Om Verdaereinskandale (2017):
«lekendelettomlykkenpålandet.»
–MariusWulfsberg,Dagbladet
«DeterlitesomslårdestillertRavatn,medsinesylkvasse observasjonarpakkainnivestlandsksarkasme.»
–HannaMariavanZijp,Klassekampen
Om Deisjudørene (2019):
«Detteerstorfortellingskunst,særdelesgodtuttenkt,formulertog komponert.»
–ValerieKubens,Fædrelandsvennen
«Denneromanenharalt!(…)humor,intelligensogspaning»
GerdElinStavaSandve,Dagsavisen
«spennendehandlingoglitterærdybdeienimponerendegodroman.»
–OleJacobHoel,Adresseavisen
Om Gjestene (2022):
«uhyresinnriktogsmartbådeuttenktogutført.Historien,karakterene, sprangeneitid,altsittersomstøpt,etlitemikrobildeavNorgeanno 2022.»
–OleJacobHoel,Adresseavisen
«DeterlettåfastslåatRavatnskriversværtunderholdendeogharblitten mesterisinsjanger.»
–GabrielMichaelVosgraffMoro,VG
«Fornøyeligogpinligommenneskeligsvakhet.»
–MayaTrobergDjuve,Dagbladet
AGNESRAVATN
Veke53.Roman.2007,2010,2013,2017
Ikketilhjemlån (samanmedKjerstiRorgemoen,AnjaUlset,Mari Ulset).2008
Stillstand.Sivilisasjonskritikkpålågtnivå.Essay.2009,2011,2018
Folkelesnad .Essay.2011,2018
Fugletribunalet .Roman.2013,2014,2017
Operasjonsjølvdisiplin .Essay.2014,2016,2018
Verdaereinskandale.Eilitabokomlivetpålandet.Essay.2017,2018
Stoiskuro.Essay.2018,2019
Deisjudørene. Roman.2019,2020
Gjestene. Roman.2022,2023
AgnesRavatn Allemotalle
Essay,artiklaroggjeldsbrev
Samlaget
Oslo2023
©DetNorskeSamlaget2023
www.samlaget.no
Omslag:EgilHaraldsen&EllenLindeberg| exildesign
Førtrykk:Type-itAS,Trondheim
Skrift:10,7/14,5pkt.Sabon
Papir:HolmenBookCream1.8
Trykkeri:LivoniaPrint
PrintedinLatvia
ISBN978-82-340-1197-9
Dennebokaertryktpåmiljøvennlegpapir.
Innhald Forord... ................................ Asinusasinumfricat... ...................... Dyrekjøpterfaring .......................... Kråkesølvfråbarnemunn ..................... Åretstyngstedag ........................... Park-ogdyreliv. ........................... MichelleogMichelle.. ...................... Nebbet,eller:Omåkommeheim... ........... Bistandpåbussen ........................... Smørjeskiasinesjølv.. ...................... Dinvenninauda ........................... Heimogvisedei! ........................... Somskaptforfeittsuging ..................... Gjennomsinnet. ........................... Merkevarebygging .......................... Bakrommet ............................... Føregdøyr ............................... Iskaldvinter ............................... 9 15 18 21 24 27 30 34 37 40 43 47 51 58 66 69 73 77
Fråhandtilmunn 1.Papegøyeigarasjen ..................... 2.Parasittensdilemma ..................... 3.VårtidsSpinoza.. ...................... 4.Yrke:pengeutpressar... ................. 5.Utgåtthermetikk. ...................... 6.ThomasQuickiskapet. ................. 7.Nederlaget. ........................... Densommarenegvaravhengigavporno... ...... Sjasmintreet ............................... Levehemmeleg.. ........................... Elegi ..................................... Dr.Hellstrøm... ........................... KuppetiØvreVats .......................... Herculeogeg... ........................... CocoJamboo.. ........................... Reaksjonsevna.. ........................... Toppmøte. ................................ Emosjonellinkontinens ...................... Dengylnemiddelvegen ...................... Framtid.. ................................ Utanlandskeapotek... ...................... Skaffdegeitliv. ........................... Allemotalle ............................... BustadkjøpiNeverland ...................... Ulykkeleguvitande .......................... Åfallaforljå... ........................... «Takk,antareg.» ........................... Ikongenskittel. ........................... Pavlovsbarn... ........................... Åoverlevesomforfattaridistraksjonanestidsalder. Juleblues. ................................ Monogamiogtømmermenn.. ................. 93 99 105 111 117 123 129 134 139 153 157 161 165 167 169 171 173 175 178 180 182 184 187 193 198 203 212 216 220 224 232 237
Hundegalskap.. ........................... Rural-pandemiskflyktningguide ............... Ørnaharstranda ........................... Valkampenfortilværelsen... ................. Gravleggmeg,menikkjeigymsalen. ........... Durenfråeinhjullastar ...................... Kvarmannsihøne .......................... SommarenmedMontana ..................... Eikholt... ................................ 245 249 254 260 265 270 280 285 289
Forord
Littforofteblirdetåskrivesamanliknamedåføde. Åskriveeintekstellereibokereinsmertefulloglangtekkelegprosess,bøkerbliromtaltesomforfattarensbarn,også vidare.Egkjennermegikkjeigjenidette.Ingenavbøkene minenårsøneneminetilanklane.Ingenandresbøkerheller,fordensaksskyld.Åskriveerrettnokvanskeleg,kjedelegogubehageleg,meneinliggjoikkjeakkuratogskrik ogvrirsegismerte.
Nåregskrivdette,erdetmai.Egsitframforvindaugetiein gyngestolpåskrivehyttami,gøymdbakeinkaktus,ogser rettpådenrutinertevillsauenHjerta.Hostårfemtenmeter unnameg,undereistoreik,iregnet,oglammar.Horeiser seg,leggseg,reiserseg,etlittgras,strekkerpåseg,skrapar klauvamotbakken,gårisirklarrundtsegsjølv,leggseg igjen,reiserseg,gnirhornamotstammen.
