link 2019, 01 by henjuitgevers.nl

D E VE R B I N D I N G TU SS E N TEC H N O LO G I E, MAR KT E N M E N S

Magazine Magazine

februari 2019 | nummer 1 | jaargang 21

THEMA ARBEIDSPRODUCTIVITEIT HIGHTECH SCOORT GOED, MAAR KAN (VEEL) BETER TOPIC

DE LANGE MARS NAAR ZERO DEFECTS IN EMS ‘PLEISTERS PLAKKEN HELPT NIET, DUS WE DOEN HET ZELF’ PRODRIVE TREKT SAMEN MET KLANTEN OP OM BACKLOG WEG TE WERKEN ‘JA, OOK EERSTE KERSTDAG WAS HET HIER VOL BEZET’

MARC EVERS VAN KMWE:

‘VOOR ROBOTISERING HOEVEN WE NIET BANG TE ZIJN’

pneumatisch elektrisch digitaal

Your motion pneumatic | electric | Our solution

www.festo.com/nl

Magazine

1/19

D E VE R B I N D I N G TU SS E N TEC H N O LO G I E, MAR KT E N M E N S

14 THEMA

TOPIC

ARBEIDSPRODUCTIVITEIT: HIGHTECH SCOORT GOED, MAAR KAN (VEEL) BETER De afgelopen tien jaar is de arbeidsproductiviteitsgroei in de hightech afgevlakt. Dat terwijl er in die periode veel nieuwe productietechnologie beschikbaar kwam. Hoe komt dat? Door gebrek aan goede mensen? Een verkeerd gebruik van slimme machines? Of ligt het misschien aan het management?

BRAND PRODRIVE TREKT SAMEN MET KLANTEN OP OM BACKLOG WEG TE WERKEN

‘JA, OOK EERSTE KERSTDAG WAS HET HIER VOL BEZET’ ‘What doesn’t kill you, makes you stronger.’ Die wijsheid zou nog wel eens kunnen opgaan voor Prodrive in Son bij Eindhoven. De brand van begin december kost niet alleen veel tijd en geld, maar maakt ook glashelder hoe belangrijk de betrokkenheid van de medewerkers is voor Prodrive, en hoe belangrijk Prodrive is voor haar klanten. Link sprak met nauw betrokkenen die al weken keihard aan het werk zijn.

47 PRODUCTIVITEIT MARC EVERS VAN KMWE: ‘WE MOETEN HET ECHT VAN ROBOTISERING HEBBEN’

KMWE KIJKT HOE COBOTS, SMART BEAMERS EN AGV’S HET VERSCHIL KUNNEN MAKEN KMWE in Eindhoven ziet de omzet zowel in de systeembouw als in de componentenproductie met dubbele cijfers stijgen. Het bedrijf wil nog sterker groeien met de huidige workforce. En dat kan volgens Evers maar op één manier: door een steeds hogere graad van automatisering, zeker als het om de componententak gaat.

TOPIC DE LANGE MARS NAAR ZERO DEFECTS IN EMS

‘PLEISTERS PLAKKEN HELPT NIET, DUS WE DOEN HET ZELF’ De controle over het proces steeds verder verbeteren om stapjes richting zero defects te blijven zetten. Steeds beter en sneller produceren. Daarin investeren bedrijven als Matas Electronics en tbp Electronics fors. Het vraagt heel flinke inspanningen.

PROCESVERBETERING

App Axians dankzij bouwblokken snel en tegen relatief lage kosten ontwikkeld Productie automatiseren, business innoveren

PLM-oplossing stroomlijnt product lifecycle process ASM verbetert vrijgaveproces productdata met digital twin

OVER HIGHTECH STARTERS EN HUN INNOVATIES, FINANCIERINGSPROBLEMEN EN ANDERE UITDAGINGEN

STRATEGIE

Met onder meer een verhaal over sexy start-up Lightyear, die volgend jaar een schone zonneauto op de markt wil brengen met een actieradius tot 800 kilometer. Een auto die ook nog eens heel mooi is om te zien.

Festo-cto moet als nieuwe voorzitter brug slaan tussen Industrie 4.0 en het mkb Frank Melzer wordt niet onrustig van forse Chinese investeringen in AI

Selo staat aan het begin van omvangrijk implementatietraject software Wereldwijde markt, Japanse partner, lokale supply base

ZIE VERDER PAGINA 5

februari 2019

VDL ETG HAS VACANCIES FOR: SYSTEM ARCHITECT PROJECT MANAGER MECHANICAL ENGINEER

Do you like technical challenges? Development and production on the edge of what is possible? Then VDL ETG is a perfect match for you! With 2,000 colleagues we work on complex and innovative mechatronic systems for high-tech production equipment for the further development of computer chips, breakthroughs in fighting diseases, study the universe and understanding the details in cells and molecules.

SOFTWARE ENGINEER MANUFACTURING ENGINEER PROGRAM MANAGER QUALITY ENGINEER

www.werkenbijvdl.nl recruitment@vdletg.com

Working at VDL ETG means a lot of freedom and diversity. Diversity in projects and customers, freedom through the amount of responsibility you will get within your job. You will be working with state-of-the-art techniques to improve products and production processes. The combination of engineering and high-tech production facilities is what makes VDL ETG a unique employer with lots of career opportunities at home and abroad.

VDL Enabling Technologies Group bv De Schakel 22 • 5651 GH Eindhoven • The Netherlands T +31 (0)40 263 86 66 • info@vdletg.com • www.vdletg.com

EN VERDER:

MARTIN

7 27

UIT DE MARKT

BEDRIJFSPROFIEL 3T viert 25-jarig jubileum na verdubbeling in 2018 Eigen ingrediënten voor klantspecifieke elektronica en embedded systemen

SAMENWERKEN IN DE KETEN Nuancering op Link-conclusie ‘Uitbesteden van ontwikkeling komt traag op gang’ Samenwerken is een strategische competentie

DIENSTVERLENING HEIDENHAIN opent Application Center bij de vestiging in Ede ‘Klanten gebruiken vaak maar klein gedeelte van besturingssysteem’

CIRCULAIRE ECONOMIE Apex Dynamics helpt poolreizigers emissievrij over Antarctica te rijden Niet gehaald, maar zeer geslaagd

COLUMN Samenwerken in de Smart Industry heeft nieuwe juridische gevolgen

SOFTWARE Trammelant in SAP-licentieland Veel onduidelijkheid over verrekening ‘indirect gebruik’ software

PRODUCTIEVERBETERING De Brabantse Metaaldagen: nieuw event met innovatief concept Nu stappen zetten in procesverbetering

STANDAARDEN Groothandel Jongeneel zet ‘megagrote stap’ in ketenstandaardisering ‘Dag doolhof, hallo logica’

COLUMN Bedrijven produceren niet alleen CO2, maar lossen ook maatschappelijke problemen op

INNOVATIE TU en TNO werken in QuTech aan demonstrators voor de industrie De quantumrevolutie begint in Delft

73 75

UIT DE MARKT (vervolg)

