TWee Werelden ÉÉn Blad WWW.TUlPia.nl JrG 4 nr 14 / nOv DeC 2009 / € 4,95
OrHan PaMUK heT MuseuM van de Onschuld
naZiM HiKMeT ingenieur van de Menselijke Ziel
reiZen een geBedskleed Onder heT nachTkasTje
WAAR BLIJVEN DE TURKSE SCHRIJVERS? Bejan Matur: de hoofdstad van de eenzaamheid MeT COlUMnS van SÜleYMan van Den BrOeK, Jean Tillie, KalMan BenKÖ en verDer: TUlPia aCTUeel, KiJK OP ZaKen, BrUSSelS lOF, TUlPia FOrUM en reiZen
Colofon
TULPIA JRG 4 / NR 14 / NOV DEC 2009 WWW.TULPIA.NL Postbus 56822, 1040 AV Amsterdam Tel: +31 (0)20-337 64 90 / 222 19 82 Hoofdredactie Tuncay Çinibulak Redactie Frans Jeursen, Erhan Gürer, Marjanne de Haan, Sonja Havermans, Kyra Kuitert, Maaike Lange Eindredactie John de Graaff Correspondenten Boris Peters (Brussel), Marc Guillet (Istanbul) Grafisch ontwerp Ingrid Scheinhardt Aan dit nummer werkten mee Süleyman van den Broek, Guido Dieteren, Uğur Pekdemir, Mehmet Soytürk, Jean Tillie, Orhan Kayar Foto’s Slawomira Kozieniec, Marius Roos, Sabri Varan, Selahattin Servi, Tulpia Media Team Vertegenwoordiging in Turkije Yusuf Deniz Çinibulak (Istanbul) Uitgever Sakine Güzeldere / Uitgeverij Tulpia Media. De rubriek ‘Brussels Lof’ is mede mogelijk gemaakt door een subsidie van het Europafonds. Coverfoto Selahattin Servi © Tulpia 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt via internet, door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever of auteursrechthebbende.
FOCUS TURKSE TALENTEN ZIJN TE BESCHEIDEN / p. 39
LITERAIRE DREMPELS IN HET NIEUWE VADERLAND / p. 41
Waar blijven de Turkse schrijvers? / p. 33 Nederlandse schrijvers van Marokkaanse origine hebben allang hun weg naar een algemeen lezers publiek gevonden. Er zijn diverse dichtbundels en romans van hun hand verschenen. De vraag is nu: waar zijn de Turkse schrijvers van Nederlandse bodem gebleven? Hoe komt het dat zij niet ver tegenwoordigd zijn in de Nederlandse ‘Republiek der letteren’? Zijn ze er gewoon niet, of kennen wij ze niet? In deze special vindt u een zoektocht naar antwoorden op deze vragen.
‘TURKEN GAAN VOOR HET SNELLE, GROTE GELD’ / p. 42
InGENIEUR VAN DE MENSELIJKE ZIEL / p. 46
34 ‘Oh, zijn er ook Turks-Nederlandse schrijvers?’ 39 Jan Brokken Turkse talenten zijn te bescheiden 41 Sadık Yemni literaire drempels in het nieuwe vaderland 42 Erdal Balcı ‘Turken gaan voor het snelle, grote geld’ 44 Hassan Bahara schrijfwedstrijd als kans voor emancipatie 46 Nazım Hikmet ingenieur van de menselijke ziel 48 Orhan Pamuk over conflicten, klein en groot 50 Prijs om te prikkelen
4 Tulpia / jaargang 04 / nr 14
OVER CONFLICTEN, KLEIN EN GROOT / p. 48
door MAAIKE LANGE fotografie prisma tv
KIJK OP ZAKEN
‘Turkse televisie is veel sneller’
Mehmet Akif Çelik
Regiekamer, Prisma TV
Prisma TV, beter bekend onder de oude naam Turkse Televisie Amsterdam, maakt wekelijks programma’s voor de SBS6 van Turkije. ‘We laten kijkers in Turkije zien hoe
Prisma is een zelfstandige maatschappij gericht op het produceren van televisie programma’s, reclamespots en een breed scala aan andere producties. Onder de naam ‘Prismapoducties’ wor den er Turkstalige uitzendingen verzorgd op de omroep Salto in Amsterdam. Prismaproducties stelt zich ten doel uit te groeien tot een belangrijke speler in Nederland en in het buitenland, met name in Duitsland en Turkije. De hierbij ingezette strategie is om zich te richten op bedrijven en personen met een alloch tone achtergrond. www.prismatv.nl Prisma TV, maandag en donderdag, 21.00-22.00 uur, Salto 2 Staryava (productie Prisma TV), Euro Star, elke zondagmiddag
ons leven er hier uit ziet’.
