Rijsbergen ons dorpje

Beste klant,

Voor u ligt het verzamelboek ‘Rijsbergen ons dorpje’. Een mooi boekwerk waarin de historie van Rijsbergen aan de hand van verschillende onderwerpen te lezen en te zien is. De komende weken kunt u dit verzamelboek compleet maken door het verzamelen van de plaatjes. U ontvangt een setje plaatjes van zondag 6 februari t/m zaterdag 2 april bij iedere €10,- aan boodschappen. Daarnaast ontvangt u een setje plaatjes bij besteding van €10,- bij DA drogisterij van Eekelen. Omdat wij u als klant enorm waarderen, krijgt u dit boek alvast van ons cadeau.

Naast de landelijke spaaracties die PLUS voert, vinden wij het mooi om u iets extra’s aan te kunnen bieden. Het is iedere keer een uitdaging om een lokale actie te organiseren die een breed publiek aanspreekt. Dit keer wilden we iets bijzonders, iets lokaal, iets waar we alle inwoners uit Rijsbergen en u als klant echt een plezier mee konden doen.

Het verzamelboek met historische plaatjes kwam op ons pad en hier waren we meteen enthousiast over. Er komt veel kijken bij het realiseren van het verzamelboek, maar de contacten met Heemkundekring De Drie Heerlijkheden

waren snel gelegd. We hebben de samenwerking met de Heemkundekring als heel prettig ervaren. Het echte werk hebben zij verricht, terwijl wij vanaf de zijlijn meekeken en meedachten.

Trots zijn wij op het eindresultaat, wij vinden het een prachtig verzamelboek geworden. We hopen dat u dat ook vindt. Dat het verzamelboek fijne herinneringen oproept, een mooi gesprek kan opleveren, het op een regenachtige zondagmiddag nog eens wordt doorgebladerd en uiteindelijk als naslagwerk een mooi plaatsje krijgt in uw boekenkast.

Wij willen iedereen bedanken die heeft meegewerkt aan de totstandkoming van het verzamelboek ‘Rijsbergen ons dorpje’.

Veel plezier en succes met het verzamelen van de historische plaatjes!

Met nostalgische groet,

Van Eekelen

Heemkundekring De Drie Heerlijkheden

Kon Drik de Bruijn in 1946 bedenken dat zijn eerste woorden uit één van zijn vele liedjes zoveel impact zou hebben? “Rijsbergen ons dorpje aan de Belgische grens.” De eerste drie woorden van ons ‘Rijsbergs volkslied’ heeft zelfs een prominente plek gekregen in ons gemeenschapshuis Koutershof. Voor PLUS van Eekelen en Heemkundekring De Drie Heerlijkheden was dit de alles omvattende titel voor dit mooie verzamelboek “Rijsbergen ons dorpje”.

Enthousiast, dat was Heemkundekring De Drie Heerlijkheden vanaf het begin toen wij de vraag kregen van PLUS van Eekelen om mee te werken aan het historische verzamelboek over Rijsbergen. De categorieën voor dit boek waren zo gevonden, Rijsbergen kent een gevarieerde geschiedenis en verenigingsleven zodat er meer dan voldoende onderwerpen voorhanden waren. Door de vele categorieën hebben we hulp buiten onze eigen vaste werkgroepen ingeroepen. Een rondje bellen leverde een mooie groep vrijwilligers op. Doordat iedereen zijn eigen specialiteit heeft waren de categorieën zo verdeeld en konden we aan de slag. De vele bijeenkomsten hebben bijgedragen aan het uiteindelijke resultaat dat voor u ligt. De uitdaging is nu aan u om alle plaatjes te sparen en zo een bijzonder verzamelboek samen te stellen met unieke foto’s. Naast de bekende beelden van historisch

Rijsbergen treft u ook een aantal niet eerder gepubliceerde foto’s aan, veelal uit familiealbums.

Heemkundekring De Drie Heerlijkheden doet meer. Wij geven twee keer per jaar een boek uit in de serie van “Het Land aan de Breede Aa” en organiseren zo’n vijf lezingen per jaar. Wij helpen mensen bij het onderzoek naar het verleden van zichzelf, hun omgeving of familie. Momenteel scannen wij ons archief in, met als doel daarvan een groot gedeelte online toegankelijk te maken voor belangstellenden. En hiervoor krijgen wij heel veel materiaal vanuit onze inwoners. Materiaal zoals foto’s, bidprentjes, maar ook archieven van verenigingen die zijn opgeheven. Alles gebruiken wij voor geschiedschrijving, zodat het verleden beschikbaar blijft voor de toekomst.

Wij wensen u veel plezier met het verzamelen van de historische plaatjes en PLUS van Eekelen veel succes met deze fantastische actie.

Colofon

Disclaimer:

PLUS van Eekelen en Heemkundekring De Drie Heerlijkheden hebben hun uiterste best gedaan om volgens de wettelijke bepalingen beeldmateriaal te regelen. Mochten er desondanks personen of instanties zijn die menen rechten te kunnen doen gelden, dan kunnen zij contact opnemen met PLUS van Eekelen.

Concept en productie:

Tomorrow, Breda • www.tomorrow-lps.nl

Teksten en beeldredactie:

Ed de Bakker, Toon van den Berg, José Buiks-Hendrickx, Twan van Duijnhoven, Ad van Hassel, Cees Jacobs, Piet Maas, Cor Mathijssen, Kees Mathijssen en Janus Vriends.

Bronnen:

Regionaal Archief West-Brabant, Brabants Historisch Informatie Centrum, Diverse uitgaven van “Het Land aan de Breede Aa” van Heemkundekring De Drie Heerlijkheden, Dagblad BNdeStem, Zundertse Bode, www.wikipedia.nl.

Foto’s en afbeeldingen:

Alphons Kerremans, Amand Huijbregts, André Frijters, Anita van Kuijck, Anko Gils, Ben Speekenbrink, Ben Steffen, BHIC, Charles Luijten, Charles van Campenhout, Cor Mathijssen, Corrie Bastiaansen, CV de Aopelaanders, Edwin Nagtzaam, Erwin Martens, Fam. Adriaensen, Fam. De Leeuw-Donckers, Fam. Franken, Fam. Staaltjens, Fam. Van den Berg-Daamen, Foto van Hassel, Fotoclub Rijsbergen, G. Goossen, Gilde Sint Bavo, Gilde Sint Joris, Hans Chabot, Heemkundekring De Drie Heerlijkheden, Jack van Disseldorp, Johan Daamen, Jan Bastiaansen, Jeroen van de Ende, Johan van Gurp, John Bas, José Buiks-Hendrickx, Kees Mathijssen, Lian Daamen, Maarten van de Pas, Marinus Jochems, Mike in ’t Groen, Muziekvereniging Harmonie Sint Cecilia, Peter Houtepen, Piet Maas, Regionaal Archief West-Brabant, Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, Sint Bavoschool, Stadsarchief Breda, Stichting Bavoloop, Stichting Boerendag, Stichting Kennedymars Rijsbergen, Stichting Scouting Rijsbergen, Toneelvereniging Geestesbeschaving, Twan van Duijnhoven, Wielerdorp Rijsbergen

Toneel en cabaret

“Het gordijn opent zich voor…”

Er bestaat in Rijsbergen een lange cabaret- en toneelgeschiedenis. Reeds in 1902 werd toneelvereniging Geestesbeschaving opgericht. Het eerste echte toneelstuk was “oudejaarsavond”. De middagvoorstelling was voor de vrouwen, de avondvoorstelling voor de mannen. Dat ging zo in die tijd. Tot op de dag van vandaag brengt toneelvereniging Geestesbeschaving (tegenwoordig Rijsbergs Toneel genoemd) nog jaarlijks succesvol een toneelstuk op de planken.

In 1945 werd de ‘Rijsbergse Revue’ opgericht. De revue was een aantal jaren zeer succesvol. De nadruk lag op zang en komische toneelstukjes. Het welbekende lied ‘Rijsbergen mijn dorpje’ van Drik de Bruijn is in 1946 speciaal voor deze tweede revue geschreven en wordt nog steeds beschouwd als het enige, echte Rijsbergse volkslied.

Met name Charles Luijten heeft de laatste decennia een stevige positieve stempel gedrukt op het culturele leven in Rijsbergen. Zo was Charles samen met Rinus Nagtzaam

nauw betrokken bij het in 1967 opgerichte cabaret van ‘De Niksnutters’ dat jaarlijks een middag voor de bejaarden verzorgde. In 1978 werd deze bejaardenmiddag overgenomen door leden en oud-leden van de carnavalsvereniging. Op 4 april 1981 werd onder regie van Charles Luijten de eerste ‘Bonte Avond’ opgevoerd, waarmee de bejaardenmiddag in een algemene avond voor heel Rijsbergen werd omgezet. Deze avond is uitgegroeid tot één van de meest geliefde avondjes uit in Rijsbergen met jaarlijks vaak meer dan tien uitvoeringen voor een volle zaal.

Zo’n 30 jaar geleden ontstond cabaretgroep ‘Spelen met tijd’. De grondleggers waren Piet en Mien van de Bemd. De groep verzorgde jarenlang de bejaardenmiddag tijdens carnaval en rond kerst tevens een toneelstuk voor de KBO in Rijsbergen en omgeving. Gezien de gevorderde leeftijd van de groep heeft men in 2021 moeten besluiten de activiteiten te stoppen. Of het nog niet genoeg is voor ons dorpje wordt jaarlijkse tijdens Boerendag door toneelgroep ‘Kluts’ een toneelstuk opgevoerd.

De Rijsbergse Revue van 1946 met rechts de zusjes Ria en Felie van der Heijden. In deze uitvoering werd “Rijsbergen mijn dorpje” van Drik de Bruijn voor het eerst gezongen.

Uitvoering Toneelvereniging Geestesbeschaving 1998: “Haar van de Hakkenbar”. Met Cindy van den Broek in de hoofdrol als “Haar” van de Hakkenbar.

Uitvoering Toneelvereniging Geestesbeschaving 2007: “Kwijt” met links Emma de Leeuw, één van de boegbeelden in de verenigingshistorie in gesprek met Silvia van der Borst.

De Bonte Avondgroep van 1991 met Piet Bartels als kersverse Prins Peer Driekus I. Het motto was “De Bonte Avond Trein”. Dit motto sloeg op het openingslied en kwam die avond niet meer terug.

De Bonte Avondgroep van 1999 met Toos Damen, de schrijfster van het boek “Vijfentwintig jaar Bonte Avond” als stralend middelpunt. Mark Koeken telde als tovenaar af naar het jaar 2000.

Dé gezichten van de Bonte Avond door de jaren heen: Hans en Peter van Bedaf, oftewel De Dafkes. Hun eerste optreden bij de Bonte Avond vond plaats in 1982 met het liedje “Ge had ons motte zien…”.

Historische straten

Op Rijsbergs grondgebied bevindt zich van ouds een zeer verspreide bebouwing, waartussen de wegen en de straten ontstonden. Deze waren te onderscheiden in buurtwegen en landwegen. Buurtwegen zijn de wegen die het dorp met de gehuchten onderling verbonden, bijvoorbeeld Hazeldonksestraat of Oekelsestraat. Landwegen zijn de straten die als openbare rij- of landwegen en voetpaden golden, bijvoorbeeld Lagestraat of Hogestraat. In de loop van de tijd ontstond er meer bebouwing en kwamen er meer straten. Voor 1795 was er geen sprake van straatnamen. Huizen van enige betekenis, herbergen en grote hoeves droegen een huisnaam. In Rijsbergen zijn dat bijvoorbeeld het herenhuis ‘Het Hof’ en herbergen ‘De Zwaan’ en ‘Het Hert’. Ook grote boerderijen hadden namen zoals ‘Bigtelaar’ en ‘Ossenblok’.

De komst van de Fransen in 1810 bracht in Nederland veel verandering en vernieuwing. Men voerde niet alleen de burgerlijke stand in maar ook de huisnummering volgens wijken. In Rijsbergen was de wijkindeling als volgt: A: Dorp, B: Tiggelt, C: Kaarschot, D: Oekel en E: Hazeldonk. De wijkindeling bleef gehandhaafd tot aan 1953. In dat jaar kregen de straten een straatnaam. Van de meeste straten werd de voorhanden zijnde volksmondnaam officieel als straatnaam vastgesteld. Bijzonder is dat er één straat drie keer een andere naam kreeg.

