Historisch Kluisbergen

Voorwoord

Sinds de oprichting in 2008 heeft Erfdeel Kluisbergen sterk ingezet op het realiseren van allerhande publicaties over het rijke verleden van onze gemeente. Zo konden de drie fotoboeken die we in de loop der jaren hebben uitgegeven, en waarrond we ook tentoonstellingen hebben georganiseerd, op veel bijval rekenen. Daarnaast bleek vooral ons halfjaarlijks heemkundig tijdschrift een ideaal instrument om de belangstelling voor ons plaatselijk erfgoed levend te houden. De dwingende regelmaat van een tijdschrift begon uiteindelijk te zwaar te wegen, maar ook na het stopzetten ervan willen we blijven publiceren.

Toen we benaderd werden door Proxy/Delhaize om mee te werken aan een stickerboek over Kluisbergen, waren we dan ook meteen enthousiast. Voor Erfdeel Kluisbergen is dit initiatief immers een mooie gelegenheid om nog eens op een originele manier naar buiten te komen met onze fotoverzameling. Voor de inhoud van dit album grijpen we vooral terug naar

beelden en informatie die we voor vroegere projecten hebben verzameld. Toch zal u ongetwijfeld ook foto’s tegenkomen die nieuw voor u zijn.

Het is onbegonnen werk om iedereen op te sommen die onze collectie heeft verrijkt. Wat we wel kunnen doen, is iedereen hartelijk bedanken die rechtstreeks of onrechtstreeks heeft bijgedragen aan de inhoud van dit stickeralbum. De tekst is bewust beknopt gehouden. De stickers moet u zelf bijeen zien te sparen. We wensen iedereen alvast veel plezier met het verzamelen, het ruilen, het inkleven en vooral het grasduinen in dit unieke album.

Bibliotheek

Brugzavel 25B

9690 Kluisbergen

Bert Dekimpe

Namens Erfdeel Kluisbergen

Het gemeentebestuur

De fusie van Zulzeke, Kwaremont, Ruien en Berchem in 1970 had heel wat voeten in de aarde. De ideale geografische afbakening, de vraag waar de gemeentediensten moesten komen, de naam van de gemeente, de samenstelling van de lijsten bij de eerste verkiezingen… alles was onderwerp van debat. Nochtans zijn de vier dorpen al eeuwen lang met elkaar verweven. Zo bestond er in de feodale tijd een heerlijkheid van Kwaremont-Zulzeke en Ruien, die afhankelijk was van het leenhof van Berchem.

De meerwaarde van een intensieve samenwerking was echter onweerlegbaar, en uiteindelijk kozen de vier gemeenschappen voor een gezamenlijke

toekomst, verenigd onder één bestuur met één burgemeester. Tot 1982 was dat Luc Reyntjens, die eerst al burgemeester van Ruien was. Na hem zouden Gaston Deglas en Alphonse Desmet enkele jaren de sjerp dragen. In 1989 echter werden de verkiezingen gewonnen door de Kwaremontse ondernemer Philippe Willequet, die sindsdien onafgebroken het ambt van burgervader heeft bekleed.

Blijft Kluisbergen als zelfstandige gemeente bestaan?

Dat is de vraag die anno 2022 iedereen zich stelt. De toekomst zal het uitwijzen. De enige zekerheid is dat onze vier dorpen een rijke geschiedenis met elkaar delen…

Het wapenschild van Kluisbergen, in gebruik sinds de fusie van 1970.

Het huidige logo van de gemeente.

Het logo van Erfdeel Kluisbergen.

De stoet ter ere van burgemeester Achille De Waele van Berchem in 1938.

Charles-Joseph Reyntjens, onze opvallendste politicus uit de negentiende eeuw.

De gemeenteraad in 1977.

Gemeentehuizen

Het gemeentehuis is het administratieve hart van een gemeente. Vaak hebben gemeentehuizen een lange en bewogen voorgeschiedenis, zo ook in de vier dorpen die het huidige Kluisbergen uitmaken. Tijdens het ancien régime waren de schepenhuizen, zoals ze vaak genoemd werden, niet zelden gevestigd in een herberg. Zeker in kleinere dorpen werden tot ver in de twintigste eeuw nog cafés gebruikt als vergaderruimte voor het gemeentebestuur. Dat was bijvoorbeeld het geval in Kwaremont en Zulzeke.