AGENDA

COLUMN Blockchaintoepassingen maken de industrie een stuk slimmer

VOORDEEL

Een van de meest rake gezegdes die aan wijlen Cruijff worden toegedicht is: ‘Elk nadeel ‘heb’ zijn voordeel.’ In deze Link een verslag van een platformbijeenkomst over productiviteit. Waarin aan bod komt dat boekhouders aan de top van een onderneming als nadeel hebben dat de focus te sterk op de cijfers – lees het rendement – komt te liggen. Met als voordeel dat die gerichtheid op harde resultaten en efficiëntie tegenwicht kan bieden aan de zwevende ingenieur die zich verliest in technologische fijnslijperij. Ook zijn er veel situaties waarin het omgekeerde geldt: elk voordeel ‘heb’ zijn nadeel. Ook in deze uitgave een artikel over hoe tbp er met zijn vaste toeleveranciers in geslaagd is in een recordtijd een kopie van een bestaande SMT-lijn te installeren en up and running te krijgen. Het nadeel daarvan is echter dat er nu een 36 meter lange lijn staat die – net zo min als zijn voorgangers – is geïntegreerd. De bediening ervan vraagt operators die bij voorkeur toevallig toch in training zijn voor de marathon. In deze twee gevallen is het de vraag of dat voordeel wel opweegt tegen dat nadeel, en andersom. Soms is die onbalans direct zeer evident. Stel je bent Lex Hoefsloot en je geeft leiding aan Lightyear. Het voordeel daarvan is dat je de eer hebt met innovatieve technologie een baanbrekende auto op de markt te brengen die als een bijnaperpetuum mobile alle concurrentie kansloos achter zich laat. Het nadeel is dat de concurrent sneller met iets nog beters kan komen en je afgaat door een zijdeur. Maar, ben je voor die ceo-rol genoeg ondernemer – en Hoefsloot is dat volgens mij – dan neem je dat afbreukrisico gemakkelijk voor lief. Soms ook lijkt die onbalans groot, maar kan het uiteindelijk heel anders uitpakken. Stel je bent Pieter Janssen, ceo van Prodrive in Son, waar begin december een grote brand uitbrak. Het nadeel behoeft geen toelichting en is, in termen van verloren geld en tijd, zonder meer zeer omvangrijk. Maar vervolgens ga je aan de slag en zijn je mensen weken bijeen om samen de nood te lenigen. Dan ontdek je ineens en exact wat je aan welk personeelslid hebt. Dan kom je erachter dat je over een hecht medewerkersbestand beschikt waar je de komende jaren de nodige uitdagingen vol vertrouwen mee kan aangaan. Daar kan geen vlottenbouwweekend in de Ardennen tegenop. Met hen ga je redderen, om orders toch nog min of meer op tijd de deur uit te krijgen. En dat in teams waarin ook de klanten goed vertegenwoordigd zijn, en delen in het leed. In tijden van nood leer je zo ook je klanten heel goed kennen. Daar kan geen customer intimacy-traject tegenop. Het is alweer een paar jaar geleden dat ik over deze eerstelijns toeleverancier met zoveel diep respect hebben horen praten.

MARTIN VAN ZAALEN Hoofdredacteur Link Magazine

COLOFON Magazine

COLOFON

Link Magazine is een managementblad over eigentijdse vormen van samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven, (semi-)overheid, universiteiten en hogescholen. Link Magazine verschijnt zesmaal per jaar.

JAARGANG 21, NUMMER 1, FEBRUARI 2019 UITGEVER H&J Uitgevers Mireille van Ginkel Bosscheweg 76 5151 BE Drunen (010) 451 55 10 06 51 78 41 97 uitgever@linkmagazine.nl www.linkmagazine.nl

RAAD VAN ADVIES ing. P.A.M. van Abeelen (ISAH), J. Beernink MSc (Golden Egg Check), ing. D.M. van Beers (Festo BV), J.C.A. Buis MBA (RR Mechatronics), ing. B. Draaijer (V en M Regeltechniek), F.M. Eisma (Trumpf Nederland), ir. J.F.M.E. Geelen (Océ), ir. R. van Giessel (voormalig ceo Philips CFT), H. Gijsberts (Thermo Fischer), ir. M.H. Hendrikse (NTS-Group, HTSM-boegbeeld), ing. J.B.P. Hol (Legrand Group), ir. T.J.J. van der Horst (TNO), ir. M.W.C.M. van den Oetelaar (Bosch Rexroth), dr. ir. M. Peters (president & ceo Moba Group), dr. ir. D.A. Schipper (Demcon), E. Severijn (Siemens PLM Software Benelux), J.A.J. Slobbe (ITM Group), H.G.H. Smid (Variass Group), ir. W.W.M. Smit MMC (DBSC Consulting), ing. N.J.F. van Soerland MBA (Philips Healthcare), ir. H.H. Tappel (Bronkhorst High-Tech), W.B.M. van Wanrooij (IBN Productie), ir. S.J. Wittermans (ASML) HOOFDREDACTIE Martin A.M. van Zaalen EINDREDACTIE Pim Campman, Lucy Holl, Wilma Schreiber redactie@linkmagazine.nl AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE Jos Cortenraad, Hans van Eerden, Wouter Hoeffnagel, Tom van der Horst, André Kamps, André Ritsema, Daniel de Vries COVERFOTO Bart van Overbeeke GRAFISCHE VORMGEVING Primo!Studio, Delft DRUK Veldhuis Media, Raalte

martin.vanzaalen@linkmagazine.nl @MartinvanZaalen #linkmagazine.nl

ABONNEMENTEN u 70,50 per jaar ADVERTENTIE-EXPLOITATIE John van Ginkel john.vanginkel@linkmagazine.nl (010) 451 55 10, 06 53 93 75 89 VOLGEND NUMMER Het eerstvolgende nummer van Link Magazine verschijnt 12 april 2019. Het thema van dit nummer is ‘Human capital: het gaat niet om talent, maar om doorzettings- en aanpassingsvermogen’

ISSN 1568 - 1378 Niets uit Link Magazine mag worden overgenomen of gereproduceerd zonder toestemming van de uitgever. Deze uitgave is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Desondanks kan de uitgever geen aansprakelijkheid aanvaarden bij eventuele onjuistheden. Aan de inhoud van deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend.

februari 2019

De eerste volautomatische Laser. Zorgt voor het gehele proces: Van de tekening tot en met het gesorteerde deel.

Bent u al toe aan een doorbraak in lasersnijden? Ervaar een revolutionair nieuw machineconcept, welke uw doorlooptijden halveert. De intelligente volautomaat neemt alle processtappen over. EĂŠn druk op de knop programmeert uw snij- en uitlaadproces, snijdt uw delen hoogdynamisch en sorteert automatisch. Ontdek de TruLaser Center 7030: www.trumpf.info/cltkn9

UIT DE MARKT EXPECTATIONS FACILITEERT KETENSAMENWERKING In een snel veranderende wereld is het moeilijk om steeds met de markt mee te bewegen. Dit vraagt veel van een organisatie. Wat is de juiste koers voor de komende tijd en nog belangrijker: hoe realiseren we die, hebben we de juiste competenties in huis? Expectations heeft een methode ontwikkeld dat hierbij kan helpen. ‘Het gaat natuurlijk allemaal over het blijvend creëren van waarde voor klanten’, zegt Mike van Beek, directeur van Expectations in Wehl. Met name in de maakindustrie gaat

het vaak over méér dan het technische product en het onderhoudscontract dat geleverd wordt. Dit doet de concurrentie namelijk ook. ‘Uit eigen ervaring blijkt dat bijna alle klanten, een verwachting hebben die betrekking heeft op samenwerken, meedenken en co-creëren. Het zijn juist deze kansen waar je graag direct met je klant over in gesprek gaat en die je met twee handen aangrijpt. Expectations helpt de verwachtingen in kaart te brengen en analyseren volgens een bewezen

