De bruisende historie van
t u o h n e d U
l e t r o m n e z e i &B
Ammerlaan
Brabants Duingoed: nieuw initiatief van Duinboeren Loonse en Drunense Duinen ‌ achtertuin van ons allemaal Het grootste stuifzandgebied van West-Europa ontstond eeuwen geleden. Het kwam voort uit agrarische activiteiten. Vandaag de dag wonen en werken er nog steeds circa 160 boeren rondom dit natuurgebied. In 1992 is Stichting de Duinboeren opgericht. Als hoeders van het agrarische landschap rondom de Loonse en Drunense Duinen werken wij, de Duinboeren, samen aan het behoud en de toekomst van dit uniek stukje Brabant. Hoe we dat doen? We verzorgen onze dieren, beheren de natuur, maken streekproducten en ontvangen gasten. De boeren en jij - trots op het landschap en met respect voor elkaar. Dat is Brabants Duingoed. Binnenkort zijn diverse Brabants Duingoed-producten ook verkrijgbaar bij PLUS Ammerlaan in Udenhout! Koester jij ook ons mooie landschap? Proef ons gedachtegoed. Ontdek meer op duingoed.nl
Noteer in de agenda: 5 september Duinboeren Streekfestival Iedereen is welkom op zaterdag 5 september bij het Duinboeren Streekfestival in Biezenmortel. Toegang is gratis. Het wordt een dag met activiteiten voor jong en oud. Kom die dag kennismaken met Brabants Duingoed. En natuurlijk met de Duinboeren en alles wat zij voor ĂŠn in onze streek doen. >> duingoed.nl
Uit liefde voor de streek Iedere ochtend prijs ik me gelukkig wanneer ik op mijn fiets,
Dat de wil en de drive duidelijk aanwezig zijn om als supermarkt
door het gebied rondom de Loonse en Drunense duinen, naar
midden in het dorp en in de regio te staan, moge duidelijk zijn.
mijn werk in Udenhout mag rijden. Wanneer de vogels weer
En dit gaan wij nog eens extra benadrukken met onze nieuwe
beginnen te fluiten, er hier en daar nog een ree in de weilanden
actie! We gaan vanaf 23 maart beginnen met een ‘historische
wat gras staat te eten, voel ik me helemaal verbonden met het
plaatjes’-actie. Voor u ligt het verzamelboek met de titel ‘De
gebied waarin ik mag wonen en werken. Boeren die met hun
Bruisende Historie van Udenhout & Biezenmortel’. De naam
trekkers over de akkers rijden om de mais, asperges, prei en vele
van het boek verraadt hierbij al meteen wat er op de plaatjes
andere producten die ze verbouwen, weer te oogsten. Maar ook
terug te vinden is. Er zijn meer dan 160 verschillende plaatjes
de bewoners van de dorpen rondom de duinen die je iedere keer
die, wanneer je ze allemaal verzameld hebt, het boek compleet
weer een goede morgen wensen, wanneer ze naar hun werk
maken. In verschillende hoofdstukken zal de geschiedenis
gaan, en dan eerst nog even de kinderen naar school brengen. Al
van Udenhout en Biezenmortel aan bod komen. Alle teksten
deze bijzondere momenten zorgen ervoor dat ik iedere dag met
en de plaatjes zorgen uiteindelijk voor een mooi boek over
een brede glimlach op mijn werk aankom!
beide dorpen. De informatie die in het boek staat is samen met Heemcentrum ’t Schoor samengesteld. Tijdens de presentatie van
Al deze mooie momenten die ik iedere keer op mijn weg naar
de jaaruitgave (Sprokkels) van heemcentrum ’t Schoor, op 20
de PLUS in Udenhout tegenkom zijn voor mij stuk-voor-stuk
maart, zal ook het verzamelboek gepresenteerd worden.
een motivatie om in mijn PLUS supermarkt zoveel als mogelijk
Vanaf maandag 23 maart ontvangt u bij PLUS Ammerlaan |
met de directe omgeving te gaan doen. In de winkel verkopen
Udenhout bij iedere €15,- aan boodschappen een pakketje van
we daarom heel veel streekproducten. ‘Uit liefde voor de streek,
3 plaatjes. Ook krijgt u bij aankoop van diverse producten een
uitblinkers in ambacht’ is het streekmerk welke bij PLUS
extra setje met plaatjes cadeau. In de week voorafgaand aan de
Ammerlaan | Udenhout te verkrijgen is. Hieronder vallen de
actie zal er ook nog een flyer én uw eerste set plaatjes met meer
producten die door ons zelf worden ingekocht bij regionale
informatie over deze actie in uw brievenbus liggen!
leveranciers zoals o.a. bakkers (Bakker Geerts uit Biezenmortel, Bakker Allard uit Drunen en De Dobbelhoeve uit Udenhout) en
Stefan Ammerlaan
uiteraard De Duinboeren, die in de regio natuurlijk al bekend
PLUS Ammerlaan
zijn als ambassadeurs van het ambacht en het regionale product! Op deze manier betrekken we de leveranciers en geven wij hen iets terug. Daarnaast bekrachtigen we dat het product dat ze maken naast goed ook bijzonders is. Dit gevoel wil ik ook overbrengen op mijn medewerkers. Ze zijn een belangrijke schakel binnen de supermarkt. Door extra aandacht aan medewerkers, leveranciers en producten te besteden, komen ook de klanten en kunnen wij hen aan ons binden en tevreden houden.
Colofon Het album “De bruisende historie van Udenhout en
afbeeldingen ontvangen van enkele verenigingen uit
Biezenmortel” is tot stand gekomen met medewerking
Udenhout en Biezenmortel.
van ’t Schoor, het heemcentrum voor Udenhout en
De samenstellers hebben zich ingespannen zorgvuldig
Biezenmortel. Veel foto’s zijn speciaal voor deze publicatie
te letten op eventuele rechten op foto’s. Mochten er
gemaakt. Verder zijn foto’s afkomstig uit de collecties van
desondanks toch foto’s zijn opgenomen waaraan rechten
Jan Denissen en Frank Scheffers en vooral uit de collectie
zijn verbonden, dan kunnen rechthebbenden contact
van het heemcentrum, oorspronkelijk opgebouwd op
opnemen met de uitgever van dit boek.
basis van de collecties van Kees van den Bersselaar en van Annie van Roessel – Kolen. Verder zijn op verzoek
Februari 2020
rand
Den B
De Natuur
Zo’n duizend jaar geleden was Udenhout een bos, dat een flink deel van het jaar onder water stond. Het water kon niet goed weg. Op enkele meters diepte zit een dikke leemlaag en ten noorden van het bos lag een dekzandrug waar het water niet overheen kon. Er waren nog geen riviertjes om het water af te voeren. Het was een nat, moeilijk toegankelijk, gevaarlijk en ongerept bos. In het Duits bestaat daar een woord voor: een Üde bos, waaruit de naam Udenhout is ontstaan. Ook de naam Biezenmortel verwijst naar een nat laaggelegen gebied met biezen-begroeiing. Natuurgebied den Brand is nog steeds een nat, moerassig gebied en op sommige plekken zelfs gevaarlijk. Zoals den Brand nu is, zo was het vroeger op grotere schaal. Onze voorouders zijn begonnen met het graven van kleine riviertjes om het water af te voeren. Zo is bijvoorbeeld de Zandleij ontstaan. Met het afvoeren van het water trok ook het water weg uit de noordelijker
gelegen dekzandrug. In combinatie met de roofbouw die daarop plaatsvond raakte de grond uitgeput, konden planten niet meer bij het water en ontstond de zandverstuiving de Loonse- en Drunense duinen, die zich langzaam van west naar oost verplaatsten. De leemputten aan de Heusdensebaan zijn geen van oudsher moerassig gebied, maar zijn ontstaan door de leemwinning in de vorige eeuw.
