Link 2015 05 by henjuitgevers.nl

Magazine

D E VE R B I N D I N G TU SS E N TEC H N O LO G I E, MAR KT E N M E N S

Magazine

oktober 2015 | nummer 5 | jaargang 17

TOPIC BIG DATA GROTE KANSEN VOOR ONZE SMART INDUSTRY

WIE HEBBEN DE TWEEDE RONDE GEHAALD? HOGE CIJFERS, MAAR OOK ENKELE ONVOLDOENDES

THEMA OBSOLETIE-MANAGEMENT – STEEDS UITDAGENDER, STEEDS BELANGRIJKER

RÉMI HENKEMANS VDL BUS & COACH

‘KLANTENDRUK OP ÉCHT SCHOON GROOTST IN BUSSENBOUW’

8 ZLOW GH PRGHUQVWH HQ HIĖ FLúQWVWH WUHQGV LQ]HWWHQ" 8 ZLOW GRRUORRSWLMGHQ YHUNRUWHQ HQ PDFKLQHEHWURXZEDDUKHLG YHUKRJHQ" :LM UHLNHQ X QLHXZH SHUVSHFWLHYHQ DDQ WE ARE THE ENGINEERS 2) 352'8&7,9,7<

Smart Industry

Samenwerken in de keten Festo BV Duurzaam innoveren begint met Festo. Met onze ideeën over Total Cost of Ownership en SMART-logistics en met aantoonbare resultaten bieden wij u graag de mogelijkheid om uw kosten te verlagen en uw concurrentiekracht te vergroten. Transparantie is daarbij ons uitgangspunt.

015 2518890 www.festo.nl

Magazine

5/15

D E VE R B I N D I N G TU SS E N TEC H N O LO G I E, MAR KT E N M E N S

THEMA

OBSOLETIE-MANAGEMENT – STEEDS UITDAGENDER, STEEDS BELANGRIJKER Levenscycli van producten worden steeds korter terwijl de complexiteit stijgt en het aantal varianten snel toeneemt. Voor fabrikanten wordt het steeds lastiger al die componenten, modulen en materialen te blijven produceren. Oplossingen? Meer (internationale) standaardisatie van componenten en modulen? Betere ontwerpmethoden die meer rekening houden met obsoletie? Nieuwe productietechnieken als 3D-printing om spare parts te produceren op aanvraag? En welke rol ligt er voor de industriepolitiek?

Dutch Industrial Suppliers & Customer Awards 2015

DISCA 2015 WIE HEBBEN DE TWEEDE RONDE GEHAALD EN HOE HEBBEN ZE DAARIN GESCOORD?

HOGE CIJFERS, MAAR OOK ENKELE ONVOLDOENDES In de tweede ronde van de Dutch Industrial Suppliers & Customer Awards 2015 weer veel bekende én een aantal onverwachte namen. Vanzelfsprekend veel hoge cijfers voor de voorkeursleveranciers en -klanten, maar niet uitsluitend. Tijdens het DISCA’15-event op 25 november worden de laatste knopen doorgehakt, door het publiek. Voorafgaand aan de uitreiking is er een swingende talkshow, met als gespreksthema ‘Ketenaansprakelijkheid – samen verantwoordelijkheid’. In dit nummer een voorproefje.

STRATEGIE RÉMI HENKEMANS (VDL BUS & COACH)

‘KLANTENDRUK OP ÉCHT SCHOON GROOTST IN BUSSENBOUW’ Zuinig, modulair en toch klantspecifiek. Met deze onderscheidende factoren is VDL Bus & Coach ‘een gerenommeerd merk’ geworden. Voor vergroting van het Europese marktaandeel wordt ingezet op een verdere ontwikkeling van deze unique selling points. ‘Onze kracht zit in de niches.’

INDUSTRIEBELEID

49 60 64

NIEUWE OPLEIDING DATA SCIENCE PLAVEIT DE WEG VOOR (INDUSTRIEEL) ECOSYSTEEM

PROCESVERBETERING

GROTE KANSEN VOOR ONZE SMART INDUSTRY Met big data kan onze smart industry in spe scoren, van betrouwbaardere vliegtuigonderdelen tot gezondere koeien. Hoogste tijd om er een opleiding voor op te zetten. ‘Onze smart industrie loopt wereldwijd op het gebied van big data zeker niet achter, maar we moeten wel snel slagen maken.’

Slimme industrie heeft slimme mensen nodig Werkgelegenheid centraal bij Gelderse gedeputeerde Michiel Scheffer Level playing field blijft discussiepunt Industriële exporteurs worden steeds meer ook ‘financiële instelling’ Obama: ‘Help, Europa zet de standaard’ Licht en elektronica gaan elkaar nu echt vinden

52 68

OVER HIGHTECH STARTERS EN HUN INNOVATIES, FINANCIERINGSPROBLEMEN EN ANDERE UITDAGINGEN

‘Toekomst is aan beste combinatie’ Verdubbeling aantal exposanten op Business Software Event 2015 Modulair flexibles verpakken BluePrint Automation groeit naar configure-to-order Mindset gaps overbruggen EPLAN businessevent: Blauwdruk voor efficiënt engineeren?

ZIE VERDER PAGINA 5

oktober 2015

Accelerating the pace of engineering and science

Satellites that tango, using automatically generated code. That’s Model-Based Design. To achieve a breakthrough in two satellites performing DXWRQRPRXV IRUPDWLRQ Á\LQJ and rendezvous, engineers at 2+% 6ZHGHQ DXWRPDWLFDOO\ JHQHUDWHG YHULÀFDWLRQ WHVWV DQG WKH ÀQDO ÁLJKW FRGH IURP V\VWHP PRGHOV 'LVFRYHU 0RGHO %DVHG 'HVLJQ ZLWK MATLAB and Simulink DW PDWKZRUNV QO PEG ®

Image of satellite Tango WUDQVPLWWHG E\ 0DQJR © OHB Sweden

EN VERDER: 7

MARTIN

UIT DE MARKT

COLUMN Verder kijken dan de buurman Hoe doe je dat eigenlijk, exporteren naar bijvoorbeeld Sierra Leone?

INTELLECTUEEL EIGENDOM De lage instap van het model Rondetafel over modelrecht: patente modellen verdienen bescherming

INNOVATIE Europese partners gezocht om mee te bouwen aan kwantumcomputer Qutech vergroot met Intel slagkracht in concurrentiestrijd met Google en IBM

INNOVATIE ‘Rijden op waterstof weer stap dichterbij’ Teesing ontwikkelt met Chinese universiteit en Europese bedrijven vulsysteem voor waterstofauto

COLUMN Industriële software geen kostenpost, maar bron van winst Exploitatie van intellectueel eigendom in de industrie kan veel beter

STRATEGIE Diepe zakken, geduld en lef Van leverancier naar oem’er, een (te) grote stap

STRATEGIE ‘Wij investeren veel in r&d, maar klanten weten dat nog niet’ Voor groei stelt United Caps open communicatie centraal

KORT

COLUMN Laat de hypes voorbij gaan, maar stap wel in Voor gecontroleerde digitalisering van de productdata is nog een horde te nemen

3D-QUOTE

Met snelle apps van Autodesk 123D Catch Studio kun je tegenwoordig in een handomdraai van een grote hoeveelheid fotomateriaal één samenhangend 3D-plaatje maken. Nu sprak ik de afgelopen weken tal van ondernemers en managers over hun werk als toeleverancier. Voorts heb ik – door mijn oogharen heen – gekeken naar de DISCA’15scores die leveranciers aan hun klanten hebben gegeven. Samengevoegd levert dat de volgende, samenhangende ‘3D-quote’ op. ‘Een half jaar geleden kreeg ik van een oem’er een grote opdracht, voor het bouwen van een module. Ik was er blij mee, want ik kon wel wat omzet gebruiken. Ze gaven me wat functionele specificaties, een targetprijs, een leverdatum, een nda (nondisclosure agreement) die ik moest tekenen en ik kon aan de slag. En snel ook, want er was niet veel tijd. In de weken daarna had ik veel contact met hun engineers. Prettige, professionele contacten, zoals dat gaat tussen mensen die elkaars expertise respecteren en op voet van gelijkwaardigheid met elkaar omgaan. Ze gaven me echt het gevoel dat ik hun strategische toeleverancier was. Na een maand had ik een tekening klaar, helemaal DfX, for manufacturing, costing, testing, serviceability, sustainability... you name it. En toen kwamen ze met wijzigingen: de interface moest anders, de prijs omlaag en de opleverdatum drie weken eerder. Natuurlijk heb ik geprotesteerd: tien procent omlaag? Heb je dan nog ideeën hoe ik kan besparen? Nee, hadden ze niet. Daarna weer in prettige, gelijkwaardige, open samenwerking aanpassingen doorgevoerd. Wel veel stress, want door de prijsverlaging moest ik overschakelen naar een andere bewerkingsmethode, die vroeg om een ander materiaal dat eerst door hen moest worden geaccepteerd, maar toen sloot onderin de keten de polyethyleenfabriek ineens zijn kraker, omdat ze in China door de hoge dollarkoers meer aan hun waar konden verdienen. Mijn leverancier beriep zich op force majeure, maar daar had mijn klant geen boodschap aan, dus ik moest weer op zoek naar een alternatief materiaal dat weer gecertificeerd moest worden, waarna ik wel nieuwe tools moest bestellen doordat de bewerking weer net anders werd. Net op tijd alles aangeleverd, inclusief het complete tekeningenpakket, conform de nda. Vervolgens hoor ik niets meer. Na twee maanden gebeld: het product was goed ontvangen op de markt. Nee, voor de vervolgseries hadden ze toch maar even gebenchmarkt en waren in de VS uitgekomen, dichter bij de markt. Als het om de verdeling van de ip (intellectual property), de opbrengsten en de risico’s gaat, moet onze ketensamenwerking dus nog een stapje maken, maar verder was dit een succesproject, gebaseerd op een prettige, open, strategische samenwerking, op voet van gelijkwaardigheid... Alleen blijkt nu in mijn module software te zitten die tot claims leidt. Niet bedoeld voor de kwalificatietests, had ik ze nog zo gezegd!’ MARTIN VAN ZAALEN Hoofdredacteur Link Magazine

martin.vanzaalen@linkmagazine.nl @martin.vanzaalen #linkmagazine.nl

AGENDA

COLOFON Magazine

COLOFON

Link Magazine is een managementblad over eigentijdse vormen van samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven, (semi-)overheid, universiteiten en hogescholen. Link Magazine verschijnt zesmaal per jaar.

JAARGANG 17, NUMMER 5, OKTOBER 2015 UITGEVER H&J Uitgevers Mireille van Ginkel Postbus 101, 2900 AC Capelle a/d IJssel (010) 451 55 10 06 51 78 41 97 (010) 451 53 80 (fax) www.linkmagazine.nl

REDACTIEADVIESRAAD J. Beernink MSc (Golden Egg Check), ing. B. Draaijer (KLS Netherlands), J.A.L.M. van Erp MSc (Holland High Tech), ir. J.F.M.E. Geelen (Océ), ir. R. van Giessel (voormalig ceo Philips CFT), ing. A.L. Goudriaan MBA (Bosal), ing. J.B.P. Hol (Legrand Group), ir. T.J.J. van der Horst (TNO), prof. dr. ir. J.G.H. Joosten (Dutch Polymer Institute), ir. W. Jouwsma (Bronkhorst HighTech), R.J.C.M. Kok (voormalig president OTB Group), ir. M.W.C.M. van den Oetelaar (Bosch Rexroth), ir. Th.J.O. Pehrson (Festo), dr.ir. D.A. Schipper (Demcon), E. Severijn (Siemens PLM Software Benelux), H.G.H. Smid (Variass Group), ir. W.W.M. Smit MMC (DBSC Consulting), ing. N.J.F. van Soerland MBA (Philips Healthcare), prof. dr. L.H.J. Verhoef (TU Eindhoven), W.B.M. van Wanrooij (IBN Productie), ir. S.J. Wittermans (ASML) HOOFDREDACTIE Martin A.M. van Zaalen EINDREDACTIE Pim Campman, Hans van Eerden, redactie@linkmagazine.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Jos Cortenraad, Hugo Botter, Henri Hensen, Huub Ruël, Wilma Schreiber COVERFOTO Bart van Overbeeke GRAFISCHE VORMGEVING Primo!Studio, Delft DRUK Ten Brink Offset, Meppel

ABONNEMENTEN u 63,50 per jaar ABONNEMENTENADMINISTRATIE EN OFFICEMANAGEMENT Mireille van Ginkel mireille.vanginkel@linkmagazine.nl (010) 451 55 10, 06 51 78 41 97 (010) 451 53 80 (fax) ADVERTENTIE-EXPLOITATIE John van Ginkel john.vanginkel@linkmagazine.nl (010) 451 55 10, 06 53 93 75 89 VOLGEND NUMMER Het eerstvolgende nummer van Link Magazine verschijnt 18 december 2015. Het thema van dit nummer is ‘Ketenaansprakelijkheid en technologie – de impact van hard- en software’. ISSN 1568 - 1378 Niets uit Link Magazine mag worden overgenomen of gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. Deze uitgave is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Desondanks kan de uitgever geen aansprakelijkheid aanvaarden bij eventuele onjuistheden. Aan de inhoud van deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.

oktober 2015

Twente, de meest ondernemende hightech regio van Nederland. Een groener Nederland met Pure Energie Zijn bedrijf werd twee keer op rij uitgeroepen tot groenste stroomleverancier van Nederland. Alfons Wispels staat aan het hoofd van Raedthuys, de grootste private ontwikkelaar van zon- en windprojecten in Nederland. De groene pionier wil met zijn eigen energiemaatschappij, Pure Energie, heel Nederland van duurzame energie voorzien. “In de afgelopen 20 jaar hebben we een keten van bedrijven opgezet, gespecialiseerd in o.a. de ontwikkeling, bouw en financiering van zon- en windenergie projecten. Van de 32 energieleveranciers in Nederland zijn wij het enige bedrijf dat al haar verkochte donkergroene energie ook zelf maakt en we verkopen niet meer dan we opwekken. Een duurzame en groene wereld, daar geloof ik in en ik ga net zo lang door tot we haar gerealiseerd hebben!”

De duurzame toekomst volgens Gerhard Muggen “Het is tijd voor een duurzame wereld! De fossiele brandstoffen die de aarde in 200 miljoen jaar geproduceerd heeft hebben we in 200 jaar tijd bijna opgemaakt. Dat is extreem snel. Maar ik ben optimistisch over de toekomst; een gedeelte van de oplossing hebben we hier tenslotte in onze handen!” Die oplossing werd in mei, in de vorm van pyrolysefabriek Empyro, geopend in Hengelo. “Achter de unieke techniek, waarbij biomassa wordt omgezet in olie, schuilt 20 jaar research- en ontwikkelwerk en een flinke dosis doorzettingsvermogen”, aldus Gerhard Muggen, directeur van BTG Bioliquids.

Duurzaam Twente zoekt jou! 1000+ vacatures HBO en WO Op zoek naar een baan, stage- of afstudeer opdracht? Twente.com biedt ook een vacaturebank voor hoogopgeleiden met meer dan 1000 vacatures!

ƅ twente.com/vacatures

Byosis maakt afvalstoffen waardevol Afvalstromen waar normaal geen waarde meer in wordt gezien, krijgen bij Byosis een nieuw leven. Het is een unieke formule die bijdraagt aan een duurzame toekomst. Bjorn Zwijnenberg, die de Sales en Marketing voor het bedrijf doet, legt uit hoe het precies in z’n werk gaat. “We strippen stikstof uit mest en digestaat, dat laatste is het goedje dat uit bio-vergisters komt. Daardoor kan het digestaat veel gemakkelijker weer hergebruikt worden, bijvoorbeeld op het land. Waar we voor pleiten is het gebruik van afvalstromen waaronder slachtafval en slib, in plaats van waardevolle stoffen als maïs. Zo haal je hoogwaardige producten uit een laagwaardige stroom!”

Meer weten over ondernemend hightech Twente?

ƅ twente.com

UIT DE MARKT ‘B2B-MARKETEERS MAKEN VEEL TE WEINIG GEBRUIK VAN BIG DATA’ In de b2b benutten marketeers nog te weinig de big data-technologie, aldus Goos Eilander. Hij is leider van het onderzoek van TBX Trendbox waarop de Marketingtroonrede is gebaseerd die begin september werd uitgesproken door Robert van Houten, ceo van AGU Holding. Eilander doelt niet zozeer op de bouwers van klantspecifieke machines. Maar wel op bijvoorbeeld de gebruikers van die machines. ‘Neem een verpakkingsproducent die toelevert aan foodfabrikanten. Die kan veel leren van het oordeel van detaillisten over zaken als het beeld van de verpakkingen in het schap of de mening van eindconsumenten over het gebruiksgemak. Maar dan moet die informatie wel worden verzameld’, legt Eilander uit. Een van zijn respondenten was een fabrikant die zijn 2.700 detaillisten voorzag van een app waarmee zij niet alleen bestellingen kunnen doen, maar ook allerlei commentaar op producten kunnen leveren. ‘In aangepaste vorm is diezelfde app ook aan de plusminus 1,5 miljoen eindklanten van die detaillisten

beschikbaar gesteld. Daarmee heeft die fabrikant nu een marketinginstrument in handen waarmee hij heel tijdig en gericht kan inspelen op klantvragen.’ Veel b2b-bedrijven zijn niet bezig dergelijke data te genereren omdat hun systemen daarvoor niet zijn ingericht. ‘Ze hebben allemaal een ERP-systeem waarin uitstekend de productieflow is bij te houden, maar het registreren van klantvariabelen past daar niet in. Als

Stichting MarketingTroonrede nam dat initiatief om de discussie over de kwaliteit en het bestaansrecht van marketing op gang te brengen, aldus Eilander. ‘Marketing wordt door velen nog vooral gezien als een discipline die verkoop helpt een product mooier te maken dan het is. Anno nu is marketing de symbiose tussen klant(behoeften) en bedrijf.’ www.marketingtroonrede.nl

CRM al gebruikt wordt, kan het een uitkomst bieden. Maar omdat dat zelden aan het ERP-systeem gekoppeld is, kun je veel minder met de verzamelde data. Marketing bemoeide zich van oudsher niet of nauwelijks met de inrichting van dergelijke systemen, die vrijwel altijd vanuit de combinatie productie-financiën werden opgezet.’ De Marketingtroonrede is dit jaar voor het eerst uitgesproken. De

NIDAYS IN TEKEN INDUSTRIEEL IOT National Instruments (NI), ontwikkelaar en leverancier van hard- en software voor test-, meet- en besturingssystemen, organiseert op 10 november wederom het eendaagse NIDays. Dit keer in het Van der Valk Hotel Eindhoven, met als thema het industriële Internet of Things (IoT). Meer en meer worden producten, apparaten, machines en computers met elkaar verbonden. Het concept is niet nieuw, maar met de huidige capaciteit van (draadloze) communicatie en de nu beschikbare reken-

van onderstations in het elektriciteitsnetwerk. Het streven is dat de data zoveel mogelijk al op locatie worden geanalyseerd en dat moet uiteindelijk resulteren in ‘zelfhelende’ netwerken, schetst Klop de ambitie. ‘Die zorgen voor omleidingen van de stroomvoorzienig in geval van een storing. Bij die omleidingen worden nieuwe verbindingen tussen netwerken gelegd en in zo’n geval moeten de fases van de elektrische spanning in de verschillende netwerken op elkaar passen. Dat vergt nu

kracht zijn er zinvolle toepassingen voor te ontwikkelen. Voor procesbewaking en -sturing, conditiemonitoring of verzameling van big data. NI levert hardware- en softwarecomponenten voor het industriële IoT, vertelt Casper Klop, marketingmanager Noord-Europa bij NI. Tijdens NIDays wordt dit onder meer geïllustreerd met de case van energienetwerkbedrijf Alliander. In een Europees project ontwikkelde Alliander samen met partners als NI een oplossing voor het monitoren

➤ LEES VERDER OP PAGINA 9

Brilliance in engineering

BKL is een kwalitatief hoogwaardige onderneming dat specialistische machines (o.a. hijs- en hefgereedschappen en testequipment) ontwikkelt voor gerenommeerde OEM-ers in diverse sectoren. Dankzij de combinatie van uitstekende productiefaciliteiten en de ervaring en creativiteit van vijftig professionals bouwen we deze specialistische machines zelf. Onze kennis excelleert in:

EXPERTS IN SAFETY

i Engineering

i Inspection

i Production

i Services

EXPERTS IN SAFETY BKL inspecteert en keurt “tooling’. Daarnaast ontwikkelt en levert het bedrijf uitgekiende hijs- en hefwerktuigen (IIA verklaring, CE) en assembleert deze op locatie in Nuenen.

Collse Heide 1 | 5674 VM Nuenen | The Netherlands T: +31 (0)40 2951444 | info@bkl.nl | www.bkl.nl

Mechatronic and mechanical solutions Inspection maintenance and repair Hoisting - & lifting tools, special machinery

06-10-15 16:23

oktober 2015

FMI MORE ADDED VALUE, MAXIMUM INVOLVEMENT

FMI biedt simpelweg meerwaarde aan haar -high tech- klanten. Uw wensen vertalen wij in turn key oplossingen: van engineering tot assemblage. Door onze ervaring met complexe verspaning en exotische materialen, zijn wij in staat om u gewoon tailormade de beste oplossing te bieden. De diverse vestigingen met ieder hun eigen kerncompetenties maken de stap van prototype naar serieproductie klein. FMI, uw partner voor grote modules, tooling en componenten, met toleranties in het mu-bereik.

Met betrokken vakmanschap bundelt FMI de krachten om met ruim 150 medewerkers u als projectpartner van dienst te zijn. Wij ontwikkelen en produceren voor diverse markten waaronder space, olie en gas, medical en high tech industrie. Gecertificeerd zijn wij conform: ISO 9001-2008, ISO 13485 en FDA geregistreerd. Voor meer informatie kijk op: www.fmi.nl

bel: 0164-213600

of stuur een e-mail naar: info@fmi.nl

UIT DE MARKT HERINRICHTING CONNECT ZORGT VOOR KLANTFOCUS De Connect Group zit midden in een traject van herinrichting van de organisatie, met als doel nog klantgerichter te kunnen opereren. De samenhang tussen de Customer Support Centers in Nederland, België en

Duitsland – waar het zwaartepunt van de markt voor het electronic manufacturing services-bedrijf ligt – en de twee productievestigingen in Roemenië en Tsjechië is versterkt door het formeren van Customer

➤ VERVOLG VAN PAGINA 7

al veel add-ons beschikbaar die security moeten garanderen. Wij maken daar in onze systemen gebruik van.’ Belangrijk daarbij is dat de nieuwe IoT-oplossingen passen in bestaande communicatiesystemen. Tijdens NIDays introduceert NI diverse innovaties. Vanzelfsprekend, aldus Casper Klop, ‘want NI investeert zestien tot achttien procent van zijn omzet in r&d.’ Het resultaat daarvan is onder meer nieuwe hardware en software voor het industriële IoT. Zoals een nieuw testsysteem voor wireless devices. ‘In de wireless wereld kun je niet eenvoudig controleren of alle draden correct zijn aangesloten, dus moet je een draadloze connectie goed kunnen testen. Met ons nieuwe systeem kunnen we de kosten daarvoor omlaagbrengen.’ netherlands.ni.com/nidays

nog heel veel centraal rekenwerk. In de toekomst moet de continue monitoring ervoor zorgen dat het overschakelen automatisch kan gebeuren.’ NI levert er onder meer de phase measurement units voor. Belangrijke aspecten van het industriële IoT zijn speed, timing en reliability, vervolgt Klop. ‘Als er kritische systemen draaien kan het gevaarlijk zijn als te laat wordt gereageerd op een storing, dus is timing heel belangrijk. Wij overleggen met het internationale Industrial Internet Consortium over een communicatiestandaard voor die timing, over normale ethernetlijnen.’ Uiteraard is ook beveiliging een issue: ‘Voor open platformen die werken met een realtime operating system als Linux zijn

Focus Teams. ‘Die behartigen alles rond de klant en coördineren ook de activiteiten voor die klant in de diverse vestigingen van Connect’, legt businessmanager Nederland Niels van Zon uit. ‘Het is geen team dat per definitie fysiek bijeen zit op één locatie. Voor grootschalige productie is het natuurlijk handiger dat een lid van het team vlakbij de productie in Oost-Europa zit.’ In de Customer Support Centers in Veldhoven, Kampenhout, Ieper en het Duitse Frickenhausen vindt eigenlijk alles plaats behalve de seriematige productie. ‘Daar doen we alles aan de voorkant: de initiële ontwikkeling, de industrialisatie – design for manufacturing, testing en logistics –, de proto- en nulseriebouw en ook de achterkant, lifecycle management, repair en refurbishment. Zodra alles gereed is voor grootschalige productie, inclusief de ontwikkeling, engineering en kwalificatie van de productietools, verplaatsen we de activiteiten naar Roemenië of Tsjechië. Maar niet per definitie: het kan ook zijn dat daar alleen de subassem-

blies geproduceerd worden en de eindassemblage weer in Veldhoven gebeurt, bijvoorbeeld als de afroeptijden heel kort zijn en er allerlei klantspecifieke zaken nog moeten worden toegevoegd. Welke activiteiten waar worden verricht en hoe dus het Customer Focus Team wordt samengesteld, is altijd volledig afhankelijk van de specifieke klantwens. Zo kunnen die teams zich optimaal concentreren op het verhogen van de performance voor de klant, tegen de laagste integrale kosten.’ Dat moet weer bijdragen aan het verbeteren van het resultaat van Connect. Om die reden wil Connect ook het aantal markten vergroten waarop de focusteams specifiek gericht zijn. Naast de markten railway en medische industrie richt de onderneming zich ook op onder meer semicon, agri & food en infra. ‘Kansrijke markten met allemaal een heel eigen manier van werken op het gebied van kwaliteit, projectmanagement en logistiek. Vandaar dat we focusteams formeren die helemaal thuis zijn in juist deze segmenten en de taal daar spreken.’ www.connectgroup.com

wat vind jij? Onbekend terrein betreden. Over grenzen heengaan. Verder en verder. Begeef jezelf op glad ijs... Ontdekker; waar wacht je op! Bind stijgijzers onder en zeker jezelf. Schat risico’s in en benut kansen. Wij staan je bij op je zoektocht, zelfs in gebieden die niemand kent. Samen sterk. Dat vinden wij.

Gewoon anders.

www.wjadvocaten.nl

oktober 2015

VOORUIT KUNNEN DOOR FINANCIERINGSVORMEN TE KOPPELEN Een nieuwe kijk op financieren. Bedrijven willen weer groeien maar het vinden van voldoende krediet is lastig. Daarom financieren wij bijvoorbeeld een nieuw wagenpark door een garantie te koppelen aan een groeien innovatielening. Of een productiehal door krediet en lease te combineren. Zo koppelen we verschillende financieringsvormen om u te helpen uw groei te realiseren. Neem contact op met uw relatiemanager of ga naar abnamro.nl/financieren voor een nieuwe kijk op financieren.

UIT DE MARKT PRODUCTPARTNERS RISING STAR VOOR GECONTROLEERD AFDALEN Getriggerd door de verschrikkelijke beelden van nine-eleven bedachten Eugène Verstegen en zijn compagnon Joris Veeger een ‘redmiddel’ voor mensen die op grote hoogte wonen of werken. Bij een calamiteit moeten die zich snel via de buitenkant van het gebouw in veiligheid kunnen brengen. Dat werd de Evacuator, een lier die mensen gecontroleerd tot wel 300 meter laat abseilen. Hij werkt mechanisch, dus ook bij stroomuitval, en kan tot 250 kilo dragen. Verstegen: ‘Dit was het idee. Toen moest het een product worden, gepatenteerd en gekeurd, en was er engineering nodig en productie.’ Dus ging start-up Evacuator Worldwide op zoek naar partners. De meeste toeleveranciers komen nu uit eigen land; de Evacuator wordt geprofileerd als ‘bedacht in Nederland, geëngineerd in Nederland, geproduceerd in Nederland’. Johan van Lieshout, directeur van TSG Group (Total Support Group) uit Eindhoven, ontmoette Verstegen

INVESTERINGSNIVEAU CHINA ‘BEDREIGEND’

op de ESEF-beurs. ‘Wij worden vaker benaderd door een start-up. Niet altijd heeft die goed in de gaten waar de marktbehoefte ligt; Eugène wel. TSG doet machinebouw en werkt ook productgericht; de Evacuator heeft beide elementen in zich.’ TSG InnoteQ verzorgde de engineering, TSG Essempio het design. Uitdaging was vooral de safety. ‘Het was bijzonder om de test in een 750 meter diepe mijnschacht bij Hannover mee te maken, voor certificering door DEKRA.’ Die doorstond de Evacuator glansrijk nadat de pre-keuring was uitgevoerd bij Mennens, specialist in hijs- en heftechniek in Dongen. Vervolgens leverde TSG, in samenwerking met IBN Productie, productietooling en montagevoorschriften. IBN Productie (bijna 1.500 medewerkers) produceert, assembleert, monteert en verpakt een scala aan producten in vijf vestigingen in Noordoost-Brabant. Directeur Wim van Wanrooij van het voormalig

socialewerkvoorzieningsbedrijf spreekt van een bijzonder product. ‘Een serieuze oplossing voor een groot veiligheidsprobleem. Wij konden de prijs acceptabel maken en zo zorgen dat het een competitief product werd. Wij zijn niet te flauw om in start-ups risicodragend te investeren met eigen engineeringsuren, als we daarmee werk voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt kunnen creëren. Wij hebben ook de supply chain georganiseerd en het meeste, denk aan tandwielen en kabels, komt uit Nederland. We merken wel bij meer klanten dat het certificaat ‘Made in Holland’ een extra dimensie geeft.’ Voor de financiering deden de twee Evacuator-compagnons een beroep op 402, waar zij vanuit hun eigen ondernemingen al jaren mee samenwerkten. Verstegen: ‘Het vertrouwen in het product was zo groot bij de betrokken partijen dat 402 hun voorstelde om het traject van uitontwikkeling zelf te dragen, waarbij

de terugbetaling plaatsvindt per verkocht apparaat. Hierdoor is en blijft onze onderneming schuldenvrij en blijven alle aandelen in bezit van de ondernemers. Voor een traject als dit natuurlijk een uniek eindresultaat.’ De Evacuator trekt nu ‘gigantisch’ veel aandacht, meldt Eugène Verstegen, onder meer van grote windmolenbouwers en bouwbedrijven. ‘Met ons product kunnen monteurs binnen tien seconden uit een brandende windmolen ontsnappen. De eerste grote offertes zijn de deur uit. Die bouwbedrijven in de grote metropolen bouwen turnkey en willen ook safety-producten aanbieden.’ Evacuator Worldwide is genomineerd voor de Deloitte Rising Star 2015 (criteria: omzetpotentie, mate van innovatie en schaalbaarheid). www.evacuator.com www.tsggroup.nl www.ibn.nl/productie www.402.nl

LOET!

Onderzoek door TNO wijst uit dat grote industrielanden als Duitsland, UK, Frankrijk en de VS tot meer dan een miljard euro investeren in de digitalisering van de industrie. China echter investeert honderden miljarden in de digitalisering van de eigen maakindustrie. In Nederland bedraagt de totale begroting van de fieldlabs circa 75 miljoen euro, waarvan iets meer dan veertig procent uit de private sector komt. Onderzoekers Claire Stolwijk en Maurits Butter constateren dat de verschillen tussen Smart Industryinvesteringen in China en elders, incluis Nederland, wel heel erg groot zijn: ‘De grootschaligheid van de investeringen in China is bedreigend. Als wij in Nederland niet snel de vruchten plukken van de kansen van Smart Industry, zullen we met sterkere aanvangsproblemen komen te zitten doordat de markt juist sterker naar China trekt.’ www.tno.nl

oktober 2015

Multi-Specialist voor maakindustrie en industrieel onderhoud

Biesheuvel Techniek met haar Business Units levert een compleet assortiment Industrial Supplies en Industrial Up-Time Services om het productieproces optimaal te laten functioneren. Industriële- en Onderhoudsklanten uit alle sectoren vertrouwen op Biesheuvel Techniek voor: Aandrijftechniek, Mechatronica, Lineairtechniek, Pneumatiek, Flow & Sealing, Tooling & Verspaning, Gereedschappen, Safety en andere Mechanische MRO productgroepen. Het is voor u van belang om het door u gemaakte product tegen een concurrerende prijs te produceren. Specialistisch advies is daarbij uitermate van belang. Onze Business Units hebben ieder een eigen specialisme waarin zij u kunnen adviseren.

Biesheuvel Groep B.V. Science Park Eindhoven 5047 5692 EB Son en Breugel Tel. 0800-1477 info@biesheuveltechniek.nl www.biesheuveltechniek.nl

Stamhuis LINEAIRTECHNIEK

• Industriële automatisering & Aandrijftechniek

• Lineairtechniek

• Tools, Tooling & Meettechniek

• Elektrische & Mechanische aandrijvingen

• Reparatie, Assemblage en Pneumatiek Services

• Safety, Hygiëne en Aanmeetservices

UIT DE MARKT ‘BETUWELIJN’ VOOR DE TELECOM

© 2014 Siemens Product Lifecycle Management Software Inc. Siemens and the Siemens logo are registered trademarks of Siemens AG. All other trademarks, registered trademarks or service marks belong to their respective holders.

De Mulder-Hardenberg Group – met vestigingen in Haarlem (hoofdkantoor), België en Duitsland – levert al decennialang elektronische en elektrotechnische componenten en modules aan telecomklanten – in toenemende mate klantspecifiek. Volgens Jos Geerts, sinds kort de managing director, haakt de M-H Group daarmee in op een onmiskenbare, noodzakelijke trend in de telecom. ‘In de maakindustrie, het tweede been waarop wij staan, gaat het van build-to-print naar build-todesign. In de telecom zie je iets vergelijkbaars, van build-to-construct naar build-to-engineering. Anders gezegd: telecomproviders willen dat hun first tier suppliers veel meer toegevoegde waarde leveren door een rol te spelen in productontwikkeling, engineering.’ Noodzakelijk, weet hij, omdat die providers simultaan op zóveel borden schaken dat ze er in hun eentje niet meer uitkomen. ‘Een KPN kijkt naar longrange sensornetwerken, naar zorg op afstand, naar smart dit en smart dat – heel afwijkende businessmodellen,

wat het allemaal enorm complex maakt.’ Extra noodzakelijk nog vanwege de technology push die gaande is. ‘Consumenten denken draadloos, operators en aannemers denken bedraad. Jij en ik willen nu data op onze mobieltjes, tablets en noem het maar. Gigantische hoeveelheden data, waarvoor je een infrastructuur – een pijplijn of ‘Betuwelijn’ – nodig hebt die dat kan verwerken. Waar vroeger de apparatuur op tweeënhalve kilometer van de consument moest staan, moet dat nu vijfhonderd of honderd meter zijn. Want anders kunnen de aanbieders van nieuwe applicaties hun dienst niet verkopen.’ Jos Geerts verwijst naar de bandbreedtediscussie die al een poos gaande is. ‘Het vraagstuk van ‘is mijn pijpleiding groot genoeg om al die draadloze systemen met al die data te voeden?’ is een enorme uitdaging.’ Het goede nieuws is dat Nederland qua bandbreedte in Europa vooroploopt. ‘Wij halen hier snelheden tot zeg 200 MB; in grotere landen als Duitsland, de UK en Frankrijk is dat significant lager.’ Dat

verschaft ons een goede uitgangspositie voor nieuwe applicaties. ‘Grote, globale telecomproviders gebruiken Nederlandse operators als kweekvijver voor nieuwe technologieën en applicaties. Pas als die hier blijken aan te slaan, worden die elders in Europa of de wereld uitgerold.’ Mooi, maar voorop blijven lopen vergt forse investeringen in de infrastructuur. En de overheid gaat die ‘Betuwelijn-voor-de-telecom’ niet aanleggen. Geerts, zonder te oordelen: ‘In het topsectorenbeleid en het Europese programma Horizon 2020 staat de telecom niet op de agenda. Verwacht wordt dat die ‘Betuwelijn’ er dadelijk gewoon is. Maar die komt er natuurlijk niet zomaar. Dat zal, zoals het er nu voorstaat, de

SMART MACHINING Eind september organiseerde ALMI Machinefabriek in Vriezenveen een open huis en een masterclass over smart machining. Met dit concept speelt ALMI in op de trends in de maakindustrie, zoals meer variatie in producten en kleinere series. Dit vergt onder meer flexibiliteit in de

telecom supply chain vooral zelf moeten regelen.’ De MulderHardenberg Group wil daar, zegt hij, een stimulerende rol in spelen – door van een pure distributeur van innovatieve componenten en modules veel meer ook een engineeringgedreven club voor subsystemen te worden. En door een brug te slaan tussen de werelden van de telecom en de industriële innovatie in ons land. Jos Geerts: ‘Goed monitoren wat er op het vlak van innovatie gebeurt en analyseren hoe de telecomsector daar profijt van kan hebben; daar kan de Mulder-Hardenberg Group de telecomsector mee vooruit helpen en zelf mee groeien.’ mulder-hardenberg.com productieaansturing, processtandaardisatie en beperking van omsteltijden. ALMI werkt hiertoe samen met bedrijven die zowel technisch als organisatorisch deze processen ondersteunen. Daaronder Schunk Nederland (opspantechnieken), ISAH (ERP), Komexo (ERP-implementatie), Rodomach (industriële automatisering) en Vosteq (advisering). www.almi.nl

Make a breakthrough in machinery engineering. Siemens PLM M Software: Software: 5HDOL]H , 5HDOL]H ,QQRYDWLRQ. QQRYDWLRQ.

Deliver Deliv er smarter smarter e machinery machiner y faster—with faster—with less less risk. risk. Machinery manufacturers Machinery manuffacturers face intense intense competition, competitio on, increasincreasing rregulatory egulatory pressure pres e sure and growing growing demand for for custom custom m achines. To To stand stand out, out, you you need need to to break break through. through. You You machines. n eed to to develop develop smart smart “Mission-driven “Mission-driven Machines” Machines” that that can can need

customized easily, easily, assembled assembled conf idently and delivered delivered be customized confidently dependably. dependably. Our Advanced Advanced Machine Machine Engineering Engineering solution you achieve achieve faster faster systems-driven systems-driven design, better be etter upuphelps you front validation validation a nd streamlined streamlined manufacturing. manufacturing. front and VLLHPHQV FRP SOP Learn more at VLHPHQV FRP SOP

Answers An swers for for industry. industr y. oktober 2015

MORE TOUCH. MORE PC. MORE POWER. www.br-automation.com/multitouch

< < < < < < < < <

COLUMN HUUB RUËL VERDER KIJKEN DAN DE BUURMAN Huub Ruël - Lector International Business, Windesheim nternationalisering is belangrijk voor onze economie. Het levert werkgelegenheid op en brengt innovatie met zich mee. Maar wordt het niet eens tijd om verder te kijken dan onze buurlanden, waar verreweg het grootste deel van onze export naartoe gaat? En hoe doe je dat eigenlijk, exporteren naar bijvoorbeeld Sierra Leone? Is het erg, dat buurland Duitsland met afstand onze belangrijkste internationale handelspartner is? Nee. Sterker nog, een nog betere aansluiting van onze economie met de Duitse juich ik toe. Duitsland toont zich een voorloper en kan internationaal concurrerend zijn in bijvoorbeeld machinebouw. Nederlandse toeleveranciers van toonaangevende sectoren worden zo getriggerd hun innovatievermogen op peil te houden. Hoewel Nederland zo indirect levert aan landen buiten de EU en ik de vele bedrijven die daar al rechtstreeks naar exporteren niet voor het hoofd wil stoten, wordt het wel tijd om een tandje bij te zetten. De economische groeikracht voor de komende jaren ligt buiten de EU, voornamelijk in Azië en Afrika. Daar zelf voet aan de grond krijgen levert hogere marges op, stelt meer sectoren bloot aan het versterken van innovatie- en adaptatievermogen en vermindert het risico van te grote economische afhankelijkheid van buurlanden. Bovendien hoeft exporteren buiten de EU niet veel moeilijker te zijn dan zakendoen in Duitsland. In veel gevallen gaat het om een hands-on benadering, vasthoudendheid en geduld; of je nu naar Duitsland, Turkije of Sierra Leone gaat. Twee voorbeelden ter inspiratie. De MAAN Group, specialist in innovatieve lijmverbindingen, richtte haar internationalisering voornamelijk op Europa, vooral

UIT DE MARKT

vanuit duurzaamheidsoogpunt. Een handelsmissie naar Turkije bracht echter nieuwe inzichten. De Turkse economie is gestaag groeiende en het land biedt een enorme markt, waar ook duurzaamheid steeds belangrijker wordt. De missie verliep succesvol; het bedrijf vond drie potentiële partners in de regio Istanbul en de zaak loopt voorspoedig. Ander voorbeeld. Verschillende Afrikaanse landen hebben economisch en sociaal-maatschappelijk een enorme dreun gekregen van de ebola-uitbraak. Op het eerste gezicht niet aantrekkelijk om er zaken te gaan doen. Maar landen als Sierra Leone, Liberia en Guinee behoorden wel tot de snelstgroeiende economieën ter wereld. In allerlei sectoren ligt er een rol voor bedrijven uit landen als Nederland. Auxfin, actief in het aanleggen van infrastructuur voor mobiel betalen, werd getriggerd door een handelsmissie naar deze landen, zag inderdaad de kansen en heeft zich nu prima gepositioneerd om de concessie te krijgen deze infrastructuur ook daar ‘uit te rollen’. Het zijn slechts twee voorbeelden dat de wereld zoveel groter is dan de tuin van de ‘buurman’. Die wereld verkennen en er zaken gaan doen, is een investering in de toekomst van de Nederlandse economie. Bij een eerste schifting voor het vinden van potentiële zakenpartners kunnen ambassades, consulaten en business support offices prima van dienst zijn. Iets dat veel ondernemers nog niet weten. Een mix van strategie, dus planmatig te werk gaan, en intuïtie, het gevoel voor kansen laten werken, levert bij internationalisering het meeste succes op.

hjm.ruel@windesheim.nl

MET BRANDSTOFCELTREKKER NAAR BOERDERIJ VAN DE TOEKOMST Het einddoel van Thieu Berkers is de Boerderij van de Toekomst te bouwen. Maar de boerenzoon en oprichter/directeur van Farmertronics neemt eerst een tussenstap: de ontwikkeling en bouw van een duurzame, elektrisch aangedreven cleantech tractor. In eerst instantie een trekker die stroom krijgt uit duurzaam opgeladen accu’s. Deze zal in september volgend jaar gedemonstreerd worden op de beurs Agrotechniek Holland. Daarna zal er een – op dit moment nog te prijzige – brandstofcel gevoed door waterstof als primaire energiebron gaan fungeren. ‘Want’, legt Berkers uit, ‘de aandrijving op alleen batterijen als nu ook in de Tesla is goed om het elektrisch rijden meer geaccepteerd te maken, maar de toekomst is aan de waterstofeconomie.’ De waterstoftrekker moet eind 2017 gereed zijn. Daartoe heeft Berkers een omvangrijk consortium gevormd, van grote-

re en kleine ondernemingen. ICT Automatisering programmeert de besturingstechnologie, Hansen Automotive Engineering doet de mechanische engineering, Steketee Design zal tekenen voor de industriele vormgeving, Venamics neemt de voertuigdynamica op zich, De Boer Engineering ontwerpt de bekabeling, Traction Electrique neemt de ontwikkeling van het batterijpack en het batterijmanagement op zich, Flingk Machinebouw zal het eerste prototype en de nulserie bouwen en Reesink Technische Handel doet de marketing en verkoop. Voorts worden bij de ombouw naar brandstofcelaandrijving H2Consultancy betrokken en de opleiding Autotechniek van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Voor de grotere series wil Berkers een eigen assemblagefabriek gaan bouwen. Voor de financiering van het voertuig heeft hij inmiddels een beroep gedaan op RVO.nl voor een lening uit de rege-

Artist impression van de cleantech tractor. Illustratie: Farmertronics

ling Vroegefasefinancering. De brandstofcelgevoede tractor moet de basis gaan vormen voor de Boerderij van de Toekomst: ‘Menige boer vergaart nu al veel wind- en zonne-energie die hij kan opslaan in de vorm van waterstof. Daarmee kan hij straks dan niet alleen zijn tractor voeden, maar volledig zelfvoorzienend gaan werken.’ De toe-

komstboerderij is een initiatief van ondernemers, het onderwijs en burgers uit Deurne en omstreken, verenigd in het platform Snoertse Plak. Inmiddels heeft het platform van de provincie Noord-Brabant een bestaande boerderij toegewezen gekregen waarvan de ombouw volgend jaar kan starten. www.farmertronics.com

oktober 2015

OBSOLETIE-MANAGEMENT VOORKOMT ONVOORZIENE, HOGE KOSTEN EN BINDT KLANTEN

THEMA

OBSOLETIEMANAGEMENT – STEEDS UITDAGENDER, STEEDS BELANGRIJKER

WEINIG SEXY, GROTE IMPACT

De levenscycli van producten worden steeds korter terwijl de productcomplexiteit stijgt en

Een groot deel van het NS-materieel staat letterlijk op een zijspoor – doordat defecte onderdelen niet meer leverbaar zijn. Defensie slaagt er met kunst- en vliegwerk in om

het aantal varianten snel toeneemt. Voor fabrikanten wordt het steeds lastiger al die componenten, modulen en materialen te blijven pro-

krap 22 van haar 61 F16’s in de lucht te houden. En de US Navy is 750 miljoen dollar

duceren. Omdat ze er de productiecapaciteit

per jaar kwijt aan obsoletie-kwesties. Dus ja, obsoletie is een serieus probleem – een

niet voor hebben en/of omdat ze die capaciteit

groeiend probleem, in alle productcategorieën. Het goede nieuws: strategieën en tools

liever aanwenden voor zaken waar veel vraag naar is en een betere prijs voor wordt betaald.

om het te voorkómen bestaan.