ANTERYON IN CHINESE HANDEN Het Chinese bedrijf Jingfang Optoelectronics neemt de Eindhovense opticaspecialist Anteryon over. De Haagse investeringsmaatschappij Beauchamp Beheer behoudt een minderheidsbelang in het in 2006 van Philips afgesplitste bedrijf, dat zich afgelopen zomer als eerste vestigde op de nieuwe Brainport Industries Campus (BIC). Anteryon maakte indertijd lensjes voor productieapparatuur voor cd’s en dvd’s. Door de jaren heen kwamen daar tal van nieuwe toepassingen bij,

zoals in landmeters, naalden voor weefselonderzoek, oogchirurgiescanners en meetapparatuur die groenten en fruit scant op versheid. Ook leverde Anteryon precisieglas aan ASML. Aan de nieuwe eigenaar, met Suzhou als thuisbasis, gaat Anteryon keytechnologie leveren voor de ontwikkeling van minuscule optische oplossingen voor onder meer smartphones en autobeveiligingssystemen. www.anteryon.com

aanpak. Met behulp van eigen klanten krijgen bedrijven een outside-in view. Verwachtingen worden vertaald naar acties die bijdragen aan de strategie. De aanpak versterkt de samenwerking en dialoog met de klant. Waar ligt de klant wakker van? Waar is het mogelijk om te helpen om nog méér waarde te creëren voor zijn of haar klant?’ Tegelijkertijd Directeur Mike van Beek. Foto: Expectations maakt het de interne organisatie belangrijkste schakel in de relatie klantgerichter, volgens Van Beek. met de klant. ‘Bedrijven die in staat ‘Het mooie van de aanpak is, dat medewerkers het helemaal zelf doen. zijn om aan te sluiten op het juiste niveau bij wat de klant verwacht, Ze gaan niet op cursus om na enige tijd weer te verzanden in oude patro- versterken de relatie. De aanpak nen. We bieden ze een hulpmiddel in heeft een positief effect op de betrokkenheid van medewerkers en het combinatie met een denkmodel dat resultaat.’ een onderdeel wordt van het dagewww.expectations.nl lijkse werk.’ Medewerkers zijn de

HEXAGON EFFENT PAD NAAR SMART FACTORY Hexagon Manufacturing Intelligence (HMI), specialist in meet- en productieoplossingen en onderdeel van het Zweedse Hexagon-concern, heeft vorige maand een nieuwe tak gevormd, Hexagon Production Software. In dit productiesoftwarebedrijf bundelt HMI een drietal acquisities van de afgelopen vijf jaar: Vero Software, FASys en Spring Technologies. Vero Software is specialist in CAD/CAM, FASys ontwikkelt beheersoftware voor gereedschappen en bedrijfsmiddelen, en Spring Technologies biedt CNCsimulatietechnologie voor werkvoorbereiding. Het productiesoftwarebedrijf dient als aanvulling op HMI’s ontwerp-, engineering- en metrologiebedrijven, aldus een persbericht, ‘zodat we unieke oplossingen voor onze productieklanten kunnen ontwikkelen’. Het doel is HMI’s ervaring in het benutten van data in alle fases van het productieproces te gebruiken om autonomous connected ecosystems te creëren. ‘Het

verzamelen en analyseren van meetgegevens en die actief gebruiken, moet klanten het vertrouwen geven om hun productiesnelheid te verhogen en de productiviteit te verbeteren, terwijl de kwaliteit van het product ook omhooggaat.’ Het past in de positionering van Hexagon als wereldmarktleider op het gebied van digitale oplossingen die dergelijke autonome, verbonden ecosystemen mogelijk maken. ‘Uiteindelijk staat Hexagon de smart factory voor ogen. Machines en systemen onderling laten communiceren, à la autonome auto’s, zodat grondstoffen, halffabricaten en producten autonoom hun weg kunnen vinden door de fabriek’, zegt directeur Ton Derksen van Vero Software Nederland in Ede. ‘Er is gezocht naar synergie tussen de verschillende softwareoplossingen voor het valideren van productontwerpen en productieprocessen. Denk aan procesmatig meten: waar zitten afwijkingen in het productieproces,

waar en wanneer moet er worden gecorrigeerd? Meetresultaten worden teruggekoppeld naar freesbank, CAM-programma of zelfs CADontwerp. Een concreet voorbeeld zijn meettasters van Hexagon op een freesmachine die samenwerken met de nieuwe applicatie Vero Inspect, voor het meten van producten tijdens het bewerkingsproces.’ HMI heeft volgens Derksen een unieke positie in de markt, omdat het met zijn software meer nadruk legt op de werkvoorbereiding en kwaliteitscontrole dan collega-CAD/CAMaanbieders, die zich vooral richten op het conceptuele en functionele ontwerp. In Ede ziet Derksen de voordelen van de bundeling binnen HMI. ‘Wij blijven hier focussen op plaatwerk, met de Radan-software. Maar in softwareontwikkeling zullen wel steeds meer kennis en tools worden uitgewisseld tussen de verschillende producten. Zo gaan wij profiteren van de introductie van 3D CAD-

tools die helpen om ontwerpen aan te passen op maakbaarheid of om gereedschappen te ontwerpen. Die zullen ook voor plaatwerk beschikbaar komen.’ Verder zal de combinatie van bewerkingen – bijvoorbeeld eerst een plaatuitslag maken in Radan, dan frezen en tappen, en vervolgens opnieuw met hulp van Radan kanten – gemakkelijker worden in de geïntegreerde softwareomgeving van Hexagon. En de software voor gereedschapbeheer van FASys, dat nu op verspaning is gericht, zal ook ponsen en kanten van plaatwerk gaan bestrijken, meldt Derksen. Intussen moet hij met zijn vijftien medewerkers alle zeilen bijzetten om de gestage groei bij te benen. ‘We hebben vier vacatures die we snel moeten invullen. Onze focus ligt nu op bestaande klanten zo goed mogelijk helpen.’ www.hexagonmi.com www.radan.nl

februari 2019

UIT DE MARKT PLATFORM VOOR PRODUCTMANAGERS Productmanagement is bij kleine en middelgrote oem’ers in de maakindustrie vaak een miskend gebied. Het belang voor het bedrijf wordt onvoldoende erkend. Veel productmanagers, of wat hun functiebenaming ook is, komen uit een technische functie en breken zich vaak het hoofd over de business- en marketingaspecten van productmanagement. Reden voor technologienetwerk The House of Technology om een platform voor productmanagers in het leven te roepen, ProM-club geheten. Diverse middelgrote oem’ers hebben al belangstelling getoond, waaronder Vencomatic, ASM Laser Separation International, Nooteboom Trailers, IME Medical Electrospinning en Marel. Dat meldt Joost van de Griendt, die samen met Bart Gras en Luc Jansen de ProM-club gaat trekken. ‘Ze hebben bijvoorbeeld naar een opleiding voor hun productmanagers gezocht, maar konden die niet vinden. Wat er is aan opleiding, is op B2C gericht.

februari 2019

In de B2B spelen geheel andere issues, in een technische omgeving wordt meer gevraagd van productmanagers. Ze moeten over productkennis beschikken, de klant kennen en verstand van marketing hebben. Dat is toch anders dan wanneer het over shampoo gaat. Het product en de prijsstelling zijn anders, verschillende klanten stellen verschillende eisen en ze denken ook met je mee. De levenscyclus van producten is meestal ook veel langer en de impact van een update is groter.’ Kortom, er is behoefte aan een vertrouwde omgeving om dit soort zaken te bespreken. ‘Productmanagers krijgen steeds meer met software, big data en services te maken. Tegen welke issues lopen ze bij klanten aan, hoe kunnen ze er geld mee verdienen?’ The House of Technology heeft veel ervaring met dit soort netwerken, aldus Van de Griendt. ‘We organiseren al zes jaar lang vergelijkbare bijeenkomsten voor cto’s en hebben

inmiddels drie CTO-clubs: voor kleine en middelgrote oem’ers, voor grote en kleinere toeleveranciers. Met de ProM-club mikken we op mkb’ers en grotere oem’ers met mkb-achtige businessunits. We gaan zo’n vijf bijeenkomsten per jaar organiseren, ontbijtsessies die om acht uur beginnen, zodat deelnemers niet een groot deel van de dag kwijt zijn. Telkens presenteert een van de leden een case en diept die samen met de anderen verder uit. Dat is het waardevolst: degene die presenteert krijgt ideeën voor nieuwe oplossin-

gen en de anderen leren er ook van. Of de deelnemers besluiten om een expert uit te nodigen, over een onderwerp waarmee ze allemaal bezig zijn, zoals servitization.’ Op 12 april is de eerste bijeenkomst, een gratis pilot, bij een van de deelnemende bedrijven (binnen een uur rijden van Eindhoven); die brengt een case in. De initiatiefnemers mikken op vijftien tot twintig deelnemers. Geïnteresseerden kunnen zich nog melden. info@thehouseoftechnology.nl www.thehouseoftechnology.nl