2
1
Biezenmortel dankt de naam aan een nat met biezen begroeid landschap. 4
Toegangsweg tot den Brand bij het kapelletje aan de Schoorstraat.
3
De ijsvogel, een van de 73 soorten broedvogels in den Brand.
4
5 Het oranjetipje, een van de meer dan 2000 verschillende soorten vlinders en insecten in den Brand.
De vuurrode inktviszwam, een van de 460 soorten paddenstoelen in den Brand.
6
De Zandleij is gegraven om het water af te voeren. 5
en In den Brand van aan de rand n de Loonse- e inen Drunense du 00 leven ruim 2 dassen.
7
De Loonse- en Drunense duinen zijn ontstaan door het afvoeren van water en door roofbouw.
8
Deze boom in de Loonse- en Drunense duinen heet Tante Truus. 6
9
De Capucijnenberg in de duinen, vroeger een geliefde recreatieplek voor de studenten van het Kapucijnenklooster in Biezenmortel.
10
11 Een sprong reeën aan de rand van de Loonse- en Drunense duinen.
12 Een eekhoorn.
13
Schaapskudde “De Lachende Ooi” met schaapsherder Bart van Ekkendonk.
14 De Leemputten zijn geen originele natuur, maar zijn ontstaan door de leemwinning ten behoeve van de steenfabriek.
De in Nederland zeldzame boomkikker voelt zich thuis in de Leemputten. 7
15
Oude erij boerd n lde De Ve e n aa d aat r t s n Groe
De Groenstraat, de oude ontginningsweg, de straat van waaruit de ontginning van Udenhout en Biezenmortel plaatsvond.
16
Een Ontginningsdorp De stad Den Bosch en de kwartierplaats Oisterwijk hadden een achterland nodig om te voorzien in voedsel en in turf en hout om de kachel te stoken. Begin 13de eeuw is besloten Udenhout te ontginnen, delen van de bossen te kappen en er boerderijen te bouwen. Het was een soort project met de Abdij van Tongerlo in de rol van projectontwikkelaar. In Den Bosch waren genoeg financierders te vinden en men vond vanuit de verre omgeving boeren bereid om naar Udenhout te komen. Zo ontstond het dorp in de periode van 1290 tot 1340. De oude Groenstraat, die we nu kennen als Molenhoefstraat, Slimstraat, Groenstraat en Biezenmortelsestraat, werd de ontginningsweg. Vanaf die weg werden gronden uitgegeven en tussen de diverse hoeven kwamen paden naar het achterland. Die structuur is thans nog goed herkenbaar in de vele paden vanaf de Groenstraat en de Biezenmortelsestraat die tot diep in den Brand doorlopen.
De Asschotsesteeg, een van de vele zijpaden van de Groenstraat, die helemaal doorloopt tot in den Brand.
17
Tot de oudste wegen behoren de Waalwijksebaan (vroeger de Hollandseweg, de weg naar Holland), de Oude Bosschebaan (de weg van Breda naar Den Bosch), de Heusdensebaan (de weg van Oisterwijk naar Heusden) en ook een weg vanaf de Enschotse kerk door de Berkhoek en over ’t Winkel richting Helvoirt. In 1340 waren er zo’n 50 tot 60 hoeven, zoals de Strijdhoeven, de Tongerlose hoeven, de Hemelrijkse hoeve, de Gasthuishoeven, Moffenhoeve en de Brabantshoeve. In 1340 was de productie van al die hoeven al voldoende om een eigen molen te hebben. Zo ontstond de Kreitenmolen aan de rand van de Kreitenhei.
8
Zandpad de Waalwijksebaan is een deel van de aloude weg vanuit Zuid-Nederland over Enschot, Udenhout en Waalwijk richting Holland.
18
19 Buurtschap ’t Voorste Winkel is een van de oudste buurtschappen van het dorp.
20 De Hemelrijksche hoeve in de hoek van de Oude Bosschebaan en de Gommelsestraat is een van de oudste hoeven van het dorp.
21 De Oude Bosschebaan is de oude handelsroute van Den Bosch naar Breda en vice versa.
22 De Heusdensebaan (nu voor een deel Gommelsestraat) is de oude handelsweg van Oisterwijk naar Heusden en vice versa.
De Kreitenmolen, voor het eerst vermeld in 1340. De molen staat er niet meer, maar de naam Kreitenmolenstraat is uniek in Nederland.
9
t nd me Weila en kalver
Een boerendorp
Udenhout en Biezenmortel vormden van meet af aan een boerendorp. Nog in het midden van de 20e eeuw was 80% van de bevolking op een of andere manier verbonden aan het boerenbedrijf, als landbouwer, als boerenknecht of -meid, als werknemer op de Boerenbond of de Melkfabriek, als wagenmaker, als houthakker, rietdekker of hoefsmid, etc.
23
De Udenhoutse boerenbedrijven waren gemengde bedrijven met landbouw en veeteelt. Eeuwenlang waren de meeste boeren pachter van boerderijen die eigendom waren van vooral Bossche burgers of kloosters. Maar na de Industriële Revolutie midden 19de eeuw kregen die burgers en kloosters andere mogelijkheden om hun geld te beleggen, in fabrieken via de Beurs van Amsterdam. De boeren konden hun boerderijen kopen. Dat was het begin van een bloeiperiode die tot midden 20e eeuw heeft geduurd. De boeren hadden een enorme organisatie met veel bedrijven, fondsen en verenigingen, zoals het Pakhuis van de Boerenbond, de Melkfabriek, de Boerenleenbank, een Paardenverzekering, een Landbouwschool, een rijvereniging, etc. De drie naast elkaar gelegen panden in de Kreitenmolenstraat, het Pakhuis van de Boerenbond, de Melkfabriek en de Landbouwschool, waren de trots van de Udenhoutse boerenstand.
Vroeger het pakhuis van de Boerenbond, nu een winkel “voor tuin en dier”.
24
In de jaren vijftig en zestig van de 20ste eeuw kwam, ook gedreven door de Europese regelgeving, schaalvergroting op gang en verdween de dominantie van de boerenstand in het dorp. De boeren van Udenhout en Biezenmortel hebben prachtige boerderijen nagelaten. 10
Vroeger de melkfabriek, nu een supermarkt.
25
26 Vroeger de Landbouwschool, nu een schoenatelier.
27
Vroeger de Boerenleenbank, nu de Rabobank, apotheek en het gezondheidscentrum.
28 Aan de Groenstraat 49 staat nog een hoefstal, waar boeren vroeger de hoeven van hun paarden lieten beslaan.
29
Boerderij Groenstraat 131.
Boerderij Winkelsestraat 25.
11
30
de ur van Interie tse Sintou Udenh rtuskerk e b Lam
Een katholiek dorp Udenhout behoorde vele eeuwen tot de parochie van Oisterwijk. In 1480 werd in Udenhout een kapel gebouwd, de Cruijsstraetse kapel, in de hoek van de Slimstraat met de Schoorstraat. Na de Tachtigjarige Oorlog kwam de kapel in protestantse handen en onze voorouders namen een schuur in gebruik als schuilkerk. Met de eeuwen groeide de behoefte aan zelfstandigheid, los van Oisterwijk. Udenhout kreeg een eigen parochie met een eigen pastoor in 1722. De Franse Revolutie bracht weer vrijheid van geloof. Onze voorouders hebben in 1841 is de Waterstaatskerk gebouwd. Het hoogaltaar, de preekstoel en vele heiligenbeelden zijn van de hand van de Antwerpse beeldhouwer Jan Jozef Peters. Bijzonder zijn de wangen van de kerkbanken, in de vijftiger jaren gemaakt door de Beierse beeldhouwer Leo Bäumler.
