HELP!! M’n leerlingen twitteren! In de paragraaf Pulp is goed voor je introduceerden we Steven Johnsons gedachtenexperiment, waarin hij beschrijft hoe de oudere generatie zou reageren op de uitvinding van het boek in een wereld waarin tot dan uitsluitend gegamed en tv gekeken werd. Laten we dit gedachtenexperiment herhalen voor sociale media en het onderwijs. Stelt u zich een tijd voor waarin alle communicatie digitaal plaatsvindt, zoals in de film Thomas in Love. In deze futuristische Belgische film komen mensen niet op straat, maar communiceren ze uitsluitend via een webcamnetwerk. Verzekeringszaken, dating, therapie: ze gaan allemaal via de cam.
Ook onderwijs vindt al sinds mensenheugenis plaats via het digitale netwerk: onderwijzers staan via hun cam in verbinding met hun pupillen, die via het netwerk met allerhande informatiebronnen en elkaar verbonden zijn. Alles gaat z’n gangetje als de wereld plotseling wordt opgeschrikt door berichten uit de Verenigde Staten, waar een aantal hemelbestormers bezig is met iets heel nieuws: fysieke ontmoetingen. In Physical Valley richten allerlei nieuwe bedrijven ruimtes in waar mensen samenkomen om zaken te doen en ideeën uit te wisselen. Na enige tijd waait het fenomeen ook naar Nederland over. Vooral jongeren springen in op de ontwikkeling. Overal drommen ze samen in keten, zelf getimmerde hokken, kelders en zolders. Een slimme ondernemer stelt in heel het land gratis ‘Wasp Nests’ beschikbaar aan jongeren. Ook 30+ers wagen het zo nu en dan elkaar fysiek te ontmoeten, maar jongeren blijken er veel bedrevener in. Terwijl volwassenen nog erg aan het idee moeten wennen, fladderen jongeren van de ene naar de andere bijeenkomst. Sommigen schijnen zelfs helemaal niet meer in te loggen op het camcircuit. Zij communiceren door briefjes aan elkaar door te geven, die ze in grote hoeveelheden ophalen bij de afhaalpunten van Witter. Zorgwekkende ontwikkelingen, want hoe komt de jeugd nú nog in aanraking met de kennis die op het camnetwerk te vinden is? In de keten en schuren schijnen de jongeren alleen maar te kletsen en spelletjes te doen. Tenminste, dat schijnt, want wat er allemaal in de Wasp Nests gebeurt en wat er op de Witter briefjes staat voltrekt zich aan het zicht van de camera’s. Dit baart de oudere generatie zorgen. In Amerika zijn enkele innovatieve scholen inmiddels wél begonnen hun onderwijs te verplaatsen naar de plekken waar jongeren samenscholen. Ze richten speciale hoeken in met tafeltjes, kalkborden en boekenkasten en jongeren brengen hun eigen vette potloden en blingbling schriften mee. Dit ‘onderwijs 2.0’ is in de VS een groot succes, maar de meeste Nederlandse docenten staan sceptisch tegenover de nieuwe ontwikkelingen. Wat was er mis met het oude systeem? Er gaat niets boven digitale interactie, waarin je met één druk op de knop bestanden kan delen, leerlingen goed in groepen kan laten samenwerken en alles uitstekend in de gaten kan houden. 2
Op de scholen-nieuwe-stijl gebeuren daarentegen allerhande zaken die het flitslicht niet kunnen verdragen. Er worden Witter briefjes ontdekt waarop jongeren schrijven het klaslokaal in de fik te gaan steken. Leerlingen maken ook misbruik van het gebrek aan camera’s. Zo komen er gevallen naar buiten van scholieren die medescholieren opsloten in een gangkast. De roep om maatregelen neemt toe. In alle schoollokalen worden camera’s opgehangen. Op de gangen komen bewegingssensoren. De deuren worden voorzien van detectiepoortjes. Wasp Nest stribbelt aanvankelijk nog wat tegen, maar hangt uiteindelijk ook camera’s op in alle Wasp Nests. Nieuwe technologie wordt ontwikkeld die de Witter briefjes van jongeren door kleding en schooltassen heen kan lezen. Om de leerlingen te beschermen komt er software waarmee ze alles wat een leraar op het kalkbord schrijft met één druk op de knop als ongewenst kunnen rapporteren. Het onderwijs komt in een nog kwader daglicht te staan als blijkt dat sommige leerkrachten misbruik maken van de fysieke nabijheid tot hun leerlingen. Op verschillende scholen schijnen leerlingen in de billen te zijn geknepen. Op andere scholen buigen leerkrachten zich over hun leerlinges heen om in het decolleté te kijken – iets dat in het camtijdperk volslagen onmogelijk was. Als op zeker moment een Witter briefje wordt ontdekt, waarin een 17-jarige jongen aankondigt het camnetwerk van zijn school te gaan saboteren, barst de bom.