COMBINATIE EMPACK, LOGISTICS & DISTRIBUTION EN AUTOMATION BIEDT TOTAALOVERZICHT Op 3 & 4 april 2019 is de beurs Empack in de Bossche Brabanthallen. Tegelijkertijd worden de vakbeurzen Logistics & Distribution en Automation georganiseerd. Begin april is Empack in de Brabantshallen. Foto: Easyfairs Deze combinatie biedt de bezoeker om het opnieuw te kunnen inzetten. de gelegenheid in contact te komen Op de beurs Automation krijgt de met honderden exposanten die bezoeker een reeks toepassingsopties gespecialiseerd zijn in verpakkingen, te zien voor systeemintegratie, aanverpakkingsmachines en label- & drijftechnologie, digitalisering en print-oplossingen. Ook kunnen zij besturingstechnologie en beweconferenties en paneldiscussies volgingsapparatuur. Dat biedt inzicht gen over zaken als plastics recycling, in totaaloplossingen voor industriële samenwerking in de keten en het automatisering in verpakkingen en veranderende retaillandschap. De logistiek. De uitdagingen waarmee co-locatie met Automation en Logistics & Distribution biedt tevens bezoekers zich in dat verband geconfronteerd weten, kunnen ze een totaaloverzicht van de supply meenemen de Automation Challenchain. ge Arena. Daar kunnen ze samen Onder de Empack-exposanten met diverse experts en het publiek bevinden zich gerenommeerde meedenken over nieuwe inzichten ondernemingen als ABI, Matco, en oplossingen. Onder de expoBluePrint Automation, Oerlemans santen van de Automation bevindt en Omori. In het conferentieprozich een flink aantal bekende namen gramma wordt onder andere ingeals ABB, Eaton Industries, Lenze, gaan op het thema ‘Gerecyclede Rotero Holland en Turck. plastics voor voedselcontactmateriaGoed nieuws: het sjouwen met dikke len’. Vier experts behandelen vragen pakken brochures behoort tot het als: is het nog altijd voedselveilig verleden. Bezoekers krijgen een wanneer gerecycleerd plastic versmart badge overhandigd die dient pakkingsmateriaal wordt ingezet als virtuele draagtas. Met de badge voor de voedingsindustrie? In kunnen zij exposantenstands scansamenhang met dat topic komt in nen en ontvangen ze na het event een andere meeting de noodzaak een e-mail met daarin alle gewenste aan de orde om informatie door informatie. de hele keten heen te delen, juist www.easyfairs.com/empack-ldhoogwaardig plastic terug te brenautomation-den-bosch-2019/ gen naar het begin van de keten,

KUK WIJDEVEN VERHOOGT AUTOMATISERINGSGRAAD EN STOPT MET UITBESTEDEN Wijdeven maakt sinds juni 2018 deel Maar KUK is duidelijk verder met uit van de Zwitserse branchegenoot volautomatische wikkelmachines die KUK Electronic AG. Een wereldin eigen huis zijn ontwikkeld en wijde speler op het gebied van gebouwd, en heeft onlangs reeds g van spoelen en het precisiewikkelen twee machines geïnstalleerd in produceren van transformatoren en Ter Apel voor het produceren van elektromagnetische componenten, orthocyclische spoelen. Dankzij die bestemd voor de hightech industrie. verdere automatisering kunnen we Met de inbedding in het Zwitserse grote series nu ook in eigen huis concern wordt ook een nieuwe straproduceren. Dat betekent dat we tegie geïmplementeerd. Een belangniet langer afhankelijk zijn van rijk element daarin is insourcing van de prioriteiten die toeleveranciers de productie, vertelt René van den stellen. Onze kosten zullen lager zijn Heuvel, sinds 1 januari managing en het komt ook de kwaliteit en director van KUK Wijdeven. Tot nog levertijd ten goede. Wij ontwikkelen toe deed Wijdeven de ontwikkeling, en maken klantspecifieke oplosprotobouw en verkoop in Oirschot singen die nauw luisteren. Dan en de productie en logistiek in Ter werkt het wel zo prettig als je daarApel. Daarnaast werd het nodige over strikt met eigen mensen kunt uitbesteed aan productie-bedrijven communiceren.’ in met name Oost-Europa. Maar Behalve in-huis kan het produceren, daar komt nu een aan, alduste weinig opmaakverzoek van de klant, ook local vooreinde een maakdeel Van for local plaatsvinden. ‘Recentelijk c den Heuvel en senior accountmanager Peter van Elsäcker. ‘Wijdekregen we een aanvraag van een ven was al sinds jaar en dag in staat Britse klant voor twee miljoen geautomatiseerd te produceren. spoelen, bestemd voor de Zuid-

Van links naar rechts het ‘verkoopteam’ van KUK Wijdeven: René van den Heuvel, Peter van Elsäcker en Paul Pruss. Foto: René Manders

Koreaanse markt. In Oirschot doen wij de ontwikkeling en de protobouw, maar de serieproductie leggen we neer bij onze nieuwe collega’s van de KUK-vestiging in China’, illustreert Van Elsäcker. ‘De nieuwe strategie houdt ook in dat we alleen die inductieve componenten leveren die door de KUK Group zélf geproduceerd kunnen worden. Door KUK Wijdeven, ‘Made in Holland’, dan wel elders binnen de KUK Group, in Slowakije, China, Zwitserland of Frankrijk’, verduidelijkt Van den Heuvel.

Een ander uitvloeisel van de nieuwe strategie is dat KUK Wijdeven zich met salesactiviteiten niet langer over de hele wereld begeeft, maar zich concentreert op Noord-Europa, in casu: de Benelux, Noord-Duitsland, Scandinavië en het Verenigd Koninkrijk. ‘Dat geldt voor het werven van nieuwe klanten. Maar als een bestaande klant van buiten ons werkgebied belt, blijven wij die bedienen’, aldus Van den Heuvel over de nieuwe rolverdeling. www.wijdeven.com www.kuk.ch

februari 2019

Visit us at booth B141

More drive. ACOPOS P3. www.br-automation.com/ACOPOSP3

More speed 3-axis servo drive with 50 Âľs sampling time

More intelligence Safe Motion up to SIL3 / PL e / Cat.4

More precision Virtual sensors for more precise control

More power Highest power density in its class

UIT DE MARKT WIELENFABRIEK OP ROLLETJES Als DM Wheel Systems in Boxtel op traditionele wijze zijn werk zou doen, waren er meer dan honderd medewerkers nodig. Nu kan het bedrijf groeien met zo’n dertig medewerkers, met dank aan de vergaande robotisering en automatisering. Het gaat goed met DM Wheel Systems, zegt directeur en medeeigenaar Frank van Schaaijk. De omzet steeg de afgelopen jaren van zo’n 1,7 miljoen naar 5,5 miljoen euro in 2017. Eind vorig jaar werd er een nieuwe bedrijfshal in gebruik genomen van circa 9.000 vierkante meter – drie keer groter dan de oude hal. DM Wheel Systems maakt wielen, zwenkwielen en wielsystemen in alle soorten en maten. Voor intern transport, maar ook voor bijvoorbeeld attractieparken en de afvalsector. Van Schaaijk is de derde generatie in het bedrijf, dat in 2007 door een fusie van MIB Wielen en Davino zijn huidige vorm kreeg. Het hoofdkantoor en de productiehal

staan in Boxtel, in Zaandam heeft het bedrijf nog een verkoopkantoor. Van Schaaijk noemt twee redenen voor het succes van zijn bedrijf: de automatiseringsgraad en het feit dat ze zelf produceren. ‘We zijn de enige in onze branche in Nederland die zelf nog wielen en wielsystemen maken’, zegt hij. ‘De concurrentie haalt zijn wielen uit Azië. Dat zien wij niet zitten. Met onze omvang sta je dan achteraan in de rij, wordt er niet of nauwelijks naar je wensen geluisterd. En juist omdat we zelf produceren, kunnen we ook andere producten voor de klant maken. We kunnen wielen voor de klant produceren, én de bijbehorende assen en frames. Dat geeft ons toegevoegde waarde. Dat kan en doet verder niemand.’ De afgelopen jaren heeft DM Wheel Systems veel tijd en geld geïnvesteerd in de automatisering en robotisering van de productie. ‘Daarmee zijn we in 2007 begonnen, direct na

