.Drapsforsøketvarførsteoppslagover heileverda.Etterkorttidbleihastemeldinganebytteutmed meirinnhaldsrikeartiklar.Bildefråkaosetpåscena.Helikopteretsomfraktadenskaddeforfattarentilsjukehus.Den overmannagjerningsmannen.
Etterkvartfølgdeogsåbakgrunnsartiklane.Bildaavden iranskediktatorenayatollaKhomeini.Detvarhansom i1989proklamertedødsdommenoverforfattarenogalle andresomhaddemedverkatilågiutboka Sataniskevers.No, 33årseinare,haddealtsånokontattIransåndelegeleiarpå ordetogforsøktådrepeforfattaren.
Medanegmanøvrerteitrafikken,rasaalledeiandreattentatsakenegjennomhovudetmitt.EgtenktepåRushdie-oversettaraneiItaliaogJapansombeggebleistuknemedknivi juli1991.OgsjølvsagtforlagssjefWilliamNygaardsomblei
rammaavtreskotutanforheimeniDagaliveienioktober 1993.
Tregroteskekriminalsakersomalleframleisståruløyste. MannensomknivstakkRushdie,bleirasktovermannaog arrestert.Sliksettvardensakaoppklart.Menmannensom prøvdeådrepeNygaardfor30årsidan,erframleispåfrifot. Somdennebokaviser,varhaningensoloterrorist,menein delaveitteam.Ogikkjenokmeddet:Mykjetyderpåatein diplomatveddeniranskeambassadeniOslovareindelav detteteamet.
Detvaruhyrlegetankar.
Eitdrapsforsøkpånorskjordutløystaveindødsdomproklamertaveinreligiøsleiarlangtborte.
EinambassadeiNorgesomlatilretteforeitattentatmot einforleggarsomikkjehaddegjortnokoannaennågiutein kontroversiellroman.
Eikriminalsaksomframleiseruløystogmangelfulltetterforska.
Eitutolelegangreppåytringsfridommen.
Deterdessetingasomhargjortategaldrihargreiddå sleppetaket.
Detvartilfeldigategramlabortisakaeinfebruarkveldi 1989.SomreporteriDagsnyttbleiegbedtomådekkemøtet idennystiftaorganisasjonen«Detislamskeforsvarsrådet».
Leiaraneskullefinneutkvadeikunnegjereforåhindreat SalmanRushdiesroman Sataniskevers komutpånorsk.
Eghaddealdrihøyrtordetfatwafør.Egforstodikkjekva detinnebar.
KunneeinreligiøsleiariIranverkelegdømmefolkverda overtildøden?
OgkunnedetverkelegtenkastatmuslimariNorgeville følgjeoppmodingaomåmøteeilitterærytringmedvaldog drap? Medbandopptakarenoverskuldrasetteegforførstegong beinamineinnanfordøraieinnorskmoské.
Detvarmittførstemøtemedskuggesideneveddetvipå dentidakarakterisertesomeitfargeriktfellesskap.Fådagar seinareforstodegatmangeiNorgefaktiskstøttadødsdommen.3000muslimarmarsjerteoppKarlJohansgate.Ropa vartaktfaste:
Detvareittidsskilje.
AschehougsforlagssjefWilliamNygaardnektaågodtaatein åndelegleiariIranskullebestemmekvavikunnepublisere iNorge,ogframskundabokutgivinga.Korttidettersmall det.EinbokhandeliOsloogeiniBærumbleisetteibrann.
Ytringsfridommenvartruga,menpolitietgjordelite.Viveit framleisikkjekvensomvillemøteeilitterærytringmed brannbombervåren1989.
Fireårseinarekomminnafråmoskeenframatt.EgvarvaktsjefiTV2dåegeinhaustmorgoni1993fekktelefonfråein tipsar.«DetereinmannsomerskoteniDagaliveien»,sahan. «DetervissthanderreWilliamNygaard»,lahantil.Detvar godegrunnartilåtruatugjerningahaddesamanhengmed dødsdommenfråIran.Isåfallvardeteiterrorhandlingpå
«STANSBOKAINORGE,STANSBOKAINORGE.»
norskjord.Menvibrukteikkjeslikeorddengongen.Terror varnokosomskjeddeiMidtausten,ikkjeivårtfredelege land.
I1995møtteegeinmannfråeitkrimineltmiljøsomhevda athanvisstekvensomhaddeutførtudåden.Møtetbleistartenpåeiårelangjaktforåfinneutkvapolitiet,politikarane ogredaktøranegjordeogkanskjemestikkjegjordeforåforsvareytringsfridommen.
DåegsatibilenpåvegtilNRK-studioet,tenkteegatdet grufulleknivangrepetpåSalmanRushdiereaktualisertealtog styrktebehovetforåfåsvarpådeiviktigespørsmåla:
KvenvardetsomforsøkteåtalivetavAschehoug-sjefeni 1993?
KvenvardetsomknivstakkoversettaraneiJapanogItalia i1991?
HarRushdieogNygaardfåttdenstøttadeimåtteforvente gjennomalledesseåra?
Foråsvarepånokoavdettehareggåttgjennomaltmaterialepåny.Egharnøstaoppnyetrådar,funnenyefaktaog lesebøkenetildendødsdømdeforfattarenmednyebriller.Eg hardykkanediarkivapåny.Avstandenitidgirgrunnlag forrefleksjonogettertankeommaktforkleddsomreligiøse kjenslerogomfryktsompolitiskvåpen.
Erdetsantatdeivarpersonlegkrenkte,deisomgjekkitog medropomåforby Sataniskevers ?EllervardetmakthavaraneiIransomhaddelykkastmedåskapeeitvrengebildeav einstorytrefiendeforåsikresieigamakt?
Egharskrivetobøkeromdennesakatidlegare.DåSamlaget badmegomåskriveéitil,varegførstskeptiskogfryktaateg villeblisettpåsomeinlittmonomanfyrsomberrevaropptattavéisak.MendrapsforsøketpåRushdieaktualisertedet overordnaperspektivetogaukapressetforåfåsvarpåkva somhendeiDagaliveien,MilanoogTokyo.Sidandenførre bokakomuti2010,hardethendtmykjebådeinternasjonalt ogidennorskekriminalsaka.
Historiastrekkersegover34år.Pådeisistesidenefinn dueikortfattakronologiskoversiktoverdeiviktigastehendinganeiforteljingaomaltsomharskjeddsidanKhomeini proklamertefatwaenogdermedskapteeinavdeimestsentralekonfliktaneivårtid.Itilleggtileitomfattandeskriftleg kjeldematerialeerbokabasertpåsamtalarmedeithundretalpersonargjennomeinperiodepåovertrettiår.Fleireav deiharsettsomvilkåratdeiskalvereanonyme.Munnlege synspunktsomergitttilandremediumpåbokmål,eroversettetilnynorsk.Egbrukareittalemålspreganynorsk,enkelte juridiskeuttrykkogandreorderdiforikkjeheiltitrådmed rettskrivingsnorma.