G
Het televisiebedrijf van Mehmet Akif Çelik bestaat al twintig jaar. Enkele Amsterdamse Turken met een vooruitziende blik begonnen in de jaren tachtig met het maken van tele visieprogramma’s voor de Turkse gemeen schap. “Toen waren er nog geen schotel antennes, niemand kon hier Turkse zenders ontvangen,” vertelt Mehmet Akif. De uit zendingen van Turkse Televisie Amsterdam werden daarom door veel mensen bekeken. Ze vonden het prachtig. Families uit Rotter dam kwamen op bezoek in Amsterdam en brachten videobanden mee om uitzendingen te tapen en thuis te laten zien. Twee jaar geleden veranderde TTA haar naam in Prisma TV. Volgens Mehmet Akif was het hard nodig om een andere weg in te slaan. Steeds minder kijkers zaten te wach ten op de uitzendingen van TTA omdat met schotel en internet plotseling alle Turkse zen ders de huiskamer binnenfloepten. De kleine Turkse omroepen die intussen in navolging van Amsterdam in steden als Rotterdam wa ren ontstaan, gingen alweer snel ter ziele. “Het werd steeds moeilijker om als kleine stichting het hoofd boven water te houden,” vertelt Mehmet Akif, “maar wij houden van televisie
20 Tulpia / jaargang 04 / nr 14
maken. Daarom zijn wij doorgegaan.” Prisma TV is nu een commercieel produc tiebedrijf en het verzorgt wekelijks een eigen programma op de Turkse commerciële zender Euro Star, zeg maar de SBS6 van Turkije. Op zondagmiddag zitten duizenden Turken uit Duitsland, Nederland, Turkije en andere lan den aan de buis gekluisterd om via de Turkse omroep naar een actualiteitenprogramma te kijken dat op het industrieterrein in Amster dam is opgenomen. “Turkse televisie is heel anders dan Nederlandse tv,” legt Fetih uit, een jonge knaap die als cameraman en manusje van alles bij de zender werkt. “Nederlandse tele visie is rustig, Turken vinden dat oersaai. De uitzendingen op Euro Star zijn snel, flits, flits, flits. We switchen van reclame naar pop muziek, van een voorlichtingsfilmpje weer naar muziek. Alles snel na elkaar.” Het actualiteitenprogramma van Prisma TV laat zich dan ook moeilijk vergelijken met een Nederlands televisieprogramma. Tijdens de ramadan is Prisma TV de straat opgegaan om Nederlandse Turken te vragen hoe ze het feest vieren. Als er brand is bij een Turks be drijf in de buurt – zoals recentelijk geleden het geval was – rukken de cameramannen
van Prisma TV onmiddellijk uit. Er wordt verslag gedaan van optredens van Turkse ar tiesten of het laatste nieuws over DSB Bank wordt gebracht. “Rondom de verkiezingen hebben we vooral politieke items,” zegt Fe tih. “We hebben goede contacten met raads leden, wethouders en Tweede-Kamerleden van Turkse komaf. Via ons kunnen zij heel gemakkelijk de Turkse kiezers in Nederland bereiken.” “Wij zijn er om een brug te slaan tussen Turken en Nederlanders,” vertelt Mehmet Akif. “Via de Turkse zender laten we zien hoe ons leven er hier uit ziet. In Nederland gaat alles heus niet zo gemakkelijk als som mige Turken daar wel eens denken. Maar we zoeken ook meer en meer de samenwerking met Nederlandse bedrijven. Laatst hebben we een voorlichtingsfilmpje gemaakt over diabetici. Dat zenden we dan ook uit op Euro Star. En we zijn bezig met de VPRO om een kort filmpje te maken over een 12-jarig Turks jongetje of meisje met een bijzondere droom. Voorwaarde is wel dat alles in het Nederlands wordt verteld. En dat is voor ons nog wel eens lastig. We zijn toch vooral ge richt op de Turkse taal.