DM Wheel Systems is de enige in de branche in Nederland die zelf nog wielen en wielsystemen maakt, aldus directeur Van Schaaijk. Foto: DM Wheels Systems

de fusie. We hebben nu computergestuurde draaibanken en gerobotiseerde productielijnen. De mensen lopen in feite tussen de machines en houden de boel draaiende. Zo kunnen we met minder mensen meer produceren. In mei komt er nog een nieuwe robotarm, die ook zelfstandig in de avonduren kan produceren.’ DM Wheel Systems produceert voor

klanten in binnen- en buitenland. Het komende jaar ziet Van Schaaijk met veel vertrouwen tegemoet. ‘Er staan verschillende grote projecten op de planning. Daar verwachten we veel van. Onze omzet voor dit jaar wordt vermoedelijk zo’n 7 miljoen euro. Ambitieus ja, maar zeker haalbaar.’ www.dmwheelsystems.com

mensen steeds moeilijker te vinden zijn. Als je realtime kunt monitoren hoe je machines draaien en direct kunt ingrijpen als iets niet oké is, dan beperk je stilstand – en dat bespaart ontzettend veel geld.’ Dat is tevens één van de redenen voor die servicevestigingen dicht bij klanten. ‘Een DAF eist gewoon snelheid. Want als één machine één dag stilstaat, kan DAF zo’n zeventig vrachtwagens niet afleveren.’ Voor een andere goede klant, het Eindhovense KMWE, is dat niet anders. Eric Huiskes: ‘Sinds ik zeven, acht jaar geleden de eerste Grob-

machine aan hen verkocht, is dat mijn grootste klant. Nu draaien er tien, waaronder in de KMWEvestiging in Maleisië, en is er één in bestelling. Eind februari gaan we de eerste machine verplaatsen naar KMWE’s nieuwe thuisbasis op de Brainport Industries Campus in Eindhoven.’ Grob Benelux is exposant op De Brabantse Metaaldagen, die 10, 11 en 12 april in de Brabanthallen in Den Bosch plaatsvinden (zie het artikel op pagina 58). www.grobgroup.com

GROB BENELUX OP GROEIKOERS ‘Het gaat aardig de goede kant op’, aldus Eric Huiskes, terugkijkend op het eerste jaar dat de Benelux-vestiging van machinebouwer Grob nu draait. ‘We zijn bezig om eigen monteurs op te leiden en binnenkort neem ik waarschijnlijk de eerste verkoper aan.’ De vestiging in Hengelo is een van Grobs dertien sales- en service-hubs buiten Duitsland. ‘Grob wil dicht bij de klanten zitten en ziet groeikansen in Nederland.’ Eric Huiskes, die Grob in de acht jaar daarvoor vertegenwoordigde met zijn eigen – nu slapende – firma Eritec, trekt daarvoor de kar. Grob-Werke GmbH, in 1926 opgericht in München en sinds 1976 gevestigd in Mindelheim, is een mondiale ontwikkelaar en fabrikant van hoogwaardige productie- en automatiseringsoplossingen. Naast Mindelheim heeft het familiebedrijf fabrieken in Brazilië, China en de VS. Met zo’n 6.600 medewerkers bestrijkt het de complete keten van innovatie, constructie, fabricage en montage tot en met verkoop, inbedrijfstelling en after-salesservice. Tot 2008 vonden de bewerkingscentra en productielijnen hoofdzakelijk hun weg in de automotive. Huiskes: ‘Alle grote Duitse automobielbouwers – VW/Audi,

Mercedes, BMW en Porsche – en onder andere ook General Motors en DAF Trucks, fabriceren hun automotoren op machines van Grob. Naast machines voor de brandstofmotorenbouw biedt Grob tegenwoordig ook oplossingen voor electro mobility aan.’ Sinds 2008 begeeft de onderneming zich tevens steeds meer op andere veeleisende marktsectoren, zoals de luchtvaart (onder andere fabricage van turbineschoepen), algemene machinebouw, gereedschappen, medische sector en energietechniek. Daarbij is Grob een van de drijvende krachten van Industrie 4.0. Dat resulteerde onder andere in de softwaretechnologie GROBNET4Industry om het machinepark te digitaliseren en te ‘vernetten’. ‘Merkonafhankelijke software die registreert hoe machines in de fabricagelijn functioneren en storingen direct meldt’, verklaart Huiskes. ‘Zelfs machines op afstand resetten en aan- en uitzetten kan, maar dat is voor veel bedrijven meestal nog een brug te ver.’ Maar dat remote monitoring, remote maintenance en machine learning een grote vlucht gaan nemen, lijdt volgens hem geen twijfel. ‘Veel maakbedrijven draaien tegenwoordig 24 uur per dag, terwijl

Govers Accountants/Adviseurs Onze klanten behoren tot de top in hun sector, of wij ondersteunen hun ontwikkeling daar naar toe. Dat doen we door een hoge kennis van de waardeketens, door focus op performanceverbetering, en door actieve oriëntatie op de ontwikkeling van nieuwe businessmodellen met aantrekkelijke verdienmodellen. Beemdstraat 25

T 040 2 504 504

5653 MA Eindhoven

F 040 2 504 599

Postbus 657

E mencke@govers.nl

5600 AR Eindhoven

I www.govers.nl

februari 2019

FRENCKEN IS ‘EMBEDDED’ IN

TOP 10 HIGH-TECH COMPANIES WORLDWIDE

PRECISION COMPONENT MANUFACTURING

PRODUCT DEVELOPMENT & ENGINEERING

HIGH LEVEL ASSEMBLY

LET’S CREATE SUCCESSFUL SOLUTIONS TOGETHER Frencken is the connector in the high-tech chain: for semiconductor, analytical equipment and medical technology that make a real difference to the quality of our lives. Add more value to your product development, manufacturing operations and business processes with Frencken as your partner. www.frencken.nl

Your career starts here...