Met alle (service)problemen van dien. Wat zijn de oplossingen: meer (internationale) stan-

DOOR PIM CAMPMAN

an obsoletie is sprake als een defect onderdeel niet één-op-één vervangen kan worden omdat een identiek exemplaar niet meer leverbaar is en een alternatief onderdeel inpassen een stuk redesign vereist – wat veel geld en tijd kost. Obsoletie heeft allerlei oorzaken: de fabrikant is met de productie gestopt – bij gebrek aan afnemers, omdat hij aan iets nieuws beter kan verdienen (wat wel planned obsolescence wordt genoemd) of omdat hij failliet is gegaan. Of nieuwe (milieu)wetgeving verbiedt dat het onderdeel nog langer wordt toegepast; de machinebouwer is sneller door zijn spare parts heen dan aanvankelijk ingeschat; engineering heeft intrinsiek een verkeerde componentkeuze gemaakt. En zo zijn er nog veel meer oorzaken.

KORTE LEVENSCYCLI Van oudsher speelt obsoletie met name bij spullen die lang – tien tot wel veertig jaar – mee moeten gaan: schepen, treinen, vliegtuigen, productielijnen in de (proces)industrie. Mechaniek krijgt jaar in, jaar uit ‘op z’n donder’ en gaat uiteindelijk kapot. Vervelend, want uitval (in jargon: downtime) kost handenvol geld. Maar is meestal wel oplosbaar: niet meer leverbare mechanische

onderdelen zijn vaak vrij eenvoudig te reproduceren. Straks, als 3D-printing up & running is, al helemaal. Maar er speelt nog iets: in die long-life kapitaalgoederen is gaandeweg meer en meer elektronica en mechatronica geslopen. Met grote voordelen, als extra functionaliteit, gebruiksgemak en comfort. Maar met als nadeel dat zulke onderdelen en samenstellingen sneller defect raken: ze zijn gevoeliger voor stretch, (over)verhitting, corrosie en zo meer. En ze zijn veelal dermate complex dat repareren niet kan – of soms alleen door specialisten. Daarbij komt dat juist in de elektronica en mechatronica het innovatietempo zeer hoog is; wat vandaag is bedacht, wordt morgen ingehaald door iets beters. Allemaal aspecten die korte levenscycli, dus ook obsoletie, in de hand werken. In consumentenproducten zie je dat ook, maar minder. In die wereld nemen gebruikers een beperkte levensduur veelal voor lief en is reparatie minder een issue. Dat je iPhone het na vijf jaar wel gehad heeft, deert niet als je iedere twee jaar een nieuwe versie aanschaft...

oktober 2015

Betere ontwerpmethoden die meer rekening houden met obsoletie? Nieuwe productietechnieken als 3D-printing om spare parts te produceren op aanvraag? En welke rol kan de industriepolitiek hierin spelen?

• Obsoletie heeft allerlei oorzaken, van productiestop tot verkeerde componentkeuze. • Oplossingen zijn er volop: van ‘Refabrikation’ en ‘Zuverlässigkeitstechnik’ tot ‘lifetime buy’ en ‘design for obsolescence’. • Distributors eisen frequent inzicht in phase-in/phase-out strategie van leveranciers.

SPILPOSITIE Obsoletie is een factor van belang in de hele supply chain – van componenten modulefabrikant tot distributor/technische groothandel tot

GEPLANDE OBSOLETIE Obsoletie kan afnemers van componenten die niet bij de les zijn overkomen, maar is soms ook een geplande actie van de componentenfabrikant. Omdat die geen productiecapaciteit of voorraden in stand wil houden waar hij geen droog brood (meer) aan verdient. Dat is soms een subtiel spel, want waar de original component maker afhaakt, kunnen ‘grijze’ partijen – quick fixers – inhaken, met producten die vaak inferieur zijn. Wat het imago voor de oem’er fors kan schaden.

daardisatie van componenten en modulen?

Oem’ers als Paccar DAF proberen daar paal en perk aan te stellen door de markt actief te bewerken met ‘genuine parts’, die – claimen zij – beter en langer presteren dan de copycats. Met de kanttekening dat DAF ook spare parts aanbiedt voor concurrerende vrachtwagenmerken. Buiten dat is planned obsolescence een risico: doe jij dat, maar je directe concurrent niet, dan is het risico van reputatieschade levensgroot.

systeemleverancier en oem’er. Die laatste twee moeten díe spullen indesignen die in de gebruiksfase, waarin onderhoud/reparatie aan de orde kan zijn, zo min mogelijk problemen gaan opleveren. Maar met name in die ontwerpfase gaat het nogal eens mis. Simpelweg omdat het vraagstuk ‘leverbaarheid van componenten’ bij menige engineer – die door het hoge tempo van innovatie toch al onder grote druk staat en met tal van andere kwesties moet dealen – niet tussen de oren zit; laat staan dat het deel uitmaakt van de bedrijfscultuur. Dat obsoletie een issue is, hoor je met name in het distributor-wereldje. Begrijpelijk, daar lopen ze er van twee kanten tegenaan: klanten vragen om incourant geworden spullen en als voorraadhoudende partijen willen ze natuurlijk niet dat

Illustratie: Josje van Koppen

hun leveranciers hen opzadelen met onverkoopbare stock. Om dat te voorkomen, monitoren ze hun leveranciers nauwlettend en eisen ze frequent – lees: dagelijks, proactief – inzicht in hun phase-in/phase-out strategie. Dat verschaft de distributors een spilpositie in deze problematiek; een positie die ze ambiëren omdat ze zodoende toegevoegde waarde kunnen bieden. En een positie die aansluit bij de trend onder oem’ers om verantwoordelijkheden dieper in de keten neer te leggen. Een kans die ook in de ems-sector (electronic manufacturing services, de fabricage van onder meer printed circuit boards, pcb’s, en pcb assemblies, pcba’s) met beide handen wordt aangegrepen.

LIFECYCLE MANAGEMENT Neem Connect Group (pcb‐ en kabelassemblage, samenbouw van systemen), dat klanten sinds enige tijd een in eigen huis ontwikkelde lifecycle

management (LCM) oplossing aanbiedt om proactief op componentenleverbaarheid en gewijzigde wetgeving te reageren. Bart Allaert, manager advanced technology: ‘Aan onze oplossing, die gebaseerd is op vrij in de markt verkrijgbare systemen, hebben we twee jaar gewerkt. Gaandeweg hebben we dat gefinetuned tot wat we vandaag aanbieden. Ons LCM-systeem is uniek in de zin dat we een volledige monitoring doen, dus ook op productspecifieke onderdelen; met andere woorden, op het ganse product. Tot het portfolio behoort onder meer dat we de klant, op basis van zijn BOM (bill of materials, red.), voorzien van een overzicht met betrekking tot EOL (end of life): per component wordt aangegeven hoe lang die nog verkrijgbaar dan wel niet meer beschikbaar is. In het laatste geval stellen we alternatieven voor. En’, vervolgt Allaert, ‘alle PCN’s (product change notifications) en de historical overview van elke component worden meegeleverd. Evenals een volledig screening-rapport voor RoHS en REACH (Europese regelgeving voor respectievelijk restriction on hazardous substances en registration, evaluation, authorization and restriction of chemical substances, red.). Door de dynamische en automatische opzet van ons systeem worden onze klanten dagelijks geïnformeerd over veranderende componentsituaties.’

werd, zijn we een automatisch systeem gaan opbouwen en bijhouden. Dat geeft onze klanten op dagelijkse basis inzicht in de status van hun bill of materials – aanvankelijk alleen voor componenten die wegens aangescherpte milieu- en veiligheidswetgeving in de ban werden gedaan en gaandeweg ook voor alle andere componenten die wij in onze pcba’s toepassen. Ons systeem geeft onze klanten gratis actuele informatie over RoHS-vrijstellingen, PCN’s , LTB’s (last time buymeldingen), not recommended for design, et cetera. Die krijgen we van onze bron, de toeleveranciers – wat doorgaans soepel loopt. Problemen kunnen zich voordoen als een franchise overgaat van de ene distributor naar de andere; dan ben je de historie van het product kwijt. Maar meestal duurt een ‘last time buy’ tot wel een jaar of zo, dat is wel te ondervangen. Die periode proberen we dan vol te benutten, zodat onze klant maximaal de tijd heeft voor redesign.’ Los daarvan helpt het als de klant zijn library-beheer op orde heeft, zegt Bergman. ‘Voor een nieuwe toepassing teruggrijpen naar componenten die in een eerdere applicatie prima voldeden, is een valkuil. Dan ligt obsoletie op de loer en mis je nieuwe functionaliteiten. Wij proberen daar onze klanten proactief over te informeren.’

RISICO OP DOWNTIME ACTUELE INFORMATIE Ook ems-specialist Matas Electronics heeft veelvuldig met obsoletie-vraagstukken van doen, vertelt directeur-eigenaar Guido Bergman. ‘In 2006, toen de RoHS-compliance wetgeving van kracht

Technisch distributeur Biesheuvel Techniek loopt eveneens regelmatig ‘stevig aan’ tegen obsoletiekwesties, vertelt product marketing director Anton van der Lubbe. ‘Meer en meer, is mijn indruk, omdat innovaties steeds sneller gaan.

oktober 2015

THEMA OBSOLETIE-MANAGEMENT â&#x20AC;&#x201C; STEEDS UITDAGENDER, STEEDS BELANGRIJKER Sommige eindklanten zijn zich er onvoldoende van bewust dat die trend ook tot een versnelde obsoletie van onderdelen leidt. Wij zien regelmatig dat eindfabrikanten menen dat ze een nieuw product best wel kunnen produceren zonder al te veel aanpassingen aan het machinepark. Dus houden ze vast aan verouderde, soms al afgeschreven onderdelen â&#x20AC;&#x201C; met een groot risico op downtime ĂŠn hoge kosten om de zaak weer draaiend te krijgen.â&#x20AC;&#x2122; Biesheuvel Techniek positioneert zich steeds meer als â&#x20AC;&#x2DC;multi-specialistâ&#x20AC;&#x2122; die vanwege zijn technische kennis en invloed op zijn leveranciers zulke risicoâ&#x20AC;&#x2122;s kan wegpoetsen. Van der Lubbe: â&#x20AC;&#x2DC;Klanten in de oem-maakindustrie eisen

te â&#x20AC;&#x201C; vandaag nog wel kunnen leveren, is over ĂŠĂŠn of twee jaar nĂłg moeilijker verkrijgbaar â&#x20AC;&#x201C; met alle ellende van dien. Om dat te voorkĂłmen houden we onze klanten permanent op de hoogte van het phase-in/phase-out beleid dat de premium brands die wij leveren hanteren.â&#x20AC;&#x2122;

NIET VOOR HET BLOK Festo is zoâ&#x20AC;&#x2122;n premium brand, van oudsher in pneumatische aandrijvingen en sinds meerdere jaren ook steeds meer in elektrische aandrijvingen. Dat bedrijf heeft zowat 30.000 producten (600 productgroepen) in zijn catalogus en komt jaar in, jaar uit met circa honderd innovaties. Die

â&#x20AC;&#x2DC;Klanten die obsoletie boven het hoofd hangt, worden tijdig geĂŻnformeerd, niet voor het blok gezetâ&#x20AC;&#x2122;

dat van ons; die willen de nieuwste spullen in hun machine. Maar in de reparatie-/onderhoudswereld is dat heel anders: daar wordt van ons verwacht dat we blijven leveren wat ze altijd gehad hebben. Begrijpelijk, maar verstandig? Dat is maar de vraag. Het onderdeel dat we â&#x20AC;&#x201C; met moei-

er aan de voorkant bijkomen, waardoor er aan de achterkant modules en componenten uitgaan. Festo hanteert een transparante phase-in/phaseout strategie, die goed wordt gecommuniceerd met distributeurs en directe klanten. En die, zegt Harro Jansen, manager marketing & sales services

van Festo Nederland, tegelijkertijd klanten die daar nog even niet aan toe zijn niet in de steek laat, al hangt aan verouderde producten, zoals alom gebruikelijk, wel een aanzienlijk hoger prijskaartje. Voor deze verouderde producten zijn, aldus Jansen, â&#x20AC;&#x2DC;wel altijd compatibele, moderne alternatieven verkrijgbaar met een aantrekkelijke prijs.â&#x20AC;&#x2122; Festo gaat, vervolgt hij, zorgvuldig om met obsoletie. â&#x20AC;&#x2DC;Klanten die dat boven het hoofd hangt, worden tijdig geĂŻnformeerd, niet voor het blok gezet â&#x20AC;&#x201C; producten die worden uitgefaseerd blijven nog een tijdlang leverbaar. Bij obsoletie heb je heel snel te maken met niet alleen je eigen product lifecycle, maar ook met die van de klant. Dat vraagt om maatwerk en dat zie je steeds meer gebeuren. Daarom hebben wij marketing & sales services samengebracht. Alle dienstverlenende taken rondom verkoop vallen onder ĂŠĂŠn dak, waardoor we heel snel en makkelijk kunnen schakelen.â&#x20AC;&#x2122;

MEEDENKEN â&#x20AC;&#x2DC;Klanten helpen om diĂŠ materialen te gebruiken die voor zijn applicatie de meest geschikte zijn ĂŠn gedurende de lifecycle van het product goed verkrijgbaar zijn; dat zit in ons dnaâ&#x20AC;&#x2122;, vertelt Fred Groot, businessunitmanager industriĂŤle kunststoffen bij Eriks. Niettemin loopt ook deze industriĂŤle dienstverlener met enige regelmaat tegen obsoletie-vraagstukken aan. â&#x20AC;&#x2DC;Het komt voor dat een partij zeg vijf jaar nadat we hem een

CREATING MACHINES TOGETHER

MTA is een innovatieve, flexibele en hightech System Integrator gespecialiseerd in het ontwikkelen en bouwen van complete mechatronische machines en systemen. Onze afdeling New Business onderscheid zich als ontwikkelpartner op het gebied van mechatronica, kennis van nieuwe productietechnieken en kennis op het gebied van dunne films en substraten. Onze afdeling Regular Business onderscheid zich als realisatiepartner in het produceren, assembleren en functioneel testen van machines en systemen binnen een optimale organisatie van kwaliteit, flexibiliteit, innovatiekracht en kostenbeheersing.

Waterbeemd 8 Ĺ&#x201D; Industrieterrein 8949 Ĺ&#x201D; 5705 DN Helmond Ĺ&#x201D; U +31 (0)492 47 49 92 Ĺ&#x201D; G +31 (0)492 47 45 10 Ĺ&#x201D; JOGP!N U B OM Ĺ&#x201D; www.m-t-a.nl

oktober 2015

klantspecifieke component of module hebben geleverd toch weer bij ons aanklopt omdat hij door zijn voorraad spare parts heen is. Als het om een speciaal rubber vormdeel of kunststof deel gaat, dan kunnen we dat altijd wel opnieuw laten maken; maar dan is de prijs uiteraard navenant hoog. Voorkomen is dus beter dan genezen. Wij zeggen altijd: ‘Als je iets nieuws gaat ontwerpen waar bijvoorbeeld een afdichting bij komt kijken, betrek ons dan al in de ontwerpfase – zodat Eriks met je mee kan denken over de beste oplossing.’ Semiconductor-distributeur EBV Elektronik zit op dezelfde lijn, verklaart general sales manager Rens Wagter. ‘Eén telefoontje naar een technisch onderlegde distributeur en je komt te weten of het ic dat je voor ogen staat goed leverbaar is. En zo niet, met welke wel vlot leverbare alternatieven je net zo goed af bent.’ Wagter gaat een stap verder: ‘Zit het Rens Wagter, EBV Elektronik: ‘Zit het vraagstuk leverbaarheid van componenten in je bedrijfscultuur, dan voorkom je dit soort problemen.’ Foto: Sam Rentmeester vraagstuk leverbaarheid van componenten in je bedrijfscultuur, dan voorkom je dit soort problemen. En krijgen. Dat Kooperationsnetzwerk Elektronikwat ook helpt, is een preferred parts list van comNachserienverfügbarkeit (E-NV) richt zijn pijlen ponenten waar je al langer goede ervaringen mee op vier technologische vlakken: Langzeitlagerung hebt. Komt de engineer niet weg met die lijst en (het kostenefficiënt, gedurende de gehele product moet hij of zij andere componenten kiezen, dan lifecycle, op voorraad houden van spare parts), is het verstandig om meteen een distributeur met Refabrikation (het opnieuw ontwerpen van ‘vertechnische applicatiekennis te bellen.’ dwenen’ componenten en modules), Nachkonstruktion (onderdelen namaken, kopiëren) en Zuverlässigkeitstechnik (defecten voorkomen). BEDRIJFSCULTUUR Een Britse studie door het Decision Engineering Voor obsoletie-management, als onderdeel van Centre van Cranfield University wijst uit dat lifecycle management, zijn veel tools voorhanden. zeventig tot tachtig procent van de elektronische Vrij verkrijgbaar op het internet, door gebruik te componenten in voertuigen en vliegtuigen in de maken van tools die in de supply chain beschikmilitaire wereld obsoleet wordt vóór die systemen baar zijn én door obsoletie-management in te zijn afgeschreven. Waarbij milieu-issues, zoals het bedden in de bedrijfscultuur. In Duitsland is daar verbod op chemicaliën en zware metalen, een meer aandacht voor dan in Nederland, mede veel voorkomende oorzaak zijn. De onderzoekers omdat verantwoordelijkheden dieper in de supreiken soortgelijke oplossingen aan als het Duitse ply chain leggen er (nog) geen usance is. Daar cluster E-NV: lifetime buy (schat in welke compowerkt een cluster van mkb-toeleveranciers in de nenten gedurende de gegeven levensduur hoe maakindustrie, onder regie van de fameuze kenvaak kapot gaan en koop die op voorhand in), nisinstelling Fraunhofer IPA (projectgroep propartnering agreement (borg de levering gedurende cesinnovatie), samen om greep op obsoletie te de levensduur), multi-sourced components (wees niet afhankelijk van één toeleverancier) en design for obsolescence (zorg dat obsoletie een volwaardig aspect is van je engineering). De supply chain kan daarbij helpen. www.connectgroup.com www.matas.nl www.biesheuveltechniek.nl www.festo.nl www.e-nv.de www.eriks.nl www.ebv.com

SENSOR SOLUTIONS AND SYSTEMS For all areas of the automation industry As a global player, we stand for comprehensive system expertise, continuous innovation, the highest quality, and the greatest reliability. Balluff means technological variety and first-class service. Our 2450 worldwide employees are working to ensure this.

Systems and Service

Industrial Networking and Connectivity

Industrial Identification

Object Detection

Linear Position Sensing and Measurement

Condition Monitioring and Fluid Sensors

Accessories

www.balluff.nl

Balluff B.V. Europalaan 6a, 5232 BC ‘s-Hertogenbosch Phone +31-73-6579702

Please visit us at 1

Europort, stand 1616 3 - 6 November ’15 Precisiebeurs, stand 184 18 -19 November ’15

6/24/2013 4:12

THEMA OBSOLETIE-MANAGEMENT – STEEDS UITDAGENDER, STEEDS BELANGRIJKER

KUNSTSTOFVERWERKERS MOETEN ALLE ZEILEN BIJZETTEN

GRANULAATTEKORT LIJKT EEN TREND TE WORDEN Dit voorjaar kregen veel kunststofverwerkers met krapte op de granulaatmarkt te maken. Door de hoge dollarkoers werd veel granulaat verscheept naar dollarlanden, waardoor het aanbod in Europa kelderde. De polyethyleenfabrikanten schakelden niet snel genoeg bij om ook de klandizie in Europa tijdig te voorzien. Tal van plants gaven forces majeures af, wat afnemers als foliefabrikanten noodzaakte hetzelfde te doen. Aanbodschommelingen zijn van alle dag, maar zo’n sterke dip als dit voorjaar is uniek. Insiders houden rekening met het begin van een trend.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

IVO moest in februari-juni van dit jaar alle zeilen bijzetten om de eigen klanten te kunnen beleveren, al was het soms wel tegen een hogere prijs, schetst Louis Kwakman, een van de eigenaren van de Volendamse producent van onder meer polyethyleen verpakkingsfolie voor de food en andere sectoren. KIVO koopt bij diverse leveranciers zo’n 25 verschillende soorten granulaten in waarmee het 300-400 recepturen creëert, bedoeld voor ongeveer 2.000 verschillende artikelen. ‘Van tien granulaten houden wij altijd safety stocks aan van onze belangrijkste producten.’ Per product heeft het bedrijf meestal meerdere leveranciers, maar niet altijd. Dat komt, aldus Kwakman, omdat het in zijn branche ook van belang is een goede band op te bouwen met de granulaatfabrikanten. ‘Wij

Er is nog altijd een tekort aan polyethyleen granulaat. Foto: FreeImages.com/Marcel Aniceto

zorgen dat we een trouw afnemer zijn van bepaalde producten, gaan contracten aan waarin is vastgelegd hoeveel we per maand afnemen. Tegen een prijs gebaseerd op een gemiddelde notering in de maand van levering – die een gemiddelde is van vier noteringen in de maand ervoor.’ Door de schaarste afgelopen voorjaar steeg de prijs van bepaalde polyethyleen granulaten in drie maanden tijd met veertig procent. Gevolg: KIVO moest zich bij een aantal klanten beroepen op overmacht (force majeure), omdat niet tegen de eerder afgesproken condities geleverd kon worden. ‘De olieprijs stond zeer laag; dan is het moeilijk de klant uit te leggen dat hij – net als wijzelf – de hoofdprijs moet betalen voor de foliegrondstoffen. Dankzij onze safety stocks en

ACTS OF GOD ‘Wordt er force majeure verklaard, dan hebben wij dat te accepteren; diverse instanties voeren daar controles op uit. Voor onze leveranciers heet dat overmacht, waaraan wij geen enkel recht kunnen ontlenen. Datzelfde geldt in feite ook naar onze klanten toe’, aldus KIVOdirecteur Louis Kwakman. Force majeure, overmacht, is het juridische begrip voor: een niet-toerekenbare onmogelijkheid om een verplichting na te komen, waardoor de persoon in kwestie van deze verplichting bevrijd wordt, stelt het Burgerlijk Wetboek (artikel 6:75). Inter-

oktober 2015

nationaal is force majeure geregeld in The Principles of International Commercial Contracts van Unidroit (international instituut voor de harmonisatie van privaatrecht); daarbij is een groot aantal landen, incluis Nederland, aangesloten. Bij contractuele overeenkomsten met een resultaatsverplichting is er doorgaans pas sprake van overmacht in het geval van wat in het Engels ‘acts of God’ heet. www.unidroit.org

contracten hebben we in die periode toch tachtig procent van onze orders kunnen uitleveren, soms door een equivalent in te zetten.’

VOORKEURSPOSITIE Benoît Henckes is ceo van United Caps (zie ook elders in deze uitgave), fabrikant van plastic doppen en sluitingen met een grote productievestiging in onder meer Antwerpen. Ook hij geeft aan de obsoletieperiode goed te hebben kunnen overbruggen, al kostte het inspanning. ‘Wij hebben voor veel grondstoffen meerdere leveranciers en veel producten hebben we zo ontwikkeld dat ze met verschillende grondstoffen te maken zijn. Maar een aantal klanten hebben we pas later kunnen beleveren. Met sommigen zijn we een traject doorgegaan om alternatieve grondstoffen snel goedgekeurd te krijgen. Onder druk konden veel klanten snel beslissingen nemen, maar voor ons betekende het wel veel ontwikkelen testwerk in een veel kortere tijd’, aldus Henckes. Hij bestrijdt overigens dat grote klanten door hun grondstoffenleverancier bevoordeeld zouden worden. ‘De internationale force majeure-regelgeving legt op dat wanneer jouw orders normaal gesproken laten we zeggen tien procent van de omzet van een leverancier uitmaken, hij je in een periode van obsoletie niet ineens een hoger of lager percentage mag beleveren.’ Desalniettemin geeft een accountmanager van een grote kunststoffendistributeur in de Benelux (die liever niet bij naam genoemd wordt) loyale

klanten wel degelijk een voorkeurspositie boven de ‘spotkopers’ die altijd voor de laagste prijs gaan: ‘Met sommige trouwe klanten heb ik gedurende tientallen jaren, waarin zij vaak maandelijks bestellen, een vertrouwensband opgebouwd. Die probeer ik in situaties als afgelopen voorjaar toch zo goed mogelijk te voorzien. Sommige partijen hebben we wel moeten teleurstellen; vaak kleine partijen die de markt niet goed volgen en verrast worden door zo’n force majeure.’

fentoelevering vanuit vooral het Midden-Oosten naar Azië verlegd. Tegelijk steeg de vraag door de aantrekkende economie. Inmiddels is een nieuw evenwicht bereikt: door de toename van het aanbod in Azië zijn daar de prijzen gedaald en is veel toelevering weer verlegd naar Europa. Voor nu is het probleem opgelost, maar ik voorzie dat het zich de komende jaren veel vaker en in heviger mate zal voordoen. Een reden voor de obsoletie is namelijk ook dat er in Europa nog maar heel weinig chemische productiesites draaien. Door de

SCHREEUWEND TEKORT Ook de anonieme accountmanager van de distributeur voorziet steeds vaker kraptes op de Europese markt. ‘Ik zal niet beweren dat er fabrikanten zijn die vanwege de lage eurokoers bewust bepaalde toch al niet rendabele plants in Europa hebben gesloten. Feit is dat de capaciteit zich steeds meer verplaatst naar elders; naar de VS en zeker ook het Midden-Oosten. Daar worden gigantische sites gebouwd, omdat de olieproducenten daar doorhebben dat ze met het oog op de

VAKER EN HEVIGER Over de reden van het plots inzakken van het aanbod zegt Kwakman: ‘Natuurlijk heeft het te maken met de lage koers van de euro ten opzichte van de dollar. Maar ook speelde mee dat diverse granulaatfabrikanten, zoals het Oostenrijkse Borealis, niet aan voldoende etheen konden komen, de grondstof van polyethyleen granulaat. Dat leveren oliebedrijven als Shell in Moerdijk. Onder meer daar was sprake van stilstand. Normaal gesproken worden stops een half jaar van tevoren gepland, maar dat was nu dus niet het geval.’ Henckes verwacht analyserend structurele tekorten aan petrochemische grondstoffen. ‘Wij hebben vaker met obsoletie en dus forces majeures te maken. Maar afgelopen voorjaar hebben in Europa verschillende petrochemische bedrijven er in totaal vijftien afgegeven. Dat had te maken met de eurokoers die in enkele weken daalde van $1,35 naar $1,15. Daardoor werd veel grondstof-

‘Europese afnemers lopen de kans vaker achteraan in de rij te moeten aansluiten’

hoge energiekosten hier en de economische crisis zijn de afgelopen jaren veel onrendabele sites gesloten. Niet voor niets ageert de chemische sector al langer bij de politiek om de energiekosten omlaag te krijgen. Herstel van de productie binnen Europa verwacht ik niet. Want in de VS wordt – nadat ook daar jaren nauwelijks in productiecapaciteit is geïnvesteerd – nu wel veel geld gestoken in de opbouw van nieuwe plants. Europese afnemers zoals wij lopen dus de kans vaker achteraan in de rij te moeten aansluiten.’

toekomst hoger de keten in moeten, dus meer toegevoegde waarde moeten gaan leveren. Dat maakt Europa afhankelijk van beslissingen daar, waardoor er hier nog altijd een schreeuwend tekort is aan bijvoorbeeld polyethyleen HD (hoge dichtheid, red.).’

www.kivo.nl www.unitedcaps.com

oktober 2015

THEMA OBSOLETIE-MANAGEMENT – STEEDS UITDAGENDER, STEEDS BELANGRIJKER

AEBI SCHMIDT IS TOE AAN DE NIEUWE GENERATIE CONFIGURATOR

DE TIMING VAN OBSOLETIE Aebi Schmidt Nederland is Europees marktleider voor strooimachines, mede dankzij de vroege adoptie van een productconfigurator (van Sofon). Nu die bijna aan vervanging toe is, oriënteert Aebi Schmidt zich op de nieuwe generatie configuratoren. Sofon is volop in de race. Een thema dat hun configurator nu al ondersteunt, is obsoletie-management.

Fred Harbers tussen de zoutstrooiers van Aebi Schmidt: ‘Wij leveren een oplossing, niet alleen een ‘bak’ waar zout in kan.’ Foto: Arjan Reef

DOOR HANS VAN EERDEN

ebi Schmidt Nederland (het vroegere Nido, gevestigd in Holten, ruim 200 medewerkers, vijftig tot zestig miljoen euro omzet) is onderdeel van de Zwitserse Aebi Schmidt Holding. Deze bouwt strooi- en veegmachines voor het schoonhouden van snelwegen, straten en pleinen gedurende het jaar. Tevens tuin- en parkmachines om taluds en bermen te onderhouden. Naast Holten zijn er fabrieken in Zwitserland, Duitsland en Polen. Voor gladheidsbestrijding (de Nederlandse tak) is Aebi Schmidt Europees marktleider. De nadruk ligt op het milieu, vertelt technisch directeur Fred Harbers, en dat past bij het bedrijf. Aebi Schmidt steekt veel energie in maatschappelijk verantwoord ondernemen (tijdens ontwikkeling, productie, inkoop en personeelsbeleid) en rapporteert conform het Global Reporting Initiative. ‘Met onze strooitechnologie komt er zo min mogelijk zout naast de weg te liggen. Een zelf

oktober 2015

ontwikkelde besturing zorgt ervoor dat langs voorgeprogrammeerde routes nauwkeurig wordt gestrooid. De strooier weet precies waar hij is, hoe breed de weg is en wat er moet gebeuren afhankelijk van de weerconditie. Ons softwaresysteem laat strooiers automatisch een rapport sturen naar de verantwoordelijke dienst: op welk tijdstip welk weggedeelte is behandeld op welke manier en waar met hoeveel zout is gestrooid. Wij leveren dus een oplossing, niet alleen een ‘bak’ waar zout in kan.’

draaien en met een flexibele schil. Maar ook door robotisering van het laswerk. In de piekperiode bouwt ‘Holten’ nu wekelijks 100 strooiers, op één lijn, allemaal op klantorder. Harbers: ‘Er komen bijna geen gelijke strooiers uit de fabriek. De klantspecifieke variatie managen wij met de configurator van Sofon (leverancier van verkoopondersteunende software uit Son, red.). Alle componenten en modules staan daarin met elk een aantal varianten, zodat de verkoper of dealer samen met de klant een strooier compleet kan opbouwen.’ Ruim vijftien jaar geleden was Aebi Schmidt Nederland, destijds nog Nido, een van de eerste grotere machinebouwers die met Sofon ging werken. ‘Eerst in engineering en productie, later ook in verkoop en bij de zustervestigingen. Al onze producten productie-knowhow zit nu in de configurator, de kern van ons proces. In één beweging heeft hij een strooier tot op het laatste boutje en moertje uitgewerkt. Een constructeur verwerkt de klantspecifieke wensen. De configurator zet alle blokjes waaruit een strooier wordt opgebouwd direct in de stuklijst, hij kent onze productielijn en wijst elke component toe aan z’n exacte locatie voor assemblage. Daarna stuurt hij de stuklijst naar ERP en wordt de order in zeven weken gemaakt. Er wordt dan nog 75 procent van de materiaalwaarde toegevoegd; slechts 25 procent komt van basismaterialen uit onze voorraad.’ Gaandeweg deed zich echter de wet van de remmende voorsprong gelden. Updates van Sofon werden niet overgenomen en op nieuwe behoeftes vanuit sales werd geen actie ondernomen. Hoog tijd dus om naar de nieuwe generatie configuratoren te gaan kijken, verklaart Harbers. ‘Werken wij nu nog wel met de best-inclass? Welke nieuwe functionaliteit hebben wij nodig? De snelheid van datacommunicatie is een punt en onze verkopers willen op hun laptop offline met de configurator kunnen werken.’

SOFON EN SAP KERN VAN PROCES Aebi Schmidt is een seizoensbedrijf, een reden waarom weer meer productie in eigen huis plaatsvindt, zoals lassen en oppervlaktebehandeling. ‘We waren niet echt ontevreden over de uitbesteding, maar zagen dat wij het, onder de streep, voor hetzelfde geld konden. En maar weinig toeleveranciers kunnen goed mee in onze seizoensfluctuaties.’ Aebi Schmidt zelf vangt die op door te schuiven in de uren die medewerkers

Bert de Vries, manager sales bij Sofon, ziet het met vertrouwen tegemoet. ‘Alles wat zij willen, kan met ons portfolio, hoe complex hun configuratie ook is. Toen zij overgingen op lean manufacturing en flowproductie, hebben ze het proces heel mooi op onze configurator afgebeeld. Met smart customisation liepen ze voorop. En ook met hoe ze het tijdpad vastleggen voor aanlevering van subassemblages op een bepaald punt in de lijn.’ Toen Nido werd overgenomen en al Sofon

gebruikte, werkte de rest van de organisatie alleen met SAP, vult Sofon-consultant Pieter Lalkens aan. ‘Zij dachten alles met SAP te kunnen oplossen, maar dat kan volgens ons niet, ook nu niet. Toen iedereen op Sofon overging, konden ze alle informatie op dezelfde manier vastleggen en onderhouden. Dat hielp bij de integratie na de fusie.’ De nieuwe wensen hebben deels te maken met Aebi Schmidt’s ict-infrastructuur, zegt De Vries. Die kan bijvoorbeeld nog meer mogelijkheden bieden voor remote werken, bij de klant. Daarnaast kent Sofon nieuwe functionaliteit. Zoals een dealerportaal, waarmee dealers via internet zelf offertes kunnen maken. ‘Tot nu toe moeten zij nog bellen met de binnendienst om te vragen of bepaalde configuraties mogelijk zijn. Met de beheerapplicatie kan Aebi Schmidt zijn dealers beheren en hun prestaties monitoren.’

SWITCHEN De configurator van Aebi Schmidt is dus binnenkort aan vervanging toe, oftewel obsoleet. Harbers: ‘We oriënteren ons nu in de markt. Uiteraard is Sofon in beeld; hun voordeel is dat ze ons al kennen.’ Omgekeerd weten ze bij Aebi Schmidt wat Sofon kan. Neem obsoletie in het eigen productportfolio: mede dankzij de huidige configurator is dat geen groot probleem. ‘Veel componenten maken we pas als er een klantorder is. Sommige bouwstenen produceren we vooruit, in ons laagseizoen. Dat vergt obsolescence-sturing.

We laten heel beheerst die bouwstenen bij- en afschakelen in de configurator. Het begint met productmanagement: Willen we switchen? Hoeveel materiaal ligt er nog? Wanneer moet het uit de configurator? Met een heel schema sturen we

leggen op de voorraad, kan ik inschatten in welke maand iets uitverkoopt.’ Pieter Lalkens: ‘In de configurator kun je goed meten wat je bestelmoment is ten opzichte van je verbruiksmoment. Als je weet wanneer het laatste verbruik wordt

‘Alle informatie op dezelfde manier onderhouden in Sofon, dat hielp bij de integratie na de fusie’

dat procesverloop.’ Het spare parts-beheer vergt bijzondere aandacht, want er geldt tien tot vijftien jaar naleververplichting. Die onderdelen liggen in een centraal magazijn in Duitsland. ‘Als we een component vervangen, luidt de eerste vraag: is de nieuwe uitwisselbaar met de oude? Als dat zo is, communiceren we met het magazijn: ‘Gaan jullie mee met de nieuwe of blijven jullie bij de oude?’ Onze ontwikkelaars hebben daarin zeggenschap, zij hebben zicht op de technische consequenties.’ Het timen van het moment om een component af te schakelen – niet meer in te kopen – blijft mensenwerk, zegt Harbers. ‘Doe je dat te laat, dan blijf je met restvoorraad zitten. Te vroeg, dan moet je misschien nog bijkopen. Het systeem helpt daar wel bij. Als we jaarcurves van verkoop

verwacht, kun je terugrekenen wanneer je de bestelling moet dichtzetten.’

COMPUTERS Het grootste obsoletieprobleem had Aebi Schmidt met de computers voor de besturing, sinds daarvoor pda’s werden ingezet, verklaart Fred Harbers. ‘Consumentenelektronica gaat zo snel, dat is voor industriële producten niet bij te houden; je blijft bezig je programmatuur op nieuwe versies aan te passen. Dus ontwikkelen we eigen hardware, voor het bedieningspaneel en de rekencomputer in de strooier. Nu hebben we daarin weer stabiliteit.’ www.aebi-schmidt.nl www.sofon.com

Creating new business for OEM with Bridging Technology.

oktober 2015

THEMA OBSOLETIE-MANAGEMENT – STEEDS UITDAGENDER, STEEDS BELANGRIJKER

CONFED GAAT VOOR DE KLANT, NIET PER SE VOOR DE HOOFDPRIJS

HET LEVEN VERLENGEN VAN WAT TEN DODE IS OPGESCHREVEN Van pur sang ems-leverancier (electronic manufacturing services) tot een partij die klanten gedurende de hele lifecycle van hun producten ondersteunt. Confed – onlangs verhuisd van Nijkerk naar Amersfoort – heeft zijn werkterrein de afgelopen paar jaar danig verbreed. En verdiept, onder meer met skills op het vlak van lifetime-extensie. ‘Wij gaan voor customer intimacy. Klanten moeten over alles wat wij voor hen doen het gevoel hebben: Confed is top. Ook als het om service, onderhoud en reparatie gaat.’

ende behoefte, weet Allan da Graça. ‘Eindklanten leggen meer verantwoordelijkheden bij hun leveranciers neer; dat is een duidelijke trend. En verder komt het regelmatig voor dat een maakbedrijf zegt: hoe kan ik deze productielijn die is afgeschreven in plaats van een jaar nog langer draaiend houden – zonder forse investeringen die ik nooit kan terugverdienen? Wij, bij Confed, durven die uitdaging aan. We hebben tegenwoordig de kennis, methodes en testtools in huis om te onderzoeken, analyseren en testen of dat een realistische optie is. Oké, aan nieuwe spullen is meer te verdienen. Waarom we dit dan toch doen? Om customer intimacy te krijgen en ons in de markt te onderscheiden. Klanten moeten over alles wat wij voor hen doen het gevoel hebben: Confed is top. Ook als het om service, onderhoud en reparatie gaat. Want in uitsluitend fabricage, printplaten bestücken, ga je het verschil niet maken. Dat doet een heel rijtje, de markt is mature en voor grote series ga je naar Maleisië of waar dan ook.’

UIT DE RATRACE

Allan da Graça voor het nieuwe onderkomen van Confed: ‘Wij helpen klanten om de levensduur van hun systemen te verlengen.’ Foto: Maarten Hartman

DOOR PIM CAMPMAN

et Zuid-Hollandse bedrijf – nee, we noemen geen naam – transporteert 24/7 enorme hoeveelheden ruwe olie en halffabrikaten (benzine, diesel, gasolie, kerosine, nafta, ...) van Rotterdam Europoort naar het Duitse Ruhrgebied. Onlangs deed zich een probleem voor: de reparatiesupport voor elektronica in een systeem dat met geluidsgolven de dikte – en daarmee de hoeveelheid – meet van de heengezonden vloeistoffen, werd door de leverancier stopgezet. En overstappen op iets anders zou grote, onvoorziene investeringen vergen. Of Confed misschien een oplossing wist? ‘We hadden geen enkele klant op dat vlak, maar boden aan

oktober 2015

het te onderzoeken’, vertelt Allan de Graça, sinds augustus vorig jaar Confed’s business development manager. Een lang verhaal kort: Confed’s engineeringteam onderzocht de werking en repareerbaarheid, stelde vast dat repareren kon, verkende de markt op de benodigde componenten en wist ergens een batch op de kop te tikken. ‘Binnenkort verwachten we dit projectje succesvol te kunnen afronden.’

GROEIENDE BEHOEFTE Een klein project, inderdaad, maar wel een prima voorbeeld van de weg die Confed is ingeslagen: klanten toegevoegde waarde bieden gedurende de hele lifecycle van hun producten – en als het even kan zelfs nog iets langer. Aan beide is een groei-

Confed volgt een strategie om uit die ratrace weg te komen. De spin-out van ASM – het bedrijf dat zich later splitste in ASML en ASMI – richtte zich aanvankelijk volledig op pcb-fabricage. Door de overname van een kabelfabrikant kwamen daar samenstellingen (pcb-assemblies, pcba’s) bij. En door de acquisitie, medio 2014, van Chess ET werd engineering binnengehaald – waar korte

VERHUISD Confed is eind september verhuisd, van Nijkerk – waar het bedrijf uit zijn jasje gegroeid was – naar een groter pand in Amersfoort. Een bestaand pand, dat ingrijpend is verbouwd om aan de wensen van Confed te voldoen. Daarin zijn, zegt directeur Arjan Reedijk, de activiteiten geïntegreerd en staat operational excellence centraal.

gemakkelijk LASERGESNEDEN BUIS & PLAAT ONLINE snijden is eenvoudig, Kwaliteit & betrouwbaarheid een kunst.

tijd later de productiemiddelen en mensen van Hokofarm (melkrobots, thuisbasis Marknesse) bij kwamen. Gevolg: Confed is gestaag in de keten opgeschoven. Allan da Graça werd aangetrokken als business development manager, onder meer op grond van zijn jarenlange ervaring in lifecycle management, waaronder ook obsoletie-kwesties en lifetimeextensie. Onder de bedrijven waar hij klussen voor deed grote namen als IBM, Electricité de France, Shell, ASML, Corus en Bankgirocentrale. ‘Een machinebouwer in de semiconsector worstelde met een fabrikant van het operating systeem voor een van zijn al langer bestaande machines. De fabrikant zat in de mode van: we zijn nu vijf jaar verder; het wordt tijd dat je maar eens iets nieuws bij ons gaat kopen. Waardoor dreigde dat de machinebouwer zijn belofte aan klanten dat hun machines het tien jaar blijven doen niet waar kon maken. Wij hebben hem toen geholpen om de levensduur van dat systeem te verlengen.’