Ahmet Davutoğlu
daar geen deel van heeft uitgemaakt, moet maar eens de archieven in duiken. De Euro pese geschiedenis valt niet te begrijpen zonder de rol die Turkije daarin gespeeld heeft.” Davutoğlu ging een stukje terug in de ge schiedenis en legde uit hoe Europa altijd een politiek evenwicht heeft nagestreefd met als doel stabiliteit. “Na het Congres van Wenen, aan het slot van de Napoleontische oorlogen, maar ook na de Eerste Wereldoorlog ontstond er in Europa een nieuw machtsevenwicht, een nieuwe ´Balance of power`. Na de Tweede Wereldoorlog werden de Verenigde Naties opgericht en natuurlijk de Europese Unie, al lemaal met één doel: stabiliteit. Nu is de situa tie echter radicaal veranderd en wankelen die oude structuren. Nieuwe landen zoals China verschenen als spelers op wereldtoneel. Dit dwingt de Europese naties met een nieuwe respons te komen. Hoe we op de ontwikke lingen reageren, zal de toekomst van Europa gaan bepalen.” Volgens Davutoğlu speelde Europa tot in de twintigste eeuw een ‘globale’ rol, maar na de koude oorlog was haar macht tanend. “Amerika en de Sovjet Unie traden naar voren als de twee nieuwe grote machtsblokken. De stichting van de EU was uitdrukkelijk bedoeld
om van Europa weer een wereldmacht te ma ken. Dat was de correcte visie, maar de verwer kelijking ervan laat nog altijd op zich wachten. Europa staat nu voor de keuze om samen met Turkije en enkele andere landen opnieuw een ´Global Power´ te worden dan wel slechts als een lokaal, continentaal, machtsblok voort te bestaan. Gaan we deze uitdaging niet aan, dan blijft er slechts een Europa over dat het alleen binnen de grenzen van het eigen continent voor het zeggen heeft.” Ook Turkije staat volgens de minister voor de uitdading om deel uit te gaan maken van grotere machtsblokken in Europa en/of in de regio. “Turkije streeft er als land naar een regionale eenheid met zijn buren tot stand te brengen en zo een stabiliserende invloed op het hele gebied te hebben. Als dan de intenties van Turkije en de EU samenvallen, zou het positieve resultaat daarvan drie, vier, ja zelfs tien keer zo groot kunnen zijn. Het gaat hier bij niet slechts om het lokale belang van de EU en dat van Turkije, maar om een wereldom spannend geheel. De wereldvrede zou daar mee gediend zijn. Wij geloven dat een Turks lidmaatschap van de EU onze gezamenlijke doelstellingen een stukje dichter bij zal bren gen,” aldus Davutoğlu.
Turkije streeft er als land naar een regionale eenheid met zijn buren tot stand te brengen
Tulpia / jaargang 04 / nr 14 23
FOCUS TURKSE TALENTEN ZIJN TE BESCHEIDEN / p. 39
LITERAIRE DREMPELS IN HET NIEUWE VADERLAND / p. 41
Waar blijven de Turkse schrijvers?’ Nederlandse schrijvers van Marokkaanse origine hebben allang hun weg naar een algemeen lezers publiek gevonden. Er zijn diverse dichtbundels en romans van hun hand verschenen. De vraag is nu: waar zijn de Turkse schrijvers van Nederlandse bodem gebleven? Hoe komt het dat zij niet ver tegenwoordigd zijn in de Nederlandse ‘Republiek der letteren’? Zijn ze er gewoon niet, of kennen wij ze niet? In deze special vindt u een zoektocht naar antwoorden op deze vragen.
