OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
Nr 01 . ođđajagimánu . 2019 . NOK 25
– DRONNEGIIN LEI HUI ÁLKI HUPMAT
NSR sov barkoem nænnoestahta åarjelsaemien dajvesne Čázetnjunit ihtán fas Hámmárfeasttas
Dállasteapmi
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
Mii dárbbašit du Buorre ođđa jahki! SÁMi ođasmagasiidna lea lávken ođđajahkái albma buriin vuimmiin. Mii dáhttut giitit buot lohkkiideamet, ja áinnas sávvat eambbo lohkkiid olahit. Mii leat mannan jagi hábmegoahtán aviisa sisdoalu ulbmiliiddámet mielde. SÁMi ođasmagasiidna dáhttu leat magasiidna, mii čiekŋu áššiide ja mas mii persovnnalaččat beroštit iežamet álbmogis. Mii dáhttut ráhkadit áššiid ja reportášaid sámi perspektiivvas. Mii leat dárkilit čuvvon Jovsset Ánte Sara doarruma stáhta vuostá. Son ii birgen Alimusrievttis ja bággehallá njuovvat ealus, jus ON ii doarjjo su ja jus fal stáhta guldala ON. Mii leat maid čikŋon Peder Sokki áššái, son maid lea diggome stádain, vuoigatvuođaid alde. Mii leat muitalan somás ja váivves áššiid ja mii leat álggahan ráiddu, man olis oahpat málestit, duddjot ja feara maid. Dát ráidu lea dehálaš sihke árbevirolaš máhtu seailluheapmái ja velá giela dihte. Barggadettiin, duddjodettiin ja málestettiin geavahit sániid, mat muđui soitet jávkat. Jus galgat beassat dáinna joatkit, de dárbbašit du veahki. Lea áibbas dárbbašlaš bisuhit lohkkiid ja oažžut lasi lohkkiid jus fal galgat ain beassat čállit sámi kultuvrra birra, čájehit ja oahpahit sámi árbevirolaš eallimis ja diehttelasat gozihit sámi vuoigatvuođaáššiid. SÁMi ođasmagasiidna muitala maid bárisin máttasámi áššiin. Dainna mii dáhttut joatkit ja mii dáhttut dan olis maid čuovvulit vuoigatvuođaáššiid. Dássážii leat buot máttasámegielat neahttaartihkkalat leamaš nuvttá lohkamuš. Mánu geažes mii bidjat dáidge áššiid plus-áššin, go mii dárbbašit du diŋgojeaddjin, vai SÁMi ođasmagasiinnas livččii boahtteáigi. Ovtta mánnui rahpat dál eanaš davvisámegiel artihkkaliid, maid diibmá čáliimet, vai don beasat lohkat min áššiid ja daid vuođul árvvoštallat diŋgošitgo SÁMi ođasmagasiinna. Ođas dán jagi šaddá E-aviisa. Dássážii magasiidna lea ilbman báberhámis ja mii leat lassin almmuhan artihkkaliid min neahttasiiddus. Mii sávvat E-aviissa leat sajis nu jođánit go vejolaš ja mii sávvat du oažžut lohkkin.
ANNE BERIT ANTI
Redaktevra . Redaktööre . Redaktør
SÁMi ođasmagasijne saemien saernieh jïh kreejnije tjaalegh åtna noerhte- jïh åarjelsaemien gïelesne jïh daaroen.
SÁMi ođasmagasiidna lea ođas- ja čiekŋudeaddji magasiidna mii ilbmá oktii vahkkui davvisáme-, oarjelsáme- ja dárogillii.
SÁMi ođasmagasiidna inneholder samiske nyheter og fordypende artikler på nordog sørsamisk, samt norsk.
Almmusteaddji . Utgiver: iSÁMi.Press AS ,Pb. 15 N-9735 Kárášjohka / Karasjok, Mobil: +47 906 242 96 info@samimag.no . www.samimag.no . FB facebook.com/sami.magasiidna . Twitter @sami_magasiidna Váldodoaimmaheaddji . Redaktööre . Redaktør: Anne Berit Anti, Mobil:+47 482 93 362, anneberit@samimag.no Hábmen . Hammoedimmie . Grafisk design: Nils Egil Gaup Prentehus: Trykkeri: Fagtrykk Idé AS Trøndelag Fylkeskommune: avd. kultur og regional har gitt støtte til utgivelse av sør-samisk innhold. ISSN: 2535-4221
PFU: The magazine is produced according to the Ethical Code of Practice for the Norwegian Press, and the Rights and Duties of the Editor 2
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
– DRONNEGIIN LEI HUI ÁLKI HUPMAT
Govven: Karl Alfred Larsen
Máret Ánne Sara beasai dronnet Sonjain deaivvadit gonagaslaš šloahtas. Máret Ánne beasai dronnegin ságastit dáidaga ja Jovsset Ánte duođalaš dili birra. – Orui nu issoras vuolgit šlohttii, muhto go de mieđustedje mu dronnega lusa ja mun bessen dearvvahit su, de oalggit gahčče. ČÁLLÁN : MÁRGGET JON BIRET ÁMMUNA ÁNNE BIRET Sámi Ođasmagasiidna hálešta Máret Ánnen njuolgga maŋŋel go lea galledan šloahta. Sutnje ain dovdu jáhkitmeahttun ahte lea fitnan dronnet Sonja guossis. – Sonja dovdui oba nanu nissonolmmožin. In dieđe vel áibbas sihkkarit makkár dovdu mus lea ja makkár jurdagat mus leat galledeames, muhto lei buorre sutn-
je hupmat. Ahte Dronnet guldala min, váldá min dili duođalaččat ja čájeha dan almmolaččat, lea mávssolaš. Dálkkoda dego veahá morraša ja addá čuovgga, muitala Máret Ánne.