De Sint-Lambertuskerk is een waterstaatskerk, gebouwd in 1841.
31
Het hoogaltaar van de Sint-Lambertuskerk is gemaakt door de Antwerpse beeldhouwer Jan Jozef Peters.
32
Onze voorouders in Udenhout en Biezenmortel stonden op met hun geloof en gingen naar bed met hun geloof, bidden voor en na het eten, ’s morgens naar de kerk en ’s zondags tweemaal, biechten, kinderen dopen, zieken zalven, vrijdags onthoudingsdag, iedereen deed mee. Als overal in Brabant vestigden zich, ook in Udenhout en Biezenmortel, congregaties voor het verrichten van goed werk, met name de Zusters van Liefde (1862, Sint Felix, onderwijs en bejaardenzorg), de Fraters van Tilburg (1901, onderwijs), de Broeders Penitenten (1904, Assisië, gezondheidszorg) en de Zusters van de Choorstraat (1925, Vincentius, onderwijs). De paters Kapucijnen bouwden in 1919 een studieklooster in Biezenmortel. In de zestiger jaren kwam er in snel tempo verandering, maar de Mariabeeldjes staan nog langs de voordeur en in Biezenmortel staan nog twee kruisen langs de straat. 12
Leo Bäumler maakte de wangen van de kerkbanken. De bank met de heilige Christoffel werd gekozen tot mooiste kerkbank.
33
34
Het kruis bij de rotonde van de Biezenmortelsestraat.
35
Fraterhuis De Vuurhaard in de Slimstraat.
36
Het hoofdgebouw van Huize AssisiĂŤ, tegenwoordig Landpark AssisiĂŤ van zorginstelling Prisma.
37 Het voormalige Kapucijnenklooster in Biezenmortel, tegenwoordig groepsaccommodatie Beukenhof.
Huize Vincentius aan de Schoorstraat.
13
n ort va o p e D steel het ka
1761 Kasteel De Strijdhoef In 1761 bouwde Willem baron van Dopff kasteel De Strijdhoef. Hij had twee jaar eerder de grond met enkele boerderijen geĂŤrfd van zijn schoonvader. Het kasteel is een groot herenhuis met een oprijlaan en een gracht. De bouwer, Willem van Dopff, bekleedde vooraanstaande posities in het leger van Oranje. Hij was de belangrijkste raadsheer van stadhouder Willem V en was in zijn laatste functie commandant (zeg maar hoofd van politie) van Amsterdam. Daar is hij begraven in de Nieuwe Kerk. Willem vertoefde in de hoogste kringen en had grote affiniteit met kunst. Hij financierde concerten en op
zijn kasteel hingen schilderijen van Jan Steen, Pieter de Hoogh en vele beroemdheden meer. Het meest bijzonder is een wandschildering van Dirk Dalens III, die nog altijd in De Strijdhoef hangt, in de zogenaamde Dalenskamer. Het kasteel is nog altijd eigendom van de nazaten van Willem van Dopff. Onder de nazaten waren diverse schilders. Een van de kasteelheren heeft in 1841 de harmonie Moed & Volharding opgericht. Anno 2020 is De Strijdhoef een van de trouwlocaties van de gemeente Tilburg.
39
38
Kasteel De Strijdhoef. 14
Portret van Willem van Dopff, de bouwer van kasteel De Strijdhoef. Willem van Dopff was raadsman van stadhouder Prins Willem V.
40
De Stenen Poort aan de Schoorstraat.
41 42
De Dalenskamer in kasteel De Strijdhoef.
Het trouwkapelletje achter het kasteel.
43
Het familiekerkhof aan de Groenstraat. 15
He monu t me Udenh ntale ou Raadh tse uis
44
1803 1849
De Gemeente Udenhout Bouw van het Raadhuis
Een van de verworvenheden van de Franse Revolutie was een herinrichting van het bestuur, wat ertoe leidde dat Udenhout formeel in 1803 een zelfstandige gemeente werd. Al die eeuwen ervoor was Udenhout onderdeel van Oisterwijk. De gemeentebestuurders hielden aanvankelijk hun vergaderingen in de oude Cruijsstraetse kapel, vooraan rechts in de Slimstraat. Maar de kapel raakte in verval en de bestuurders wilden een nieuw raadhuis bouwen, liefst op de plek van de oude kapel. Die kapel was echter eigendom van de Oisterwijkse Hervormde Gemeente, die geen toestemming gaf de kapel te slopen. Daarop bouwden de bestuurders in 1849 een nieuw raadhuis tussen de kapel en de Schoorstraat. Dit is de reden dat het Raadhuis zo dicht op de Schoorstraat staat.
De Cruijsstraetse kapel stond waar nu het plein links van het Raadhuis is.
45
Het Raadhuis bestond oorspronkelijk uit drie tegen elkaar aangebouwde gebouwen, vooraan het gemeentehuis voor de gemeentemedewerkers en voor de vergaderingen van de bestuurders, achteraan de openbare school en daartussenin de woning voor het hoofd van de school. De openbare school raakte in 1901 buiten gebruik en is toen bij het gemeentehuis getrokken en kreeg de functie van trouwzaal. In de oude woning van de hoofdonderwijzer was enkele jaren het kantoor van de post-, telegraaf- en telefoondienst gevestigd. Sinds de gemeentelijke herindeling van 1 januari 1997 behoort Udenhout tot de gemeente Tilburg en Biezenmortel tot de gemeente Haaren. Per 1 januari 2021 zal ook Biezenmortel tot Tilburg gaan behoren. 16
Het wapen van de voormalige gemeente Udenhout.
46
47
Het Raadhuis bestond vroeger uit drie gebouwen: het gemeentehuis, de woning van de hoofdonderwijzer en de openbare school.
48
Interieurfoto Raadhuis: de raadszaal.
49
Interieurfoto Raadhuis: de trouwzaal.
50
Plaatsnaambord Udenhout gemeente Tilburg.
Plaatsnaambord Biezenmortel gemeente Haaren.
17
Een trei n passeer t het Udenho uts station
1881 De spoorlijn De spoorverbinding tussen Den Bosch en Tilburg is in gebruik genomen in 1881. Burgemeester Joseph van Iersel heeft heel veel moeite moeten doen om alle grondeigenaren zover te krijgen dat zij een stukje van hun grond wilden verkopen ten behoeve van de aanleg van een spoorlijn, waarbij enkele boeren ook werden geconfronteerd met het splitsen van hun grond aan beide zijden van de spoorlijn. Udenhout kreeg een station. De huidige Stationsstraat kent na enkele honderden meters een soort plantsoen, waarbij je rechtdoor kunt, maar ook met een bocht om het plantsoen heen. Die bocht is de originele weg. Het station stond precies op de huidige rechtdoorgaande weg, met uiteraard de ingang aan de originele weg en het perron langs de spoorlijn. Aan de andere kant van de spoorlijn lag een rangeerterrein, waar de goederenwagons voor de aanen afvoer van goederen konden worden gelost en geladen,
18
zoals voor de Boerenbond. Vanaf het rangeerterrein liepen aparte spoorlijnen naar de twee steenfabrieken, om dichter bij de fabriek de wagons te kunnen lossen en laden. Vlakbij het station kwamen er drie stationskoffiehuizen, waar treinreizigers voor of na hun reis even koffie konden drinken. EĂŠn iets schuin tegenover het station, waar later cafĂŠ De Schol was gevestigd, een tweede op de hoek van de Kreitenmolenstraat en de Stationsstraat en een derde aan de andere kant van de Kreitenmolenstraat, de linkerdeur van het laatste huis voor de overweg. Lange tijd heeft de Kreitenmolenstraat tot aan de overweg Stationsstraat geheten, maar de straat kreeg haar oude naam terug na de sluiting van het Udenhouts station in 1951.