Godlesnad!
Oslo,september2023.
Kjærereligion
Kjærereligion,Kanjegfåtaoppspørsmåletom grunnprinsippene?Formerkelignok,ellerikkefulltså merkelig,dereligiøseogdeikke-religiøsekanikkebli enigeomhvadisseer.
(SalmanRushdieisinsjølvbiografi,2012)
12.august2022vardenverdskjendeforfattarenSalman RushdieibyenChautauquaistatenNewYorknordiUSA. Hanskulledeltaieinpanelsamtaleomforfølgdeforfattarar.
Klokkavar10.45dåhansettesegnedieinavdeitolenestolanepåscena.Mikrofonanevarriggaslikatalleskullefå høyreforfattarensrøyst.
73årgamleHenryReesevarpåvegmotdenandrestolen.HanereinavgrunnleggaraneavPittsburghnonprofit CityofAsylum,eitavdeistørsteresidensprogrammaiverda forforfølgdeforfattarar.DetvarSalmanRushdiesomi1993 haddelanserttankenomeitkommunaltforfattarasyl.Deretterhaddeideenomfribyartattformogspreiddsegoverheile verda.Detvardettedeiskullesnakkeomdennedagen,byar somgavforfølgdekunstnarareintryggheimderdeikunne utviklesikreativeytringsform.
Rushdievareinetterspurdforedragshaldar.Deisisteåra haddehansomoftastsagtnei.Menhanhaddesagtjatil akkuratdette.
Forventingsfullefestivalgjestervariferdmedåfinneseta sine.Detvarplasstilnestentusengjester.Programposten haddetittelen«Morethanashelter».
Blantdeimangehundreisalenvarden24årgamleHadi Matar.Hanhaddelibanesiskeforeldre,menvarføddogoppvakseniUSA.Fleiremånadertidlegarehaddehanleseom arrangementetpåTwitter.Hanhaddekjøptbillettforlenge sidan.DagenførRushdieskullepåscena,reistehanmedbuss ioversekstimar,fråNewJerseyrettutanforNewYorktil BuffalooppmotgrensatilCanada.Derettertokhantaxivel eintimevidaretilChautauqua.
Dåhankomfram,ruslahanrundtideismågatenesomgår nedtilinnsjøen.Inattemørketlahansegtilåsovepågraset utanforkonferansesalen.Ibagasjenhaddehanfestivalpasset. Detgavhantilgangtileirekkeforedragogsamtalaromlitteraturogforfølgdeforfattarar.
Menhanvarikkjeinteressertibøker.Detvarberreeitt punktpådetomfattandeseminarprogrammethanvaropptattav.Detsomskullestarteklokka11.00.
Hanvarkleddisvartoghaddeplasslangtframme.
Klokka10.47spranghanframpåscena,trekteeinkniv oppfrålommaogstakkSalmanRushdieihalsenogkroppen.EinforfjamsaHenryReeseforstodikkjeheiltkvasom skjedde,ogtruddeførstdetvareindårlegspøk.Såsåghan blodetpåRushdieshalsogderetterkniven,førhansprattopp fråstolenogprøvdeåstoppegjerningsmannen.Ibasketaket bleiogsåhanskadd,medeitknivstikkoverauga.
Fleireavdeisomsatpådeifremstebenkeradene,storma
fram.Knivmannenbleilagdibakken.Einpolitimannfrådelstatspolitietsomvarisalen,sørgdeforatgjerningsmannen bleiførtbortogarrestert.Rushdielågpåryggenpåscena,han bløddefråstikkskaderpåhøgresideavhalsenogansiktet,i venstrehandaogpåmagenrettunderbrystkassa.Firelegar, somvarblanttilhøyrarane,komtilogheldtbeinatilRushdie oppforåreturnereblodstraumentilkroppenoghjernen.Ein brannmannkomogsåpåpodiet.Hanheldteihandpåhøgre sideavRushdiesmageogdenandrehandanærauga.
Rushdievarframleismedviten.
«Dumåikkjeblunke.Dumåhaldaaugalukka.»
«OK,egforstår»,saRushdie.Venstrehandabløddekraftig.Leganeklipteavermetpåjakkaogprøvdeåstanseblødinga.
«Kvaskjermedvenstrehanda,detgjersåvondt»,spurde Rushdieidethanbleitrillautavsalen,oginnieitventande helikoptersomtokhantilUniversityofPittsburghMedical CenteriErieiPennsylvania.
Publikumvarisjokk.Sommereisteseg.Andrebleisittande. Skrekkslagne.Fortumla.Etternokreminuttarskjøntedeiat detikkjevarnokoannaågjereennåforlatesalen.Utanfor samlaenkeltesegismågrupperforåsnakkeomdetgrufulle.
HenryReesevaroppskaka.PåveginnhaddehanstoltpresentertRushdieforkonaogforsi93årgamlemor.Planenvar ådiskuterefantasienisamtidslitteraturen,snakkeomCity ofAsylumoghadialogmedpublikum.Detbleinokoheilt anna.
DrapsforsøketbleistraksførstesakpåradioogTVverda rundt.TV-kanalaneintervjuaguvernørenistatenNewYork, demokratenKathyHochul.
«Vimåaldrigietter»,saho.«Viskalropedetut,vifor-
dømmerallvald.Vivilatfolkskalfølesegfrietilåskriveog snakke.Einmannmedknivkanaldristoppeeinmannmed penn.»
Snartkomdeiinternasjonalereaksjonane.
«Vikanaldriaksepterevaldsomsvarpåordsomersagt ellerskrivenavandresomnyttarmeinings-ogytringsfridommensin»,saFNsgeneralsekretærAntonioGutteres.
MichaelHill,somvarpresidentiChautauqua-stiftinga,var opprørt.
«Vibleistiftaforåbringemenneskesaman,forålære, foråskapeløysingargjennomhandling,foråutvikleempati ogtapåossansvaretforvanskelegeproblem.Idagoppleverviatnokonskaparfrykt,ogdenversteavallemenneskelegeeigenskapar,nemleghat»,sahantiljournalistanesom strøymdetil.