Čálii reivve dronnegii Ovdal juovllaid son bovdejuv-
vui oassálastit dronnet Sonja dáiddačájáhussii. Justa dalle lei Máret Ánne bearrašis hui lossa dili, go viellja vuoittáhalai Alimusrievttis ja Stuorradiggi doarjjui áitagiid baggonjuovvat masá olles su ealu, vaikko Jovsset Ánte lea guoddalan duomu Ovttastuvvon Našuvnnaid olmmošvuoigatvuođakommišuvdnii.
Loga eambo
3
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
– Lei hui lossa áigi mis justa go dát bovdehus bođii. Stáhta ii beroštan ONs, ii beroštan olmmošvuoigatvuođain ja guhkkin eret mis olbmuin. Lossa mielain čállen dronnegii čilget dili ja ahte mu dáidaga man dáhtui čájehit ii leat čikŋan ja guoimmuheapmin. Dáidda čilge viellja ja min dili, makkár váikkuhusat dán áššis leat sihke villjii, servodahkii, ealáhussii ja Sámi kultuvrii. Reivves bivden dronnega gullat man birra dáidda lea, ovdalgo son bijašii dan galleriijai, čilgii Máret Ánne beaivvi ovdal go lei šloahtas.
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2018
– Álggus suorganin, ja dovden hui balus
– Bessen guhká dronnega luhtte Máret Ánnes beasai guhkit go plánejuvvon dronnegin ságastit.
Bovdejuvvui šlohttii
– Ain fitne skoalkkuheame uvssa, go munno ságastallan áigi lei áigá nohkan. Dronnet siđai sin vuordit go dáhtui gullat maid mun muitalin. Son dovdui berošteame viellja áššis, ja lohka Sámi leat alcces erenoamáš báiki máid máŋgii lea galledan. Son jearahii nu olu, ja mun geahččalin čilget buoremus lági mielde. Čilgejin movt min eatnamat rieviduvvojit, seammás go bohccot bákkuin njuvvojuvvojit. Sii hávkadit min ja jávistit min eallima ja kultuvrra.
Dronnet logai Máret Ánne reivve ja válljii vuostáiváldit Máret Ánne šloahtas. – Álggus suorganin, ja dovden hui balus. Dattetge dihten ahte ean galgga dušše gáfe juhkat ja dálkki birra hupmat. Mus lea dáidda ofelažžan ja dan vuođul human. Mu mielas lea stuora dáhpáhus ja hui mávssolaš ahte dronnet deaivvada muinna ja ahte son guldala min dáidaga, dilli ja ášši , lohká son. Lea “Spirals of the Pile” dáidda mainna Máret Ánne lea bovdejuvvon čájehit Dronnega galleriijas. – Dát dáidda lea oassin Pile o´ Sapmi prošeavttas máid vuolggahin čalmmustahttet boazodoalu dili ja Jovsset Ánte dili ášši. Dát dáidda ii leat čikŋan ja guoimmuheapmin, go mii leat oba duođalaš ja ilgadis dilis. Dáidaga ferte duođas váldit, go dat hupmá. Dat govvida bures Jovsset Ánte ášši ja maiddái Norgga stáda daguid. Dáidda lea dego morálalaš tráhppá. Don válljet lávkkut go bajás vai njiejat go 4
vulos. Erenoamážit stáhta, lea dakkár dilis ahte fertejit veardádallat gorgŋot tráhppá, ovdalii go vulos njiedjat nugo dahke Stuorradikkis go fámuin ja bákkuin bággeje Jovsset Ánte čippiid ala. Dál lea áigi ahte stáhta jurdila. Jotket go duolbmut min rivttiid ja uhkidit min boahtteáiggi? Ja de in oaivvil dušše mu vielja, muhto olles boazodoalu, min eatnamiid, min rivttiid ja min boahtteáiggi.
– Logai go dronnet áigut veahkehit du vielja ja earáid dán dilis?
Govven: Karl Alfred Larsen
– In dovdda ahte mun sáhtán njuolgut gáibidit dronnegis maidege. Mun sahtan sutnje addit dieđuid, reaidduid, máid son sáhttá geavahit almmolašvuođas jus dan dáhttu. Ledjen vuosttažettiin čilgeme ja gaskkusteame min duohtavuođa dáidaga bokte, ja dronnet rabai šloahtta uvssaid ja suovai mu dan dahkat. In dieđe máid dronnet dainna dahká, muhto sus lea dál dáidda, diehtu, almmolašvuohta ja buot vejolašvuođat.
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
“Spirals of the Pile” dáidda mainna Máret Ánne lea bovdejuvvon čájehit Dronnega galleriijas.: Priváhtta gova. 5
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2018
NSR sov barkoem nænnoesta NSR sov barkoem nænnoestahta åarjelsaemien dajvesne aktine lissie voenges siebrine. Dïhte orre voenges siebrie Guevteli saemieh sæjhta barkedh åarjelsaemien gïelem gorredidh jïh vielie fokusem bïejedh haestiemidie reaktajgujmie mejtie åarjelsaemien dajvine åtna. TEEKSTE JÏH GUVVIE: TORGRIM HALVARI - JARKOESTIMMIE: ELLEN BULL JONASSEN
Åvtehke NSR:n orre voenges siebresne Thomas Ole Andersen veanhta voenges siebrie gellie vihkeles laavenjassh åtna daelie gosse Røros reeremetjïeltine sjïdteme. 6
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
ahta åarjelsaemien dajvesne Såemies våhkoej juassah eajhnadovvin Åarjel-Trööndelage jïh Hedmaarhken saemiej siebriem juekedh, guktie Røros jïh Tråante fïereguhten voenges siebriem åadtjoejin.