51
Het oude station van Udenhout.
52
53 Het plantsoen aan de Stationsstraat. Het station stond op de rechte weg. De oorspronkelijke weg liep er met een bocht omheen.
Vroeger CafĂŠ De Schol, nu een partycentrum, was van oudsher een van de drie stationskoffiehuizen.
54
De spoorwegovergang in de Kreitenmolenstraat. Vroeger stond er een seinhuisje bij. 19
Steenfab riek Weijers & Co, later de Steenfab riek Udenho ut
1890 Twee steenfabrieken
In Udenhout en Biezenmortel bevindt zich op enkele meters diepte een leemlaag van zo’n anderhalve meter dikte. Onze voorouders hebben die leemlaag bij hun werkzaamheden ontdekt en ook al gebruikt bij het bakken van stenen, aanvankelijk voor de bakhuisjes en voor de schoorsteen in de boerderij, later voor alle huizen en boerderijen.
De Udenhoutse ondernemer Bart de Rooij en de Tilburgse aannemer Willem Weijers waren eind 19e eeuw ontevreden over de kwaliteit van de stenen van steenfabrieken uit de regio en besloten om zelf een steenfabriek te beginnen. In 1890 was de fabriek van Weijers & Co operationeel, gelegen langs de spoorlijn vanwege de aanvoer van brandstof en de afvoer van stenen. In 1907 werd de structuur van de fabriek gewijzigd
in een naamloze vennootschap: NV Steenfabriek Udenhout. Bart de Rooij was intussen uitgekocht en hij begon een eigen steenfabriek “Sint Joseph” nabij de Haarensebaan. De Steenfabriek Udenhout kocht in 1927 de steenfabriek “Sint Joseph” op en groeide uit tot de grootste steenfabriek van Nederland. In 1965 produceerde de fabriek 48 miljoen stenen per jaar. In de jaren zeventig noodzaakte oplopende kosten schaalvergroting, die uiteindelijk in 1992 leidde tot het sluiten van de fabriek. Door de leemwinning zijn de leemputten ontstaan, het gebied tussen de Heusdensebaan en de Haarensebaan is een prachtig natuurgebied. Het hele terrein is anno 2020 eigendom van Brabants Landschap.
56
55
Een sfeerfoto van de bedrijvigheid op het terrein van de oude Steenfabriek Udenhout. 20
Henry Weijers, uitvinder van de tunneldrogerij, een uitvinding die wereldwijd is doorgevoerd.
57
De directeurswoning aan de Stationsstraat.
59
58
De directeurswoning op de hoek van de Bosscheweg (N65) met de Heusdensebaan.
Het Heerkenshuis, de voormalige showroom van de Steenfabriek Udenhout.
60
Het monument op de rotonde van de Kreitenmolenstraat is een monument ter herinnering aan de steenindustrie in Udenhout.
21
Doorkijk je in de Capucijn enstraa t
1919 Biezenmortel Eeuwenlang bestond het gebied van het huidige Biezenmortel slechts uit een aantal buurtschappen die bestuurlijk onder Oisterwijk en later onder de gemeente Udenhout vielen. Rond 1919 hadden de bewoners van de buurtschappen Biezenmortel en ‘t Winkel behoefte aan een eigen parochiekerk. De buurtschappen kerkten toen nog in Udenhout. Voor de dagelijkse kerkgang was dat toch een hele afstand, zeker wanneer je beseft dat de meeste kerkgangers de weg te voet aflegden. De boeren van de Biezenmortelse buurtschappen zorgden voor de schenking van de grond en de Kapucijnen waren bereid er een studieklooster met een kleine openbare (rectoraats)kerk op te bouwen. In 1919 ging de eerste schop de grond in.
22
Het gebouw is opgetrokken in de voor de Kapucijnen kenmerkende bouwstijl. Bij het klooster werd in 1921 een school gebouwd, de Franciscusschool. Zo ontstond in de Capucijnenstraat rond het klooster, de kerk en de school een nieuwe dorpskern. Ook Huize Assisië, tegenwoordig Prisma, een inrichting voor mannelijke verstandelijk gehandicapten, zorgde voor een toename van de bevolking van Biezenmortel. Huize Assisië was in 1901 gesticht door de Broeders Penitenten van de H. Franciscus van Assisië. De eerste steen voor het hoofdgebouw werd gelegd in 1903. Daarna zouden nog meerdere paviljoens, een kapel en diverse bijgebouwen op het grote terrein worden gebouwd. Voor de werknemers werden vooral na de oorlog woningen gebouwd tussen de spoorlijn en buurtschap ’t Winkel
61
62
De Capucijnenstraat, rechts de bakker en daarnaast de kruidenierswinkel.
63 Capucijnenstraat 3, de Vorselaer, vroeger een leengoed van de hertog van Brabant.
Capucijnenstraat 15/15a, vanaf 1921 was in dit pand jarenlang een cafĂŠ en kruidenierswinkel gevestigd.
64
Groepsaccommodatie Beukenhof in het voormalige Kapucijnenklooster. 23
CafĂŠ ‘t Gomme l Biezenm en in de ortelses traat 65
Gemeenschapshuis De Vorsselaer midden in Biezenmortel dateert uit 1957.
66
24
Biezenmortel kreeg in 1921 een eigen lagere school met gemengde klassen: de Franciscusschool.
67
68
De kapel en de achterzijde van het hoofdgebouw op Landpark AssisiĂŤ van zorginstelling Prisma.
69 De Laan van AssisiĂŤ met links Lokaal 12 (vroeger de school) en rechts de boerderij.
70 Doorkijk Reijtdonckstraat, de eerste uitbreiding van Biezenmortel uit de jaren zestig.
71 Doorkijk in nieuwbouwwijk De Slijkhoef, de uitbreiding van Biezenmortel in de jaren negentig aan de oostkant van de Capucijnenstraat.
Hooghoutseweg 17/19 is waarschijnlijk de oudste boerderij van Biezenmortel. Met de pachtopbrengsten werden armlastige Bosschenaren onderhouden. 25
Het kapelletj e aan de Schoorstraa t, in 1947 gebouwd uit dankbaarhei d dat Udenhou t en Biezenmortel tijdens de Tweede Wer eldoorlog relatief gesp aard bleven.
1940-1945
72
De Tweede Wereldoorlog Op 10 mei 1940 brak de Tweede Wereldoorlog uit. Op 14 mei 1940 sneuvelde soldaat Frans van de Pas uit Udenhout aan het front in Zeeland. Voor het dorp begon een periode van leven in onvrijheid en vooral angst: angst dat jongens werden opgeroepen voor tewerkstelling in Duitsland, angst voor represaillemaatregelen, voor verzetsactiviteiten zoals het onderdak geven aan Joodse vluchtelingen, angst of er wel genoeg te eten was, etc.