GRIJZE MARKT Het fenomeen obsoletie krijgt weinig aandacht, maar is met grote regelmaat aan de orde, weet Allan da Graça. ‘Steeds regelmatiger, door het accent op innovatie en omdat producten steeds complexer worden. Maar heb je last van obsolescense, dan komt dat omdat je feitelijk te laat bent. Als een fabrikant na vier, vijf jaar stopt met de productie van een onderdeel, dan moet je

ruim vóór die tijd een alternatief hebben bedacht. Of je gooit zo’n onderdeel dat kapot gaat maar repareerbaar is niet weg, maar houdt het achter de hand – voor later. Komt de nood aan de man, dan kan dat een hoop ellende voorkomen. Eén dag downtime kost een chipfabrikant typisch ongeveer één miljoen dollar. Dat wil je

Pernis had een verladingssysteem – met masteren slave-computers die monitoren hoeveel brandstof in tankauto’s wordt verladen – dat de leverancier had verkocht met het plaatje dat het zeker tien jaar mee zou gaan. In het zesde jaar zei de leverancier: volgend jaar stoppen we met dit product. In feite om te forceren dat Shell een

‘Heb je last van obsolescense, dan komt dat omdat je feitelijk te laat bent’

voorkomen. Daarvoor moet je je hele toeleverketen goed voor elkaar hebben. Ook al om niet afhankelijk te zijn van die grijze markt van quick fix-aanbieders die je wel even snel uit de brand zullen helpen met alternatieve onderdelen van vaak inferieure kwaliteit. Dat levert reputatieschade op. Om dat te voorkomen, kopen een ASML en Philips Healthcare hun oude machines terug, reviseren die en verkopen die dan weer in een ander, lager marktsegment.’

nieuwe omgeving bij hem zou kopen. Maar die miljoeneninvestering had Shell niet in de planning staan. Wij – Da Graça was toen businessmanager bij Kender Thijssen, red. – deden een risicoanalyse die uitwees dat reparatie/revisie met bepaalde risico’s mogelijk was. Dat heeft ertoe geleid dat die tien jaar levensduur ruimschoots werd gehaald, met bescheiden investeringen.’ Een kunstje dat Confed ook wil gaan flikken – voor een groeiende klantenkring.

LIFETIME-EXTENSIE Confed kan helpen bij lifetime-extensie. Een laatste voorbeeld uit Allan da Graça’s verleden. ‘Shell

www.confed.eu/nl

oktober 2015

DISCA’15: WIE HEBBEN DE TWEEDE RONDE GEHAALD EN HOE HEBBEN ZE DAARIN GESCOORD?

HOGE CIJFERS, MAAR OOK ENKELE ONVOLDOENDES De Dutch Industrial Suppliers & Customer Awards 2015 (DISCA’15) is in de tweede ronde aanbeland, met daarin natuurlijk weer veel bekende én een aantal onverwachte namen. In die tweede ronde zijn de overblijvers inmiddels beoordeeld. Vanzelfsprekend veel hoge cijfers voor de voorkeursleveranciers en -klanten, maar niet uitsluitend. De hoogstscorende genomineerden gaan naar de finales. Tijdens het DISCA’15-event op 25 november worden de laatste knopen doorgehakt, door het publiek.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

n de eerste ronde is een recordaantal van in totaal 324 toeleveranciers genomineerd, 176 in de categorie best knowledge supplier en 174 in de categorie best logistics supplier (26 dubbelden in de twee categorieën). Daarnaast werden bijna 250 klanten genomineerd. Steeds meer uitbesteders/toeleveranciers willen hun

FOCUSED EXPERTISE

toeleveranciers/uitbesteders een kans geven Ook onverwachte namen kunnen het ver schoppen. Vorig jaar mocht Schelto Bus van technische groothandel BUS de Best Logistics Award in ontvangst nemen. Foto: Sam Rentmeester op het winnen van de prestigieuze DISCAawards. Maar dan moeten ze wel de eerste en 49 in de best customer-categorie. selectieronde overleven – doordat twee of meer bedrijven hen hebben genomineerd. DE MAAT GENOMEN In bijgaande lijsten de ‘overlevers’: 32 bedrijven In die tweede ronde wordt hen vervolgens de in de best knowledge-, 30 in de best logisticsmaat genomen. Voor zowel de Best Knowledge

For the largest inventory availability, most reliable security of supply, and highest on-time delivery, look to Future Electronics. Our integrated IT platform provides full worldwide visibility of real time inventory access and global tracking. We deliver on time, so you get paid on time.

Bent u op zoek naar partnership, topkwaliteit, snelheid en flexibiliteit? Mevo excelleert op elk gebied. Mevo Precision Technology is gespecialiseerd in het produceren van fijnmechanische onderdelen en samengestelde producten voor de high-techindustrie. De technisch hoogwaardige onderdelen die Mevo maakt worden gebruikt in onder andere meet- en regelinstrumenten, optische instrumenten, speciale machinebouw, automobielindustrie en de medische branche. Mevo Precision Technology B.V. Spoorstraat 9

T +31 (0)573-451945

7261 AE, Ruurlo

E info@Mevo.nl I www.Mevo.nl

www.FutureElectronics.com

Life would be driveless without us.

2Connect 2Connect is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van interconnectie oplossingen voor de ODM/OEM markt. Snelle en kost efficiënte ontwikkeling in combinatie met eigen productie locaties geven maximale ondersteuning aan industriële eindgebruikers in het veld van medische elektronica, automotive, sensoren halfgeleider industrie.

2Connect BV www.2-connect.info

www.Lenze.com 26

oktober 2015

As easy as that.

kwaliteit van hun producttechnologie, de mate FINALE waarin ze proactief werken aan het verder verDe per categorie vijf hoogstscorende bedrijven beteren van die capaciteit. Ook zijn ze sterk in het gaan naar de finale. Daar wacht hen een jury nakomen van de leveringsafspraken. Op het samengesteld uit de klanten, c.q. toeleveranciers gebied van materiaaltechnologie en het proactief die de finalisten genomineerd hebben. De Best verbeteren ervan is de score echter lager: ruim Knowledge- en Best Logistics-jury’s worden een derde van de klanten geeft daarvoor onvolvoorgezeten door Henk Volberda, hoogleraar doendes, terwijl het hier toch hun voorkeurslestrategisch management, de Best Customer-jury veranciers betreft. De logistics suppliers scoren door John Blankendaal, directeur van Brainport hoge cijfers voor de (proactieve) wijze waarop Industries. De stem van de jury is dit jaar echter ze de juiste hoeveelheid snel en conform de afspraken aanleveren. Alleen de kostprijs scoort lager, maar nog wel een ruime voldoende. De best custoWij danken onze klanten voor de nominatie mer-kandidaten scoren voor de DISCA 2015. vooral hoog met het Al ruim 15 jaar zijn wij met en voor onze ‘strategisch inzetten’ klanten actief in ontwikkeling, verspaning en en het ‘als gelijkassemblage van fijnmechanische producten. waardig’ behandelen Dus bent u op zoek naar een participerende van hun leveranciers. leverancier, neem dan vrijblijvend contact Laag scoren met name met ons op. het ‘eerlijk delen’ van risico’s, ip (intellectual Debets Mechanical Support b.v. T 043 – 3 65 65 00 property) en opbrengWeerterveld 8 F 043 – 3 65 65 30 sten. 6231 ND Meerssen E info@debetsmechanical.nl

Supplier, Best Logistics Supplier als Best Customer Award is een apart instrument ontwikkeld (door Link Magazine in samenwerking met Berenschot, DBSC Consulting en Brainport Industries). Met het Best Knowledge-instrument kunnen klanten hun kennistoeleveranciers – toeleveranciers met eigen r&d, incluis engineering, in Nederland die uitblinken in het toevoegen van waarde aan het eindproduct van de klant – waarderen op de kwaliteit van hun producten productietechnologie en de mate van proactiviteit om die technologie verder te verbeteren. Met het Best Logistics-instrument waarderen klanten de leveranciers die zich vooral op logistiek gebied onderscheiden door (proactief) te zorgen dat het gevraagde steeds op tijd, in de juiste hoeveelheid, van de juiste kwaliteit en tegen de on target-prijs beschikbaar is. En het Best Customer-instrument meet de mate waarin toeleveranciers hun klanten waarderen op zaken als ‘Betrekt ons tijdig bij de ontwikkeling’, ‘Geeft ons de ruimte ons specialisme toe te passen’ en ‘Is helder in zijn communicatie’.

DMS

SCORES Uit een eerste analyse van de resultaten van de scores op de meetinstrumenten blijkt dat de knowledge suppliers vooral goed scoren op de

ERIKS is toonaangevend in Aandrijftechniek, Afdichtingstechniek, Stromingstechniek, Industriële kunststoffen, Gereedschappen en Onderhoudsproducten. Onze Application Engineers bieden technisch hoogstaande oplossingen, waarbij duurzaamheid, standtijdverlenging, veiligheid, maar ook kostenbesparingen de drijfveren zijn om succes bij de klant te realiseren. ERIKS is de ideale partner voor maatwerkcomponenten. Van engineering, rapid prototyping tot serieproductie. ERIKS bv Toermalijnstraat 5 1812 RL Alkmaar Postbus 280 1800 BK Alkmaar

T F E I

+31 (0)72 514 15 14 +31 (0)72 515 56 45 info@eriks.nl www.eriks.nl

LM Systems LM Systems is uw adviserende leverancier voor alle componenten op het gebied van lineaire bewegingstechniek. Voor bewegingen in een nauwkeurige omgeving, voor hoge precisie op het gebied van positionering in een mechanische of een geautomatiseerde omgeving vindt u in ons uitgebreide programma het passende rechtgeleidingsysteem. LM Systems

T +31 (0)318 554 615

Kruisboog 2

F +31 (0)318 550 842

3905 TG Veenendaal

www.thk.nl info@thk.nl

DE REALIST IN CARBON engineering, prototyping en productie van composiet assemblies

info@refitech.nl +31(0)416 33 05 89 Waalwijk Nederland | Ningbo China

oktober 2015

niet doorslaggevend: voor het eerst wordt het publiek voorafgaand aan de prijsuitreiking op 25 november in Boerderij Mereveld bij Utrecht in de gelegenheid gesteld zijn stem te laten horen.

De organisatie van de DISA is in handen van Link Magazine, met medewerking van ING, ISAH en NLO (Nederlandsch Octrooibureau). Voor actuele feiten, volg de website. Aanmelden

voor het event kan via e-mail of de Link-site. disa@linkmagazine.nl www.linkmagazine.nl

EERLIJK DELEN BLIJKT LASTIG Natuurlijk krijgen de ‘best customers’ die de tweede ronde halen hoge cijfers van hun toeleveranciers – het zijn immers voorkeursklanten. In de over hen ingevulde beoordelingsinstrumenten ontvangen ze veel (ruime) voldoendes. Maar er is één duidelijke uitschieter naar beneden: een 4,7 voor ‘Geeft ons de mogelijkheid samen opgebouwde ip voor andere klanten te gebruiken’. Best Customer-juryvoorzitter John Blankendaal van Brainport Industries is niet echt verrast, maar wel wat teleurgesteld over de score van de uitbesteders op dit punt: ‘Het is geen nieuw probleem, maar er zit klaarblijkelijk weinig beweging in. De angst regeert, terwijl uitbesteders juist meer aan hun toeleveranciers zouden hebben als ze die wel de ruimte geven hun kenniscarrousel te laten draaien. Want door die ip elders toe te passen, komen leveranciers tot nieuwe inzichten die hen innovatiever maken.’ Op een ander criterium, ‘Deelt opbrengsten en risico’s op eerlijke wijze met ons’, wordt weliswaar beter gescoord, maar toch niet meer dan een mager zesje. Blankendaal daarover: ‘Uiteindelijk gaat het toch nog

steeds vaak om macht en controle in de keten, is er op sommige aspecten nog steeds sprake van klassiek uitbesteden op de laagste prijs terwijl de marge voor de oem’er is; die wil bepalen wat zijn toeleveranciers mogen verdienen.’ Op andere criteria ziet hij wel degelijk progressie. Want op zowel ‘Ziet ons als een strategische toeleverancier waarmee een langdurige samenwerking is aangegaan’ als ‘Behandelt ons als gelijkwaardig’ scoren de uitbesteders een ruime acht. ‘Veel uitbesteders zetten hun toeleveranciers wel degelijk in als strategische partners, waarmee ze samen de product & technology-roadmap kunnen uitrollen. Met de persoonlijke verhoudingen zit het klaarblijkelijk ook wel goed. De volgende stap, naar het eerlijk delen van de ip, risico’s en opbrengsten, moet echter nog gezet worden. Het traject van klassiek uitbesteden naar ondernemend samenwerken is wel degelijk in gang gezet, maar we zijn er nog niet.’ Henk Volberda, hoogleraar strategisch management, is ook dit jaar voorzitter van de twee suppliers-jury’s. Hier is hij (links) bij

www.brainportindustries.com

het 2014 event in gesprek met Marc Hendrikse, ceo van de NTS-Group.

KLANTSPECIFIEKE KL ANT SPECI FI E KE ELEKTRONICABEHUIZINGEN E LE K TR ON IC AB E H U IZI NGE N From the first drawing…

Elektronicabehuizingen Elektr onicabehuizingen

zijn

onder onderworpen worpen

aan

strenge aanzien design,, func functionaliteit, str enge eisen ten aa anzien vvan an design tionaliteit, EMC-bescherming. kkoeling oeling en EMC-be scherming. Cortexon Cortexon ontwikkelt ontwikkelt produceert, schatt aan kkennis en pr p oduceert, op p basis vvan an een scha ennis en ervaring, ervaring, de b beste oplossing af afgestemd fg gestemd op behoefte klant. Off het nu g gaat de behoef fte te vvan an de e klan t. O aat om een ontwerp ccompleet ompleet nieuw on t erp of om een rredesign tw edesign van van een bestaand ssysteem. ysteem.

Naast

het

ontwikkelen on tw wikkelen

produceren pr oduceren

vvan an

innovatieve, elektronica-behuizingen inno vatieve, klantspecifieke klantsp pecifieke elektr onica-behuizingen

… until the final implementation!

Cortexon waarde: biedt C ortexon als ttoegevoegde o evoegde w oeg aarde: Assemblage Assemblag e vvan an e elektronica-componenten lektronicaonica componenten T Testen esten vvolgens olgens kla klantspecificatie ntspecificatie LLevering evering vvolgens olgens ‘‘surface s face cleanliness gr sur grade ade 4’ Supply chain man management agement Lifecycle-beheer Lif fecy ecycle-beheer van van a ing ingebouwde ebouwde elec electronica tronica

www.cortexon.com w ww.cortexon.com

oktober 2015

M I N K E L S CO M PA N Y

DUTCH INDUSTRIAL SUPPLIERS & CUSTOMER AWARDS 2015, RONDE 2 BEST KNOWLEDGE SUPPLIERS • 2Connect • AAE • AME Applied Micro Electronics • B & R Industriële Automatisering • Balluff • Bosch Rexroth • CCM • Contour Covering Technology • Debets Mechanical Support • Demcon Advanced Mechatronics • DKMS • Eriks • Festo • Frencken Europe • Hittech Multin • Ingenieursbureau Post en Dekker • Lenze Aandrijftechniek • Masévon Technology • MTA • Neways Industrial Systems • NTS Mechatronics • NTS Hermus • Prodrive Technologies • Refitech Composites • SEW-Eurodrive • Sioux • Tbp electronics • Trios Precision Engineering • Variass • VDL Enabling Technologies Group • VHE Industrial Automation • Wijdeven Inductive Solutions

Waalwijk Helmond Eindhoven Breda Den Bosch Boxtel Nuenen Winterswijk Meerssen Enschede Arnhem Alkmaar Delft Eindhoven Delft Amsterdam Den Bosch Hardenberg Helmond Son Eindhoven Venray Son Waalwijk Rotterdam Eindhoven Dirksland Neede Veendam Eindhoven Eindhoven Oirschot

BEST LOGISTICS SUPPLIERS

BEST CUSTOMER

BEST KNOWLEDGE SUPPLIERS

BEST LOGISTICS SUPPLIERS

• Arrow CE International • Avnet Abacus • Biesheuvel Groep • BUS • Connect Group Nederland • Contour Covering Technology • De Bruin Techniek Groep • EBV Elektronik • Ecomal Nederland • Eriks • Fabory Nederland • Farnell • Festo • Future Electronics • Itsme ES Elektro • Jeveka • Kusters & Bosch Fijnmech. Industrie • LM Systems • MCB Nederland • Mevo Precision Technology • Nossin Fijnmechanische Industrie • Onkenhout & Onkenhout • Phoenix Contact • ROBA Metals • RS Components • Sick • SMC Pneumatics • Solar Nederland • Swagelok • Tbp electronics

• AAE • Additive Industries • AME Applied Micro Electronics • ASML • AWL-Techniek • BluePrint Automation • Boon Edam Nederland • Bosch Rexroth • DAF Trucks • Eaton Electric • Elekta • ELITech Group • ETF Machinefabriek • FEI Europe • Frencken Europe • Heineken Nederland • Holmatro Netherlands • Huisman Equipment • IAI Industrial Systems • IHC Holland • IHC Vremac Cylinders • IHI Hauzer Techno Coating • Imec-NL • IMS • KMWE Precision Systems • Lely Industries • Marel Stork Poultry Processing • Maxi Miliaan / Dorel Juvenile Group Europe • Neways Industrial Systems • Niverplast • NTS Systems Development • NXP Semiconductors • Océ-Technologies • Phenom-World • Philips Consumer Lifestyle • Philips Healthcare • Prodrive Technologies • Protonic Holland • Remeha • Semecs Netherlands • Tbp electronics • Thales Cryogenics • Vanderlande Industries • Variass • VDL Enabling Technologies Group • VMI Holland • Voestalpine Polynorm

De winnaars en overige finalisten van 2014. Wie staan er dit jaar op het podium? Foto: Sam Rentmeester

Houten Breda Son Zwolle Veldhoven Winterswijk Tilburg Maarssenbroek Amstelveen Alkmaar Tilburg Utrecht Delft Breda Raamsdonksveer Almere Mierlo Veenendaal Valkenswaard Ruurlo Aarle-Rixtel Diemen Zevenaar IJsselstein Haarlem Bilthoven Amsterdam Alkmaar Waddinxveen Dirksland

• Weir Minerals Benelux • WP Haton

Helmond Eindhoven Eindhoven Veldhoven Harderwijk Woerden Edam Boxtel Eindhoven Hengelo (Ov) Veenendaal Dieren Nederweert Eindhoven Eindhoven Amsterdam Raamsdonksveer Schiedam Veldhoven Sliedrecht Apeldoorn Venlo Eindhoven Almelo Eindhoven Maassluis Boxmeer Helmond Son Rijssen Eindhoven Eindhoven Venlo Eindhoven Drachten Best Eindhoven Zwaag Apeldoorn Uden Dirksland Eindhoven Veghel Veendam Eindhoven Epe BunschotenSpakenburg Nederweert Panningen

oktober 2015

The EBV IoT Smart, Secure, Connected – Everywhere For years, EBV has been supporting customers’ end products across EMEA which are called today – the Internet of Things (IoT). The EBV sales teams together with our technology and market segments enable customers to develop their IoT programs and add new functionalities such as security and wireless. In addition, the EBVchips program can offer new innovative solutions for white spots that have yet to be covered. For all information around IoT, please contact your EBV partner and visit us at ebv.com/iot.

Distribution is today. Tomorrow is EBV! www.ebv.com

DISCA’15 TALKSHOW: ‘KETENAANSPRAKELIJKHEID – SAMEN VERANTWOORDELIJKHEID’

COMPLIANT TOILETTEN EN SATELLIETEN IN SERIE Voorafgaand aan de uitreiking van de Dutch Industrial Suppliers & Customer Awards 2015 (DISCA’15) op 25 november is er een swingende talkshow, met als gespreksthema ‘Ketenaansprakelijkheid – samen verantwoordelijkheid’. In dit artikel een voorproefje. Over compliant toiletten, datalekkende achterdeurtjes, generieke assemblageplatforms en satellieten in serie. DOOR MARTIN VAN ZAALEN

etenaansprakelijkheid is een actueel thema, omdat het in het uitbestedingsproces steeds belangrijker wordt: oem’ers willen een almaar groter deel van hun ontwikkelingskosten en -risico’s in de keten neerleggen. Ze verlangen van eerstelijnstoeleveranciers dat die volop investeren in en de volledige verantwoordelijkheid nemen voor het ontwikkelen van modules. Die first tiers schuiven op hun beurt een deel van dat risico door, verder de keten in. Terwijl door de digitalisering (denk aan 3D-printing) de grenzen van verantwoordelijkheid steeds lastiger zijn te trekken. Twee gevatte en kritische hosts – Arjan van Weele (NEVI-hoogleraar inkoopmanagement aan de TU Eindhoven) en zijn professorale collega van dezelfde universiteit, Maarten Steinbuch (actief in onder meer automotive- en robotica-onderzoek) ondervragen tijdens de DISCA’15, in Boerderij Mereveld nabij Utrecht, pur sang ondernemers over hoe zij met dit vraagstuk omgaan.

LOOK & FEEL Bas Koets is een van hen. Als Link Magazine hem spreekt, is de international program director van

• ‘Lokale partijen zorgen, met kennis van regelgeving, dat ons product volledig compliant is.’ • Volgens onderzoeken is dertig procent van de industriële bedrijven binnen twee jaar gehackt. • ‘De risico’s van een eigen platform met standaard assemblagetechnologie en klantspecifieke aanpassingen zijn lager dan bij dedicated machines.’ • ‘Meer dan 600 satellieten bouwen en lanceren vergt radicaal andere aanpak dan ‘normale’ kleine series.’

2TheLoo net terug uit Londen. Daar heeft hij een openbaar toilet van zijn bedrijf bekeken, samen met een potentiële leverancier uit Zuid-Afrika – om die ter plaatse een zo goed mogelijke indruk te geven van de look & feel van het toilet. Met de bedoeling die leverancier in staat te stellen in eigen land, in winkels en andere openbare ruimtes, toiletten te gaan installeren conform het 2TheLoo-concept. ‘Wij hebben een uniek concept, gericht op het zo aangenaam mogelijk bezoeken van een publiek toilet. Daar gaan we met succes de wereld Het 2TheLoo toilet bij het Total tankstation in Minderhout (B), compliant met de Belgische regelgeving. mee over.’ Foto: 2TheLoo Zeker buiten de EU schakelt 2TheLoo voor de componenten en het installatiewerk veiligheidsvoorschriften kent en tekent voor de zoveel mogelijk lokale toeleveranciers in. Dat certificering en aansprakelijkheid. En in Zuiddoet Koets om importheffingen en transportAfrika heb je te maken met zoiets als de Black kosten zo laag mogelijk te houden, maar ook met Empowerment Act, die oplegt dat bepaald werk het oog op de ketenaansprakelijkheid. ‘Buiten de alleen gedaan mag worden door bedrijven met EU zijn bouwvoorschriften, vergunningenstelsels een zeker percentage donkere mensen in het en regelgeving over zaken als brandveiligheid zo management. We willen ons daar graag aan houverschillend van die in Nederland dat je wel móet den, ook omdat het goed is voor de werkgelegensamenwerken met lokale partijen. Met hun heid daar. Maar je moet van de wetgeving wel op kennis van de regelgeving kunnen die ter plaatse de hoogte zijn. Dan kun je niet zonder lokale zorgen dat ons product volledig compliant is. Zo partijen.’ Overigens is ook binnen de EU de moeten onze intelligente toegangspoorten op de regelgeving van land tot land sterk verschillend, juiste manier verbonden worden met het brandweet Koets. ‘In Frankrijk heb je voor elk wissealarmsysteem, zodat ze bij brand automatisch wasje een aparte vergunning nodig. Daar hebben worden uitgeschakeld. De installatie ervan laten we eigen mensen die ervoor zorgen dat onze we graag over aan een lokale partij die de brandtoiletten helemaal compliant zijn.’

oktober 2015

ACHTERDEURTJES Op 1 januari aanstaande wordt de wetgeving Meldpunt Datalek van kracht. Vanaf die datum kan ruim 800.000 euro boete worden opgelegd als een datalek in een bedrijf niet binnen twee dagen gemeld wordt bij de overheid. En die 48 uur zijn snel voorbij als een onderneming niet de methodieken en technologieën in huis heeft om lekken te detecteren, vertelt Marcel van Oirschot.

voorbeeld een leverancier die zijn productiemachine, die hij geleverd heeft, op afstand monitort voor preventief onderhoud.’ Elk bedrijf is kwetsbaar, maar voor inbrekers vooral interessant zijn de in het oog springende, grote en succesvolle bedrijven en hun partners. ‘Stel dat je levert aan ASML en je hebt hun kennis in huis; dan ben je een aantrekkelijk object. Onlangs is de supplier portal van een grote oem’er gehackt; daarbij is niet alleen hún kennis, maar ook die van veel suppliers op straat komen te liggen.’

‘Juist de ‘achterdeurtjes’ worden door cybercriminelen gebruikt’

Hij is commercieel directeur Benelux van Fox-IT, het cybersecurity-bedrijf dat ook op de bank van Van Weele en Steinbuch vertegenwoordigd is. Diverse onderzoeken geven aan dat dertig procent van de industriële bedrijven binnen twee jaar gehackt zal worden. Niet zo vreemd, want steeds meer mensen, machines en apparaten hangen aan het internet. Juist de ‘achterdeurtjes’, is Van Oirschot’s ervaring, worden door cybercriminelen gebruikt om persoonsgegevens, kennis of geld te ontvreemden. ‘Vaak komen ze niet via die goed beveiligde website binnen, maar via bij-

Of inbraak en verlies van patenten direct tot boetes of – erger – tot aansprakelijkheidsclaims van de ketenpartner leiden, is de vraag. ‘In deze jonge ‘markt’ is veel nog niet vastgelegd. Om meer duidelijkheid te krijgen over de financiële consequenties, moet over de toepassing van zo’n wetsuitbreiding eerst jurisprudentie worden opgebouwd. Maar vaststaat dat je op een gegeven moment niet meer mee wegkomt met te stellen dat je je data in de cloud bij een provider had opgeslagen. Want je zult moeten aantonen dat je grondig gecheckt hebt of die provider zijn bevei-

liging goed op orde had. Kun je dat niet, dan zal jij toch als eerste aansprakelijk worden gesteld.’ Nee, industriële bedrijven die forse schadevergoedingen hebben moeten betalen aan ketenpartners kent hij (nog) niet. ‘Wel heeft KPN onlangs een forse boete moeten betalen omdat een klantendatabase was uitgelekt. Dat zelfs zo’n bedrijf, met zoveel beveiligingsexpertise in huis, gehackt kan worden zegt genoeg.’

RUIMTE CLAIMEN Meer marge bij lagere risico’s. Dat is de inzet van de derde interviewee in de talkshow: William Pijnenburg, dga en ceo van machinebouwer AAE. Zijn oplossing zit ’m in het ontwikkelen van een meer generiek platform in plaats van klantspecifieke machines. ‘Menige klant wil gewoon niet dat je ook maar iets met de ip (intellectual property, red.) doet, ook als je die deels voor eigen risico ontwikkeld hebt. Dan eisen ze het tekeningenpakket op om daarmee vervolgens, als de vervolgserie gemaakt moet worden, gewoon te gaan benchmarken bij concurrenten. Dat vind ik echt niet kunnen.’ Dus heeft AAE een New Generation Assembly Platform ontwikkeld. ‘In feite een complete lijn die heel korte omsteltijden mogelijk maakt. De modulair opgebouwde lijn kan gemakkelijk aangepast worden voor het samenstellen van, zeg, verschillende typen ledlampen of farmaceutische producten. Dus eigen, standaard, assemblagetechnologie met daar bovenop klantspecifieke aanpassingen. Als je dat kunt leveren, heb je een heel andere relatie met je klant. Dan

Nossin Fijnmechanische Industrie BV Nossin FMI BV produceert onbemand fijnmechanische componenten uit ferro en non-ferro materialen, met als specialisme het verspanen van aluminium. Wij bieden u een gegarandeerde hoge nauwkeurigheid en een flexibele en klantvriendelijke instelling waarin meedenken met de klant voorop staat. Onze opdrachtgevers zijn afkomstig uit machine- en apparatenbouw, semiconductor-, medische-, flow-, en hoogspanningsindustrie. Rijakkerweg 9

T +31 (0)492 382 977

5741 RR Beek en Donk

F +31 (0)492 382 065

Postbus 42

E info@nossin.nl

5735 ZG Aarle-Rixtel

I www.nossin.nl

Connect Group

Van Egmond Groep

Met meer dan 25 jaar ervaring is Connect Group uitgegroeid tot één van de meest toonaagevende leveranciers van EMS diensten in Europa. Of het nu gaat om een complexe kabelboom, een ingewikkelde module of een veeleisend printbord, wij ondersteunen u gedurende de gehele levenscyclus van uw product.

Van Egmond Groep is een betrouwbare partner als het gaat om leveren en adviseren van elektrotechnische producten en diensten. Ook op het gebied van software-engineering en de bouw van industriële panelen en energieverdelers hebben we jarenlange ervaring. Wij voegen iets toe aan uw organisatie! Van Egmond Groep

oktober 2015

Connect Group Nederland BV

Expeditieweg 4

De Run 4281

T +31 40 84 44 999

7007 CM Doetinchem F 0314-375333

5503 LM Veldhoven

E info@connectgroup.com

Postbus 137

Nederland

I www.connectgroup.com

7000 AC Doetinchem I www.vanegmond.nl

T 0314-375300 E verkoop@vanegmond.nl

kun je wél de ruimte claimen om je technologie ook voor andere klanten in dezelfde markt in te zetten, waardoor je je investeringen over grotere series kunt terugverdienen en wordt dat niet met vergaande nda’s (non-disclosure agreements, red.) afgeschermd. En de risico’s van een platform zijn lager dan die van dedicated machines.’

BEHEERSTE AEROSPACE De vierde ‘bankzitter’ is directeur Frans van de Ven van Airborne Composites Automation. Dat is – samen met onder meer Siemens en KUKA, fabrikant van industriële robots en automatiseringssystemen – bezig zijn engineering en productieprocessen smart te maken. Doel is door alle machines, apparaten en mensen digitaal met elkaar te verbinden tot verdere procesautomatisering en -beheersing te komen. Een vorm van disruptive procesinnovatie die zorgt dat er nog minder fouten ontstaan en de klant de zekerheid heeft dat alles volledig volgens zijn specs gebouwd is, vertelt Van de Ven. Wat in de luchtvaart, met haar hoge veiligheidseisen, van groot belang is. ‘Dat leidt niet alleen tot meer beheersing van de hele keten, incluis een efficiëntere, just-in-time logistiek, maar ook tot kostenbesparing. In de luchtvaart is daar nu ook de ruimte voor. Want er worden geen volledig nieuwe modellen ontwikkeld. Waarom zouden de oemers? Hun orderboeken zijn vol. De focus ligt helemaal op het verder optimaliseren van de productie van bestaande modellen en het verhogen van de productiesnelheid om de klanten zo snel

mogelijk hun nieuwe vliegtuigen te leveren. Onze inzet op automatisering en beheersing sluit daar uitstekend op aan.’

SATELLIETEN IN SERIE Van de Ven ziet die behoefte aan procesoptimalisatie ook in de ruimtevaart. ‘Elke satelliet is een one-off design, volledig op technische prestaties geoptimaliseerd. Daarom ben ik blij met het OneWeb internet-from-space project. Dat initiatief van een bedrijf, gestart door onder andere Richard Branson, wil het internet voor de hele wereldbevolking toegankelijk maken door meer dan 600 satellieten te bouwen en te lanceren. Zulke aantallen vragen om een radicaal andere aanpak dan de kleine series die normaliter worden geproduceerd.’ Airbus Defence and Space heeft de opdracht die 600 satellieWilliam Pijnenburg is dga en ceo van machinebouwer AAE, dat – met het oog op meer marge bij lagere risico’s – een generiek platform in plaats van klantspecifieke ten te ontwikkelen en bouwen. machines ontwikkelt. Foto: Bart van Overbeeke Airborne werkt samen met Airbus en potentiële leveranciers van subsystemen om onderdelen van deze satellieten tot 75 procent goedkoper te maken dan nu. ‘Besparingen in die ordegrootte zijn alleen haalbaar www.2theloo.com door kennis die we hebben van de materialen en www.fox-it.com de productieprocessen met onze vernieuwende www.aaebv.com automatiseringsconcepten te combineren.’ airborne-international.com

Juist de beste chef-koks staan nooit alleen in de keuken In het sterrenrestaurant staat de chef-kok er zelden alleen voor. Integendeel: hij omringt zich met een team van professionals die snappen wat hij wil en helemaal in dienst staan van zijn ambities. Als NTS-Group krijgen wij zo ook vaak een kijkje in de keuken van opdrachtgevers met topkwaliteiten en -ambities. Toonaangevende machinebouwers (OEM’s) die onze inbreng benutten om beter en sneller in te spelen op de vragen van hun klanten. Spreekt u dat aan? Wij maken graag een afspraak voor een nadere kennismaking. www.nts-group.nl De NTS-Group is een keten van bedrijven in Nederland, Tsjechië, Singapore en China. Gespecialiseerd in het ontwikkelen en bouwen van opto-mechatronische systemen en modules.

Accelerating your business

oktober 2015

STRATEGIE

ZUINIG, MODULAIR EN TOCH KLANTSPECIFIEK MOET MARKTAANDEEL VDL BUS &COACH VERGROTEN

‘KLANTENDRUK OP ECHT SCHOON IS GROOTST IN BUSSENBOUW’ Een lage tco en klantspecifiek maatwerk. Met deze onderscheidende factoren is VDL Bus & Coach ‘een gerenommeerd merk’ geworden. Voor vergroting van het Europese marktaandeel wordt ingezet op een verdere ontwikkeling van deze unique selling points. ‘Onze kracht zit in de niches.’

Ard Romers (links) en Rémi Henkemans: ‘Wij zijn continu op zoek naar verbeteringen om de tco voor de klant omlaag te brengen.’ Foto: Bart van Overbeeke

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

p weg naar VDL Bus & Coach in Valkenswaard gaat het op de radio weer over de ‘Volkswagen dieselgate’. Alle aanleiding om het gesprek met managing director Rémi Henkemans en directeur Nederland Ard Romers daarmee af te trappen. Anders dan de Duitse autobouwer ontwikkelt en fabriceert de Nederlandse bussenbouwer uit Valkenswaard zijn dieselmotoren niet zelf, maar betrekt die van Cummins, Paccar (voorheen DAF) en FPT (Fiat Power Train). Hoe zeker is Henkemans dat die motoren aan de opgaven van de fabrikanten voldoen? ‘De klantendruk op werkelijk schoon is in de buswereld, in de slipstream van de truckbouw, veel groter dan in de personen-

O 34

oktober 2015

autosector. Schone dieselmotoren zijn zuiniger en verlagen de tco (total cost of ownership, red.); dat weegt zwaar in onze branche. De trend bij provincies en steden is steeds meer een zeroemissiebeleid: openbaarvervoersconcessies worden verleend als de motoren schoon of zelfs zeroemissie zijn. Ik heb er daarom alle vertrouwen in dat wij motoren geleverd krijgen met emissies die exact overeenkomen met wat de tabellen laten zien. Onze nieuwste Euro 6-motoren voldoen aan de strengste EU-normen en zijn dus zeer zuinig en schoon. De lucht uit de uitlaat is bij wijze van spreken schoner dan de lucht die erin gaat.’

VERLAGEN TCO Behalve over de emissiewaarden onderhoudt Henkemans zijn motorenleveranciers ook over

het samen verder verlagen van de tco. ‘Wij maken hoofdzakelijk twee typen bussen voor de segmenten tourbranche en openbaar vervoer. Elk type vraagt een andere motor. De touringcar moet een hogere snelheid halen en berekend zijn op zwaardere lasten, van passagiers én al hun bagage. Voor een ov-bus volstaat een lichtere motor die goed bestand is tegen de vele starts en stops. Die verschillende motoren moeten efficiënt en energiezuinig samenwerken met de semiautomatische versnellingsbak en aandrijfas. Dat vergt veel programmeerwerk, bijvoorbeeld om te zorgen dat het koppel in tweede versnelling net wat sterker is of dat de motor in zijn drie wat langer kan doortrekken, passend bij het gewicht en het gebruik van de bus. Onze kracht ligt in de integratie van de software, maar dat vergt natuurlijk wel nauwe samenwerking met onze leveranciers.’ Verdere verlaging van de tco is volgens Henkemans dé manier om het Europese marktaandeel van nu vijf tot zes procent (goed voor 1.200-1.500 bussen per jaar) te verhogen naar de geambieerde acht procent. Daarom steekt VDL Bus & Coach ook veel effort in verlaging van het gewicht van de bus. ‘Dat doen we bijvoorbeeld door zoveel mogelijk te werken met kunststoffen, zoals schuimgevulde sandwichpanelen en composiet, en door een zelfdragende frameconstructie. Wij zijn continu op zoek naar verbeteringen om die tco voor de klant omlaag te brengen.’

RATIONALISERING Maar een lage tco kan niet zonder een zo laag mogelijke verkoopprijs. Dus investeerde de onderneming de laatste jaren in verdere rationalisering van het maakproces. Met focus op twee productlijnen voor grote bussen, waarbij de modellen binnen deze families zoveel mogelijk modulair worden ontwikkeld en gebouwd. Dat het bedrijf onderdeel is van de VDL Groep kwam daarbij van pas. Ard Romers, zelf eerder werkzaam voor VDL ETG, system supplier van onder meer ASML en Philips Healthcare: ‘Wij zijn meer modulair

MEER TEGENWICHT MET VDL ETS gaan denken en maken hiervoor ook gebruik van kennis en expertise van andere VDL-bedrijven. Dat betekent niet zozeer dat we nu op een hoger niveau aan derden uitbesteden, maar we zijn wel anders gaan werken. In de werkmaatschappij in Valkenswaard, die vrijwel alleen touringcars bouwt, wordt er nauwelijks meer gelast. Voorheen werden in de twee vestigingen hier frames en dakconstructies gebouwd, nu gebeurt dat nog maar op één plaats. Frames komen van VDL Bus Modules, elders in Valkenswaard, waar ook de

Onderscheidt VDL Bus & Coach zich met een lage tco en veel maatwerk, grote concurrenten als Scania en Mercedes profileren zich met de nieuwste technologische snufjes. Zij kunnen de benodigde grote investeringen doen omdat ze die ‘snufjes’ ook kunnen toepassen in hun veel grootschaliger truckbouwtak. Om technologisch meer tegenwicht te kunnen bieden, heeft de VDL Groep vorige maand VDL Enabling Transport Solutions opgericht. VDL ETS onderzoekt, ontwikkelt en test nieuwe mogelijkheden voor transportgerelateerde

leaner in te richten. Waardoor er nu bijvoorbeeld veel minder gelopen hoeft te worden en het kwaliteitsdenken verder is verbeterd.’

‘We willen bovenal flexibel kunnen inspelen op de wensen van de klant’

dakconstructies, compleet met alle bedrading en zelfs de speakers, gemaakt worden. Ook van de kennis van Nedcar, dat in 2012 aan de VDL Groep werd toegevoegd, is gebruik gemaakt, vervolgt Henkemans. ‘Toen vorig jaar VDL Nedcar werd omgebouwd voor de BMW Mini’s en een aantal van hun specialisten tijdelijk boventallig waren, hebben die ons geholpen onze lijnen

NICHES Meer modulair bouwen aan nog maar twee productlijnen, al heeft dat ook weer zijn grenzen. Want behalve met die lage tco scoort het bedrijf bij de klant door mee te gaan met diens zeer specifieke wensen, weet Henkemans. ‘Onze kracht zit in de niches. Daartoe luisteren we heel goed naar de klant, organiseren panels met chauffeurs om bijvoorbeeld te achterhalen hoe zij ’t dashboarddisplay het liefst ingericht zien. We maken veel specials, van superluxe vip-touringcars tot en met eenvoudige bussen zonder veel elektronica en met een verstevigd frame, bestand tegen slechte wegen in Afrika en zeg Jamaica.’ Zo raak je nogal eens aan de grenzen van modulair bouwen, aldus Ard Romers: ‘We willen bovenal flexibel kunnen

activiteiten van VDL-bedrijven. Het doel is om milieuvriendelijke, innovatieve hardware- en software-oplossingen te ontwikkelen, onder meer op het gebied van elektrisch vervoer (e-mobiliteit), batterijtechnologie, laadinfra, energieopslag, automatisch geleide voertuigen (agv’s) en geleidings- en navigatietechnologie. VDL ETS is gevestigd op de Automotive Campus in Helmond. www.vdlgroep.com

inspelen op de wensen van de klant. Onlangs hebben we 236 bussen geleverd voor het ov in Berlijn. Uitgerust met een speciale boordcomputer en geheel eigen betalingssysteem en ook het bestemmingsinformatiepaneel is anders vormgegeven. Wij maken voor verschillende Nederlandse vervoerders bussen met identieke motoren, frames en onderstellen die er van binnen compleet anders uit zien. Minibusjes maken we in nauwe afstemming met onze klant speciaal geschikt voor bijvoorbeeld zes rolstoelen. Verder doen we ook speciale projecten, waaronder politievoertuigen.’ Rémi Henkemans tot slot: ‘Dit bedrijf is ontstaan uit de overname van verschillende bussenbouwers (onder meer Bova, Jonckheere en Berkhof, red.), met elk hun eigen modellen. Sommige klanten blijven daar naar vragen, dus faseren we die heel geleidelijk uit.’ www.vdlbuscoach.com

DECENTRALISEREN IN DE LEVENSMIDDELENINDUSTRIE Onderdelen in machines en installaties voor de levensmiddelenindustrie moeten eenvoudig gereinigd kunnen worden. Vaak betekend dit hoge installatie kosten – bijvoorbeeld bij het hygiënisch verantwoord leggen van de kabels. Hier bepaald MVP12 Steel de nieuwe norm, voor een eenvoudige installatie. De roestvrij stalen behuizing in

hygiënisch design voldoet aan de eisen van de levensmiddelen industrie. De verhoogde voet maakt probleemloos reinigen mogelijk. De FDA-conforme multikabel vervangt tot 8 afzonderlijke kabels. Als aanvulling hierbij biedt Murrelektronik levensmiddelen vriendelijke F&B-connectoren uit RVS of met grijze omspuiting.

MVP12 STEEL Hygiënisch design t FDA-Conforme kabel t V4A behuizing t Toegankelijk ontwerp Permanente bescherming t IP69K geteste verbindingen Snel installeren t Plug & Play t 100 % geteste producten t Tijdsreductie bij het leggen van de kabels

murrelektronik.nl

oktober 2015

INTELLECTUEEL EIGENDOM

RONDETAFEL OVER MODELRECHT: PATENTE MODELLEN VERDIENEN BESCHERMING

DE LAGE INSTAP VAN HET MODEL Halverwege de avond wordt het levensgrote schilderij van een zinnenprikkelend model van de muur gehaald. Ongeschikt als achtergrond voor zijn sfeerimpressies van de rondetafeldiscussie over het modelrecht, vindt de fotograaf. Gelukkig is de discussie in restaurant LUX te Den Bosch, georganiseerd door NLO Shieldmark en Link Magazine, inhoudelijk al prikkelend genoeg. Concrete cases, eyeopeners en tips gaan over tafel, net zo rijk gesorteerd als het voorgerecht, een assortiment eenhapsgerechtjes. ‘Als jij het niet doet, registreert een ander.’

DOOR HANS VAN EERDEN

ctrooien/patenten, merken en modellen; de wereld van het intellectueel eigendom (intellectual property, ip) kent vele verschijningsvormen. ‘Het modelrecht is een beetje het vergeten kindje van de ip-wereld. Maar het is wel verstandig om het te gebruiken naast het octrooien merkenrecht’, zegt Florence Tordoir van NLO Shieldmark ter introductie. Een octrooi beschermt de technische nieuwheid van een vinding en is kostbaar in aanvraag en onderhoud. Het modelrecht beschermt juist het uiterlijk van een nieuw product, voor zover niet technisch bepaald. Een aanvraag, met maximaal zeven foto’s of tekeningen, is eenvoudig en kost weinig. Nieuwheid en eigen karakter is vereist, bijvoorbeeld in vormgeving, patroon, kleuren, textuur of logo. Meervoudige registraties zijn mogelijk, zoals verschillende dessins voor een product. De aanvrager ontvangt een certificaat, maar de nieuwheid wordt bij de aanvraag niet getoetst. Het is wachten op een claim dat het geregistreerde model te veel lijkt op iets bestaands. Komen de partijen tegenover elkaar te staan dan kan er worden geschikt; volgt een rechtszaak dan toetst de rechter of de algemene indruk van beide modellen overeenkomt. De registratie is per vijf jaar te verlengen en geldt maximaal 25 jaar. In Europa geldt uniform modelrecht, maar met Amerika zijn er verschillen. De procedure is daar zwaarder.

oktober 2015

Het modelrecht is nog een stiefkindje, zegt ook Wim Maas, partner bij TaylorWessing, full-service advocatenkantoor met een sterke focus op ip. ‘Laten klanten veel modellen aanvragen, dan krijg ik mogelijkheden om te handhaven. Daardoor wordt je positie tegen inbreukmakers sterker. Lukt het niet via het modelrecht, dan kun je je op het auteursrecht beroepen. Of op onrechtmatige daad: de tegenpartij brengt met zijn slaafse nabootsing het publiek in verwarring.’