Voenges siebrie Rørosesne, Guevteli saemieh – NSR joe jienebh goh 50 lïhtsegh åtna. – Juktie sïjhtin aktem orre saemiesiebriem Tråantesne tseegkedh, dellie lij akte iemie evtiedimmie åarjelsaemien dajvesne staaresaemieh jïh mijjieh stoerrestaare Tråanten ålkolen fïereguhten voenges siebriem åadtjobe. Tuhtjem daate joekoen hijven jïh dïhte orre NSR-goevtese lea Unni Fjellheimen raeriestimmien mietie nommem åådtjeme dehtie vaeriedajveste gusnie Røros lea. Daennie dajvesne hov gellie veeljemelæstoeh, men mijjieh dïhte aajnehke voenges siebrie mij dan eadtjohke, guktie damtebe mijjieh aktem vihkeles funksjovnem utnebe, dïhte orre voenges siebrien åvtehke Thomas Ole Andersen jeahta. Guevteli saemieh – NSR:n mubpieåvtehke lea Unni Fjellheim, jïh doh jeatjebh ståvrosne leah Sagka Danielsen, Læjsa Pentha Granefjell jïh Stig Arne Somby.
STOERRE SOEJKESJH
darjomh maanide jïh noeride buektiehtidh, ståvroen åvtehke Andersen tjïelkeste jïh jeahta gïele jïh reaktagyhtjelassh læjhkan doh stoerre aamhtesh sjidtieh mejgujmie tjuerieh barkedh.
daennie moenehtsisnie. Mijjieh raeriestimmide seedteme Rørosen tjïeltese goh mijjien voestes politihkeles aamhtese, ståvroen åvtehke tjïelkeste.
Dïhte orre voenges siebrie aaj veanhta joekoen vihkeles vieDaelie gosse Røros reere- lie fokusem bïejedh dejtie sametjïeltine sjïdteme sijhti- emien reaktahaestiemidie mejeh meatan årrodh prosesses- tie åarjelsaemien dajvine åtna. ne juktie vuesiehtidh mij lea daerpies dennie orre reere- – Aadtjen hov aktem jïllemesreakta-aamhtesem åtneme. metjïeltesne Røros. Mijjieh stoerre lastoem utnebe – Mijjieh tjoerebe tjïeltese bi- aktem onne politihkeles vierevnedh guktie mijjieh sijhtebe hkiesijjiem darjodh mij vuarreeremetjïelte Røros edtja juh- tesje guktie mijjieh maehtebe tedh. Gïele, sijjienommh, gaaj- guhkiebasse barkedh dej saemihkh byögkeles dïenesjh edtjieh en reaktaj åvteste daennie dadaelie guektiengïeleldh sjïd- jvesne. Dan gaavhtan sijhtebe tedh jïh tjïelte edtja åarjelsae- seminaarem öörnedidh såemies mien gielese sjïehteladtedh, jïh faagealmetjigujmie jïh saemiedellie vihkeles bievnedh guktie politihkeles almetjigujmie NSmijjieh sijhtebe dam utnedh. R:ste gusnie daah maehtieh meMijjieh gihtjelgamme meatan atan årrodh ussjedidh gåabph årrodh prosessesne, guktie dan geajnoe edtja guhkiebasse juhåvteste tuhtjem mijjieh saemie- tedh dej reaktahaestemi sisnjeli siebresne aktem lissie vihkeles mejtie daennie dajvesne utnemisjovnem åadtjobe tïjjen åv- be. Ussjedibie mijjieh båatsoetese, Thomas Ole Andersen je- siebrine ektine maehtebe areenine årrodh dagkeres barkose, ahta. Andersen minngemosth jeahta mij gegkeste voenges siebrie ÅARJELSAEMIEN sæjhta 3-4 tjirkijh saemiedægREAKTAH kan åadtjodh mubpien saemiedigkieveeljemen mænngan. Siebrie joe raeriestamme aktem jïjtse saemien sijjienommemoenehtsem tseegkedh Rørosesne juktie soejkesjh jïh åssjalommesh darjodh juktie guektiengïeleldh tsïeglh, jïh reaktoe saemien sijjienommh åadtjodh.