leading at the edge of technology

UIT DE MARKT HIGHCARE ZET IN OP EXPANSIE EXPORT Dekseltjes op babyvoeding, communicatieapparatuur voor raketten, cytostatica voor ziekenhuizen. Zo maar wat producten die tot stand komen in een cleanroom van HIGHCARE in Tilburg. Dit bedrijf ontwerpt en bouwt al twintig jaar metalen cleanrooms volgens het Industrieel Flexibel & Demontabel (IFD)-systeem. ‘Als enige in de markt levert HIGHCARE cleanrooms gebruiksklaar: wanden, vloeren, HEPA-filterunits en technische installatie. Alle onderdelen zijn industrieel geprefabriceerd en op elkaar afgestemd, het bouwtempo ligt daardoor veel hoger en de kosten lager. Bovendien hebben klanten maar één aanspreekpunt’, aldus directeur-eigenaar Bas de Bruijn. De vraag naar cleanrooms neemt toe, merkt De Bruijn, die bedrijven bedient in de semicon, fijnmechanica, (bio)farmacie, voedingsindustrie en de ruimtevaart. ‘Steeds meer bedrijfsprocessen vereisen speciale omstandigheden om betrouwbaar en reproduceerbaar producten te kunnen samenstellen. De techniek

in bijvoorbeeld de semicon is op zo’n hoog niveau dat de lucht ongelooflijk zuiver moet zijn, in de juiste relatieve vochtigheid en temperatuur om te voorkomen dat een stofdeeltje het proces ontregelt.’ Bij die hogere productie-eisen speelt betrouwbaarheid een steeds grotere rol. ‘Met het oog op hun imago willen klanten te allen tijde fouten vermijden. Dus moet je niet één uur betrouwbaar zijn, maar indien gewenst 24/7, op elk meetmoment, voor de lange termijn en in grote hoeveelheden.’ Ook de commerciële uitstraling van een cleanroom draagt bij aan de groei van HIGHCARE. ‘Als je als bedrijf kunt zeggen dat je een cleanroom ter beschikking hebt voor de productie, ervaren klanten dit als onderscheidend. Het geeft aan dat je een hoogwaardige productieomgeving kunt bieden, die regelmatig op een heel pakket kwaliteitseisen wordt gecontroleerd door een objectief beoordelaar. Dat geeft vertrouwen’, aldus De Bruijn. De cleanrooms zijn dan ook samengesteld

uit zorgvuldig geselecteerde inerte materialen die geschikt zijn voor steriele omgevingen en, afhankelijk van de sector, voldoen aan internationale normen als ISO, cGMP, HACCP en Steeds meer bedrijfsprocessen vereisen speciale omstandigheden om betrouwbaar en reproduceerbaar producten te kunnen samenstellen. BRC. Foto: HIGHCARE Een ander voordeel van HIGHCARE mag onder meer DSM, het IFD-concept is dat de cleanroom VDL, Arion, BasicPharma, Pranastandalone geplaatst kan worden in pharm Rusland, Louwers Hanique, een bedrijfshal, als box in een box. Weener Plastics en Antwerp Space ‘Dat is met name aantrekkelijk voor tot zijn klanten rekenen. Komend jonge ondernemers. Als zij na een jaar richt De Bruijn zijn vizier op paar jaar verhuizen naar een groter het buitenland. ‘We zijn al actief in pand, kunnen ze de cleanroom België, Duitsland, Rusland en zonder problemen meeverhuizen’, Bulgarije en willen verder expanzegt De Bruijn. De kosten van een deren naar Brazilië en het Middengemiddelde cleanroom zijn projectOosten.’ afhankelijk en lopen uiteen van www.highcarecleanrooms.nl 150.000 tot 1,5 miljoen euro.

E KORT N TIJDE R E V E L

HÉT ALTERNATIEF! APEX DYNAMICS SPELINGSARME TANDWIELKASTEN,

TANDHEUGELS EN RONDSELS WWW.APEXDYNA.NL +31 (0)492 509 995

LOOPT HARDER ! februari 2019

NEDERLANDSE PRODUCTIVITEIT IS HOOG, MAAR HEEFT NIEUWE IMPULS NODIG

‘VEEL BEDRIJVEN HEBBEN TOTAAL GEEN ZICHT OP DE OUTPUT PER MEDEWERKER’

THEMA ARBEIDSPRODUCTIVITEIT: HIGHTECH SCOORT GOED, MAAR KAN (VEEL) BETER De afgelopen tien jaar is de arbeidsproductiviteitsgroei (toegevoegde waarde per fte) in de

‘Don’t be busy, just be productive’, is een bekende slogan in managementland. In

hightech afgevlakt. Dat terwijl er in die periode veel nieuwe productietechnologie beschikbaar

Nederland lukt dat aardig, afgaand op de cijfers van de internationale Conference Board

is gekomen waardoor die productiviteit juist

Total Economy Database. Nederland staat al jaren op de zesde plaats van de ranglijst

zou moeten stijgen. De arbeidsmarktkrapte

van landen met de hoogste arbeidsproductiviteit ter wereld. Maar de groei van die

zou een factor kunnen zijn, maar speelt pas

‘toegevoegde waarde per gewerkt uur’ vlakt wereldwijd af, ondanks alle innovaties en ict.

het laatste paar jaar. Er moet een meer structurele oorzaak zijn. Wordt die smart

Gaat dat weer goed komen? Om dicht bij huis te blijven: lukt het de industrie om nog

technologie niet gebruikt, of niet op de goede

slimmer en efficiënter te werken en de productiviteit opnieuw veel steviger te laten

manier? En hoe komt dat dan? Bevat die tech-

groeien? ‘Tuurlijk, maar niet door meer mensen. We moeten het echt van automatisering en robotisering hebben’, stelt cto Marc Evers van KMWE Group.

nologie te veel functies, waardoor de operators door de bomen het bos niet meer zien? Of worden de verkeerde functies ontwikkeld, waar in de markt niet echt behoefte aan is?

DOOR LUCY HOLL

e groei van onze arbeidsproductiviteit loopt in de pas met die in de Verenigde Staten. Vorig jaar werd de top-6 van meest productieve landen gevormd door Noorwegen, Luxemburg, Ierland, België, de VS en Nederland. Die eerste twee scoren vooral zo hoog door hun aardolie- en aardgasproductie respectievelijk financiële sector, de derde doordat in de relatief kleine Ierse economie een aantal grote internet- en farmaceutische concerns hun hoofdvestiging hebben, om belastingtechnische redenen. Dus op de productiviteitsranking staat ons land feitelijk nog hoger. Maar belangrijke kanttekening: de afgelopen tien jaar is de arbeidsproductiviteitsgroei volgens het CBS afgenomen van 2 procent (in de jaren 1998-2007) naar 0,50,7 procent (2007-2017). En niet alleen in Nederland stagneert de groei. Het is een raadsel wat die daling veroorzaakt, gelet op alle robotisering, big data, snelle smartphones, slimmere technologie

helemaal niet raar, zeggen de techno-pessimisten. Innovaties uit de eerste helft van de vorige eeuw (zoals de intrede van de elektriciteit en de groei van het vlieg-, auto- en telefoonverkeer) zijn vele malen indrukwekkender dan bijvoorbeeld de komst van ict in de tweede helft. Hoogleraar Robert Gordon van Northwestern University bij Chicago betoogt steeds weer dat ons leven vorige eeuw revolutionair veranderde en dat de huidige ontwikkelingen daar schril bij afsteken. Wen er maar aan dat we niet meer zo gigantisch vooruitgaan. Nee, zeggen de techno-optimisten, heb even geduld, de grote groei gaat echt weer komen: digitalisering en robotisering zullen langzaam maar zeker een steeds groter positief effect op de economie en de productiviteit hebben.

LASTIG TE METEN Weer anderen stellen dat productiviteit nu eenmaal heel lastig te meten is en dat je de getallen niet te serieus moet nemen. Zo werken mensen misschien wel effectiever dankzij al hun devices en apps, maar zie je de waarde daarvan niet goed terug in de cijfers. En soms zijn er onvermijdelijke ‘verstoringen’: in Nederland speelde tijdens de afgelopen crisisjaren bijvoorbeeld het labour hoardingeffect: bedrijven hielden meer mensen dan noodzakelijk in dienst om bij een aantrekkende orderstroom niet meteen last te hebben van de krappe arbeidsmarkt. Nu de markt weer booming is, ontstaan de echte productiviteitsproblemen: nieuwe vakmensen zijn niet te krijgen of vragen inwerktijd, uitzendkrachten zijn peperduur,

‘Met transparantie is een wereld te winnen’

en complete disruptie van markten hier en daar. De economen duikelen wereldwijd over elkaar heen om dit fenomeen te verklaren. We hebben de economische crisis doorstaan, waarom gebeuren er nu geen wonderen qua productiviteit? Die vertraging in de groei van de productiviteit is

februari 2019

Of is het gebrek aan groei toch ‘gewoon’ aan het management te wijten.