TIMING Waar lopen bedrijven tegenaan in het modelrecht, vraagt gespreksleider Ad van Berlo, oprichter van designbureau VanBerlo en deeltijdhoogleraar aan de TU Eindhoven. Don van Montfort, hoofd productontwikkeling van Dorel Netherlands in Helmond, bekend van de Maxi-Cosi autostoeltjes, noemt de timing cruciaal: wanneer kom je in actie bij inbreuk? Een prangende vraag. ‘Wij doen veel met modelrecht, misschien wel iets te vaak, want het is ‘easy entry’.’ Zijn bedrijf heeft nogal eens met namaak te maken. ‘Onze customer service krijgt soms producten retour die niet eens van ons zijn. Sinds kort staat bij ons een één-op-één kopie van ons topmodel autostoeltje. De afweging is nu wanneer we die Chinese kopie precies gaan aanvechten.’ Advocaat Maas: ‘Kleinere bedrijven adviseer ik: laat die kopie maar op de markt komen, zodat de tegenpartij al veel kosten heeft gemaakt. Dan heb ik leverage voor een schikking. Het helpt als de

• ‘Modelrecht is een beetje het vergeten kindje van de ip-wereld.’ • ‘Probeer te schikken, maar duld geen vertraging als dat niet lukt.’ • ‘Effe deze nda tekenen is niet voldoende.’ • ‘Registreren net voor launch van nieuw product kan al te laat zijn.’

potentiële schade aan de andere kant groot is. Maar je moet niet te lang in de voorbereiding van een zaak blijven hangen, want dan lopen de kosten voor je eigen cliënt op. Probeer te schikken, maar duld geen vertraging als dat niet lukt. Stuur bij de eerste sommatie meteen het certificaat mee, dat is tastbaar en maakt indruk. Vervolgens kun je dan vaak snel schikken vanwege de kosten, want mijn kosten worden dan proceskosten die we bij winst op de tegenpartij verhalen.’ Bij grotere bedrijven ligt het anders, zegt Florence Tordoir. ‘Zij moeten de concurrentie geen opening in de markt geven, niet wachten tot de namaak in de winkel ligt. Ben je, zoals Dorel, verantwoordelijk voor de kwaliteit van je product, treed dan gelijk op tegen gevaarlijke namaak.’

CHINA Boon Edam, bekend van de draaideuren, heeft ook veel last van Chinees kopieergedrag, tot aan de bedrijfsnaam toe, en komt daar tegen in actie. Productmanager Daan van Beusekom: ‘We hebben wel zaken gewonnen, maar het is lastig in China. Sinds kort bestrijden we inbreuk op het patent- of modelrecht vanuit onze Chinese vestiging; dat schrikt af. En voor een nieuw product plaatsen we een advertentie in een Chinese krant, zodat we later bewijs hebben wanneer wij naar de markt zijn gegaan.’ Tordoir bepleit om in China, ondanks de lastige rechtsgang daar, modellen te

registreren. ‘Als jij het niet doet, registreert een ander. In China zie je veel kaping van bekende, nog niet geregistreerde merken en modellen. Een serieuze partij doet eerst onderzoek; die komt jullie tegen als je hebt geregistreerd en is dus gewaarschuwd.’ Boon Edam registreert veel ip, voorheen vooral patenten, maar steeds meer ook modellen. ‘Bijvoorbeeld voor upgrades van producten. Want het is minder kostbaar.’ En het past ook in de designfilosofie van het bedrijf. Van Beusekom illustreert dat voor de veiligheidspoortjes, waarvoor hij productmanager is: ‘De securitymarkt kent een lage instapdrempel, dus moet je zelf drempels opwerpen om namaak te voorkomen. Dat doen we middels het productdesign, waarvoor een speciale, moeilijke productietechnologie nodig is.’ Ook voor kleine bedrijven is het modelrecht een optie. Zoals voor Additive Industries. Medeoprichter Daan Kersten: ‘Wij lanceren dit najaar de eerste industriële metaalprinter. We hebben er patenten en ook merkrecht op. Met oud-Philipsmensen aan boord is dat goed geregeld, het zit in het dna van ons bedrijf. We denken nu ook na over het modelrecht. Als het zo goedkoop is, waarom niet? Onze machine heeft een mooi design; er zijn al zoveel lelijke machines.’

VROEGTIJDIG VASTLEGGEN Soms zijn er weinig aangrijpingspunten voor ipbescherming, zoals bij Famostar emergency lighting in Velp. Het ‘model’ van noodverlichting is met het oog op herkenbaarheid in regelgeving vastgelegd. ‘Wij hebben wel overwogen om met het modelrecht te werken’, vertelt r&d-manager Frank Risseeuw. ‘Maar een concurrent heeft ooit een zaak tegen ons gevoerd en die verloren, dus het beeld bij ons is dat het modelrecht voor ons product niet zo zinvol is.’ Voor octrooien zijn echter kansen blijven liggen, blijkt als Risseeuw vertelt over een nieuwe constructie waarbij een wartel (kabeldoorvoer) niet – zoals gebruikelijk – aan de buitenkant van de verlichtingsbehuizing wordt bevestigd, maar aan de binnenkant. Dit vereenvoudigt de montage van de armatuur. Voor techneuten misschien geen bijzondere vinding, maar toch waard om beschermd te worden, vindt Tordoir. ‘Met de kennis van nu hadden we dat gedaan’, zegt Risseeuw. Maar ook hij worstelt met de timing. ‘We ontwikkelen een aantal nieuwe concepten en willen daarmee naar buiten. Maar wat moet je nu vastleggen als je nog niet precies weet wat het wordt?’ Tordoir: ‘Je kunt vroegtijdig een basismodel vastleggen, met uitstel van publicatie, en later eventueel het definitieve model. Stel de concurrent heeft precies hetzelfde uiterlijk,

Om tafel in Den Bosch: Ad van Berlo, oprichter VanBerlo (gespreksleider); Daan van Beusekom, productmanager, Royal Boon Edam; Daan Kersten, co-founder/ceo Additive Industries; Frank Risseeuw, manager R&D + product management, Famostar emergency lighting; Florence Tordoir, Europees merken- en modelgerechtigde, NLO Shieldmark; Wim Maas, partner, TaylorWessing; Don van Montfort, product development manager, Dorel Netherlands. Foto’s: Bart van Overbeeke

maar niet jullie slimme innerlijk; dat schept verwarring.’ Registreer in ieder geval vroeg, adviseert Ad van Berlo, verwijzend naar de Senseokoffie-case: ‘Na een brainstorm over hoe je die kunt laten schuimen, vloog een deelnemer terug naar de VS en legde daar meteen een idee vast; die heeft men duur moeten uitkopen.’

GEHEIMHOUDING Wim Maas snapt dat mensen geheimhouding liever niet meteen in contracten vastleggen, maar volgens hem zijn er ‘prettige’ contracten waarmee dat toch vroegtijdig kan. Geheimhouding is nodig om later te kunnen octrooieren. ‘Vaak hoor je in een ontwikkelingstraject: ‘Teken effe deze nda (non-disclosure agreement, red.), want dat moet van legal.’ Maar dat is niet voldoende. Bij elke informatie-uitwisseling zou je moeten melden: dit valt onder de nda. Dat doet niemand, maar het moet wel, want anders kan men achteraf zeggen dat het niet duidelijk was.’ Kersten: ‘Je zou standaard naar de nda kunnen verwijzen in elke e-mail.’ Van Berlo vult aan: ‘Je kunt foto’s en tekeningen toevoegen aan de nda en laten paraferen, zodat voor iedereen duidelijk is wat er precies onder valt.’ Open innovatie en co-creatie maken de kwestie van geheimhouding alleen maar urgenter. Van Berlo: ‘Als je een octrooi of model – in de discussie lopen deze ip-vormen door elkaar – wilt registreren net voordat een nieuw product de markt opgaat, dan kun je al te laat zijn. Want dan heb je misschien al met tien leveranciers gepraat. Hoe bescherm je het dan?’ Van Montfort: ‘Met onze vaste partners hebben wij nooit discussie over de vertrouwelijkheid, maar voor innovatie willen wij ook werken met nieuwe partners; dan moet je dat eerst even aftasten.’ Kersten bepleit standaard-afspraken voor samenwerking in ontwikkeling, bijvoorbeeld in Brainport Industriesverband.

KENNISCARROUSEL Een ander hot issue is de ‘kenniscarrousel’: toeleveranciers willen kennis die ze ontwikkeld heb-

ben voor een klant zelf kunnen toepassen in andere markten die de klant niet raken. Van Philips mocht dat nooit, weet Van Berlo. ‘Voor ons als designbureau is het normaal in een project het modelrecht over te dragen aan de klant, maar wij willen ons gedachtegoed wel voor andere markten kunnen gebruiken.’ Sowieso geven toeleveranciers te makkelijk ip weg dat zij (mede) zelf hebben ontwikkeld, signaleert Wim Maas, die ook voor grote oem’ers werkte en dus de andere kant van de medaille kent. ‘Toeleveranciers moeten dat niet zo makkelijk doen, is mijn gratis advies.’ Het is echter lastig te regelen met de grote jongens, heeft ook Kersten ervaren. ‘Voor de samenwerking in ons shared AddLab hebben we met alle partners afspraken gemaakt over het gebruik van de kennis die we samen opbouwen. Onze beperking daarin was dat wij de enige willen zijn die daarmee 3D-printers mag maken. Grote bedrijven willen echter normaliter geen enkele beperking.’

BRANDING Net als octrooien hoeft het modelrecht niet alleen defensief te worden gebruikt. Het kan helpen om een merk op te bouwen, weet Ad van Berlo. ‘Met een octrooi of model zet je een claim, die waarde toevoegt aan de branding.’ Dat een product gepatenteerd is, kan indruk maken; een merk kan zelfs gekoppeld zijn aan een vormtaal, denk aan de beugelfles van Grolsch. ‘Ip kan een asset zijn’, onderschrijft Florence Tordoir. ‘Door ons ip worden wij als nieuwkomer toch anders bekeken door de concurrentie’, merkt Daan Kersten. Om welk ip (octrooi, merk of model) het ook gaat, concluderend adviseert Ad van Berlo: altijd beschermen! www.additiveindustries.com www.boonedam.nl www.doreleurope.com www.famostar.nl www.nloshieldmark.eu www.taylorwessing.com www.vanberlo.nl

oktober 2015

INNOVATIE

QUTECH VERGROOT MET INTEL SLAGKRACHT IN CONCURRENTIESTRIJD MET GOOGLE EN IBM

EUROPESE PARTNERS GEZOCHT OM MEE TE BOUWEN AAN KWANTUMCOMPUTER Intel maakte in september bekend vijftig miljoen euro te investeren in het Nederlandse kwantumkenniscentrum Qutech. Microsoft zette al eerder de stap om de komende tien tot vijftien jaar mee te ontwikkelen en te bouwen aan de razendsnelle kwantumcomputer. Nederlandse commerciële semiconbedrijven zijn nog niet aan boord, terwijl er redenen genoeg zijn om nu al in te stappen.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

et kwantummechanica gebouwde chips zijn per definitie sneller. Waarom dat zo is, is in wiskundige formules uitstekend aan te tonen. Maar het in woorden uitleggen is eigenlijk geen doen, vertelt Rogier Verberk, projectmanager en roadmap leader van Qutech, het kwantum-kennisinstituut van TNO en de TU Delft. Want om die kwantumchips te bouwen, wordt gebruik gemaakt van twee eigenschappen van de kwantummechanica die een buitenstaander zich maar moeilijk kan voorstellen.

EENVOUDIGER De eerste eigenschap heet ‘superpositie’, waarbij heel kleine deeltjes, zoals elektronen of fotonen, tegelijkertijd zowel links als rechts om hun as kunnen draaien. Bij de huidige stand van de kwantumtechnologie zijn ook kunstmatige systeempjes in superpositie te brengen. ‘Qubits’ (quantum bits) worden die genoemd. Gebruik je zo’n deeltje als een schakeling, dan kan die dankzij die superpositie twee waardes tegelijk aannemen: 0 én 1. Bij een gewone schakeling is dat één waarde: 0 óf 1. Door dit principe is een qubit twee keer zo snel als een bit. De tweede eigenschap is ‘verstrengeling’ – ook bekend als entanglement – van meerdere van die deeltjes, zodanig dat je hun waarde ‘niet afzonderlijk kunt beschrijven’, aldus Verberk. Dat

oktober 2015

‘Wij hebben met Intel en Microsoft geen exclusieve samenwerking en we zoeken nog een stevige partner’, vertelt Rogier Verberk, projectmanager en roadmap leader van Qutech. Foto: Qutech

betekent dat twee verstrengelde qubits tegelijk de waarden 0 en 0, 1 en 1, 0 en 1, en 1 en 0 kunnen afgeven. Drie verstrengelde qubits representeren dus acht verschillende waarden, vier nemen tegelijk zestien posities in, vijf 32, et cetera. ‘Om een gewone chip twee keer zo snel te maken, moet je er twee keer zoveel bits in stoppen. Bij een kwantumchip kan volstaan worden met één extra qubit. Het volgen van de Wet van Moore (verdubbeling van de capaciteit van chips elke 18-24 maanden, red.) wordt dan een stuk eenvoudiger.’

ductieopschaling is het werkterrein van Qutech. Juist in die knowhow zijn twee grote, Amerikaanse multinationals bijzonder geïnteresseerd. Microsoft investeerde een poos geleden mensen en middelen in het onderzoek van het Delftse instituut. En begin september werd bekend dat ook chipproducent en serverbouwer Intel de komende tien jaar geld (vijftig miljoen dollar) plus kennis en technische ondersteuning in Qutech gaat steken.

PARTNERSHIP OPSCHALINGSPROBLEMEN Theoretisch zijn kwantumchips dus superieur aan de gangbare, digitale soortgenoten. In het praktisch toepassen verkeren ze echter nog in het stadium waarin de digitale chips zeg vijftig jaar geleden verkeerden. Oorzaak: grootschalige productie van betrouwbare kwantumchips is nog ver weg. Een van de redenen is dat een kwantumchip alleen werkt als supergeleidende materialen worden toegepast bij temperaturen lager dan 1 Kelvin (–272 ºC). Dat vergt nog wel tien tot vijftien jaar, schat Verberk in. En hij kan het weten, want pro-

Verberk: ‘Deze twee bedrijven zijn bereid te investeren in een technologie die nog ver van marktintroductie is. Microsoft legt zich de komende jaren toen op ontwikkeling van applicaties voor de kwantumchip en die moeten er genoeg zijn. Kwantumchips zijn namelijk niet alleen snel, maar door hun manier van rekenen ook bij uitstek geschikt om grote databases te doorzoeken of encrypties te kraken. Een toepassing kan liggen in medisch onderzoek, door met kwantumcomputers het effect van medicijnen op bepaalde ziekteprocessen te simuleren. Dat

scheelt veel tijd en duur klinisch onderzoek. En Intel weet natuurlijk heel veel af van grootschalige chipproductie.’ Volgens die chipbouwer gaan kwantumcomputers antwoorden geven op vraagstukken die nu nog niet opgelost kunnen worden. ‘Maar deze geavanceerde computers kunnen alleen worden gerealiseerd in partnership, zoals deze met Qutech, waarin state-of-the-art kennis van elektronica wordt gecombineerd met hoogwaardige natuurkundige expertise’, aldus Mike Mayberry, vice president van Intel en managing director van Intel Labs.

NOG NIET INGESTAPT Zoals het er nu naar uitziet, zijn de eerste kwantumcomputers grote apparaten die, vanwege de voor supergeleiding benodigde koeling, veel stroom vergen en die een rekenkracht hebben die uitsluitend interessant is voor grote instellingen en bedrijven. Met de kanttekening dat dat in de jaren 1960 ook alom als het voorland van de digitale computer gezien werd. Wat deels verklaart waarom Nederlandse semiconbedrijven als ASMI en ASML nog niet zijn ingestapt. Verberk: ‘Kwantumchips zullen niet geproduceerd hoeven te worden in grote series voor de consumentenelektronica, waarvoor ASML en ASMI nu hun chipproductie- respectievelijk waferbewerkingsmachines bouwen. Hun markt wordt gestuurd door mobiele applicaties. Verder hebben de structuren van de eerste kwantumchips een formaat dat makkelijk met de vorige generatie waferstep-

per kan worden geproduceerd. Daar heb je nog lang geen euv-lijn voor nodig. Om die redenen is het voor die bedrijven nog allemaal heel ver weg.’ Maar er zijn ook redenen om juist wel nu al in te stappen. ‘Wetenschappelijk Europa heeft een vooraanstaande positie in de kwantummechanica. Het zou goed zijn als zich dat ook commercieel vertaalt. Wij hebben met Intel en Microsoft

Leiden (en financiële bijdragen van EZ, NWO, TKI HTSM en ERC) alles bij elkaar enkele honderden wetenschappers en engineers op die opschalingsproblematiek zitten. Die slagkracht is nodig, want de concurrentie zit niet stil. In de VS steekt Google, dat onlangs een complete vakgroep van de University of California, Santa Barbara overnam, er veel geld en mankracht in. En

‘Kwantumcomputers gaan antwoorden geven op vraagstukken die nu nog niet opgelost kunnen worden’

geen exclusieve samenwerking en we zoeken nog een stevige partner op het gebied van de materiaalkunde. ASMI of imec, met zijn kennis van het opdampen van atoomdunne lagen, zouden zeker goed passen. Als op een gegeven moment die kwantumcomputer gebouwd moet gaan worden, zal dat een zeer complexe machine zijn. Een ASML en ook een Philips Healthcare zijn bij uitstek in staat complexe apparaten te bouwen.’

CONCURRENTIE Qutech heeft met de steun van de twee Amerikaanse concerns en in Nederland van TU Delft, TNO en de universiteiten van Eindhoven en

ook IBM en de spionageorganisatie NSA werken eraan. Voor NSA zijn kwantumcomputers bij uitstek interessant om snel enorme databases te kunnen doorzoeken en decrypten. ‘En nóg een eigenschap maakt deze technologie zo interessant: de kwantumdatastroom valt niet af te luisteren zonder dat de eigenaar het merkt. De verstrengelde qubits zijn zo kwetsbaar dat aftappen direct opvalt. Dus is dit ook voor KPN interessante technologie’, geeft Rogier Verberk nog een schot voor de boeg. qutech.nl www.intel.com

3KHQRP

:RU O Gp V I DV W HV W HO HFW U RQ PL F U RV F RSH

ZZZ SKHQRP ZRU O G F RP

oktober 2015

ADVERTORIAL

PROTONIC HOLLAND, UW INNOVATIEVE ELEKTRONICA PARTNER! Protonic Holland is een familiebedrijf dat al ruim 40 jaar actief is op het gebied van ontwikkeling, en productie van elektronica. Eigen productiefaciliteiten verzorgen het gehele traject van productontwikkeling tot en met elektronicafabricage alsmede de complete eindassemblage van producten. Als bedrijf helpen wij met succesvolle productinnovaties. Door onze klanten op de voorgrond te zetten, behalen wij successen: veel van de klanten zijn marktleider in hun branche en hebben diverse innovatieprijzen gewonnen.

PROFESSIONEEL In co-makership met onze klanten ontwikkelt en produceert Protonic hoogwaardige elektronische besturingsproducten. Daarbij zorgen we voor de bijbehorende marktbescherming. Met een team van ruim 70 professionals, waarvan 25 specialisten werkzaam op de afdeling productontwerp en technologisch onderzoek, realiseren wij samen met onze klanten de succesvolle innovaties.

SELECTIVE CONFORMAL COATING Recent heeft Protonic haar machine park uitgebreid met een bijna 14 meter lange, voor Europa in deze vorm (nog) unieke, Selective Conformal Coating lijn van het Nederlandse fabricaat DIMA. Door de aanschaf van de HybridC lijn met onder andere 2x de HC-200 is Protonic in staat om

volledig volgens de normen de elektronica van haar klanten te coaten. Immers, steeds vaker worden elektronische besturingen blootgesteld aan omgevingsinvloeden, zoals vochtige lucht, olie, dampen en ander vuil. Met conformal coating worden de producten tegen deze externe invloeden beschermd.

Factorij 36

T 0299 212 928

1689 AL Zwaag

F 0229 210 930

Postbus 274

E info@protonic.nl

1620 AG Hoorn

I www.protonic.nl

Link Magazine besteedt van nature veel aandacht aan innovatieve starters en de initiatieven om hun een versnelling te geven. Nu geconcentreerd in het katern FLINK. Een naam die natuurlijk aanhaakt bij die van dit magazine, maar bovenal duidt op een wezenlijke karaktereigenschap van elke startende hightech ondernemer waar de interesse van (formal) investors naar uitgaat – meer nog dan naar de innovatie in kwestie: heeft de starter doorzettingsvermogen, weet hij mensen voor zich te winnen met zijn overtuigingskracht, durft hij beslissingen te nemen? FLINK bericht over de wereld van starters en hun innovaties, financieringsproblemen en andere uitdagingen.

Jan-Hein Arts (links) en Erik Bongers: ‘In Nederlandse start-up initiatieven ontbreekt vaak de kennis van ondernemen.’ Foto: Bart van Overbeeke

IN FLINK: 44 Ioniqa Technologies: Innovatiekrediet voor baanbrekende bijdrage aan circulaire economie

INVESTEERDERS BONGERS EN ARTS KRITISCH OVER START-UP BELEID

47 Twents studenten-investeringsfonds wil ondernemerschap stimuleren én rendement opleveren

TE VROEG, TE WEINIG, TE KORT

48 KORT • Lancering innovatiehub RoboValley • Nieuwe financiers voor Smart Care Shirt • Kapitaalinjectie voor Innosolids

Meer start-ups succesvol maken vergt meer geld, meer uithoudingsvermogen van geldschieters en meer ondernemerschap – bij de start-up ondernemer zelf en ook bij diens coach; en ‘aan de poort’ moet strikt worden geselecteerd. Volgens de private equityinvesteerders Erik Bongers en Jan-Hein Arts voldoen initiatieven binnen het Nederlandse start-up beleid vaak niet aan die voorwaarden.

DEBAT: ‘SLIMME ORGANISATIE VERBINDT MENS, MACHINE, METHODE EN MARKT’ Begin deze maand presenteerde de Kamer van Koophandel, in samenwerking met De Financiële Telegraaf, 1 STUKS, 0 WASTE, voor de tiende keer de ranglijst met honderd concrete innovaties uit het Nederlandse mkb. Op één100% stond de MENS

LUXEXCEL OP ÉÉN IN MKB INNOVATIE TOP 100

uitvinding van LUXeXcel uit Goes om optische lenzen te produceren in een 3D-printer. Het bedrijf ontwikkelde hiervoor een uniek procedé. De landelijke jury was unaniem: ‘Het is een moeilijke technologie, waarin LUXeXcel een nieuwe, zeer innovatieve oplossing heeft gevonden. De impact is groot, want dit bedrijf maakt het mogelijk om ook producten snel en op maat te maken.’ Richard van de Vrie, oprichter van LUXeXcel, is trots: ‘Onze

www.mkbinnovatietop100.nl www.luxexcel.com

technologie opent nieuwe mogelijkheden om unieke optiek te

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

rik Bongers noemt het NextOEM-initiatief als voorbeeld. Dat programma richt zich op scholing die high-tech start-ups sneller tot wasdom brengt. ‘In die opzet ontbrak de kennis van ondernemen. Bij de aftrap werden criteria geschetst waaraan de drie starters die wij toen begeleidden – SoLayTec, Mutracx en AFPT – niet voldeden. Terwijl bedrijven die daar wel aan zouden kunnen voldoen, dat hele scholingsprogramma – ingevuld door coaches – überhaupt niet nodig hadden. Dat geldt evengoed voor veel andere programma’s. De website van Startupbootcamp HighTechXL telt maar liefst negentien pagina’s aan mentoren!’

maken. Mooi dat de jury dat erkent.’ Foto: KvK

LEES VERDER OP PAGINA 43

oktober 2015

Samen kunnen we iedere markt versterken met een compleet programma in aandrijving en besturing Parker Hannifin is wereldwijd marktleider in de ontwikkeling, productie en verkoop van technologieĂŤn, systemen en componenten op het gebied van aandrijving, besturing en procesbeheersing. Parker levert producten in negen technologieĂŤn: hydrauliek, pneumatiek, slangen&koppelingen, afdichtingen, procesbeheersing, filtratie, klimaatbeheersing, electromechanica en luchtvaart. Naast producten levert Parker ook complete systemen, aggregaten en power-units.

www.parker.nl

VERVOLG VAN PAGINA 41

INVESTEERDERS BONGERS EN ARTS KRITISCH OVER START-UP BELEID

TE VROEG, TE WEINIG, TE KORT Erik Bongers en Jan-Hein Arts runnen samen onder meer het private equity- en adviesbedrijf Bongers & Arts, dat zich specifiek richt op ondernemingen in de mid- en hightech. Daarnaast zijn ze dga’s en managers van de Cerebel Group, waartoe Symplera (telematica-advies) en Vecos (locker-managementsystemen) behoren – en tot voor kort ook Fleetlogic (software voor fleetmanagement), eind vorig jaar verkocht aan TomTom.

GEEN GEDEGEN ANALYSE

Voor Bongers & Arts geen starter om in te investeren – wat niet wil zeggen dat zo’n partij even later elders niet toch geld weet op te halen. ‘Maar niet omdat daar een gedegen, veelbelovende marktanalyse aan ten grondslag ligt’, weet Bongers. Wat uiteindelijk tot veel verspilling leidt, van geld én talent. Arts: ‘In een initiatief als Startupbootcamp wordt daar bij de eerste schifting de tijd niet voor genomen. Vaak wordt op basis van een paar leuke pitches STREETWISE met mooie powerpoints beslist of iemand Erik Bongers: ‘Als begeleider moet je bereid zijn te bikkelen, want die start-up Beide ondernemers zijn kritisch op het huidige moet echt jouw ding worden’ ondersteuning krijgt of niet. Maar voor Nederlandse start-up beleid. Alleen al omdat dat een goede haalbaarheidsanalyse is geen te veel ‘gelukzoekers’ trekt. ‘Mensen die zich als ruimte, waardoor ten onrechte talent wordt afmentor opwerpen, maar denken dat ze het met ‘Aan het verkrijgen van zoiets als een Innovatiegeserveerd.’ Verder wordt onvoldoende op ondertwee uurtjes per week wel afkunnen. Terwijl je als krediet van het ministerie van EZ worden zeer nemerschap gestuurd. Arts: ‘Te vroeg wordt steun begeleider bereid moet zijn te bikkelen, want die hoge rendementseisen gesteld; de terugbetaalgegeven opdat de startende ondernemers in start-up moet echt jouw ding worden. Verder capaciteit weegt in dat soort programma’s veel te kwestie hun levensstijl wel kunnen handhaven. hebben veel starters keihard behoefte aan een zwaar. Als investeerder, in dit geval de overheid, Veel beter is het om ze eerst eens in het diepe te streetwise ondernemer die de markt goed kent en moet je wel bereid zijn enig risico te dragen.’ Zo gooien in de zin dat ze zelf risico’s op hun nek weet hoe daar te handelen. Veel van de technoloniet dan is er, om de beruchte innovation valley of nemen.’ gisch geschoolde jongeren in de regio Eindhoven death te overwinnen, te weinig kapitaal voorhanstonden vooraan toen de hersencellen werden den. ‘Soms is er al vier jaar geïnvesteerd, maar uitgedeeld. Maar ze zijn niet handig genoeg om vergt het marktrijp maken nog een aantal jaren. TE GRAAG op tijd een launching customer te vinden, hebben Juist dan is een echte ondernemer in het bedrijf Veel ambtenaren, wethouders en programmageen oog voor de financiering van de vervolgnodig. Iemand die in staat is op tijd een launmanagers zijn hongerig naar die volgende ASML, stappen die hen nog wachten. En ze hebben tot ching customer te vinden die de investeerders net vinden de twee. Terwijl volgens Europees onderdan toe alleen met mede-techneuten over hun dat perspectief biedt om wel aan boord te blijven. zoek van Deloitte slechts een half procent van alle vinding gesproken, die vanzelfsprekend ook Mutracx (inkjetprinting van pcb’s, red.) is daar starters binnen vijf jaar meer dan tien miljoen enthousiast zijn. Maar ze hebben niet met aan onderdoor gegaan. De participatiemaateuro omzet haalt. Arts: ‘Ze financieren te vroeg, inkopers van potentiële klanten overlegd of met schappij van de BOM is in dat geval zover gegaan te kleine bedragen en zijn vervolgens te ongeduljuristen’, schetst Bongers. Arts kleurt in: ‘We hebals de regelgeving toestond, want het mag dig. Vergeet niet dat Philips voorafgaand aan de ben hier starters over de vloer gehad die met hun natuurlijk geen staatssteun worden. En toch is die spin-out van ASML vele jaren en tientallen miltechnologie de markt op wilden, maar geen benul omgevallen. Sioux heeft Mutracx nu onder zijn joenen heeft moeten investeren in die eerste chiphadden van wat het moest kosten en wat ze aan hoede genomen, maar het is de vraag of de fabricagemachine. Voor al die bedrijfjes die met financiering nodig hadden om hun product timing nog goed is...’ een app de wereldmarkt op willen, is vaak niet ook over vijf jaar op een betrouwbare manier te heel veel geld nodig. Wel voor de high-tech starkunnen doorontwikkelen, produceren en certifiters, de oem’ers van straks die voor de gewenste DAME MET BALLEN ceren.’ werkgelegenheid moeten gaan zorgen. Daarvoor Het vlaggenschip van alle start-up stimuleringsmoet je toch op minimaal 25 milinitiatieven is het vorig jaar gelanceerde Startupjoen euro rekenen. Het start-up Delta van special envoy Neelie Kroes. Rotterdambeleid ontbeert daarvoor de focus, mer Bongers geeft haar het voordeel van de de durf om te kiezen.’ twijfel: ‘Kroes is natuurlijk wel een dame met ballen, daar heb ik veel respect voor. Maar of het succesvol wordt, hangt ervan af of ze voldoende UITHOUDINGSVERMOGEN geld ter beschikking krijgt. En of ze de juiste Het Nederlandse beleid dat Bonmensen om zich heen kan verzamelen om te zorgers en Arts tot uiting zien komen gen dat die bedrijfseconomische toetsing wordt in de vele initiatieven – van de gedaan en dat ondernemerschap bij een start-up bootcamps tot en met programma’s voldoende aanwezig is. Zo niet, dan heb je veel als NextOEM – stuurt in hun ogen meer aan de informele netwerken van onderte weinig op ondernemerschap, op nemers en investeerders die zonder veel overkennis van de markt. En dat beleid heidsbemoeienis nu al tal van starters op weg biedt te gemakkelijk te kleine helpen. Zoals wijzelf ook werken.’ bedragen voor een te korte perioJan-Hein Arts: ‘Veel beter is het om startende ondernemers eerst eens in het diepe de, met te weinig uithoudingste gooien en ze zelf risico’s op hun nek te laten nemen.’ vermogen voor de lange termijn. www.bongersenarts.com

oktober 2015

INNOVATIEKREDIET VOOR BAANBREKENDE TECHNOLOGISCHE BIJDRAGE AAN CIRCULAIRE ECONOMIE

PETJE AF VOOR IONIQA TECHNOLOGIES Een innovatieve recyclingmethode voor pet-producten was voor Chemelot Ventures, aandeelhouders en het ministerie van EZ aanleiding miljoenen te investeren in de Eindhovense start-up Ioniqa Technologies. ‘Onze circulaire oplossing is een echte game changer’, aldus ceo Tonnis Hooghoudt. DOOR WILMA SCHREIBER

e nieuwe technologie maakt het mogelijk om polyethyleentereftalaat (pet) oneindig te recyclen. Frisdrankflessen en andere pet-plastics worden vermengd met slimme magnetische vloeistoffen die kleurstoffen en verontreinigingen eruit halen. Resultaat: heldere, kleurloze pet-plastic grondstoffen voor nieuwe hoogwaardige pet-producten. ‘Bij de huidige petrecyclingmethoden worden producten eigenlijk steeds verder gedowngraded’, verklaart Hooghoudt. ‘Daarbij raken polymeren beschadigd en kleuren steeds meer vermengd. Na een leven als textiel, tapijt of bermpaaltje eindigt het materiaal tenslotte in de verbrandingsoven omdat het niet meer te hergebruiken is. Wij recyclen pet-producten tot exact dezelfde grondstoffen als die uit olie. Een circulaire en betaalbare oplossing, kortom een echte game changer.’ Een ander voordeel van dit chemische proces is dat plastics niet langer op kleur gesorteerd hoeven te worden.

ENORM POTENTIEEL Wereldwijd wordt er jaarlijks vijftig miljoen ton pet geproduceerd, waarvan slechts tien procent gerecycled wordt – een enorm potentieel aan grondstoffen. Geen wonder dat investeerders wel oren hebben naar deze nieuwe vinding. Zo beslo-

ten Chemelot Ventures (een durfkapitaalfonds van DSM Nederland, Industriebank LIOF, Rabobank en de provincie Limburg) en de aandeelhouders van Ioniqa gezamenlijk 2,5 miljoen euro te steken in de bouw van een proeffabriek die ruim 10.000 ton pet per jaar moet gaan verwerken. Ook klopte Ioniqa met succes aan bij de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl), die namens EZ een Innovatiekrediet van eveneens 2,5 miljoen euro verstrekte. ‘Grote bedrijven met hart voor milieu en maatschappij, zoals IKEA en Coca-Cola, zoeken naar mogelijkheden voor recycling. Dit zou de ideale oplossing kunnen zijn. En als deze techniek succesvol wordt

Tonnis Hooghoudt, ceo Ioniqa Technologies: ‘Bancaire leningen zijn niet haalbaar voor een start-up. Het Innovatiekrediet van de overheid is dan echt een uitkomst.’ Foto’s: Ioniqa

INNOVATIEKREDIETREGELING De uitvoering van de Innovatiekredietregeling van het ministerie van EZ is in handen van RVO.nl. De financiering is bedoeld voor technisch uitdagende innovaties die, indien succesvol, snel marktaandeel opbouwen doordat ze een groot voordeel bieden ten opzichte van bestaande alternatieven. ‘Vaak is nieuwe technologie nodig of is de techniek of combinatie van technieken nieuw voor het beoogde toepassingsgebied. Aan de ontwikkeling daarvan kleven technische risico’s’, verklaart Martin Duits van RVO.nl. ‘Daarom moet een

oktober 2015

ondernemer ons overtuigen met een zorgvuldige aanpak, voldoende overzicht over het resterende traject en een degelijke onderbouwing van het beoogde perspectief. En moet die beschikken over de juiste ervaring om de innovatie zowel technisch als commercieel tot een succes te maken.’ Start-ups en kleine bedrijven krijgen een financiering tot maximaal 45 procent, voor middelgrote en grote bedrijven is dit maximaal 35, respectievelijk 25 procent. Ondernemers hoeven het krediet alleen terug te betalen als hun innovatie slaagt.

in zo’n groot toepassingsgebied, dan is dat revolutionair’, verklaart Martin Duits, coördinator Aanvragen en Beheer Innovatiekrediet bij RVO.nl. ‘Eens te meer omdat de techniek economisch voordeliger is, waar milieuvriendelijke alternatieven doorgaans juist duurder zijn.’ RVO.nl was tevens gecharmeerd van het feit dat er in het voortraject al veel onderzoek was gedaan naar de techniek, onder meer door de TU Eindhoven en het Dutch Polymer Institute. ‘Bovendien heeft Hooghoudt veel ervaring met het technisch aanpakken en in de markt zetten van een nieuwe technologie. Hij heeft ook vergaande gesprekken gevoerd met marktpartijen die naar verwachting gaan meefinancieren’, aldus Duits. Hooghoudt is op zijn beurt zeer positief over EZ

en RVO.nl als co-financier, respectievelijk adviseur. ‘Bancaire leningen zijn niet haalbaar voor een start-up. Het Innovatiekrediet van de overheid is dan echt een uitkomst; daarmee kun je bewijzen dat je iets goeds in handen hebt en opschalen’, zegt hij. ‘RVO.nl-adviseurs zijn bovendien in staat snel tot de essentie door te

‘Een circulaire en betaalbare oplossing, kortom een echte game changer’

dringen en ze weten uit ervaring of iets een technologische doorbraak is dan wel groeipotentie heeft. Ze willen natuurlijk graag dat het geld terugkomt en stellen lastige vragen die je helpen je propositie nog scherper te krijgen en voortdurend te toetsen waar je mee bezig bent en waar je je kunt verbeteren. Heel motiverend.’

DRIVERS Sinds de start van het project in 2011 is gestaag progressie geboekt in ‘de reis naar het bewijs’, zoals Tonnis Hooghoudt het uitdrukt. ‘We hebben er een tijdje over gedaan om het hightech

chemische proces onder controle te krijgen en wat uitdagingen gekend met de opschaling.’ In 2013 werd de stap vanuit het laboratorium naar de markt gemaakt. In de keten heeft Ioniqa aan de productiekant te maken met grote pet-fabrikanten, textielproducenten en grote merken in de frisdranken-, textiel- en sportkledingbranche. Na gebruik komen afvalbedrijven en afvalverwerkers in beeld, plus bedrijven die hun eigen producten terugnemen. Hooghoudt: ‘We hebben onderzocht wat de drivers in de keten zijn. Marktpartijen hebben interesse, maar willen niet meer betalen dan de prijs voor olie-gebaseerde pet, die laag is vanwege de lage olieprijs. En de handel is altijd op zoek naar betere marges. Dat is de crux. Je kunt wel met een innovatie komen, maar als men er twee keer zoveel voor moet betalen, kun je het vergeten.’ En dat is de kracht van de nieuwe technologie van Ioniqa: het is én duurzaam én concurrerend. ‘De pet die uit ons recycleproces vrijkomt, kan op precies dezelfde wijze verwerkt worden als de pet die nu uit olie gemaakt wordt. Pet-verwerkende bedrijven hoeven dus hun proces niet aan te passen. Daarnaast kunnen afvalbedrijven onbruikbare afvalstromen bij ons kwijt, wat hen op jaarbasis miljoenen euro’s kan schelen aan afvalverwijderingsbijdragen’, verklaart Hooghoudt. Eind dit jaar wil Ioniqa het proces zo ver opgeschaald hebben dat 1.000 ton pet verwerkt kan worden. Komend jaar wordt de proeffabriek afgetekend en uitgeëngineerd en in 2017 moet deze operationeel zijn op die 10.000 ton. De gedachten van de ceo zijn alweer een stadium verder. ‘We

Slimme magnetische vloeistoffen verwijderen kleurstoffen en verontreinigingen uit pet.

passen de technologie nu toe op pet-materiaal, maar het probleem van het ontkleuren speelt ook bij andere plastics, niet-plastic materialen en bij voedsel en medische toepassingen. In de toekomst zouden we met deze platformtechnologie ook bij die materialen efficiënt kleuren kunnen afvangen en zo dat afval eveneens kunnen recyclen tot nieuwe grondstoffen.’ www.ioniqa.com www.rvo.nl/IK

oktober 2015

ADVERTORIAL Als een onderneming in het MKB van de maakindustrie software wil invoeren, bijvoorbeeld software voor Product Data Management (PDM) of Product Lifecycle Management (PLM), dan moet deze software matchen met de behoefte en manier van werken die past bij het MKB.

DE TIJD IS AANGEBROKEN DAT HET MKB KIEST VOOR PLM. Er is een oplossing die aansluit bij het midden en klein bedrijf. Hugo Botter, directeur PLM Xpert

Maak anno 2015 de juiste overweging!

STAP VOOR STAP TE WERK GAAN Moderne software werkt volgens het principe ‘Configuratie in plaats van customizing’. Daardoor heeft de ICTafdeling minder extra werk en kan de software iteratief worden ingevoerd. PRO.FILE wordt ingevoerd door middel van een speciaal ontwikkelde methode (EASY.CON). Het systeem is configureerbaar, d.w.z. wat tijdens het project wordt besproken, kan meteen in het systeem worden doorgevoerd. Als een bepaalde stap met succes is verwezenlijkt, dan volgt de volgende stap en zo verder.

DE PDM/PLM MARKT

SCHAALBAAR

Op het eerste gezicht lijkt er in de markt van PDM/PLM aanbieders sprake van een eclatante leemte tussen de add-on PDM systemen van de CAD-aanbieders en de omvangrijke PLM suites van multinationals. Voor het klassieke midden- en kleinbedrijf met 30 tot 500 medewerkers zijn beide systemen niet echt geschikt. Daarom gebruiken de meeste bedrijven respectievelijk een systeem dat ofwel te weinig functionele diepgang heeft of een systeem dat voor het gebruiksdoel volledig overbeladen en dus ook te duur is. Maar dat is niet het enige. De grote PLM suites gaan bijna altijd gepaard met omvangrijke implementatieprojecten en uitgebreide software aanpassingen. De risico’s op een uit de hand lopend project liggen op de loer en niet zelden gaat ook bij een groot bedrijf de stekker om deze reden uit het project.

Op die manier kan het systeem iteratief worden uitgebreid – van een scope beperkt tot CAD beheer tot aan een krachtige en functionele suite waarmee uiterst complexe PLM processen kunnen worden afgewerkt. De organisatie Enterprise Portal bepaalt zelf het tempo.

DE DUITSE PLM MARKT Wanneer we naar onze oosterburen kijken, dan denk je aan grote multinationals. Toch is ook in Duitsland het MKB in de maakindustrie toonaangevend en zijn zij veelal de ‘hidden champions’. De behoefte van het MKB heeft geleid tot de ontwikkeling van productieve PDM/PLM software die qua oplossing en ondersteuning precies zijn afgestemd op deze organisaties. Goed nieuws: er is een PDM/PLM oplossing met een 100% MKB match Met deze wetenschap loont het de moeite om de Duitse aanbieder PROCAD eens nauwkeuriger te bekijken. Zij werken volgens het motto ‘MKB voor MKB’ en spreken dezelfde taal qua software en dienstverlening. PROCAD (hoofdvestiging in Karlsruhe, opgericht in 1985, 120 medewerkers). Met de software PRO.FILE biedt PROCAD een PDM/PLM- en DMS oplossing aan die bij de maakindustrie in het MKB al sinds vele jaren met succes wordt ingezet en intussen marktleider is in dit segment. Het bijzondere van deze oplossing is de implementatie: zij werkt volgens een aanpak waarbij de software uitvoerig geconfigureerd kan worden en geen tijdrovende programmering hoeft te ondergaan.

CAD/CAE

ERP/SCM

CRM/…

Conclusie: Niet ieder PDM of PLM Don‘t just send it – … PLM processes … proom it. systeem is geschikt voor het MKB Product Data Backbone In plaats van te kiezen voor een te kleine of te grote oplossing - zoals tot nu toe veelal het geval was - zouden MKB bedrijven in Nederland zich ook eens moeten laten overtuigen van de voordelen van een systeem van en voor het MKB, zodat ze op gelijk niveau werken met programmatuur en een aanpak die bij hun organisatie past. Inmiddels is een sterk groeiende groep Nederlandse MKB’ers zoals DeMaco, VMI group, IAI industrial systems, Bredenoord, Mokveld Valves, Exerion, Frames, Palfinger Ned-deck, Orlaco en CSI industries, u al voorgegaan. Geinteresseerd? Check onze PLM ToGo bedrijfsbezoeken en neem een kijkje in de ‘PLM keuken’ bij onze klanten. U bent van harte uitgenodigd.

www.plmxpert.nl www.procad.de

TWENTS STUDENTEN-INVESTERINGSFONDS WIL ONDERNEMERSCHAP STIMULEREN ÉN RENDEMENT OPLEVEREN

SERIOUS BUSINESS VOOR STUDENTEN Een investeringsfonds voor start-ups waarin studenten het voor het zeggen hebben. Twente heeft binnenkort de Nederlandse primeur, met het Dutch Student Investment Fund. Nee, geen speeltje voor studenten, maar serious business. ‘Ondernemerschap stimuleren, daar is het allereerst om te doen’, aldus interimbestuursvoorzitter (en student technische informatica) Jasper Driessens. ‘Maar er moet wel degelijk ook rendement uit komen.’