Pas vanaf D-Day, 6 juni 1944, ging de oorlog gepaard met geweld. Engelse jagers beschoten Duitse colonnes, Duits afweergeschut haalde geallieerden bommenwerpers neer. Op Dolle Dinsdag 5 september 1944 vluchtten de Duitse soldaten hals-over-kop, maar niet nadat zij alle Duitse munitiedepots in brand hadden gestoken, zoals het Patronaat, de Geräte Ausgabe Stelle aan de Van Heeswijkstraat, de school en het Derde-Ordehuis in Biezenmortel, e.a. Bij het binnentrekken van de geallieerde troepen op 26 oktober 1944 stonden tegelijkertijd negen boerderijen en twee dubbele woonhuizen in brand. Het dorp werd die dag bevrijd, maar de oorlog zou aan de rand van de duinen nog drie dagen voortduren. Udenhout was dan wel bevrijd, maar het gevaar was niet geweken. In de periode van december 1944 tot maart 1945 schoten de Duitsers vanaf de Veluwe V1-bommen in de richting van de Antwerpse haven. Die kwamen over Udenhout. Soms viel het aandrijfmechanisme van een bom stil, kwam de bom naar beneden en sloeg dan een enorme krater. Een grote ramp voltrok zich in de nacht van 27 op 28 januari 1945, toen een V1 insloeg vlak voor het pand van Huize Vincentius. Het gebouw was flink beschadigd.
26
Een neergestorte bommenwerper aan de Winkelsestraat, september 1944.
73
Een V1 inslag verwoestte Huize Vincentius in de nacht van 27 op 28 januari 1945.
74
De geallieerden brachten op 26 oktober 1944 de bevrijding van Udenhout en Biezenmortel.
75
De Geräte Ausgabe Stelle stond waar nu de brandweerkazerne staat.
76 77
De oorlogsgraven op het Udenhoutse kerkhof.
De oorlogsgraven op het kerkhof van Biezenmortel.
78
Wederopbouwboerderij Gijzelsestraat 4.
79
Het oorlogsmonument achter Bosch en Duin voor de veertien verzetsmensen die daar zijn gefusilleerd, maar nooit meer zijn gevonden. 27
Het kruispunt in het dorpscentrum, in het dorp ’t törp genoemd, op de kruising van Sl imstraat, Schoorstraat, Gr oenstraat en Kreitenmolenst raat.
Wonen in Udenhout en Biezenmortel Wijken, buurtschapjes en huizen
Udenhout was aanvankelijk een kruisdorp van vier hoofdwegen, de Slimstraat, de Schoorstraat, de Groenstraat en de Kreitenmolenstraat. Aan een enkel zijstraatje stonden hier en daar arbeiderswoninkjes. De eerste verruiming van de bebouwde kom was omstreeks 1920 de aanleg van de Van Heeswijkstraat, die begon aan de Slimstraat en uitkwam op de Kreitenmolenstraat. Het laatste deel heet nu Zeshoevenstraat. De aanleg van de Van Heeswijkstraat had vooral sociale woningbouw als doel. Na de oorlog begon het dorp flink te groeien. In de jaren vijftig en zestig werd eerst de wijk Zeshoeven I (van Tuinstraat tot en met Heidestraat) gerealiseerd en vervolgens de wijk Zeshoeven II, inclusief het Sportpark Zeshoeven. In de jaren zeventig volgde de wijk Achthoeven
aan de andere kant van de Kreitenmolenstraat. Waar de wijk Zeshoeven vooral bestemd was voor de natuurlijke groei van het dorp en daar vooral Udenhoutse gezinnen gingen wonen, was Achthoeven een wijk waar veel “import” kwam wonen, mensen vanuit de stad die in het dorp wilden wonen of mensen van verder weg die werk hadden gevonden in Midden-Brabant. In de jaren negentig volgde de wijk De Kuil, inclusief de nieuwbouw van zorgcentrum De Eikelaar. Eind jaren negentig volgde nieuwbouwwijk De Mortel en recentelijk Den Bogerd. In het dorp bouwden onze voorouders prachtige woningen, in het buitengebied van Udenhout en Biezenmortel bleven de idyllische buurtschapjes.
81
80
Het kruispunt van de Zeshoevenstraat met de Van Heeswijkstraat met het voormalige Wit-Gele-kruisgebouw, de voormalige huishoudschool en de brandweerkazerne. 28
De Lindenlaan in de wijk Zeshoeven II.
83
82
Doorkijk vanuit de Achthoevenstraat op de basisschool.
Doorkijk in de Korenbloem met links De Eikelaar.
85
84
Doorkijk in de straat Verzonken Kasteel.
Doorkijk in de nieuwbouwwijk Den Bogerd waar alle straten zijn vernoemd naar oude toponiemen uit Udenhout en Biezenmortel.
87
86
Kreitenmolenstraat 19.
Burgemeesterswoning, Slimstraat 26.
29
Achterzijde boerderij de Molenhoef aan de Molenhoefstraa t.
88
30
Villa Wilgewinde, Groenstraat 28, gebouwd in 1928 naar ontwerp van de Bossche architect J. van Halteren in een variant van de Amsterdamse Schoolstijl.
89
Schoorstraat 11, gebouwd in 1938, eveneens door architect Van Halteren, die ook het tegenovergelegen Huize Vincentius ontwierp.
91
90
Biezenmortelsestraat 31, in 1932 gebouwd in opdracht van wethouder Heijmans.
Buurtschap De Kuil.
92
Buurtschap ’t Endeke in de omgeving van Groenstraat 98 en 131.
93
Buurtschap Winkelsestraat met op de achtergrond de boerderijen Winkelsestraat 17 en 19.
94
Buurtschap de Mortel bestond oorspronkelijk uit drie boerderijen die in bezit waren van het Oisterwijkse armbestuur.
95
Buurtschap Scheurenhoeve aan de Gijzelsestraat. 31
96
Seniorenvereniging Contact 50.
97
Een raam van h et gebouw De Pep pel op de hoek van de Zeshoevenstraa t en de Tuinstraat Vrouwenvereniging EVA.
Verenigingen
98
Udenhout en Biezenmortel hebben een bloeiend verenigingsleven. In het dorp zijn volop (sport) verenigingen, vele koren, een toneelvereniging, een harmonie, twee gildes, belangenorganisaties, etc. daarnaast worden elk jaar diverse evenementen georganiseerd. De twee gildes, Sint Antonius-Sint Sebastiaan, zijn de oudste verenigingen van het dorp. Hun geschiedenis gaat terug tot de 16de eeuw. De eerste belangenverenigingen van Udenhout waren verbonden aan de kerk en aan de boerenstand. De Udenhoutse Boerinnenbond is opgericht in 1928, nu de Vrouwenvereniging EVA. Met de jaren kwamen er arbeidersverenigingen, middenstandsverenigingen, politieke organisaties, ontspanningsverenigingen zoals rondom Karnaval, organisaties voor jeugdbelangen en ouderenactiviteiten, etc. 32
Ondernemersvereniging Udenhout.
99
100
Fotoclub Focus.
EHBO-vereniging Sint Bernardus.
101
Vogelvereniging De Goudvink.
102
Scouting St. Lambertus Udenhout.
103
Scouting De Paraplu Biezenmortel.
33
De jaarl ijkse Surviva lrun in Udenho ut
Sport
Eind 19e en begin 20e eeuw kwamen de sportverenigingen op. Udenhout kende in 1902 de voetbalvereniging Udenhout Vooruit, voetbalvereniging S.v.S.S.S. is opgericht in 1928, turnvereniging DOS is opgericht in 1946 en voetbalvereniging VCB is opgericht in 1961.
Soms bereikten sportverenigingen uit Udenhout en Biezenmortel opvallende resultaten. Zo speelde de Volleybalverenging VCU enkele jaren op het hoogste Nederlandse niveau en haalde judoclub BIMO uit Biezenmortel Europese titels binnen.
105
104
Sportvereniging Sport Staalt Spieren, S.v.S.S.S.
34
Voetbalclub Biezenmortel, VCB.
106
107
Tennisvereniging Udenhout.
Tennisvereniging Biezenmortel.
108
109
Gymnastiekvereniging Door Oefening Sterk, DOS.
110
Mixed Hockeyclub Udenhout.
111
Petanquevereniging Voor ons Plezier, V.O.P.
Ruitersportvereniging Sint-Lambertus.