NokredagarseinarebleigjerningsmannenintervjuaiChautauquaCountyJailavNewYorkPost:«DåeghøyrdeatRushdieoverlevde,bleiegoverraska»,sahan.HadiMatarfortalde athanmislikteforfattarensterkt:
«Hanereinpersonsomharangripeislam,denislamske truaogdetislamsketrussystemet.Egharstorrespektforayatollaen.Hanereinbramann.Deterdetegvilseieomhan», saMatar.Hanopplysteathanberrehaddeleseeitparsider av Sataniskevers.PåFacebook-framsidasihaddehanbildeav KhomeiniogAliKhamenei.Menhannektaforathanhadde hattkontaktmeddeniranskerevolusjonsgarden.
PåTwitter-kontoensintakkaZafar,sontilRushdie,forall støtte.Hanfortaldeatfarenvarkoplafrårespiratoren,ogat hanvaristandtilåsnakke:
Trassideialvorlegeskadanesomharmerkthanforlivet, erhansvittigeogunderfundigehumoristiskesansframleis intakt.Viersåtakknemlegeforpublikumsombeskyttahan oggavhanførstehjelp,politietogleganesomtokvarepå han,ogallesomharuttryktkjærleikogstøttefråheileverda. Viberomtolmodogrespektforprivatlivnonårfamiliener samlavedsengahansforåstøtteoghjelpehan.
SalmanRushdiebleiføddiIndiai1947.HanvaksoppiLondon.DetvarderhanbuddedåayatollaKhomeinikunngjorde dødsdommeni1989.RushdieflyttafråLondontilNewYork ogbleiamerikanskstatsborgari2016.Handebutertesom forfattarmedromanen Grimus i1975.Denhandlaromeit samfunnderfolkharevigliv,menderdeiikkjelengerønsker åhadet.Gjennombrotetkommeddenprisvinnanderomanen Midnattsbarn i1981.
IeitintervjumedTimeMagazinei2017sahanathanikkje lengertokdrapsordrenfråIranalvorleg.
Likevel:Deiførstespørsmålasommeldesegetterknivangrepet,varnaturlegnokfatwaen.
VardetverkelegtenkelegatkrefteriIranstodbakknivangrepetno–såmangeåretteratdødsdommenbleiproklamert?Ellervardetgrunntilåtruatgjerningsmannenvarein sinnsforvirrapersonsomvarinspirertavfatwaen,mensom handlapåeigahand?
INorgeerSalmanRushdieuløyselegknytttilnokoannaenn bøkenesine.DrapsforsøketpåhansnorskeforleggarWilliam Nygaardi1993sjokkertedetnorskesamfunnet.Detvarden
sakasomgjordeategbleiinteressertiRushdie.Medujamne mellomrombrukteegminjournalistiskefridomtilåpirke bortiverkebyllen:denuløystekriminalsakaogdenmanglandestøttatilforleggarenogforfattaren.
DiforhaddeeghattgledaavåmøteogintervjueRushdie firegonger.SistegongvariNewYorkhausten2012.Etter mangeårsarbeidhaddehanomsidermaktaåbliferdigmed sinsjølvbiografi,ogegintervjuahanomlivetsomdødsdømd, ogomforholdethanstilNygaard.Dethaddegjortategblei settpåsomeinslagsekspertpåsaka,ogegvissteatdetvar diforegbleiintervjuaavNRK,TV2ogandremediumrett etterdrapsforsøketpåRushdie.
NokredagaretterknivangrepetiChautauquatokegSalman Rushdiessjølvbiografi JosephAnton utavbokhylla.Eglas nokretilfeldigeutdrag.Augastansavedeitavsnittikursivpå side325.Detvarformulertsomeitbrevtilreligionen.
Kjærereligion,Kanjegfåtaoppspørsmåletomgrunnprinsippene?Formerkelignok,ellerikkefulltsåmerkelig,dereligiøseogdeikke-religiøsekanikkeblienigeomhvadisseer.
Nolasegaltmednyebriller.Medbrevettilreligionenville forfattarenopenbertfåosstilågrubleovernokofundamentalt:Kvaskjermedossogsamfunnetvårtdersomvitrurpå eiudiskutabelopenberringogsluttaråtenke?
Påsinspesiellemåteskreivhanomgrunnlagetfordenfundamentalismensomnylegheldtpååkostehanlivet:
Forestillingenomenulegemligforstand,enabsoluttforstand,erlitttungåsvelge,isærnårdu,Religion,koblerden tilforestillingenomåpenbaring.Fordaerdetoverogutmed tenkningen,ikkesant?
Inesteavsnittskreivhanomdethansågpåsomgrunnprinsippaforvåreksistens:
Jegstårpådenandresiden,blantdemsomtrorathvis grunnprinsipperavdentypenikkekanutfordresavgrunnprinsipperavdenandretypen–vedåfinnenyeutgangspunkter,vedågjørevårbevissthetogvårsansendeerkjennelseav detsomer,tildisseutgangspunktene,ogsliknåfremtilnye konklusjoner–erviferdige,vilhjernenvårråtne,ogmenn medturbanoglangtskjegg(ellermenniprestekjolersom latersomomdeleverisølibat,mensdeantasterungegutter) vilarvejorden.
Ibrevettilreligionenutdjupahansittsynpåkonflikten somhaddepregamestepartenavhansvaksneliv.Atreligionenikkjedelteideenomatvimåkunnediskuterealt,også religiøsedogme.
Altsomskaltenkes,erblittåpenbartfoross,ogvierlåst tildet,evig,absolutt,utenhåpomanke.
IbrevetskisserteRushdiedenmestgrunnleggandeytringsfridomsutfordringaivårtid.Kvaskalvigjeremedreligiøse fundamentalistarsommeinerdeterrettåmøteeireligionskritiskytringmedvald?Deisombrukar sin ytringsfridomtil åproklameredødoverandresomytrarseg?Deisommeiner deterrettåforkynneeindødsdomoverlandegrensene,fristilt fråalljuridisktenking?
Rushdiessvareratvialdrimågietter,ogatdetertankane, ordaogsetninganesomendrarverda.
I Sataniskevers erdetsatirikarenBaalsommålberverdien avlitteræreytringar.
Enpoetsarbeid,åbenevnedetunevnelige,åpekepåbedrag,taparti,utløsedebatt,formeverdenoghindreatden fallerisøvn.
DetvarnettoppdetRushdiegjordedåhanskreiv Sataniskevers.Bokasomframleiserbannlystieirekkemuslimskeland,somovernattaskulleforandrelivethans,ogsom
einkonsulentiAschehougtviltepåomforlagetburdegiut. Ikkjefordiromanenvarblasfemisk,menfordiinnhaldetvar såkrevjande.
Deisomikkjeharleseboka,trurkanskjeathoinneheldein ramsaltreligionskritikk.Mendetstemmerikkje.Mesteparten handlaromnokoheiltanna.Romanenerfullavsurrealistiske forteljingar.Denhandlaromforholdetmellomaustogvest, omtvilogtru,notidogfortid.DeterunderfundigeskildringaravinnvandrarmiljøaiLondon,idetsomforfattarenkallar«Babylondon».