Dïhte orre voenges siebrie Guevteli saemieh – NSR stoerre soejkesjh åtna. – Mijjieh raeriestamme såemies almetjh mah mijjen mïelen – Mijjen håhkoe lea jienebh mietie byöroeh meatan årrodh
Cavgil midjiide!
info@samimag.no
7
NSR nanne bargg OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2018
NSR nanne barggustis Máttasámis áibbas ođđa báikkálaš servviin. Ođđa searvi Guevteli saemieh bargagoahtá sihkkarastit máttasámegiela ja geavahit návccaid máttasámi guovllu vuoigatvuođaáššiide. ČÁLLÁN JA GOVVEN: TORGRIM HALVARI
Moatti vahku áigi mearriduvvui Mátta Trøndelága ja Hedmárkku sámesearvvi juohkásit guovtti sadjái, nu ahte Rørosas ja Troanddimis lea goabbáge báikkálaš searvi. Røros báikkálašsearvi, Guevteli saemieh – NSR leat dál juo háhkan 50 miellahtu. – Go juo Troanddin sávai sierra sámesearvvi, de lei lunddolaš ásahit searvvi sihke Troanddin gávpotsámiide ja sámiide olggobealde gávpoga. Min mielas lea máilmmi buorre čoavddus ja mii leat Unni Fjellheim nammaárvalusa Røros váriid ektui váldán vuhtii. Dán guovllus leat máŋga válgalistta, muhto mii leat áidna báikkálašsearvi mii bargá aktiivvalaččat, nu ahte dovddan mis stuora ja dehálaš bargu, čilge Guevteli saemieh searvvi jođiheaddji Thomas Ole Andersen. Guevteli saemieh – NSR nubbinjođiheaddji lea Unni Fjellheim. Muđuid stivrras Sakka Danielsen Fjellheim, Reisa Penta Granefjell ja Stig Arne Somby. 8
STUORA PLÁNAT Ođđa báikkálaš searvvis Guevteli saemieh - NSR leat stuora plánat.
MÁTTASÁMI VUOIGATVUOĐAT Searvi lea juo árvalan ásahit sierra sámi báikenammalávdegotti Rørosii mii pláne ja – Mii dáhtut fálaldagaid árvala guovttegielat šilttaid mánáide ja nuoraide, čilge ja gii goziha ahte šaddet ristivrajođiheaddji Andersen ja evttes sámi báikenamat. lohká stuorámus áššit mainna dáhtut bargat leat gal giel- – Mii leat árvalan olbmuid la- ja vuoigatvuođaáššit. lávdegoddái ja sádden árvalusa Røros suohkanii. Die Dál go Røros lea oassin giel- lea min vuosttaš unna politilahálddašanguovllus de dáh- hkalaš ášši, lohká stivrajođitut searvat bargui movt háb- headdji.
Mii dáhttut politihkalaš foruma gos geahčadit movt bargat máttasámi vuoigatvuođaáššiiguin met giellahálddašangieldda. – Mii fertet muitalit maid dáhttut. Giella, báikenamat ja almmolaš bálvalusa han galget dál guovtti gillii ja dalle lea dehálaš ahte muitalit movt mii dáhttut dán. Mis lea jearran searvatgo prosessii ja nu oaidnit ahte min searvi oažžu dehálaš barggu ovddasguvlui, lohká Thomas Ole Andersen.
Ođđa báikkálaš searvi oaivvilda dehálažžan vuoruhit bargat vuoigatvuođaáššiin Máttasámis, go doppe leamaš olu hástalusat. – Máttasámis lea leamaš okta alimusriekteášši. Mii dáhttut politihkalaš foruma gos geahčadit movt bargat máttasámi vuoigatvuođaáššiiguin. Mii dáhtut seminára lágidit gosa bovdet fágaolbmuid ja NSR politihkkáriid dáid áššiid digaštallat. Maiddái dáhtut ovttasbarggu boazosámiiguin, lohká Andersen ja sávvá sin searvi nagoda 3-4 áirrasin olahit Sámediggái boahtte sámediggeválggas.
gustis Máttasámis SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
Guevteli saemieh NSR báikkálašsearvvi jođiheaddji, Thomas Ole Andersen illuda bargagoahtit veahkkin hábmet Rørosa giellahálddašanguovlun. 9
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2018
Nuppelogis ledje boahtán guldalit maid mearrasámi searvi GULA áigu ovddidit Hámmárfeasttas.
RIEBANSILBA DUODJI: Dagrun Sarak Sara mui
Čázetnjunit ihtán fa
-Leat máŋga ášši manin lea váttis loktet ovdán mearrasámevuođa dáppe Hámmárfeasttas. Lea goit dehálaš diehtit gos olmmoš boahtá, ja dovdat sihke iežas kultuvrra ja identiteahta, vaikko juoga lea jávkan. ČÁLUS JA GOVAT: MÁKKIID MÁRGGET / ÅSA MÁRGGET ANTI Nu lohká mearrasápmelaš Åse Småvik, okta sis geat čoahkkanedje Hámmárfeastta girjerádjosis skábman, gullan dihte mo GULA mearrasámi searvvis áigot loktet mearrasámevuođa Hámmárfeasttas. – 10 jagi dassái goit lei unnán beroštupmi sohkadutkamii, ja jus fuomášedje sis leat vel ”čázetnjunit” sogas de eai joatkán soga dutkamis. Olusat baicce rogge ovdán iežaset máttanorgalaš soga, ožžo vaikko vel leat rievvárat, de dat ii dahkan maidege, beare ii lean sápmelaš, čilge Småvik. Småvik jáhkká šaddat guhkes mátki nanosmuvvat ja 10
njuolggočilggiin gavžát ja rámiin čájehit sápmelašvuođa.
Åse, geas alcces ii leat vel gákti, muhto áigu skáhppot.