34 ‘Oh, zijn er ook Turks-Nederlandse schrijvers?’ 39 Jan Brokken Turkse talenten zijn te bescheiden
‘TURKEN GAAN VOOR HET SNELLE, GROTE GELD’ / p. 42
InGENIEUR VAN DE MENSELIJKE ZIEL / p. 46
41 Sadık Yemni literaire drempels in het nieuwe vaderland 42 Erdal Balcı ‘Turken gaan voor het snelle, grote geld’ 44 Hassan Bahara schrijfwedstrijd als kans voor emancipatie 46 Nazım Hikmet ingenieur van de menselijke ziel 48 Orhan Pamuk over conflicten, klein en groot 50 Prijs om te prikkelen
OVER CONFLICTEN, KLEIN EN GROOT / p. 48
Tulpia / jaargang 04 / nr 14 33
TOP TIEN NEDERLANDSE ROMANS
TOP TIEN TURKSE SCHRIJVERS
1 Willem Frederik Hermans (1921-1995): Onder professoren 2 Ferdinand Bordewijk (1884-1965): Bint, Blokken en Knorrende beesten 3 Hafid Bouazza (1970-*): De voeten van Abdullah 4 Gerard van het Reve (1923-2006): Op weg naar het einde 5 Hella Haasse (1918-*): Het woud der verwachting 6 Jan Slauerhoff (1898-1936): Het verboden rijk 7 Eduard Douwes Dekker (1820-1887): Max Havelaar 8 Eddy du Perron (1899-1940): Het land van herkomst 9 Jaap Harten (1930-*): De getatoeëerde lorelei 10 Jacques Hamelinck (1939-*): Ranonkel
1 Yaşar Kemal (1923-*) 2 Halit Ziya Uşaklıgil (1867-1945): Ask-i Memnu, (Verboden Liefde) 3 Orhan Kemal (1914-1970): Hanımın Çiftliği 4 Orhan Pamuk (1952-*): Kara Kitap (Het Zwarte boek) 5 Sabahattin Ali (1907-1948): Kuyucaklı Yusuf 6 Saif Faik Abasıyanık, (1906-1954) 7 Kemal Tahir (1910-1973) 8 Nezihe Meriç (1925-2009) 9 Adalet Ağaoğlu (1929-*) 10 Elif Şafak (1971-*): Aşk, Liefde
migratie dan ook in een ander land (Neder land of Duitsland) zijn gaan wonen of door hun nakomelingen’. De eerste Turkse auteur in Nederland die aan deze omschrijving beantwoordt, is Papatya Nalbantoğlu. Vanaf 1973 werkte ze als leerkracht Turks op basisscholen in Am sterdam. De boeken die ze in het Nederlands schreef, hebben weinig literair karakter. Ze documenteerde eigenlijk voornamelijk waargebeurde verhalen van gastarbeiders, vrouwen en kinderen in haar omgeving. Papatya werd gevolgd door auteurs die allen in het Turks schreven en hun werk lieten vertalen, zoals Yaşar Çiçdemir met de verhalenbundel Ze zochten geluk en Haydar Eroğlu (gedichten). Ook bij Ahmet Sefa, Hürrem Efe en Ibrahim Eroğlu is dit het geval. Na Papatya Nalbantoğlu duurde het een hele tijd voor er weer auteurs in het Nederlands gingen schrijven. In 1984 was dat Halil Gür met Gekke Mustafa en andere verhalen, een van de bekendste boeken van Turkse auteurs in het Nederlands. Een fase verder schreef Sadık Yemni onder meer de verhalenbundels De ijzeren snavel (1987) en De roos van Amsterdam (1993). Zijn werk verscheen al bij bekende uitgeverijen als Bert Bakker en Prometheus.
Sevtap Baycili bracht in 1998 haar eerste Nederlandstalige boek uit, de filosofisch ge tinte roman De Markov-keten die verscheen bij uitgeverij De Geus. Daarna publiceerde een grote uitgeverij als De Arbeiderspers haar werk De Nachtmerrie van de Allochtoon. We zien dus duidelijk een opgaande lijn als het gaat om erkenning van Turkse auteurs door het Nederlandse literaire establishment. De dichter Tuncay Çinibulak, journalist en co lumnist, won in 1999 de El Hizjra poëzieprijs en in 2001 de Dunya poëzieprijs. Over het geheel genomen verschenen de meeste van deze werken bij kleine uitgeverijen, zoals Uitgeverij Sara (Papatya Nalbantoğlu), Papieren Tijger (Halil Gür) en De Balie (Sadık Yemni), maar ook de iets grotere zoals Vas sallucci en met name De Geus (Halil Gür en Sevtap Baycili) lieten zich niet onbetuigd. De Geus spant daarbij voorlopig de kroon. Bewegingen voor migrantenliteratuur zoals die in Duitsland voorkwamen be stonden in Nederland in de beginperiode niet en de Stichting Troya, opgericht voor de Turkse gemeenschap in 2001, heeft nog niet veel activiteiten ontplooid. Over het geheel genomen moet worden gezegd dat een Turkse literatuur in het Nederlands, zo als de onderzoeker Dunphy zegt, pas ‘met
Hafid Bouazza, Abdelkader Benali, Mohammed Benzakour. Nederlandse Marokkanen die bekend heid genieten als bellettrie schrijvers, maar waar blijven de Nederlandse Turken?
Tulpia / jaargang 04 / nr 14 35