Detserikkjeveldigvondtut,hoerroleg.Hoserutsom holiggogtenker.Horeisersegeinsistegong,ognokolausnar–underdenkortehalenkjemdettilsyneeinlitensnute ogtosmåklauver.Også,vips,deisareitlamutognedpå
9
bakken.Deterbrunt,sereg,endelegeitbruntlam,hittilhar menestenberrefåttsvarte!
Noslikkarholammetsitttørt,sådetikkjeskalfryse,ogi løpetaveitparminuttvaklardetsegopppåbeinaogsøker segmotspenane.
Åskriveeispalteellereinartikkelersomeinvillsaufødsel.
Eingårogtenkerogtenkerpåkvaeinskalskrive,vrakar idear,føreinendelegbestemmersegfornoko.Såerdetå lesesegoppslikatdetikkjeberreblirsynsing,samlepoeng, argument,godesetningar,notere.Detteersvangerskapet.
Mensåskalsjølvetekstenskrivast,etterateinharskrive sideoppogsidenedmednotatogutkast.Egreisermeg, setmeg,reisermeg,lagarmeirkaffi,drikk,kokartoegg, setmeg,et,reisermeg,strekkerpåmeg,erdritleiogskulle ønskedetvarover.Menså,ettereitpartimar,lausnardet.
Tekstenramlarut,nestenavsegsjølv.Takkoglov,det gjekkdennegongenòg.Såerdetåredigere,lesegjennom eitpargonger,tiltekstenstårsjølv,heiltutanhjelp.Dåtrykkeregpåsend.Foreinlette.Foreinlette!
Menomeintekstersomeitnyføddlam,korforgiregnout eibroketesamlingnedfrose,opptil16årgammaltlammekjøtt,tekstarsomaltharståttpåtrykkandrestader?Det kjenneregmegforpliktatilågieittilfredsstillandesvarpå, bådeoverformegsjølvogoverforlesaren.
Detenklastesvareteratflestepartenavtekstaneharstått påtrykkimindreaviser,tidsskriftogantologiar,ogertekstarfåandreenneiteventueltknippefullblods stalkerar har sett,mensomegiallbeskjedenheittrurfleirevillesynstvar kjekkeålese.
Denandregrunnenerattekstaneforhåpentlegvisspeglareislagspersonlegutvikling,fråeinsamogvimseteulvi
10
storbyjungelen,sjølvoppsluktogsjølvforaktande,tildeneg erno:småbarnsmorogsmåbrukarivestlandsbygdaValevåg,medforholdsvisordnaøkonomiogeitlivpregaav rutinar(forsåvidtfærreennegskulleønske),eitmindre vilt,menminstlikepoetiskliv.FrålausgjengarihovudstadentillausdriftpåVestlandet.Detpregarògtekstane.Når eglesdeitidlegespaltene,seregategnokvarmeirleiken ogspontanpågrensatilansvarslausfør,ogmeddenlett utsvevandelivsstilensomsmåbarnslivetseteineffektivog strengttattkjærkommenstopparfor.Deiseinaretekstane erhakketmeirsamfunnsengasjerteogiallfalltilsynelatande mindresjølvopptatte.
Minkarrieresomspaltiststartamedeine-posthausten 2006.Dåvareg23år,studertehalvhjartaiBergen,dreiv mestgatelangs,veldigoftesamanmedKjerstiRorgemoen, somegskreivbloggenBlodklubbilagmed.Denhausten bleibådeKjerstiogegsværtoverraskandespurdeomå bidramedkvarvårteksttildennonedlagdespaltaBaksiderapportenivekeavisa DagogTid.Densterkegledadenne førespurnadenutløyste,varomvendproporsjonalmedden mistenkelegkorteinnleveringsfristen(«såfortsommuleg»).
Ogsjølvommejoskjønteatmevarblittspurdefordiden spalteansvarlegevardesperat,takkameja,beggeto,utanå nøle,menikkjeutanåskjelve.Ogsåkomangsten,slikhan framleisgjer,påakkuratsamevis,kvargongeinfristnærmarseg:Kvaialledagarskalegskriveom?!Kvaerviktig nok?!Kvameineregsterktnokom?!Ingenting!
Etterfirebaksiderapportarbleieginviterttilåskriveein artikkelserieforDagogTid,somseinareresulterteiboka
Stillstand.Deretterbleiegfasttilsettkulturjournalist,der egvedsidaavmeirtradisjoneltkulturstofffekkhaldefram
11
medåskriveartikkelseriarogspalterutfråkvasomopptok megderogdå.Bøkene Folkelesnad,Operasjonsjølvdisiplin,Stoiskuro og Verdaereinskandale gjekkalleopphavlegsomartikkelseriariDagogTid.Idennebokaerføljetongen«Fråhandtilmunn»inkludert,itilleggtilutdragfrå «Snarvegar–AgnesRavatnforbetrarlivetsittpålettvinte måtar»,«Ålevadeterårøysta»og«Intimitetstyranniet».
ÅskriveiDagogTiderutvilsamtdetbesteeghargjort forforfattarskapetmitt.Ikkjeberreopparbeiddeegmegein vennlegstemtlesarskareblantabonnentane,somseinare kanskjeògvisteinteresseforromananeegskullekommetil giut.Detereigentlegunderordna.Detbestemedåskrive iDagogTidvarikkjeberrefridommenegfekktilåskrive omakkuratkvaegville,detvarfridommentilåskrive akkurat korleis egville,ogdermedutvikleeinnestenintern, fortrulegtoneegtenktemegateghaddemedlesarane,lesararegvarsikkerpåatvillemegvel,trassiategaldrihadde møtteineinasteavdei.