Einlitendelavbokahandlaromeiopenberringder Muhammedbliritvilomdetkanfinnastfleiregudarenn Allah.Deisomvilfinnedesseavsnitta,måleselangtognøye.
Egbladdemegkjaptgjennomromanenforåsjåomegfann detkontroversielle.Somjournalisteregvandtilålesepåskrå ogfinnedetomstriddeiløpetavfåminuttar.Eggavmegsjølv eitkvarter.Egfanndetikkje.
Litetyderpåatdeireligiøsefundamentalistanehadde funnedetheller.Deihaddeneppegjorteiteinasteforsøk.Men detvardeisomsørgdeforatbokableiberømt–oghata.ProtestanestartaiIndiaførbokakomut.NokremuslimskeparlamentarikarhaddeleseeitintervjumedRushdieogtrongei saksomkunnegideimerksemd.Deigjekkhardtutogkravde atromanenmåttebliforbodenpågrunnavpåståttblasfemi. DetutløysteeitopprørsomspreiddesegfråIndiatilPakistan, BangladeshogikkjeminsttilmuslimskesamfunniStorbritannia.
Detvarførsteithalvtårseinaredetspissasegtilforalvor.Då proklamerteayatollaKhomeinidødsdommen.Vedåhevdeat kjenslenetilmuslimanevarkrenkte,skaptehaneitbildeav einsterkytrefiende,eituformelegvestlegvesensomtruga
Iranogdeimuslimskeverdiane.Forregimetvardetmaktkonserverende.ForRushdievardeteitvendepunktsomkomtil åpregehanrestenavlivet.
IbrevettilreligionenskreivRushdieomgrunnprinsippa. Ataltkanogmådiskuterast.Atdeterdetsomgjeratvikan utvikleossogkomeframtilnyekonklusjonar: Hvisdetikke erslik,erviferdige.Daråtnertanken, skreivhan.
EghentaogsåframigjentalenRushdieheldtdåhanblei valdtilleiariDetinternasjonaleforfattarparlamentetpåfemårsdagenforfatwaen,i1994.Detvarhansjølvsomhadde tattinitiativettilåstifteeinslikorganisasjonforåviseatdet skrivneordetikkjekjennerlandegrenseneogikkjekanstansastavkorkjefysiskeellerusynlegemurar:
Vierborgereimangeland:detbegrensedeogavgrensede landetidensynbarevirkelighetenoghverdagslivet,sinnets forentestater,dehimmelskeoginfernalskebegjæretsnasjoner ogtungensuhemmederepublikk.Tilsammenomfatterdeet territoriumsomermyestørreenndetsomregjeresavnoen jordiskmakt,oglikevelkanderesforsvarsverkermotden maktenvirkemegetsvak.
IsjølvbiografienskreivRushdieomsegsjølvitredjeperson. Hanfekkikkjetilåskrivebokaieg-form.Hantrongdistanse tilaltsomhaddeførttilatsåmangemisliktehan.Ieittav avsnittaformulertehandetslik:
Hanmåtteforståatdetfantesmenneskersomaldriville elskeham.Sammehvorgrundighanforklartedethanhadde skrevetoghvahanhaddetenktdahangjordedet,villede aldrielskeham.Desomikkelotsegstyreavfornuften, desombledrevetavtroenstvilfrieabsolutter,kunneikke overbevisesavfornuft.Desomhaddedemonisertham,ville aldrisi:«Å,se,haneringendemonlikevel.»[…]
Nåmåttehanogsåværeheltklarpåhvahankjempetfor. Talensfrihet,fantasiensfrihet,frihetfrafrykt,ogdenvakre, urgamlekunstensomhanvarensåprivilegertutøverav. Likesåskepsis,uærbødighet,tvil,satire,komedieogusalig skadefryd.Hanskullealdrimerprøveåunndrasegforsvaret avaltdetder.
IbokaskreivRushdieogsåeitbrevtillesarane.Derpeika hanpåatfridommentilåskriveerinærslektmedfridommen tilålese.
12.august2022vardeteinmannmedknivsomvillehindre forfattareniåbrukedennefridommen.
Ibrevetsomopnarmed Kjærelesar, badRushdieossom åtenkepåkorleisvivillehareagertdersomvårtlesestoffblei valtut,granskaellersensurertaveitpresteskap.Elleraveit samfunnsomhevdaatdetvarkrenkt.
Nårbleidetslikateitkunstverkskulledefinerastavdei somikkjeliktedet,spurdehan.
Verdienavkunstliggeridenkjærlighetendenskaper,ikke hatet.Deterkjærlighetsomfårbøkertilåvare.Såværså snill,lesvidere.
SontilayatollaKhomeiniharfortaltatfarhansaldrilas Sataniskevers.EtterdrapsforsøketiChautauquakomboka igjenpåsalstoppenfleirestaderiverda.
Detgavhåpomatpennenframleisermektigareennsverdet.
Fatwa?Hæ?
Egberallerettruandemuslimaromålikvideredeialle raskt,kvardeiennmåttefinnedei,slikatingenvilvåge åfornærmedeiislamskeforordningane.
(AyatollaKhomeini,1989)
23.februar1989.Detvareitsørgjelegvintervêr:Plussgrader, litesnø,vekselvisregnogsol.EghaddejobbaiDagsnytt-redaksjoneniknappetreår.Egvekslamellomåverevaktsjef, programleiarogreporter.Dennekveldenhaddeegreportervakt.
Egskulledekkemøtetidennystiftaorganisasjonensom kallasegDetislamskeforsvarsrådet.Detvarikkjemeirenn eivekesidanegforførstegonghøyrdeordet fatwa.Egante
ikkjekvadetvar.EgforstodikkjerekkeviddaavdetAsia-korrespondentFritzNilsenrapporterteomiDagsnyttpåvalentinsdagen14.februar1989.Påeidårlegtelefonlinjefortalde hanomdødsdommensomIransåndelegeleiarayatollaKhomeinihaddeproklamert.
Deisomhaddestudertreligionshistorie,visstekvadet handlaom.Menfordeiflesteandrevardetvanskelegåforstå atdetkunneverenokoannaennretorikk.Vardetverkeleg
grunntilåtruatrettruandemuslimarvillefølgjeoppmodinga omåtalivetavforfattarenSalmanRushdieogforleggarane ogoversettaranehans.Ogvardetverkelegslikatogsånorske borgararvarifare?