– Lea guhkes vádjoleapmi mii – Váttis defineret lea leamaš lossat, dovddasta sámenisu ja imašta man olu- mearrasápmelačča sat son masse eatnigielaset dan Eallilan meron Sállan-sullos, mátkkis. Tom Mortenson, Duorppalvuonas oaivvilda váttisin dán áigge -Leago dál áigi čájehit fas šat defineret mii mearrasámegámanjuniid? vuohta lea. Su mielas lea beare – Na lea goit beroštupmi dasa boazosámi kultuvra seilon riglassánan sakka, vástida Små- godahkan servodahkii. vik ja namuha erenoamážit lassánan beroštumi mearrasá- – Mearrasámit elle dego eará mi gáktái. Go olmmoš diehtá guolásteaddjit ja šibitdoallit ahte su ruovttubáikkis lea iežas muđui ge rittus, áidna mii sirrii gákti, de dat lea hirbmat miel- lei giella, go sii vel gárvodedje lagiddevaš, movttain muitala maid dáččan, čujuha almmái
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
itala ahte GULA searvi lágida duodjekurssaid.
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SKUVLANUORAT: Breilia skuvlla sámegiel oahppit fitne ságastallamin mearrasámiid birra.
as Hámmárfeasttas
ILUS: Mearrasápmelaš Åse Småvik (olgeš bealde) giitala go GULA mearrasámi searvi viiddida doaimmaidis maiddái Hámmárfestii. Dá nubbijođiheaddji Dagrun Sarak Sara (gasku) ja stivrralahttu Rakel Solvang. 11
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2018
2/3 ássiin ledje sámit
GULA-searvi háliida ge álggahit dál gávnnadanbáikki maiddái Hámmárfeastta sápmelaččaide. Sus eai leat logut das man olu sápmelaččat dál ásset dán gávpogis ja guovllus, muhto 1900 olmmošlohkamat čájehit ahte dalle ledje goit 2/3 ássiin dán guovllus sámit.
MII LEA DÁLÁ MEARRASÁMEVUOHTA? Åse Småvik ja Tom Mortenson digaštallaba gávdno go mearrasápmelaš šat dán áigge.
– Doaivut goit ahte mis lassánit miellahtut, go dál leat mearrasámit fas morráneamen. Searvi maid lágida Sámi álbmotbeaivve doaluid gávpogis numo moddii ovdalge leat dahkan. Mii háliidit fuomášuhttit sámevuođa Hámmárfeastta guovllus, mii diehtit ahte dáppe leat olu sámit. Min historjá lea leamaš jávohaga doarvái guhká dál, deattuha Dagrun Sarak Sara, gii lea ieš Lávželuovttas eret, gávpoga lahka. Dál son áigu geavahit návccaid gávpogis, gos son bargá, vaikko ássá bearrašiinnis Álttás.
– Dáppe olbmot háliidit sámegiela oahppat ja duddjot, ja mii fertet bargat dan ovdii. Dáppe leat olu sámi báikenamat, ja lea beare dušši sáhka ahte gielddaid ovttasteamis beare Fálesnuorri daguha ođđa gieldda sámegiGÁVPOGIS GÁVNNADIT: GULA searvvi mielas lea dehálaš ahte lea gávnnadan- eldan, deattuha Dagrun, gean báiki gávpogis. Kurssaid lassin lágidit maid Sámi álbmotbeaivvi doaluid Hámmielas sámevuohta galgá Hámmárfeasttas márfeasttas maid leat seamma gii orru dál Hámmárfeasttas ja arkkat, numo sámegiella, ja lunddolaš go eará guovlluin. imašta mo áigot loktet dál go olu dábit ja vierut leat šat juoidá mii ii šat leat. sihke sámi ja davvinorga- Sara ii mieđit dasa ahte Hámmárfeasta lei ovdal nu vearlaččat. rái ahte gohčodivččii dan ”sáGULA-searvvi nubbin jođiheaddji Dagrun Sarak Sara – Mu áddejumi mielde son mevašálaččaid gávpogin”. ádde ahte olbmuide sáhttá čatná sámevuođa gillii, muhorrut váttis defineret mii to sámevuohta lea juoga min – Dáppe lei dakkár oaidnu mearrasámevuohta lea, go siste, man mii dovdat hui ahte sámevuohta ii gullan dán eai leat šat čielga kulturme- čiekŋalit, son iská čilget. gávpogii. Vaikko min áhkut 12
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
sámástedje, de eai mieđihan iežaset sápmelažžan, dadje ahte sii ohppe sámástit badjeverddiin. Dasa mii mánát jáhkiimet, go eat diehtán buorebut, himáhallá mearrasámenisu.
Dáhttu Canada vuhtiivdit Wet´suet´en álbmoga vuoigatvuođaid
– Oahpa sámástit Sus alddis lei álkes geaidnu oahppat sámástit, vuos sámegiel kursa, dasto siseatnan sámeisit, ja sudno mánát ohppe sámemánáidgárddis sámástit, ja son lea de mánáin oahppan. Dagrun bohkosemiin ávžžuha earáid ge dahkat numo son, kurssa vuos, ja de mánáid. – Deháleamos ráva mus lea vuos balu vuoitit ja duostat hállagoahtit, iige vuordit. Gieskat han Fálesnuori váile 100-jahkásaš sámeáhkku Agnete Hansen Lorås gudnejahttojuvvui Dán jagi sápmelažžan, go viimmat duosttai dovddastit sámevuođas dáruiduhttima maŋŋá. Dát lea illudahttán olu mearrasámiid. – Oh, gal dat leai rievttes buorre, dan son ánssášii, vaikko ii dáidde álki 70-jagi čiegadeame maŋŋá dovddastit sámevuođa, láhttesta Dagrun. – Lea dehálaš ahte vuorrasat láidestit min ná boahttevuhtii ja čájehit čielga bálgá nuorat buolvvaide ja olles servodahkii, illuda Dagrun Sarak Sara. Son lea maid ieš láidesteaddjin mearrasámiide, go lea gieskat váldán ruovttoluotta iežas soga sámegoarggu Sarak, man geavaha gaskanamman. – Jáhkán ahte eará ge sámegoarggut bohtet atnui mearrasámis dás duohko.