35
Bij bijzo nder historisc e gebeurte he nissen worden bij kaste el De Strijd hoef kasteelf eesten georgan iseerd, m et muziek en dans .
Muziek, dans en theater
De harmonie Moed en Volharding is opgericht in 1842, op initiatief van de kasteelheer, met de zoon van de kasteelheer als eerste dirigent en het kasteel als oefenlocatie. Kort na de Tweede Wereldoorlog is een tweede harmonie opgericht, Cecilia. In 1967 fuseerden beide verenigingen tot de Koninklijke Harmonie Moed en Volharding Cecilia. Het dorp stond vele decennia in de verre omtrek bekend van de vele bands met Carnaval. Er waren er zoveel, dat er zelfs jaarlijkse wedstrijden werden gehouden.
Sommige van die bands waren er alleen met Carnaval, andere bands waren het hele jaar actief, zoals de nog bestaande band SHE’s. Het dorp kent traditioneel vele kerkkoren, verbonden aan de parochie. Maar van oudsher heeft Udenhout altijd al koren gekend die er waren voor uitsluitend het plezier in zingen, voor uitvoeringen, gezamenlijke concerten met de harmonie, e.d. Dat geldt ook voor toneelverenigingen en dansgroepen.
113
112
De Koninklijke harmonie Moed en Volharding Cecilia.
36
SHE’s.
115
114
Koor Andantino.
Koor Cantique.
117
116
Gemengd Koor Udenhout.
Koor Nostalgia.
119
118
Theatergroep Udenhout.
Volksdansgroep ‘t Akkedeert.
37
Open Monum enten in het tw dag eede weeken d va septemb n er
Evenementen
Het dorp kent haar jaarlijks terugkerende evenementen, zoals de kermis, Biezenmortel Bruist, Udenhout onder Zeil, Winterparadijs Udenhout en de Dorpsquiz Vooral de kermis is eeuwenoud. Heel vroeger had elk buurtschap wel een jaarlijks feest dat werd aangeduid als kermis. De laatst bekende buurtkermis in het dorp was op ’t Gommelen. Het was ook gebruikelijk een
jaarlijkse kermis te organiseren in het weekend waarin de inzegening van het lokale kerkgebouw werd gevierd, voor Udenhout het eerste weekend van oktober. Pas na de Tweede Wereldoorlog is de kermis verplaatst naar het laatste weekend van augustus.
120
121
Met Carnaval heet Udenhout “den Haozenpot” en Biezenmortel “het Kleuvendörp” 38
Udenhout onder zeil.
123
122
Koningsdag.
De avondvierdaagse.
125
124
De kermis op het Tongerloplein.
Biezenmortel Bruist.
126
De Dorpsquiz.
127
Winterparadijs Udenhout.
39
De Socia l Sofa aan de Kreitenm olenstra at nabij de Felixhof
Kunst in het dorp
Tot de oudste kunstwerken in Udenhout behoren de behangselschilderingen in kasteel De Strijdhoef. Ze hangen in de Dalenskamer, genoemd naar de maker ervan: Dirk Dalens III (1688-1753) Udenhout had niet zoveel kunst op de pleinen staan. Er was in 1955 een nieuwe dorpspomp gemetseld met vier, door Leo Bäumler gebeeldhouwde, koppen. Een houten wegwijzer is in 1960 geplaatst op de kruising van de vier hoofdwegen in ons dorp, gemaakt door Louis Maas uit Loon op Zand. In 1988 is een relatief klein bronzen beeld voor het raadhuis geplaatst, voorstellende kletsende vrouwen, Het is geschonken door de Rabobank aan de gemeente. De toegangsweg naar de wijk De Kuil heeft een Wachter gekregen, een ontwerp van Michel Kuijpers. In de laatste jaren van het zelfstandige Udenhout, heeft de gemeente Udenhout door toedoen van een kunstcommissie een vijftal kunstwerken laten plaatsen in het openbaar gebied. Het meest bekende kunstwerk is de toren op de rotonde van de Kreitenmolenstraat, een beeld van Marius Boenders. Op de kolommen voor de bibliotheek staan afbeeldingen van Karien Holland. In het wijkje Felixhof staat het Felixmonument met een beeld van de Udenhoutse kunstenaar Frank van der Loo. In Biezenmortel staat voor het klooster het beeld De Wachter, gemaakt door de Oirschotse kunstenaar Hans van Eerd. Het vijfde kunstwerk, geplaatst op het Tongerloplein en voorstellende het hart van Udenhout door middel van roestvrijstalen noppen, gemaakt door Judith Mestrin, is bij een renovatie van het plein verwijderd. 40
128
Het Felixmonument in de Felixhof, gemaakt door Frank van der Loo.
130
129
“Met je ogen kunnen zien”, de bank achter in de Slimstraat met verhalen over Udenhout van ouderen voor kinderen, gemaakt door Saskia van Haeren.
De muurschilderingen in het Mariakapelletje, gemaakt door Jacq Verheijen.
132
131
De plaquette van de Wichelroedeschool, gemaakt door frater Ad de Swart.
De dorpspomp in de Kreitenmolenstraat, gemaakt door Leo Bäumler.
41
133
Samenspel voor de Rabobank, gemaakt door Frank van der Loo.
135
Het Festipet kunstwerk aan de Slimstraat, ontworpen door Anton der Kinderen.
42
134
De Wachter in Biezenmortel, een bronzen beeld van Hans van Eerd.
136
De Wegwijzer bij het Raadhuis, gemaakt door Louis Maas.
137
138
De Kletsende vrouwtjes voor het Raadhuis, een beeld van Arie van Hoorn.
De getrapte toren, links naast het Raadhuis, gemaakt door Nico de Wit.
140
139
Toegangspoort naar de wijk de Kuil aan de Margriet, voorstellende een hond die een poortje is gepasseerd, ontworpen door Michel Kuipers.
Kunstwerk “De een en de ander� bij ASVZ aan de Van Heeswijkstraat, gemaakt door Saskia van Haeren.
43
De legen de van Het Verz onken Kasteel, schi gemaak lderij t door Kees va n Aerde
141
Erfgoed
De bekende rijksmonumenten zijn het kasteel, de kerk, het raadhuis, de pastorie, het fraterhuis, de voormalige burgemeesterswoning op de hoek van Slimstraat en de Boterbloem en de hoofdbouw van Vincentius (ASVZ). Ook vijf grafzerken op het Udenhoutse kerkhof zijn rijksmonument. Sinds enkele jaren komt ook industrieel erfgoed op de agenda. In Udenhout is de voormalige Melkfabriek om die reden een gemeentelijk erfgoed. Onder immaterieel erfgoed verstaan we tradities en gebruiken die we graag doorgeven aan volgende generaties. Denk aan het Sinterklaasfeest, het buiten hangen van een boekentas als een van de kinderen is geslaagd voor een examen en ook het versieren van een huis bij een geboorte, een 50ste verjaardag of een gouden bruiloft. Een unieke Udenhoutse traditie is het koekloteren op de kermis. Nergens anders is deze attractie op een kermis te vinden. Het koekloteren was rond 1900 een activiteit om de armste gezinnen van het dorp een extraatje te geven. Tegenwoordig gaan de opbrengsten naar de activiteiten van de Stichting Udenhouts Belang.
De pastorie is een rijksmonument. In de pastorie bevindt zich de trap van het voormalige kasteel van Tilburg.