Dethaddegåttnidagarsidandødsdommenbleikunngjord. Vilagareportasjarommuslimarsomstøttadødsdommen,og ominnvandrararsommeinteatmediastigmatiserte.Mendet varuklartkvadeitonegivandemuslimaneiNorgeeigentleg meinte.Diforvaregspentpåkvaforsvarsrådethaddekome framtil.Talsmannenforrådethaddeinvitertosspressefolktil moskeen.
Egheivbandopptakarenoverskuldraoggavadressatil drosjesjåføren.Eghaddealdrisettminebeininnanfordørai einmoské.Berreéingongførhaddeegvoreieitmuslimsk land,somturistpåpakketur.DetvaringentingavdetegopplevdepåferieiTunisia,sompeikaframmotdetsomseinare skulleblieindominerandekonfliktivårtid.
Egvarikkjeopptattavskuggesidenevedislampådenne tida.DetvaringenoffentlegdebattomdetteiNorge.Korkje kollegaerellerredaktørarbryddesegomdeinegativesidene vedinnvandringa.Journalistardreivikkjemedreligionskritikk.
Vilagareportasjaromdeteksotiske.Omnyematrettar. Ommusikk.OmkvadeisomkomtilNorge,syntestomsnø ogvinter.Villedeilæresegågåpåski?Vikalladeteitfargeriktfellesskap.Viunderkommunisertetalaikriminalstatistikkensomvisteatdeisombleikallavårenyelandsmenn,var overrepresenterteidomsregisteretnårdetgjaldtfleiretypar lovbrot.
Politikaranevarhellerikkjeopptattavdette.Deneinaste somproblematisertedet,varCarlI.HagenogFramstegspartiet.Hanbleimøttmedhardretorikkogkallarasistfordihan
stiltespørsmålogkommedspådommaromkvaslagssamfunnvirisikerteåfådersomviikkjeførteeinstrammareinnvandringspolitikk.
I1989vardetfåinnvandrarariNorge.Vihaddehatteiviss arbeidsinnvandringfråPakistan,dethaddekomenokreflyktningarfråChile,ogdetvareigruppemedtyrkiskbakgrunn somhaddebusettsegiDrammen.Menvihaddeknaptnok registrertatfleiregrupperhaddestartaeignetrussamfunn. DetførstevarIslamicCulturalCentre(ICC),sombleistiftai 1974.
DåKhomeinikunngjordefatwaen15årseinare,haddevifått fleireorganisertetrussamfunnmedeignemøtelokale.Ingen gjordespesieltmykjeutavseg,deivarsågodtsomusynlege. Deiflesteheldttilismåsentrumsbygningarsomvargjorde omtilmoské,berreskiltetutanforfortaldeatdetvarbønneromogforsamlingslokaleinnanfor.Vianteknaptnokoom detsomgjekkføresegderinne.
Mennoskulleegaltsåforførstegongkomeinnanfor. TalspersoneniDetislamskeforsvarsrådethaddesagtatvi kunneverederi20-tida.Egtokavmegskoa.Settemeg pågolvet.Venta,ventaogventa.Rettførmidnattkomdei utfråbakrommet.Detvareibroketeforsamling.Enkelte ikjortel,enkelteidress,éinilusekufte.Deiflestehadde skjegg.
Imamenkunneikkjenorsk.Meneintolkoversette.
«Viviltakontaktmedforlagsdirektørenogforteljehan omvårekjensler»,satalsmannenallamaMushtaqAhmed Chishti.
Meinerdudeterrettådrepedeisompublisererdenne boka? spurdevi.
«Norgeereitikkje-islamsksamfunn.Islampåleggmusli-
manesomburieitikkje-muslimskland,årespekterelovenei landet»,svartehan.
Sålahantil:«Detåærekrenkeeinprofetersåalvorlegat detertillateådrepedensomgjerdet.Mendeterikkjelovå gjeredettepåeigahandilandderdetereitlovbrot.»
Detimamanevarmestopptattav,varåhindreatbokakom utiNorge:
«Vitruratforlagssjefenvillyttetiloss,ogathanvilhandle nårviharfåttfortaltkvaviføler»,saimamen.Hanlatilat hanreknamedatbokaikkjevillebligittutpånorsk.
Egredigertereportasjen.Deteroftevanskelegåvitekva egvilbruke.Menidettetilfelletvardetopplagt.Egsyntestdetnorskefolketmåttefåsvarpåomimamanemeinte atdetvillevererettåtaliviNorge.Ogidaganesom følgde,lagaegandrereportasjaromnorskemuslimarog omdødsdommen.Detinnebarategbleimeirinteresserti islam.Kvastoddeifor,deiuliketrussamfunna?Kvavar eigentlegdetteskiljetmellomsjia-ogsunnimuslimar?KorleispregadetkonfliktaneiMidtausten?Kvavarreligion,og kvavarpolitikk?Og,ikkjeminst,korleisbruktemakthavaranereligionenforåfremjesinpolitikkogstyrkesinposisjon?
EgkunnenesteningentingomIran,menvissteatKhomeini haddetattovermaktaetteratsjahenavPersiableistyrta i1979.Atdettevareinrevolusjonenkeltepåvenstresidai Norgehylla,varegògklarover.Klassekampenhaddehatt fleirereportasjaromdetnyeklasselausesamfunnetiaust.Eg mintestbildaavKhomeinisomkomtilbaketilIranfråsitt eksiliParis,tattimotavmillionaravjublandeiranarar.Men egvissteogsåathanikkjehaddeskaptdetantikapitalistiske samfunnetsommangehaddeforventa.Istadenhaddehan
skapteinislamistiskdiktaturstatmeddødsstraff,steining, offentleghengingogekstremkjønnssegregering.
Khomeinihaddehattmaktaitiårdåhanheldtradiotalensin.HanhadderegistrertkorleisprotestanemotRushdiebokaspreiddesegfrålandtilland.Hanleiddeeitkrigstrøytt folksomhaddekrigamotIrakiåtteårmedstoretap.Han haddesagtoppogfengslamangeavgeneralaneogbleisettpå someintotaltubereknelegleiar.Hantrongåfåfokusetvekk frådenveksandeindreuroaiIran.
Hanvaldevalentinsdageni1989.Dethaddegåtteithalvt årsidanromanenkomutiStorbritannia.Talenvarikkjeeit resultatavathanellernokonavrådgivaranehanshaddelese boka,elleravatdeipersonleghaddeblittkrenkt.Talenhadde somformålåstyrkedetindresamhaldetinasjonenmotein storytrefiende.Ordlydenvarmellomannaslik:
Eggjerallenidkjæremuslimariverdamerksampåatforfattarenavboka Sataniskevers –somerutarbeidd,tryktog utgittmotislam,ProfetenogKoranen–såvelsomdeiforleggaranesomerklareoverinnhaldetiboka,erdømdetil døden.Egberallesanttruandemuslimaromålikvideredei alleraskt,kvardeiennmåttefinnedei,slikatingenvilvåge åfornærmedeiislamskeforordningane.Densommåttebli drepenfordennesaka,vilblisettpåsommartyr,omGudvil. Likeeinsbørallesomveitkvarforfattarenavbokaer,men somsjølvikkjeeristandtilålikviderehan,informerefolket omdet,slikathankanblistraffaforsinehandlingar.