Berchem echter kreeg al in 1847, na veel politiek geredetwist, een echt gemeentehuis en een nieuw marktpleintje. In Ruien zetelde het bestuur lange tijd in een herberg op het plein, maar vanaf 1938 deed de vroegere gemeenteschool dienst als gemeentehuis.

Na de fusie moest er een nieuwe oplossing gezocht worden. Die vond men in een villa van de familie De Waele in de Parklaan, waar de gemeentelijke administratie nu al vijftig jaar haar hoofdkwartier heeft.

Het oud gemeentehuis van Berchem, nu het lokaal van Erfdeel Kluisbergen.

Het vroegere gemeentehuis van Ruien, waar later Salons Orchidee werd gebouwd.

Voormalig gemeentehuis van Kwaremont, nu een particuliere woning.

Dit café dankt zijn naam aan het feit dat het vroeger als gemeentehuis van Zulzeke dienst deed.

Deze villa van de familie De Waele werd het gemeentehuis van de fusiegemeente Kluisbergen.

Politie en brandweer

Het Berchemse brandweerkorps in 1900.

Leden van de Berchemse brandweer in de jaren vijftig.

Viering van 100 jaar brandweer in 1979.

Optocht naar aanleiding van de dag van de veldwachters in 1966.

François Depraetere was veldwachter in Berchem van 1892 tot 1936.

Dag van de veldwachter in Oudenaarde in 1959.

Het landschap van de Vlaamse Ardennen

Een tweetalig uitzicht op Vlaanderen vanuit Kwaremont.

Panorama vanaf de Knokt.

Een landelijk tafereel in Berchem

In de omgeving van de Paterberg…

Landschap ter hoogte van de Kalkovenstraat.

Een zicht vanaf de Hotond, het hoogste punt van Oost-Vlaanderen.

Het plattelandsleven

Het gedecoreerde Belgische trekpaard “de markies van Ruien” in 1904.

Een boerenerf in Kwaremont.

Het echtpaar Verhiest met hun prijsstier op de markt van Oudenaarde.

Een intussen verdwenen boerderijtje in de Stationsstraat.

Een oude hoeve in Lamont.

Een weide in Kwaremont.

De Schelde

Het oude sas in Berchem.

De vroegere brug over de Schelde in Berchem.

De op het einde van de Eerste Wereldoorlog vernietigde brug in Berchem.

Ook de Mirabrug ontsnapte niet aan de verwoestingen van de Eerste Wereldoorlog.

De brug van Ruien tijdens het interbellum.

De zogenaamde Mirabrug tussen Ruien en Avelgem.

Het Kluisbos

Toen Berchem, Ruien, Kwaremont en Zulzeke gingen fusioneren, werd er al meteen duchtig gediscussieerd over hoe de nieuwe gemeente moest heten. Uiteindelijk koos men ervoor om de gemeente te vernoemen naar de Kluisberg, één van de bekendste heuvels van de Vlaamse Ardennen. Wie Kluisberg(en) zegt, zegt ook Kluisbos. Het zijn immers de bossen die onze streek, meer nog dan de Schelde of de velden, van de rest van Vlaanderen onderscheiden.

Het Kluisbos bestaat uit meer dan bomen. Zo vinden we er twee oude boswachtershuizen, een overwoekerd pad dat ooit bekend stond als het hellegat, een mysterieuze megalithische constructie, een toren waarvan de herkomst onduidelijk is, een oeroude grafheuvel en een heuse liefdesbron.

Het tweede boswachtershuis is beter bekend als de vierschaar.

Het boswachtershuis, tegenwoordig een horecazaak.

Ingekleurde postkaart van de vermeende megalieten Peetje en Meetje.

Dit steile paadje stond bekend als de hel of het hellegat.

De uitkijktoren is altijd een trekpleister geweest op de Kluisberg.

Het Kluisbos

Horecazaken op de top van de Kluisberg, net aan de taalgrens.

Drie dames bewonderen het uitzicht vanop de Kluisberg.