DOOR PIM CAMPMAN

et Dutch Student Investment Fund (DSIF) – het fenomeen studenten-investeringsfonds is overgewaaid uit de VS – is een initiatief van Universiteit Twente (UT) en hogeschool Saxion. Beide instituten hebben ondernemerschap stimuleren al lang hoog in het vaandel staan. ‘Het fonds is een volgende stap’, vertelt Jasper Driessens, die als bestuurslid van de Student Union (overkoepelend orgaan van alle studentenorganisaties binnen de UT) studentondernemerschap in zijn portefeuille heeft. ‘Mijn doel is om zoveel mogelijk studenten te stimuleren een eigen bedrijf te beginnen en dat dan te faciliteren. Daarvoor werk ik heel veel samen met onder meer Kennispark Twente.’

HELFT PLUS ÉÉN Als interim-bestuursvoorzitter is Driessens de kwartiermaker van het fonds. ‘We zijn momenteel de laatste details aan het finetunen. Als het goed is, gaan we eind oktober live.’ Het fonds gaat van start met drie investeerders: UT, Saxion en de Student Union. Die stoppen er om te beginnen elk 50.000 euro in. ‘De bedoeling is dat er gaandeweg meer investeerders bijkomen. We zijn met potentiële partijen in gesprek. Onze ambitie is om te groeien tot één miljoen euro.’ Het fondsbestuur zal voor de helft plus één uit studenten bestaan, aangevuld met venture capital professionals. ‘Zo hebben we een stuk kennis en ervaring in het bestuur, maar zijn we wel een echt studentenfonds. Daarnaast komt er voor het uitvoerende werk een investeringscommissie, die volledig uit studenten zal bestaan.’ Bestuur en commissie worden ‘gevuld’ met UT-

Begin juni werd tijdens een werkbezoek van Neelie Kroes, de landelijke special envoy voor start-ups, aan Kennispark Twente een ludiek voorschot genomen op de formele start van het DSIF en een eerste mogelijke deelneming. In het midden Jasper Driessens. Foto: Rikkert Harink

en Saxion-studenten die én goede studieresultaten behalen (om het even in welke studie) én kunnen aantonen buiten hun studie om iets in hun mars te hebben. ‘Een stukje managen, met een budget omgaan, plannen schrijven; dat soort dingen. Verder zijn creativiteit en visie belangrijk: heb jij een realistische kijk op de potentie van ’n start-up, zit het businessplan goed in elkaar en hoe gaat zijn markt zich ontwikkelen?’ Tevens moet men bereid zijn om er ‘behoorlijk wat tijd’ in te stoppen. ‘Ik schat een uur of acht à tien per week. Op basis van vrijwilligheid: je doet het omdat je het een mooie ervaring vindt waarvan je veel leert – en die ook nog eens goed staat op je cv. Stel dat we straks die één miljoen bij elkaar hebben; dan kun je als 21- of 22-jarige student wel mooi zeggen dat jij daar verantwoordelijkheid voor draagt.’

AANDEELHOUDERS Ondernemerschap binnen de UT en Saxion nog wat beter op de kaart zetten, dat staat voorop. Wat onverlet laat dat het een financieel gezond fonds moet zijn, zegt Driessens. ‘Als het puur geld weggeven zou zijn, is het niet leerzaam voor student-bestuurders – en dan halen we ook geen nieuwe investeerders binnen. Dus zit er wel druk op om te renderen.’ De interim-bestuursvoorzitter verwacht dat dit gaat lukken. ‘Wij menen dat dit investeringsinstrument daadwerkelijk voorziet

in een behoefte hier in Twente. Enerzijds omdat we niet focussen op een specifieke sector, anderzijds omdat we werken met converteerbare notes, die anders dan de gangbare pre-seed leningen niet op de persoon maar op de bv gericht zijn. Investeerders worden dus aandeelhouders.’

PORTAL NAAR STUDENTEN Het DSIF, vertelt Jasper Driessens, mikt op twee à drie investeringen per jaar. ‘De range van bedragen die we gaan investeren moeten we nog vastleggen, maar dat zal hooguit 100.000 euro per deelneming zijn. Investeringen in heel zware, kapitaalintensieve high-tech start-ups ligt dan minder voor de hand. Hier in Twente gebeurt op het gebied van ict heel veel, maar is het lastig om daar pre-seed investeerders voor te vinden. Dus denken we daar een gat te kunnen gaan vullen. Zonder dat ict per se onze focus heeft.’ Het fonds wil start-ups waarin het investeert ook anders dan financieel vooruit helpen. ‘Wij, als student-ondernemers, zijn perfect gepositioneerd om hen te helpen aansluiting te vinden bij de kennis en capaciteit, bijvoorbeeld in de vorm van stagiairs, op de UT en Saxion. We kunnen dus het portal voor startende bedrijven naar de studentenwereld zijn.’ www.studentunion.utwente.nl www.kennispark.nl

oktober 2015

KORT INNOVATIEHUB ROBOVALLEY GELANCEERD IN DELFT KAPITAALINJECTIE VOOR INNOSOLIDS Innosolids, opgericht in 2011, heeft een kapitaalinjectie van Industriebank LIOF, die al eerder in het Geleense bedrijf investeerde, en venture capital fonds Icos Capital (Badhoevedorp) gekregen. Daardoor kan Innosolids zijn gepatenteerde, milieuvriendelijke productie-

MARKTINTRODUCTIE SMART CARE SHIRT VOORZIEN IN 2017

Foto: RoboValley

Het TU Delft Robotics Institute heeft zich verbreed: robotica-onderzoek en -onderwijs is aangevuld met ‘een krachtige motor voor valorisatie en innovatie’: RoboValley, de innovatiehub voor robotica, waar onderzoekers, ondernemers en overheden elkaar treffen en wordt samengewerkt aan de nieuwe generatie robots. De lancering viel samen met het bezoek van een aan het TU Delft

technologie – voor het aanbrengen van biologisch afbreekbare kleurstoffen op plastics (polymeren) – opschalen en er de wereldmarkt mee op gaan. www.innosolids.com www.icoscapital www.liof.nl

oktober 2015

Robotics Institute verbonden delegatie van onderzoekers, ondernemers en business developers aan Silicon Valley. Doel: Amerikaanse roboticabedrijven en investeerders interesseren om zich in Zuid-Holland te vestigen en te investeren in start-ups, roboticabedrijven en publiek-private samenwerkingen. robotics.tudelft.nl robovalley.info

Innovatiefonds Noord-Nederland en het Canadese bedrijf Hexoskin participeren in de Groningse start-up MedWear. Die ontwikkelt samen met Relitech (Nijkerk) en het Nijmeegse RadboudUMC het Smart Care Shirt, een intelligent shirt met sensoren die continu en heel nauwkeurig dynamische hyperinflatie meten. Daarvan is sprake als er bij inspanning lucht in de longen achterblijft, waardoor

copd-patiënten het benauwd krijgen. Escalatie kan worden voorkomen door op tijd de juiste medicatie te gebruiken en/of oefeningen te doen. Na positief verlopen testfases tonen veel behandelaars, verzekeraars en marktpartijen belangstelling voor het shirt. Marktintroductie is voorzien in 2017. lavoisier.nl/category/medwear

INDUSTRIEBELEID

WERKGELEGENHEID CENTRAAL BIJ GELDERSE GEDEPUTEERDE MICHIEL SCHEFFER

SLIMME INDUSTRIE HEEFT SLIMME MENSEN NODIG Een belangrijk beleidsthema van de provincie Gelderland is het bevorderen van de smart industry. Het op weg helpen van (technologische) start-ups is een tweede speerpunt. Beide thema’s hebben als primair doel het creëren van werkgelegenheid. Een gesprek met de Gelderse gedeputeerde Economie, Onderwijs en Europa, Michiel Scheffer.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

n de smart industry zijn in slimme fabrieken alle machines en apparaten in het productieproces via het internet of things met elkaar verbonden, om zo de maakprocessen optimaal – duurzaam en aansluitend bij de actuele vraag – te kunnen inrichten. Als beheerder van de EFRO-Oost-gelden wijst de provincie ondernemers op de financiële mogelijkheden van Brussel voor smart industry-innovatie. Zoals de Smart Bending Factory, een fieldlab waarin bedrijven en kennisinstellingen samen tot een smart, virtueel metaalbewerkingsbedrijf willen komen dat de klant accuraat, snel en tegen een scherpe kostprijs kan bedienen. In het verlengde van dit ontwikkeltraject liggen de Masterclasses Smart Industry en de Smart Industry Cafés: bedoeld voor Achterhoekse maakbedrijven die elkaar inspireren, informeren en samen aan de slag gaan met digitalisering van hun productieprocessen. Voorts hoopt Scheffer dat er Gelderse bedrijven gaan aansluiten bij AMMON (Advanced Materials Manufacturing Oost-Nederland). Deze – nu nog louter Overijsselse – stichting is gericht op het versnellen en verbreden van businessontwikkeling van industriële bedrijven door krachten te bundelen in innovatieprojecten, van idee tot en met commerciële demonstrator en ‘market attack’. Scheffer: ‘Van kennis naar kassa. Die samenwerking moet leiden tot veel snellere, krachtigere industriële samenwerking in OostNederland. We zijn bezig daar ook Gelderse bedrijven uit onder meer de bouw bij te betrekken.’

OVER DE GRENS Michiel Scheffer kijkt over de provinciegrenzen én over de landsgrens, naar Duitsland. ‘Onze oosterburen zijn bezig met de uitrol van hun Industrie 4.0-beleid, wij met Smart Industry. Het is goed als we die programma’s zoveel mogelijk op elkaar afstemmen. Zodat onze wederzijdse subsidieprogramma’s elkaar geen vliegen afvangen, maar juist versterken. Gelukkig heeft de provincie sinds kort een eigen man in Düsseldorf, die de lijnen voor Gelderland en haar partners naar de Duitse overheden en instellingen kort moet houden.’ Voorts ontwikkelt ontwikkelings-

maatschappij Oost NV een Interregproject voor Smart Industry (I-pro), dat de samenwerking met de Duitse kennisinstellingen en bedrijven bevordert rond intelligente producten én processen. Ook de provincie draagt bij aan dit project. ‘Er lopen in het Duitse grensgebied nogal wat infrastructurele projecten die innovatieve oplossingen vergen. Omdat onze Nederlandse economie veel minder is verkokerd, is het hier veel gemakkelijker om consortia te formeren met bedrijven en organiGelderse gedeputeerde Michiel Scheffer: ‘De focus op innovatieve, startende bedrijven is nodig, want hier liggen de meeste groeikansen.’ Foto: provincie Gelderland saties uit verschillende sectoren. Wij zijn beter in het experimenteren en innoveren, waarna de Duitse bedrijven de en te helpen opschalen. Een belangrijk generiek opschaling kunnen verzorgen, want daar zijn zij instrument zijn de gelden van participatiemaatvaak beter in.’ schappij PPM Oost, voor het stimuleren van de doorgroei en opschaling van onder meer technologische starters met bedragen van tussen de ton WERKGELEGENHEID en een miljoen euro. ‘Inmiddels zitten in dat proAlle inspanning moet natuurlijk leiden tot werkgramma 125 bedrijven, waarvan sommige echt gelegenheid, want een slimme industrie heeft veelbelovend. Zoals het Wageningse aardappelslimme mensen nodig. ‘Er is een groeiende ‘misveredelingsbedrijf Solynta en het biotechnologiematch’ tussen vraag en aanbod op de arbeidsbedrijf Micreos, dat innovatieve antibacteriële markt. We leiden te veel mensen op voor banen producten op de markt brengt.’ die er niet meer zijn, terwijl veel vacatures niet ingevuld kunnen worden door gebrek aan geschikt personeel. We investeren daarom in een OP WEG betere aansluiting tussen onderwijs en arbeidsDaarnaast participeert de provincie ook in het op markt met projecten zoals ‘Verder in Techniek’. weg helpen van bedrijfjes in de eerste opstartfase. Want juist naar technisch geschoolden is een ‘Wij zitten met drie valorisatieprogramma’s blijvende vraag.’ – StartLife, Red Medtech Ventures en Gelderland Maar ook het start-upbeleid van de provincie is Valoriseert – in vijf topsectoren: creatieve gericht op het creëren van werkgelegenheid, door industrie, maakindustrie, energie, food en health. een nieuwe generatie ondernemers op te leiden In die programma’s stellen we geld beschikbaar in de vorm van microkredieten, bedragen van tussen de 7.000 en 70.000 euro, maar ook persoonlijke coaching van de ondernemer maakt er SPECIAL OOST-NEDERLAND deel van uit. Verder ondersteunen we shared facilities als bedrijfsverzamelgebouwen in Nijmegen Begin 2016 verschijnt weer de jaarlijkse special en Wageningen, en denk ook aan de Novio Tech Oost-Nederland als bijlage bij de februari-uitgave campus in Nijmegen. De focus op innovatieve, van Link Magazine. Deze special zet de toppers en startende bedrijven is nodig, want hier liggen de rijzende sterren uit de maakindustrie van Gelderland meeste groeikansen. Zo zijn er al 160 bedrijfjes en Overijssel in de schijnwerpers. Thema’s zijn smart op weg geholpen.’ industry, fieldlabs, internationalisering en de crossovers met sectoren als food, health en energie. www.gelderland.nl

oktober 2015

INNOVATIE

TEESING ONTWIKKELT MET CHINESE UNIVERSITEIT EN EUROPESE BEDRIJVEN VULSYSTEEM VOOR WATERSTOFAUTO

‘RIJDEN OP WATERSTOF WEER STAP DICHTERBIJ’ Vijf jaar sleutelde Teesing Industrial Systems samen met onderzoekers van de Tongji Universiteit in Shanghai en twee Europese partners aan een tanksysteem voor de auto van de toekomst, de waterstof-aangedreven elektrische auto. En met succes: nog dit jaar kunnen autofabrikanten zich laten overtuigen door een gecertificeerde, gepatenteerde en uitstekend werkende proefopstelling. ‘De laatste horde is genomen.’

DOOR JOS CORTENRAAD

erwijl in Europa en de VS het ‘dieselschandaal’ rond VW en Audi in alle hevigheid losbarst, verblijft Dick de Jongste van de Teesing Groep uit Rijswijk zoals zo vaak in China. Bij de Tongji University in Shanghai om precies te zijn, waar de laatste hand wordt gelegd aan een demonstratiemodel van een vulsysteem voor waterstofauto’s. Het systeem vult de tank van zo’n auto met waterstof, die vervolgens wordt omgezet in elektriciteit waarmee de elektromotor wordt gevoed. ‘Alles is zo goed als gereed’, vertelt De Jongste, mede-eigenaar van Teesing en ceo van Teesing Industrial Systems in China. ‘De technologie is wetenschappelijk onderbouwd, uitgebreid getest en volledig gepatenteerd. De afgelopen maanden hebben we een proof of concept gebouwd waarmee we nu de commerciële partijen in de automotive gaan overtuigen. Dat hoeft niet zo lastig te zijn, want met dit vulsysteem kan straks de brandstoftank veilig en snel worden gevuld. En commercieel erg belangrijk: er kan veel meer in een tank dan tot nog toe mogelijk werd geacht. Daardoor krijgt de auto een volwassen actieradius.’

DUMMYPROOF Het vulsysteem is gebaseerd op de nieuw ontwikkelde PusH-technologie. ‘Eerst wordt de tank gevuld met water onder een druk van 700 bar’, legt De Jongste uit. ‘Vervolgens wordt het water onder dezelfde druk vervangen door waterstof. Daardoor komt er maar heel weinig warmte vrij. Want dat is het grote probleem met waterstof. Bij de huidige systemen wordt – om verhitting bij

oktober 2015

Het nieuwe vulsysteem voor de waterstofauto. Foto: Teesing

expansie te voorkomen – de waterstof voorgekoeld. Deze oplossing kost veel energie, die vervolgens tijdens het vullen weer verloren gaat. Autofabrikanten willen een compact systeem met een grote actieradius, veilig en makkelijk te bedienen. Dat laatste is evenmin een probleem. We zijn erin geslaagd om een dummyproof systeem te ontwerpen. Vergelijk het met lpg tanken. Slang vastklikken en amper vijf minuten later is de tank vol.’

GEEN UTOPIE De timing kon niet beter. De dieselaffaire heeft de vervuiling en CO2-uitstoot door het snelgroeiende autopark weer hoog op de agenda gezet. Een waterstof-aangedreven auto stoot nul-kommanul schadelijke stoffen uit. Uit de knalpijp druppelt hooguit een beetje kraanhelder water. ‘Dat is al lang geen utopie meer’, weet ook Dick de Jongste, met zijn onderneming al twintig jaar actief in de alternatieve, duurzame energie. ‘Sinds de jaren negentig wordt er al gepionierd met waterstof. Dit jaar zijn in Nederland de eerst waterstofauto’s, van Toyota, de weg op gegaan. Het zal echter nog vele jaren duren voordat benzine, diesel en gas verleden tijd zijn. Er moet immers ook een infrastructuur komen. Op dit moment kun je in Nederland op drie plekken waterstof tanken. En dan is er nog de beperkte actieradius. Daarnaast

is de productie van waterstof nog niet zo duurzaam als die zou moeten zijn. Het elektrolyseproces waarbij water wordt gesplitst in zuurstof en waterstof kost energie. Dat kan anders en efficiënter, maar daar is de wetenschap nog volop mee bezig.’

OPWARMING Feit blijft dat ook de nu geproduceerde waterstof vele malen duurzamer is dan fossiele brandstof. Vooral omdat er geen uitstoot is, waardoor de zo gewenste CO2-reductie gehaald kan worden. Een soort heilige graal in de strijd tegen de opwarming van de aarde. ‘Te meer omdat waterstof ook gebruikt kan worden om huizen te verwarmen en fabrieken te stoken. De toepassingen zijn enorm breed. Je mag dit best een energierevolutie noemen.’ Paradoxaal genoeg start die revolutie in China, het land met de meeste vraag naar olie en gas. Een gigantisch land met weinig aandacht voor het milieu. ‘Achterhaald idee. De Chinese overheid beseft heel goed dat het roer om moet. Wij zijn hier in China met Teesing sinds 1995 actief en maken de ontwikkelingen van dichtbij mee. De industrie groeit razendsnel, net als het autobezit. De tijd is al lang voorbij dat hier in Beijing de fietsers de baas waren. Vorig jaar alleen al zijn in de grote Chinese steden achttien miljoen auto’s verkocht. De milieuvervuiling is de

COLUMN HENRI HENSEN INDUSTRIËLE SOFTWARE GEEN KOSTENPOST, MAAR BRON VAN WINST Henri Hensen - Beëdigd informaticadeskundige, bestuurder Software Borg Stichting nlangs zei een leverancier van hard- en software tegen mij: ‘Als ik wijs op een tafel vol hardware en zeg dat dat een ton kost, zijn geïnteresseerden best bereid dat te betalen. Als ik op een tafel daarnaast een usb-stick met industriële software leg en zeg dat die ook een ton moet kosten, vragen ze me of ik gek ben!’

Software, dus ook industriële software, valt onder het auteursrecht. Het auteursrecht is een intellectueel eigendom (IE). Het bezit van IE stelt de eigenaar in staat dat te exploiteren. Op dit punt bestaat er een schril contrast tussen administratieve en industriële software. Het eerste wordt veel beter geëxploiteerd dan het laatste. Hiervoor zijn diverse redenen. Toen informatietechnologie in de industrie opkwam, werd dat gezien als component van de te leveren machine. De machinebouwers waren verenigd in naar de aard van hun machines georganiseerde belangenverenigingen. Daardoor werden die machines, inclusief de it-componenten, geleverd onder de algemene voorwaarden van die brancheorganisaties. Daarin wordt IE geen recht gedaan. Daarnaast vinden afnemers dat ze zelf in staat moeten zijn hun machines draaiende te houden. Daarvoor hebben ze zaken nodig die het IE zijn van de leverancier. Die geeft ze vaak zonder tegenprestatie weg. Nu in de smart industry intelligente hardware (plc’s) vervangen gaat worden door domme hardware (microprocessoren) met intelligente software, ontstaan mogelijkheden om te regelen dat er meer recht wordt gedaan aan de IE van industriële software. Dat zou wel eens financieel gunstig kunnen uitpakken voor de leveranciers

keerzijde, de smog is vaak verstikkend. De afgelopen jaren zijn al programma’s opgezet én uitgevoerd om de lucht schoner te krijgen, maar de huidige regering doet er nog een schepje bovenop.’

OMBOUWEN Dick de Jongste verwijst naar een operatie in Beijing, waar 70.000 taxi’s in vijf jaar tijd geschikt worden gemaakt om op aardgas te rijden. Eerder, vóór de Olympische Spelen van 2008, werden ruim 8.000 bussen voorzien van een aardgas-

ervan, de machine- en apparatenbouwers. Er liggen immers mooie kansen op het gebied van licentieverlening, onderhoudscontracten, verkoop van interfaces en opleidingen. Wat is er nu voor nodig om te zorgen dat er met industriële software geld verdiend kan worden? Allereerst een goede infrastructuur, met onder meer weten regelgeving en een degelijk rechtssysteem. Dit is in Nederland goed geregeld. Daarnaast zijn nodig de gespecialiseerde juridische dienstverleners, zoals de IT-notaris, die de juridische basis onder IE vastleggen. Die zijn er volop. De grootste stap moet worden gezet door de industriële bedrijven zelf. Vele daarvan zien de ontwikkeling van IE echter louter als een kostenpost en verwaarlozen de lucratieve exploitatie. Om dit te veranderen, moet worden geïnvesteerd in IE-kennis. De exploitatie van IE is wezenlijk anders dan het vermarkten van machines. Nieuwe verdienmodellen zijn nodig. Men krijgt te maken met geheel andere risico’s op het gebied van aansprakelijkheid en het voldoen aan wettelijke verplichtingen. In nieuwe samenwerkingsverbanden kunnen industriële bedrijven kennis vergaren en de exploitatie van IE verschuiven van bijzaak naar hoofzaak. Conclusie is dat de exploitatie van intellectueel eigendom in de industrie veel beter kan. Met enige inspanning is het mogelijk om het geld, dat nu als het ware op straat ligt, op te rapen.

www.itnotaris.nl www.softwareborg.nl www.nvbi.nl

sors en tal van andere componenten en systemen voor industriële toepassingen. ‘In China hebben we ons echt op de automotive kunnen toeleggen. We werden betrokken bij het ombouwen van de bussen en auto’s en nu de taxi’s. De volgende stap is de uitrol van waterstofauto’s. En dat gaat hier gebeuren. China mag de Winterspelen van 2022 organiseren en moet daarvoor weer een milieuinspanning leveren. Dat gebeurt met de waterstofauto. Geloof mij dat hier over zeven jaar heel veel van die auto’s rondrijden.’ Teesing zal daarin als leverancier een rol spelen,

‘We hebben een van de laatste grote obstakels voor de ontwikkeling van de waterstofauto geslecht’

installatie. ‘En daarnaast honderdduizenden auto’s. Minder CO2 was een van de voorwaarden om China de Spelen te gunnen.’ Voor Teesing betekenden die in 2008 eigenlijk de grote doorbraak in China. Het bedrijf was er toen al leverancier van afsluiters, koppelstukken, compres-

nu samen met het Duitse WEH, het Nederlandse Itensify en de Tongji University het vulsysteem is ontwikkeld. Waarom niet gekozen voor een Europese universiteit, als de TU in Delft of de RWTH in Aken (D)? ‘China maakt ook in de kennistechnologie grote stappen. De eigen auto-industrie is

enorm snel gegroeid. Hier zijn verschillende fabrikanten die groter zijn dan VW of Opel. Kennis en technologie kopen ze gewoon in. Saab en Volvo bijvoorbeeld zijn in Chinese handen. Hier in Shanghai zit het grootste onderzoekscentrum ter wereld op het gebied van alternatieve energie voor auto’s. Tongji is een topuniversiteit. Juist hier krijgt de ontwikkeling van de waterstofauto een boost.’

SUBSIDIE Bijkomende reden om in 2010 in te stappen, was de toekenning van een Nederlandse PSOMsubsidie, bedoeld om opkomende economieën te stimuleren. Nu is China die status kwijt, maar de financiële bijdrage was heel belangrijk voor het onderzoeksproject. ‘Absoluut. Voor de Chinezen is de betrokkenheid van de overheid van groot gewicht. Stukje cultuur, dat hebben we in twintig jaar wel geleerd. Verder was het een intensief traject, maar we zijn erg tevreden. Ik denk dat we een van de laatste grote obstakels voor de ontwikkeling van de waterstofauto hebben geslecht. We verwachten dat het de standaard kan worden in waterstof tanken.’

www.teesing.com

oktober 2015

PROCESVERBETERING

VERDUBBELING AANTAL EXPOSANTEN OP BUSINESS SOFTWARE EVENT 2015

‘TOEKOMST IS AAN BESTE COMBINATIE’ Businesssoftware, Smart Industry en Internet of Things zijn ‘hot’, blijkt weer eens uit de belangstelling voor het Business Software Event 2015. Organisator Mikrocentrum verwacht circa honderd exposanten, tegen 55 vorig jaar. Het event voor de klantorder- en voorraadgestuurde industrie, op 1 december in Den Bosch, staat in het teken van ‘Connectivity for Smart Industry’. DOOR PIM CAMPMAN

oortgaande ketenintegratie en procesverbetering met behulp van ict staan die dag centraal. ‘Wat voorheen een ERPevent was, is uitgegroeid tot een breed software-event’, vertelt eventmanager Timo van Leent. ‘In één dag krijg je een compleet beeld van de optimale aansturing van je onderneming met businesssoftware. Met veel nieuwe toepassingen, zoals werken in de cloud.’

De software- en bedrijfsprocessen die op 1 december tijdens het Business Software Event 2015 aan bod komen. Bron: Mikrocentrum

3DVALUE: PRODUCEREN IN LIJN MET SMART INDUSTRY Een productontwerp doorzetten in productie of assemblage – soepel en snel, foutloos, kwalitatief top en dat alles stevig geborgd. ‘Daar zijn altijd veel problemen mee’, weet Maikel van Ballegooijen uit eigen ervaring. Samen met zijn broer en een kompaan begon hij ruim tien jaar geleden Ball & Ball, technisch adviseur en dienstverlener in engineering voor de speciaalmachineen apparatenbouw. ‘Als kenners van de praktijk weten wij wat erbij komt kijken om een ontwerp in productie te krijgen – en we zagen dit vaak niet goed gaan omdat het op de werkvloer ontbreekt aan de juiste informatie en tools. Dat triggerde ons om een softwareoplossing te ontwikkelen, 3DValue.’ Drie man sterk, maar met een netwerk van specialisten om zich heen, legt het 3DValue-team zich toe op technische communicatie; het ontwikkelt software en hardware (tools, zoals barcodelezers en touchscreens) die productiemedewerkers op hun werkplek real time van actuele, visuele (paperless) werkinstructies voorzien – statisch of interactief in 3D. ‘Die informatie baseren we op data die door engineering zijn gegenereerd. Een geavanceerd en gebruiksvriendelijk doorgeefluik van

oktober 2015

info uit engineering naar productie, dat wijzigingen in het ontwerp/prototype automatisch verwerkt. En waaraan je additionele informatie – veiligheidseisen, begeleidende teksten – kunt toevoegen.’ Meer dan dat: het hele productieproces kan worden gemonitord, geregistreerd (ook qua tijdsbesteding) en gegarandeerd; dat laatste bijvoorbeeld om autorisatie (‘processtap akkoord’) bij de juiste personen neer te leggen. Ook via ethernet data uit deelsystemen (i/o) in de rapportage/registratie opnemen, kan met 3DValue. ‘Dat zorgt voor inzicht en overzicht. Je hebt real time inzicht in je cyclustijden en kunt zien waar bottlenecks zitten – die verschuiven omdat het mensenwerk is. Zo kun je je productie- of assemblageproces continu verbeteren op punten als ‘first time right’, doorlooptijdverkorting en kwaliteit – en op de borging daarvan.’ Die (tijd)registratie is, benadrukt hij, niet bedoeld om de werkvloer op een ‘big brother’-achtige manier te controleren. ‘We willen mensen de juiste tooling aanreiken zodat ze hun werk beter, maar ook makkelijker en plezieriger kunnen doen.’ 3DValue, in 2011 opgericht, zit in het stadium van

bekend worden bij (potentiële) klanten en die overtuigen van wat ze met de 3DValue-proposities kunnen. Bij drie launching customers draaien pilots: Itho Daalderop (Tiel, binnenklimaatoplossingen), Vencomatic (Eersel, innovatieve kippenstallen) en Minkels (Veghel, datacentrumbehuizingen). ‘Zij delen dezelfde visie en hebben positieve ervaringen’, vertelt Maikel van Ballegooijen. ‘Om ook anderen te interesseren, hebben we bij Itho Daalderop referentiebezoeken op stapel staan. Het afgelopen halfjaar hebben we gigantisch veel aanvragen binnengekregen. Ook vanuit België: Sirris (het ‘Belgische TNO’, red.) heeft contact met ons gezocht. Dus ja, we zien mooie kansen om te groeien.’ Mede in het licht van Smart Industry, met Made Different als pendant in België. ‘Slimmer produceren met behulp van ict biedt onze industrie nieuwe kansen – voor gepersonaliseerde kleinserieproductie, reshoring, enzovoorts. Onze oplossingen helpen om daar stappen in te maken.’ 3DValue is voor het tweede jaar op rij exposant op het Business Software Event. www.3dvalue.nl

‘TWENTE SERIEUZE OPTIE’ OPTIMALE SAMENWERKING Complexere producten leveren, met steeds meer partijen samenwerken, doorlooptijden verkorten, voorraden verminderen – industriële bedrijven moeten alsmaar meer meerwaarde bieden. Klanten leggen de lat steeds hoger en de mondiale concurrentie neemt toe, weet Timo van Leent. ‘Dit vergt optimale samenwerking in de keten, binnen en ook tussen bedrijven. Goede businesssoftware is daarvoor een onmisbaar strategisch instrument. Voor de besturing van de onderneming is louter ERP niet meer toereikend. De toekomst is aan de beste combinatie van businesssoftware voor marketing, ontwerp, productieplanning en service & onderhoud.’ De partijen voor dat laatste domein zijn voor het eerst van de partij; voorheen hadden die hun ‘eigen’ Service & Maintenance Congres. ‘Het event bestrijkt alle aspecten van ketenintegratie en connectiviteit van bedrijfsprocessen en hun besturingssystemen. Waaronder de integratie van ERP-systemen met ontwerpsystemen zoals CAD, CAM, PDM en PLM. Tevens zijn interessante links te maken met APS-, voorraad-, MES-, TMSen WMS-systemen en worden koppelingen gelegd met sales- en marketingprocessen, met systemen voor CRM, PCF en SCF.’

NIEUWE HANDVATTEN Het Business Software Event geeft de bezoekers nieuwe inzichten, handvatten en antwoorden op

PLM-platforms die processen, applicaties en gegevens in één omgeving samenbrengen, zitten in de lift. Zegt Erik Burghoorn, managing director van cards PLM Solutions. Het bedrijf uit Best – met een vestiging in Genk (B) – heeft een groeidoelstelling van 25 procent per jaar, en haalt dat. ‘Total cost of ownership, return on investment en efficiency zijn belangrijker dan ooit. En het besef dat PLM-software helpt om daar stappen in te maken, zien we toenemen.’ Cards PLM Solutions is als full-services supplier al ruim vijftien jaar solution &

uiteenlopende vragen, belooft Timo van Leent. ‘Zoals: hoe kan ik mijn processen beter laten aansluiten op die van mijn klanten en/of toeleveranciers? Hoe optimaliseer ik mijn interne bedrijfs-, ontwerp-, sales-, service- en productieprocessen? Hoe kan ik mijn softwaretools beter inzetten? Hoe kan ik met één druk op de knop de juiste gegevens uit mijn businesssoftware halen? Dit is de enige Nederlandse beurs waar productie-, handels- en engineeringbedrijven een compleet beeld krijgen van de businesssoftware die voor hen relevant is of wordt.’ Volgens Hessel Visser, specialist in logistiek en verbeterprocessen, kan connectiviteit pas goed gaan werken als het concept van het product en het bedrijfsproces goed zijn (her)overwogen. Het aantal exposanten is weer flink gegroeid.

technology partner van Siemens PLM Software (met applicaties als NX, Teamcenter en Tecnomatix) in de Benelux. Het klantenbestand van nu ruim vierhonderd en het aantal medewerkers/consulenten (37) groeit gestaag. ‘Op die weg willen we voort, waarbij we ook kijken naar andere regio’s met een sterke maakindustrie. Zo is Twente een serieuze optie.’

www.cardsplmsolutions.nl

Timo van Leent: ‘We verwachten honderd exposanten en 500 bezoekers; een verdubbeling. Op de nieuwe locatie hebben de exposanten meer ruimte om te tonen wat ze voor de industrie kunnen betekenen. En het congres biedt een lezingenprogramma over de laatste softwareontwikkelingen en succesvolle praktijkcases. In diverse lezingen en workshops komen theorie en praktijk bijeen. En ja, ook voor intensieve interactie is veel gelegenheid.’ Het Business Software Event 2015 – gratis toegankelijk voor eindgebruikers (managers en softwaregebruikers bij productie-, engineering- en handelsbedrijven) – vindt plaats op 1 december, in 1931 Congrescentrum Brabanthallen te ’s-Hertogenbosch. www.business-software-event.nl

early involvement one small step for tbp one giant leap for manufacturing www.precisiebeurs.nl • visit us at booth 210

Vlakbodem 10 • 3247 CP Dirksland the Netherlands

T +31 187 602 744 F +31 187 603 497

I www.tbp.nl E info@tbp.nl

oktober 2015

NIEUWE OPLEIDING DATA SCIENCE PLAVEIT DE WEG VOOR (INDUSTRIEEL) ECOSYSTEEM

BIG DATA BIEDT SMART INDUSTRY GROTE KANSEN September volgend jaar gaat een universitaire opleiding Data Science van start. Ook voor onderzoek en om op dat vlak een ecosysteem van instellingen en (industriële) bedrijven op te bouwen. Bedrijven als ASML, SAP en het Tilburgse ISAH zijn vol interesse. ‘Onze smart industrie loopt wereldwijd op het gebied van big data zeker niet achter, maar we moeten wel snel slagen maken.’ doortelt. De teller, licht hij toe, houdt het aantal websites bij, om te illustreren hoe snel de hoeveelheid data op het internet groeit. ‘Gelukkig hebben we tegenwoordig ook de rekenkracht om met al die data waarde te creëren. Statistiek gebaseerd op steekproeven is verleden tijd: we hebben de middelen om de complete set van enorme hoeveelheden data te analyseren, zelfs als die ongestructureerd is.’

RAZENDSNEL Met die razendsnelle rekenkracht is bijvoorbeeld de prijsindex van consumentenproducten in een handomdraai te bepalen. Of het effect van het faillissement van een bank als Emile Aarts: ‘Gelukkig hebben we tegenwoordig de rekenkracht om met al die data Lehman Brothers op de inflatie. waarde te creëren.’ Foto: Universiteit Tilburg Economische maatregelen kunnen veel sneller en gerichter worden genomen. In de gezondheidszorg is met DOOR MARTIN VAN ZAALEN analyse van grote hoeveelheden patiëntgegevens veel beter te bepalen welke specifieke chemokuur mile Aarts, rector magnificus van de Univoor welke patiënt het best aanslaat. Bedrijven als versiteit Tilburg, toont een teller die bijna Walmart doen al tientallen jaren onderzoek naar de één miljard heeft bereikt en lustig – in verbanden tussen consumentengedrag en proeen tempo van twee, drie per seconde –

TOPIC BIG DATA Met big data kan onze smart industry in spe scoren, van betrouwbaardere vliegtuigonderdelen tot gezondere koeien. Hoogste tijd om er een opleiding voor op te zetten.

ducten; door technologische ontwikkelingen is de diepgang en snelheid van die analyses nu enorm toegenomen. ‘Echter’, aldus Aarts, ‘om daar voor de Nederlandse industrie – en dus economie – echt zinnige, waardetoevoegende dingen mee te kunnen doen, is een onderwijs- en onderzoeksinstelling nodig die zich helemaal toelegt op dit terrein van data science.’

GRADUATE SCHOOL Vandaar het initiatief om in september een universitaire opleiding Data Science te starten. Eén bachelor- en drie masterprogramma’s – Engineering, Business & Society en Entrepreneurschip – worden ondergebracht in de gezamenlijke Graduate School van TU Eindhoven (TU/e) en Universiteit Tilburg. Zij verzorgen het programma, deels op hun campussen en deels op een nieuwe locatie in ’s-Hertogenbosch, Klooster Mariënburg. Samen met die gemeente en de provincie Noord-Brabant investeren ze daar veertig miljoen euro in. De initiatiefnemers rekenen op veel belangstelling: zo’n 1.500 studenten, voor twee derde van over de grens. Een doel, naast opleiden, is het creëren van een ecosysteem van onderzoeksinstellingen en bedrijven actief in data-analyse. De primaire focus is op onderwijs en onderzoek, maar het bedrijfsleven zal nauw betrokken worden. Grote bedrijven als Philips, SAP en DAF hebben al hun belangstelling laten blijken, aldus Aarts.

AANHAKEN Paul van Abeelen, dga van ERP-leverancier ISAH, volgt het initiatief met veel interesse, maar staat nog niet op de (lange) lijst van bedrijven die hebben laten weten geïnteresseerd te zijn in samenwerking. ‘Vooropgesteld: ik vind dit een uitstekend idee, juist door die combinatie van alfa- en bèta-wetenschappelijk onderwijs en specifiek

‘HOE MEER JE WEET, DES TE BETER JE DIENST’ Voor het idee ‘Gold-plasser’ heeft international program director Bas Koets zich laten inspireren door de frequent flyer-programma’s. Niet zo vreemd voor iemand die bijna wekelijks het vliegtuig pakt om het concept ‘bezoekersvriendelijke openbare toiletten’ van zijn 2TheLoo wereldwijd te vermarkten. Een nog pril idee, een eind af van toepassing. Het verzamelen en aanbieden van – niet-gepersonaliseerde – data maakt wel al deel uit van 2TheLoo’s service. ‘Bedrijven als Shell en de Franse spoorwegmaatschappij SNCF willen graag weten of ons toilet eraan bijdraagt dat meer mensen bij

oktober 2015

hun stations tanken of van hun treinen gebruikmaken, of hoeveel bezoekers de kortingsvouchers op een kop koffie gebruiken.’ Ook over het verzamelen van gepersonaliseerde data denken Koets cum suis dus na: ‘We werken aan een app waarmee mensen kunnen aangeven hoe tevreden ze zijn over onze toiletten. Als er straks contactloos met de smartphone kan worden betaald, kun je nog veel meer data verzamelen. Dat kan informatie zijn waarmee wij en onze klanten de dienstverlening kunnen verbeteren.’ Koets denkt dat consumenten bereid zijn steeds meer privé-informatie te

delen. ‘Kijk naar wat er allemaal op Facebook wordt gezet. Maar men moet er wel iets voor terugkrijgen, zoals een korting. Zo kun je geleidelijk een min of meer persoonlijke band opbouwen. Op den duur kan het dan reëel worden een weegschaal in onze toiletten in te bouwen, of zelfs sensoren die bepaalde waardes in de urine meten, wat vertaald kan worden in een persoonlijk gezondheidsadvies. Hoe meer je van iemand weet, hoe beter je hem of haar van dienst kunt zijn.’ www.2theloo.com

onderzoek aan big data. Wij willen wel geld steken in onderzoek als daar resultaten uitkomen die wij kunnen toepassen in de smart industry, waar onze klanten zitten. In big data-onderzoek om consumentengedrag te kunnen analyseren voor partners als Randstad en Eneco zijn wij natuurlijk minder geïnteresseerd. Maar als we kunnen aanhaken bij de onderzoeksamenwerking met bedrijven als ASML en SAP, die ook op de lijst staan, is dat een heel ander verhaal.’ De b2b-industrie staat nog helemaal aan het begin van big data-gebruik, is Van Abeelen’s overtuiging. ‘De Walmarts zijn daar ongetwijfeld al veel verder mee, maar 98 procent van onze klanten verzamelt geen data, laat staan dat ze die op een doordachte manier kunnen analyseren. Neem de machine- en apparatenbouw en hun klanten. Die verzamelen niet of nauwelijks realtime informatie via het web over draaiuren, stops, machineomstellingen of onderdelen. Veel onderhoud is nog correctief, als er een storing is, of preventief omdat er zes maanden na het laatste onderhoud verstreken zijn. Correctief onderhoud is altijd te laat en preventief zal vaak te vroeg zijn. Door big data real-time te verzamelen en op een goede manier te analyseren, kun je dat vermijden en gigantisch veel kosten besparen.’

AL AANHAKEN ISAH kan een belangrijke rol spelen in het verzamelen en analyseren van al die informatie, omdat zijn ERP-software daar in feite al op voorbereid

is, aldus Van Abeelen. ‘In ons systeem staan bijvoorbeeld alle geproduceerde machines en apparaten met al hun onderdelen al uniek geregistreerd, met onder meer de leveranciersnaam en datum van installatie. Daar kunnen 101 variabelen aan worden toegevoegd, van stoormomenten tot en met het aantal draaiuren van elk afzonderlijk onderdeel. Maar daar moeten natuurlijk nog wel slimme analysetools in worden geïntegreerd. Denk aan de business intelligencetools van Microsoft. Maar ook interessant zijn de tools van Fluxicon; die maken de oorzaak en aard van een procesverstoring inzichtelijk.’ Fluxicon is een jonge onderneming van twee oud-TU/e-studenten die zich hebben toegelegd op data-anaPaul van Abeelen: ‘Door big data real-time te verzamelen en op een goede manier lyse uit processen. Daarmee kunnen te analyseren, kun je gigantisch veel kosten besparen.’ Foto: ISAH we, zegt Ann Rozinat, in korte tijd aantonen waar in bijvoorbeeld het want onze smart hightech industrie loopt wereldorderafhandelingsproces de knelpunten zitten. wijd gezien op het gebied van big data zeker niet Uit een stroom van gegevens over orders, tijdstipachter, maar we moeten ook geen tijd verliezen pen en processtappen kan de Fluxicon-software en wel snel slagen maken.’ met een paar drukken op de knop laten zien waar in het proces vertragingen ontstaan, stappen worden herhaald of juist overgeslagen. Van Abeelen: www.tilburguniversity.edu ‘Ik heb mevrouw Rozinat al gebeld, maar haar www.tue.nl nog niet te pakken gekregen. Ik ben blijkbaar niet www.isah.com de enige met interesse. Dat is maar goed ook, www.fluxicon.com

TEESING THINKS ALONG WITH YOU In close co-operation with the customer and supported by the latest technology, Teesing can develop the right products and assemblies for your liquid cooling systems, gas cabinets, filter modules and pneumatic control pannels. Our engineers source, select, design and combine the best possible solution for you, depending on your goals like weight reduction, better performance, assembly time reduction or prolongation of service life. Call us now, we are ready for the challenge!

oktober 2015

Vandaag V andaag de dagg w worden orden hoog ggeautomatiseerde eautomatiseerdde en flexibele flexibele productiesystem men allemaal ggecontroleerd econtroleerd productiesystemen door Prog Programmable ramm mable Logic Controller (PLC) prog ram mmaâ&#x20AC;&#x2122;s w elkee zijn voorzien voorzien programmaâ&#x20AC;&#x2122;s welke vvan an onder meerr ggeavanceerde eaavanceerde tooling (zoals klemmen n en sensoren), robots en andere vveiligheidsvoorzieningen. eiligheiidsvoorzieningen.