Etterkvartbleieginviterttilåskrivespalterogsåiandre aviser,førstiBergensTidende,deretterilokalavisenemine, GrannarogHaugesundsAvis.ÅskriveiBergensTidende varærefulltforeinpurungjournalistogeiforfattarspire, menogsåvrient:Desselesarane,ville dei megvel?Umuleg åseie!Forstoddeiironi?Ogsåumulegåseie!Seinareblei egfastlaurdagsspaltistiDagbladet–ogsåeiære,meneit endåmeirubereknelegpublikum,ogikkjeminsteitsvært vrangvilligkommentarfelt.
IdagermitteinastefastespalteforholdtilAftenposten.Eg førestillermegAftenposten-abonnentanesomeinenormog lammandemasseavhøgtutdannanikkersadel:samfunns-
12
økonomarbusettepåKjelsås,medårskortiOperaenogpå AstrupFearnley,medvakreogressurssterkebarn(deistuderervedLSEiLondon,menabonnererpåe-avisa).Folk egbådefryktarogharlysttilåimponere.
Imotsetningtilnåreinskalhaldetale,erdetlitehjelpi åførestillesegatabonnentaneernakne.Tvertimot,faktisk,dessefolkaerjosåvakrenårdeiernakne,medstram tricepsogseigelåretterfleiretiårmedkonkurranseidrett (langrennogtennis)!
Deteinastesomhjelper,eråseietilsegsjølv:«Tenkatdu skrivforDagogTid!»
Samlingatekstaridennebokaereitutval,detvilseieatdet ermeirderdetkjemfrå,mennokreerblittnedprioriterte. Somregelfordideihandlaromnokosomvaraktueltder ogdå,ogsomnoergløymt,uforståelegelleruinteressant. Nokretekstarerlukautpågrunnavoverlappitematikk. Andrefordideirettogslettikkjeersågode.
Determitthåpatdu,kjærelesar,vilfinnegledeiiallfall nokreavtekstaneidenneboka,atduvilhumre–attkjennandeellerframandgjort–ogatduglimtvisvilfinnerelevans.Nåregskriv,ermittoverordnasiktemålalltidålevere fråmegeintekstsomuavhengigavtematikker agoodread, somvarDagogTid-redaktørSveinGjerdåkersifastetilbakemeldingnåreghaddeskrivenokohanvarfornøgdmed. Tekstarsomskalkunnelesastmedlystoginteresse,uansettkvadeidreiersegom.Deterikkjealltideglykkastlike godt,mendettekanegforsikre:Deteralltideitstrev.
13
Valevåg,mai2023 AgnesRavatn
Asinusasinumfricat
DAGOGTID,FEBRUAR2007
Deterforliterosheriverda,ogdetveslesomer,erstortsett ufortent.Egskalveredenførstetilåvedgåategereinhund etteråfåros,ogomdeterfortentellerikkje,erikkjeså nøye.Einskulletruatieiverdsomfortidabeståravomlag femtiprosentsamarbeidogfemtiprosentkonkurranse,vil detårosekvarandrelittoftarebøtepåsåmangt.
Ilokalavisamierdetkvartorsdageitintervjupåsistesida,derframståandekvinnerogmennfråbygdablirstilte ti–tolvfastespørsmålavtypen«Kvavilledugjortdersom duvarordførarforeindag?».Detførstespørsmåleter: «Kvatidblirduflau?»Nåregblarmegtilbakegjennom deisistetiintervjua,svararalleutanåblunkeatdeiblir flauedersomnokongirdeiros.Atskamkjensleerdenmest naturlegereaksjonenmennesketharpåros,vitnaromeit samfunnpåvillevegar.
PsykologKnutHalvdanSvendsenhevdariartikkelen«Ros,ros,ros!»pådensværtinformativenettsida www.barnetmitt.noatrosernokoavdetbesteeinkangi barnetsitt.«Dethandleromåbyggeoppdetvivilsemer av!Vikallerdetpositivpsykologi.Byggpådetgodebar-
15
neter,kanoggjør.Nevntrepositiveegenskapervedbarnet dittinnideg!Prøvågitilbakemeldingpådissetilbarnet dittgjennomgodordogoppmuntringerihverdagen.[…] rosharkrafttilåutkonkurrerekjeftingogtrass.»Egvillei utgangspunktettruddatdetbestevarågibarneteinskikkelegdårlegstartdeiførsteåraavlivet,slikatdetkunnebli meirtakksamtsomungdomogvaksen.Meneinvaskeekte psykologmåeinjoberretapåordet.
Mierfaringmedågifolkrosereireinsuksesshistorie. Einkanipraksiskommedragandemedkvasomhelst,og objektetvilalltidblifornøgd,sjølvomdenrelevante,kvalifiserteogkonkreterosenalltidhareinekstraeffekt.Folk verkarsåsveltefôrapårosatkvasomhelstvilfådeitil ålyseopp.Egkjennereinpersonsom,dersomnokongir hennelittskryt,reagerermedågisegutforikkjeåhahøyrt kvasombleisagt,fordermedåoppnååhøyredeisame rosandeordatogonger.
Foråverepådensikresidatokegdettemedrosoppmed mormi,somitilleggtilåhapasselegmedlivserfaringogså styrerovereinlitenbråtemedtilsette(sjølvkallarhoseg kvinnelegtoppsjef).Egspurdehennekvatankarhohadde omårosetilsette,eitspørsmålhoførstavvistefordiho ikkjehaddenokaerfaringpåområdet.Dåholikevelfekk tenktseglittom,komdetframathofornokreårsidan haddefunneoppeitsværtintrikatsystempåarbeidsplassen.Påkontoretsitthaddehoplasserteitlitefat.Idette fatetlågtreskåldamandlar,somalletresymboliserteros. Vedstartenavarbeidsdagenputtahodessetremandlane ilomma,ogiløpetavarbeidsdagenflyttahoeinmandel overidenandrebukselommaetteråharosaeinavdeitilsette.Rettnokendahistoriamedathobegynteåjuksemed mandlane;detsyntesegathoheivdeioveridenandrebukselommailøpetavdeisisteminuttaførdeitilsettegjekk
16
heim,ogegfekkikkjemedmegkonklusjonenfordiegbegynteåførestillemeghenneståpåkjøkkenetheimeog skåldemandlar.Likevel,dettesågegpåsomsåpositivtat eggavmormihaugevisavrosfordennevelviljenhosynte overforsinetilsette.(Sjølvomberretremandlarkanskje varlittlite?)