De “Dikken Boeker” was tot 1986 de dikste boom van het Kluisbos.

Jonge voetballers in actie.

Houthakkers aan het werk in het bos.

Toeristen in het oude Kluisbos.

Onze dorpspleinen

Elk van onze deelgemeenten heeft een eigen, karakteristiek centrum. Kwaremont lijkt gebouwd rond een typisch, ouderwets dorpsplein, dat in deze moderne tijd echter het nodige verkeer moet dulden. Ruien heeft het meest statige plein. Dergelijke open

ruimte is in Berchem niet te vinden; daar heeft men in het midden van de negentiende eeuw enkele gebouwen moeten slopen om een kleine markt aan te leggen. En Zulzeke is dan weer zo rustiek dat het geen plein nodig lijkt te hebben.

Het Berchemplein, met het gemeentehuis en café ‘t Voske.

Het Kwaremontplein met links vooraan café “In de zon”. Zulzeke heeft geen echt dorpsplein. Het centrum wordt gedomineerd door de kerk.

Het Ruienplein kort na de Eerste Wereldoorlog.

Bijzondere huizen

De arbeiders van La Moderne waren iets bescheidener gehuisvest in deze woningen in de Parklaan.

De directeurswoning van textielfabriek La Moderne in de huidige Brugzavel.

De woning van de vroegere notaris en burgemeester Jules Decock was ooit het huis van de baljuw.

De villa van Henri Reyntjens, stichter van de firma Utexbel.

Villa Vancaeneghem in Kwaremont, nu Galleries Beukenhof.

Het verdwenen herenhuis van vleeshandelaar Delhuvenne in de Molenstraat.

Bijzondere huizen en molens

De Bettensmolen in Berchem zou de Eerste Wereldoorlog niet overleven.

Café “In de IJzermijn” in Kwaremont dateert al van 1860.

De bekende Hotondmolen in Zulzeke, op het hoogste punt van OostVlaanderen.

Kastelen

Door hun enigszins afgelegen ligging vallen ze niet op, maar ze zijn er wel: de kastelen van Kluisbergen. De geschiedenis van het landelijke Ter Donck begint al in de middeleeuwen. Van recentere datum zijn

Herpelgem en, wellicht het bekendst, het domein Calmont. Op dat laatste bouwde het adellijke geslacht Behaghel zelfs twee negentiende-eeuwse kastelen, waarvan er één de Tweede Wereldoorlog niet zou overleven.

Het kasteel Ter Donck dateert grotendeels uit de zestiende eeuw, maar er zijn delen die teruggaan tot de middeleeuwen.

Het kasteel van Herpelgem in Ruien, gebouwd in 1774.

De hovenierswoning van het domein Calmont.

Het ‘oude’ kasteel Calmont, gebouwd in de jaren 1820 en nog steeds intact.

Het zogenaamde ‘nieuwe’ kasteel van Calmont van de familie Behaghel.

Handel en nijverheid

De bossen, de landerijen en de talrijke hoeves in Kluisbergen zouden doen vergeten dat de gemeente ook een rijk industrieel verleden heeft. Vooral Berchem ademt nog een beetje de sfeer van de industriële revolutie, maar ook Ruien bood plaats aan diverse nijverheden.

Arbeiders van de firma Van Coppenolle uit Berchem.

Briefhoofd van de spinnerij Reyntjens, het latere Utexbel.

Huis Wante, vroeger een verfwinkel in de Stationsstraat. De ‘Vooruitstrevende handelaars’ van Ruien verlootten in de jaren zestig elk jaar een auto.

Werklui van kriekbrouwerij Foulon.

De elektriciteitscentrale

In de jaren vijftig besloot de elektriciteitsmaatschappij Intercom een nieuwe elektriciteitscentrale langs de Schelde te bouwen. Aanvankelijk had men Avelgem in gedachten, maar op zoek naar beschikbare grond kwam men uiteindelijk in Ruien terecht. Het zou deze rustige, landelijke gemeente voorgoed veranderen. De nieuwe centrale werd gebouwd in 1958, toevallig ook het jaar van de wereldtentoonstelling in Brussel. Aanvankelijk nog een dochterbedrijf van de oude centrale in Zwevegem, zou de nieuwe vestiging in Ruien steeds verder uitbreiden. Ze werd de belangrijkste werkgever in de wijde omgeving en na de bouw van de schoorstenen en de grote koeltoren ging de centrale ook het voorheen zo rustieke landschap domineren.