De politie confisqueert zijn Witter briefjes, bindt hem een elektronische enkelband om en bant hem voor zes maanden van het netwerk. Het parlement eist maatregelen. Overkoepelende onderwijsorganisaties manen het veld terughoudend te zijn bij de inzet van contactonderwijs: bij twijfel, niet doen. De meeste scholen zijn nog niet overgestapt op contactonderwijs. Zij hebben het allemaal eerst eens aangekeken. Door alle schandalen besluiten ze het onderwijs volledig via het camnetwerk te blijven verzorgen. Scholieren dienen verplicht thuis te blijven; de deuren van hun kamers worden tijdens lestijd automatisch vergrendeld. Alleen in de pauzes en na schooltijd mogen ze even naar buiten om elkaar fysiek te ontmoeten. Omdat enkele docenten aangeven de bijenkomsten van de jongeren toch nog af en toe te willen bezoeken, besluiten scholen een protocol op te stellen voor het offline gedrag van docenten.
Zorg dat u nooit alleen met een leerling in een fysieke ruimte bent Vermijd persoonlijke gesprekken Houdt altijd minimaal een meter afstand; vermijd elke fysieke aanraking (geef bijv. nooit schouderklopjes) Schrijf zo min mogelijk op het schoolbord, want eens geschreven, blijft geschreven Vraag uitgereikte Witter briefjes altijd terug Controleer aan het eind van de bijeenkomst of leerlingen Witter briefjes bij zich dragen die het imago van de school kunnen schaden Verlaat bij twijfel onmiddellijk 3 de ruimte
Interessant gedachtenexperiment, denkt u, maar tamelijk absurdistisch. In werkelijkheid zou het er allemaal verlichter aan toe gaan, denkt u. Denkt u dat?
Safety first Deze week ontving Mediawijsheid Pro een mention op Twitter vanuit verrassende hoek:
Verrassend, omdat Mediawijsheid Pro juist een tegenwicht wil bieden aan protectionistische tendensen in het Nederlandse mediawijsheiddiscours. Op de tweet waarin ik Mediawijsheid Pro’s verwondering uitte reageerde een gewaardeerde collega mediawijsheid pro:
Ik twijfel niet aan de kwaliteit van het YourSafetynet-filter, net zo min als ik twijfel aan het nut van een dergelijk filter voor bepaalde doeleinden binnen bepaalde omgevingen. Maar in andere omgevingen is zo’n filter het láátste wat iemand op een pc zou moeten willen installeren. Nieuwsgierig geworden ging ik op onderzoek uit en trof op de site van YourSafetynet een pakket met mooie features, zoals deze:
Een prachtige tool die kinderen empowert. Ten aanzien van de volgende tool had ik wél enige reserves:
Deze functionaliteit kan volgens de makers computerverslaving tegengaan. Op zich een nobel streven: digitale overconsumptie is een reële dreiging. Je kunt je echter afvragen of technologie de oplossing biedt. Pedagogisch gezien lijkt het zinvoller er samen met kinderen over te praten en ze zelf verantwoordelijkheid te leren nemen. Vervolgens viel mijn oog op: 4
sociale media
onderwijs
Internettoegang beperken, sociale netwerken afsluiten: je zou denken dat Nederland Kennisland er alles aan gelegen is nieuwe mediatechnologieën optimaal in het onderwijs te integreren. Onderwijs is volgens het kabinet Rutte “de software van onze economie”, maar een tool als deze houdt de meest spannende software van het moment angstvallig buiten het onderwijs. Dat valt de producent niet aan te rekenen. YourSafetynet zal de Dagperioden niet vanuit een innerlijke roeping ontwikkeld hebben, maar omdat er vraag naar is in het onderwijs. Die vraag bestaat, omdat bij velen in de onderwijsbranche het volgende beeld leeft:
• leren • serieus bezig zijn • zelfstandig studeren • educatieve materialen
• vrije tijd • tijd verdoen • socializen • internet & sociale netwerken