• ‘Hoe meer innovatie, hoe productiever een land is.’ • ‘De echt grote slagen moeten komen van verdergaande automatisering.’ • ‘Rekenkracht en automatisering zijn relatief goedkoper geworden.’ • ‘Schrikbarend veel mensen zijn bezig met zaken die amper iets toevoegen aan de output.’

uitbreiding van het machinepark kost veel tijd en geld. Het CPB gaat er in recente ramingen van uit dat de Nederlandse productiviteitsgroei dit jaar in ieder geval aantrekt, misschien niet tot het oude niveau van 2 procent, maar toch. ‘Ik heb me verdiept in al die verklaringen, maar geen enkele is statistisch aan te tonen. Misschien was die groei van vele procenten in de jaren negentig een tijdelijk automatiseringseffect en gaan we nu terug naar de normale langetermijngroei’, zegt Albert Jan Swart, sectoreconoom Industrie bij ABN AMRO Sector Advisory.

OUTPUT GERELATEERD AAN INPUT Los van al het internationale gesteggel over de groei: Nederland doet het zoals gezegd al heel goed qua productiviteit. Maar waar hebben we het hier over? Productiviteit is output gerelateerd aan input, bijvoorbeeld de toegevoegde waarde per arbeidsuur of per fte. Die toegevoegde waarde van een bedrijf (of van een sector of land) is de totale productiewaarde na aftrek van

alle kosten van goederen en diensten die als input dienen in het productieproces. In Nederland is het bruto binnenlands product per arbeidsuur – de arbeidsproductiviteit - volgens de OESO (cijfers 2016) 61,6 dollar tegen bijvoorbeeld GrootBrittannië 47,9, Polen 29,1 en Mexico 18,4 euro. ABN AMRO geeft cijfers in euro’s voor de Nederlandse sectoren (zie kader); food, technologie, media & telecom en industrie voeren de ranglijst aan. Ook hier geldt overigens de 80/20-regel: bij 20 procent van de bedrijven is de productiviteit minstens twee keer zo hoog als het gemiddelde. Vooral topsectoren als de semicon zetten in Nederland de toon. Albert Jan Swart: ‘We zien grote verschillen tussen bedrijven, ook binnen een sector. Koplopers als ASML hebben hun digitalisering en automatisering stevig doorgevoerd. Het gros van de industrie is nog lang niet zo ver: ze investeren minder in it, maar ook minder in de juiste opleidingen en de juiste machines. Dat is ook te begrijpen, digitalisering en robotisering zijn niet eenvoudig. Het vereist kennis bij het management, en het zich even losmaken van de waan van de dag. Het gaat soms om grote bedragen. Een verspaner met 7 miljoen euro omzet investeert niet zo snel in een machine van 2 miljoen euro.’ Desondanks proeft hij wel dat bedrijven meer nadenken over efficiëntere productie, zeker omdat de loonkosten stijgen en mensen moeilijk te krijgen zijn. ‘Je kunt het in eerste instantie bijvoorbeeld ook in slimmere software zoeken natuurlijk. In ons rapport over digital twinning beschrijven we hoe dat vaak al mogelijk is met een investering van enkele tienduizenden euro’s.’ En grote bedrijven zullen partijen in de keten meetrekken, verwacht hij. ABN AMRO benadrukt in haar rapport over arbeidsproductiviteit het belang van blijven investeren in nieuwe technologieën en productiemethoden om de sterke positie vast te houden: ‘De mate van innovatie zie je terug in de productiviteitscijfers: hoe meer innovatie, hoe productiever een land is. En hoe productiever, hoe welvarender.’

we mensen worden zo goed en zo snel mogelijk ingewerkt. Maar de echt grote slagen moeten toch komen van verdergaande automatisering. Daar investeren we sterk in. Een factory lights out-productie is een utopie, maar we zetten steeds nieuwe stappen zodat verhoudingsgewijs steeds minder mensen nodig zijn.’ AME groeit in omzet zo hard – dit jaar naar verwachting weer 25 procent – dat vanzelfsprekend ook het aantal medewerkers groeit. Maar er zijn nog zo veel mogelijkheden om te automatiseren, benadrukt Van der Beek. ‘We hebben een duidelijke roadmap. De businesscase voor zo’n investering is vaak snel rond. We zetten dit jaar bijvoorbeeld in op verdere automatisering van het testwerk van onze merendeels gecompliceerde producten. Dat verhoogt de productiviteit aanzienlijk en leidt bovendien tot een nog weer grotere betrouwbaarheid en hogere kwaliteit voor onze klanten.’

DUIDELIJKE ROADMAP

GROEI MET DUBBELE CIJFERS

AME (Applied Micro Electronics, 260 medewerkers, ruim 35 miljoen euro omzet in 2018) in Eindhoven investeert volop. Ceo Gerrit van der Beek weet wel zeker dat het goed zit met de productiviteit: AME kijkt scherp naar de marge per medewerker, zegt hij. Het bedrijf kent drie kerntechnologieën: power conversion, internet of things en sensoren & actuatoren. ‘Natuurlijk hebben we veel aandacht voor optimale werkwijzen, het kan altijd beter. Er zijn veel trainingen, nieu-

Ook KMWE Group (600 medewerkers) uit Eindhoven, topsupplier in de sectoren hightech, halfgeleiders, aerospace en medische modules & systemen, weet precies hoe het ervoor staat met de productiviteit. Cto Marc Evers: ‘We meten van alles, we kijken naar de verschillen van jaar tot jaar en kunnen alleen maar concluderen dat de omzet en de toegevoegde waarde per medewerker zowel in de systeembouw als in de componentenproductie bij ons jaarlijks met dubbele cijfers

Illustratie: Josje van Koppen

groeien. Onze totale omzet lag vorig jaar rond de 120 miljoen euro en we hebben de ambitie die in de komende drie tot vijf jaar te verdubbelen, met de workforce die we nu hebben.’ En dat kan ook volgens Evers maar op één manier: door een steeds hogere graad van automatisering, zeker als het om de componententak gaat. ‘Vakmensen zijn schaars en arbeid is duur. We zetten al jaren vol in op het verder optimaliseren en automatiseren van onze processen op kantoor en op de werkvloer.’ KMWE kijkt momenteel bijvoorbeeld hoe cobots, smart beamers met geautomatiseerde