Al van oudsher liep over het grondgebied van Rijsbergen en Zundert een onverharde postbaan, waar de post over werd vervoerd. Deze baan was een ‘natuurlijk’ gevormd karspoor welke slingerend in het landschap lag. Tijdens het bewind van Napoleon Bonaparte (1810 - 1813) kwam daar verandering in. Napoleon wilde verharde, kaarsrechte wegen om snel zijn militaire troepen en materieel te kunnen verplaatsen. In plaats van de postbaan werd een verharde weg dwars door de kom van Rijsbergen aangelegd, welke in 1813 gereed was. De Napoleonsweg groeide in de loop der jaren uit tot een beroemde weg of misschien wel een beruchte weg.

De Markt in 1905, het centrum van Rijsbergen. Voor de komst van de waterleiding stond hier de dorpspomp waar men water kon pompen voor het dagelijks gebruik.

De straat die drie keer een andere naam kreeg. Konijnenstraat vernoemd naar het nabijgelegen gebied Conijnsbergen, Sportparkstraat naar het sportpark daar gelegen vanaf 1946, thans de Van Oosterhoutstraat, vernoemd naar pastoor Van Oosterhout.

1966: De Lagestraat, één van de oudst bekende straten van Rijsbergen. Deze straat loopt vanaf het dorp naar het lager gelegen gebied van de Aa of Weerijs.

De Napoleonsweg gezien vanuit Rijsbergen richting Zundert in 1915. Deze in 1812 aangelegde weg is de enige weg in Rijsbergen welke onder het bewind van Napoleon is aangelegd.

1958: De onverharde Huisakkerstraat gelegen op Tiggelt gezien vanuit de Tiggeltstraat. Na de Tweede Wereldoorlog is men begonnen met de verharding van straten in het buitengebied.

De Oude Postbaan in 2020. Vóór de komst van de Napoleonsweg werd over deze baan de post vervoerd, tevens was dit ook de doorgaande route.

Bavoloop

Op 26 juni 1988 werd de eerste Sint Bavoloop gehouden, bestaande uit twee onderdelen: een kinderloop (vanaf groep 5 tot en met groep 8) en een 10 km loop. De initiatiefnemer, het wieler comité, had nog geen ervaring met het organiseren van een hardloopwedstrijd. Hiervoor werd een aparte commissie opgericht bestaande uit Cor Mathijssen, Alfons van Geel en Kees Roks. Allereerst werd Ben van Beijsterveldt het hoofd van de Sint Bavoschool benaderd. Hij reageerde heel enthousiast en bood zich aan als omroeper voor de kinderloop. Diverse loopwedstrijden in de regio werden bezocht om de loop onder de aandacht te brengen. De eerste Rijsbergse kampioenen waren André Herijgers bij de senioren, Jef Haast bij de veteranen en Marijke Sligchers bij de dames. De Sint Bavoloop was vanaf 1988 tot 1994 een onderdeel van de Ronde van Rijsbergen. Traditioneel was de loop op zondag in het derde weekend van juni samen met de kermis.

In 1997 bij de tiende editie werd verhuisd naar de zaterdagavond. Het inschrijven verhuisde ook diverse malen en men heeft nu permanent onderdak gevonden in de Koutershof. Na de eerste editie van de Bavoloop kwam de organisatie in gesprek met Ed Sligchers, trainer van een hardloopgroep. De kwaliteit van het veld werd door toedoen van Ed door de jaren heen steeds groter en diverse topatleten uit binnen- en buitenland kwamen aan de start.

De deelname uit ons eigen dorp was ieder jaar groeiende. De loopgroep van Marijke Sligchers en Jos Jacobs ook wel -de Pannenhoeflopers- werd hofleverancier. Vele Rijsbergenaren sloten weddenschappen af wie als eerste over de finishlijn zou komen. Alles onder het deskundig commentaar van Kees Maas. Tot op heden wordt nog steeds de Mini Bavoloop op het schoolplein van de Bavoschool georganiseerd. Vooraf aan de Bavoloop worden de kinderen enthousiast gemaakt om deel te nemen aan de Bavoloop. Op de dag zelf worden de kinderen in hun Bavoshirt luid aangemoedigd door vele ouders en overige familieleden.

De start van de kinderloop tijdens de Bavoloop in 2008. De kinderen kregen oranje shirts omdat Nederland met het Europees Kampioenschap voetbal mee deed dat gelijktijdig plaatsvond.

Bewoners van het Asielzoekers Centrum in Rijsbergen met begeleidster Ingrid Rompa namen deel aan de Bavoloop in 1994. Bij de 10 km loop was zelfs een deelnemer die op zijn blote voeten deelnam.

Huldiging

de estafetteloop in

Op de eerste

De start van de 10 km loop in 2007 met o.a. Jaap Vloedgraven, Bennie Roelands, Jos van Rijckevorsel, Bart Peemen, Mieke Verschuren en Corrie Bastiaansen.

Deelnemers ludieke loop in 1995 met o.a. Pierre van Kuijck, Charles Luijten, Piet Bartels en de ronde miss Ingrid van Kuijck.

van

2008.

plaats: team Richard Martens, 2e plaats team Henk Buiks en 3e plaats team Bob van Riel.

Gildes

Het herdenken van de overledenen ging in de Germaanse tijd gepaard met offermalen. De bijdrage hiervoor werd gilde genoemd. Het begrip gilde kreeg een andere betekenis doordat ook andere organisaties, veelal ambachtslieden, hun gilde gingen vormen, zoals smeden, bakkers en timmerlieden. Alle gildes hadden als kenmerk het beschermen en dienen van hun eigen broederschap. Als er in één dorp meerdere gildes waren dan was er meestal één dat de “deftige” gilde was en slechts toegankelijk was voor de meer welgestelden in het dorp of stad. Zo’n gilde was in Rijsbergen het ‘Sint Joris’, waar men met de kostbare St. Jansboog schoot. ‘Cloveniersgilde Sint Bavo’ bestond vanouds uit landbouwers en werd in het dorp de boerengild genoemd. Het derde gilde in Rijsbergen ‘Sint Sebastiaan’, schoot met een handboog en was bestemd voor de “kleyne luyden”. Van een standsverschil is in de huidige tijd geen enkele sprake meer.

Voor de oprichting van een gilde was toestemming nodig van de Heer die regeerde over een rechtsgebied. Voor Cloveniersgilde Sint Bavo, nu gehuisvest in De Snaphaan aan de Sint Bavostraat, werd in 1699 door koning stadhouder Willem III van Oranje deze zogenaamde Caert ondertekend. Eigenlijk was het gewoon het vaststellen van de statuten van het gilde. De Caert van Gilde Sint Joris, nu met hun gildelokaal in het Rijkepad, is in 1707 bij de heroprichting afgegeven door de Domeinraad bij gebrek

aan een stadhouder op dat moment.

Gezien de rijke historie van de gildes dienen zij ook in de toekomst hun bestaansrecht te behouden. Het handbooggilde van Sint Sebastiaan is sinds 1981 slapende en heeft momenteel geen activiteiten meer. Bij café Buitenlust aan de Huisakkerstraat is schutterij ‘Gilde St. Willibrordus’ gevestigd. Deze schutterij is in 1929 opgericht, maar heeft geen Caert en kan dus niet als een gilde worden betiteld. Ook kruisboogvereniging ‘Sint Hubertus’ welke is gevestigd aan het Kruispad heeft geen Caert.

Het sinds 1981 “slapende” gilde Sint Sebastiaan. Hier voor het café ’t Hoekske. Dit gilde werd opgericht op 19 december 1616 middels het verlenen van de zogenaamde “Caert” door Philips Willem, Prins van Oranje.

Glas in lood bij het 300-jarig jubileum in 2007 van gilde Sint Joris. In 1963 is het gilde na vele andere locaties verhuisd naar Café Schuttershof van Piet Jorissen met de schietbaan er achter.

Het gildelokaal sinds 1987 aan het Rijkepad. Tijdens het zomerseizoen wordt buiten op de 61 meterbaan met de grote St. Jansboog geschoten en tijdens het winterseizoen binnen met de kleine kruisboog op een afstand van zes meter.

Gildebroeder van Sint Bavo met de koningsschilden opgespeld. De koning is het gilde-lid dat bij het koningschieten het laatste stuk van de koningsvogel van de schutsboom schiet en heeft de eer het koningszilver te dragen.

Het gilde Sint Bavo met standaardrijder. Hij stuurt het paard zigzaggend over de weg hetgeen betekent: “Maak de weg vrij want het gilde komt eraan!”.

Tweede Wereldoorlog

Duitsland viel op 10 mei 1940 Nederland binnen. Enkele dagen later kreeg ook Rijsbergen met deze oorlog te maken. Door de Franse bombardementen op de Duitsers liepen heel wat woningen aan de Antwerpseweg, Sint Bavostraat en Bredaseweg schade op. Aan het begin van de Bredaseweg viel zelfs een dodelijk slachtoffer te betreuren. In het begin van de oorlog zochten veel inwoners een veilig onderkomen tegen de bombardementen. Hele families uit het dorp vonden onderdak bij boeren. Ook veel Bredanaars zochten een veilig onderkomen in Rijsbergen en zelfs tot in België.

Enkele maanden later werd een geallieerd vliegtuig op weg naar een bombardement, geraakt door Duits afweergeschut. Zwaar gehavend moest het een landing maken op de Tiggeltseberg. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog was er nog een vliegtuig neergestort op de Tiggeltseberg.

Op verzoek van hogerhand werd in de omgeving van Rijsbergen een afdeling van de ondergrondse opgericht.

In 1944 moesten een aantal personen onderduiken in en rond de woning van boswachter Neefs op landgoed ‘De Vloeiweide’. Onder die onderduikers was ook een zendamateur. Een ander lid van deze groep was geboren op Tiggelt. De post op de Vloeiweide verzamelde veel informatie over de Duitsers en kon die doorgeven aan de geallieerden. De Duitsers kregen een tip over de radiopost en gingen over tot actie. Zaterdagochtend 4 oktober werd de radiopost overvallen door Duitsers. Er werd een handgranaat door het kelderraam naar binnen gegooid. Slachtoffers; Moeder Neefs en drie van haar kinderen sneuvelden in de kelder. Negen leden van de Vloeiweidepost waren ook slachtoffer. De anderen werden gevangen genomen en de volgende dag op de schietbaan aan de Galderseweg gefusilleerd. In de urnenwand van het nationaal Monument op de Dam is aarde van onder andere de Vloeiweide geplaatst. Jaarlijks is er rond 4 oktober een herdenking van dit drama. Sinds 1985 is het monument op de Vloeiweide geadopteerd door groep 7 van de basisschool. Op 29 oktober 1944 werd Rijsbergen bevrijd door de Timberwolves.

Café ‘Dorpszicht’ aan de Antwerpseweg (nu huisnummer 8) raakte zwaar beschadigd door Franse bombardementen, het moest worden afgebroken. Na wederopbouw is het altijd een horecagelegenheid gebleven.

Zodra het verantwoord is keren de Bredase vluchtelingen in een grote colonne weer huiswaarts. Als dank voor het geboden onderdak heeft Breda een glas-in-lood raam geschonken aan de Sint Bavokerk.

Een zwaar gehavend geallieerd vliegtuig maakte augustus 1940 een noodlanding op de Tiggeltseberg. De bemanning wordt krijgsgevangen genomen. Aan de Tiggeltsebergstraat staan twee informatieborden.

De herdenking van het Vloeiweide drama begint met een stille tocht vanaf de Hellegatweg naar het monument. Veteranen, basisschoolleerlingen, nabestaanden, familie en belangstellenden vormen een indrukwekkende stoet.

Mevrouw Goossens-van der Sande (koerierster voor de Vloeiweidepost) reikt oorkondes uit aan leerlingen van de Sint Bavoschool omdat zij het afgelopen jaar het monument hebben onderhouden en kennis genomen hebben van wat oorlog met je doet.

Opmerkelijke personen

Rijsbergen kent door de jaren heen vele markante figuren die opvallend in het dorp aanwezig zijn. Dat kan zijn vanuit hun beroep maar ook als vrijwilliger bijvoorbeeld op cultuur-, muziek- of sportgebied. Koos Roks was samen met Geert Wamstekers in 1931 één van de oprichters van Voetbal Vereniging Rijsbergen (VVR). Beiden waren werkzaam op het melkfabriek in Rijsbergen. Koos was een duizendpoot voor de vereniging. Hij verzorgde de materialen en het voetbalveld. Bij alle thuiswedstrijden was Koos aanwezig. De administratie van de Toto was ook aan hem toevertrouwd.