Geen laptops en mobieltjes in de klas dus. MSN, Facebook en Hyves afgesloten. Niet Google maar de schoolwebsite als noncustomizable startpagina. Dat is de gang van zaken op de meeste Nederlandse scholen. Ondanks de negatieve beeldvorming is de opmars van sociale media ook in het onderwijsdomein niet te stuiten. Lang heeft men de pedagogische provincie intact kunnen houden, maar inmiddels dringen sociale media steeds vaker door de muren van de schoolgebouwen heen. Het begon met leerlingen die hun docenten heimelijk filmden en de weinig flatterende filmpjes op YouTube postten. Wie op Twitter zoekt op #leraar stuit op een eindeloze serie tweets van scholieren over hun leraren. Die kunnen er zélf ook wat van. Een Limburgse leraar werd geschorst omdat hij, zonder de beamer uit te schakelen, de website van een lokale seksclub bezocht. Een Zweedse leerkracht werd op staande voet ontslagen nadat hij twitterde: “School begint om 9.30 uur. Ik ga er 6 à 7 jonge meisjes verkrachten”. Ten slotte is er het fenomeen van de dreigtweet, dat in Zoetermeer zelfs leidde tot sluiting van een school en inzet van een klein politielegertje, inclusief boven de school cirkelende helikopter. Dit soort excessen versterken het beeld dat sociale media vooral een bedreiging vormen voor het onderwijs: sociale media bezoedelen het imago van de school; ze vormen een bedreiging voor een veilig leerklimaat; het onderwijsproces komt op straat te liggen; en sociale media vervagen de grenzen tussen de professionele
5
sociale media
school
de persoonlijke sfeer.
• 1.0 schoolimago • veilig • privacy • rolscheiding
• 2.0 schoolimago • onveilig • publicy • rolvermenging
Dont’s Tijd dus voor actie, lezen we op de website van het Centrum voor School en Veiligheid, een initiatief van het Ministerie van OCW. Elke school hoort een sociale media protocol te hebben, waarin het richtlijnen voor het gedrag van het personeel op sociale media platformen formuleert. Op de homepage van School & Veiligheid staat zelfs prominent een poll:
In Nederland wordt momenteel gewerkt aan het opstellen van dergelijke protocollen voor scholen. Vanuit de VS waaide in de tussentijd alvast het volgende lijstje met sociale media Don’ts over:
6
v v e r s c h i l l e n v e r v e r s c h i l l
v e r s c h i l l e n d e Z o e k
Zorg dat u nooit alleen met een leerling in een fysieke ruimte bent Vermijd persoonlijke gesprekken Houdt altijd minimaal een meter afstand; vermijd elke fysieke aanraking (geef bijv. nooit schouderklopjes) Schrijf zo min mogelijk op het schoolbord, want eens geschreven, blijft geschreven Vraag uitgereikte Witter briefjes altijd terug Controleer aan het eind van de bijeenkomst of leerlingen Witter briefjes bij zich dragen die het imago van de school kunnen schaden Verlaat bij twijfel onmiddellijk de ruimte
De auteur van het lijstje is geen techno-hater, maar de netwerkbeheerder van een highschool in Oregon. Onder de infographic plaatste ze de opmerking:
Is het risico in het onderwijs zoveel groter? De TROS ontsloeg Cornald Maas vanwege een tweet over Sieneke en de PVV. Een CNN-redacteur werd ontslagen vanwege haar steunbetuigingstweet aan een radicale Libanese ayatollah. We weten allemaal hoe het afliep met de twitterende korpschef. Een medewerkster van zorginstelling Talant werd ontslagen na negatieve krabbels over haar patiënten. “A world of hurt” na “one inappropriate thing” is dus niet alleen aan het onderwijs voorbehouden. Er kan dus van alles misgaan op sociale netwerken. Betekent dit dat terughoudendheid geboden is? Nee. Want angst is een slechte raadgever.