142
Tot het immaterieel erfgoed van Udenhout mogen we ook de Udenhoutse broeder rekenen. Het vermaarde broodgebak wordt volgens een oud recept van bakker Pieter van Dam alleen vervaardigd bij bakkerij Besselink in de Slimstraat en heet tegenwoordig Brabantse broeder. De naam Udenhoutse Broeder wordt sinds 1982 door het Genootschap van de Udenhoutse Broeders ook jaarlijks gegeven aan een persoon uit Udenhout of Biezenmortel die zich verdienstelijk heeft gemaakt met vrijwilligerswerk. Ook het aan volgende generaties doorvertellen van verhalen behoort tot het immateriĂŤle erfgoed. In Udenhout koesteren we de Legende van het Verzonken Kasteel.
44
De grootste en oudste grafzerk op het Udenhoutse kerkhof is een rijksmonument.
143
Sinterklaas komt jaarlijks op kasteel De Strijdhoef.
144
Koekloteren op de kermis is een unieke Udenhoutse traditie, links Henk Koper, rechts Ruud Oerlemans.
145 146
Vroeger vond jaarlijks een slipjacht plaats met prachtige tradities in het dorpscentrum. De slipjacht bestaat nog, maar zonder tradities.
Kupke de stèèloor met Carnaval. Hij dankt zijn naam aan de Oisterwijkse pastoor die zijn Udenhoutse parochianen stèèloren noemde.
147
Het gebak Udenhoutse Broeder.
148
Het genootschap van de Udenhoutse Broeders.
45
Impress ie van d e Gildeda g 2018, georgan iseerd door he t Udenho utse gild e Sint Jor is
De gilden
Udenhout is nog twee schuttersgilden rijk, het gilde Sint Antonius-Sint Sebastiaan, dat al bestond in 1548, en het gilde Sint Joris, dat al bestond in 1605. Het gilde Sint AntoniusSint Sebastiaan heeft een onderkomen aan de Schoorstraat en het gilde Sint Joris aan de Kuilpad. Tezamen tellen ze nog zo’n 80 leden. De gilden zijn rijk aan prachtige tradities. Een traditie is het driejaarlijkse koningschieten, heel lang geleden op een houten vogel die
bovenop de Kreitenmolen was bevestigd, thans op een houten vogel op een schutsboom op een weiland aan de Kreitenmolenstraat, net voorbij de boerderij voor de Berkhoek. Dat weiland heet het Schutsweike of Schutsheike. De pastoor mag als eerste driemaal schieten, gevolgd door de burgemeester. Daarna de leden van de gilden die mee willen doen aan de wedstrijd. Wie de vogel van de schutspaal schiet wordt voor drie jaar koning. Wie driemaal de gildekoning schiet is voor het leven gildekeizer.
149
Gilde Sint Antonius - Sint Sebastiaan. 46
150
Gilde Sint Joris.
151
152
Koningschieten op ‘t Schutsheike.
Toon Weijtmans werd in 2012 Europees kampioen koningschieten. Hij werd ontvangen door monseigneur Hurkmans, bisschop van Den Bosch.
154
153
Een begrafenis met gilde-eer.
De beide Udenhoutse gilden luisteren elke jaar op de eerste zondag van mei de hoogmis in de Sint-Jan in Den Bosch. 47
Het Une nt leesplen s kske
’t Schoor, heemcentrum voor Udenhout en Biezenmortel ’t Schoor, opgericht in 1990, is een team vrijwilligers dat zich inzet voor de geschiedenis, de heemkunde en het erfgoed van Udenhout en Biezenmortel.
’t Schoor heeft een collectie van ruim 7.000 gebruiksvoorwerpen van vroeger, die deels worden geëxposeerd in het heemcentrum aan de Schoorstraat 2. Het museum is elke donderdag open van 11 uur ’s morgens tot 3 uur ’s middags. ’t Schoor heeft een Schrijversteam dat al ruim 60 publicaties heeft gedaan. De geschiedenis en het erfgoed van Udenhout en Biezenmortel worden verteld in boeken, in lezingen, in de huis-aan-huiskrant “De Unentse krant”, op de website “Wiki Udenhout”, etc.
Sinds 2019 staan in het dorp grote toeristische informatieborden op bijzondere locaties en staan bij enkele boerderijen informatieborden, die via een QR-code zijn verbonden met “Wiki Udenhout”. Voor leerlingen van de basisscholen zijn er excursies in het dorp en zij worden betrokken bij de 4-mei-viering en zij adopteren oorlogsmonumenten. ’t Schoor koestert het erfgoed van Udenhout en Biezenmortel, de monumenten, maar ook het immateriële erfgoed, tradities en gebruiken die we door willen geven aan volgende generaties.
156
155
’t Schoor is gevestigd aan de Schoorstraat 2.
48
Het schoolklasje in de collectie van ‘t Schoor.
157
158
Het jaarboek “Unentse Sprokkels”.
Boek “Over ’t Odenhout”.
160
159
Scholieren op excursie op het kasteel.
Een foto-expositie in de Bibliotheek Udenhout.
161
Mede op initiatief van ’t Schoor krijgen sommige boerderijen hun naam weer terug. Op de foto de naam “Uijlenborch” op de boerderij bij de rotonde aan de Kreitenmolenstraat.
162
Bij steeds meer boerderijen staan informatieborden, gekoppeld aan informatie op Wiki Udenhout, een encyclopedie van Udenhout en Biezenmortel, in beheer van ’t Schoor. 49
Het oud patrona e at met de herte nw waar nu ei, het Tongerl oplein is
Tongerloplein Het huidige Tongerloplein was rond 1920 het sportveld van het Patronaat, een gebouw waar de parochie activiteiten voor jongeren organiseerde. Het sportveld was het eerste veld waarop voetbalvereniging S.v.S.S.S. haar wedstrijden speelde. Na de oorlog kwamen er elders in het dorp sportvelden en de locatie van het Tongerloplein werd een hertenwei. Tot de bouw van het bejaardenhuis De Eikelaar in 1968 werd de kermis op de kermiswei in de Slimstraat gehouden. Daarna maakte de genoemde hertenwei plaats voor een plein waarop de kermis kon worden gehouden. Dat plein is met de jaren uitgegroeid tot het huidige Tongerloplein.
164
163
Sportzaal De Schelf aan het Tongerloplein, vroeger het Patronaat van de parochie. 50
De bibliotheek.
165
De Theaterplaats.
166
Ontmoetingscentrum ’t Plein.
167
Het gebouw waarin supermarkt PLUS Ammerlaan is gevestigd.
51
PLUS door de jaren heen In het jaar 1983 opent Ad Venmans, aangesloten bij levensmiddelengroothandel Unigro, zijn supermarkt aan de Kreitenmolenstraat in Udenhout. Na 10 jaar is de winkel uit zijn jasje gegroeid en met de herinrichting van het marktplein ziet hij kans om naar het Tongerloplein te verhuizen. In 2005 draagt hij zijn Super over aan zijn broer en zijn schoonzus Johan en Annie Venmans. Door allerlei fusies en overnames verdwijnt in 2009 de supermarktformule Super uit het straatbeeld. Johan en Annie gaan vanaf dan verder onder de vlag van ondernemerscoöperatie PLUS. Eind 2014 heropenen ze na een grondige verbouwing hun vernieuwde PLUS op feestelijke wijze. In 2019, na 14 jaar aan het Tongerloplein gewerkt te hebben, besluiten ze om ‘hun’ PLUS Venmans te verkopen en met pensioen te gaan. Op 14 juli 2019 dragen ze de winkel over aan Stefan Ammerlaan, die de winkel voortzet als PLUS Ammerlaan.