Gova: This Is Treaty Land.
Norgga Sámiid Riikkasearvi dáhttu Kanada stáhtaministara Justin Trudeau vuhtiiváldit eamiálbmotvuoigatvuođaid ja bissehit veahkaválddi, mii dáhpáhuvvá Wet´suwet´en aktivisttaid vuostá. – Mii váivašuvvat go Kanada eiseválddit fámuin váldet min oappáid ja vieljaid, lohká NSR jođiheaddji Runar Myrnes Balto. NSR lea rabas reivve čállán Kanada ambassádii maŋŋel go Kanada politiijat mannan vahku fámuin gevreje Wet´suwet´en aktivisttaid, geat ledje gidden geainnu vuosttildan dihte Coastal GasLink gássarevrre huksemiid British Columbias. – Govat, maid mii leat oaidnán, eai atte doaivaga olmmošvuoigatvuhtii ja soabadeapmái, go vearjuduvvon politiijat fallehit ráfálaš eamiálbmotaktivisttaid. Mii dáhttut stáhtaministara ja Kanada eiseválddiid doahttalit aktivisttaid olmmošvuoigatvuođaid ja Wet´suwet´en-álbmoga rievtti iešmearrideapmái, lohká Balto.
– Sádden listtu ođđa ráđđehussii Sámediggeráđđi lea sádden ráđđehusšiehtadallamiidda listtu áššiin, maid dáhttot bellodagaid váldit mielde ođđa ráđđehusjulggaštusas. – Go Gurutbellodat bođii ráđđehussii diibmá, de viimmat dáhtto máttasámi kulturviessu Saemien Sijte hukset. Go Risttalaš álbmotbellodat dál lea ruovttoluotta ráđđehusas, de jáhkkit barggu ovdánit ja ahte ráđđehusas leat eanet sámepoliti-
hkalaš áigumušat, dadjá Sámedikki presideanta Aili Keskitalo preassadieđáhusas. Son čujuha ahte Bondevika 2-ráđđehusa áigge, mas ledje mielde Risttalaš álbmotbellodat, Olgešbellodat ja Gurutbellodat, de ásahuvvui finnmárkkuláhka, konsultašuvdnaprosedyrat ja sámi ofelaččat -prošeakta álggahuvvui. – Mis leat ain ollu gáibideaddji áššit, mat gusket sámiide, ja mis leat čielga vuordámušat ahte ođđa ráđđehus buktá positiiva bohtosiid midjiide sámiide, cealká Keskitalo loahpas.
Duhtavaš go guollebiebmanlohpi hilgojuvvo Finnmárkku fylkkagielda mearridii ovddit jagi addit lobi luossa-, dápmot- ja girjeluossabiebmamii Vebovttus, Davvenjárgga gielddas. Lobi váide Sámediggi, Heidi Persen ja Ingunn Utsi. Sámediggi cuiggodii go eai leat vuhtiiváldán ahte guovlu lea deaŧalaš mearrasámi guovlu. Guolástusdirektoráhta hilggui Finnmárkku fylkkagieldda mearrádusa ja oaivvilda earet eará ahte Finnmárkku fylkkagielda ii leat vuhtiiváldán erenoamáš suoji, mii sámiin lea álbmotrievtti mielde. – Mun registreren ahte Guolástusdirektoráhta bidjá deattu erenoamáš ovddasvástádussii, mii Norgga eiseválddiin lea sámiid guovdu. Dainna lean hui duhtavaš. Ohcan sáddejuvvo Rogalándda fylkkagildii ođđa meannudeapmái ja Sámediggi áigu čuovvulit ášši viidáseappot, dadjá sámediggeráđđi Silje Karine Muotka, preassadieđáhusas. 13
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2018
Mii ráhkadit juohke vahku reportáša sámi árbevirolaš eallimis m -hiid vai bivvat. Dolin eat geavahan kartáŋggaid, muhto aivve
Dállasteapmi
Go gápmagiid áigu dállastit - de fertet vuos suinniid biđget, vai eai leat nu čoahkis. 14
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
man nu hámis. Dál de lea buolaštan ja mii áinnas coggat goikkee fal suinniid. Dál mii oahppat dállastit Elen Marianne Utsiin.
Go dan leat dahkan de čohkket suinniid čorpma birra ja cokkat gápmaga sisa
Juolggi nahkehat gápmaga sisa dokko gokko giehta lea leamaš. Suinniid fertet vel stellet vai lea vuogas juolgái. Suoinnit galget leat birra juolggi gápmaga siste. Ovdalaš áiggi lei hui dábálaš rabasjuolggi nahkehit dállastuvvon gápmaga sisa ja vázzit nu. Dán áiggi cogget dábálaččat ullokartáŋgga vel gápmaga siste. De bidjet suoinni dušše vuđđui.