Dengjensidigegledavarstor,inntileglittseinarelas vidareiartikkelentilKnutHalvdanSvendsen:«Dukan gjøreeteksperimentpådette,leggerterellerfyrstikkeri høyrelomme.Flyttenertoveridenvenstrelommenhver gangdugirkonkretrostilbarnet.»Dermedfårogsådenne baksiderapporteneintragiskogsværtliteoppløftande utgang:Fordetførsteoppdagaregatmieigamorhandsamarsinetilsettesomomdeivarsmåbarn,ogfordetandre harhogjortsegskyldigiplagiat.
Overaltdereinkjemogtrureinharfunnenokogodt, skaleinstraksblitrektnedattpådenhardejordskorpa, ogaltmåtilsistvikefordesillusjonen.Dennetekstenvari utgangspunktetmeintsomeitrungandeforsvarforrosen, menharnoavtvingandenødvendigheitgåttovertilåbliei åtvaring.Rosen,somskullevereeintilnærmingsstrategiog einbrubyggarmellommenneskeieikaldverd,bidrartruleg berretilåfordervemennesketendåmeir.Detstårklarare formegnoennnokosinneatrosberreavlarsjølvforelsking ogsjølvnarring.
Kanskjeerdetteeioppdagingintervjuobjektailokalavisamigjordeformangeårsidan.Deisågatdeternoko kvalmandevedågiogtamotros.Truleghardeiallefesta segvedCicerosråkandeord:«Minvurderingeratomen tingengangikkeskulleværeskammelig,kandenlikevel ikkeunngååværedetnårdenrosesavmengden.»Ogdå stårdetberreattåoppmodelesaraneomåhaldealleformerforrosforsegsjølv.
17
Dyrekjøpterfaring
Iminførrebaksiderapportkomegiskadeforåsitereein avdeistorediktaraneiantikken,ieitskamlaustforsøkpå åstyrkeminetosogvinnerespektivissekrinsar.Dåegeit parvekerseinarefekksjådetpåtrykk,krympaegmegfordi egsåoverraskandelettgjennomskodamineigenbillege metode:Egstøttamegpå,ellersnarareløyndemegbak,ein tusen,neitotusenårgammalvismannforåplasseremeg sjølvieinheiltuangripelegposisjon.
Detmerkelegevarberreategivekenesomfølgde,fekk opplevenokosomframtildåberrehaddevoresomein fjern,lyserauddraumformeg:Ulikerepresentantarfor kulturelitenilandetsågpåmegmedeitheiltnyttblikk.
Framståandemennogkvinnerinkludertemeginettverka sine.Utepåbyenbleiegpåspandertdeteineogdet andre,ogegopplevdeidetheileforførstegongåblibehandlarespektfulltogkanskjeogsåmedeilitaaningærefrykt.
Etterkvarthaddeegfåttdetegutanåtamunnenforfull vilkalleeinmaktposisjon.Heiletidagjekkegrundtmed eitsjølvnøgdansiktsuttrykkmensegletmindreprivilegerte
DAGOGTID,MARS2007
18
personar,«mannenigata»,someingjernekallarhan,få audienshosmeg.Dåpassaegpåalltidåkommemedeit parvelvaldesitatfrågamlemeistrar,slikdetvarventaav meg,ogdeitokdettilsegsommiddagsgjestersomikkje kanvente(ogsådetteeitsitat).
Kjenslaavsjølvgodskapogdensøtesmakenavsuksess gjekksnartoverieinsnikandeangst:Egbleilivreddforå gåtom.Egmåttefølgeoppdettesomeghaddestartapå, ellesvilleegrasktfalletilbaketilmingamle,anonymeplass isamfunnet.Iettertidseregategvariferdmedåutvikle megtilmineigenparodi.Heime,tuslanderundtihuset, greipegmegsjølviåmumletingsom«mementomori»,og pådeimangeskjenkestadeneibyen,rusapåmineigenbriljans,kunneeinsjåmegmedløftaknyttnevehelsevennerog kjendemed«Carpediem!»ogikkjeminst«Venivi…vedi vici…?»(hergjekkegofteisurr).
Egsatoppeomnetteneogleitaetterfleiresitat.Nettstadenordtak.notokovermykjeavdetsosialelivetmitt.Velkomstmeldingapåframsidatildennenettstadenbleisomei slagsrettesnorilivetformeg:«Detteernettstedetforalle somsimpelthenbareelskersaftigesitater,raskereplikker, treffendetanker,underfundigeutsagn,andektigeaforismer, optimaleordtak,vettigevisdomsord,traumatisketristesser ogandrevelsmakendeverbaleretter.Velgblanttusenvisav sitaterogordtak!»
Menetterkvartgjekkdetoppformeg,deregsatåleine påeinvaklevorenbarkrakketterstengetidpåeinstadeg ikkjehugsarnamnetpå,likeførbartenderenforfjerdegong badmegforlatelokalet:Deidyrevinanesmakabittert.Eg haddeikkjegjortmegfortenttildette.Deinyevennenevar falskevenner.Egskjønteatdeiberrevillehaeinbitavkaka. Nettverketmittraknasommaskinsaum.Etterdettefølgde eitiddåegbleifryktelegleiavmegsjølv.Denenormesjølv-
19
narringaeghaddegjortmegskyldigi,bleimeirogmeirtyngande.