Connecttivitty for Smartt Industry: Connectivity In Indust ndustry: automatiseren aut omattisereen van uw w bedrijfsprocessen bedrijfsproc d essen

PLC-prog ramm mering biedt producenten PLC-programmering de mog mogelijkheid elijkheid d om productielijnen aan te passen zonde zonder er vvolledig olledig herontwerp herontwerp van van de ggehele ehele plant of lijn. Echter Echter wanneer wanneer wijzigingen wijziging en w worden orrden aangebracht aangebracht moeten engineers vvaak aak de productie stop zetten om vvoor oor lang erre tijd de langere PLC-prog ramm maâ&#x20AC;&#x2122;s te debug gen tegen tegen de PLC-programmaâ&#x20AC;&#x2122;s debuggen fysiekee apparatuur. apparatuuur.

Optimaliseer uw aut automatiseringstomatiserings- en robot robotsystemen tsystemen en debug uw PLC-programmeringg in een virtuele omgeving. ving.

Met de T Tecnomatix ecnom matix Virtual Virtual Commissioningg oplossing en vvan an Siemens oplossingen PLM, kunt u uw w PLC-code op een vir tuele omg eviing valideren valideren en debuggen debug gen virtuele omgeving vvoordat oordat ze ggedownload edo ownload w ordt op de wordt fysiekee apparatuur. apparatuuur. Door het simuleren simuleren en vvalideren alideren vvan an n uw automatisering apparatuur nt u zek eer stellen dat de apparatuur,, kun kunt zeker omg eving w erkkt zoals verwacht veerwacht en met omgeving werkt een aanzienlijk er mindering van van de aanzienlijkee vvermindering opstar ttijd. opstarttijd. Vir tuall Commi ssioning, ofw f ell het h vir tueell Virtual Commissioning, ofwel virtueel in bedrijf stelle n, biedt u vvoordelen oordelen als: stellen, Â&#x2021; 9 9UURHJHUH VWDU UW YDQ GH SURGXFWLH Â&#x2021; 9URHJHUH VWDUW YDQ GH SURGXFWLH Â&#x2021; /DJ HUH NRVWHQ Q P E W ZLM]LJLQJHQ Â&#x2021; /DJHUH NRVWHQ P E W ZLM]LJLQJHQ Â&#x2021; $IQDPH Y DQ K KHW ULVLFR Â&#x2021; $IQDPH YDQ KHW ULVLFR Â&#x2021; 9 9R ROZDVVHQ SURFHV Â&#x2021; 9ROZDVVHQ SURFHV Â&#x2021; )LUVW WLPH H ULJKW Â&#x2021; )LUVW WLPH ULJKW Â&#x2021; 6WDQGDDUGLVDW WLH Y DQ SURFHVVHQ HQ Â&#x2021; 6WDQGDDUGLVDWLH YDQ SURFHVVHQ HQ FRPSRQHQWHQ Q FRPSRQHQWHQ Â&#x2021; 6DPHQZ HUNLQ QJ HQ HIILFLsQWH Â&#x2021; 6DPHQZHUNLQJ HQ HIILFLsQWH (QJLQHHULQJ Â&#x2021; 9 9DDOLGDWLH Y YHHUODDJW KHW ULVLFR RS ORFDWLH Â&#x2021; 9DOLGDWLH YHUODDJW KHW ULVLFR RS ORFDWLH De complete en ngineering lev eenscyclus, engineering levenscyclus, niet alleen vvoor oorr de greenfield, greenfield, maar ook vvoor oor de mig ratiie projecten zal een migratie aanzienlijk ke ev o olutie er varen in de aanzienlijke evolutie ervaren kkomende omende jaren.. Met name met betrekking tot Smar Indusstry en Industrie 4.0, met Smartt Industry de introductie vvan an cyber-fysische cyber-fysische systemen, die zzullen ullen leiden tot veranderveerandering en in de maa akindustrie op lang ingen maakindustrie langee ter mijn. Sim ulatie w ordt een steeds termijn. Simulatie wordt belang rijkeer ins tr ument. belangrijker instrument.

cards PLM Solutions zal tijde tijdens nss het het Business Business Software Softtw ware Event Event aanwezig aanwezig zijn op stand stand 36 en en Virtual Virtual Commissioning demonstere demonsteren n aan a de hand van van een een integratie integratie tussen tussen de fysieke fysiekee Siemens Siemens PLC PLC apparatuur apparatuuur en en het vir virtuele tuele model in de T Tecnomatix Tec ecnom matix Process Process Simulate Simulate software softtw ware van van n Siemens Siemens PLM. PLM. â&#x20AC;&#x153;In the past, mechanical simula simulation tion engineers engineerss and and control contrrol ol engineers engineerss were were practically practiccally disconnected. disconnected. Now they theeyy have havee a common comm mon language,e, w language which hich is Pr Process rocess ocess Simulatee Virtual V rtual Vir tual Commissioning.â&#x20AC;? Commissioning.â&#x20AC;? 5DGHN )iERUVNĂŤ 7RROLQJ 'HSDUWPHQW 9LUWXDO &RPPLVVLRQLQJ 3URMHFW /HDGHU ĂŁ.2'$ $872 5DGHN )iERUVNĂŤ 7 7R RROLQJ 'H SDUUWPHQW 9LUWXDO &RPPLVVLRQLQJ 3URM HFW /HDGHU ĂŁ.2' '$ $ $872 cards PLM Solutions is opg opgericht ericht h in 1999. Met Met twee twee kantoren kantoren (hoofdkantoor (hoofdkantoor in Best Best en en vestiging vestiging in Genk, Geenk, %HOJLs HQ JHPRWLYHHUGH PHGHZHUNHUV OHYHUW LQVWDOOHHUW HQ RQGHUVWHXQW FDUGV 3/0 6ROXWLRQV GH %HOJLs HQ J HPRWLLYHHUGH PHGH G ZHUNHHUV OHYHUW LQVWDOOHHUW HQ RQGH HUVWHXQW FDUGV 3/ /0 0 6ROXWLRQV GH implementatie van van PLM oplossingen. oplossiingen. De organisatie organisatie levert levert tevens tevens project p oject management pr management en en consultancy consultancy GLHQVWHQ RS KHW JHELHG YDQ &$' &$0 &$( &72 (72 7HFK 3XE 6LPXODWLH HQ 3/0 RSORVVLQJHQ LQ GLHQVWHQ RS KHW J HELHG YDQ &$' ' &$0 &$( &72 (72 2 7 7HHFK 3 3XE 6LPXODWLH HQ 3/0 RSORVVLQJHQ L LQ landen en bij meer dan 400 kl klanten. an nten. onderscheidt cards PLM Solutions ondersc heeidt zich zich in de markt markt door flexibel ffle lexibel en en met met een een hoge hoge kenniswaarde kenniswaarde in te te zetten, middels haar product producten, en,, oplossingen oplossingen en en diensten, diensten, op 4 belangrijke belan ngrijkee trends trends in de maakindustrie: maakindustrie: een een sterkee toename van van de complexiteit complexiteit van van producten, producten, de toenemende toenemendee globalisatie van van de het het zaken zaken doen, doen,, toename op het gebied gebied van van internationale internationale wetwet- en en regelgeving regelgeving en en het heet immer immer verder verder reduceren reduceren van van de time-to-market. time-to-mark ket. )URP JRRG WR JUHDW IURP JUHDW WR %HVW ) URP JRRG WR JUHDW IURP JUHDW W WR %HVW

cards car d PLM ds P SSolutions olutions l i |B BV VD Dee M Maas aas 22a 22 | 5684 PL B Best est | T T.. +31-(0)499-371990 31 (0)499 371990 | F F.. +31-(0)499-3 +31-(0)499-372690 31 (0)499 372690 3 cards car ds PLM P SSolutions olutions bbvba vba | H Horizonlaan orizonlaan 36 | B-360 B-3600 0G Genk enk | T T.. +32-(0)8 968 06 58 info@cardsplmsolutions.com info@c cardsplmsolutions.com |www |www.cardsplmsolutions.com .cardsplmsolution ns.com

FOKKER BOUWT MET KPN AAN EEN SLIMME FABRIEK

MINDER VERSPILLING, ZELFDE BORGING

TOPIC BIG DATA

In de branche van Fokker Aerostructures moet elke productiestap nauwgezet worden gedocumenteerd. Dat levert een enorme papierwinkel op. Daarom is het project Fokker 4.0 gestart, met als doel een ‘smart factory’ te realiseren waarin alle procesinformatie volautomatisch wordt gegenereerd en geregistreerd. Partner van Fokker in dit project in KPN. DOOR MARTIN VAN ZAALEN

okker Aerostructures in Hoogeveen maakt onder meer vliegtuigonderdelen van composiet, binnen een afdeling onder leiding van operations manager Jeroen Borggreve. Omdat het productieproces daar – aantoonbaar – moet voldoen aan de strenge certificeringseisen die in de luchtvaart gelden, is er heel veel papierwerk nodig, vertelt hij. ‘Er gaat veel tijd zitten in het zoeken van onderdelen en documenten. De wens om die verspilling tegen te gaan, is aanleiding geweest voor een rfid-pilot (radio-frequency identification, technologie voor het op afstand opslaan en uitlezen van informatie, red.).’ Die startte vorig jaar, met als doel het nauwlettend monitoren van de conditie van rollen composietmateriaal met online sensoren. Steven Hengeveld, leider van het project Fokker 4.0 – de naam refereert aan Industrie 4.0, in Nederland beter bekend als Smart Industry –, legt uit: ‘Om zo’n rol in goede conditie te houden, wordt die bewaard in een vriezer. Nu worden uit die rol verschillende producten gemaakt en daarvoor wordt die steeds weer uit die vriezer gehaald. Na 700 uur buiten de vriezer voldoet het composiet niet meer aan de certificeringseisen en is die rol onbruikbaar. Wij moeten onze klanten aantonen dat wij materiaal hebben gebruikt dat minder dan die 700 uur buiten de vriezer is geweest en tot nog toe vergde dat een omvangrijke papieren administratie. Daarom hebben we online sensoren in het proces aangebracht die elke keer dat het composiet buiten de vriezer is, automatisch de tijdsduur registreren en documenteren in een logistiek systeem.’

WACHTTIJDEN ZICHTBAAR De rfid-pilot loopt ten einde en de resultaten worden gebruikt voor Fokker 4.0. Want ook dit project is gericht op het papierloos werken en online volgen en bijsturen van de productie. ‘We verwachten daarmee de kwaliteit te kunnen ver-

Rollen composietmateriaal die maar beperkt buiten de vriezer mogen verblijven. Foto: Fokker

hogen en de doorlooptijd te verkorten’, aldus Hengeveld: ‘Wij willen met een groot aantal online sensoren een bepaald werkstuk voortdurend kunnen volgen. Om vast te stellen waar het is en in welke fase van bewerking het zit. Zo kun je wachttijd zichtbaar maken, vaak veroorzaakt doordat een bepaalde bewerkingscapaciteit niet beschikbaar is omdat die ingezet wordt voor een ander werkstuk. Als we alle processen hebben aangesloten, kunnen we de oorsprong van wachttijden achterhalen en wegnemen, en zo het productieproces optimaliseren.’ Om operators in de fabriek de status van werkstukken ter plekke te laten uitlezen, zullen die worden voorzien van een sticker met een barcode of rfid; althans dat is de bedoeling, vertelt Hengeveld. ‘We zijn daar nog niet helemaal uit, omdat het toevoegen van een sticker aan een product niet zomaar kan in onze sector. Want zorgt bijvoorbeeld de lijm niet voor verzwakking van het materiaal? Aantonen dat de stickers de kwaliteit op geen enkele manier aantasten vergt een langdurig certificeringstraject, dus we zoeken nog naar alternatieven.’ Mits het project Fokker 4.0 niet leidt tot onzekerheid over het volgens specificatie geproduceerd zijn van onderdelen, is de klant enthousiast, weet Hengeveld: ‘Niet zo vreemd, want nu nog krijgt hij met onze onderdelen een grote hoeveelheid papieren documenten meegeleverd. Ook hij is erbij gebaat als hij al die documentatie direct digitaal kan inlezen in zijn eigen systemen.’

ervaring in het met elkaar verbinden van mensen’, duidt Max Bloch, client director voor Fokker binnen het telecom & it-bedrijf. Voor dit smart factory-project bundelt KPN diverse disciplines, zoals Consulting en de IOT-afdeling (Internet of Things) die zich toelegt op het verbinden van ‘dingen’, vaak machines en apparaten. Bloch: ‘Wij hebben verstand van en beschikken over de infrastructuur, de datacenters en de kennis die nodig is om op de gewenste manier veilig grote hoeveelheden data te versturen en analyseren en daarmee processen verder te optimaliseren. Die kwaliteiten zetten we ook hier in.’

SLIMME FABRIEK Het doel van Fokker 4.0 is eind 2016 een groot aantal processen ‘smart’ te hebben gemaakt. En in de loop van 2017 moet die slimme fabriek in Hoogeveen een feit zijn, zo is de ambitie. Steven Hengeveld: ‘Daarbij gaat het niet alleen om het volgen en optimaliseren van logistieke processen, maar ook om bijvoorbeeld het beter voorspelbaar maken van het onderhoud. Zo zijn we bezig met sensoren die het trillen van de freesmachines online volgen. Aan de hand daarvan kunnen we met slimme algoritmen vervolgens nauwkeurig voorspellen wanneer een freesboor vervangen moet worden. Maar we kunnen ook de status volgen van de toortsen waarmee we composiet lassen, zodat we langs die weg de kwaliteit van een las kunnen vaststellen en digitaal documenteren. Zo bouwen we hier, samen met KPN, aan een cutting-edge fabriek.’

HONDERD JAAR ERVARING Binnen dit project krijgt Fokker ondersteuning van KPN, een partij met ‘meer dan honderd jaar

www.fokkeraerostructures.com www.kpn.com

oktober 2015

DELTA INSTRUMENTS WERKT BINNEN INNOVATIECLUSTER DRACHTEN SAMEN AAN WISKUNDIGE HOOGSTANDJES

TOPIC

DATA UITMELKEN Voorspellen welke koe drachtig is of een ziekte onder de leden heeft? Delta Instruments wil dit binnen handbereik brengen met geavanceerde data-analyse, deels ontwikkeld met partners in het Innovatiecluster Drachten. ‘Met die informatie kunnen boeren efficiënter produceren en voorkomen dat hun koe ziek wordt’, aldus r&d-manager Anne-Gerben Terpstra. ‘Boer blij, koe blij.’

BIG DATA

met flowcytometrie. ‘Twee optische technieken die een hele bak aan datapunten opleveren. Daar kan een klant nog niets mee. Pas als onze software op een slimme manier naar die data kijkt en er rekenkundige algoritmen op loslaat, komt bruikbare informatie boven water. Daarbij is voor elk chemisch stofje een aparte rekenexercitie nodig. Dat is de expertise van Delta Instruments: algoritmen ontwikkelen die goede analyseresultaten opleveren.’ Afnemers van de analyseapparatuur zijn de (wereldwijde) zuivelindustrie en melkcontrolestations. ‘Die onafhankelijke instanties bepalen de kwaliteit van de melk en vervolgens de prijs die de boer er van de fabriek voor krijgt. Het gaat om veel monsters die snel geanalyseerd moeten worden. Onze geautomatiseerde analyseapparatuur stelt hen in staat tot 600 monsters per uur te verwerken’, verklaart Terpstra. ‘Daarnaast leveren die analyses boeren informatie op die ze kunnen gebruiken voor het verbeteren van hun eindproduct, productie, productieproces en veestapel.’ Delta Instruments telt circa veertig fte.

Anne-Gerben Terpstra, r&d-manager, met een glas melk in de hand voor de trots van Delta Instruments: een nieuw analyse-instrument dat 600 melkmonsters

IN DE KOE KIJKEN

per uur kan analyseren. Foto: Antoinette Borchert

DOOR WILMA SCHREIBER

elta Instruments, onderdeel van het Amerikaanse Advanced Instruments, ontwikkelt en bouwt apparatuur voor de chemische en biologische analyse van melk en andere zuivelproducten, zoals toetjes en ijs. Daarbij wordt gekeken naar de hoeveelheid eiwit, vet, lactose, enzovoorts, dan wel naar de hoeveelheden witte bloedlichaampjes of ureum in het melkmonster. ‘Binnenkort hopen we ook bacteriën in melk te kunnen kwantificeren’, zegt Anne-Gerben Terpstra. Het assembleren van de analyseapparatuur

oktober 2015

gebeurt in huis, de productie van de onderdelen en de inkoop van hardware wordt zoveel mogelijk uitbesteed. Zo’n tachtig procent van de onderdelen wordt betrokken uit de regio en eigen land. Voor de softwareontwikkeling beschikt Delta Instruments over een eigen r&d-afdeling. Terpstra: ‘We engineeren en ontwikkelen de hardware ook zelf, samen met een aantal partners, waaronder npk design in Leiden en Micro-Key in Noordhorn.’

BAK DATAPUNTEN Bij de chemische analyse wordt gewerkt met infraroodspectroscopie, bij de biologische analyse

Geen wonder dat Delta Instruments met deze kennis en kunde aansluiting heeft gevonden bij het Innovatiecluster in Drachten. Belangrijkste voorwaarden voor deelname: eigen product of technologie (zelfscheppend), innovatief en internationaal gericht. Zo werkt Delta Instruments samen met de Amerikaanse Cornell University om nog meer en nog betere informatie uit data te kunnen destilleren om op die manier boeren te voorzien van de beste managementadviezen. Sinds een paar jaar is een nieuw analysedoel in beeld gekomen. ‘Melk is een afspiegeling van wat er in de koe gebeurt. Het gaat daarbij om complexe biochemische processen waarvan niemand precies weet hoe die in

elkaar steken. Door bepaalde bloedwaarden in melk te meten, proberen we rechtstreeks in de koe te kijken’, zegt Terpstra. Bij de nieuwe aanpak worden op dezelfde dag bij een groot aantal koeien zowel melkmonsters als een set bloedwaarden gemeten. ‘De uitkomsten combineren we en dan kijken we of er correlaties te vinden zijn. Als je bijvoorbeeld weet dat alle koeien drachtig zijn of ziek, dan kun je checken of dat is terug te vinden in de datapunten. Als dat het geval is, levert dat een wiskundige functie op waarmee te voorspellen is of een koe drachtig of ziek is’, aldus Terpstra. ‘Met die informatie kan de boer bijsturen, bijvoorbeeld met voer of medicatie, en zo de koe gezond houden.’ Een mooi staaltje van smart dairy farming.

te destilleren die deze informatie opleveren? De databron verschilt dus steeds, net als de informatie die partijen eruit willen halen. Maar data blijven getallen die te analyseren zijn met dezelfde wiskundige techniek.’ De toegevoegde waarde van dit project ligt in het feit dat partners kunnen leren en profiteren van elkaars kennis en analysetechnieken, zoals neurale netwerken (kunstmatige intelligentie). ‘Het is

waarde voor klanten verder vergroten. ‘Met onze analyseapparatuur zijn laboratoria in staat hun klanten, de boeren, nog beter te bedienen. Boeren krijgen nog meer informatie die hen in staat stelt efficiënter te produceren, waardoor ze meer geld overhouden en bovendien voorkomen dat hun koe ziek wordt en zo kosten vermijden’, zegt Anne-Gerben Terpstra. ‘Boer blij, koe blij.’ Een andere mogelijke spin-off in onderzoek is het

‘Het zou stom zijn als we ieder apart het wiel gaan zitten uitvinden’

UNIEK MET OVERLAP Aansluiting bij het Innovatiecluster had een aantal redenen. Naast kennisdeling en sparren met beroepsgenoten speelden ook naamsbekendheid/imago en personeelswerving een rol. ‘Verder zijn we met vijf andere bedrijven uit het cluster een gezamenlijk r&d-project voor hightech sensing & big data gestart. We hebben elk onze unieke businesscase, maar vertonen overlap waar het om data-analyse gaat, en daar werken we dus in samen’, vertelt Terpstra. ‘Philips wil met behulp van sensoren storingen in de productie zien aankomen, YP Your Partner hoopt ermee storingen in de energievoorziening in ziekenhuizen te voorspellen. De vraag is steeds: zijn er data

een concreet project met een generiek datadeel: iedereen wil daar iets innovatiefs mee doen. Het zou stom zijn als we ieder apart het wiel gaan zitten uitvinden en alle zes hetzelfde product ontwikkelen. Samen kunnen we veel sneller innoveren’, aldus Terpstra. Dat kost tijd en energie, geeft hij toe. ‘Je moet als bedrijf echt achter zo’n samenwerking staan en erin geloven, de voordelen komen niet vanzelf.’

terugdringen van het antibioticagebruik, belangrijk in het kader van de oprukkende multiresistentie. ‘Preventief antibiotica geven is het makkelijkst, ook al is dit in sommige gevallen onnodig. Als je met behulp van data-analyse kunt achterhalen welke koe echt ziek is, kun je gericht medicatie toedienen en kosten besparen. En het dient een groter maatschappelijk belang.’

SPIN-OFF Met de nieuw verworven en nog te verwerven kennis wil Delta Instruments zijn toegevoegde

www.deltainstruments.com www.icdrachten.nl

Helder.

Uw data veilig in onze datacenters binnen de Nederlandse wet. Duidelijk en vertrouwd.

Bezoek Bezoek e onze onze D ataccenter Datacenter Inlo op pdagen Inloopdagen

www.interconnect.nl/inloopdagen w ww.interconnect.nl/inloopdagen

oktober 2015

INDUSTRIEBELEID

INDUSTRIËLE EXPORTEURS WORDEN STEEDS MEER OOK ‘FINANCIËLE INSTELLING’

LEVEL PLAYING FIELD BLIJFT DISCUSSIEPUNT De Nederlandse maakindustrie heeft met haar producten en technologie een sterke exportpositie opgebouwd. Nu wordt steeds vaker ook financiering als onderdeel van de levering gewenst. Nederlandse banken spelen daar adequaat op in, zij het dat ze soms nog te risico-avers zijn. Steeds meer spelen ook de exporterende bedrijven zelf

cier daadwerkelijk levert en zo niet, dat hij de vooruitbetaling terugkrijgt. Ook kan de afnemer een performancegarantie vragen, met terugbetaling als de geleverde machine niet voldoet. Vaak dient dit als stok achter de deur, zodat de leverancier zorgt dat machine doet wat ie moet doen.’

een actieve rol in de financiële keten. KREDIETVERZEKERING DOOR HANS VAN EERDEN

ij export maken de verschillen in juridische en financiële systemen van de betrokken landen financiële transacties extra complex. Het is daarom zaak die goed te structureren, zegt Marco de Vries, consultant trade finance services bij ING Nederland, regio Noord-West.

DOCUMENTAIRE BETAALINSTRUMENTEN De Vries adviseert cliënten over documentaire betaalinstrumenten, zoals letters of credit (lc’s) en

bankgaranties, die de betalings- en leveringsrisico’s moeten helpen beperken. ‘Bij een lc stelt de bank van de afnemer zich garant voor betaling. Daardoor loopt de exporteur/leverancier geen risico op zijn debiteur maar op diens bank. Meestal zit de bank van de leverancier, bijvoorbeeld wij als ING, daar nog tussen; die kan een lc verwerken en in sommige gevallen ook confirmeren. In dat geval nemen wij het banken landenrisico voor de betreffende transactie over. Een bankgarantie kan aan de orde zijn als een exporteur (gedeeltelijke) vooruitbetaling bedingt. De afnemer wil dan garantie van ING dat de leveran-

Lc’s hebben meestal een korte looptijd. Bij uitgestelde betaling, met een termijn van vijf of zelfs tien jaar en soms langer, komt exportfinanciering in beeld. Vaak gaat het dan om grotere transacties, voor kapitaalgoederen, zegt Ron Hansen, managing director structured export finance bij ING Commercial Banking. Een bank, vaak de huisbank van de exporteur, verstrekt dan een lening aan de importeur. De uitbetaling vindt rechtstreeks plaats aan de leverancier, oftewel de exporteur. ‘Je hebt dus een tripartite financieringsstructuur. Bij export naar emerging markets, of andere landen met hogere – politieke en/of economische – risico’s, worden er risico-miti-

DANIELI CORUS

RICHTING GROOTSCHALIGE CROWDFUNDING Danieli Corus ontwerpt en bouwt installaties en complete plants voor de staalindustrie. Het bedrijf is sinds kort volledig Italiaans eigendom, maar heeft z’n wortels en hoofdvestiging (Velsen-Noord, 180 medewerkers) in Nederland. Meer dan negentig procent van de omzet wordt echter in het buitenland behaald, vooral in India en China (waar eigen kantoren zijn) en Oost-Europa. Rob Jonkman, director finance & control: ‘In de kern zijn wij een ingenieursbureau dat ook levert wat het ontwerpt. De lokale investeringen kunnen afnemers vaak via hun lokale bank financieren, maar wij faciliteren zo nodig exportfinanciering voor het buitenlandse deel. In India bijvoorbeeld is de rente, afhankelijk van de kredietwaardigheid van de klant, elf tot vijftien procent, dus kan financiering in het buitenland voor onze Indiase klant heel aantrekkelijk zijn. Eén op de tien grote projecten kan alleen maar doorgaan als wij exportfinanciering regelen, meestal via onze huisbank, ING. Die legt vaak het beste voorstel neer, zij kennen ook wereldwijd onze klanten. Hebben klanten bij hun eigen bank voldoende faciliteiten, dan kunnen wij leveren op basis van een lc met een looptijd van drie jaar of meer. Dat doen we met name bij Aziatische klanten voor ontwerp en levering van een complete installatie. Vooraf, bij indicatie dat een klant met een groot project gaat komen, checken wij al bij Atradius DSB hoe die klant bij hen bekend staat. Blijkt die niet verzekerbaar, dan zal hij meestal ook geen confirmeerbare lc kunnen krijgen. Wij gaan

oktober 2015

dan nog wel het gesprek met die klant aan, want de wereldwijde concurrentie is stevig, en blijven op zoek naar passende oplossingen. Onze huisbank faciliteert ons ook goed met langlopende bankgaranties, zoals performance guarantees, die bijvoorbeeld Indiase klanten vanaf eerste tekening tot aan de oplevering van de installatie vragen. Voor kredietverzekering vind ik Atradius DSB van tijd tot tijd vrij star. Bijvoorbeeld als het gaat om de eis van ‘Dutch content’ in een order die zij verzekeren. Wij besteden veel maakwerk uit in de rest van de wereld, niet altijd in Nederland. Soms halen we de drempel net wel, net niet. Buitenlandse kredietverzekeraars gaan soepeler om met die eis van local content. Voorts heeft Atradius DSB z’n milieuparagraaf behoorlijk opgetuigd. Bij de staalproductie zijn altijd milieuaspecten aan de orde, maar iedereen is gebruiker van staal. Wij zijn absoluut in staat met toepassing van de laatste technologieën te voldoen aan alle gestelde Europese milieu-eisen. In Azië wil men daar echter niet altijd aan, zeker niet nu we in een matige conjunctuur zitten en

de vraag vooral uitgaat naar goedkope oplossingen. Ik verwacht dat voor hoogovenprojecten die de klant op normale wijze niet gefinancierd krijgt meer ‘special purpose vehicles’ gaan worden opgetuigd. Daarin wordt bijvoorbeeld 75 procent van de projectfinanciering via lokale banken verstrekt, onder voorwaarde dat voor de overige 25 procent leveranciers risicodragend participeren – een soort grootschalige crowdfunding. Dat zal bij Atradius DSB hoogstwaarschijnlijk niet gaan vliegen, dus zullen wij uit eigen middelen moeten mee-financieren.’ www.danieli-corus.com

DAMEN SHIPYARDS

‘MEER INSPANNING OM ALLE PARTIJEN OP ÉÉN LIJN TE KRIJGEN’ Damen Shipyards Group, met hoofdzetel in Gorinchem, is anno 2015 een conglomeraat van 32 scheepswerven. Klanten komen uit zowel de publieke (overheden, havenautoriteiten) als de private sector (zoals sleepvaart, offshore, yachting en aquaculture). Met de bouw van zo’n 160 schepen wordt een jaaromzet van circa twee miljard euro behaald, voor meer dan de helft buiten Europa. Naast Azië zijn Zuid-Amerika en Afrika belangrijke regio’s. Francesco Verschuren, customer finance manager: ‘Wij zien financiering met kredietverzekering een belangrijkere rol gaan spelen. Ongeveer dertig procent van onze omzet wordt nu middels een kredietverzekering verzekerd, voor het grootste deel door Atradius DSB maar ook door private verzekeringsmaatschappijen. Als klanten zelf hun financiering kunnen regelen, geven ze er soms toch de voorkeur aan dat via Damen te laten verlopen. Dan zijn de financiële lasten vaak lager. Die vraag neemt echt toe. En voor veel klanten is het gewoon lastig om lokaal funding te vinden. Bij Atradius DSB is Damen een van de grootste klanten. Wij worden door hen goed bediend. Uiteraard zijn

gerende structuren aan toegevoegd. Dat kan een hypotheek zijn, bijvoorbeeld op een schip dat wordt gebouwd en geleverd, maar in de meeste gevallen wordt een kredietverzekering aangeboden door staatskredietverzekeraars. Met het oog op exportbevordering zijn zij ingesteld door de betreffende overheid. In Nederland speelt Atradius Dutch State Business (DSB) die rol.’ Het uitgangspunt voor Atradius DSB is om

er ook knelpunten bij het regelen van exportfinanciering, zoals uitgebreidere due dilligence en het leveren van meer marktinformatie. Daardoor vergt het meer inspanning om financier, verzekeraar, koper en exporteur op één lijn te krijgen. Ook wordt op bepaalde landen geen dekking afgegeven. Natuurlijk kijken wij dan naar alternatieve, private dekking, maar private partijen kunnen vaak alleen voor de korte termijn dekken. In opkomst zijn project finance-achtige structuren. Normaal kijkt Atradius DSB naar de balans van het betreffende bedrijf of de partij die garant staat en speelt het project slechts een kleine rol. Nu kunnen ze meer kijken naar het project zelf, het schip. Welke cashflow gaat dat gene-

kredietverzekeringen te bieden voor transacties die te risicovol zijn voor commerciële banken’, vervolgt Hansen. ‘Zonder de kredietverzekering door Atradius DSB zouden dit soort transacties waarschijnlijk geen doorgang kunnen vinden. De steun van Atradius DSB is dus voor de Nederlandse export belangrijk. Wel is het zo dat er internationaal niet altijd een level playing field is op het aanbod van Atradius, omdat staatskrediet-

reren, welke zekerheden zijn daarop af te geven? Door op deze wijze proposities te beoordelen, vergroten we de financieringsmogelijkheden van onze transacties.’ www.damen.com

verzekeraars van andere landen vaak verder gaan doordat hun overheden een sterkere industriepolitiek voeren dan de Nederlandse overheid. Overheid, banken, Atradius DSB en exporteurs voeren wel een constructieve discussie over verbetering van het Nederlandse instrumentarium.’ De afgelopen jaren is de exportfinanciering LEES VERDER OP PAGINA 63

SELMERS

‘PARTIJEN ZIJN MOMENTEEL WEL ERG RISICO-AVERS’ Selmers in Beverwijk (150 medewerkers) bouwt machines en proceslijnen voor het schoonmaken (stralen) en coaten van buizen voor olie-, gas- of watertransport. Die coatings verminderen de stromingsweerstand (binnenkant), beschermen tegen roest (buitenkant), dienen als verzwaring (beton) of hebben een isolerende werking. Opgericht in 1966 als elektrotechnisch bedrijf is

Selmers uitgegroeid tot een wereldspeler in straal- en coatingapparatuur voor stalen buizen. Bart Appelman, managing director/coo, en Tom Konings, finance manager: ‘Nederland was een belangrijke markt vanwege het Groningse gas en de Noordzee-olie, maar draagt nu nog slechts vijf procent van de omzet bij. Van oudsher leveren wij veel aan Rusland en omringende staten, initieel vooral buizen voor stadsverwarming in Moskou. In Rusland kent de markt Selmers, we hebben er een eigen verkoopkantoor, gerund door Russen. De sancties treffen ons wel, waar de waardedaling van de roebel en de daling van de olieen gasprijzen nog bijkomen. Financiering, met name betalingszekerheden, had bij ons altijd al veel aandacht, maar de behoefte aan exportfinanciering is de laatste jaren wel

een groter vraagstuk geworden. Voorheen betaalden veel klanten uit eigen middelen, op basis van lc’s. Het afgelopen jaar zagen we meer vraag om mee te denken over financiering, via onze huisbank; dat kan voor klanten goedkoper en gemakkelijker zijn. Wij hebben daarover nu meer contact met onze huisbank en Atradius DSB; over het algemeen zijn we tevreden over hun rol. Het heeft deels met de crisis te maken, maar ook omdat we nu meer aan partijen leveren die niet gewend zijn met lc’s te werken, zoals in Amerika. Partijen zijn momenteel wel erg risico-avers. Zelfs als overheden minder risico op een land zien, zullen banken pas als laatste volgen. Zij kijken hoeveel ze al op dat land hebben gefinancierd en Atradius kijkt naar het plafond voor kredietverzekering op een land; dat kan vanwege politieke omstandigheden worden verlaagd. Wat betreft Rusland staan banken nu minder welwillend tegenover transacties. Eind vorig jaar waren ze niet happig op grote posities op dat land, dus moesten we na 31 december maar bij hen terugkomen.’ www.selmers.com

oktober 2015

PRODUCT DEVELOPMENT & ENGINEERING COMPONENT MANUFACTURING HIGH LEVEL ASSEMBLY GLOBAL SUPPLY CHAIN MANAGEMENT MOTION CONTROL

SEMICONDUCTOR

HEALTHCARE

ANALYTICAL

WWW.FRENCKENGROUP.COM

GLOBAL HIGH TECH SERVICE PROVIDER.

ROYAL DUYVIS WIENER

LEASECONSTRUCTIES IN OPKOMST De Zaanstreek is de bakermat van de cacaoverwerking. Royal Duyvis Wiener, gevestigd in Koog a/d Zaan, levert losse machines (vanaf een halve ton) en turnkey plants (tot wel twintig miljoen euro) voor de verwerking van cacao en machines voor de productie van chocolade. Het bedrijf is wereldmarktleider op het gebied van cacaoboter persen. Bart Ellermeijer, cfo: ‘Wij kennen het hele proces, ‘from bean to bar’ en hebben eigen procestechnologen in dienst. Diverse grote cacaoverwerkers behoren tot onze klantenkring. Zij hebben een eigen financiering, daar hoeven wij niets voor te regelen. In de verkoop zien we echter een verschuiving richting de cacaotelende bronlanden rond de evenaar. In Afrika hebben wij kleinere klanten, vaak gaat het om een greenfield operatie. Daar krijgen wij steeds meer vragen om te helpen bij de financiering. In die opkomende markten gaat het vaak om starters, die niet veel buffers hebben. Wij willen dan onderscheidend zijn door een totaalpakket te leveren,

inclusief financiering. In de toekomst zal het alleen maar meer voorkomen dat klanten niet bij hun eigen bank terecht kunnen. Wel jammer, want wij zijn procesverkopers, geen financiële instelling. Kredietverzekering bij Atradius DSB is voor landen als Ghana, Ivoorkust en Nigeria niet echt een probleem, is onze ervaring. Natuurlijk moeten klanten solvabel zijn en open over hun financiën, maar wij hebben geen klagen. We werken voor exportfinanciering samen met de drie

grote Nederlandse banken. Voor lc’s hebben we bijvoorbeeld goede ervaringen met ING en ABN AMRO, en op grond van de historie lopen veel kredieten via Rabo Export Finance. Als trend zie ik de opkomst van leaseconstructies, met name voor kleinere equipment. In een land als Brazilië kunnen wij door het aanbieden van lease nieuwe klanten binnenhalen.’

in zijn dienstverlening voor Nederlandse bedrijven door zijn wereldwijde dekking en grote eigen netwerk in de importmarkten over de wereld, ook in emerging markets’, stelt Marco de Vries. ‘Wij hebben daardoor veel internationale kennis van trade finance in huis.’ De concurrentie is

scherp, zegt Ron Hansen tot slot, ‘want de liquiditeit in de markt is momenteel groot. Kansen dus voor de exporteurs.’

www.duyviswiener.com

VERVOLG VAN PAGINA 61

www.smcpneumatics.nl www .sm mcpneumatics.nl

gegroeid, niet zozeer in aantal als wel in omvang van de transacties. In ons land acteren op deze markt de grote Nederlandse banken en soms ook buitenlandse banken met bepaalde kennis van importmarkten. ‘ING onderscheidt zich daarbij

www.ing.nl/zakelijk www.atradiusdutchstatebusiness.nl

European Central Warehouse Meer voorraad, snel leveren SMC heeft nog meer producten op voorraad genomen in het European Central Warehouse (ECW) in Antwerpen. Met ruim 33.000 producten kunnen wij direct voldoen aan 80% van de Europese vraag. Overige productwensen zijn klantspecifiek en behandelen wij zo snel mogelijk. Onze fabrieken in 29 landen dragen bij aan het op peil houden van de voorraad van het ECW. Zo zorgen wij dagelijks voor tevreden klanten.

Worldwide leading Worldwide leading experts e xper ts in in pneumatics pneumatics

april 2010

INDUSTRIEBELEID

LICHT EN ELEKTRONICA GAAN ELKAAR NU ECHT VINDEN

OBAMA: ‘HELP, EUROPA ZET DE STANDAARD’ Fotonica is de beste kandidaat voor ‘More than Moore’ en Europa, een prominent Nederland incluis, loopt daarin voorop. Een Europees programma kan nu de standaard gaan zetten. Berenschot schreef het voorstel, dat de hele innovatiecirkel – van roadmapping tot business development – bestrijkt en veertig partijen uit twaalf landen bundelt. ‘Een complexe operatie.’ In december moet er witte rook uit Brussel komen.

en een CMOS-wafer vol klassieke chips en verbind die met via’s. Zaag hieruit duo-chips (InP + CMOS) en koppel daaraan een TriPleX-chip die de verbinding kan leggen met een glasvezel voor datacommunicatie. Assembleer tot slot het geheel in een package – applicaties vragen om een handzaam doosje. Dit veelbelovende recept is verkend, onder meer in MEMPHIS, en moet nu tot wasdom worden gebracht in een Europees MEMPHIS – het voorstel is ingediend in het Europese Joint Technology Initiative ECSEL (Electronic Components and Systems for European Leadership).

EUROPEES PROGRAMMA

Erik Teunissen (links) en Bart Verbeek: ‘‘Fotonica is de kandidaat bij uitstek voor ‘More than Moore’.’ Foto: Maarten Hartman

DOOR HANS VAN EERDEN

e halfgeleiderwereld heeft de wet van Moore, over de voortschrijdende prestaties van chips, al meermalen ten grave gedragen. Vooralsnog geldt echter nog steeds: ‘More Moore’. Toch oriënteert men zich al op aanvullende basistechnologie: ‘More than Moore’. De combinatie van fotonica en elektronica – sneller en energiezuiniger dan de twee technologieën afzonderlijk – moet het stokje voor prestatieverbetering van chips overnemen van de micro-elektronica, die wel de aansturing van apparatuur en de fotonische signaalverwerking blijft verzorgen. De markt voor fotonica, moderne lichttoepassingen, groeit met zo’n tien procent per jaar en zal in 2020 ruim 600 miljard euro bedragen, waarvan 60 miljard voor geintegreerde fotonica (fotonische chips) en het tienvoudige voor de apparatuur (applicaties) die daar mee gemoeid is. Nederland stapte vroeg in en investeerde al ruim 300 miljoen euro in onderzoek en infrastructuur. Belangrijkste vehikel was MEMPHIS (Merging Electronics and Micro and nano-Photonics in Integrated Systems), een consortium van kennisinstellingen en bedrijven. Nu moet het naar Europese schaal. Drijvende krachten zijn Erik Teunissen en Bart Verbeek. Teunissen, senior managing consultant bij Berenschot, was programmacoördinator van

oktober 2015

MEMPHIS. Verbeek, voorheen op fotonisch gebied werkzaam bij Philips Research en JDS Uniphase, is zelfstandig consultant (onder meer ingehuurd door Berenschot) en voorzitter van branchevereniging PhotonicsNL.

NEDERLAND Voor fotonische devices zijn drie technologieën relevant die in Nederland goed zijn geworteld. Met het InP-platform (IndiumPhosphide) zijn actieve fotonische componenten, zoals lasers, te maken. Het zwaartepunt ligt in Eindhoven, waar Photon Delta – vorige maand gelanceerd, Berenschot schreef er het programma voor – van het ecosysteem een wereldleider voor geïntegreerde fotonica wil maken. Exponent van dat ecosysteem – TU/e-onderzoeksinstituut COBRA, start-ups, semicon-oem’ers als ASML en de hightech supply chain – is Smart Photonics. Deze fabrikant van InP-chips opende onlangs een nieuwe cleanroom en wil in 2018 een complete fabriek neerzetten. In Twente, rond UT-instituut MESA+, ligt dankzij LioniX de focus op de TriPleXTM-technologie, waarmee passieve componenten worden gemaakt. De elektronische buitenwereld huist op het siliciumgebaseerde CMOS-platform, waarvoor NXP (Eindhoven, Nijmegen) een grote speler is. De vooruitgang komt uit integratie. Maak een sandwich van een InP-wafer vol fotonische chips

Op fotonica-terrein heeft Europa een voorsprong op de VS en het Verre Oosten, stelt Bart Verbeek. ‘We hebben hier de technologie goed ontwikkeld in internationale samenwerkingsverbanden. Daaronder foundries (chipsfabrieken, red.), waar gebruikers kunnen meeliften op multi-project wafer runs. Zo dalen de kosten voor het testen van chips.’ Dit model draait succesvol in Europa. Reden voor president Obama om dit jaar een groot initiatief voor de VS aan te kondigen, waarin overheden en bedrijven samen ruim 600 miljoen dollar steken. ‘Zij gaan nu nadoen wat wij in Europa al een paar jaar doen. Met het nieuwe MEMPHIS-programma willen we door samen te werken onze voorsprong handhaven.’ Erik Teunissen vult aan: ‘Allerlei individuele oplossingen zijn al uitgewerkt, nu willen we samen technologiestandaarden neerzetten.’ Verbeek: ‘De foundries kunnen volume krijgen dankzij die standaarden. Voor alle applicatiegebieden zijn in de beginfase de aantallen bescheiden. De ene ontwerper maakt met standaardbouwstenen een sensor voor een vliegtuigvleugel, een ander maakt er een systeem mee voor nauwkeurige positiebepaling in ASML’s lithografiemachines, de derde ontwerpt optische componenten voor de telecom. Verschillende marktsegmenten, dus het uiteindelijke doosje ziet er telkens iets anders uit. Maar door allemaal dezelfde bouwstenen te gebruiken, creëer je volume – voor de ontwerpers, die telkens dezelfde ontwerpregels kunnen gebruiken, voor de foundries, die hun wafers met uiteenlopende ontwerpen kunnen vullen, en voor de packagingbedrijven, die met gestandaardiseerde apparatuur kunnen

DE 615 MILJARD DOLLAR WERELDMARKT VOOR FOTONICA IN 2020

VERBINDEN Opdracht is nu de semicon en fotonica te verbinden. Gelukkig sluiten die werelden van nature al goed op elkaar aan. Met kleine aanpassingen kunnen ASML-machines wafers voor fotonische

COMMUNICATIE

LICHT

OPTISCH

MEDISCH

VEILIGHEID

PRODUCTIE

METEN

Heel veel applicaties ontwikkelen dus – dat vraagt om business development. Teunissen: ‘Dat is onderdeel van de innovatiecirkel in onze clusterinnovatieaanpak, waarvoor wij het programmamanagement kunnen doen. Uit analyses van technologie, markt en business komt een roadmap voort. Daaruit definieer je projecten om technologie te realiseren. Breng je dat tot een goed einde, dan zet je er marktbewerking en business development op. Berenschot is bij uitstek de partij die dat kan verzorgen; wij doen al tien jaar projecten voor de fotonicawereld. De telecom was de eerste driver, nu zien we op medisch gebied veel applicatiekansen. Denk aan het noninvasief meten aan bloed, of spectrale imagingtechnieken voor huidkanker. We hebben net een studie afgerond met de Vrije Universiteit. Datacommunicatie blijft een belangrijk applicatiegebied; agrofood, veiligheid, aerospace en automotive zijn in opkomst. En consumerapplicaties gaan echt een massamarkt worden.’