15
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2018
Dán vahku beakkálma
Juohke vahkus ságastit áigeguovdilis sápmelažžan. deaddji ja girječálli Susanne Hætta, gii lea hui áigegu Synnøve Persen birra. Susanne lea maid beassan girje Sven Utsi. Maiddái sudno birra lea almmuhan girjji. Buoremus biebmu? Bohccobiergu
Movt lea okta dáb bargobeaivi dus? Go juo in lean m Stjerkamp nammasaš Buoremus jugos? vus, de lea mu bargob Čáhci ná: Njuiken diibmu 0 Buoremus bivttas? bovttán mánáid diibm Guovdageainnu gákti de lea iđitbiepmu ja bargu gaskkal diibmu 1530. Dasto leat má Favorihtta ivdni? Čáhppes ja fuobmát juoidá o mánáiguin. Dasto le bargu gaskkal diibmu Buoremus girji? «Det er lenge til skumring» 23 ovdal go lea nohkk gi. Bealli mu bargoá man Tharaniga manna hálddahuslaš Rajah lea čállán aimmaide. Nubbe b lea dáiddálaš bargu. Buoremus lávlla? dál lean čállime Máze Johan Sara jr. lávlla kku birra girjji ja bar “Dolla” TV-koneapttain.
Vuolgit dal gal maid galggašii, árvalii čurrotge, go bihkkii darvánii.
Ellen Brita Anti
1. Guktie Nils Aslak Valkeapääen gåetien nomme mij daelie tjiehpiedæjja- jïh dotkijegåetine åtnasåvva? Mii lea Áillohaš-rohki dálu namma, gos dáiddárat ja dutkit besset orodit?
Gii lea vuoitán Kara-Cross -skohtergilvvu 5 gearddi? 4. Guktie skoltesaemien joejkemevuekien nomme? Manin gohčodit nuorta laččaid luođi?
2. Mij åejviesisvege gosse mae- 5. Mij lij voestes åarjelsaemien tjïelte mij meatan sjïdti saemiliegoervem jurjehte? Mii lea váldoávnnas go áiggut en gïelen reeremedajvesne? márfut? Mii lei vuosttaš Mátta-Sámi gielda, mii searvvai sáme3. Gie skovteregaahtjemem Kara-Cross vitneme vïjhth? gielaid hálddašanguvlui? ámmi, 2. Maelie / Varra, 3. Iisko Matti Näkkäläjärvi, 4. Leu´dd, 5. Snåase
16
OĐĐASAT . SAERNIE . NYHETER
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
asa árgabeaivi
Duodječájáhus rahpá Sámemusea Siidda čájáhusjagi 2019
Dán vahku beakkálmas lea govviuovdil go áiddo lea almmuhan girjji ečállin hui láhka sihke Mari Boine ja . Oahpásnuva donge su árgabeaivái.
bálaš
Mii inspirere du? Dušše dat ahte lean olmmielde moš lea eanet go doarvái š gilv- inspirašuvdna. beaivi 06.30, Movt buoremus mu 7:s, vuoiŋŋastat? dasto Vuoiŋŋastan buoremus go u 08- lean irggi mielde oagguállásat me. Juo beare almmut ahte ovttas Johan Sara Jr. lea mu irgi. ea fas u 21 ja Mii dárbbašat buoret kanái- Sámi. Movt dan oažžut? áiggis Mii Sámis fertet guhte š do- guoibmáseaset loktet ja bealli rámidit, muhto mii fertet .Justa maid bargat dan nammii ejoav- ahte earátge besset gullat rgame daid buriid historjjáid sámiid birra.
QUIZ
Govven: Máhtte Sikku Valio
Sámemusea Siidda vuosttaš čájáhus dán jagi lea duodječájáhus “Eatnama fámolaš jienat”, mii čájehuvvo gitta njukčamánu 17. beaivái. Duojára Jouni S. Laiti dujiin lea geahčastat sámi duoji otnábeaivái. Čájáhus addá galledeaddjái vejolašvuođa beassat oaidnit dálá sámi duoji, sihke árbevirolaš hámis ja ođđaáigásaš dáiddaduodjin. Dujiiguin Jouni S. Laiti muitala sámi čábbodatipmárdusas ja materiálageavaheamis dán áigge. Daid lassin Laiti duojit maid buktet ságastallamii duoji eallinvuoimmi otná máilmmis ja speadjalastet mii Sámis ja máilmmis sámiid birra dáhpáhuvvá. Muhtin dujiiguin Laiti
váldá dihtomielalaččat oasi dálá servodatságastallamii. Duodji ii leat sámiide dušše vuohki buvttadit ávdnasis diŋggaid, muhto dat lea okta sámiid siskkáldas gulahallangaskaomiin, giella man ipmirdit dat, geat leat dan oahppan dulkot. Laiti vuohki searvat servodatságastallamii dujiid ja duddjoma bokte lea ovdamearka sámi jaskes servodatságastallamis. Duojár ja duodjeoahpaheaddji Jouni S. Laiti lea eret Ohcejoga siste. Son lea guhká oahpahan garraduoji Sámi oahpahusguovddážis. Dál Laiti lea gárveme duoji masterdutkosa Sámi allaskuvllas Guovdageainnus ja čájáhus gulláge Laiti duodjemasterbargui.
Cavgil midjiide! Nuvttá appa Sápmi quiz? vieččat play-dahje app-gávppis.