De controversiële impact op het landschap en problemen met vervuiling in de jaren zeventig wogen niet op tegen het grote economische en maatschappelijke gewicht van het bedrijf. De centrale was meer dan zomaar een bedrijf, het was een begrip dat betekenis had voor de identiteit van de gemeente en haar inwoners.

Pas na de economische crisis van 2008 begon het tij te keren. Toenemende financiële problemen en een gewijzigde kijk op milieu en klimaat leidden stapsgewijs tot de definitieve sluiting. Een sluiting die symbolisch kracht werd bijgezet toen op 3 juni 2017 de koeltoren en de schouwen werden gedynamiteerd voor het oog van duizenden toeschouwers. Het einde van een tijdperk.

Een uitzonderlijk vervoer voor de bouw van de elektriciteitscentrale.

Laboratorium van de centrale.

Werkzaamheden voor de bouw.

De elektriciteitscentrale

De centrale domineerde gedurende tientallen jaren het Ruiense landschap.

Een oude foto van de koeltoren.

Personeelsleden van Electrabel.

Op 3 juni 2017 gingen de koeltoren en de schouwen tegen de vlakte.

Transport

Het station van Berchem, met de bedrijven De Waele en La Moderne op de achtergrond.

Het station van Ruien, nabij de fabriek van Reyntjens.

Het veer ter hoogte van café De Oude Schelde.

Eertijds was er ook een tramlijn in Berchem. Hier zien we de mazouttram in 1939.

Het paardenspan van melkboer De Backer uit Berchem.

Boten op de Schelde in Ruien.

Cafés en herbergen

Herberg “Au voyageur” in Kwaremont.

Een vrolijk tafereel uit café Boerenhof in de Molenstraat, ca. 1960.

Groepsfoto voor café “Bij Jordaan” in de Brugzavel, eind jaren vijftig.

Optocht van oudstrijders ter hoogte van ‘t Hof van Vlaanderen in Zulzeke.

Het kruispunt van de Drogenbroodstraat en de Ronde van Vlaanderenstraat rond 1910, met herberg “A la Station”.

Herberg “De Linde” in Lamont.

Volkssporten

Leden van een boldersvereniging, vermoedelijk uit Berchem.

Hanenkamp in de buurt van Kwaremont, rond 1910.

De Vrije Bolders van Berchem in 1928.

Schuttersverenigingen waren vroeger zeer populair. Hier de Vrije Schutters van Berchem.

Huldiging van duivenkampioen Maurice Devlaminck in 1950.

Biljartkampioenenviering in 1976 in café ‘t Voske.

Folklore

“De lange pijpen”, een vriendenclubje uit Ruien, vermoedelijk in de jaren dertig.

De geitenbond van Zulzeke werd opgericht in 1906. Nog steeds wordt er een jaarlijkse geitenkeuring georganiseerd.

Enkele leden van de geitenbond omstreeks 1950.

Viering van de honderdjarige Kamiel Fasseur uit Berchem in 1922.

Kluisbergenaren zitten niet om een grap verlegen. Hier doen burgemeester Reyntjens en enkele vrienden alsof ze een everzwijn hebben geschoten.

De zogenaamde ossenkoers op een kermis in 1931.

Op de planken

Tegen Wind en Stroom in 1964 met een paar zeer jonge acteurs.

Een voorstelling van theatergezelschap Tegen Wind en Stroom in 1942.

Tegen Wind en Stroom in 1955.

Een opvoering van toneelgezelschap De Scheldebroeders.

Opnieuw De Scheldebroeders, deze keer in mooie historische kostuums.

Twee prachtig uitgedoste actrices uit “De onvoltooide symfonie”, midden jaren dertig.

Kwaremont kunstdorp

Kwaremont staat bekend als kunstenaarsdorp. Doorheen de jaren zagen heel wat kunstenaars in Kwaremont een ideale plek om te leven en te werken. De oudst bekende schilders waren vader en zoon Jan van den Hecke in de zeventiende eeuw. Beiden schilderden in dezelfde stijl vooral landschappen, portretten en stillevens.