168
169
52
170
171
172
53
Dorpsraad Udenhout - Een Impressie Op 1 januari 1997 werd de gemeente Udenhout opgeheven en werd het dorp toegevoegd aan de gemeente Tilburg. Biezenmortel, met wie Udenhout altijd een gemeente vormde, is toen heringedeeld bij de gemeente Haaren. Vanaf 1 januari 2021 zal Biezenmortel alsnog toegevoegd gaan worden aan de gemeente Tilburg. Na de opheffing van de gemeente Udenhout werden in de loop van 1998 voorbereidingen getroffen om te komen tot de oprichting van een Dorpsraad om de belangen van de inwoners van Udenhout in de gemeente Tilburg te behartigen en om gestalte te geven aan het uitoefenen van het adviesrecht en bestedingsrecht in relatie tot de nieuwe gemeente. Op 4 Mei 1999 werd daarop de stichting Dorpsraad Udenhout opgericht en kon men aan de slag.
Wijkwethouder, vier keer per jaar heeft de Dorpsraad ambtelijk overleg met de door de gemeente aangestelde Omgevingsmanager en Wijkregisseur. De Dorpsraad heeft een tweetal subsidiebudgetten ter beschikking: voor zowel de culturele als bewonersactiviteiten die in het dorp plaatsvinden. Voor de culturele toekenning van subsidies is door de Dorpsraad een onafhankelijke cultuuradviescommissie ingesteld die de aanvragen beoordeelt en hierover advies uitbrengt aan de Dorpsraad. Voor de bewonerssubsidies is er binnen de Dorpsraad een commissie benoemd die de aanvragen beoordeelt en een toekenningsadvies doet aan de Dorpsraad.
Het doel voor Udenhout is om zijn eigen ‘dorpse’ karakter te bewaren met zijn eigen kleinschaligheid en sociale cohesie, met zijn eigen rijke traditie en cultuur. De Dorpsraad probeert dit doel te bereiken door vraagstukken die het belang van het dorp en zijn inwoners aangaan te inventariseren, hierover de mening van zowel voor- als tegenstanders te peilen en daarover de gemeente te adviseren. Zij zal hiervoor gebruik maken van verschillende mogelijkheden om een onderbouwd advies te kunnen geven tijdens openbare vergaderingen, thema-avonden, presentaties, enzovoorts. De Dorpsraad functioneert als een collegiaal team dat via onderlinge communicatie elkaar op de hoogte houdt van ontwikkelingen binnen de diverse domeinen en zoveel mogelijk samen besluiten neemt over de adviezen die worden gegeven. Zij is echter geen uitvoerend orgaan, maar moet als intermediair worden gezien tussen partijen om richting te geven aan oplossingen in het belang van ons dorp. De Dorpsraad vergadert doorgaans 10 keer per jaar.
De inwoners van het dorp proberen we zoveel als mogelijk te bereiken middels onze website en door info in het plaatselijke blad. Daarnaast hebben we een eigen Facebookpagina en zijn we te vinden op Instagram. Schroom niet om ook daar eens een kijkje nemen. We hopen u hier een korte impressie te hebben kunnen geven van het functioneren van de Dorpsraad. U kunt ons altijd mailen op info@dorpsraadudenhout.nl
Binnen de Dorpsraad zijn er diverse domeinen actief: Cultuur, Jeugd & Onderwijs, Ruimtelijke Ordening, Sport, Verkeer & Veiligheid en Milieu, Zorg & Ouderen, Agrarische sector & Buitengebied, en Recreatie. Daarnaast kent elk domein een aantal inwoners van of betrokkenen bij Udenhout die gevraagd en ongevraagd het Dorpsraadslid van een domein c.q. de Dorpsraad van advies kunnen voorzien. Alle adviseurs bij elkaar noemen we de Raad van Advies. Minimaal 2 maal per jaar komen de Dorpsraad en de Raad van Advies bij elkaar om lopende zaken te bespreken, de jaarrekening goed te keuren en eventuele besluiten te nemen. Ook maken twee Openbare Vergaderingen per jaar deel uit van het vergaderbestand. Hier zijn inwoners van Udenhout, Raad van Advies en andere belanghebbenden welkom. Geprobeerd wordt om aan de hand van thema’s dorpsaangelegenheden aan het voetlicht te brengen. Twee maal per jaar wordt er overleg gevoerd met de 54
De Dorpsraad wenst u allen veel plezier met het proberen te verzamelen van alle benodigde plaatjes die nodig zijn om dit mooie boekwerk te vullen. Onze dank aan PLUS Ammerlaan voor dit mooie initiatief ten behoeve van de dorpen Udenhout en Biezenmortel.
Welkom in Udenhout Ondernemersvereniging Udenhout is een verzameling van ondernemers uit Udenhout en Biezenmortel. Het zijn voornamelijk winkeliers, maar ook andere ondernemers die gevestigd zijn in ons dorp. Samen proberen wij mooie dingen te organiseren voor elkaar… maar met name voor de Udenhoutse inwoners. Deze evenementen zijn heel divers en doelen op de hele gemeenschap voor jong en oud.
De eerste tekenen van een Udenhoutse vereniging van winkeliers stamt uit 1907. Dus eigenlijk is het al meer dan honderd jaar dat Udenhoutse middenstanders hun krachten bundelen. De laatste jaren is de vereniging vooral bezig geweest om een december-actie voor de consument te organiseren en het zorgdragen voor de feestelijke verlichting in de straten van Udenhout van November tot januari.
We hebben ook de eerste Kindermarkt georganiseerd met groot succes. Er zullen zeker meer van deze markten op de kalender staan komende jaren. Er is inmiddels ook een broodfonds opgericht “de Udenhoutse broeders” voor ondernemers van Udenhout en omgeving. En heel erg leuk was de pompoenenoptocht met Halloween. Meer dan 50 kinderen liepen mee in deze optocht met een mooie lampion. Het einde van de tocht was op het Tongerloplein waar alle Halloween pompoenen met een kaarsje erin stonden op een rijtje. Hartstikke leuk! Op de dag van de ondernemer hebben we alle aangesloten O.V.U. ondernemers verrast met een leuke attentie als blijk van waardering. En dan tot slot het grootste spektakel van het jaar was de nieuwe feestverlichting in de straten! Wat een verrassing! Iedereen was super enthousiast. En om het dan nog maar eens extra spectaculair te maken hebben we ook nog een nieuwe december actie bedacht met krasloten. En dat was een hele mooie afsluiter voor het jaar 2019. Om op de hoogte te blijven van wat er zoal georganiseerd wordt door de O.V.U. kun je kijken op www.welkominudenhout.nl
Tegenwoordig is de vereniging ook veelal gericht op het organiseren van evenementen en acties het hele jaar door. Afgelopen jaar hebben we al veel activiteiten georganiseerd zoals een Winter-etalage speurtocht, een digitale kerstboom op ‘het’ Kunstwerk van Udenhout. Een website gemaakt die toegankelijk is voor iedereen. We hadden een puzzel etalage tocht in de lente, een hele leuke moederdag-actie met voor elke aankoop een lief zakje met snoephartjes. Natuurlijk kan een vaderdagactie dan ook niet ontbreken. We hebben kleurplaten uitgedeeld op de basisscholen waar de kinderen mooie prijzen mee konden winnen. Maar ook voor de puzzelaars hebben we in de Wegwijzer twee puzzels gepubliceerd die enkel antwoorden had over het ondernemend Udenhout. 55
Dit album geeft een unieke kijk in het verleden van het prachtige Udenhout en Biezenmortel. Wij willen heemcentrum ‘t Schoor bedanken voor het aanleveren van alle historische foto’s.
PLUS Ammerlaan
Tongerloplein 23
Ammerlaan
5071 CX Udenhout
Openingstijden: Maandag - Donderdag: Vrijdag: Zaterdag: Zondag:
Tel: 013-5111989
08:00 - 20:00 uur 08:00 - 21:00 uur 08:00 - 20:00 uur 10:00 - 18:00 uur
PlusAmmerlaanUdenhout