De hemel en hel van Mark en Vincent
Elke dag staan er lange rijen wachtenden voor de ingang van het museum. Velen komen van ver. Heel ver, soms. Maar ze hebben het er voor over. Ze willen deze, voor hen bijzondere ervaring, niet missen. Voor sommigen is het bijna een moeten, zo kijken ze er naar uit. Sommige verbeeldingen die ze gaan aanschouwen zijn positief, licht, kleurrijk. Andere zijn soms donkerder, beklemmender. In alle gevallen indringend, met grote zeggingskracht. Op bedevaart naar ........ Vincent Van Gogh in het Vincent van Gogh museum in Amsterdam.
De hemel en hel van Mark en Vincent
Page 1
Ik kwam er zelf voor het eerst als jongetje van 14 jaar in het kader van een kunstgeschiedenis project. Ik had natuurlijk wel eens een museum van binnen gezien, maar wat ik daar zag boeide me zeer. Wauw, wat een expressie, wat een kleuren, wat een licht. En wat een verhalen. Positieve zonnige landschappen, maar ook schilderijen met iets van een donkere ondertoon. Dat voelde ik toen al aan. In het laatste jaar van ons studeren aan de kunstacademie moesten mijn studievriend en ik een keuze maken voor een afstudeeronderwerp. Mijn studievriend Mark koos voor „het geheim in of achter het werk van Van Gogh“. Het onderwerp werd uiteindelijk na veel discussie gehonoreerd maar met de nodige aarzelingen. De afstudeercommissie betwijfelde of mijn studievriend Mark dit wel tot een goed einde zou brengen en - het moet gezegd - hun twijfel bleek, achteraf bezien, niet onterecht. Maar niet om de reden die zij dachten…….. Mark was er diep van overtuigd dat Van Gogh met sommige van zijn schilderijen een geheim wilde vertellen. Toen ik hem vroeg welk geheim dat dan was, zei hij tegen mij dat hij dat ook niet wist, want anders zou het immers geen geheim meer zijn. Het was een gevoel, zei hij. Iets wat hem niet los liet. Na uren, dagen en maanden van diepgaande studie had Mark het uiteindelijk ontdekt. Dat kon alleen als je de schilderijen in het echt zeer diepgaand bestudeerde. Je kon het niet zien op reproducties. Het geheim dat Mark ontdekte liep parallel aan de psychische toestand waarin Van Gogh verkeerde. Het was de periode van twijfel aan zichzelf en aan zijn schilderkunst. Zijn werk was toen (ergens rond 1888/1889) niet geliefd en Van Gogh kon zichzelf nauwelijks in leven houden. Van Gogh werd er soms depressief van. Hij kreeg waandenkbeelden. Mark liet me zijn ontdekking van het geheim zien in het museum. Met name het schilderij van holle eiken langs een pad in het landschap (oaks in a hollow). Als je heel goed kijkt kan je in de holte van de boomstammen kleine gezichtjes zien. Je moet inderdaad wel erg goed kijken, maar dan kan je het - tot mijn eigen stomme verbazing - inderdaad daadwerkelijk zien. Hele kleine verwrongen gezichtjes met mondjes en oogjes, schreeuwend van pijn en kwaadheid. Echt verbazingwekkend! Dit schilderij was - aldus mijn studievriend Mark - de weerspiegeling van de geesteswereld van Van Gogh van dat moment. De gezichtjes waren volgens hem de duivels waar Van Gogh mee streed. Mark ontdekte ook dat Van Gogh in die periode in toenemende mate gebruik maakte van de kleuren blauw en ook wel oranje in zijn schilderijen. Blauw, de kleur van geestelijke gestoordheid en oranje de kleur van angst en beklemming. De weerspiegeling van iemands gesteldheid, aldus Mark. Die gezichtjes, wist Mark, zijn begonnen in 1889, zes maanden nadat hij zich in Le Village du Paradis et Enfer, een dorp ten noorden van Nice, had gevestigd. Dat was ook de start van een periode van een enorme energie bij Van Gogh wat leidde tot 38 schilderijen in 1 jaar tijd. Mark ontdekte tijdens zijn diepgaande onderzoek ook dat de weinige critici die zich werkelijk toewijden aan een echt grondige analyse van Van Gogh zelf ook geestesziek werden net als Van Gogh zelf. Zij probeerden werken van hem na te schilderen en stierven uiteindelijk op dezelfde wijze als hij.