Drik de Bruijn was een veehandelaar, maar bovendien een gevierd zanger. In de Tweede Wereldoorlog ging hij te voet of op de fiets langs de kermissen, jaarmarkten en bruiloften om zijn eigen liedjes ten gehore te brengen. De meeste liedjes waren van hem zelf in het Resbaargs. Eén van zijn bekendste liedjes is het Tietekot. Hij bespeelde een diatonische accordeon. Op zijn 85e bracht hij nog een CD uit.

Rietje Snellen was de uitbaatster van café de Kwinkslag. Een vrolijke en spontane gastvrouw, die graag een babbeltje maakte met haar gasten. Ze nam geen blad voor haar mond en ging een klant zijn boekje te buiten dan werd hij direct aangesproken met “achtkantige”. En daar kwam vervolgens duidelijke taal uit haar mond. Rietje was samen met onder andere Correke Mertens-Vriends, Joke Verheijen en Margriet van den Buijs, één van de initiatiefnemers van de eerste Sarahdag in Rijsbergen, welke nog steeds een vervolg krijgt.

Peter van Bedaf was een echte verenigingsman. Hij was actief bij VVR, Sportgala, de Sarahdag, de Bavoloop, maar bovenal jarenlang de Carnaval in ’t Aopeland. Hij was Hofnar, daarna zitting in de Raad van Elf en jarenlang actief als speler én lid van de commissie van de Bonte Avond.

Koos Roks ontving, in bijzijn van zijn echtgenote Jans, de koninklijke onderscheiding uit handen van Burgemeester Raaymakers. Koos was op 15 juni 1959 veertig jaren in dienst van ‘Coöp Zuivelfabriek St. Bavo Rijsbergen’.

Rietje Snellen op haar favoriete plek, achter de toog in de Kwinkslag. Zij was het gezicht van de Kwinkslag waar vele klanten zich thuis voelden onder het genot van een biertje of bij een potje biljarten.

Het terras van Café de Zwaan was te klein voor Jan Amting. Hij maakte dankbaar gebruik van de Sint Bavostraat om helemaal uit zijn dak te gaan tijdens de voetbalwedstrijden van het Nederlands elftal.

Jaarlijks kon de organisatie van de Bavoloop een beroep doen op Peter van Bedaf. Peter was een rasechte vrijwilligersman in Rijsbergen en heeft zich ingezet voor vele verenigingen.

Drik de Bruijn de Rijsbergse Troubadour. Drik maakte de teksten en melodieën van zijn meeste liedjes zelf en zong deze in het Resbaargs. Eén van zijn bekendste liedjes was ‘Tietekot’.

Onderwijs

Onderwijs in Rijsbergen is altijd gegeven in het gebied rond de oude en nieuwe kerk, behoudens de tijdelijke dependances bij de Laguiten en het Asielzoekers Centrum.

Al op de kadasterkaart van 1832 is een schooltje te zien ongeveer op de plek waar nu het ‘Integraal KindCentrum (IKC) De Plaetse’ staat. In 1842 verhuisde die school naar het gebouw waar nu het voormalige gemeentehuis van Rijsbergen staat. Dat schoolgebouw werd in 1872 afgebroken en op dezelfde plek herbouwd in 1873. In de jaren twintig van de 20e eeuw verhuisde de school vervolgens weer naar de huidige locatie (Sint Bavoschool, jongensschool) en later gedeeltelijk naar de plek waar nu de Koutershof staat (Sint Annaschool, meisjesschool). De oude school werd verbouwd tot het gemeentehuis van de toenmalige gemeente Rijsbergen. Ook het gebouw van het Voortgezet Gewoon Lager Onderwijs (VGLO) was op de locatie van de Sint Annaschool te vinden.

Nadat de kleuterschool De Engelbewaarder in juli 1991 was afgebrand en de nieuwbouw gereed was, werd alles in 1993 gecentraliseerd in de Sint Bavoschool aan de Sint Bavostraat 5. Onderwijs werd hier gegeven tot en met 2016. Na afbraak van het schoolgebouw in december 2016, is op die plaats in 2017 het mooie en functionele ‘IKC De Plaetse’ gekomen; basisonderwijs in combinatie met kinderopvang.

Maar niet alleen de locatie wijzigde de afgelopen jaren. Ook het onderwijs en de middelen om onderwijs te geven, veranderden in de loop der jaren. Speelplaatsen, schrijfmiddelen, houding, leermethoden, ze gingen allemaal met de tijd mee. De ontwikkeling in het onderwijs heeft niet stilgestaan en zal zich door blijven ontwikkelen. Wat nooit verloren zal gaan is het plezier dat de kinderen op de school hebben om met elkaar te leren en te spelen.

Klassenfoto van de 1e klas uit 1934. Toen moest iedereen netjes zitten met de armen over elkaar en met het leerboek op dezelfde bladzijde. En vooral niet lachen. Dat gebeurt in de 21e eeuw wel iets losser.

De speelplaats van de Sint Bavoschool in 1971. De kinderen konden zich toen nog vermaken zonder speeltoestellen en zonder smartphones.

De brand van de kleuterschool Engelbewaarder op 31 juli 1991 staat bij iedereen in het geheugen gegrift. Vooral bij de kinderen, leerkrachten en de ouders heeft dit een grote impact gehad.

2009: Een van de hoogtepunten in groep 8, de jaarlijkse musical op het einde van het schooljaar. Hier nog in de aula van het oude gebouw van de Sint Bavoschool.

In de laatste weken van 2016 werd het gebouw van de Sint Bavoschool gesloopt. Met de sloop van het laatste gedeelte van het schoolgebouw werd 94 jaar geschiedenis met de grond gelijk gemaakt.

Kennedymars

Wat een weddenschap van twee vrienden allemaal teweeg kan brengen. Wie had gedacht dat op die ene dag in het voorjaar van 1965 in de cafetaria van Kees van Disseldorp in de Sint Bavostraat te Rijsbergen, een evenement zou ontstaan welke inmiddels al meer dan 55 jaar stand houdt. André Pemen en Johan Verheijen zijn de grondleggers van de Kennedymars in Rijsbergen.

In januari 1963 vroeg president J.F. Kennedy zich af of zijn staf en officieren van US Marine Corps in 20 uur 50 miles (80 km) konden wandelen. Zijn broer Robert F. Kennedy ging deze uitdaging aan en liep de tocht uit in 17 uur en 50 minuten. Later in februari 1963 volgden er meerderen in Amerika en begon dit een rage te worden. Deze rage waaide over naar Nederland. Sittard en Someren waren de eerste plaatsen waar een dergelijke tocht gehouden werd.

Rijsbergen volgde en begon in 1965 met de Kennedymars. Na een oproep in het Marktblad verschenen er op 31 maart 1965 maar liefst 32 deelnemers aan de start. Geen routebeschrijving, geen verzorging, geen bezemwagen,

niets was er geregeld. Toch gingen de deelnemers van start. Vele uitvallers waren er, maar een aantal haalde de tocht binnen de 20 uur. Later dat jaar werd op veler verzoek nog een Kennedymars georganiseerd. En sindsdien is er elk jaar een Kennedymars in Rijsbergen.

In de loop der jaren is de startplaats gewijzigd, de cafetaria van Kees van Disseldorp, café Het Hoekske, de Harmoniezaal, de Koutershof, het Kennedyplein en het Sportpark De Laguiten. Ook de route heeft vele veranderingen doorgemaakt. Begonnen met een route van 80 kilometer, naar acht rondes van 10 kilometer, naar twee verschillende lussen van 20 kilometer en een lus van 40 kilometer, naar recentelijk vier verschillende lussen van 20 kilometer. Eerst liep men door verschillende plaatsen rondom de gemeente Zundert, tegenwoordig probeert men zoveel als kan binnen Rijsbergen te blijven. Waren het vroeger veelal weddenschappen tussen jongeren, nu zijn het vooral geoefende wandelaars van middelbare en oudere leeftijd. De Kennedymars van Rijsbergen, een onofficieel immaterieel erfgoed van Rijsbergen.

Ans de Brouwer is bij de eerste Kennedymars in 1965 de allereerste vrouw die de tocht volbracht. Hier op de schouders van de initiatiefnemers van de Kennedymars, Johan Verheijen (links) en André Pemen.

De start bij café “Het Hoekske” nabij het huidige Kennedyplein. De horloges worden door de organisatie gelijk gezet en om exact 22.00 uur startte de Kennedymars, een wandeltocht van 80 kilometer.

In vroegere tijden was het wat primitiever. Hier zit André Pemen op een stoel, op een tafel en verwelkomt de uitlopers van de Kennedymars in 1978. Tegelijkertijd werd de tweede Boerendag gehouden.

Een bijzondere deelnemer aan de Kennedymars van Rijsbergen, Piet Borst. Piet heeft de Kennedymars van Rijsbergen maar liefst 50 keer uitgelopen, een zeer bijzondere prestatie. Hier in 2015 gefeliciteerd door omroeper Jan Knoop.

Cor Mathijssen uit Rijsbergen (4e van links) liep in 1966 als 15-jarige jongen zijn eerste Kennedymars. Op zijn sandalen heeft hij deze tocht van 80 kilometer met succes volbracht.

Cafés

Vroeger was het heel gebruikelijk om bier of wijn te drinken. Het water uit de pomp was immers vaak minder gezond. De eerste cafés ontstonden in de 17e eeuw als koffiehuizen (café is Frans voor koffie). Rijsbergen is altijd rijk aan cafés geweest, in 1821 waren dat er negentien. Mensen richtten in hun huis de voorkamer in als plek waar men iets kon drinken (gelagkamer). In zulke vaak piepkleine huiskamercafés kon de vrouw dan het inkomen van de man aanvullen.

In Nederland mocht nagenoeg iedereen tappen, totdat in 1881 de drankwet kwam. Deze wet moest openbare dronkenschap tegen gaan. Om drank te schenken was een tamelijk dure vergunning verplicht. Cafés vervullen vaak een belangrijke sociale functie als plaats waar stamgasten elkaar ontmoeten aan de bar of aan de stamtafel, waar men regelmatig langs gaat voor een avondje uit.

Geen bier zonder brouwerij. Rond 1800 stonden er in Rijsbergen twee brouwerijen. Eentje was gevestigd achter café Het Hert aan de Sint Bavostraat, genaamd ‘Het Dorstig Hert’. Onder het appartementencomplex Het Hert zitten nog enkele moutkelders verborgen. Aan de Ettenseweg (nu Schutsboom 7) was tot 1960 een bottelarij annex drankenhandel gevestigd genaamd ‘De Morgenster’, maar bier werd er niet gebrouwen, dat kwam van elders. Ook voor de priklimonade werd de basisvloeistof van elders aangevoerd.

Bij een volledige vergunning mocht men alles schenken. Bij verlof A enkel zwak alcoholische dranken van minder dan 15% en bij verlof B alleen alcoholvrije dranken voor consumptie ter plekke. Verlof C is voor een slijterij.

Den Brabander was tot in de verre omtrek bekend. Omwonenden klaagden weleens over overlast. Voorheen was dit café ‘t Hoekske. Na enkele jaren leegstand door de familie Reiters verbouwd tot restaurant.

Namen vanRijsbergse

cafés en herbergen.

• Het Hert

• Het (Oud) Boomke

• De Wildeman

• De Spijker/Het Smidje/Den Batavier/Jolly Jester

• Schutsboom

• Café Sport (Bij den Thuur)/Ut Krisje

• De Koophandel

• Marktzicht

• Bellevue

• De Vier Linden/Hof van Holland

• De Kroon

• De Krabbebossen

• De Kiewit

• Oud Rijsbergs Boompje

• Het Stil Cafeeke

• Het Palinghuis

• Het (Oude) Haantje

• Buitenlust (Jan van Keeje)

• Het Klein Cafeeke

• De Kruispad/De Sportvrienden/Café Die Twee/ Connies Café

• Bij de Wever

• De Oranjeboom

• De Kwinkslag

• De Vogelenzang

• De Kouter (Mien Daemen)/De Tijd

• De Bareel/De Veehandel/Napoleon/Tafelen

• ’T Trefpunt

• Herberg ’t Oekeltje

• De Zwaan/Tramstation/De Zwaan

• De Leeuwerik

• Het Kantoor

• Glazen Deurtjes

• Dorpszicht/Hotel Simonis/Chinees/Het Wapen van Rijsbergen/De Griek/D’n Dokter/Kwitnie/Sportcafé

• De Vriendschap/De Schutsboom/De Beatbar

• De Oude Bareel/De Happening/Sultan Lounge

• ’t Hoekske/Den Brabander/Herberg ’t Oekeltje Ruyterhof/Herberg ’t Ruyterhofke/De Ruyterhof

• De Roskam/Schuttershof/Keeskaffee/Het Kaffee

Van 1970 tot 1978 café ‘De Beatbar’. Ondanks het verbod van veel ouders voelde de jeugd zich daar heel erg thuis. Nu staat daar een tankstation.