Botnenvarpåsettogvisnådddåegpådesperatjakt etternyesitatforvillameginnpåeiforelesingomessayistikkavdensværtmyteomspunneprofessorEivindTjønnelandvedUniversitetetiBergen.Medflakkandeblikkog skjelvandepennsategklartilåklorenedsitatettersitat, deteinemeirslåandeenndetandre.Menistadenhende nokoheiltuventa:Detkomeitbrot.Midtvegsiforelesinga trekteTjønnelandpustendjuptogmønstraossfiresomvar tilstades,langsamtmedblikket.Såsahanatdenenklaste måtenåskiljeeingodessayistfråeinkvakksalvarpåvarå sjåpåkorleisforfattarensitererandre,allerhelstfilosofar ogdiktarar.Namedroppingerdetsikrasteteiknetpåatdet ereininkompetent,korrumpertogvulgæridioteinharmed ågjere.
Ikkjeakkuratnokarevolusjonerandeinnsiktverken innanforessayteoriellerandreområdeilivet,menformeg bleidetteeitsværtvelkommevendepunkt.Denskammaeg kjendederegsatiforelesingssalen,varpåsametidfrelsa mi.Detheilebleitydelegformeg:«Foråvinneanseelse kanmenneskeneiblantgripetiloverfladiskeogintetsigende finesser»(Montaigne).Einkanaltsåseieatdennevedførste augekastlettkjøptevinstenvistesegeigentlegåvereeidyrekjøpterfaring,menogsåeinlærdomegaldrivillevoreforutan.
Kråkesølvfråbarnemunn
DAGOGTID,NOVEMBER2007
Eistoromveltingilivetmitt(ikkjesjukdom)harførttilat egreisermedflyoftareennfør.Detlikeregganskegodt, ogegprøveralltidåskapeinntrykkavategereikaldforretningskvinnemedstorsuksessblantalledeidresskledde medpassasjeranemine.SomregelerdetBergen–Oslo–Bergensomgjeld,ogdennereisaskal,dersomaltgåretterplanen,vareifemtiminutt.Dennegongenhamnaegpåsetet vedsidaaveitlitehelveteaveinunge.Eitjentebarnpåein stadmellomtoogseksår(detervanskelegåseienokonøyaktignårdeiersåsmå,alleserheiltlikeut),somstraksflyet letta,setteigangåskrålefølganderemseomattogomatt: Heiamamma!Heiapappa!Heiadeg!Heiakattepus!Heia mamma!Heiapappa!Heiadeg!Heiakattepus!
Istartengjekkdetgreitt,detvarnestensådennesmittandeentusiasmengjordemeglittoppstemd.Menetterei kortstundbegynteegågåkraftigleiavåhadettemeiningsfattige,overoptimistiskemantraetiøyret.Morasat vedvindaugetogkikkauinteressertutiskyene,utanåvise viljetilågripeinn.Egbegynteåfantasereomåtræspyposennedoverhovudettildettefreidigebarnet,menmessinga
21
haddetrulegikkjeminkaistyrkeavdengrunn.Tilsluttvar detsåegvillevendemegmotungenogspørjeomhoikkje visstekvenegvar.
Detfåreinjotilåbegynneålure:Lareinbarnfåsleppe littforbilleg?Kvaforintellektueltreservoarhardeitilrådvelde?Kvaforpinleglågtrefleksjonsnivåerdeteigentleg deiliggpå?Dersomdethaddevoreeinvaksensomoppførtesegpådennemåten,villevedkommandeetterkorttid blisåleiavsegsjølvatsjølvmordvilleveredeneinastefornuftigekonsekvensen.
Personlegkjenneregingenbarn,ogdeterhellerikkjeslik ategsaknaråhanokonavdeiilivetmitt.Eghugsaringentingfråmineigenbarndomføretterelleveårsalderen(dvs. OLpåLillehammer),deteinasteegveit,erategvarsvært nebbeteogitillegglivreddforåfåkjeftfråvaksne.Topersonlegeeigenskaparsomvarvanskelegeåkombinere.Men egreknarmegiallfallsomferdigmedmineigenbarndom, denerberreeitidalleskalgjennom,ogegseringengrunn tilåutforskedenneperiodenavlivetmitt(omhanidetheile nokongongharvoreder)nokoytterlegare.AllesomkjennerlitttilFreud,skjønaratdeteinikkjeveit,hareinikkje vondtav.
Ungarerdumme,ogdeikaningenting.Eglikerikkjeå snakkemedbarn,fordiegkjennereinaversjonmotåmåtte senkemegnedpådeiranivå.Deieigikkjehumor,ogsærlegmeistrardeiikkjeheiltbasaleretorisketroparsomironi. Likevelerdetmykjesomtyderpåatandreserheiltannleis pådennesaka.Forkvasynestvelvaksneermeirsjarmerandeogforfriskandeenneitherleglitegullkornfråbarnemunn?
DetteerUnniLindell,sjølvsagt,detbesteprovetpå. Iheilefemtitovekerhardeitogullkorn-frå-barnemunnbøkenehennarlegepåbestseljarlistene.Slikepåståttegull-
22
kornerettermierfaringberreresultatavidiotiskemisforståingar,rettogslettfordibarnikkjeforstårsjølvdei enklastespørsmål.Menalltidstårdeteinvaksenderog applaudererognotererneddeteinegrumsete,halvtenkte kornetetterdetandrei«lyseblåbøkermedbamserog blomsterpåomslaget»(sitatUnniLindelltilDagbladet 4.november2007).Lindellerikkjesnauareennatholegg til:«Detvirkerkanskjeenkelt,menjegbrukermyetidpå dissebøkene.Jegpønskerutspørsmål,reiserrundtpåskolebesøkogsnakkermedbarna.Detteerenjobbjeggjørmer medhjertetennmedhodet.»