Van Don’ts naar Do’s We leven volgens de Raad voor Cultuur in een ‘fundamenteel gemedialiseerde wereld’. Die wereld zou lang niet zo fundamenteel gemedialiseerd zijn zonder de explosie van sociale media. In verschillende paragrafen van dit boek proberen we te doorgronden hoe sociale media onze levens veranderen. Daarbij stelden we verschillende zaken vast. Sociale media: vervagen de grenzen tussen privé en openbaar doen de persoonlijke en de professionele sfeer in elkaar overvloeien @ vervagen het onderscheid tussen spel en ernst, vermaak en informatie @ @
7
@ @ @ @ @ @ @ @ @
verkleinen de wereld en vergroten het publiek faciliteren 24/7 communicatie stimuleren informatieuitwisseling en kennisdeling democratiseren nopen organisaties tot transparantie bieden nieuwe mogelijkheden voor zelfexpressie vragen om ontwikkeling van een digitale identiteit vervangen traditionele sociale verbanden en instituten bieden troost, herkenning en waardering
Misschien bent u niet met alle veranderingen even blij. Maar u zult het met mij eens zijn dat dit in z’n algemeenheid positieve ontwikkelingen zijn. Wat deze ontwikkelingen voor het onderwijs betekenen en hoe ze in het onderwijs productief gemaakt kunnen worden, weten we op dit moment nog niet precies. Dat maakt onze tijd nu juist zo spannend. We voelen allemaal dat er iets aan het gebeuren is, maar we weten niet precies wat en waar naartoe. John Dewey, de vader van de Amerikaanse pedagogiek, stelde honderd jaar geleden al dat durven experimenteren de belangrijkste eigenschap van een goede pedagoog is. De leerlingen weten al dat sociale media de toekomst hebben. Nu de docenten en schoolbestuurders nog. Sociale media protocollen zouden hen moeten stimuleren te onderzoeken hoe sociale media hun onderwijspraktijk kunnen verrijken. Daarbij gaat het om veel meer dan alleen het posten van huiswerkopdrachten op Twitter of een Facebook-groep aanmaken voor je klas. Het gaat om het hele lijstje. Sociale media in het onderwijs: @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @ @
vervagen de grenzen tussen docent en leerling doen het onderscheid tussen Meester Jan en @jan_073 vervagen doen gamen, socializen en leren in elkaar overvloeien verbreden het publiek van de school faciliteren 24/7 communicatie tussen ouders, docenten, leerlingen én buitenstaanders stimuleren informatieuitwisseling en kennisdeling democratiseren de schoolgemeenschap nopen scholen tot transparantie bieden zowel leraren als leerlingen nieuwe mogelijkheden tot zelfexpressie vragen om ontwikkeling van een digitale identiteit vervangen het schoolreisje, de schoolkrant en het schoolfeest bieden leerlingen én leerkrachten troost, herkenning en waardering
In plaats van docenten het zwaard boven het hoofd houden, zouden overheden, onderwijsorganisaties en schoolbesturen docenten moeten stimuleren de mogelijkheden van sociale media actief te verkennen. Docenten moeten mogen experimenteren bij het vormgeven van het onderwijs van de toekomst en durven inspelen op de veranderde verwachtingen van de opgroeiende generatie. Daarbij zal er af en toe iets misgaan. Docenten zullen iets te persoonlijke comments posten, nét de verkeerde persoon followen of iets te gevoelige informatie publiceren. Maar “failure is instructive”, leerde Dewey ons al. Het onderwijs is te lang geregeerd door de angst om fouten te maken. En “de angst voor fouten is de vijand van innovatie”, weten we door Sir Ken Robinson. In CollegeTour bevestigde Richard Branson dit: een toponderneming is een onderneming waarin werknemers fouten mogen maken. Daarnaast moeten docenten praktisch gefaciliteerd worden. In een blogpost van Edutopia, een door George Lucas gefinancierde onderwijsdenktank, lezen we: 8
9