Vanaf 1830 was hier al een café gevestigd. Voordat het de naam ‘Keeskaffee’ kreeg was dit ‘Schuttershof’ en daarvoor ‘De Roskam’. Sinds 1990 is de naam ‘Het Kaffee’ geworden.

Van de Westerlaken, de Brouwer, begon zijn bottelarij in de Sint Bavostraat. Hij liet aan de Ettenseweg een huis met bierbottelarij en limonadefabriekje bouwen. Bier werd er vanuit grote vaten in flesjes overgetapt. In 1960 opgeheven.

Langs rijkswegen werd tot 1872 tol geheven. Zo ook bij ‘De Oude Bareel’ aan de Bredaseweg. Nadien werd het een druk bezocht chauffeurscafé, vervolgens een bowling-restaurant en nog later een zalencomplex.

Verdwenen kruidenierswinkels

Op dit moment zijn er in Rijsbergen twee supermarkten, waarvan de PLUS er één is. Zo’n 75 jaar geleden waren er een behoorlijk aantal kleine kruidenierswinkeltjes.

Het waren vooral de bakkers die naast hun brood ook kruidenierswaren verkochten. De plaatselijke bakkers brachten met een bakfiets vaak het brood gewoon dagelijks aan huis. Had men kruidenierswaren nodig dan werd dat opgeschreven in het boodschappenboekje. De bakker bracht bij de volgende bezorgingsronde de boodschappen mee. Afrekenen hoefde niet direct, men liet het gewoon staan tot één van de volgende keren (op de pof).

Naast de bakkers waren er ook winkeltjes die enkel en alleen kruidenierswaren verkochten. De vrouw des huizes deed de winkel en de man ging vaak elders werken. Deze kleine winkeltjes waren meestal alleen in de dorpskom te vinden. Maar ook in het buitengebied waren enkele kleine kruideniers- of buurtwinkeltjes. Een combinatie van een

winkeltje met een café kwam vaak voor. Dit was bijvoorbeeld het geval bij café De Kruispad en op Tiggelt bij Keeje. Ook in de Lange Dreef heeft ooit zo’n winkeltje gestaan.

In de kruidenierswinkel moest je op je beurt wachten. Je kon je boodschappenlijstje afgeven of zeggen wat je nodig had. Artikelen als droge bonen, erwten en rijst zaten in grote jute balen, stroop en zuurkool in grote vaten. Snoep en koekjes zaten in dozen, (koek)trommels of potten en kon je per stuk kopen. De kruidenier woog af wat je nodig had en verpakte dat. Snijwaren werden met een handbediende machine gesneden. Voor groentes ging men naar de groenteboer, voor vlees naar de slager en voor pleisters naar de drogist. Voor huishoudelijke artikelen ging men naar de smid. Na de opkomst van supermarkten rond 1970, verdwenen de kleine kruidenierswinkels langzaam uit het straatbeeld. In 1960 was er gemiddeld in Nederland één kruidenierswinkel op 475 inwoners. In 2000 was dat één op 2.800 inwoners.

Aan het begin van de Antwerpseweg stond het winkeltje van de familie Donkers, in eerste instantie een textielwinkeltje, later ook kruidenierswaren. Achter de winkel had de familie ook nog een houtzagerij.

Het kleine kruidenierswinkeltje van Aart (Aortje) Mertens waar Rijsbergse jongens en meisjes veel snoep gekocht hebben. Links cafetaria Dekkers en rechts de deur naar het magazijn van de Végé. Alle panden zijn gesloopt voor de aanleg van het Lindekensplein.

Op de hoek Huisakkerstraat-Tiggeltsestraat stond een café annex buurtwinkeltje. Op de foto rechts de ingang van de winkel die gerund werd door Kee. In 1975 heeft Jan van Keeje het winkeltje gesloten.

Op de hoek Sint Bavostraat-Kerkakkerstraat opende de familie Franken op 17 december 1964 hun A&O kruidenierswinkel. Vanaf 1967 werd het een echte supermarkt. Het woonhuis achter het busje was toen bij de winkel getrokken.

Aan de Sint Bavosstraat 41 was een bakkerij gevestigd. De bakkersvrouw had er tevens een kruidenierswinkeltje. In 1990 is het bedrijf gestopt. Voorheen was hier herberg ‘Het Hert’ gevestigd.

Super de Boer, tot 1988 was deze zaak als Végé gevestigd aan het huidige Lindekensplein. Op deze plaats was eerst garage Van Schaik gevestigd. De eigenaar van de garage had ook een van de eerste auto’s in Rijsbergen.

Religie

Al van ouds zijn de inwoners van Rijsbergen in hoofdzaak een katholieke gemeenschap geweest. Uiteraard is er een gebedshuis, de Sint Bavokerk, welke centraal in het centrum staat. Direct bij de ingang van de kerk is rechts onder de toren een devotiekapel. In de kapel bevindt zich een altaar dat is toegewijd aan een heilige of een bepaalde devotie. Zo is een Mariakapel een kapel waar een beeld van Maria wordt vereerd en een Sint-Antoniuskapel een kapel waar de Heilige Antonius van Padua wordt vereerd. Regelmatig bezoeken mensen de kapel voor een stilte moment.

Zeven Rijsbergse families vormden in 1959 een kleine gereformeerd vrijgemaakte kerkgemeente te Rijsbergen. In het begin ging men te kerk in een lokaal van het meisjespatronaat. Deze stond waar nu de Koutershof staat. Later kreeg men de beschikking over een houten gebouw verscholen achter de huizen aan de Gommersstraat.

In 2008 maakte de houten kerk plaats voor de huidige Nederlands Gereformeerde Kerk Diakonia.

In Rijsbergen woonden en werkten zusters van twee congregaties. Zij waren werkzaam in het onderwijs en heropvoeding van meisjes. In 1928 betrokken een aantal zusters Franciscanessen van Etten het klooster Sint Anna, om in de naastgelegen meisjesschool onderwijs te gaan geven. Tussen het klooster en de school was nog een ruimte beschikbaar voor een zuster die zich wijdde aan de wijkverpleging. In 1939 stichtte de zusters Dominicanessen van Bethanië aan de Ettenseweg een aantal gebouwen, het Sint Joseph Patrocinium. De zusters begeleidden moeilijk opvoedbare meisjes die door Justitie daar geplaatst werden. In 1949 werd er een kapel gebouwd. Ook in de villa van het rooms-katholieke kleuterhuis De Krabbebossen was er een kapel ingericht. Het personeel en kinderen bezochten er dagelijks de Heilige Mis. Aan de Sint Bavostraat werd in 1912 het Jongenspatronaat gebouwd, daar kregen de jongens les van de kapelaan in de vorm van vragen en antwoorden in het godsdienstonderwijs.

Devotiekapel in de Sint Bavokerk. Rechts het beeld van de Heilige Antonius van Padua. Bekend is in Rijsbergen de noveen van de Heilige Antonius.

Jongenspatronaat gebouwd in 1912. Later is het jongenspatronaat vergroot en omgebouwd tot Parochiehuis en gesloopt in 1976.

In 2008 werd de Nederlands Gereformeerde Kerk Diakonia aan de Gommerstraat gebouwd. Vóór 2008 ging men te kerk in een houten gebouw.

Het interieur van de kapel van Bethanië. In 1949 is deze als noodkapel gebouwd, tot een nieuwe kapel is het echter nooit gekomen.

1947: Klooster Sint Anna met rechts het voormalige Wit-Gele Kruis welke gesloopt is in 2001.

Carnaval

“Wanneer wij hier in het dorp niets organiseren gaat de jeugd toch naar Zundert, Meer of elders”

Dat waren in oktober 1958 de woorden van pastoor Van Oosterhout tijdens een vergadering met als doel een openbaar carnaval van de grond te krijgen waar alle Rijsbergenaren bij betrokken zouden zijn. In de jaren voor 1958 werd carnaval op bescheiden wijze gevierd en was van een echte organisatie nog geen sprake. Door de middenstandsvereniging werd in de jaren 1955 tot en met 1957 een besloten carnaval gevierd in de toenmalige zaal De Zwaan. Nico Utens was toen al tot prins carnaval gebombardeerd, met Kaat Staaltjens van café Marktzicht als hofdame en Marijn Vergouwen als hofnar.

Tijdens de vergadering in 1958 werd een voorlopig bestuur gekozen met als taak de openbare carnaval gestalte te geven. Tevens werd een raad van elf gevormd, werd Nico Utens officieel Prins Nico I, Jaan Nelemans de hofnar en Jeanne Hoppenbrouwers de hofdame. De officiële carnavalsvereniging De Aopelaanders was een feit. De eerste optocht volgde in 1960. Carnaval is niet meer weg te denken uit Rijsbergen. Straten worden uitgedaagd om mee te doen aan de straat versierwedstrijd, waaraan door diverse straten zeer actief wordt meegedaan. De voormalige prinsen en de huidige prins organiseren voor zichzelf sinds 2013 in september een heuse prinsendag.

Op vrijdagmiddag begint het lange carnavalsweekend met een bezoek van de Prins en zijn gevolg aan de Sint Bavoschool (IKC De Plaetse) en Amarant. Die avond is heel

Rijsbergen welkom om de Carnavalsmis in de Sint Bavokerk bij te wonen. Op zaterdag is een mooie kinderoptocht te aanschouwen, vindt de sleuteloverdracht die avond plaats en wordt aansluitend de kooi van de Rijsbergse Aop geopend. Op zondag trekt de grote optocht door de straten met een zinderend spannende prijsuitreiking die avond.

Natuurlijk worden al deze activiteiten afgewisseld met een bezoek aan de plaatselijke horeca. Op dinsdagavond wordt carnaval afgesloten en wordt de kooi van de Rijsbergse Aop gesloten. Tevens wordt het motto voor het komende carnavalsjaar bekend gemaakt.

Prins Nico I met hofdame Caat Staaltens tijdens het toen nog besloten carnavalsfeest in 1957. Dit was voor de officiële oprichting in 1958. Prins Nico I was de eerste prins van Rijsbergen.

Prins Nico I met hofdame Kaat Staaltens tijdens het toen nog besloten carnavalsfeest in 1957. Dit was voor de officiële oprichting in 1958. Prins Nico I was de eerste prins van Rijsbergen.

De eerste prinsenwagen met Prins Nico I begin jaren ‘60. In 1960 vond de eerste optocht plaats. Prijzen waren er nog niet echt, alleen consumptiebonnen voor alle deelnemers.

Kindercarnaval in het voormalige veilinggebouw in de jaren ’70. Sinds het begin van de carnaval wordt de jongste jeugd, de Gataopkes, niet vergeten. Het Gaopke is sinds carnaval 2010 de mascotte van het kindercarnaval in ’t Aopelaand.

Heel het dorp (en Zundert) liep vroeger uit om de optocht te bekijken. Van een wegafsluiting was toen zeker nog geen sprake, waardoor de auto’s vaak in de optocht werden opgenomen.

Wagens kijken tijdens de jaarlijkse open dag in 2006 met Mark Rennen als nar. Raad van elf met gevolg gaan jaarlijks alle bouwers af om de voortgang te bekijken en ze moreel te ondersteunen.

De Huis en Straat Versier Wedstrijd: De Van Oosterhoutstraat (Konijnenstraat) in 2008. In 2007 is dit evenement voor het eerst in het leven geroepen om het dorp meer bij het carnavalsfeest te betrekken.

Sfeerbeeld van de kinderoptocht 2007. De kinderoptocht is al vele jaren een vaste gebeurtenis op zaterdagmiddag met aansluitend de Gataopkes Challenge, waar de kinderen nog een feestje kunnen vieren.