FråpresidentkontoretkunneKhomeinioghansnærastesjå korleistalenspreiddesegogskaptefryktoverheileverda.For SalmanRushdieinnebardeteidramatiskendring.Hanblei informertomfatwaengjennomeinreporteriBBC.Imemoarboka,somkomut30årseinare,skildrahansamtalenmed denbritiskejournalisten:
«Hvordankjennesdet,»spurtehun,«åviteatdunettopper blittdømttildødenavayatollaKhomeini?»Detvarensollys tirsdagiLondon,menspørsmåletstengtelysetute.Detteer dethansa,utenegentligåvitehvahansa:«Detkjennesikke bra.»
Hansførstetankevarathanvareindødmann.Hangrubla overkorlangtidhanhaddeattåleve:Detvarneppesnakk ommeirenneiteinsifratal.
OgsåforRushdievardetførstegongenhanhøyrdeordet fatwa.HanhaddeintervjuavtalemeddetamerikanskeTVselskapetCBSseinarepådagen.Førstdåhanvarpåveginn tilstudioet,fekkhansjåtekstentilKhomeini.Derstoddetat ikkjeberrehan,menogsåatalleandresomhaddemedverka tilågiutboka,vardømdetildøden.Detmåttebetyatogså forleggararogoversettararvartruga.Dethanbeitsegspesielt merkei,vardennesetninga:
Egberallemuslimaromålikvideredeiraskt,kvardeienn måttefinnedei.
Dåhanbleiintervjua,haddehanikkjetattinnoversegkva detinnebar.Hanvaroffensivogsaatbokaikkjevarblasfemisk.«Eghaddeønsktateghaddeskriveeimeirkritiskbok», fortaldehan.
Imemoaraneskildrahankvahantenkte:Hanreagertesærlegpåbrukenavordet«dom».Detvarikkjeavsagtnokon domaveindomstolsomhananerkjende,elleravnokonsom formeltkunnedømmehan. Detvarenforordningfraengrusomogdøendegammelmann.
Livethansvarbråttendra.HanvarikkjelengerdenSalman somvennenehanskjende,skreivhan:
Hanvardensataniskeforfatteren,«SatanRushdy»,en skapningmedhornpåplakaterbåretgjennomgateneien
fjernby,denhengtemannenmeddenrødetungenstikkende frem.
PåvaktenemineiDagsnyttfekkegmedmegkorleiskonflikteneskalerte.Egdektedenikkjesjølv,menegfølgdemed. Detunderlegeogfinemedjournalistjobbeneråblieksponert foroginteressertisakerogkonfliktarsomegellesikkjeville habryddmegom.
DeteglasomIranogfatwaen,varurovekkande:Dagen etterKhomeinistalehaddestyresmakteneiIrantrappaopp konflikten.Denreligiøsestiftinga15.Khordadutlovaein dusørpå2,5millionardollar,vel20millionarkroner,tilden ellerdeisomkunnefullbyrdedødsdommen.
Britiskestyresmaktervarikkjeitvil.ScotlandYardsetteiverk eirekketiltak.Detbleikalla«Gradein»,dethøgastenivået. DetinnebaratRushdiemåttelevepåhemmelegadresse,med livvakterrundtsegheiletida.
Ingenhaddesettforsegatbokaskulleskapesliktrabalder. IngeniAschehougvarførebudde.Einavkonsulentanemeinte attekstenvarmeirkrevjandeennhanstidlegarebøker.DanskeGyldendalhaddeavvistmanuset.MenNygaardvarikkje itvildåspørsmåletkomopppåeitredaksjonsmøte«Naturlegvisskalvigiutboka»,sahan.Ingenvaropptattavat romanenkunneprovosere.Mendårasandemuslimarsette fyrpåbokaundereindemonstrasjoniBradford,forstodforlagaiEuropaatnokokunnevereiemning.
WilliamNygaardvarpåstyremøteiDennorskeBokhandlerforeningdendagenfatwaenbleikunngjord.Einjournalistfrå DagbladetvardenførstesomfortaldeforlagssjefenomdrapsordrenfråTeheran.
Erduklaroveratduerdødsdømd? spurdejournalisten.
«Egeraltforfatalistisktilåbliskremdavslikt»,svartehan. Sålahantil:«Formegvilledetisåfallbetyeindødistoltheit».
Nestedagvarhanavbildaoverheileframsida,underoverskrifta:
NorskforlagsdirektørDØMTTILDØDENavKhomeini.
Inneiavisakunnevileseathanikkjeaktaågjereompå planenomågiutRushdiesbok.EinayatollaiIranskulle ikkjestyrekvavikunnepublisereiNorge.
Muslimanemobiliserte.PåDagsrevyensafleirerettutatdei støttadødsdommen,ogatdeivilledrepeforfattarendersom deifekksjansen.EinavdeivartilogmedfolkevaldforArbeidarpartietiSkedsmo,SyedBokhari.MedstøttefråpartikollegaRafidBhattivillehanfåkommunestyretmedsegpåei fråsegnomåforbybokaiNorge.«Dersomegfekksjansen, villeegikkjenølemedåtalivetavSalmanRushdie.Fengsel pålivstidskremmermegikkje»,sahantilfleiremedium.Han gjentokdeneintydigedrapsstøttapåDagsrevyenogbleikort tidettertvingatilåseiefråsegallepolitiskeverv.
DeniranskeambassadeniOslomarkertesegogsåsterkt. PresseattachéSaidFaryabisaatmuslimaroverheileverda komtilåhateNorgefordibokableiutgitther.
Menkormangevardeteigentlegsommeintedetsamesom Faryabi?HanvartrassaltsendemannfråIranogrisikerteå blisendheimdersomhan–uavhengigavkvaslagssynspunkt hansjølvmåtteha–ikkjestøttaleiaraneiIran.
Eghaddeblittlittovergjennomsnittleginteressertogbeit megmerkeimykjeavdetsombleiskriveomkonflikten rundtboka,somegframleisikkjehaddelese.Detvarsærleg einartikkeliNTBsomgjordeinntrykk.Denhandlaomden einastesjiamuslimskemoskeeniOslo,AnjumaneHussaini:
«Dødsdommenmotforfattarenavbokaereinordrefrå Koranensomalleislamskeprestar,uansettreligiøsretning,er samdei»,saimamShamsadHusseinRizvi.Mendetvarden nestesetningasomvarmesturovekkande:«Densomfornærmarprofeten,skalstraffastmeddøden.DetteerikkjeayatollaKhomeinispersonlegeordre,meneidirekteutleggingav Skrifta.»