Ja,akkurat,dersereinkvaresultatetblirnårfornufta måvikeforeitblauttogsentimentaltvaksenhjarte.Vel,dei unganederskaldufåhafordegsjølv,UnniLindell.
Mendenneforbitraforaktaforbarnkomiskuggenavat deifemtiminuttareisavarmeintåvare,vargått,ogflyet gjekkinnforlanding.Dåfekkegstraksandretingåtenke påennallverdasforeldreogkattepusar,fordiegdensiste tidaharutviklaeintvangstanke:Egharfåtteisterkfrykt foråsvelgetungamiisameaugeblinksomflyettrefferbakken.Eganarikkjekordetkjemfrå,egharaldrihøyrtom atdetharskjedd.Mendersomdetlikevelskulleskje,såveit egategereinaltforbeskjedenpersontilåtoreågiuttrykk forategtrenghjelp.
Egkommegtilsluttavflyetmedtungaibehald,istor nokgradtilåkommemedeisterkoppfordring:Gåutog beeinungeskjerpesegidag!
Åretstyngstedag
BERGENSTIDENDE,FEBRUAR2008
Deterberretilåslådetfast:Egharbursdag,noigjen.Også akkuratnosomegsyntestaltgjekksåbra!Eittstegnærare dennoksåuunngåelegedøden,eittstegnæraredettotale forfall.
Bursdagarernådelause.Livskjenslablirforsterka,påein negativmåte.Eingjeroppstatusogfinnrasktutatherfrå kjemdetberretilågånedover.Livsensvårerlittmindre vårlegforkvargong,tileinplutselegfinnutatdetermeir snakkomseinsommar.Bråttsiteindermedsinegråhårog medeinsaftigAFP.Ogeintenkeratnoerdetlikeførein blirsomdengamlingensomisineigen75-årsdagheldttale ogsa:Nårjegtenkertilbakepådemangeår,erdetmed inderligglede–overatjegerferdigmeddem.
Ognåraltsersomsvartastut,såkjemdennyheitaein berrehargåttogventapå:Rottekjøtterblitteinfastfoodhit.«Rottenermersmakfullennannetkjøtt–ingentingslår rottesmaken»,melderbt.no.Javel,dåerdetberreåvente ispenningpåkvadetnestevilbli.
Påbursdagenereinpåeinmåtefangaiaugeblinken,og detpååretstyngstedag.Deterliteåvinnepååsjåtilbake
24
påsitteigeliv:Gjortergjort,einmåberreleggedetbakseg. Deieinastegongeneegkanfåeikjensleavåbevegemeg bakoveritid,ernåregsitpåeittogsetesomervendtmot køyreretninga.Deterikkjemykjefreistandeåsjåframover heller.Einkanaldrivitekvaslagsfararsomtrugarbak nestesving.Deterikkjeheiltutangrunnatforskararhar funneutathjerneslagførekjemlangthyppigarepåbursdagarennellesiåret.
OgsomJerrySeinfeldsåpresistseierdet:Dersomein dristarsegtilåhaselskap,siteinberreogsersegrundtog tenker:«Erdet dette somervennenemine??»Ogeinmistenkergjesteneforåhakommeberrepågrunnavkaka,og nokakakehareinjoikkjetenktåservere.Tilsluttsenkar kveldensegoverbursdagsbarnet,ogeinsitattmednokre utskrapaFlax-loddutangevinstfråeitanteinordogeit tungsinnpåtyngdemedeinveslevaksenkval.
Andresfødselsdagarsynestegikkjeernokospesieltå brysegmed.Åfeireandrehemningslaustvitnaromtomt føleriogeiformforsjølvnytingegikkjevilvedkjennemeg. Egkantilogmedironisereoverbursdagsbarnet,ieintone sommarkererategikkjesynestdeternokosærlegårope hurrafor,bokstavelegtalt.Menhaddenokonironisertpå samemåteoverminbursdag,villeegblittfullstendigvippa avpinnen,ogtrulegmåtteeghaforlaterommetoghamra knyttnevaneiveggen.Pådennemåtenstårikkjemineigen bursdagiforholdtilbursdagargenerelt,detereikompromisslaussjølvsentreringsomspringutifullbloméingong iåret.
Kvaerårsakatildenneårlegebursdagspsykosen?Erdet noverkelegpåminningaomeinstadigmindrefjernalderdom?Tankenpåateinharstadigfærregodeåratt,ogatno startarforfalletforalvor?Detkanegnestenikkjetru,for egharfåttviteaveintrufastvennegstolerfulltogheiltpå
25
ialleandrespørsmål,ategkjemtilåverepåmittvakraste nåregermellom28og33år.Erdetdåtankenpåaltein ennoikkjeharfåttutrettaheriverda?Tja,nokohareindå trassaltfåttgjort,ogennoerdetlitttidatt.Deterfortidleg meddesillusjon,ogfortidlegmednostalgi.Deteinastesom eratt,ermelankoli.
Svaretliggiatbursdagenereindageinikkjedelermed andre,ogdåkankjenslaaveinsemdlettkommesnikande. Ijulehøgtida,tildømes,gårjoallerundtpånålerogerpå brestepunktetavforventningarsomsnartskalvisesegå ikkjebliinnfridde,mendeteridetminstenokokollektivt. Bursdagenhareinheiltåleine,ogakkuratmensdetstårpå, verkardetsomomingenandrekansetteseginnidenne situasjonen.
Eimagertrøystkanvereåtenkesomsåatfødselsdagar ogsliktsomkjemavsegsjølv,ermestfordeisomaldrielles harnokoåfeire.Såsomalltidskalegnokklareåsmyge megelegantunnadetteogså.Detgjeldåskaffesegnokre flaskermedspritførpoletstenger,låsedøraogberreladet ståtil.Ogsåblirdetåvaknemedletthovudpinedagenetter ogtenkeatnoerdetskikkeleglengetilnestegong.