De lampionnenoptocht voor de allerkleinsten in 2010. Deze kleine optocht vindt op vrijdag aan het begin van de avond plaats. De kinderen vergezeld door de prins en gevolg, en muzikaal begeleid door de hofkapel.

1974: CV Boerenhol winnaar van de optocht met “Zonder brandstof de wereld rond”. CV Boerenhol is ontstaan in het gebied Lagestraat. Ook in 1976 en 1977 wist CV Boerenhol de grote optocht te winnen.

Eerste Prinsendag in 2013. Van links naar rechts: Prins Gilles I, Prins Pieter III, Prins Peter I, Prins Ron I, Prins Peter II en Prins Antonius I.

2003: CV Zwart Moerke winnaar van de optocht met “Kik tis oe onze Bob kekt”. CV Zwart Moerke heeft vele mooie wagens gebouwd en tussen 1963 en 2003 maar liefst 19 eerste prijzen gewonnen!

2006: CV De Knaapjes winnaar van de optocht met “We draaie ammel dur”. Het hoogtepunt lag in de jaren 2004, 2005 en 2006 met drie achtereenvolgende overwinningen.

2009: CV Dun Hooiberg winnaar van de optocht met “We gaan er op uit en da zien we gerruh”. Dun Hooiberg (voorheen Buurtschap Hooiberg) heeft 15 maal de optocht gewonnen. De eerste keer reeds in 1961!

2011: CV Zat Geleuter winnaar van de optocht met “Uitvinders en uitvindingen”. CV Zat Geleuter is in 2006 opgericht en bouwde haar eerste wagen bij de familie Frijters aan de Pannenhoefsebaan.

2015: CV Konstaant Aanders winnaar van de optocht met “Ut Gemaskerd Bal”. Heel klein begonnen in een schuur aan de Boomkensevaart bij de familie Martens waar drie winnende wagens zijn gebouwd.

2017: CV Goed Zat Geleuter winnaar van de optocht met “Agge ut nie wit, gebruikte kit”. CV Goed Zat Geleuter is een in 2012 ontstane samenvoeging van de CV’s Goed Zat en Zat Geleuter.

Monumenten

Rijsbergen is een aantal beeldbepalend juweeltjes rijk. Panden en objecten die ons herinneren aan het verleden en gelukkig gespaard zijn gebleven van de sloophamer. Acht daarvan zijn een rijksmonument. De Sint Bavokerk (1) ingewijd in 1918, het voormalige gemeentehuis wat oorspronkelijk gebouwd is als de openbare school van Rijsbergen. De pastorie (2) een schenking van 1784 aan de parochie van Rijsbergen. Het pand dient voor altijd als pastorie bestemd te blijven. Het oorspronkelijke pand is in de loop der jaren vergroot. Het Heilig Hartbeeld (3) op de plaats waar in het verleden de oude kerk van Rijsbergen stond, werd in 1936 geplaatst. De boer en boerin met kind werden in 1940 erbij geplaatst. Allen zijn vervaardigd door Aloïs de Beule te Gent. De waterpomp (4) uit de tweede helft van de 19e eeuw op de Markt was in het verleden de eerste nutsvoorziening in Rijsbergen. In 1950 werd de eerste waterleiding gelegd in het dorp. Tot die tijd was deze dorpspomp, samen met twee andere aan de Sint Bavostraat de enige openbare mogelijkheid om water te tappen. De boerderij te Kaarschot (5) die dateert uit 1787 en behoorde tot de watermolen. In de molen was een gedenksteen (6) ingemetseld, het wapen Van den BerghHohenzollern, eigenaren van de watermolen in 1656. Na afbraak van de molen in 1914 is de steen bewaard gebleven. Na de normalisering van de Aa of Weerijs in 1967 is de gedenksteen nabij de nieuwe Kaarschotsebrug geplaatst.

Voor velen onbekend zijn de oude grenspalen (7,8) tussen Rijsbergen en Hage (Princenhage). De hardstenen grenspalen met aan de ene zijde de naam Hage en aan de andere zijde Rysbargen (bijzonder is de benaming Rysbargen in plaats van Rijsbergen), zijn na een jarenlange grenskwestie geplaatst in 1730.

Naast deze rijksmonumenten kent men in Rijsbergen nog een aantal themabeelden die het straatbeeld sieren. Deze beelden vertellen ons iets over het dorpsleven en gebeurtenissen in Rijsbergen. Het meest indringende, wat een diepe indruk achterlaat is het oorlogsmonument wat staat tussen het voormalige gemeentehuis en de kerk. Het bronzen monument met als symboliek: ‘ontreddering door oorlogsgeweld’ is vervaardigd in 1980 door Niek van Leest.

Van 1923 tot 1997 voormalig gemeentehuis van Rijsbergen. Oorspronkelijk gebouwd als de openbare school. Op de achtergrond de Sint Bavokerk.

Beeldengroep op voetstuk voorstellende het Heilig Hart van Jezus met boer en boerin met kind daterend uit 1936 en 1940.

Tekening van watermolen en boerderij in 1832 door G. Goossen. Links de watermolen en rechts de boerderij die behoorde tot de watermolen.

Pastorie gebouwd vóór 1784 als een herenhuis in empire trant. Geschonken in 1784 door het echtpaar Van Arendonk aan de parochie om voor altijd als pastorie te dienen.

1980: Monument 1940-1945. Oorlogsleed vervaardigd door Niek van Leest, jaarlijks vindt er de dodenherdenking plaats.

Wapensteen van Graven van Hohenzolern en Van den Bergh eigenaren van de watermolen, geplaatst in 1656. De steen is bewaard gebleven en te zien nabij de Kaarschotsebrug.

Tram

Vanaf de Kruispad kun je via een smal fietspad naar Hazeldonk. Tot ongeveer 1970 kon je zelfs verder fietsen naar Meerseldreef. Dit fietspad is vernoemd naar de tram die hier van 1898 tot 1934 gereden heeft tussen Hoogstraten en Rijsbergen. In 1899 is deze tramlijn door de N.V. Exploitatie Buurtspoorwegen in Nederland (EBN) in gebruik genomen (het Belgisch Lijntje). Enkele jaren eerder was door de Zuid-Nederlandsche Stoomtramweg Maatschappij (ZNSM) de tramlijn Breda-RijsbergenZundert-Grens in gebruik genomen (de Hollandse Lijn). Hierdoor werd het mogelijk om via de al langer bestaande Belgische tramlijnen een rondje Breda-Antwerpen-Breda te maken.

De tramlijnen hebben bijgedragen aan een sterke ontwikkeling van de tuinbouw in onze regio. Vooral de teelt van zacht fruit heeft hiervan geprofiteerd. Omdat Rijsbergen een knooppunt van lijnen was hoorde daar een tramstation bij met een bijbehorend café, ‘Tramstation Rijsbergen’. In de hoogtijdagen van de tram werden er 3.000 tot 5.000 wagonladingen per jaar vervoerd. Veelal vee, maar ook stenen, cementpannen en uiteraard veel aardbeien en

frambozen. Toen op 27 juni 1909 het eerste vliegtuig in Nederland opsteeg (op de Klappenberg) werden er op die dag met de tram zo’n 20.000 personen vervoerd, voornamelijk vanuit Breda naar Rijsbergen. In 1932 reisden er ruim 2.000 Belgen naar Breda om daar mee te doen aan een anti-oorlogsdemonstratie. Per dag kon men vier tot vijf keer instappen om bijvoorbeeld naar de markt te reizen om daar de zelfgemaakte boter en eieren te gaan verkopen of gewoon om te gaan winkelen.

Als de Belgische tram de markt naderde werd ter hoogte van Hogestraat 4 een signaal gegeven om het verkeer te waarschuwen dat de tram er aan kwam. Daardoor is de naam ‘Toethuis’ ontstaan. De snelheid van de tram lag in het dorp op 10 km per uur. Onder andere door aanpassingen aan de spoorbreedte en de opkomst van de busmaatschappijen (BBA) werd het belang van de tramlijn minder. Vanaf 1935 werden de twee tramlijnen langzaamaan overbodig. In 1936 werd begonnen met het verwijderen van de rails.

In het ‘Hooghuis’ (links) op Hazeldonk was het douanekantoor gevestigd. Goederen werden hier ingeklaard, paspoorten nagekeken, vee moest in de quarantainestallen op om ziektes te worden gecontroleerd. Het huis op de achtergrond is nog te herkennen.

Met potlood werd begin- en eindstation doorgestreept. Een kaartje enkele reis Hazeldonk-Rijsbergen kostte in 1920 15 guldencent. Ook datum en tramnummer moesten aangegeven worden.

Door de komst van de tram veranderde de naam van dit café in ‘Tramstation Rijsbergen’, nadien ‘De Zwaan’. De kroegbaas was ook agentschap voor de trammaatschappij. Later was daar ook een restaurant, kuikenbroederij, bioscoop en automatiek.

Op het tramstation aangekomen moest de Belgische locomotief ontkoppeld worden en dan via de remise aan de andere kant weer aankoppelen voor de terugreis. Voor de Hollandse lijn gebeurde dat in Breda of Antwerpen.

Links een hoge bakwagen voor de opslagplaats van de Boerenbond. Daarnaast een gedeelte van het melkfabriek en de woning van de directeur. Het huis rechts is nu in gebruik als ‘Het Kaffee’.

Agrarische bedrijvigheid

Rijsbergen is van oudsher een agrarische gemeenschap. De ontwikkeling van de laatste eeuw laat zich het best omschrijven als gemengd bedrijf met koeien, varkens voor eigen gebruik, tuinbouw met voornamelijk aardbeien en frambozen. Het voer voor het vee werd vooral zelf geteeld in de vorm van gras/hooi en graan. Deze vorm van landbouw kenmerkte zich door de vele arbeid die nodig was en dat paste prima bij de grote gezinnen van die tijd.

Een keerpunt, in deze al eeuwen bestaande vorm, ontstond na de Tweede wereldoorlog, eerst door de bedrijven op te splitsen zodat iedere boerenzoon een eigen bedrijfje kreeg. Hier begon de specialisatie in bedrijfstakken, intensieve veehouderij met varkens of kippen, gespecialiseerde tuinbouwbedrijven met voornamelijk aardbeien of bladgewassen, enkele champignontelers en een paar glastuinbouwbedrijven. De melkveehouderij is een ander verhaal, eerst waren er nog zeer veel boeren die als basis koeien hielden. Echter in de jaren ’70 werd het verplicht om een melktank te leggen waardoor er velen stopten met het vee. Halverwege de jaren ’80 kwam er een regeling

(superheffing) waarin werd vastgelegd hoeveel melk tegen een vaste prijs geproduceerd mocht worden. Dit zette de gehele sector op slot tot dit recht verhandelbaar werd. Resultaat was ook hier dat de specialisatie zich doorzette en er grote melkveehouderijen ontstonden.

Rijsbergen kenmerkte zich door een vrij groot aantal van deze melkveebedrijven in die jaren. Gespecialiseerde varkenshouderij is bijna helemaal verdwenen door de regelgeving van de overheid en daardoor hoge kosten, en door met tijden zeer slechte prijzen voor de varkens. De champignonteelt is ook helemaal verdwenen door de hevige concurrentie met goedkopere producten uit het buitenland. De teelt van aardbeien is wel doorgegaan op enkele zeer grote gespecialiseerde bedrijven die nagenoeg jaarrond aardbeien leveren. Deze teelt kenmerkt zich door de zeer vele handenarbeid welke hiervoor nodig is. De glasbedrijven zijn nagenoeg allemaal overgenomen door aardbeientelers. Sturend in de gehele ontwikkeling in de agrarische sector blijkt toch veelal de beschikbaarheid van arbeid of mechanisatie te zijn.

‘Coöp. Zuivelfabriek St. Bavo’ gebouwd in 1939 waar naast melk ook eerst boter werd gemaakt en vanaf 1950 ook kaas met eigen merk ‘Fijne Hollandse kaas Coop. Zuivelfabriek St. Bavo no:548 Rijsbergen’.

De graanoogst eind jaren ‘40 op Breedschot. Voor die tijd was dit een moderne zelfbinder met drie PK ervoor.

Handmelken op Tiggelt rond 1950. Voordat de melkmachine zijn intrede deed werden koeien met de hand gemolken. In de zomer gebeurde dit gewoon in de wei.