Hansaathanikkjehaddenokopersonlegimotoversettarenellerforleggaren:«Fordeierdetveleitvanlegoppdrag, ogdeiharsikkertikkjevisstkorsterkereaksjonarbokaville vekke.MendersomdirektørWilliamNygaardtrassprotestaneinsistererpåågiutbokaogmedviljedeltarieitangrep påislam,sålikarvidetsværtdårleg»,saRizvi.«Viseierikkje atvivildrepehanellernokoslikt.Islamgiringenvanlege menneskeretttilåtalovaisieigahand»
Tolvdagaretteratfatwaenvarkunngjord,arrangerteDet islamskeforsvarsrådeteindemonstrasjonmotboka.Egvar programleiariDagsnyttdenneettermiddagen,ogdemonstrasjonenvardennaturlegeførstesaka.
Over3000muslimarhaddesamlasegunderparolarsom «Allaherstor»,«SatansRushdie»,og«ForbySataniske verk».Detvarbannerpåarabiskogurduogtaktfasterop: StansbokaiNorge,StansbokaiNorge.
NokremotstandararsomstodvedStortingetmedeinplakatderdetstod«jatilytringsfrihet»,bleibokstavlegtalt meiddened.Plakatenbleikastapåasfaltenogtrakkapå.
Detmuslimskepresteskapetgjekkfremstitoget.Kvinnerogbarngjekkbakarst.Togetgjekktilregjeringsbygget iAkersgata,derdemonstrasjonenbleioppløystettereitkort møte.
«Detteereindemonstrasjonmotforlagetsomskalgiut
bokaiNorge,ogerikkjerettamotregjeringa,sjølvomviber omdeirahjelptilåfåbokastansa»,satalsmannforforsvarsrådet,allamaMushtauqAhmedChishti.
Idemonstrasjonstogetgjekkein13årgamalnorsk-pakistanarsomseinareskulleblikulturministeriNorge.AbidRaja, foreldraogfleireavvennenehanstogagjennomdeisluddvåtegatene.Hanvarikkjeitvilomathanskullegå,sjølvom hanknaptantekvabokahandlaom.Forhanogfleireandre dreiadetsegikkjeomreligionellerblasfemi,menomidentitet ogopprør.
Forsvarsrådethevdaatdeirepresenterte20000muslimar. Ingenkunnestadfesteattaletvarrett.DetvardenførsteorganisertemuslimskemassedemonstrasjoneniNorge.
IAschehougbleidethektiskmøteverksemd.Kvaskulle forlagetgjereno?Koralvorlegvardet?Ingennorskeforlag haddevorebortinokosomminteomdette.
Avogtilhaddedetvoreoppstyrførbøkerkomut.Ofte handladetommaktmenneskesomprøvdeåstoppepubliseringaavkontroversiellebøker.Oftehandladetompersonvernellerærekrenkingar.Avogtilomriketstryggleik.Men dettevarnokoheiltanna.Detvareindødsdom,eittrugsmål omådrepedeisommedverkatilågiutboka.Kravetomå forbyromanenkomfråeiavdeistørsteinnvandrargruppene iNorge.Dethaddevorevaldelegeopptøyarimangeland.
RushdiesforlagiStorbritanniahaddefåttbrevskrivneiblod. Bådeforlagssjefen,oversettarenogforfattarenvarifare.
Denopphavlegeplanenvarågiutbokaijuni.MenWilliamNygaardhaddeandretankar:Kvaomdeiframskunda utgivinga?Korkjaptkunnedetlaseggjere?Kunneoversettaraneleverekjappareennplanen?Kunnetrykkerietrydde
plassisinproduksjonsplan?Kvamåtteforlagetgjereforåta varepåtryggleikentildeiinvolverteoghindreatplanenblei kjend?
Berreeitfåtalfekkviteomstrategien.Forlagetmåttefinne eittrykkeriogeindistribusjonsmåte.Alvoretbleiunderstreka avatnamnetpåtrykkerietskulleverehemmeleg.Påkolofonsideneiallebøkerståralltidtrykkerinamnet.Slikvar detikkjemed Sataniskevers,derstoddetberre:«Printedin Norway.»
Onsdag12.aprilvardetklart.Bokaskullekomeut.Idetgule forlagshusetmidtiOslosentrumventadeitilsetteispenning. Politietvarvarsla.DetvarvakthaldutanforAschehougsinngangogiDagaliveien,derWilliamNygaardbudde.Deisom jobbaiforlaget,måttelegitimereseg.Ieitinformasjonsskriv bleideitilsetteorienterteombokutgivingaogomtryggingstiltaka.«Forøvrigfårvipassepåhverandre»,stoddet.
Bokableipakkaogsendipostoppkravtilbokhandlararlandetrundt.Førstdendagensomromanenkomut,bleibokhandlaraneinformerteomatdeikunnehenteeibokpakkepå nærastepostkontor.
Nygaardsaknaptnokotiljournalistane.«Egharsagtdet egharåseie.Egvilikkjemedverketilåskapeinntrykkavat muslimariNorgeerpersonarmedkriminelletilbøyelegheiter»,sahan.
BokakomogsåutpåBokklubbenNyeBøker,medtruslar ogvakthaldsomresultat.Politietlovaatdeiskulleetterforskeogiverksettetryggingstiltak.DirektørKnutT.Giæveri Bokklubbgruppenvaropptattavåroened.«Egtrurtruslane
kjemfråinnvandringsfiendtlegemiljøsomeinprovokasjon», fortaldehan.
BådeOvervakingspolitietogOslo-politietvaropptattavå roened.IeitintervjumedDagsrevyengavbeggeuttrykkfor atdeiikkjetruddedetkomtilåskjenoko.
Fådagarseinaresmalldet.Natttil16.april1989knuste nokonrutaiRykkinsbokhandeliBærumogkastainnei flaskemedbrennbartmateriale.Nokretimarseinareskjedde detsamepåHoltetiOslo.Viulsbokhandellågieinstaseleg,kvittrebygningiSæter-krysset.Bokhandelen,somhadde Sataniskevers utstiltivindauget,bleitotalskadd.
Nestedagvardetstyremøtepåbranntomta.Styretvedtokatbokhandelenskullebyggastoppatt,ogatdeiframleis skullehakontroversiellebøkerpåsentralutstillingsplass.