Veel later, namelijk in 1939, kwam Michiel Leenknegt in Kwaremont wonen. Hij was schilder en glazenier, en richtte de Kwaremontse Kunstkring op.

Kunstschilder Jean Oosterlinck is een andere grote naam die zich in Kwaremont vestigde. Deze in Parijs geboren schilder exposeerde niet alleen in België, maar ook in Frankrijk, Italië, Duitsland, Zweden, Zwitserland, Spanje en New York.

Een naam die ook niet mag ontbreken is deze van Gies Cosyns, die zich als schilder vestigde in het ‘Uilennest’ te Kwaremont. Van daaruit schilderde hij de mooie natuur rondom het dorp.

Andere gekende artiesten uit Kwaremont zijn: Patrick Heughe, William Clevers, Daniel De Vos, Roger Vercruysse, Ella Laperre, Frans en Trees

Bruggeman-Bogaert, Chantal Claeys, Marcel Heirreman, Paul Wullaert, Bertien Buyl, Jules Geenens-Bostyn, Jeanine Vervacke, Victor Lecomte, Piet Willequet, Pieter Adolf Burggraeve, Theoduul Walckens, striptekenaar Eddy Ryssack, Jean de Brabandere en diens zoon Gonzales.

Veel kunstenaars uit Kwaremont zijn intussen overleden of weggetrokken, maar de traditie leeft verder in plaatselijke kunstgalerijen zoals Beukenhof, Malpertuis en Theaxus. De kunstmicrobe breidde zich ook uit naar de andere deelgemeenten. Kunstenaar Christian Silvain bijvoorbeeld woonde een tijdlang in Berchem.

Michiel Leenknegt was afkomstig uit Rumbeke, maar maakte in Kwaremont naam als glaskunstenaar.

De naam Gies Cosyns, schilder en burgemeester, is onlosmakelijk met Kwaremont verbonden.

Jean Oosterlynck was één van de meest succesvolle en gewaardeerde schilders van Kwaremont.

Toerisme

Minigolf in het Kluisbos.

Een traditionele Vlaamse kermis op de Kluisberg.

Het recreatieoord met het drukbezochte openluchtzwembad.

Een toeristische folder.

Villa aux Arcades, waar later camping Panorama zou komen.

La Sablière, net aan de taalgrens, bestaat nog steeds.

Evenementen en muziek

De Dageraad, opgericht in 1896, was de voorloper van Harmonie De Vlaamse Ardennen.

The Seagulls zorgden voor de vrolijke noot in de jaren zestig en zeventig.

Eind jaren zeventig startte de jeugdraad met een jaarlijks carnaval.

Sinds 1972 trekt de jaarlijkse wandeltocht Omloop Kluisbergen duizenden sportievelingen naar de streek.

Jazzband Charlot maakte de danszalen onveilig in de jaren dertig.

Voetbal

De Lustige Vrienden, voetbalpioniers uit Ruien.

FC Ruien in het seizoen 1964-1965.

Kwaremont Sportief in de beginjaren.

Een schoolploegje uit de gemeenteschool van Ruien.

Een damestornooi in 1977.

Kwaremont Sportief in 1947.

Wielrennen

De met kasseien belegde Oude Kwaremont, de Paterberg en de Hotond, het zijn namen als klokken voor elke wielerliefhebber. Het grondgebied van Kluisbergen is niet alleen een vaste waarde bij de

parcoursbouwers van de voorjaarsklassiekers. De gemeente ziet ook elk jaar talloze wielertoeristen passeren. En daarnaast heeft Kluisbergen natuurlijk ook zijn eigen helden van de fiets voortgebracht.

Een wielerwedstrijd in Kwaremont in 1957.

Een kermiskoers in de Kattestraat, jaren dertig.

Ruienaar Claude Callewaert werd in 1959 Belgisch kampioen bij de onder-beginnelingen.

Eddy Vandaele met zijn supporters in 1979.

Veldrijder René Declercq als wereldkampioen.