Biggen verplaatsen als ze van de zeug gehaald worden om verder gemest te worden. De varkenshouderij kent twee stadia, opfok van biggen en afmesten tot de slacht. Op dit bedrijf deden ze beide.

Gespecialiseerde teelt van aardbeien in de vollegrond op het Nelleveld in 2003. Door de beschikbaarheid van voldoende plukkers uit Oost-Europa kon deze teelt zich grootschalig ontwikkelen.

Aa of Weerijs

Eén van de rivieren die door Rijsbergen stroomt is de Aa of Weerijs, in Rijsbergen beter bekend als De Beek. Aa betekent stromend water en Weerijs staat voor vlechtende stroom. De Beek ontspringt in Brecht (B) als een sloot. Bij Wernhout komt de Beek Nederland binnen en komt dan bij de Bakkebrug op Rijsbergs grondgebied. Via Breda stroomt de Beek samen met de Mark naar het Volkerak. Oorspronkelijk had de Aa of Weerijs een lengte van 25 kilometer.

Om in gehuchten als Kaarschot, Hazeldonk en Oekel te kunnen komen moest men de Beek oversteken op doorwaadbare plaatsen (waadstappen of voorden). Op diepere plaatsen waren er primitieve bruggetjes of vonders. Later werden die vervangen door echte bruggen. De Beek zorgde voor vermaak. Veel Rijsbergenaren hebben er een verfrissende duik genomen of bij strenge winters op geschaatst. Onder Rijsbergen waren een zestal wielen, uitgespoelde diepe bochten, waar men uitstekend kon zwemmen. Het bekendste wiel en tevens zwemplek was de Bomberg, welke je via de Hofdreven kon bereiken. Men kon

Aa of Weerijs 1960

Aa of Weerijs 2020

er pootje baden en oversteken, maar ook hebben er veel daar hun wekelijkse wasbeurt gehad. Vissen (en stropen) in de Beek was ook erg in trek.

In het verleden werden bij de Hoge Brug over de Beek ook touwtrekwedstrijden gehouden. Om van grof afval, kachels, fietsen en steenpui af te komen werd dat regelmatig ergens in de Beek gedumpt. In de winter trad de Aa of Weerijs vanwege de slechte waterafvoer vaak buiten haar oevers. In 1969 werd de Beek genormaliseerd, rechter gemaakt om het regenwater sneller af te kunnen voeren. Al de meanders verdwenen en op sommige plaatsen kwam de Beek wel 75 meter verderop te liggen. Hier en daar is nog een oude bocht terug te vinden in het landschap. Hiermee verdween ook zwemplaats de Bomberg. Door de normalisering is de Beek op Nederlands grondgebied drie kilometer korter geworden. Ook werden alle bruggen vernieuwd. Onlangs is langs de Aa of Weerijs een fiets- en wandelpad aangelegd met de naam ‘Reis langs de Weerijs, Van Nassau tot Van Gogh’.

De Bakkebrug, opgebouwd uit palen. De eerste bruggen waren niet voor zwaar verkeer gebouwd. Te voet of met de fiets kon men gebruik maken van deze oversteek. De route was daardoor te voet korter geworden.

Water geeft plezier of overlast. Hevige regen zorgde voor overstromingen, een bevroren Aa of Weerijs soms voor schaatsplezier, maar het plezierigste was naast vissen toch wel de verfrissende duik of wasbeurt in de zomer.

De Kruispadbrug of Hoge Brug in 1964 richting Breda. Van de linker pijler was het achterste gedeelte een restant van de voormalige trambrug. De woning links was een paar jaar eerder gebouwd.

Overstroomde weilanden nabij de Hoge Brug. Het water kwam bijna in de achtertuinen van de woningen aan de Lagestraat. Bij de bomen in het midden was destijds de roos van gilde Sint-Joris.

Draglines aan het werk om de meanderende Aa of Weerijs rechter en breder te maken zodat het water sneller afgevoerd kan worden. Op de achtergrond de woningen aan de Risten.

Rijsbergen wielerdorp

Naast vele grote wielrenners zoals Kees Haast, Johan van der Velde en Jacques Hanegraaf heeft Rijsbergen ook een aantal aansprekende koersen gehad zoals de ‘De Hel van Oekel, de ‘Profronde van Rijsbergen’. de ‘Platte sturenkoers’, de ‘Kerstcross’ en de ‘Bulten van Hazeldonk’. Deze koersen waren voor veel Rijsbergenaren de aanleiding om actief te gaan wielrennen.

Na de oorlogsjaren werd in 1951 voor het eerst ‘De Hel van Oekel’ gereden. De naam ‘Hel’ kreeg het vanwege het loodzware parcours. Aansprekende winnaars waren onder andere Arie den Hartog, Jan Raas, Jacques Hanegraaf en Adrie van der Poel. In 1978 kwam een einde aan ‘De Hel van Oekel’. Een nieuw bestuur onder de naam ‘Profronde Rijsbergen’ kwam in beeld. Vanaf 1979 tot en met 1983 werd op het nieuwe parcours in de Laguiten een profronde gereden met winnaars als Johan van der Velde, Peter Winnen, Joop Zoetemelk en Hennie Kuiper. De organisatie ging daarna tot juli 1994 door met een amateurronde. Hierna ging het bestuur door met de Bavoloop.

Vanaf 1969 tot 1992 werd onafgebroken de ‘Platte sturenkoers’ georganiseerd. In de beginjaren mocht je alleen meedoen op een fiets met een plat stuur. Veel Rijsbergenaren jong en oud deden hier aan mee. De ‘Finé’ was de hel van de ‘Platte sturenkoers’. Op het erf van Jac Daemen bij start en finish, zorgden diverse Rijsbergse artiesten ervoor dat, onder het genot van het gerstenat, het publiek zich rijkelijk kon vermaken.

De eerste ‘Kerstcross’ van Sporting Oekel werd in 1970 op tweede kerstdag verreden in het ‘Kennisbos’ aan de Oekelsestraat. In diverse categorieën kon men deelnemen. De belangstelling groeide met de jaren en beperkte zich niet alleen tot deelname uit de regio, maar ook vanuit België. Nog steeds organiseert Sporting Oekel jaarlijks een veldtoertocht en een fietscross.

De organisatie van de ‘Bulten van Hazeldonk’ hield van 1975-1986 jaarlijks een individuele en ploegentijdrit voor trimmers. Hierin waren opgenomen de viaducten van Hazeldonk en de Galderse Meren. Start en finish waren onder andere bij Hoeve Galderzicht. Voor de tijdsregistratie werd gebruik gemaakt van een duivenklok.

Finish van de Hel van Oekel met onder andere Gonda Rijvers als Ronde-miss (met bloemen) en Burgemeester Raaymakers met echtgenote op de boerenkar.

Start van de jeugdcategorie tijdens de ‘Platte sturenkoers’ in de maand augustus. Het kleine manneke met zijn witte haardos is John Haast, die het koersen met de paplepel ingegoten kreeg van zijn oom Cees Haast.

Jacques Hanegraaf in 1981 in actie achter de derby tijdens de ‘Profronde Rijsbergen’. Jacques rijdend voor de ploeg TI Raleigh van Peter Post, werd in dit jaar als jongste beroepsrenner Nederlands kampioen.

Jan Bastiaansen wachtend op het startsein van Mart van den Enden tijdens de individuele tijdrit van de ‘Bulten van Hazeldonk’. De start was onderaan het viaduct gelegen aan de Hazeldonksestraat.

Een langgerekt wielerpeloton van beroepsrenners tijdens de ‘Profronde Rijsbergen’ in 1983. Hier rijdende in de Gommersstraat onder het spandoek van onder andere Bar Dancing Den Brabander. Winnaar dat jaar werd Peter Winnen.

Harmonie

“Waarom kan ons dorp niet evengoed als een andere gemeente haar eigen muziek hebben en in stand houden; waarom kunnen onze Rijsbergse jongens het niet zelf presteren?”

Dit stencil ging op 10 november 1920 rond in Rijsbergen met deze oproep om een fanfare op te richten. Het kwam voort uit een flinke borrel na afloop van een matig bezochte uitvoering van toneelvereniging Geestesbeschaving. De statutaire oprichting dateert van 1 april 1921. Middels een collecte in het dorp werd voldoende geld bijeen gebracht om de eerste instrumenten aan te schaffen. Op Koninginnedag (31 augustus 1921) vond de eerste uitvoering plaats. Reeds in 1922 gingen de leden voor het eerst dauwtrappen op Hemelvaartsdag naar Meer. Deze traditie wordt tot op heden voortgezet.

Voor een naar schatting duizend koppen tellend publiek behaalde de fanfare op 21 juli 1957 tijdens het

Kiendjes kijken

bondsconcours in Horst een promotie naar de afdeling Uitmuntendheid. Deze afdeling is daarna nooit meer verlaten. Ria Koeken werd in 1965 het eerste vrouwelijke lid. Uit de fanfare zijn ook twee muziekkapellen ontstaan, te weten de Beierse Nachtuilen en de Aopenootjes, het huidige L’Amazuur. De Beierse Nachtuilen waren de grondleggers van de toenmalige Vlaamse kermis met kapellenfestival.

Vanaf ongeveer de jaren ’90 was de fanfare niet erg meer in trek bij de jeugd. Belangrijk was daarom de diversiteit aan instrumenten te vergroten. De overstap naar een harmonie was hiervoor een vereiste. Op 1 januari 2000 was deze overgang een feit en voldeed direct aan de verwachtingen. Veel jeugd trad toe. Op zeker moment waren er ruim 70 leden die de opleiding volgden. Later zijn onder andere gitaren en orgel toegevoegd en was er sprake van een concertband. De welbekende RICH-concerten zijn hier uit voort gekomen.

Harrie de Leeuw was net vader geworden toen zijn harmonie op kermisdinsdag in 1950 nog een afzakkertje ging nemen in het stamcafé. Harrie had dorst, maar kon de jonge moeder op straffe van een huwelijkscrisis niet alleen laten met de pasgeboren Marian. Als Harrie niet naar de kroeg kan, dan moet de kroeg maar naar Harrie komen was de gedachte. Zo gezegd, zo gedaan. De gehele fanfare mee naar Harrie thuis om het scheel van Marian af te drinken. Hiermee werd een jaarlijkse traditie geboren. Jaarlijks worden op kermisdinsdag de in het afgelopen jaar geboren kindjes van de leden bezocht.

Groepsfoto uit 1923. De eerst bekende foto van de in 1921 opgerichte vereniging, gemaakt tijdens het bezoek aan een muziekfestival in Sprundel.

1975: Drumband tijdens concours in Oud Gastel. De drumband maakte in de jaren ’70 en ‘80 een glorieperiode door en was graag gezien tijdens rondwandelingen met de toenmalige fanfare.

1990: Bezoek aan het 40-jarige allereerste kindje Marian de Leeuw, waaruit de traditie ‘kiendjes kijken’ is ontstaan. Marian is later vaker mee gegaan met “kiendjes kijken”.

1960: Kindje kijken naar Lilian, dochter van Jack en Hilda Staaltjens, de uitbaters van café Marktzicht, het stamcafé van de vereniging. In die jaren moest vaak van zo’n tien “kiendjes” het zogenaamde scheel afgedronken worden.

De Beierse Nachtuilen. Deze muziekkapel is ontstaan uit leden van de fanfare en is de grondlegger geweest van de Vlaamse kermis met kapellenfestival welk evenement jaarlijks plaats vond op het Kennedyplein.

Historische panden

Deze aanduiding wordt gebruikt voor gebouwen die van belang zijn in de geschiedenis van de architectuur of die een belangrijke historische rol hebben gespeeld in de plaatselijke culturele of sociale ontwikkeling. Historische gebouwen worden in verschillende groepen ingedeeld, zoals; typerend voor de bouwtijd, straatbeeld bepalend, (cultuur)historisch belang. Maar ook gemeentelijk- en rijksmonument. Rijsbergen telt drie Rijks monumentale gebouwen, de pastorie, de kerk en de boerderij bij de voormalige Kaarschotse watermolen.

Een kerk is in een woonplaats vaak een historische gebouw. In de akte van 1159 die wordt bewaard in de abdij van Tongerlo staat ‘Riseberga’ (Rijsbergen) beschreven. In 1250 was pas sprake van een parochie en kerk. Andere bebouwing stond voornamelijk nabij de kerk. In de loop der jaren kwamen er economische en maatschappelijk belangrijke gebouwen bij.