Park-ogdyreliv
BERGENSTIDENDE,MAI2008
Detharvorelittfintveridetsiste,omdetskullehagått nokonhusforbi.
Sjølvegprøversågodtegkanåtagodveretmedeitsmil. Fleiregongerharegtattimotsolasininviterandegestog drattmegutieinpark.Åsleppelittidyllinnilivetsitt ernokoallebørunneseg,haregtenkt.Menatparklivet førermedsegeiheilremsemedproblem,skaleinikkjefeie underteppet.
Ategharvanskelegforåblibrun,nokosomegheilt sidandentidlegebarndommenharhattvondtforåakseptere,eréinting.Risikoenforåblikolosforgiftaavalleeingongsgrillanesomstårpårekkeogradbortoverplenensom små,mobilekrematorium,ereiannautfordring.Ogitillegg:Vips,dervarbandtvangenoppheva,ognårsomhelst kandetkommeeitkoppelhundarhalsandemedtungaut avkjeftenrettmotdeg,klareforåkvestedegsomeinrev. Flokkanemedstudentargjerparklivettileinytterlegare krevjandelivsstil.
Studentarbørikkjehatilgangpåbyensparkar,ellerfriluftidetheile,ieksamenstida.Rettnokharegtidlegare
27
idennespaltasmykkamegmedtittelenstudent,meneg kanikkjesjåateghartattnokoneksamenpåiallfalltoår. Dermedkanegtillatemegåretteeindirrandepeikefinger kombinertmedeitsparktildenneungeoghåpefulledelen avbefolkninga:Deliggdersomdvaskeløverpåsavannen somprøveråslåtoflugerieinsmekk–bådeutvikleein friskbrunfargeoglesepensum!Einsamtaleegoverhøyrde mellomtolegestudiner,eravallmenninteresse:Mensdei lågderutstrektogrøykteogbladdeuinteressertideitjukke lærebøkene,sadeneine:«Uff…egklarerliksomikkjeå førestillemegatbildaibøkenepåeinmåteerspegelvende avkorleismeeigentleger,medliksomalleorganaogslik.»
«He-he,detkanjonestenverelittfarleg»,svartedenandre. Omegnokongonghamnarieinsituasjonderegfårbehov foråfåutførteitkirurgiskinngrep,skaleginsisterepååbli operertaveinlegesålikbleikogglatthudaathanellerho ikkjekanhasettsolannaennpåtv.
Einettermiddagtokegmedmegeitpleddoglamegned medeibokpågrasetutanforher.Grunnalittvindvardet nestenikkjefolkiheileparken,berreeitparsvenskegutar somspeltefotballeitstykkeunna.
Egmåhaduppaav,fordetnestesomskjedde,varateg opnaaugaogkikkarettinnifjesetpåeiand.Hohadde lagtsegtileinmeterfråmegoglågtydelegvisogbetrakta megmensegsov.Akkuratidetegopnaauga,lukkaanda lynrasktattsineforålatesomhosov,ogdermedvarspelet igang.Hardyrhumor?ereitspørsmålegogvennenemine harprøvdåkommetilbotnarimangeinforspiltkveld,og omsvaretikkjeharvoreeiteintydigja,harmeiallfallvore samdeomatdeipåmangepunktermeirmenneskelegeenn deilikerågiuttrykkfor.
Eghaddealdrihattnokonsærlegnærkontaktmedender før,såistartenkommuniserteeglittvennlegmedhenne.
28
Pssspssspsss,lokkaeg,somtileinkatt,imangelavandre lokkelydarpårepertoaret.Sidandetikkjevarandreenneg ogandader,prøvdeegetterkvartpånokrelydaregmeinte kunneliknepådenlydeneiandefløyteproduserer,men måtteheiletidakikkemegnervøstoverskuldraforåsjåom nokonnærmaseg.Andahevasegoveralleminetilnærmingar,oglétstadigsomhosov.Menmedeingongeglukka augamine,forsååopnedeirasktigjen,bleihoavslørtav dettrillrundeblikkethoaldrigreiddeåslånedrasktnok.
Nebbethennarliknaeinsvartdamesko(Aurlandsko),og hoheldtheiletidapådenlitthovnemaskaoverformeg, sjølvomholetdetskinegjennomatbakmaskaskjulte detsegeitertelystentoggodmodigandeflir.Istadenforå irritertemeg,ellerkjennemeghaldenfornarr,prøvdeegå giuttrykkforatdenvesleleikenvårmorameg.Eghadde akkuratbegyntåfantasereomkorleisdetvillevereåklappe anda,strykehenneforsiktigoverfjørene,ogfundertepå omenderlikerkjærteiknfråmenneskehenderellerikkje, dåeinfotballbråttkomsusandenedfråhimmelenogrett iskallenpåanda.Hodøyddemomentant,utansmerter, uttrykket«åblismadra»villeikkjevereheiltfeilåbruke omdetsomskjeddemedhenne–ogsværtoppskakatulla egihoppleddetogfortameginn,egvilnestenseieiaffekt.
Detteerdessverreeihistoriesomikkjeerstørreennseg sjølv.HokannokikkjemålesegmedOlgaMeyersine populæredyreforteljingar,ogkanskjeikkjeeingongmed Esopsfablar.Dethandlarberreomeinfinmaidag,begynningapåeinvennskappåtversavart,ogomeitandelivsom fekkeinbråslutt,mensmenneskelivetkjemtilåfortsette akkuratsomfør.Idetsistehardetkommeeitlittkjøligdrag ilufta.