+47 48 29 33 62 info@samimag.no
1. Lássá 17
ALMMUHUS . BÆJHKOEHTIMMIE . ANNONSE
SÁMi ođasmagasiidna . 01 . 2019
SÁMEGIELKURSSAT . SAEMIEN GUVSJH SAMISKKURS
Sámegielkurssat neahttas . Nettbaserte samiskkurs DAVVISÁMEGIELA LÁIDEHUSKURSA - Vuosttas lávki Elementærkurs i nordsamisk
DAVVISÁMEGIELLA -Samisk 1-2-3-4 Nordsamisk nybegynnerkurs
SAEMIEN KUVSJH - Åvtese 1-2-3 Sørsamisk nybegynnerkurs
JULEVSÁMEGIELLA - Samisk 1-2-3-4 Lulesamisk nybegynnerkurs
JUOIGGAS / JOIK
Interaktiiva CD ja neahttaoahpponeavvu, mas 9 čeahpes juoigi juiget oktiibuot 25 luođi. En interaktiv ressurs (CD eller online), der du lærer deg 25 joiker av mange av Sápmis beste joikere. Buohkat, geat leat registrerejuvvon Norgga ássin sáhttet ohcat kursamávssu ruovttoluotta máksima, go leat čađahan kurssa. Kursavgift refunderes etter gjennomført kurs for personer med norsk bostedsadresse.
Eambo dieđut / Mer info: www.e-skuvla.no
18
S ÁMMi ioođđa as m s maaggaas si iidi dnnaa . . 0214. .22001 198 SÁ
FITNODAGAT 2018
.. . . ALMMUHUS ALMMUHUS BÆJHKOEHTIMMIE BÆJHKOEHTIMMIEANNONSE ANNONSE
Averdi Karasjok Tlf. 78 46 61 16
karasjok@averdi.no/www.averdi.no
Giellakurssat - Oahpponeavvut
FITNODAGAT 2018 Karasjok Jorgalan-jaAverdi dulkonbálvalusat Tlf. 78 46 61 16 www.abc-company.no karasjok@averdi.no/www.averdi.no
Jorgalan-ja dulkonbálvalusat www.abc-company.no
HOTELL Kalastajan Majatalo Hotel, Karigasniemi FI-99950 KARIGASNIEMI +358 40 729 9637 sales@kalastajanmajatalo.fi www.kalastajanmajatalo.fi
Giellakurssat - Oahpponeavvut
Jorgalan-ja dulkonbálvalusat www.abc-company.no urho@sarres.fi
ClipboardPageNumber
ClipboardPageNumber
Opplæring i B-BE-S Tlf: 901 62 665 nilmasar@online.no
http://www.karasjok.kommune.no
Jorgalan-ja dulkonbálvalusat www.abc-company.no
Doarjjo báikkálaččat! Støtt lokalt! ClipboardPageNumber
1919
Fra / from: SÁMi ođasmagasiidna Pb 15 9735 Kárášjohka/Karasjok Norga/Norway
Kampánjafálaldat / Kampanjefaalenasse /Kampanjetilbud:
– Go sánit eai leat šat, de ferte juoiggastit.
Geassekampánja!
Digitála + bábir: 1 mánu, 50 ru
Sommerkampanje! Digital + papir: 1 måned kr 50 Loga SÁMi ođasmagasiinna geassemánus! Les SÁMi ođasmagasiidna i sommeren!
Diŋgo / Dongkh / Bestill: SÁMi ođasmagasiidna: Govva: Per Heimly
Digitála + bábir, 3 mánu:
290 ru.
Sámi Našunálateáhter Beaivváš álggaha ođđa jagi luđiiguin ja bovde JUOIGDigitála + bábir, 6 teáhtergehččiid mánu: 490 ru. GAS-konseartačájálmasain mielde musihkalaš mátkái miehtá Sámi.
Digitála + bábir, 12 mánu:
Bearjadaga guoimmuhed- bagadallama olis čatnan je neavttárat ja juoigit oktii. Mary Sarre, Iŋgor Ántte Áilu Gaup, Nils Hen- JUOIGGAS čájehuvvoi MÁVSSE/BETAL MED rik Buljo ja Egil Keski- vel ođđajagimánu 19. talo, ja vel čuojaheaddjit, beaivvi Osloi. Dál Sámi Riksscenen-lávddis Os- Našunálateáhter Beaivlos. Doppe Beaivvážis váš dolle juoiganmátkái lei álgočájálmas JUOIG- miehtá Sámi. Vuosttaš GAS-bihtás, mii lea riegá- bisánan báiki lea Tråante. dan Rawdna Carita Eira Doppe leat vuossárgga. ja Harald Gaski čállosiid Beaivváš galleda Muoffi, vuođul, maid teáhterho- Bådoddjo, Hársttáka ja avda Rolf Degerlund lea Romssa dán mánu. Bo-
790 ru.
ahtte mánu jovdet Finnmárkui ja suomabeallai čájálmasain. Konseartačájálmasain Sámi Našunálateáhter Beaivváš guorrá luohtehistorjjá ja juoigama áiggiid čađa. Beassat gullát go muhtin juoiggasta muhtima, beassat diehtit mo dajahallan bekkii 1600-logu loahpageahčen Eurohpás ja movt dat movttiidahtii diktačálliid.
Juoigit ovdanbuktet luđiid iešguđet áiggiin – bivdorituálaid rájes 6000 jagi dás ovdal gitta otnážii. – Luohti gullá Davvi-Eurohpá boarráseamos šuokŋamálliide ja dat lea seilon buolvvas bulvii máŋggaid duháhiid jagiid. Luohti lei Beaivvi nieidda myhtalaš skeaŋka sámiide, dainna sii dápme gottiid, čállá Beaivváš preassadieđáhusastis.