In Rijsbergen was op drie plaatsen sprake van een gemeentehuis. Ter hoogte van de voormalige Rabobank stond op de hoek van de Lagestraat de ‘Dorpskamer’, later stond het gemeentehuis naast de pastorie. In 1923 werd

de openbare school, tot de gemeentelijke herindeling in 1997, in gebruik genomen als gemeentehuis.

In 1279 was er sprake van een watermolen in Kaarschot. In 1914 besloot het toenmalige waterschapsbestuur om de molen te laten slopen. Economische vooruitgang voor de boeren kwam er in 1914 door de komst van het melkfabriek. In 1921 kwam er tussen de kerk en de openbare school een koek- en banketbakkerij (de ‘Koekfabriek’). In dit gebouw was in het begin ook het van oorsprong Rijsbergse ‘Saval’ gevestigd. Het gebouw is in 1980 aangekocht en in 1981 gesloopt door de gemeente voor uitbreiding van het gemeentehuis.

Naast alle monumentale historische gebouwen kent Rijsbergen ook kleinere historische gebouwen die wel of niet uit ons straatbeeld verdwenen zijn door sloop of andere oorzaak. Wat te denken van “Den Duiventoren”, de naamgever van de gelijkname buurt, of ‘Mons Ramorum’ als dokterspraktijk, hoeve/pension ‘Welgelegen’ aan de Krabbebossen. Ook kent Rijsbergen diverse historische boerderijen zoals ‘Bigtelaar’, de ‘Pannenhoeve’ en ‘Breeschot’.

Op de plaats rechts vooraan op foto was tot 1778 de dorpskamer ofwel gemeentehuis gevestigd. Later werd dit afgebroken om plaats te maken voor de Rabobank.

De Kaarschotse watermolen werd gebouwd in de 13e eeuw. Gerestaureerd in 1656 en afgebroken in 1915. Door problemen met boeren omgebouwd tot windmolen. In het wit de molenaar. Het huis links wordt nog steeds bewoond.

Gebouwd eind 19e eeuw als koek- en banketbakkerij ‘De Koekfabriek’. Saval (Save All) brandblusapparaten had er ook onderdak. Vanaf 1954 was hier de Dordse Conserven Onderneming (DCO) gehuisvest totdat dit in 1989 gesloopt werd.

Aan het Heiveldpad stond tussen 1900 en 1973 dit huizenblok, bekend als ‘Dun Duiventoren’ en ‘De vier goddelijke deurkes’. Door nieuwbouwplannen gesloopt om plaats te maken voor woningen en appartementen aan de Frisostraat.

‘Mons Ramorum’ is 1934 gebouwd voor dokter Kamp. Het werd de eerste huisartsenpraktijk in Rijsbergen. Deze praktijk is in 1978 verhuisd naar het Medisch Centrum. In 2018 is dit pand door brand verwoest.

Pannenhoeve: een boerderij met pannendak; in 1986 afgebroken. Het bakhuisje en de ‘Zwarte Schuur’ zijn overgebleven en in gebruik als opslag- en expositieruimte. Als watervoorziening had men een eigen pomp ter beschikking (midden).

Boerendag

Op 6 augustus 1977 werd de allereerste Boerendag gehouden in Rijsbergen. Charles Luijten was in oktober 1976 begonnen met het maken van zijn plannen. Aanleiding was dat de fok- en controleverenigingen St. Bernardus en St. Bavo hun 25e en tevens laatste gecombineerde fokveedag zouden houden (roodbonte én zwartbonte koeien). Charles was van mening dat deze speciale veekeuring wel wat meer aandacht mocht krijgen en maakte een plan om de keuring, die voorheen in het buitengebied plaatsvond, naar een dorpswijk te halen. Toenmalige Burgermeester Toon Hartman was het geheel met hem eens en de eerste Boerendag werd gehouden in woonwijk De Laguiten op de hoek van de Nassaustraat en Frederikstraat. Het was een doorslaand succes en voor de twee fok- en controleverenigingen de aanleiding om door te gaan met de keuring van hun rood- en zwartbonte koeien. Maar de Boerendag was meer dan alleen die keuring. Diverse boerengebruiken werden getoond en machinerieën tentoongesteld. In de Oranjestraat was een braderie waarbij de middenstand van Rijsbergen aanwezig was.

Na enkele jaren moest de Boerendag vanwege bouwplannen verkassen vanuit de Laguiten. De nieuwe locatie werden de weilanden gelegen achter de Oranjestraat waar nu de huizen van de Warande staan. Ook daar konden ze door de verdere uitbreiding van het dorp niet blijven en was verkassen weer noodzakelijk. De nieuwe plek werd het terrein van ponyvereniging DES aan de Finéstraat. In 1986 moesten ze weer verplaatsen. Het werd een terrein aan de Tiggeltsebergstraat alwaar de Boerendag nog steeds plaatsvindt.

In de tussenliggende jaren groeide de Boerendag behoorlijk qua omvang. Er kwamen onder andere diverse shows bij, een melkgeitenkeuring, de combinatie met Trekkertrek op zondag deed zijn intrede, touwtrekwedstrijden, volksdansgroepen, oude landbouwtractoren, schapenkeuring en er volgde een feestavond op de zaterdagavond. De Boerendag in Rijsbergen was inmiddels een groot landelijk evenement geworden waar vele tienduizenden bezoekers op af kwamen. Een aantal jaren heeft de Boerendag geen doorgang kunnen vinden vanwege dierziekte, warmte en Corona.

De eerste Boerendag in 1977 werd gehouden op het terrein gelegen op de driehoek Nassaustraat, Polanen en Frederikstraat. Op deze plek is ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan een standbeeld van een koe geplaatst.

De Boerendag was opgericht om de fokveekeuring te behouden. De koeien met hun veehouders stonden gereed om op het terrein de rondgang te maken en om met trots hun mooiste koe te laten zien aan het publiek.

Een vast onderdeel van de Boerendag is het dorsen van het graan. Dit wordt zowel met de dorsvlegel als met de dorskast gedaan. Beiden activiteiten kunnen altijd op zeer veel belangstelling van het publiek rekenen.

Tijdens de Boerendag wordt er een optocht gehouden. In die optocht rijden de diverse boerenwagens en -machines door het dorp vergezeld met mensen in boerenkledij.

Een ander vast onderdeel van de Boerendag is de klederdracht in combinatie met het volksdansen.

Op de eerste zaterdag in augustus kan het behoorlijk druk zijn in Rijsbergen. Hierboven een overzicht van de drukte in het begin van de jaren tachtig van de 20e eeuw, op de locatie aan de Finéstraat.

Scouting

Op 15 maart 1945 werd in Rijsbergen een Verkennersgroep opgericht: de St. Bavogroep. Er kwam een enorme toeloop, vooral vanwege het feit dat er zo direct na de oorlog weinig activiteiten voor de jeugd waren. Door deze toeloop ontstond al direct een tweede groep: de St. Amandusgroep. De St. Bavogroep bestond hoofdzakelijk uit agrarische jeugd, die zich niet aan de regels van de katholieke verkenners wilde houden. Al snel ging deze groep ter ziele en bleef de St. Amandusgroep over. In oktober 1947 ging er in die groep ook een Welpenhorde van start.

Pas in de vijftiger jaren begonnen enkele dames met een Gidsengroep en wat later ook met de Kabouters. Aansluiten bij de jongens kon in die tijd niet, dus gingen ze los van de jeugdbeweging voor jongens onder de vleugels van de pastoor van de parochie aan de slag. Ondertussen kwam er voor de oudere verkenners een Voortrekkersstam, welke zou blijven bestaan tot 1962.

In 1972 fuseerde in Rijsbergen de jongensgroep met de meisjesgroep. Voor de meisjesjeugd in Rijsbergen was dit een geweldige vooruitgang: zij hadden weinig materiaal, geen geld en een slechte huisvesting. Onder leiding van het bestuur van de St. Amandusgroep ontstond de Stichting Scouting Rijsbergen.

In 1945 werd begonnen in een kippenhok in de Hofdreven. Na wat omzwervingen op diverse locaties binnen Rijsbergen, waaronder een zelf gerealiseerd houten gebouw achter de jongensschool, kocht de Stichting in de Rubertstraat een groot kippenhok en verbouwde het tot ‘De Blokhut’. Hierin zou de scouting 22 jaar blijven tot 1995. Na jaren overleg met de gemeente kon de stichting in 1993 met de nieuwbouw beginnen, gelegen nabij de Tiggeltsebergstraat.

Het was dan ook een geweldige prestatie, dat dit riante gebouw, door vele vrijwilligers gezet, in juni 1995 kon worden geopend. Een gebouw waar de groep nog steeds trots op is.

De oprichters van de scouting in 1945 v.l.n.r.: Jan Derksen, Kees Adriaansen, Christ

De voormalige blokhut aan Rubertstraat die in 1995 werd verlaten na een gebruik van 22 jaren. In 1945 werd begonnen in een kippenhok aan de Hofdreven.

Theo Rombouts was voor vele jaren de drijvende kracht achter de scouting en heeft meerdere generaties scouts zien komen en gaan. Hier Theo in zijn jonge jaren.

Groepsfoto van de kabouters in 1995. De kaboutergroep bestaat als naam niet meer vanwege een nieuwe indeling, waardoor de kabouters bij de welpen werden ingedeeld.

De welpen op kamp in 1967. In die tijd waren de welpen erg in trek bij de jonge jeugd. De jaarlijkse kampen waren toen uitjes waar lang naar uitgekeken werd.

Rens, Piet Mathijssen en Cor Rombouts.

Rijsbergen in het nieuws

In de loop der jaren was Rijsbergen meer in het nieuws dan verwacht. Een tekenwedstrijd voor schoolkinderen leverde een Rijsbergse winnares op. Haar tekening werd in 1965 als kinderpostzegel uitgebracht. De geschiedenis herhaalt zich. In 2021 heeft een Rijsbergs ontwerpersduo de postzegels voor Innovatief Nederland ontworpen. In 1965 was er ook een grote uitslaande brand bij Brabant Chemie waar bestrijdingsmiddelen werden vervaardigd. In de loop der jaren was er onder andere arseen in de bodem terechtgekomen. Na vele processen verhuisde het bedrijf naar Oosterhout en kon in 1995 begonnen worden met de bodemsanering. Vanaf 1966 wordt in Rijsbergen bloed ingezameld voor het Rode Kruis en men behaalde altijd een hoge opkomst. Voor veel oud-Rijsbergenaren een soort van reünie om weer bij te praten met voormalige dorpsgenoten.

Begin zeventiger jaren werd er aan de Bredaseweg een camping van 25 hectaren geopend, Fort Oranje. Naast de vele campinggasten uit de Randstad hebben ook vele Rijsbergenaren gebruik gemaakt van het grote zwembad en bijbehorende speeltuin. Na verkoop van de camping kwamen er na verloop van tijd grote problemen, wat uiteindelijk leidde tot sluiting in 2017.

In 1981 zagen ruim 100 stateloze zigeuners kans Nederland binnen te komen, maar waren niet welkom. Ze werden overgebracht naar Zwolle. Later dat jaar wilden ze via Hazeldonk naar België, maar strandden daar gedurende een aantal dagen. De rijkspolitie had opvang geregeld voor de kinderen. In 1982 organiseerde sjoelclub ‘De Ingooiers’ het Nederlands Kampioenschap sjoelen.

In 1983 heerste er varkenspest in Rijsbergen. In 1984 werd het nieuwe douanekantoor Hazeldonk in gebruik genomen en was het vrachtverkeer uit Rijsbergen verdwenen. Datzelfde was het geval voor Embregts transport die hetzelfde jaar verhuisde naar Etten-Leur. In 1987 werd de telefooncentrale in de Van Oosterhoutstraat omgebouwd tot een computergestuurde centrale. Een van de allereerste in Nederland. In 1989 werd het leegstaande Bethanië in gebruik genomen als asielzoekerscentrum. Hier konden 150 vluchtelingen het begin van een nieuw bestaan afwachten. In 1995 werd het omgevormd tot een aanmeldcentrum. Door gemeentelijke herindeling in 1997 hield Rijsbergen op als zelfstandige gemeente. Rijsbergen werd een kerkdorp van de gemeente Zundert.