Onderwijs

Meisjes uit het pensionaat van Berchem, jaren vijftig.

Kinderen uit de kloosterschool van Ruien bedanken de Amerikanen voor de oorlogshulp in 1918.

Leerlingen van de gemeenteschool van Ruien in 1938.

Meisjes van de kloosterschool in Kwaremont, in de jaren twintig.

Klasfoto van de kloosterschool in Zulzeke, rond 1950.

Jongens van de gemeenteschool van Berchem in 1912.

Onze jeugd

Berchemse Chiromeisjes in de jaren vijftig.

De Berchemse scouts rond 1960.

Kamp van de Ruiense scouts in 1960.

Viering van de eenentwintigjarigen in jeugdhuis Van Coppenolle in 1984.

De Berchemse Kajotters aan het klooster in de jaren dertig.

Een sfeerbeeld van jeugdclub Den Uil, Berchem 1976.

Kloosters, kerken en kapellen

De Sint-Corneliuskerk van Ruien, gewijd in 1868.

Oud dorpszicht van Zulzeke, met op de achtergrond het klooster.

Het klooster van Berchem, zoals het werd gebouwd in 1881.

Het klooster van Kwaremont, waar nu het Home Sint-Franciscus staat.

Het kapelletje aan de Ronde van Vlaanderenstraat, opgericht door de familie Behaghel de Bueren.

De Ten Boekerkapel in Lamont dateert van eind 19de eeuw.

Godsdienstig leven

Een processie in Berchem.

Stoet in Ruien, eind jaren vijftig.

Processie in Zulzeke in 1960.

Jonge vaandeldragers op de processie in Kwaremont.

Pastoor Regibo (links) was één van de markantste figuren van Zulzeke.

De zogenaamde kruistochters, een religieuze congregatie voor meisjes in Zulzeke.

De wereldoorlogen

Net als alle Vlaamse gemeenten hebben ook Berchem, Ruien, Kwaremont en Zulzeke geleden onder de verschrikkingen van de Wereldoorlogen. De Grote Oorlog brengen we spontaan in verband met de jonge mannen die naar het front werden geroepen. Tientallen jongens uit Kluisbergen zouden niet terugkeren; hun namen worden in ere gehouden op de oorlogsmonumenten. Tijdens de Tweede Wereldoorlog duurden de gevechten minder lang, maar de langdurige bezetting, de armoede, de onzekerheid en de collaboratieproblematiek eisten

een zware tol. De langverwachte bevrijding ging gepaard met chaos en geweld. In deze periode werd het kasteel van Calmont verwoest, een schok die nog nazindert in de verbeelding van latere generaties.

Drie soldaten uit Berchem.

De wereldoorlogen

Smokkelen was tijdens de oorlogsjaren niet alleen een welkome bijverdienste, maar duidelijk ook een daad van verzet.

Recruten voor het Belgisch leger in 1940, inderhaast naar Frankrijk gebracht voor een versnelde opleiding.

De lichamen van de gefusilleerde verzetsstrijders Vandercoilden en Van Caeneghem werden onder massale belangstelling naar Ruien overgebracht.

Na de bevrijding werd op het domein Calmont een krijgsgevangenenkamp ingericht.

De leden van het georganiseerde verzet, de zogenaamde “witte brigade”.

Het kasteel van Calmont werd tijdens de Tweede Wereldoorlog ingericht als V1-basis, en door de Duitsers vernietigd bij de terugtrekking.

Archeologie

Kluisbergen is een echte archeologische hotspot. Verschillende opgravingen in onze deelgemeenten hebben boeiende sporen opgeleverd van bewoning in de prehistorie, de oudheid en de middeleeuwen.

Archeoloog in actie bij opgravingen in Ruien.

Impressie van onze streek in de prehistorie.

Vondsten uit de opgraving “Rosalinde” in Ruien.

Proxy Delhaize Kluisbergen

Oudenaardebaan 2/0001 - 9690 Kluisbergen

Telefoonnummer: 055/31.49.72

Openingstijden:

Maandag: 08.00 - 20.00 uur

Dinsdag: Gesloten

Woensdag - zaterdag: 08.00 - 20.00 uur

Zon-& feestdagen: 08.00 - 20.00 uur