De hemel en hel van Mark en Vincent
Page 2
Mark was zo gefascineerd door dit alles dat hij besloot zijn afstudeerproject af te ronden op de plek waar dit schilderij was geschilderd; Le Village du Paradis et Enfer. Letterlijk en figuurlijk. Het hotelletje waar Vincent destijds een kamer had gehuurd bestond nog en de kamer van Vincent was nog beschikbaar. Mark ging van daaruit op zoek naar de plekken die als voorbeeld hadden gediend voor de schilderijen van Van Gogh om maximaal gevoel te krijgen met de wereld van Van Gogh. Maar één plek kon hij in eerste instantie niet vinden; de plek van de holle bomen langs het pad. Volgens de bewoners van het dorp die hij er naar had gevraagd bestond die plek ook niet; er waren geen holle bomen in de omgeving. Ik hoorde, in die periode dat Mark in Le Village zat, een lange tijd niks van mijn vriend. Ik kon geen contact krijgen. Ik besloot om dan maar zelf af te reizen naar Le Village omdat ik zeker wist dat hij daar toch wel moest zijn, en hij was immers mijn beste vriend. In Le Village werd me al gauw duidelijk waarom contact niet lukte. Mark lag in het ziekenhuis. Dat vertelde de hotelhouder me waar Mark een kamer had gehuurd. Precies, de exact zelfde kamer als waarin Van Gogh lange tijd leefde en zijn beste werken schilderde. Mark was er slecht aan toe. Hij was erg mager geworden, bleek, met holle ogen. Een beetje zoals op het laatste zelfportret van Van Gogh, waarin hij jaren ouder leek dan op een zelfportret van niet zo heel lang daarvoor. Dat beroemde zelfportret deed me eigenlijk altijd denken aan hoe Jezus van Nazareth er uit moet hebben gezien vlak voor zijn kruisiging. Het enige wat nog miste was een doornenkroon. Mark was er dus echt slecht aan toe. Maar het ergste was de helse pijnen in zijn hoofd en zijn verwarde manier van praten. „Ik was op zoek ……..naar het landschap van de holle eiken ……….en kon het niet vinden", zo zei hij moeizaam. Zijn ogen stonden paniekerig en keer op keer bezwoer hij mij: “ga niet naar het noorden, want dan overkomt je hetzelfde als wat mij is overkomen“. Het was niet duidelijk wat er nu precies aan de hand was met Mark en wat er nu precies was gebeurd wat had veroorzaakt dat hij zich in deze staat bevond. Hij was in zo’n slechte doen, had zulke helse pijnen en was zo verward, dat er dag en nacht iemand bij hem waakte. En toch....... diezelfde nacht toen de dienstdoende zuster even naar toilet moest heeft Mark zich van het leven beroofd. Hij kon de situatie waarin hij verkeerde van pijn en verwarring niet meer aan. Op dezelfde manier overigens als Van Gogh. Ik was bijzonder geschokt en erg verdrietig om op deze manier zo onverwacht afscheid te moeten nemen van mijn studievriend. We hadden helaas niet veel kunnen praten. Maar dat wat hij me had gezegd kwam keer op keer in mij op: „ga niet naar het noorden“. Dat deed ik - een paar dagen later - natuurlijk wel, want ik wilde per se weten wat er was gebeurd met Mark. Wat was hem overkomen? Dus ging ik zelf op onderzoek uit. Iets dreef me voort. De dag liep al bijna ten einde maar na urenlang zoeken in een volledig verlaten en ruwe streek ten noorden van Le Village du Paradis et Enfer vond ik - na afgedaald te zijn in een soort kratergebied - een plek waar een pad liep met daarlangs holle bomen. Het landschap van het schilderij van Van Gogh!
De hemel en hel van Mark en Vincent
Page 3
Het daglicht nam af en het werd al een beetje schemerig. Ik hoorde vanuit de holte van de bomen een heel zacht geluid komen en keek binnenin de holte om te zien wat dat geluid was. Vanuit het donker keken mij hele kleine boze gezichtjes aan die akelige geluiden maakten en sommigen spuugden een sap in mijn gezicht en in mijn ogen. Dat sap was iets chemisch want onmiddellijk stonden mijn ogen in brand en de pijn kroop al snel via mijn ogen door heel mijn hoofd. De pijn was verschrikkelijk. Ik realiseerde me vaag nog dat dit ook mijn studievriend Mark moest zijn overkomen. En ook Van Gogh. Zijn schilderijen waren dan dus helemaal niet een weerspiegeling van zijn psyche maar gewoon een verbeelding van de werkelijkheid! De psychische problemen zijn daarna pas echt ontstaan! Dat begreep ik nu. Mijn hoofdpijn was zo hels dat ik flauw viel en het donker mij omringde. Ik werd wakker in een bed in het ziekenhuis waar men mij vertelde wat er was gebeurd. Men was mij op diezelfde avond van mijn verdwijning gaan zoeken en een helikopter had mijn auto gelokaliseerd in het ruige landschap ten noorden van Le Village du Paradis en Enfer, in een kratergebied ontstaan doordat daar ooit eens iets uit de ruimte is neergekomen. Men heeft daarna de omgeving afgezocht en in een lichtbundel vanuit de helikopter mijn lichaam zien liggen. Daarom leef ik nu nog, want in het ziekenhuis zijn mij direct antistoffen toegediend en alle combinaties van antibiotica. Dat is bij Van Gogh niet en bij mijn studievriend Mark te laat gebeurd. Wel heb ik nog altijd last van veel hoofdpijn. Dat is iets wat alleen met schilderen minder wordt. Ik schilder daarom veel. Mijn productie is daarom gigantisch. Alleen dit jaar al 38 schilderijen. Het kleurpalet is wel verschoven. Meer en meer oranje en blauw. Ik exposeer binnenkort in een bijzaal van het Van Gogh museum. U bent van harte welkom ! Verantwoording Dit is vrij naar een verhaal dat ik ooit iemand eens lang geleden heb horen vertellen. Het is dus fictie. Het heeft mijns inziens alle elementen van deze prijsvraag in zich (kunst, religie, hel, hemel). De kleuring van deze elementen - en daarmee de kleuring van dit verhaal - hangt af van de definitie die ieder individu heeft van deze elementen. Het is daarmee een open verhaal zonder een keuze te maken of een oordeel te vellen. Dat is aan de lezer. Geert van der Leest, Augustus 2018, ingezonden in het kader van een schrijfwedstrijd Volzin 2018: ‘Kunst & Religie: Hemels of Hels?’, uitgeschreven door Volzin in samenwerking met Tilburg University en het festival November Music.
De hemel en hel van Mark en Vincent
Page 4