29
MichelleogMichelle BERGENSTIDENDE,JUNI2008
Ikkjesjeldanharegskryttavategermineigenfrisør.Når folkikkjegreieråhaldekomplimentasineforsegsjølv,men ilivsensrusseiertilmegatdeisynestegerfinpåhåret, svararegnonchalantategikkjeharvorehosfrisørenpåni år,menklippermegsjølv,ogdettehaustarsterkbeundring. Deterikkjeheiltsant,mennesten,forpådesseniårasom hargått,haregvorehosfrisørberretogonger.Éingongi
Bergen,ieinsalongegikkjeskalrøpenamnetpå(Kick),der frisørenomfamnamegmjuktogkviskrainniøyretmitt: Noskalmeklippedeglitt rocka.Eggjekkutderfråmed eilissepådenvenstredelenavskallenogeivengepåden høgreogstodderettergøymdinnieitportromframtilmørkeretsframbrot,føregkastamegieidrosje.
Denandregongenvarnoksånyleg:Egskullehalde 17.mai-tale,nokoegikkjeskalgånærareinnpåher,og mormibadmeginnstendig,ogmedeisårheitirøystaeg ikkjeharhøyrtfør,omågåtilfrisørenføregsteigopppå miheimbygdstalarstol.Poengeteratdennesistegongen endadetheilegodt.Egbleitildelteinklumseteogmistilpassalærling,heiltutanautoritet,slikatmieigasjølv-
30
kjenslesteigbetrakteleg,Dåhospurdemegomkorleiseg villehahåret,kunneegstoltproklamereategneimenikkje visste,foreghaddealdrivorehosfrisørfør,menbrukteå klippemegsjølv.Førstetterpågjekkdetoppformegatdet vardetsamesomomhohaddesagttilmeg:Sådujobbari avis?Egharikkjekjøpteiavisiheilemittliv,egskrivalle nyheiteneminesjølv,eg!
Uansett:Hovarsåferskathonestenikkjetordeåvere bortimegmedsaksa,ogdettegavnaturlegvismeirsmak,så egnotertemegnamnethennar,Michelle,etteråhabetalt, slikategkunnekontaktehenneigjenførneste17.mai.
Hereindagfalllappenmednummerethennarpåut avlommeboka,ogutanåreflektereovermineigenhårsituasjongreipegtelefonenogbestiltetimehosMichelle. Detergjennomåvereimpulsivateinkjennerateinlever. Dåegseinarepådagenentrasalongen,kunneegikkjesjå Michellenokonstad.Egbleilikeveltildelteinstolavei damemedlangt,gulkvitthår,geitostbrunhudogaugebryn strekaoppmedsprittusj,ogegsettemeglittmotvilligned. Dåhoslengdekapparundtmeg,saegategskullehatime hosMichelle.Ja,determeg,saho.Åja,saegogsvelgde.
Frisøraneerfråføraveitildetkjedsommelegeutskjelt folkeferd,ogdetertrulegfortent.Deierskyldaforåvere enkle,overflatiskemenneskesomikkjenyttarrøysteretten sin(ogomdeigjerdet,sårøystardeiveletterkvensomer finastpåhåret),atdeiblirmødreraltfortidleg,atdeirøykerundersvangerskapet,slikatbarnetogsåblirfortidleg fødd,ogsidanfrisøryrkethareintendenstilågåiarv,fører dettilatfrisøraneovertidharavla,laossseie,dobbelt såmangegenerasjonaroversametidsromsomtildømes eislektmedidehistorikarar.Kvadetførertil,ipraksis, veitegikkje,mendetharingenpositivklang.Deieritilleggfanatiskeberararavdenfolkelegeordspeltradisjonen
31
–berresjåpåkvafrisørsalonganeheiter–ogoftebelemra medkronisksenebetennelse,dårlegryggogaltforletttilgangpåinstrumentsomkannyttasttilsjølvskading–men nokoseiermegatfrisørarikkjeerdisponertefordepresjon, ogdermedikkjetrengåskadesegsjølve.Deikanjoberre stussehåretlittistaden,nårdeitrengoppmuntring.
Detersjølvsagtdårleggjortå(humoralarm!)skjereei heilyrkesgruppeoveréinkampådennemåten,mendetmå dåverelov.
Uansett:Sittandeistolenkunneegispegelentydelegsjå påMichelleatmenokikkjedeltesmak,derhostodbak megogmistatyggisarnedihåretmitt,ogegvissteatuansettkorleisdettevilleende,såvilledetikkjeendebra.
Egtrurmeklipperdeglittslikshane-ish,saho.
Eh…ja?saeg.
Ja,ifjerdesesongaltså,lahotil.
Ja,ok,saeg,ogmedeitsåenkeltgrepgreiddehoåfå megtilåfølemegsomeibestemor.
Ja,forduharjolittslikbrun-ishfargefråfør.
Ja,detkunneegikkjenektefor.
Kvafargehardudå,eigentleg?spurdeeg.
Littslikbrun-ish,saMichelle.
Egtenkteathohaddelagtsegtileiadjektiv-oppbygging somnokvarlittioverkantkonstruertettereitfastmønster.
Egtenktekanskjedukunneklippemeglittmeir bob…ish?føresloeg.
Ja,deterdetegseier,saMichelle.
Femminuttutiprosessenmåtteegavblåseheileoperasjonen.Egsågkvavegdetbar,ogategnovarsåvaksen ategvarnøyddtilåseieifrå.Egtenktepådenblanke, finefrisørsaksamisomlågheimepåbadet,klartildyst,og fortaldeMichelleateghaddeeitproblemmedmagensom gjordedetheiltnødvendigåforlatesalongen.Hosågpå
32
megmedavskyogberreviftamegutmedtiuendeleglange neglerdåeggjordeteikntilåvillebetale.
Nositegher,ytterlegareskamkliptforeigahand,og lurerpåkorleisegskalfinnetilbaketildenopphavlege
Michelle:
Ineedto,Ineedto,Ineedto
Ineedtomakeyousee
Oh,whatyoumeantome
UntilIdoI’mhopingyouwill
KnowwhatImean