SOLAR

BUSINESS DEVELOPMENT

25% chips met hoge kwaliteit belichten. Elektronenmicroscopiefabrikant FEI 20% maakte zijn technologie geschikt voor het meten aan fotonische compo15% nenten. Besi en Neways zijn geschikte partijen voor het inrichten van 10% packaginglijnen. Teunissen: ‘Partijen zoeken elkaar op, netwerken gaan 5% mergen en alles wat in de halfgeleiderwereld is bedacht kan redelijk snel in de fotonicawereld aanhaken. De kunst is Bron: Berenschot, ‘Photon Delta’, 2015 de juiste partijen op het verder voorop te gaan lopen. Het zou helpen als juiste moment te betrekken. Ze moeten wel dat Europese MEMPHIS-programma, omvang binnen een jaar of twee zicht op enig rendement 25-30 miljoen euro, wordt gehonoreerd.’ In hebben. Een NXP moet de grote aantallen chips december komt er bericht uit Brussel. zien komen, wil het additionele ontwikkeling Aan Verbeek en Teunissen zal het niet liggen. doen. De businesscases moeten duidelijk zijn. ‘Met veertig partners uit twaalf landen was het Dan kan het hard gaan en ontstaat er exponentiëvoorstel schrijven complex; elk land heeft bijle groei, maar dat duurt nog even. Ik wil daarom voorbeeld eigen financiële regels.’ Ze hebben benadrukken: zonder overheidsgeld maak je niet goede hoop: ‘Fotonica is de kandidaat bij uitstek zomaar van iets kleins iets groots. Eerst moeten voor ‘More than Moore’. We moeten het alleen bij ecosysteemontwikkeling overheden financienog zo vaak zeggen.’ ring bijdragen om dingen van de grond te krijgen. Later kan dan een self-propelling ecosysteem ontstaan. De semicon heeft daar twintig jaar over www.berenschot.nl gedaan. Europa heeft nu de kans om met fotonica www.photonicsnl.org DISPLAYS

werken. De productietechnologie wordt mature, de aantallen worden groter, de prijs gaat omlaag en de kwaliteit omhoog. Dat is de doelstelling.’

PEOPLE DRIVE TECHNOLOGY WWW.TMCPORCH.COM

oktober 2015

STRATEGIE

VAN LEVERANCIER NAAR OEM’ER, EEN (TE) GROTE STAP

DIEPE ZAKKEN, GEDULD EN LEF Het is al een langer onderkend probleem: terwijl bedrijven als Philips en Stork langzaam maar zeker verkruimelen, ontstaan er geen nieuwe oem’ers. Geen nieuwe Nederlandse klanten dus voor de grote hightech toeleverbasis die ons land rijk is. Het oem’erschap kan aantrekkelijk zijn – onder meer vanwege de hogere marges die bedrijven die de eindmarkt bedienen doorgaans maken. Maar het is een forse stap. Een artikel over de barrières die de ambitieuze leverancier zal tegenkomen, en hoe hij er overheen komt.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

en serieuze oem’er worden is voor startups die met een eigen product de wereldmarkt op willen gaan bijzonder lastig. Om die te begeleiden hebben onder meer PwC en Brainport Industries enkele jaren geleden het NextOEM-initiatief genomen. Maar ook voor bestaande bedrijven, die zich tot nog toe alleen hebben toegelegd op het de klant leveren waar die om vraagt, is de drempel vaak (te) hoog, constateert Willem Endhoven, directeur van High Tech

NL. Juist om die groep van hightech leveranciers die hun knowhow ook als oem’er willen benutten te ondersteunen, is hij afgelopen voorjaar gestart met het High Tech Business Lab. ‘Van toeleveranciers wordt, door klanten als ASML en Philips Healthcare, steeds meer gevraagd zelf te investeren in technologische ontwikkelingen. Dan ligt het voor de hand dat ondernemers zich gaan afvragen of ze die technologie ook niet zelf rechtstreeks op de markt kunnen brengen’, schetst Endhoven. ‘Stel je beschikt over kennis van vacuümtechnologie voor de semicon, dan is het

• Serieuze oem’er worden is voor start-ups bijzonder lastig. • Voeren van eigen product is fundamenteel anders en vergt heuse cultuuromslag. • ‘Product and technology roadmap’ heeft zeven functies: voorspellen, ordenen, inspireren, filteren, communiceren, opstarten en monitoren.

logisch dat je je afvraagt of je onderdelen van die technologie – bepaalde pompen of filters bijvoorbeeld – niet ook als zelfstandig product voor andere, nieuwe markten kan gaan inzetten.’

ROADMAP In zijn algemeenheid is de stap van leverancier naar oem’er heel groot, misschien wel te groot. Heeft een leverancier ook een ontwerpende rol en

‘DAT KUNNEN WE NIET MEER AAN DE KLANT OVERLATEN’ CCM uit Nuenen (tegenwoordig onderdeel van Sioux) heeft in 2011 de eerste stap naar oem’erschap gezet. Om meer marge te kunnen maken, maar ook om in die hoedanigheid gemakkelijk een wereldmarkt te kunnen bedienen, vertelt managing director Hans Michels. ‘Als systeemleverancier ontwikkel je samen met je klant. Dan zijn de contacten intensief en is het wel handig om binnen een straal van 200 kilometer rond Nuenen te blijven. Als oem’er echter ontwikkel je één keer voor de hele markt en kun je dus veel gemakkelijker de hele wereld over met je product.’ Michels heeft het over de Generic Substrate Carrier (GSC), een module voor het positioneren van substraten voor grafische en industriële productiedoeleinden. ‘Daar hebben we nu een grote klant voor gevonden, voor wie we ons systeem gaan integreren in hun product. Nee, het gaat niet snel. Alom geldt dat je voor het op de markt zetten van een nieuw product zeven jaar moet uittrekken, maar dat het zo langzaam gaat, daar hebben we wel aan moeten wennen.’ Ook nieuw voor CCM was dat ze nu de specs niet van de klant kregen, maar die zelf moesten gaan ontwikkelen. ‘Dat vergt veel kennis van de markt. Nu is die voor de GSC een echte nichemarkt met wereldwijd ongeveer vijftig klanten. Via persoonlijke bezoeken krijg je dan een goed beeld van hun behoefte. Om de markt nog beter te leren kennen en om het product te

oktober 2015

promoten, zijn we andersoortige, meer specialistische beurzen gaan bezoeken. En je verhaal is natuurlijk anders: in plaats van dat je de klant vertelt dat je zijn probleem voor hem gaat oplossen, biedt je een standaardoplossing aan.’ Dat vergt een ander soort sales en dus heeft CCM onder meer daarvoor nieuwe mensen moeten aantrekken. ‘Ook weegt zwaar mee de liquiditeit die nodig is om een langdurig ontwikkeltraject te doorlopen zonder dat er een klant is die meefinanciert of zich garant stelt. Voorts hebben we geld moeten steken in het ontwikkelen van een businessplan en zijn we nu nog bezig met het opzetten van de service en nazorg, want ook dat kunnen we niet meer aan onze klant overlaten. We zijn nu zelf de oem’er.’ Voor de investeringen in met name de GSC heeft CCM uitsluitend eigen middelen benut. Maar voor twee andere producten sorteert het bedrijf voor op externe financiering. ‘De GSC is een CCM-product, want onze grote klanten hebben meer vertrouwen als ze zien dat er een grote organisatie achter staat. Voor de Whistler (een apparaat voor longfunctiemeting, red.) en de MuScan (waarmee bacteriën zijn te detecteren, red.) hebben we aparte bv’s opgericht, juist om het voor externe financiers aantrekkelijker te maken en belangenverstrengeling te voorkomen.’ De door CCM in de rol van oem’er ontwikkelde Generic

www.ccm.nl

Substrate Carrier. Foto: Bart van Overbeeke

DDW: EIGEN PRODUCT, DROOM OF NACHTMERRIE?

is hij rechtstreeks betrokken bij complete subsystemen, als systeeminnovator met veel kennis van technologie en applicatie in huis, dan is de stap nog wel te overzien. Sterker nog, die systeeminnovatoren, denk aan bedrijven als Festo en Bosch, hebben de eerste stap vaak al gezet. Want dergelijke first tier suppliers beschikken vaak al over een eigen product and technology roadmap, een strategisch werkstuk dat vooruit kijkt naar de markt. Een uitvoerende build-toprint-leverancier daarentegen, slechts betrokken bij een klein deel van de stuklijst, heeft met het opstellen daarvan meestal geen ervaring. Daar had hij immers zijn klant voor. Het werkstuk heeft zeven functies, aldus senior managing consultant en roadmapspecialist Joost Krebbekx van Berenschot: voorspellen, ordenen, inspireren, filteren, communiceren, opstarten en monitoren. ‘Een roadmap stel je niet op binnen de muren van de directiekamer alleen. Het vergt veel communiceren, intern met je eigen mensen, vanuit alle disciplines. En, als je dat wilt en durft, ook met klanten en leveranciers. Je zult daartoe een persoonlijk netwerk moeten opbouwen, door beurzen en congressen te bezoeken, je zult vakliteratuur moeten gaan bijhouden. Zo krijg je een beeld van wat er op de langere termijn leeft bij je klant.’ Daarnaast zal die ambitieuze oem’er in spe ook aan de leverancierskant zijn voelhorens moeten uitsteken, om helder te krijgen welke nieuwe technologische mogelijkheden hij zou kunnen gaan inzetten. ‘Niet alleen market pull, ook technology push. Al die in- en externe contacten, aan de voor- en achterkant van het bedrijf, zullen veel mensen prikkelen en leiden tot een veelheid aan ideeën. Vervolgens stopt de organisatie al die ideeën in een innovation funnel, om de meest kansrijke en realistische eruit te filteren. Daar ga je mee aan de slag.’

PARALLEL De uitontwikkeling van de technologie kan dan starten, maar parallel daaraan moeten veel andere activiteiten worden verricht, vertelt Jacques Gramser van het Helmondse GBO Design. ‘Je time-to-market is per definitie te lang als je pas na het bouwen van het prototype gaat nadenken over de seriegroottes, de produceerbaarheid, het design en het distributienetwerk. Want dan kost het te veel tijd. Zoiets als design is veel meer dan een behuizing in een bepaalde kleur. De uitstraling die je daarmee beoogt, moet terug te vinden zijn in al je uitingen. Dus je moet ook al direct investeren in bijvoorbeeld een goede, gedegen gebruiksaanwijzing in meerdere talen en in een

Ondanks het feit dat een oem’er anders denkt dan een toeleverancier en dat een productintroductie veel geld kost, zijn er wel degelijk voorbeelden van succesvolle transformaties. Vaak wordt het nieuwe product ondergebracht in een eigen bv en is het bedrijf niet meer zodanig herkenbaar als de oude toeleverancier. Fijnmechanicabedrijf Code-P West bijvoorbeeld bouwt en verkoopt onder de merknaam Builder 3D een 3D-printer voor thuisgebruik. En de Hilmar Group omvat zowel toeleveranciers, Hilmar De Builder 3D, het eigen merk printer van Code-P West. Industries en Hilmar Projecten, als oem’ers, organiseerde sectorspecialist David Kemps van ABN Inmaco en Hilmar Boatlifting. Kunststofbewerker ProAMRO samen met GBO Design een bijeenkomst voor molding produceert in een partnership de vliegtuigindustriële ondernemers over het thema ‘Eigen product: trolley van AeroCat en SPICE. Een ander bekend droom of nachtmerrie?’. voorbeeld is Phenom-World, dat is ontstaan uit een samenwerking van diverse toeleveranciers van FEI, www.ddw.nl zoals NTS, Sioux en Benchmark. ddw.events.abnamro.nl Tijdens de Dutch Design Week (DDW, 17-25 oktober)

website met precies diezelfde uitstraling van kwaliteit als je product. Maar ook moet je zorgen dat er een helpdesk en een – al dan niet internationaal – distributie- en servicenetwerk komt, goed doordrongen van de boodschap die je wilt communiceren.’

NOOIT MEER LOSLATEN Als het product eenmaal op de markt is gebracht, is de gewezen leverancier er nog lang niet. Want het voeren van een eigen product is fundamenteel anders en dat vergt een heuse cultuuromslag, weet Gramser. ‘Als oem’er ben je niet meer met een eindig project bezig, maar met een product dat je nooit kunt loslaten en dat besef moet in de vezels van je hele organisatie aanwezig zijn. Je hebt geen projectmanagers meer nodig, maar mensen die jouw product blijvend kunnen doorontwikkelen, conform de roadmap. De focus van een leverancier is helemaal op de wensen van een specifieke klant, maar die van de oem’er moet volledig gericht zijn en blijven op het product en de markt. Die stap is lastig.’ GBO Design heeft al tal van gewezen leveranciers ondersteund in het ontwikkelen van een design voor een eigen product, incluis alle uitingen daaromheen. ‘Vaak wordt het potentieel van het product niet volledig benut. Doordat men zich niet tijdig realiseert dat zoiets als het als leverancier ondertekenen van een nda (non-disclosure agreement, red.) echt iets heel anders is dan het als oem’er beschermen van

ip (intellectual property, red.), dat een beursstand voor het promoten van een eindproduct echt heel anders ontworpen moet worden dan die waarin je al je kwaliteiten als leverancier presenteert.’

DIEPE ZAKKEN Behalve een andere mindset vraagt de stap naar oem’er om diepe zakken. Voor het opstellen van een roadmap hebben de vaak sterk technologisch georiënteerde leveranciers niet de juiste mensen in huis. Dat vergt dus een behoorlijk investering, in het aanstellen van marketeers en mensen met verstand van business development en het beschermen van ip. En als de koers eenmaal is uitgezet, begint het spenderen pas echt. Dan is er geld nodig voor een netwerk van agenten, het opzetten van distributiekanalen, de aanschaf van CRM-software en het helemaal anders inrichten van de website, en voor het design van product, verpakkingen en labels... Niet zelden, zo maakt Willem Endhoven duidelijk, is het eerste gesprek met mensen van High Tech Business Lab al voldoende om ondernemers te laten inzien dat ze er maar beter niet aan kunnen beginnen.

www.hightechnl.nl www.berenschot.com www.gbo.eu

oktober 2015

PROCESVERBETERING

BLUEPRINT AUTOMATION GROEIT NAAR CONFIGURE-TO-ORDER

MODULAIR FLEXIBLES VERPAKKEN BluePrint Automation scoort met verpakkingsmachines voor ‘flexibles’. De gestage groei zet de succesfactoren van het bedrijf, klantgerichtheid en flexibiliteit, echter onder druk. Configure-to-order dankzij modularisatie van de productfamilies moet uitkomst bieden. ‘Het uiteindelijke doel is schaalbaar kunnen groeien.’

componenten tot complete machines, in lagelonenlanden (Oost-Europa) en de inzet van een flexibele workforce. Tegelijk blijft de druk op levertijden toenemen. ‘Een reden om configureto-order (cto) uit te rollen. Met drie tot vier maanden levertijd ben je echt competitief. Toen ik hier 3,5 jaar geleden kwam, was standaardiseren mijn opdracht. Na ruim dertig jaar eto waren drie productfamilies ontstaan; voor één, de delta-robots, zijn we een cto-project gaan doen. We hebben orders over elkaar gelegd en van de gemeenschappelijke delen hebben we standaardmodules gemaakt, met opties en varianten. Frank-Jan is aangenomen (per 1 april, red.) om de processen voor cto in te richten in engineering, montage en logistiek. Het begint met een goede productstructuur, waar alle variatie aan klantwensen is ingebracht, zodat je kunt configureren. Het doel is door standaardisatie de flexibiliteit te vergroten. Alles wat herhaald kan worden, kun je in blokjes zetten waar je niets meer aan hoeft te doen bij volgende projecten. Waardoor we tijd overhouden om nog meer klantgericht te zijn.’

QUEST Frank-Jan Evers (links) en André Verkleij van BluePrint Automation voor een groot project in opbouw. De lijn met zeven robots (achter de nog met folie beschermde glazen deuren) gaat per minuut 540 ijsjes verpakken in dozen van vier tot acht stuks. In Woerden liggen 5.000 ijsjes in de diepvries voor het testen. Foto: Maarten Hartman

DOOR HANS VAN EERDEN

luePrint Automation (BPA) is specialist in machinebouw voor het omverpakken van ‘flexibles’, zoals zakjes chips in een verzamelzak of transportdoos, of vaatwastabletten in een doos of zak. Het bedrijf (in Europa 200 medewerkers, zestig miljoen euro omzet) is wereldmarktleider in die niche, waarin ook het frozen-segment (zoals ijsjes, diepvriesfrites en -groenten) valt. Dergelijke verpakkingsmachines waren er nog niet toen Bob Prakken in 1980 het bedrijf begon. Prakken (overleden in 2012) was een pionier, handig techneut en relatiebouwer/‘mensenmens’. Zo verklaren André Verkleij, managing director, en Frank-Jan Evers, supply chain manager, het succes. De zusterbedrijven in Europa (Woerden) en Amerika, waar Prakken naartoe ging vanwege de vele global accounts in de food-industrie, zijn ongeveer even groot met hun eigen engineering en productie,

oktober 2015

maar voor innovatie en marketing trekken ze samen op. En ze blijven groeien; volgend jaar hoopt BPA in Woerden nieuwbouw te starten.

DELTA-ROBOTS Met technologie maakt BPA niet meer altijd het verschil. Dat is veelal commodity, denk aan robots. ‘Het zit ’m nog wel in slimme tools om onmogelijke producten, zoals pannenkoeken, op te pakken. Echt onderscheidend zijn we doordat we zo flexibel en klantgericht zijn, meer dan de grote concurrenten.’ Van origine werken wij engineer-to-order (eto). Die werkwijze loopt echter tegen z’n limiet aan. De laatste jaren weet BPA grote accounts binnen te halen als Unilever, Haribo en Pepsico. Gevolg: projecten worden groter, de pieken en dalen extremer. Verkleij: ‘In drie jaar hebben we de orderdoorlooptijd van een half jaar weten te brengen op ... een half jaar. Wel zijn we in volume verdubbeld, dus verbeteren we.’ Dat lukt BPA onder meer door uitbesteding, van

De assemblage van de delta-robots – BPA werkt met een regionale supply base voor de maakdelen – is in flow gebracht en voor de andere productfamilies is ook al wat veranderd. Voorheen werd een compleet project op één plek in de fabriek opgebouwd, met alle inefficiëntie en chaos van dien. Nu is er een aparte montage-afdeling voor modules en wordt verderop de complete machine geassembleerd; die, op een derde plek, met aan- en afvoermodules en eventueel oem-machines, tot een complete lijn wordt opgebouwd en getest. Een drietrapsraket als eerste aanzet tot flow in de productie. Evers: ‘Het uiteindelijke doel is schaalbaar kunnen groeien. Ook door complete modules te gaan uitbesteden en alleen de eindassemblage nog in eigen huis te doen.’ Maar eerst moet BPA de modularisatie verder doorzetten. Verkleij: ‘Sneller dan er productfamilies bij komen, bijvoorbeeld van Racupack in Culemborg. Wij zijn goed in dozen vullen, zij in dozen opzetten en weer sluiten. Als system integrator kunnen wij machines daarvoor inkopen. Maar omdat dozen steeds belangrijker worden voor onze klanten, niet zozeer voor transport maar als displaymiddel op het schap, hebben wij in 2013 Racupack over-

genomen.’ Daarom gaat BPA over naar een productfamilieoverstijgende filosofie: functies modulair maken zodat die in verschillende productfamilies kunnen worden toegepast. ‘Dat is het project Quest. Een functie uit een Racupackmachine kun je dan koppelen aan een BPAmachine. Als Quest voltooid is, zie je het verschil tussen een BPA- en Racupack-machine alleen nog aan de specifieke functie, niet aan de bouwstenen, want die zijn gestandaardiseerd.’ Het moment dat BPA met een productconfigurator gaat werken dient zich vanzelf aan, verwacht Verkleij. ‘Frank-Jan heeft engineering en productie/logistiek al verbonden, nu verkoop er nog bij.’ Evers: ‘We gaan er steeds meer naartoe, het is een omslag in denken. Beginnen op abstract niveau, met functies configureren. Maar nog niet alle functies zijn benoemd en vertaald naar stuklijsten en activiteiten; daar is nog werk te verzetten.’

GEEN WEERSTAND Initiatieven voor standaardisatie en modularisatie stuiten nog wel eens op weerstand bij engineers omdat hun klantspecifieke werk op de korrel wordt genomen. Niet bij BPA, bezweert Verkleij. ‘Onze werktuigbouwers zijn – op een positieve manier – lui. Ook al werkten we nog niet configure-to-order, zij waren altijd al aan het standaardiseren. Wat ze tekenden, stopten ze in modelletjes voor hergebruik. Alleen werd dat niet altijd doorverteld in de organisatie, zodat het niet naar de stuklijst werd vertaald en logistieke herhaling ontbrak. Frank-Jan wordt daarin nu de linking pin.’ Overigens zijn sommige zaken uit

engineering al wel seriematig in logistiek bekend, vult Evers aan. ‘Nu moet iedereen van elkaar leren dat die modulaire productopbouw er is en de link richting verkoop worden gelegd.’ Dat weerstand ontbreekt, vindt Verkleij logisch: ‘De uitgangspunten voor configure-to-order kan iedereen zich voorstellen. Bij de invoering kregen onze mensen veel vrijheid. Een assemblagestraat

schap te zetten. Op basis van de bekende Amerikaanse vouwdoos hebben wij een slimme doos bedacht die geschikt is voor shelf-ready packaging. Een patentaanvraag daarop loopt. Was het altijd de klant die het type doos dicteerde, nu hebben wíj er een die interessant kan zijn voor hem en kunnen we hem ook een machine verkopen. Dan heb je een ander gesprek en gaan

‘Geen acceptatieproblemen, want ze hebben het zelf verzonnen’

op basis van cto zou saai kunnen zijn, vergeleken met eto. We hebben twee medewerkers de productstructuur gegeven en verzocht flow in de assemblage te brengen, en zo hebben zij het in-gericht. Geen acceptatieproblemen dus, want ze hebben het zelf verzonnen.’

SHELF-READY Door de modularisatie moet BPA gigantisch kunnen besparen op engineering – theoretisch van honderd naar tien uur per project, aldus Verkleij. Dat schept ruimte, voor design: een industrieel ontwerper heeft zich al over de delta-robot-reeks gebogen. Of voor innovatie, zoals van displaydozen. ‘Die zijn afwijkend, moeten er mooi uitzien en goed zijn open te trekken om ze op het

Systeemdenken in de aandrijftechniek

deuren open die eerder gesloten bleven.’ Zo blijven de vragen komen, schetst André Verkleij: ‘Onze klanten krijgen minder schapruimte in de winkel, dus worden dozen kleiner en moeten in één doos meer verschillende producten die komen vanuit meerdere proceslijnen – de snellopers soms meer dan de minder populaire smaken. Daarvoor moet je bufferen. Dus flexibiliteit is erg belangrijk en mass customisation komt eraan. Straks krijg je zeg maar een zak chips met je eigen naam erop. Als machinebouwer moeten wij daar maar weer achteraanrennen.’ Modularisatie verschaft daarvoor de rust en de ruimte. www.bpa-flexolutions.nl

Onze koppelingen koopt U niet alleen met een remschijf. Op uw verzoek projecteren en leveren we ook gelijk een passend remsysteem erbij - zowel in hydraulische - als ook electromechanische uitvoering. One stop shopping in Optima Forma !

oktober 2015

PROCESVERBETERING

EPLAN BUSINESSEVENT: BLAUWDRUK VOOR EFFICIËNT ENGINEEREN?

MINDSET GAPS OVERBRUGGEN Efficiënt engineeren, dat wil elk bedrijf wel. EPLAN heeft voor mechatronische engineering de best practices verzameld, maar uiteindelijk vergt het een gedrags- en cultuurverandering. Dus staat de mens centraal tijdens het businessevent dat EPLAN eind september in Boerderij Mereveld bij Utrecht organiseert. Leiderschap wordt gevraagd en de bereidheid om te oefenen. ‘Functioneel denken is abstract; maar als je het eenmaal hebt, is het een virus.’

DOOR HANS VAN EERDEN

PLAN Software & Services lanceerde vorig jaar het EPLAN Experience-programma. Daarin heeft de wereldspeler in mechatronische engineering best practices van klanten gebundeld om die met de hele klantenkring te kunnen delen. Het kennisgedreven programma, geïntegreerd in het bestaande EPLAN Platform, telt acht werkgebieden die een bedrijf kan optimaliseren met hulp van softwaremodules, werkprocedures en kennis. Dat zijn: IT-infrastructure, Platform Setup, Codes & Standards, Product Structure, Design Methods, Workflow, Process Integration en Project Management. EPLAN organiseert businessevents om klanten hierover te informeren en hen te inspireren. Met dit jaar de focus op Codes & Standards en Design Methods. Zo ook in Utrecht. Achterliggende vraag bij de inzet voor efficiënte engineering, aldus directeur Harold van Waardenburg van

Harold van Waardenburg, EPLAN: ‘Is er een universele blauwdruk voor efficiënt engineeren?’ Foto’s: Maarten Hartman

EPLAN uit Zevenaar: ‘Is er een universele blauwdruk?’ Chris Brouwer, EPLAN: ‘De kern van de kern is functioneel denken.’

FUNCTIONEEL DENKEN In ieder geval is het niet een ‘lokaal’ efficiencyprobleem, dat engineering in z’n eentje moet oplossen, stelt Chris Brouwer, consultant bij EPLAN. Het gaat om de overdracht van informatie tussen alle betrokken partijen binnen en buiten de eigen organisatie. ‘Je moet niet telkens informatie weer overtikken, maar die meteen kunnen verrijken. Dat begint met het structureren van de informatie, zodat je die gemakkelijk kunt ontsluiten en snel kunt hergebruiken. De kern van de kern daarvoor is functioneel denken.’ Beschouw alles als een object waaraan een functie kan worden toegekend, samen met twee andere aspecten: product en locatie. Brouwer noemt als voorbeeld een transportband. Dit object heeft als functie het transporteren van goederen en als product is het zelf weer opgebouwd uit producten zoals een band (functie: productdrager) en een motor (functie: aandrijving); hun locatie geeft aan waar die producten zich in het complete systeem bevinden. Is dit functioneel denken eenmaal gemeengoed, dan kan een ontwerp gestructureerd worden opgebouwd uit objecten met elk een functie, product en locatie. Iedere betrokkene kijkt er door z’n eigen bril naar, maar alle informatie is wel gekoppeld aan hetzelfde, goed gedefinieerde object. Het functioneel denken leent zich goed voor automatisering van het ontwerpproces, om sneller resultaat en constante en herhaalbare kwaliteit te behalen. EPLAN onderscheidt drie ontwerpmethoden: Basic Engineering (vastleggen en structureren van engineeringdata), Design Automation (automatisch documentatie genereren) en Mechatronical Configuration (van componenten, machines en systemen).

werkers wereldwijd, met hoofdkantoor in Schiedam) ontwerpt en fabriceert voor toonaangevende onshore- en offshorebedrijven zware constructie-installaties, zoals kranen, pijplegsystemen, boorinstallaties en lieren. ‘Wij zijn system integrator aan boord van schepen en werken nu engineer-to-order, maar we zitten in een veranderproces om mechatronisch te gaan configureren’, schetst Wanders de ambities van een standaardisatietraject bij Huisman. Hij spreekt van een ‘rocky road’, waarbij de stekker er al meermaals is uitgetrokken, maar ook telkens weer is ingeplugd. ‘Op alle niveaus zal er consensus moeten zijn.’ ‘Tot nu toe pakken we in engineering een bestaand project en bepalen welk percentage daarvan we in een nieuw project kunnen hergebruiken. Dat lijkt efficiënt, en zelfs functioneel, maar het is nog steeds engineer-to-order. Dus zijn we met EPLAN gaan praten over functioneel denken; dat zit in hun software, die aspecten als functie, product en locatie herkent. Voor je het weet ontstaan er in je organisatie twee kampen, een dat aan de huidige werkwijze vasthoudt en een dat de nieuwe werkwijze, het functioneel denken, aanhangt. In de anderhalf jaar dat we er nu mee aan de slag zijn, heb ik geleerd dat je vooral je boerenverstand moet gebruiken en dat de sleutel ligt in de communicatie. Vertel in simpele Jip & Janneke-taal wat je wilt en nodig hebt en hoe je het wilt inzetten. Verzwijg daarbij vooral niet de verwachte doorlooptijd en kosten. Wees transparant en sta open voor vragen, input en opbouwende kritiek. Zie kritiek niet als aanval maar als onwetendheid. Help je collega’s de brug over van disfunctioneel naar functioneel.’

STEKKER ERUIT, STEKKER ERIN

WINST

Tot zover de ‘theorie’. Want tijdens het event staat de weerbarstige praktijk centraal. Ruud Wanders, group leader engineering electrical bij Huisman, mag aftrappen. Huisman (ongeveer 3.000 mede-

Wanders illustreert het nut van functioneel denken met de fiets. ‘Stel dat je een andere toepassing LEES VERDER OP PAGINA 73

oktober 2015

8 december 2015 | Delf t

Voor de maakindustrie is Smart Industry absoluut een life changer

“Nederland heeft een unieke aanpak van smart industry. In Groot Brittannië investeren ze in instituten. Frankrijk organiseert het ‘allemaal via Parijs’ en in Duitsland moet het top-down. De Nederlandse bottom-up aanpak is uniek en biedt veel kansen.” Egbert Jan Sol, directeur Programma Bureau Smart Industry Nederland

Op 8 december organiseert Smart Circle gezamenlijk met de Regio Slim Gemaakt als official host en met ondersteuning van o.a. het Programma Bureau Smart Industry van FME, Kamer van Koophandel, VNO-NCW, TNO en Nederland ICT het grootschalige Smart Industry Event. Een aantal betrokken aan het woord:

LIFECHANGER Is Smart Industry een mythe, bust of lifechanger? Volgens COO Koninklijke Auping HARRY GRUBEN uiteindelijk een life-changer: “Je moet veranderen om in de huidige tijd competitief te zijn. Smart Industry is daar een mooie kapstok voor.” Ook de gemeente Delft is deze mening toebedeeld: “Smart Industry zal naar ons inzicht een stevige katalysator worden voor de toch al toenemende en structuurbepalende rol van IT in de samenleving. Het zal de vorming van ‘van begin tot eind’ ketens bevorderen en (productie)processen zullen stevig integreren.”

SMART INDUSTRY Maar wat verstaan we onder Smart Industry? En wie houden zich hiermee bezig? Niet alleen de (maak) industrie blijkt uit de visie van NIENKE MEIJER (Voorzitter College van Bestuur Fontys Hogescholen): “Smart Industry staat voor ons als onderwijsinstelling gelijk aan innovatie skills in iedere opleiding van ons HBO onderwijs. Ieder beroep, iedere branche, iedere regio wordt beïnvloed door Smart Industry. Dus onze studenten worden gestimuleerd hun innovatie skills te ontwikkelen (op het gebied van TEC: technology, entrepreunerschip, creativity) en dit ook in praktijk te brengen.”

PERSONEEL IS PRIORITEIT Het gaat echter niet alleen over technologieën of I(C)T, zo benadrukt EGBERT JAN SOL: “Gemotiveerd en geschoold personeel is prioriteit. Dat zijn degenen die uiteindelijk met de innovaties aan de slag moeten. Je zult de gewone man op de werkvloer enthousiast moeten krijgen over de mogelijkheden van de techniek. Een van de Smart Industry fieldlabs heeft een demonstratierobot. Die kunnen ze inpakken en uitlenen aan bedrijven. Die kunnen hem dan in hun eigen omgeving proberen. De voordelen ervaren. Hun angst overwinnen. En bedenken waar ze eigenlijk zélf zo’n apparaat zinvol kunnen inzetten.”

SMART INDUSTRY EVENT

In samenwerking met:

Tijdens het nieuwe grootschalige jaarlijkse Smart Industry Event op 8 december in Delft komen alle stakeholders samen om kennis uit te wisselen over hun ervaringen en nieuwe stappen te zetten binnen de 4e industriële revolutie. Ervaringen om hun eigen productieproces te verbeteren, voorbeelden te zien van nieuwe producten en inspiratie op te doen voor nieuwe business modellen. Dit alles aan de hand van praktische voorbeelden vanuit bedrijven die deze stappen al succesvol hebben doorlopen. Inclusief alle valkuilen, voetangels en klemmen die zijn ontweken en opgelost!

Kijk voor het complete programma, alle sprekers en partners op www.smartindustryevent.nl

onze systemen en hun componenten verbetert, evenals de accountability en professionaliteit; je kunt mensen beter aanspreken op wat ze doen. De borging van de knowhow wordt beter geregeld en innovatie wordt gemakkelijker. En wellicht het belangrijkste in onze sector: betere projectbeheersing en behoud van ons human capital.’

FLEXIBILITEIT

VERVOLG VAN PAGINA 71

wilt gaan produceren, bijvoorbeeld van toerfiets naar ATB. Als je de fiets ‘opbreekt’ in functionele delen, in een functional breakdown structure, dan volgen daaruit de product breakdown structure en de work breakdown structure; daarmee kun je snel de nieuwe productiedocumenten genereren. Zo kunnen de medewerkers eenvoudig, snel, kwalitatief hoogstaand en voor de juiste prijs die nieuwe fiets produceren. Functioneel denken is abstract; maar als je het hebt, is het een virus.’ Gevraagd naar de winst die Huisman met functioneel denken en configure-to-order kan behalen, komt Wanders met een hele waslijst: ‘De leadtimes op alle engineeringsafdelingen kelderen; als verschillende afdelingen gelijke werkmethodes hanteren kunnen ze efficiënter communiceren en komt er minder rework terug van de productieafdelingen. De traceability en serviceability van

Leon van Melick, FranklinCovey: ‘Een dramatische verbetering van de performance krijg je door de bereidheid om gedrag te oefenen.’

LEIDERSCHAP Een strategie formuleren voor de transformatie richting efficiënt engineeren, dat lukt nog wel. Maar in de uitvoering gaat het vaak mis. Leon van Melick spreekt in navolging van managementgoeroe Steven R. Covey van een uitvoeringskloof. Hij is practice leader sales performance bij FranklinCovey, dat organisaties helpt bij performanceverbetering. Uiteindelijk komt die uitvoering vaak neer op een gedrags- en cultuurverandering en vergt het leiderschap om die succesvol te realiseren. Van Melick benoemt de vijf fasen die in een verandertraject moeten worden doorlopen. ‘Communiceer de drijfveer voor de verandering en blijf die herhalen op een Mieke Telkamp-achtige manier: ‘waarheen, waarvoor’.’ Vervolgens moet de strategie worden bepaald, waarbij de leiders op één lijn zitten en het goede voorbeeld aan hun medewerkers geven. Daarna worden de verschillende teams erbij betrokken zodat zij de verandering kunnen adopteren. Dan

PIA Service is ook een bedrijf dat met EPLAN’s hulp z’n processen (voor paneelbouw) is gaan stroomlijnen. De specialist in proces- en industriele automatisering (twintig medewerkers, in Joure) is sinds vorig jaar EPLAN Certified Company. Directeur John de Krijger schetst de uitdagingen voor een system integrator zoals PIA: efficiënte engineering, kortere time-to-market, Industrie 4.0 en normen/wetten. Die moeten PIA helpen om nog beter te kunnen inspelen op de flexibiliteit in de marktvraag; een trend is bijvoorbeeld dat eindgebruikers en oem’ers steeds later bestellen maar wel snel geleverd willen krijgen. Inmiddels werkt engineering bij PIA met functionele blokken, zijn componenten en methodes gestandaardiseerd, worden submodules John de Krijger, PIA Service: ‘Als system integrator bouwen we wat de klant vraagt, maar geeft hij ons de ruimte dan gebruiken we onze standaard-libraries.’ zoals klemmenrails automatisch compleet voorgeassembleerd toegeleverd en reduceert 3Dmoet er ruimte zijn voor individuele optimalisatekenen door een betere visualisatie de faalkosten. tie. Tot slot dient de nieuwe werkwijze duurzaam Door de goede aansluiting van engineering op de te worden verankerd in de bedrijfscultuur. Promontage kon de werkvoorbereiding ertussenuit bleem is meestal niet dat de mensen de verandeworden gehaald. Werkprocessen zijn gedigitaliring niet zouden aankunnen (competence gaps), seerd en ook de besturingssoftware wordt tegenmaar dat ze er niet voor openstaan (mindset gaps) woordig geconfigureerd. De nieuwe werkwijze omdat ze in oude denkwijzen blijven hangen. maakt het tot slot eenvoudiger om alle relevante ‘De leider moet oog hebben voor ‘oud’ gedrag en normen en wetten in de engineering mee te daarover met z’n mensen in gesprek gaan. Hij nemen, denk aan veiligheid. ‘Dat wordt vaak moet hen uitnodigen om door de nieuwe bril te onderschat of helemaal en vergeten.’ kijken.’ Dan kunnen mensen een ‘dramatische’ Resultaat is dat bij PIA de assemblagemedewerverbetering van hun performance bereiken, zegt kers nu ook complexe kasten kunnen bouwen, Leon van Melick tot slot. ‘Niet door hun ervazelfs al is het maar één stuks, zegt De Krijger. ‘De ring, persoonlijkheid, intellectuele pk’s of comassemblage-afdeling was gewend aan de producpetitieve drang, maar door hun bereidheid om te tie van kleine kasten in series. In eerste instantie oefenen.’ Oefening met het nieuwe gedrag baart was er bij onze mensen veel weerstand tegen de efficiënte engineering. veranderingen. ‘Wij deden het toch altijd zo’, zeiden ze. Nu kunnen ze ook one-offs maken. Onze www.eplan.nl engineering is laaiend enthousiast over de stanwww.eplanexperience.nl daardisering. Als system integrator bouwen we www.huismanequipment.com wat de klant vraagt, maar geeft hij ons de ruimte www.piaservice.nl dan gebruiken we onze standaard-libraries. Dat www.franklincovey.nl

Ruud Wanders, Huisman: ‘Functioneel denken is abstract; maar als je het eenmaal hebt, is het een virus.’

kan ook niet anders als een nieuwe besturingskast binnen één tot anderhalve dag moeten worden geëngineerd en er geen twee weken meer voor staat.’

oktober 2015

ADVERTORIAL

Over de dynamiek van de Brainport regio wordt regelmatig geschreven in dit blad. We prijzen ons gelukkig dat die regio onze natuurlijke habitat is, we voelen ons er als een vis in het water. Al 88 jaar ondersteunen we onze klanten bij het optimaliseren van hun prestaties. Dat zijn gerenommeerde ondernemingen die succesvol zijn in de high tech, automotive, lifetec of food. Wij onderscheiden ons door primair te kiezen voor een klantgerichte aanpak. Door één sterke vestiging in Eindhoven waarin korte communicatielijnen vanzelfsprekend zijn. Door accountants en belastingadviseurs onderling niet te scheiden, maar door ze met elkaar te laten samenwerken. Door een teamstructuur waarin we grey hairs en talentvolle starters bij elkaar brengen. We laten ons leiden door het motto ‘gevoel voor cijfers, passie voor klanten’.

GOVERS ACCOUNTANTS/ADVISEURS PASSIE VOOR DE FINANCIËLE PERFORMANCE VAN HIGH TECH BEDRIJVEN Bij de beoordeling van de gezondheid van ondernemingen gebruiken we graag dynamische en samenhangende kerngetallen. Om verouderingsverschijnselen van het business model te signaleren, ruim voordat er signalen komen uit een afglijdende winst- en verliesrekening, of uit een dalende bankstand. Om de ondernemer te stimuleren om vroegtijdig zijn strategische koers te veranderen. Onze top vier van kerngetallen:

Graag ondersteunen we u. Bij de continue ontwikkeling van uw business model. Bij het vergroten van uw onderscheidend vermogen. Bij het verzilveren van uw toegevoegde waarde. Maar ook bij het oplossen van problemen als die zich voordoen. We doen dat met gevoel voor cijfers, en passie voor klanten. Bel Paul Mencke om onze aanpak persoonlijk te ervaren.

1. BRUTOWINST OFWEL TOEGEVOEGDE WAARDE In onze optiek de moeder van alle kerngetallen, het is de witte motor van elke onderneming.

2. ARBEIDSPRODUCTIVITEIT De verhouding tussen brutowinst en personeelskosten. Ofwel: Hoe vaak verdient het personeel haar eigen kosten terug.

3. KAPITAALQUOTE De kapitaallasten (huur- en leasekosten, afschrijvingen en rente) gedeeld door de brutowinst.

4. LEENVERMOGEN Het rentedragend vermogen (zowel leningen als krediet in rekening-courant) gedeeld door de cashflow. Bij de beoordelen van de performance van bedrijven kijken we nadrukkelijk naar hun positie in de supply chain. Een OEM heeft andere kenmerken dan een toeleverancier. En een system supplier verschilt weer van een third tier toeleverancier.

Govers Accountants / Adviseurs Beemdstraat 25 5653 MA Eindhoven Postbus 657 5600 AR Eindhoven

T F E I

+31 40 2 504 504 +31 40 2 504 599 mencke@govers.nl www.govers.nl www.uhy.com

STRATEGIE

VOOR GROEI STELT UNITED CAPS OPEN COMMUNICATIE CENTRAAL

‘WIJ INVESTEREN VEEL IN R&D, MAAR KLANTEN WETEN DAT NOG NIET’ Benoît Henckes moet er nog een beetje aan wennen. Tijdens de Q&A heeft hij het nog een keer over ‘Procap’ en na het één-op-één interview ontspant hij pas als de journalist zijn pen heeft opgeborgen. De onderneming waar hij de ceo van is, heet vanaf medio september ‘United Caps’, met als pay-off ‘close to you’ en wil intensiever en opener communiceren met de markt. Om zo tot groei te komen. ‘Om tot productinnovaties te komen investeren wij veel in r&d, maar lang niet al onze klanten weten dat.’ DOOR MARTIN VAN ZAALEN

e communicatiestrategie is onderdeel van een groeistrategie, vooral gericht op de food. ‘Wereldwijd groeit de middenklasse en die heeft behoefte aan kwaliteitsproducten die gebruikersvriendelijk zijn verpakt. De dop is het belangrijkste onderdeel van een verpakking. Want niets is irritanter aan een verpakking dan dat die moeilijk opengaat of lekt. Des te prettiger is het als die zonder problemen hersluitbaar is. Juist met dat onderdeel van een verpakking kan een fabrikant zich onderscheiden.’

Voor elke innovatie, met of zonder directe opdrachtgever, formeert United Caps een crossfunctioneel ontwikkelteam waarin ook de flessen- of verpakkingenfabrikant, de bouwer van de verpakkings- en bottelmachines en natuurlijk (potentiële) klanten vertegenwoordigd zijn. ‘Zonder al die partijen aan tafel is het onmogelijk een dop of deksel te ontwikkelen. Neem de flacons waar onder de dop een seal zit. Die kan tijdens het afsluitproces alleen maar hechten als je die flacon voordien op een bepaalde manier behandeld hebt.’

BUITEN EUROPA GROEI-INSTRUMENT

Groeien wil United Caps vooral buiten Europa, waar immers de groeimarkten zitten. ‘Wij produceren hier deksels voor babyvoeding die vervolgens geëxporteerd wordt naar Singapore. Want voor dat soort producten vertrouwen de Aziaten veel meer in de Europese producenten. Maar de afstand is natuurlijk een handicap, terwijl daar ook de lonen lager zijn. Dus kijken wij met veel interesse om ons heen naar plaatsen voor productievestigingen. Singapore kan een geschikte locatie zijn, maar ook Brazilië.’ Europa, waar nu liefst 95 procent van de omzet wordt behaald, blijft echter zeer belangrijk. Als markt, maar ook als technologische basis. ‘De fabrieken die we buiten Europa gaan neerzetten, zullen kopieën zijn van onze fabrieken hier. Met bijvoorbeeld precies dezelfde spuitgietmachines als we hier in Antwerpen hebben staan (onder meer Billion en Engel, red.). Klanten als Nestlé zijn niet meer geïnteresseerd in lokale doppenfabrikanten, maar willen leveranciers die net als zij wereldwijd aanwezig zijn en overal op precies Innovatie van United Caps: een deksel voor babyvoeding waarvan het maatschepje is geïntegreerd in de deksel. dezelfde betrouwbare Een belangrijk groei-instrument is innovatie, waarvoor de Luxemburgse onderneming (omzet vorig jaar 116 miljoen euro) over eigen laboratoria en een r&d-centrum (in Frankrijk) beschikt. Hier worden veel doppen samen met de klant ontwikkeld, maar ook op eigen initiatief, op basis van de eigen marktkennis. ‘Wij hebben nu de Protecscoop ontwikkeld, een deksel voor babyvoeding waarvoor we het maatschepje geïntegreerd hebben in de deksel. We hebben er al een Europese, wereldwijd aanwezige launching customer voor, dus ik ben er van overtuigd dat die deksel gaat verkopen.’