Marianne Maas had met het uitbeelden van het werk van haar vader een onverwachts succes. Zij mocht haar zegels als eerste verkopen aan Maarten Vrolijk, de toenmalige minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk.

Zicht vanuit de Risten op Brabant Chemie. Chemische bestrijdingsmiddelen, buiten opgeslagen in silo’s en vaten, lagen te dicht bij tuinen en kwekerijen. De schoorsteen is van de voormalige melkfabriek.

Camping Fort Oranje, begonnen als een gezellige familiecamping met veel voorzieningen. Een vijf sterren camping welke jaren later eindigde in een onhoudbare situatie.

Mogen we België in? Gestrande zigeuners bivakkeerden op Hazeldonk en maakten er het beste van in afwachting van een definitief besluit.

Rijsbergen was in 1996 tegen de herindeling. Men wilde zelfstandig blijven en dat Hazeldonk met haar bewoners naar Breda zou gaan was helemaal een doorn in het oog van Rijsbergen.

Weg -Verkeer Zundert -Rijsbergen

De Napoleonsweg, de verkeersader door de kom van Rijsbergen, leverde economisch gezien veel voordelen op, maar het betekende ook een enorme druk. In de vijftiger jaren van de vorige eeuw ontstond er een enorme toename van transport. Het steeds groeiend vrachtverkeer denderde over de Napoleonsweg, door de kom van Rijsbergen. Tal van ongelukken maakte de weg vooral een beruchte weg, die veel ellende en ongenoegen veroorzaakte. Ruim 150 jaar na aanleg van de weg wilde men niets liever dan het vele verkeer in de dorpskom kwijt. In 1972 werd nabij Hazeldonk een nieuwe verbinding Breda-Antwerpen geopend. Maar de doelstelling om Rijsbergen uit een onhoudbare situatie te verlossen, werd slechts gedeeltelijk verwezenlijkt. Aan de nieuwe weg waren geen volledige douanefaciliteiten aanwezig. Men moest langs de oude route voor de benodigde douaneformaliteiten. In 1973 ontstond er een actiegroep ‘Weg-Verkeer Zundert-Rijsbergen’. Doelstelling; geen overbodig verkeer in de kommen van Zundert en Rijsbergen, maar meer verkeer over de nieuwe E10 om de leefomstandigheden in Rijsbergen en Zundert te verbeteren. De actiegroep ondernam veel activiteiten om het doel te bereiken. Maar zolang de vrachtwagens niet bij grensovergang HazeldonkMeer terecht konden voor de douane bleef het druk. Actie voeren hielp daarom niet veel. Vervelend was dat veel mensen niet graag wilden dat de grenspost verplaatst werd, immers de douane leverde werk op voor Zundert. Zundert telde veel transportbedrijven die sterk gericht waren op het grens gebeuren. Pompstations en cafés langs de weg floreerden bij de gratie van het grensverkeer. Door verplaatsing zouden de douaneagenten en expediteurs een nieuwe post moeten bouwen en dat was maar voor een paar jaar. De grenzen zouden toch opgeheven worden.

Ook in België speelden deze problemen, in 1979 kwam men tot een gezamenlijke stichting: de ‘BelgischNederlandse Stichting Vrachtverkeer’. Een telling in 1979: 2.282 vrachtauto’s, 216 tankwagens, waarvan 84 met gevaarlijke stoffen, 733 bussen en 7.536 personenauto’s. Ondertussen vond bij het ministerie overleg plaats. Uiteindelijk besloten België en Nederland in 1981 tot oprichting van een douanekantoor aan de nieuwe E10.

Ook de douane-expediteurs van Wernhout-Wuustwezel mochten zich daar vestigen. In 1982 kwam het Belgische douanekantoor tot stand. Het Nederlandse kantoor opende twee jaar later.

1970: Druk vrachtverkeer in de beruchte bocht in de Sint Bavostraat. Gevolg was dat door deze drukte er regelmatig ongelukken gebeurden.

In 1966 was het goed raak een vrachtwagen verplettert de winkel van Staaltjens, Het pand was zo beschadigd dat het gesloopt moest worden. Kort daarna werd een nieuwe winkel met woonhuis gebouwd.

In 1967 ramde een vrachtwagen het huis van Jorissen in de zogenaamde bocht van Hoppenbrouwers.

1980: Een vrachtwagen met sinaasappelen vloog uit de bocht bij Hoppenbrouwers, grote ravage en heel Rijsbergen at gratis sinaasappelen. Voor de verongelukte vrachtwagen met sinaasappelen staat de actiegroep ‘Weg-Verkeer-Zundert-Rijsbergen’.

De nieuwe E10 nabij Hazeldonk in 1972.

Bandjes

De Rijsbergse fanfare kreeg in de jaren zestig steeds meer aanwas van jeugd om actief met muziek bezig te zijn. Op de jaarlijkse teeravonden van andere verenigingen werden de jeugdleden van de fanfare gevraagd om te komen spelen. De fanfare beschikte over diverse instrumenten echter geen gitaren. Vandaar dat de gitaarlessen werden gevolgd in Breda.

In ons dorp hadden we drie danszalen De Zwaan, de Harmoniezaal en ’t Hoekske. Deze zagen de kans om de jeugd naar zich toe te trekken door het organiseren van dansavonden. Het ‘Noordzee Kwartet’ met Sjef Jochems en ‘The Ruby’s’ met Johan Daamen, Gerard Lochten en Hans van Kuijck waren de eerste bandjes. Het bleef niet alleen bij muziek maken in de plaatselijke danszalen, maar men ging ook in de spiegeltenten op de kermissen in België spelen. Het aantal orkesten nam in die tijd enorm toe. De betere muziekanten hadden het voor het kiezen voor welke formatie ze wilden spelen. Onze dorpsgenoot Johan Daamen speelde voor The Dimples, De Strevers, Johnny Wisse and the Civilians, The Lucky Five, The Lucky Five One en Sacrafice.

De eerste Rijsbergse beroepsmuzikant was Tinus Huijbregts, die veelal met zijn band in de nachtclubs op de Reeperbahn in Hamburg speelde. Het leuke van broederliefde is dat hij zijn broer Amand gitaarles had gegeven. Het eerste optreden van Amand was bij de Strevers.

Bij de Lucky Five speelde broer en zus Jan en Anneke de Bruijn. Zij vervolgden hun muziekcarrière bij The Crew en Solid. Speciaal met de Rijsbergse Kermis traden zij samen op met vader Drik de Bruijn.

Nog een Rijsbergenaar die van zijn hobby uiteindelijk zijn beroep maakte was Kees Hendrickx. Hij speelde voor de Tempico’s, daarna de Stramouko’s en vervolgens als beroepsmuzikant van het Vader Abraham Showorkest. Niet alle bandjes hadden een naam, maar de leden traden regelmatig in een wisselende samenstelling op, zoals Charles Luijten, Janeke van den Broek en Jan Slezak.

Uit een zeer muzikale familie ontstond de band Guinness met onder andere Anita en Carl van Kuijck, Guus Staaltjens en Paul van de Heuvel. Anita heeft daarna jarenlang in het achtergrond koor van Rob de Nijs gezongen. Op dit moment hebben we weer bandjes als Kompakt en Royal Apollo.

The Tempico’s met Johan Bruijns, Hans van Kuijck, Janeke van den Broek, André van Meer en Jac Roks. Deze populaire groep uit de regio Zundert en Rijsbergen, speelde in bekende danszalen in de omgeving.

The Stramouko’s met onder andere Kees Hendrickx op de saxofoon, brachten ook eigen singels uit. Zij begeleiden onder andere Paul van Vliet. Uiteindelijk wijzigde de groepsnaam in het Vader Abraham Showorkest.

The Lucky Five met onder andere Amand Huijbregts (4e van links) en Johan Daamen (6e van links), speelden regelmatig in voorprogramma’s van bekende Nederlandse artiesten maar ook in het voorprogramma van Fats Domino.

Guinness met Guus Staaltjens, Paul van den Heuvel, Anita van Kuijck, Humphrey Carli en Carl van Kuijck. Zij speelden bekende nummers van onder andere Bruce Springsteen, U2, Toto, Whitney Houston en andere topartiesten.

Royal Apollo met boven: Menno van Dongen, Toon de Bruijn en Edwin Nagtzaam. Onder: Ben van Dun, Janneke Vermunt en Mark Koeken. Een echte Rijsbergse smartlappenband welke regelmatig optreedt tijdens Rijsbergse evenementen.

Kapelletjes

In Rijsbergen staan maar liefst twaalf kapelletjes, de meeste met een lange geschiedenis van meer dan 75 jaar. Eén kapelletje is gebouwd in de 21e eeuw. Vaak zijn het de buurtschappen geweest waar de kapelletjes staan die de initiatiefnemers waren om die kapelletjes te bouwen. De belangrijkste reden tot het oprichten van een kapelletje was dat de buurt dankbaar was omdat zij gespaard waren gebleven tijdens de Tweede Wereldoorlog. De benodigde gronden werden of door de gemeente, door de kerk of door particulieren veelal gratis beschikbaar gesteld. De materialen werden overal vandaan gehaald, soms van

kerken of van afgebrande huizen. Het overgrote deel van de kapelletjes werd gebouwd door Constant Verhaeren uit Rijsbergen. Nadat een kapelletje gebouwd was, werd deze door de pastoor ingezegend. Het was een goed gebruik dat de bewoners uit het buurtschap met enige regelmaat gezamenlijk kwamen bidden bij de kapelletjes. Vaak werden hiervoor de Mariamaanden mei en oktober gekozen. Deze traditie wordt nu nog steeds bij een aantal kapelletjes voortgezet. Dankzij de inzet van bewoners van de buurtschappen, worden de kapelletjes goed onderhouden en met enige regelmaat van mooie bloemen voorzien.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw ter Mast’ op Klein Oekel op de hoek van de Oekelsestraat en de Klein Oekelsestraat. Deze kapel is gebouwd in 1933 en door Pastoor Verbunt ingewijd.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw van den Elzentak’ in Tiggelt op de hoek van de Tiggeltsestraat en de Pannenhoefsebaan. Deze kapel is gebouwd in 1935 en door pastoor Verbunt ingewijd.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand’ op de Kruispad op de hoek van Kruispad en de Overasebaan. Deze kapel is gebouwd in 1942 en door pastoor Verbunt ingewijd.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw van Zeven Smarten’ op Hazeldonk aan de Hazeldonksestraat bij de Hazeldonksebeek en Oude Trambaan. Deze kapel is gebouwd in 1942 en door pastoor Verbunt ingewijd.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw van Fatima’ in Kaarschot op de hoek van de Kaarschotsestraat en de Lange Dreef. Deze kapel is gebouwd in 1943 en door pastoor Verbunt ingewijd.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw van de Vrede’ op Oekel bij de driesprong Oekelsestraat, Schriekenweg en Gelderdonksestraat. Deze kapel gebouwd in 1945, is herbouwd in 1974. De herbouwde kapel is nooit officieel ingewijd.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw van Brabant’ op de hoek van de Ettenseweg en de Pater Taksweg. Deze kapel is gebouwd in 1945 en is door pastoor Verbunt ingewijd.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw van de Mosten’ op Gelderdonk in het zandgedeelte van de Gelderdonksestraat. Deze kapel is gebouwd in 1945 en door pastoor De Jong ingewijd onder het toeziend oog van pastoor Verbunt.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw van de Rozenkrans’ op de hoek van de Oekelseheidestraat en de Breedschotsestraat. Deze kapel is in 1946 gebouwd en ingewijd.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw in ’t Zand’ op de hoek van de Tiggeltsebergstraat en de Kapelstraat. Deze kapel is in 1946 gebouwd en ingewijd door pastoor Verbunt.

‘Kapel Maria Middelares Aller Genaden’ in ‘t Zwart Moerken aan de Watermanseweg. Deze kapel is in 1948 gebouwd en ingewijd door pastoor Verbunt.

‘Kapel Onze Lieve Vrouw van de Rozenkrans’ aan de Altenaarweg

Deze kapel is in 2010 gebouwd en ingewijd door broeder Gilbert Langerwerf uit Zundert.

4.

Rijsbergen ons dorpje aan de Belgische grens.

Hier op jouw grond te leven, dat is al wat ik wens.

Met je akkers en weiden met je beemden vol hooi, Rijsbergen mijn dorpje, ik vind je mooi.

Drik de Bruijn, 1946

Van Eekelen

Heemkundekring

De Drie Heerlijkheden