Politietgjordeikkjemykjeforåetterforskebrannane.Det varingenpolitikarsomroptepåekstrapolitiinnsats.Detvar ingensombrukteordsomterrorellerangreppådetfrieordet dengongen.Politiinnsatsenvarikkjemeiromfattandeenndet somvanlegvisbleibruktforåetterforskeskadeverk.Media gjordehellerikkjestort.DeiflesteOslo-avisenenøgdeseg medeinenkelreportasje.NRKomtalteikkjebrannenidet heiletatt.
Deisomrasamotboka,gavsegikkje.DetmuslimskeforsvarsrådetengasjertekjendisadvokatAlfNordhusforågå tilsakmotAschehoug.KravetvarfengselitoårforWilliamNygaardogeibotpåtomillionarkroner.Juridiskvar detteforankraidensovandeblasfemiparagrafenistraffelova, somikkjehaddevorebruktsidanArnulfØverlandskreivom «Kristendommen,dentiendelandeplage»på1930-talet.
Bokableiforbodenilandetterland.FleireforlagiEuropa
bleiskremdeogtordeikkjeågiutromanen.Aschehoug,derimot,létsegikkjeskremme.Norgebleidetandrelandeti verdasomgavuteinoversettversjonav Sataniskevers.
Utoversommarenroadetseg.Sakanåddeikkjelenger framsideneiaviseneellertoppeniDagsnyttogDagsrevyen. Slikerdet,ogslikmådetvere.Enkeltesakersetlikeveldjuparesporennandre.Meningenkunnesjåforsegkorstort tidsskiljedettevar.
Førbokakomut,varSalmanRushdieintervjuaiden indiskeavisaSunday.
Detvillevereabsurdåtruateibokkunneføretilopptøyar, sahan.
PåbokmessaiFrankfurteithalvtårseinaremåtteforlagog bokbransjevisekvadeistodfor.
Forlagsbransjenhaddealdriopplevdnokoliknande.Men kvakunnedeigjere?
Iranvarutestengtpågrunnavfatwaen.MennovarKhomeinidød,ogeinnypresidenthaddetattover.Håpetvarat nyemakthavararvilleleggesegpåeimeirmoderatlinje.
MessedirektørPeterWeidhaasadressertediforopningstalen sintilIransnyvaldepresident:«Påvegneravforleggararover heileverdaberegAliAkbarRafsanjaniomåtrekketilbake oppmodingatilallemuslimaromådrepeRushdie»,sahan.
Dentidlegaresåopnemessahaddelukkaseg.Detvarvakteroglegitimasjonskravogeinbokbransjeunderpress.Dei somtidlegarehaddekjempaforåfåførsterettentilRushdies prisløntebok Midnattsbarn,villeikkjegiuthanssistebok. Detfranskeforlagethaddetrektseg.ITysklandhaddefleire
forlaggåttsamanomågiutromanen,mendeiventatilbokmessavarover.
Detstorespørsmåletvaromfredsprisensomdentyskebokhandlargirutkvartår,villegåtilRushdie.Denprestisjetunge prisenereinhyllesttilforfattararsomstårfornoko,deisom gjennomsinlitteraturbidregtilfred,menneskeverdogforståingmellomfolk.Dendødsdømdeforfattarenvareinopenberr,menogsåsværtkontroversiellkandidat.
Eitannapolitiskbrennbartalternativvardentsjekkiske forfattarenVáclavHavel.Ogsåhangavutsinebøkerpå Aschehoug.Hanhaddeseteifengselforytringanesineistartenav1989oghaddeblittsettfriimai.No,nokremånader seinare,varhanpånyiferdmedåblieitsymbolforopprøret iaust.
Idetforlagsfolkfrå9000forlagoverheileverdamøttesti Frankfurt,varEuropapåbrestepunktet.IUngarnvardethòli muren.IDDRvaksprotestanemotregimetdagfordag.Spenningavarmerkbar,ogsåideistoremessehallaneiFrankfurt.
JuryenvaldeåheidreVáclavHavel.Nokunnehanfåein arenaforåhaldetakketale,vektesinregimekritikkogframføredeilitteræresetninganesomkunneformidlekritikken. Menlivethansvariandreshender.StyresmakteneiPraha nektaågiforfattarenutreiseløyveogdemonstrertepåden måtenoverforrestenavverdaatdeimeintedetvarrettå knebleytringanehans.Underprisutdelingastodstolentilvinnarentom.
SalmanRushdieslivvarogsåiandreshender.Hankunne ikkjesjølvavgjereomhankunnereise.Kvartstegmåtteavklarastpåførehand.
Kunnedetlikeveltenkastathankomtilådukkeopppå bokmessa?
Kvavilledetisåfallføretil?
Villebritiskeogtyskestyresmaktertasjansen?
Rushdiekomikkje.Deisomhaddeansvaretfortryggleiken hans,tokikkjesjansen.Etterretningsrapportanetyddepåat detvarmangesomtokfatwaenpåalvor,ogsomvarvillige tilådrepe.
Diforvardetmangesomlåglågt.Detvarberreeittforlagsom tordeåhabokasynlegutstiltpåbokmessa.WilliamNygaard varstoltavsinbritiskeforfattar.
«Naturlegvisskalvistilleutboka»,sahan.Bokafekksvært synlegplasspåAschehougsstand,ogNygaardbleiintervjua framforbildetavRushdie.
Såkomreaksjonen.Einislamskorganisasjontrugamed åsprengeutstillingatilAschehougogdeifemandreforlaga somhaddegittut Sataniskevers,ilufta.Utstillingsområdatil deifembleigjennomsøkte.Leiingaforbokmessameintedet ikkjevarnødvendigåevakuereheilemesseområdet.Etterein halvtimekunnedeipustelettaut.Detvareintomtrussel dennegongen.
1989vareitspesieltår.Såseintsomifebruarskautogdrap detausttyskegrensepolitietein20årgamalmannsomprøvde åflykteovertilVesten.SamtidigbleieinavEuropasfremste forfattarar,VáclavHavel,dømdtilfengseliPraha,medanein verdskjendforfattariLondonbleidømdtildødenaveinaldrandediktatoriIran.
Menføråretvaromme,raknaregimeetterregimeiaust. Berlinmurenfall.VáclavHavelbleipresident.Forbodnebøker bleitillatne,ogideitidlegarediktaturstatanekunnefolk skriveogmeinedetdeiville.Vibleirivnemedaveinfridomsrussomskauvdeiflesteandrekonfliktartilsides,ogvivari
ferdmedågløymeforfattarensomframleissatinnestengdi ulikedekkleilegheiteriStorbritannia.EindiktatoriIranforkyntedødovereinforfattaroghansforleggarar.FireårseinarevardetnokoniNorgesomtokdenabsurdeoppmodinga hanspåalvor.