Benoît Henckes, ceo United Caps: ‘Wij kiezen voor machinebouwers en toolmakers die ons wereldwijd kunnen volgen.’ Foto’s: United Caps

wijze produceren. Die eis zetten wij door naar onze suppliers, dus kiezen wij voor machinebouwers en toolmakers die ons wereldwijd kunnen volgen. Dat zullen zeker Europese machinebouwers zijn, want spuitgiettechnologie is nergens verder dan in Europa. Zeker als het om het ontwikkelen van lichtgewicht producten gaat met een geringere footprint of om een energiezuinige productie, liggen we hier vijf tot tien jaar voor op de VS.’ Dat zal ook gelden voor nog te installeren spuitgietmachines in Antwerpen, waar de huidige capaciteit van 32 apparaten de komende jaren wordt verdubbeld. Eerder, in 2013, werd er een nieuwe, ultramoderne fabriek gebouwd in Ierland. En in de herfst van dit jaar opent er een nieuwe fabriek in Schwerin (Duitsland).

OPEN COMMUNICATIE Zo wil United Caps zich klaarmaken voor een groei die in belangrijke mate het resultaat moet zijn van de omslag van een gesloten, technologisch georiënteerd bedrijf naar een open communicerende onderneming waarin innovatie en de klant centraal staan, aldus Henckes. Naast hem zit de daartoe onlangs aangetrokken marketing- en communicatiemanager, Astrid Hoffmann, die om het belang van haar functie te onderstrepen, direct is benoemd tot lid van het directieteam. De journalist heeft zijn pen opgeborgen en Henckes – ontspannen ineens – grapt: ‘Dus als het misgaat, wijzen we allemaal naar jou.’ Om er snel aan toe te voegen: ‘Nee hoor, het is teamwerk.’ www.unitedcaps.com

oktober 2015

KORT

AWARDS

NTS: GROEIEN IN VS DOOR ALLIANTIE MET CORTEC NTS-Group en het Amerikaanse Cortec Precision zijn een samenwerkingsverband aangegaan dat de Eindhovense system supplier versnelde toegang tot de Noord-Amerikaanse markt oplevert en extra werk in zowel Nederland (vooral engineering) als Singapore (serieproductie). De samenwerking speelt in op de toenemende behoefte van hightech oem’ers in Californië (Bay Area) aan prototype-ontwikkeling dichtbij hun engineeringsafdelingen en, vervolgens, een soepele overdracht van prototype- naar seriebouw dicht bij hun vestigingen in Zuidoost-Azië. NTS en Cortec gaan hun ‘one stop’oplossing, die prototype-ontwikkeling in de VS combineert met serieproductie in Singapore, aan deze partijen aanbieden. Zo gaat Cortec Precision, net als NTS-Group een toeleverancier van onderdelen en modules voor de hightech industrie, in zijn fabrieken in Austin en San Jose prototypes en

kleine series bouwen van NTS-producten bestemd voor de NoordAmerikaanse klanten. Na validatie van het product en stabilisering van het bijbehorende proces wordt het werk overgebracht naar de NTS-vestiging in Singapore voor serieproductie. Marc Hendrikse, ceo NTSGroup: ‘Met deze samenwerking versnellen we het groeiproces van NTS in Singapore. Vandaar dat we nu op zoek zijn naar een extra locatie voor assemblage-activiteiten. De huidige, beschikbare ruimte in Singapore kan dan volledig worden benut voor productie van onderdelen en mechanische modules.’ Voorts ondersteunt NTS-Group Cortec Precision door de serieproductie op zich te nemen van producten voor Cortec-klanten in Azië. NTS Components Singapore, drie jaar geleden gestart, groeit gestaag en telt nu 140 medewerkers. www.nts-group.nl cortecprecision.cortecprecisionsm.com

behaalde eind september in Ludwigshafen (D) een tweede plaats in de Europese Industrial Excellence Award verkiezing, een initiatief van gerenommeerde internationale business schools. IF Technology heeft begin deze

Ferro Techniek heeft vorige maand

met zijn Flow Through Heater de Inspiratie & Innovatie Award 2015 gewonnen tijdens het Mikrocentrum High Tech Platform Jaarcongres. VANMOOF zag zijn innovatieve Spin-

lister fiets in de categorie ‘Product Design’ bekroond met de Innovation By Design Award 2015, een initiatief van het Amerikaanse mediaconcern Fast Company. Philips Drachten, winnaar van de

nationale Industrial Excellence Award 2015 voor de beste industriële site,

KORT Het Smart Industry Fieldlab SmartFood gaat van start met een injectie van 400.000 euro van de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Initiatiefnemer is InnovationQuarter; kennispartners zijn TNO, TU Delft en WUR. Diverse bedrijven

maand tijdens het GreenTech Congres in Deventer de Jan Terlouw Innovatieprijs 2015 gewonnen voor de Smart Polder, een systeem voor energieopslag in het waterbeheer. Vier Goed Industrieel Ontwerp (GIO) Awards zijn toegekend aan GBO. De awardwinnende producten worden van 17 tot 25 oktober tentoongesteld tijdens de Dutch Design Week in Eindhoven. e-Traction heeft voor zijn wielnaafmo-

tor een Global Leadership Technology Award ontvangen van het Amerikaanse adviesbureau Frost & Sullivan in de categorie elektrische voorstuwing.

haken nu aan. Het fieldlab is verbonden aan de nieuwe demokwekerij in het Westland. Greenport HortiCampus Westland-Oostland legt de connectie naar het onderwijs. www.innovationquarter.nl

Congratulations to all DISCA’2015 nominees! Your hard work, dedication and enthusiasm has paid off. Let’s continue to create the difference!

VANBERLO.NL

oktober 2015

COLUMN HUGO BOTTER LAAT DE HYPES VOORBIJ GAAN, MAAR STAP WEL IN Hugo Botter - Directeur PLM Xpert ndustrie 4.0 is de hype die een eerdere hype, die van PLM, overschreeuwt. Is dat terecht? Of begint de werkelijke implementatie van PLM nu die hype voorbij is? Is de invoering van PLM misschien wel de digitalisering die aan de basis staat van Smart Industry?

Bij onderzoek door Staufen Academy in december 2014 bleek dat de meeste respondenten het over één ding eens waren: de toekomst van producten en van de organisatie die actief is in ontwikkeling, productie en onderhoud, zal grotendeels worden bepaald door de technologieën die collectief worden omschreven als Industrie 4.0. Schokkend is vervolgens dat in de maakindustrie ongeveer twee derde van alle bedrijven met eigen engineering weinig tot geen aandacht besteedt aan Industrie 4.0, zelfs niet in de vorm van verkennen en kijken naar toepassingen. De overige 33 procent beschouwt zichzelf als op de rand van de vierde industriële revolutie. Vanuit een PDM- en PLM-perspectief zouden de controlerende processen in een Industrie 4.0-gedreven maakindustrie moeten worden gebaseerd op end-to-end product data management. De mogelijkheid om efficiënt en effectief digitale productdata te beheren over elke stap in het primaire proces van een opdracht – van ontwikkeling tot verkoop, van de productie en inbedrijfstelling tot het verlenen van productgerelateerde service – is sinds begin deze eeuw bekend komen te staan als Product Lifecycle Management of

PLM. En, in toenemende mate, gaat PLM verder dan het beheer van mechanische, geometrische modellen en bevat deze ook de besturingslogica op basis van elektrotechniek en elektronica samen met embedded software. PLM faciliteert in deze context systems engineering en is daarmee een significant onderdeel van de Industrie 4.0-strategie. Maar ook logistieke routings en parameters worden in het productdatamodel beheerd, waardoor de aansluiting op ERP en productie eenvoudig kan worden gemaakt. Het is een fundamentele voorwaarde productdata op deze manier te beheren alvorens de stap kan worden gemaakt naar ontwikkeling en productie van moderne, slim geconnecteerde producten en succesvol concurreren in een globaliserende markt. Het is de meest fundamentele voorwaarde voor een slimme, geïntegreerde aanpak en uitvoering in de totale digitale procesketen. De realiteit anno 2015 is dat veel maakbedrijven nog voor de eerste uitdaging van Smart Industry staan. Waar de hype van Industrie 4.0 in alle hevigheid het industrienieuws domineert, is de stap naar gecontroleerde digitalisering van de productdata over de levenscyclus voor veel bedrijven nog een hele horde om te nemen. Profijtelijk voor wie de PLM-hype voorbij heeft laten gaan en nu zover is deze stap te maken, is dat er PLM-systemen zijn die beproefd en klaar zijn voor een snelle invoering en daarmee bereikbaar zijn voor zowel de oem’er als de system supplier in het mkb.

www.plmxpert.nl

Uw partner op gebied van AANDRIJFTECHNIEK

BESTURINGSTECHNIEK

VERBINDINGSTECHNIEK

Veiligheidskoppelingen • Askoppelingen • Elektro magnetische koppelingen Veiligheids remmen • Hefschroef spindels • Actuatoren • Cardanassen Kogel- en kruiskoppelingen Lineaire servomotoren • Servomotoren • Positioneersystemen Nanometer aandrijvingen • Besturingen • Tandwielkasten Zelftappende draadbusssen • Schroefdraadborging • Lijmen Afdichtingspasta’s • Gietharsen • Stiften

www.groneman.nl • 074 - 255 11 55

oktober 2015

GELEVERD GEINVESTEERD

Link Magazine bericht over de toegevoegde waarde van leveranties en investeringen in de industrie. Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

Dankzij de modulaire opzet van de mallen gaan productomstellingen

MILIEUTECHNOLOGIE

DMT opent kantoor in VS DMT Environmental Technology uit Joure heeft een kantoor in Portland (VS) geopend. DMT is marktleider in het met membraantechnologie opwaarderen van (bio)gas uit afvalwater, mest en gft-afval tot brandstof voor

SOFTWARE huishoudelijk gebruik en auto’s. De nieuwe vestiging, DMT Clear Gas Solutions, is de volgende stap nadat in 2014 DMT Water Technology in Leeuwarden werd geopend. www.dmt-et.nl

INDUSTRIËLE AUTOMATISERING

Altrex bouwt innovatieve lasstraat Bij Altrex in Zwolle, fabrikant van ladders en andere klimmaterialen, is een compleet nieuwe, innovatieve lasstraat in aanbouw. Uiteindelijk zullen vijf lasrobots zich over de 75 meter lange ‘straat’ bewegen, individueel of samenwerkend en

centraal aangestuurd. Voor de sterkste verbindingen van de (ook zeer dunne) materialen past Altrex de techniek CMT (Cold Metal Transfer) Advanced toe. www.altrex.com/innovation

INDUSTRIËLE AUTOMATISERING

AWL ontwikkelt slimme laserlasmallen AWL-Techniek heeft nieuwe laserlasmallen (sandwichmallen) ontwikkeld die grote voordelen opleveren bij het lassen van onder meer rugleuningen van autoachterbanken. Zo is geen schermgas

oktober 2015

sneller en efficiënter. www.awl.nl

nodig, verminderen (dankzij de omschakeling van hydraulische naar pneumatische cilinders) lekkage en vervuiling en verhoogt de constante luchtstroom binnen de mallen de laskwaliteit en -snelheid.

Den Bosch nieuwe thuis Dassault Systèmes Dassault Systèmes is van Maarssen naar ’s-Hertogenbosch verhuisd, naar het gebouw waar het vorig jaar overgenomen Nederlandse softwarebedrijf Quintiq is gevestigd. Daarmee zet DS tevens de volgende stap richting het integreren van beide bedrijven. De op één na

grootste softwareleverancier van Europa verwacht de komende jaren te blijven groeien als gevolg van strategische investeringen op het gebied van 3D-printen, Internet of Things en smart cities. www.3ds.com

COMMUNICATIETECHNOLOGIE

TU/e opent lab voor ‘wireless’ De TU Eindhoven heeft haar draadloze-communicatieactiviteiten geclusterd in het Center for Wireless Technology Eindhoven (CWTe). Alle voor het bestuderen van draadloze systemen benodigde disciplines zitten daar bij elkaar. Onderzoek richt zich onder meer

op de realisatie van wifi van 1 terabit (1.000 gigabit) per seconde, draadloze sensoren die hun energie halen uit radiogolven en de ontwikkeling van terahertz-technologie. www.tue.nl wirelessresearch.nl

INDUSTRIËLE AUTOMATISERING

One of a Kind zet Smart Vision Center op Instekend op de groeiende behoefte onder machinebouwers aan intelli-

gente, makkelijk te integreren vision-systemen heeft One of a Kind

3D-PRINTING Technologies in Eindhoven het Smart Vision Center opgericht. Dat gaat zijn producten leveren aan en integreren in de systemen van klanten. Aan klanten die vooralsnog niet zelf willen investeren in

geavanceerde visiontechnologie, biedt het center (productie)capaciteit aan. Ook beheer en onderhoud vallen onder die ‘Vision-as-a-Service’ (VaaS). www.oneofakindtechnologies.com

BULKHANDLING

Nemag optimaliseert processen met ISAH Nemag in Zierikzee, producent van grijpers voor de overslag van bulkgoederen, heeft gekozen voor de businesssoftware van ISAH. De geïntegreerde totaaloplossing ondersteunt de hele product lifecycle, vermindert de kans op fouten en verkort de doorlooptijden, waardoor het familiebedrijf optimaal kan inspelen op de steeds veranderende

klantvraag. Tevens is informatie makkelijker toegankelijk, zowel binnen de eigen afdeling als tussen de divisies van Nemag. Doordat belangrijke managementinformatie eenvoudig beschikbaar is, kan tijdig worden gestuurd. www.nemag.com/nl www.isah.com

HANDLING

CSi opent Palletising Application Center in Roemenië CSi industries in Raamsdonksveer heeft bij zijn productiebedrijf in Roemenië een gespecialiseerd CSi Palletising Application Center geopend. De faciliteit past in CSI’s strategie om gedeeltes van palletizers te standaardiseren en in een modulair concept in te zetten, waarbij toch maatoplossingen kun-

nen worden gerealiseerd en de levertijd van vier tot acht maanden wordt verkort naar acht tot tien weken. De hub in Cluj-Napoca is de eerste, de tweede komt in China (voor de Aziatische markt) en vanaf 2016 zullen vanuit Mexico de Amerika’s worden bediend. www.csiportal.com

Xilloc schaft vier EOS-printers aan Samen met Brightlands Chemelot Campus, en met financiële steun van de provincie Limburg, lanceert Xilloc een industriële bedrijfstak die dezelfde hoogwaardige 3D-printing services als het jonge bedrijf aanbiedt voor zijn medische activiteiten, nu ook voor sectoren als automotive, luchtvaart en machinebouw gaat verzorgen.

Xilloc is de eerste die industrieel 3D-printen aanbiedt voor alle printbare materiaalfamilies: metaal, kunststof en keramiek. Om te groeien buiten de medische sector heeft Xilloc geïnvesteerd in vier industriële 3D-printers van het Duitse EOS. industrial.xilloc.com www.eos.info

INDUSTRIËLE AUTOMATISERING

Valk Welding scoort vervolgorder van VDL Valk Welding levert multifunctionele lasrobotsystemen aan twee werkmaatschappijen van VDL Groep: VDL Bus Modules in Valkenswaard en VDL Staalservice in Weert. Goede ervaringen met de offline-programmeerbare lasrobotinstallatie die Valk Welding vorig jaar leverde aan VDL

Containersystemen in Hapert, stonden aan de basis van de vervolgorder. De levering behelst Panasonic lasrobots op een E-vormig torsievrije frameconstructie in een enkele en dubbele uitvoering. www.valkwelding.com www.vdlgroep.com

SOFTWARE

Palfinger Ned-Deck maakt engineering grenzeloos Palfinger Ned-Deck investeert in een uitbreiding van zijn PLM-systeem. De multi-site techniek van PRO.FILE ETOR (Enterprice Transaction Oriented Replication) maakt

Maritime. Future in View.

het mogelijk dat engineers in de Palfinger-vestigingen in Barneveld en Vietnam met elkaar samenwerken. www.palfinger.nl www.plmexpert.nl

www.bachmann.info

Bachmann Integrated Automation Solutions win because of a proven system availability of more than 99.96 percent. We offer today advanced technologies for your future Marine and Offshore automation challenges above or below deck.

booth: 1511

oktober 2015

ADVERTORIAL

INTEGRATED PHOTONICS FOR FIBRE OPTIC SENSING IN DEFENSE Fibre Optic Sensing is a rapidly growing application field for Photonics Integrated Circuits (PIC) technology. PIC technology is regarded enabling for required performances and miniaturization of next generation fibre optic sensing instrumentation. So far a number of Application Specific Photonics Integrated Circuits (ASPIC) based interrogator systems have been realized as operational system-on-chip devices. These circuits have shown that all basic building blocks are working and complete interrogator on chip solutions can be produced.

Fibre Bragg Grating (FBG) sensors have been around for several decades and even applied for harsh environments in a wide range of market segments. Recent advances in Integrated Photonics however have led to readout systems which exhibit unprecedented performance in several fields. The readout units are extremely low mass, vacuum compatible, rigid and exhibit a high reliability. They can be configured to readout several sensors at the same time. Fast multiplexing will allow to readout hundreds of sensors with a single system and sensitivities down to nano-strain have already been demonstrated using interferometer on chip implementations. At this moment in time these technologies are being designed into multiple applications for demanding terrestrial market segments but it is felt that similar performance can be beneficial for several space applications as well. High reliability solutions for fibre optic sensing are being developed, combining the specifically required performance aspects for the different sensing applications: damage detection, impact detection, load monitoring, thermal mapping and shape sensing (including smart sensing concepts, datacom integration and redundant and time-interleaved sensing features). Fiber optics has been introduced already in the 80’s for military and defense purposes and the applications are numerous. Recently the importance of fiber optic sensing has been emphasized more and more, for instance at the SPIE.DSS: “Fiber-optic sensors have unique advantages with respect to size, cost, electromagnetic immunity, and electrical isolation,” and “Huge investments in the fiber-optic telecommunication market have led to more affordable components with higher performance.” In the late 1970s, “fiber-optic sensors were being developed primarily for aerospace and defense applications that included rotation measurement and underwater acoustic sensing.”. As another example the conference, Sensors for Next-Generation

Robotics, states “Improving the capabilities of cooperative robots could allow users to accomplish difficult physical tasks in hospitals, factories, or the battlefield,”. “But safety and sensing of human intent must also be considered when robots operate with humans.” and “One technology of considerable interest to robot safety, and to our conference, is multi-modal sensor arrays embedded in flexible substrates,”. Many more examples, challenges and possibilities can be named stating the need for innovation in sensing capabilities. Integrated Photonics as a development platform enables these needed innovations that are simply not possible with conventional systems. Requirements with regard to reliability, footprint, implementation in demanding environments, etc., can now be answered with the Integrated Photonics as one of the most exhilarating Next Generation technologies of these times.

Technobis Fibre Technologies BV Pyrietstraat 2 1812 SC Alkmaar The Netherlands T +31 (0)72 3020040 E info@technobis.com I www.technobis.com

SEW-EURODRIVE — Driving the world

KORT HOOGBOUW EN ROBOTISERING BIEDEN HÄNEL KANSEN De afgelopen vijf jaar maakte Hänel de omslag van standalone machines naar een conceptuele benadering: een combinatie van hardware, besturingssystemen en software om de wensen van de klant flexibel te kunnen oppakken. ‘We zijn met onze opslagsystemen actief in uiteenlopende branches en willen alle klanten zo goed mogelijk bedienen. Een bedrijf dat onderdelen wil Wim Mirer, vestigingsdirecteur Hänel Nederland: ‘De uitdaging is om robots en onze paternosterkasten en plateauliften qua besturing op opslaan voor zijn elkaar af te stemmen voor honderd procent veiligheid en een hoge productieproces of output.’ Foto: Hänel machinepark heeft nu eenmaal heel anmedicijntechniek, levensmiddelendere behoeften dan een e-commerceindustrie, groothandel, semicon en onderneming’, verklaart vestigingscleanrooms. ‘Opslag onder specifieke directeur Nederland Wim Mirer. ‘Bij en geconditioneerde omstandigde eerste gaat het om een zo klein heden kost doorgaans veel ruimte mogelijke opslagruimte, bij de tweeen per vierkante meter veel geld. Wij de om snelheid in het orderpicken. hebben daarop ingespeeld, onder Denk maar aan de reclameleus: vanmeer met speciale luchtfilterinstalladaag vóór 23.00 uur besteld, morgen ties en meerdere branchespecifieke in huis.’ aanpassingen in onze paternosterPuur voor het beperken van de kasten.’ In de toekomst ziet Mirer opslagruimte kan een klant volstaan kansen in hoogbouw. ‘Als de grondmet de machine (paternosterkast of prijs gaat stijgen, zullen bedrijven plateaulift). De snelheid van de mechaniek is echter begrensd en dan weer hoger gaan bouwen en daar kunnen wij met onze opslagsystemen komen slimme besturingssystemen op inhaken. Een bedrijf heeft niets en aansturing met software om de aan twintig meter hoogte als een hoek kijken. Met z’n conceptuele opslagsysteem, zoals een plateaulift, benadering wil Hänel klanten meer de gebouwhoogte niet volledig kan toegevoegde waarde bieden. ‘Hierbenutten.’ Een tweede trend waar voor inventariseren we eerst de huidige opslagsituatie. Vervolgens kijken Hänel op inzet, is robotisering bij het beladen en ontladen van paternoswe meer dan in het verleden naar de terkasten en plateauliften. ‘Daar zal routing en werkwijze, zodat onze zeker vraag naar zijn vanwege de plateaulift of paternosterkast een repeterende handelingen en de integraal onderdeel is van het intrabesparing op fte’s. De uitdaging is logistieke proces. Dit resulteert in een procesbeschrijving, routing, slot- om robots en machines qua besturing zo op elkaar af te stemmen dat ting en systeemkeuze’, vertelt Mirer. het proces honderd procent veilig en ‘Verder besteden we in ons advies betrouwbaar is voor omstanders en aandacht aan de total cost of ownerbedieners en een hoge output kan ship en begeleiden we de implemenrealiseren.’ tatie, onder meer door training.’ www.haenel.nl Deze aanpak stelt Hänel in staat andere markten aan te boren, zoals

Servomotoren Voor precisie en kracht in een krappe ruimte.

Uniek in Nederland: leverbaar in drie werkdagen.

010 – 44 63 700 www.sew-eurodrive.nl

SAMENONDERNEMEN Link Magazine signaleert fusies, allianties en overnames in de industrie. Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

OVERNAMES AANDRIJFTECHNIEK

Indutrade Benelux neemt EPG Hydraulistics over Indutrade Benelux heeft het Schiedamse EPG Hydraulistics overgenomen. EPG levert hydraulische componenten van gerenommeerde merken aan onder meer de machinebouw, scheepsbouw, offshore, landbouw, chemie en petrochemie in Nederland en België. Indutrade

Benelux maakt deel uit van het Zweedse, beursgenoteerde Indutrade AB, leverancier van technische componenten, systemen en services voor industriële nichetoepassingen. www.indutradebenelux.com www.epg.eu

SCHEEPSBOUW

Thecla Bodewes Groep neemt Scheepswerf Peters over Scheepswerf Peters in Kampen maakt onder Thecla Bodewes Groep een doorstart. Over de overname is ruim een jaar onderhandeld. De werf blijft de bekende Peters-schepen en innovatieve Greenstream-tankers (varend op

lng) bouwen. Eerste opdracht is de ombouw van een binnenvaarttanker voor een Zuid-Amerikaanse opdrachtgever. Scheepsbouwer en -reparateur Bodewes bezit werven in Harlingen, Hasselt en Meppel. www.scheepswerven-bodewes.nl

INSTALLATIETECHNIEK

Stork Doetinchem in handen van VINCI Energies VINCI Energies, leverancier van

energie- en informatietechnologie-

diensten, heeft Stork in Doetinchem overgenomen. De industriële en gebouwgebonden activiteiten worden voortgezet onder de merknamen Actemium (advies, ontwerp, bouw en onderhoud van industriële installaties) en VINCI Facilities (facilitaire dienstverlener, gespecia-

liseerd in integrale en multidisciplinaire totaaloplossingen in de gebouwgebonden omgeving). VINCI Energies (63.000 medewerkers, 9,3 miljard omzet) opereert in een hecht netwerk van 1.500 businessunits in vijftig landen. www.vinci-energies.nl

INDUSTRIËLE TOELEVERING

Aalberts Industries acquireert Ventrex Automotive Met de overname van Ventrex Automotive (50 miljoen euro omzet, 145 medewerkers) heeft Aalberts Industries zijn tak Industrial Controls versterkt. Het Oostenrijkse Ventrex is wereldwijd een vooraanstaande en innovatieve toeleverancier van onder meer hogedrukkleppen en -regulatoren

en compressoren voor de automobiel- en agrisector. Die activiteiten zijn complementair aan die van Aalberts’ Ventil Technik International (VTI), dat tevens actief is in onder meer de medische markt en in technische gassen. www.aalberts.com www.ventrex.com

ELEKTRONICA

Q.P.I. Group over naar Fineline Global Het Duits-Israëlische Fineline Global heeft de Helmondse Q.P.I. Group Holding overgenomen. Hiermee versterkt de leverancier van pcb’s en oplossingen voor de elektronica-industrie zijn aanwezig-

heid in de Benelux en CentraalEuropa. Vorig jaar acquireerde Fineline al KBL Circuits in Duitsland en IM-EX in Italië. Q.P.I. brengt specifieke kennis in van speciale pcb-constructies (flex-rigid)

Vraag meer informatie direct via internet aan!

Hänel Kantoor- en Magazijnsystemen Innovaties en perspectieven voor de intralogistiek De Hänel Lean-Lift® en de Hänel Rotomat® zijn hightechproducten voor de geautomatiseerde magazijntechniek. Overtuig uzelf van de vele voordelen van de Hänel magazijnsystemen. Vraag het onze specialisten. Zij vinden ook voor uw intralogistiek de passende magazijnoplossing.

oktober 2015

Hänel Kantoor- en Magazijnsystemen Nieuwland Parc 13a NL - 2952 DA Alblasserdam E-Mail: info@haenel.nl www.haenel.nl

en pcb-ontwerp plus een laboratorium voor printplaatonderzoek. Q.P.I. behoudt zijn naam.

www.qpigroup.com www.fineline-global.com

ALLIANTIES INDUSTRIËLE AUTOMATISERING

Dero neemt aandeel in Bosgraaf Productierobotfabrikant Dero uit Nieuw-Vennep heeft een 50-procentsbelang genomen in de Bosgraaf Group, fabrikant van productielijnen voor kaas en convenience te Joure. De deelneming past in de strategie van Dero Holding om klanten een compleet pakket

van robotica en kaasproductie, -handling en -verwerking aan te bieden. De ruim zeventig medewerkers gaan vanuit de bestaande locaties in Barneveld, Joure en Nieuw-Vennep nauw samenwerken. www.derobv.nl www.bosgraaf-group.nl

HIGHTECH SYSTEMEN

Fraunhofer start UT Project Center in Twente De Universiteit Twente (UT) en het Fraunhofer-instituut voor productietechnologie (Aken, D) gaan nauw samenwerken in toegepaste, technologische wetenschap. Op de UT-campus komt een ‘Fraunhofer Project Center voor Design & Production Engineering in Complex High-Tech Systems’, dat – geholpen door studenten van de UT en hogeschool Saxion – fundamenteel

SUCCES IS NIET DE SLEUTEL TOT

GELUK GELUK IS DE SLEUTEL TOT SUCCES.” ALBERT SCHWEITZER

onderzoek omzet in technologische toepassingen voor de industrie. De focus ligt op opdrachten die voortkomen uit vragen van de industrie en op internationale samenwerkingsprojecten. De samenwerking wordt gezien als een belangrijke stap in Twente’s verdere ontwikkeling als technologische topregio. www.utwente.nl www.fraunhofer.de

FOODINNOVATIE

Co-Creation Lab in Venlo open Brightlands Campus Greenport, op het voormalige Floriade-terrein in Venlo, krijgt vorm nu het Co-Creation Lab zich er heeft gevestigd. Studenten en bedrijven doen in deze ‘kraamkamer van nieuwe producten op het gebied van gezonde voeding’ samen onderzoek naar nieuwe voedselconcepten, smaak-

combinaties en bereidingswijzen. De Universiteit Maastricht doet in Greenport onderzoek naar de relatie voeding-gezondheid. En BrightBox (initiatief van Philips Lighting, Botany en HAS Hogeschool) experimenteert er met groenteteelt met kunstlicht. www.brightlands.com/co-creationlab

basis van onze werkwijze tijdens het vervullen van uw directie, management of senior sales positie. Capaciteiten en kennis zijn goed, maar het meest nastrevenswaardig zijn de juiste persoonlijkheid en motieven. Daarom zoeken wij naar de mens die we gelukkig maken met het aangebodene. Zodat zijn of haar karakter, loyaliteit en geestdrift het verschil

EXECUTIVE SEARCH

Van de Groep & Olsthoorn partner IESF Van de Groep & Olsthoorn, het executive search-bureau voor (senior) management- en directieposities in de industrie, is gekozen tot de exclusieve Nederlandse partner van de International Executive

Een betekenisvolle uitspraak van Albert Schweitzer. Het is de

Search Federation. IESF is het grootste internationale netwerk van executive search-bureaus, met een vertegenwoordiging in 22 landen. www.vandegroep.nl www.iesf.com

maken bij het verwezenlijken van uw organisatiedoelen én uw succes.

REP MAAKT GELUKKIG Wilt u weten op welke onnavolgbare wijze we dat al 10 jaar doen? Bel 026 351 0020 of kijk op www.rep-recruitment.nl.

CONSULTANCY

Berenschot en Fobiss in data science Berenschot Groep (organisatieadvies, hoofdkantoor in Utrecht) en Fobiss (systeemontwikkeling, Eindhoven) gaan samenwerken in Berenschot Intellerts, een nieuwe entiteit op het gebied van data science en consultancy. Vanuit dit

samenwerkingsverband willen beide partners ondersteunen bij het doorvoeren van organisatorische transformaties middels artificial intelligent software-oplossingen. www.berenschot.com www.fobiss.com

Specialist in directie, management en senior sales posities

KORT MASKERLOZE PCB-MACHINE LDI SYSTEMS GAAT PROEFDRAAIEN De innovatieve direct imaging-lasermachine van TNO’s spin-off LDI Systems gaat eind dit jaar proefdraaien in Helmond en Taiwan. De machine, Argus, fabriceert printed circuit boards (pcb’s) door patronen rechtstreeks (dus niet via de gangbare maskers) op de fotogevoelige

PERSONALIA Ilko Bosman

(foto) is toegetreden tot het managementteam van de 3D-metaalprint start-up Additive Industries. Harry Kleijnen is daar benoemd tot manager process & application development. Paul van de Graaf is aangesteld als

directeur business development van octrooien merkenbureau Arnold + Siedsma.

lagen te schrijven. TNO wist de LDItechnologie (laser direct imaging) ook voor het pcb-soldeermasker, dat weinig gevoelig is voor licht, geschikt te maken. Daartoe werd een efficiënte, gepatenteerde Light Engine ontwikkeld. De Argus, die bij LDI Systems in Helmond wordt uit-

ontwikkeld en ongeveer een half miljoen euro gaat kosten, werkt vier keer sneller dan gangbare machines en levert een hoge kwaliteit tegen lage kosten. Met snelle productwisselingen is de Argus met name voor kleine en middelgrote series geschikt. TNO heeft een belang van zeventig

procent in het in 2013 opgerichte bedrijf; de rest is in handen van de Taiwanese investeerder WisePioneer. Die heeft goede toegangen tot de gehele Aziatische markt, waar bijna negentig procent van de wereldwijde pcb-fabricage plaatsvindt. www.ldi-systems.com

Mark van Zutphen is aangesteld als

Paul Bron is Marcel Spijkers op-

Jan Kimpen, bestuursvoorzitter van

managing director sourcing bij Nedap. Hij komt van VDL ETG.

gevolgd als algemeen directeur van Schneider Electric Nederland. Spijkers is vice president marketing simplification geworden.

het UMC Utrecht, treedt op 1 januari in dienst van Philips. Zijn rol is om, rechtstreeks rapporterend aan ceo Frans van Houten, Philips HealthTech op het spoor te zetten van betere uitkomsten voor patiënten tegen lagere kosten.

Sijbrand de Jong, hoogleraar experi-

mentele natuurkunde aan de Radboud Universiteit, is benoemd tot voorzitter van de raad van Europees onderzoeksinstituut voor deeltjesfysica CERN. Dave Blank is benoemd tot chief scien-

tific ambassador van de Universiteit Twente. Hij was wetenschappelijk directeur van MESA+. Die functie is overgedragen aan Guus Rijnders en Jeroen Cornelissen. Zij vormen samen met technisch-commercieel directeur Janneke Hoedemaekers het interim managementteam van MESA+.

Jan Eysermans is de nieuwe directeur

van Philips in Drachten. Zijn voorganger, Rob Karsmakers, gaat in z’n nieuwe

functie andere Philips-vestigingen op het spoor van ‘smart’ fabriceren zetten.

Mark Linde is aangetreden als coo

van Huisman Equipment. Hij kwam van Imtech Marine.

Piet Besselink treedt eind dit jaar af

als bestuurslid van Royal HaskoningDHV. De andere leden van de raad van bestuur – Erik Oostwegel (voorzitter), Jaska de Bakker (cfo) en Henry Rowe – nemen zijn taken over.

Connect Group heeft Klaus Kroesen, afkomstig uit de Duitse electronicaindustrie, benoemd tot lid van de raad van bestuur.

oktober 2015

<ĂŶƐĞŶ ďĞŶƵƩĞŶ ŝƐ ŶŝĞƚ ǀĂŶǌĞůĨƐƉƌĞŬĞŶĚ /W> ĚǀŝĞƐ ďǀ ,ŝŐŚ dĞĐŚ ĂŵƉƵƐ ϵ ϱϲϱϲ ŝŶĚŚŽǀĞŶ

<ĂŶƐĞŶ ŬƵŶŶĞŶ ďĞŶƵƩĞŶ ǀƌĂĂŐƚ ŽŶĚĞƌŶĞŵĞƌƐĐŚĂƉ ĞŶ ĞĞŶ ŽƌŐĂŶŝƐĂƟĞ ĚŝĞ ƐŶĞů ŬĂŶ ƌĞĂŐĞƌĞŶ ĚŽŽƌ ŇĞǆŝďĞůĞ͕ ůĞĂŶ ƉƌŽĐĞƐƐĞŶ ĞŶ ƐůŝŵŵĞ ĂƵƚŽŵĂƟƐĞƌŝŶŐ͘

DŽĞƚ Ƶ ŬĂŶƐĞŶ ǀŽŽƌďŝũ ůĂƚĞŶ ŐĂĂŶ͍ EĞĞŵ ĚĂŶ ĞĞŶƐ ĐŽŶƚĂĐƚ ŽƉ ŵĞƚ IPL͘ IPL ƌĞĂůŝƐĞĞƌƚ ǀĞƌďĞƚĞƌŝŶŐĞŶ ĚŝĞ ŽƉ ŬŽƌƚĞ ƚĞƌŵŝũŶ ƌĞƐƵůƚĂƚĞŶ ŽƉůĞǀĞƌĞŶ͘ ŽĚĂƚ Ƶ ŐĞĞŶ ŬĂŶƐ ŚŽĞŌ ƚĞ ŵŝƐƐĞŶ͙͙ IPL ŚĞůƉƚ Ƶ ĚĞ ũƵŝƐƚĞ ŬĞƵǌĞƐ ƚĞ ŵĂŬĞŶ͘ tĞ ŝĚĞŶƟĮĐĞƌĞŶ ŵŽŐĞůŝũŬŚĞĚĞŶ ĞŶ ǀŽĞƌĞŶ ǀĞƌďĞƚĞƌŝŶŐĞŶ ŝŶ ǁĞƌŬƉƌŽĐĞƐƐĞŶ ĚŽŽƌ͘ KŽŬ ŚĞůƉĞŶ ǁĞ ďŝũ ĚĞ ƐĞůĞĐƟĞ͕ ŝŵƉůĞŵĞŶƚĂƟĞ ĞŶ ŽƉƟŵĂůŝƐĂƟĞ ǀĂŶ ďĞĚƌŝũĨƐƐŽŌǁĂƌĞ͘

IPL ŝƐ ŽŶĂĬĂŶŬĞůŝũŬ͘ hǁ ďĞůĂŶŐ ƐƚĂĂƚ ĚƵƐ ĂůƟũĚ ǀŽŽƌŽƉ͘

lt u a a h r e Wanne ialist bij? spec n e e r e

WŽƐƚďƵƐ ϳϳϱ ϱϲϬϬ d ŝŶĚŚŽǀĞŶ d нϯϭ ;ϬͿϰϬ ϳϱϬ ϱϱ ϵϬ ŽĸĐĞΛŝƉů͘Ŷů ǁǁǁ͘ŝƉů͘Ŷů

AGENDA 8 ZLOW GH PRGHUQVWH HQ HIĖ FLúQWVWH WUHQGV LQ]HWWHQ" 8 ZLOW GRRUORRSWLMGHQ YHUNRUWHQ HQ PDFKLQHEHWURXZEDDUKHLG YHUKRJHQ" :LM UHLNHQ X QLHXZH SHUVSHFWLHYHQ DDQ WE ARE THE ENGINEERS 2) 352'8&7,9,7<

3 NOVEMBER 2015 HIGH TECH PROJECTMANAGER (EVENT) EINDHOVEN Tweede editie van event met lezingen, praktijkcases en workshops over het thema projectmatig werken in een r&domgeving. Zie: www.mikrocentrum.nl

3-5 NOVEMBER 2015 TREF–TECHNIEK (EVENT) - VENRAY Bedrijven uit de Nederlandse maakindustrie presenteren zich op een ludieke wijze. Thema: ‘De schakel tussen mens en techniek’. Zie: www.evenementenhal.nl/treftechniek

3-6 NOVEMBER 2015 EUROPORT 2015 (EXPO EN CONGRES) ROTTERDAM Internationaal technologie-event voor maritieme industrie, met op 5 en 6 november baggerconferentie CEDA. Bijna 30.000 bezoekers, ruim 1.100 exposanten uit veertig landen. Zie: www.europort.nl, www.cedaconferences.org

neerd met nieuwe gebruikersbeurs voor kunststoftechnologie. Zie: www.fmb-messe.de

ruim 300 exposerende bedrijven/kennisinstellingen en uitgebreid congresprogramma. Zie: www.precisiebeurs.nl

10 NOVEMBER 2015

24 NOVEMBER 2015

NIDAYS (EVENT) - EINDHOVEN Event van National Instruments (NI) staat in teken van het industriële Internet of Things. Lees ook elders in deze Link. Zie: netherlands.ni.com/nidays

HEALTH TECH EVENT - EINDHOVEN Conferentie met expositie over de laatste ontwikkelingen in medische technologie, waaronder connected devices, robotic telemedicine, fotonica, nanotube sensors en wearables. Zie: www.healthtechevent.com

25 NOVEMBER 2015

10 NOVEMBER 2015 WATERBOUWDAG 2015 - ROTTERDAM Jaarlijks evenement voor waterbouwers uit Nederland en België met dit jaar als thema ‘Waterbouw; kunst of kunde?’. Zie: www.waterbouwdag.nl

18 NOVEMBER 2015 FLOATING BIG DATA (SEMINAR) ROTTERDAM Deskundigen uit de domeinen rail en automotive delen in dit Sioux Seminar hun praktische ervaringen met big data. Zie: www.sioux.eu

1 DECEMBER 2015 BUSINESS SOFTWARE EVENT ’S-HERTOGENBOSCH Event van Mikrocentrum, lees het artikel elders in deze Link. Zie: www.business-software-event.nl

8-10 DECEMBER 2015

1 DECEMBER 2015 MOTION & DRIVES 2015 (EVENT) HILVARENBEEK Nieuw event van Mikrocentrum met als thema ‘Your motion in control’. Zie: www.mikrocentrum.nl

18-19 NOVEMBER 2015 4-6 NOVEMBER 2015

PRECISIEBEURS 2015 (EXPOSITIE EN FMB 2015 (VAKBEURS) - BAD SALZUFLEN (D) CONGRES) - VELDHOVEN Elfde editie van de vakbeurs voor Vijftiende editie van event voor profesmachinebouwtoeleveranciers, gecombi- sionals in de precisietechnologie, met

DUTCH INDUSTRIAL SUPPLIERS AWARDS 2015 (EVENT) - UTRECHT Veertiende editie, met prijzen voor de best knowledge supplier, best logistics supplier en best customer. Talkshow rond thema ‘Ketenaansprakelijkheid – samen verantwoordelijkheid’. Organisatie: Link Magazine, met ING, ISAH en NLO. Lees ook elders in deze Link. Zie: www.linkmagazine.nl

3 DECEMBER 2015 MACHINEBOUW (EVENT) - SOESTERBERG Event van federatie van brancheverenigingen FHI. Zie: machinebouwevent.nl

ELEKTRO VAKBEURS - HARDENBERG Vakbeurs met Industry Experience Tour langs bedrijven uit de elektrotechnische industrie. Zie: evenementenhal.nl/elektro

8-10 DECEMBER 2015 NEW INDUSTRIES (VAKBEURS) GORINCHEM Beurs rond fabriek van de toekomst, met gelijktijdig vakbeurs Engineering Materials. Zie: www.evenementenhal.nl/newindustries

Komt u ook? Thema: “Connectivity for Smart Industry” • Software voor productie-, engineering- en handelsbedrijven • Alles over: ERP, PDM/PLM, BI, CRM, PCF, SCF, planning, • • • • •

kwaliteitsmanagement, voorraadbeheer, service & maintenance, MES, documentbeheer, sharepoint, CAD, CAM etc. Uitgebreide expositie met 75 specialistische bedrijven Congres programma met 30 lezingen, paneldiscussie en workshops Kennis over optimalisatie, implementatie en integratie U ontmoet 600 vakgenoten & experts Gratis entree voor gebruikers business software

Bedrijfsprocessen & Software

SALES & MARKETING

APPS

CRM/PCF/SCF

SOFTWARE VOOR KWALITEITSMANAGEMENT

DASHBOARDS/ BI

LOGISTIEK, PRODUCTIE & ASSEMBLAGE ERP/MES/WMS/APS/ VOORRAAD

Smart Industry

Vakbeurs & Congres

Samenwerken in de keten

Dinsdag 1 december 2015 - 09.00 tot 17.30 uur 1931 Congrescentrum Brabanthallen, ‘s-Hertogenbosch

ENGINEERING & DEVELOPMENT PLM/PDM/CAD/CAM/ DIGITAL MANUFACTURING MAINTENANCE/SIMULATION & ANALYSIS

SERVICE & ONDERHOUD

DOCUMENTBEHEER/ SHAREPOINT

ASSETMANAGEMENT/ SERVICE/ONDERHOUD/ SPARE PARTS

Schrijf u snel in: www.business-software-event.nl

Festo BV Duurzaam innoveren begint met Festo. Met onze ideeën over Total Cost of Ownership en SMART-logistics en met aantoonbare resultaten bieden wij u graag de mogelijkheid om uw kosten te verlagen en uw concurrentiekracht te vergroten. Transparantie is daarbij ons uitgangspunt.

015 2518890 www.festo.nl oktober 2015

Maakbedrijven renderen met Isah Business So ware Isah Business Software vormt de spil van alle bedrijfsprocessen en biedt volledig inzicht en overzicht. De so ware is toegespitst op de maakindustrie en wordt wereldwijd in vele branches toegepast. Wij investeren continu in Research & Development om vandaag, maar ook over 10 jaar te voldoen aan de wensen en eisen van het maakbedrijf. Daarbij hebben we een duidelijk

Kennismaken? Kijk op isah.nl of bel 088 4724 000

doel voor ogen: het maakbedrijf beter laten renderen. Dat is de inzet van onze mensen, organisatie en business so ware.

DE NUMMER

SOFTWARE VOOR DE MAAKINDUSTRIE.