TOEGEVOEGDE WAARDE PER GEWERKT UUR ABN AMRO geeft in haar publicatie ‘Nederlandse arbeidsproductiviteit ver boven Europees gemiddelde’ (maart 2018) cijfers in euro’s voor diverse sectoren. Om er een aantal uit te lichten: • Food: 71 • Technologie, media & telecom: 67 • Industrie: 57 • Transport en logistiek: 46 • Handel: 45 • Landbouw: 31 • Cultuur & recreatie: 29 • Horeca: 20

februari 2019

THEMA ARBEIDSPRODUCTIVITEIT: HIGHTECH SCOORT GOED, MAAR KAN (VEEL) BETER ren, actuatoren en interfaces bedacht moeten worden. De robuustheid van automatisering is cruciaal en dan gaat het vaak om van die kneuterige dingen eromheen die de boel blokkeren. Vervuiling op de vloer verstoort de AGV. Het wisselen van accu’s moet slim geregeld worden, zodat de uptime hoger is.’ Mensen moeten mee in al die veranderingen op de werkvloer. ‘Dat is heel simpel, ze hebben geen keuze. In het fieldlab zien ze welke mogelijkheden robotisering biedt en dat we daar met zijn allen niet bang voor moeten zijn. Wij investeren in middelen en in mensen. Continu verbeteren zit in onze bedrijfsfilosofie. Via mini-conferenties in huis delen we kennis.’ Daarbij zit KMWE midden in de verhuizing van alle bedrijfsonderdelen naar de nieuwbouw op Het Automated Guided Vehicles Fieldlab bij KMWE. Samen met Rubix en IJssel lopen projecten om de logistiek te optimaliseren. Brainport Industries Campus in Van links naar rechts: Bart Michiels (Rubix), Martijn van Lith (IJssel), Bart te Braak (Rubix), Bart van Dijck (FPC), en Peter van Lierop Eindhoven, een ingrijpend, tijden Koen Herps (KMWE). Foto: Bart van Overbeeke rovend proces. De uitgekiende, nieuwe productielocatie kan de te stromen zoals in de auto-industrie, maar er productiviteit eveneens verder opstuwen. Prowerkinstructies en automated guided vehicles zijn veel verbeterslagen te maken.’ blemen met temperatuurbeheersing, stabiliteit (AGV’s) het verschil kunnen maken in de fabriek. van het gebouw en de vloeren, en het door elkaar ‘Rekenkracht en automatisering zijn de afgelopen heen lopen van mensen productstromen zijn jaren relatief goedkoper geworden. Die AGV’s DOORTREKKEN NAAR DE SUPPLY CHAIN straks verleden tijd. zijn sinds de jaren 70 al een keer of acht overKMWE maakt daarbij gestaag de slag van losse Het intern verhogen van de productiviteit is wogen. Om de zoveel jaar werd wel een poging machineautomatisering naar werkcel- en afdemooi, maar ‘dat willen we natuurlijk ook doorgedaan, maar nu zijn ze echt betaalbaar en lingsautomatisering, zegt Evers. Het gaat om intetrekken de supply chain in. We willen veel slimbetrouwbaar. Als ‘hoofd-fietsenmaker’ van het gratie van meerdere machines. Mensen en cobots mere interfaces tussen onze klanten, onze toebedrijf zeg ik “Jongens, dit soort technologie ligt werken daarbij gebroederlijk naast elkaar, gevoed leveranciers en KMWE. Het pakketje met infornu op tafel en gaat er niet meer vanaf ”.’ Samen door AGV’s. ‘De tijd van geïsoleerde machines is matie van de klant moet in de toekomst zijn met Rubix en IJssel Technologie lopen projecten voorbij. De complete stroom door de afdeling, eigen weg door de keten gaan. Er zit nu nog te om de logistiek te optimaliseren. ‘We krijgen met door het hele bedrijf heen, moet optimaal zijn. veel complexiteit in de keten. Conversie is lastig, onze low volume, high mix onderdelen, modules We hebben een fieldlab waarin nu de eerste mensen zitten dingen over te typen, artikelnumen complete systemen natuurlijk nooit de perfecAGV’s rondrijden en waarvoor nog allerlei senso-

SENIOR PROJECTMANAGER GU VAN RHIJN VAN TNO SUSTAINABLE PRODUCTIVITY:

‘ZOEK HET VOORAL OOK IN ONDERSTEUNENDE TECHNOLOGIE’ ‘Tot een paar jaar geleden draaide het op de werkvloer nog vooral om zaken als lean, flow en Quick Response Manufacturing (QRM). Dat blijft natuurlijk actueel, maar steeds vaker zijn bedrijven toe aan een vervolgstap: “Als we onze processen op orde hebben, welke nieuwe, slimme technologieën zoals robotisering en digitalisering kunnen ons bedrijf dan weer een slag verder helpen?” In projecten met vele partijen kijken we naar de interactie tussen mens en technologie: hoe kan technologie medewerkers fysiek ondersteunen in hun werk, bijvoorbeeld via een exoskelet of cobots. Of cognitief, via allerlei slimme, digitale instructies en projecties die de medewerkers informatie op maat geven. We hebben demonstrators in onder meer Fieldlabs Eindhoven (Brainport Industries) en Delft (Robohouse) om de toegevoegde waarde te laten zien: wat doet dit soort ondersteunende technologie met de productiviteit, met de kwaliteit, met de kans op

februari 2019

fouten, maar ook op het verkorten van de inleer- en begeleidingstijd van nieuwe medewerkers? Willen bedrijven hun productiviteit verhogen, dan moeten ze het ook hierin zoeken. Sommige processen lenen zich voor volledige automatisering, zoals het beladen van machines. Bij andere processen blijft de mens met zijn vakkennis cruciaal, maar kan zwaar of repeterend werk zo veel mogelijk eruit worden gehaald. De vraag is steeds wat een goede taakverdeling tussen mens en robot is. Mensen moeten vaak wennen aan die samenwerking, maar vinden het uiteindelijk veelal prettig. Zorg voor gebruiksvriendelijkere interfaces. Maak technologie mensgericht, adoptief en logisch en intuïtief in het gebruik. Dat verlaagt drempels. We kijken niet alleen naar de effecten op de productiviteit op de werkvloer, maar ook naar de voorkant: wat kost het aan voorbereiding, aan tijd en geld? Hoe ga je

slim met data om, hoe koppel je systemen? Het gaat om de totale businesscase. Het is nu zaak dat de massa dit soort technologie adopteert. Er komt meer interesse, we krijgen veel vragen. Inzet van ondersteunende technologie vergroot de concurrentiekracht en biedt bovendien kansen om medewerkers met een lager opleidingsniveau of een achterstand op de arbeidsmarkt aan de productielijn te zetten. Het begint ermee dat het management zich in de mogelijkheden wil verdiepen. Dat is meer dan even een cobotje aanschaffen.’

www.tno.nl (Zie ook het artikel over de samenwerking tussen TNO, Innolumis en sociale werkvoorziening Amfors op pagina 85 in dit blad)

OF LIGT HET VOORAL AAN HET MANAGEMENT? Het verschil in efficiëntie en output tussen ondernemingen met goede en veel minder goede ceo’s kan oplopen tot 100 procent. Dat concluderen onderzoekers Nicholas Bloom en John Van Reenen van de London School of Economics. Ook al gaat het om bedrijven met vergelijkbare omvang, in vergelijkbare markten en landen: de spreiding is enorm. Houd maar op met het internationaal vergelijken van salarissen van ceo’s. Kijk liever of die hoogste bazen het voor elkaar krijgen om de productiviteit te laten groeien. Goed management is volgens Bloom en Van Reenen af te lezen aan de manier waarop werkprocessen zijn ingericht, of er heldere langtermijndoelen zijn en haalbare kortetermijnprestaties, of er actief verbeterd wordt op grond van data, en of er een goed hrm-beleid is dat mensen de ruimte geeft om zich te

mers verschillen overal. Alle rompslomp eromheen kan medewerkers aardig bezighouden.’ Evers kijkt met een schuin oog naar de aerospace waarin MBD, model-based definition, al jaren gemeengoed is. Alle benodigde informatie voor het productieproces van begin tot eind staat in één helder (3D-)model. ‘We komen er wel, maar daar gaan gewoon een paar generaties engineers en logistiek medewerkers overheen.’ Kom over een jaar of vijf à tien maar eens terug. Dan is die keten een stuk smoother en dus productiever, weet Evers zeker. ‘Maar de eerste stappen in deze richting hebben we gezet.’

TRANSPARANTIE IN DE KETEN Bij de Eindhovense Coöperatie TOPINC zit een heel stel supply innovation engineers klaar om mee te denken over het onderwerp van dit artikel, productiviteit. TOPINC begeleidt zijn industriële klanten bij het verbeteren van de supply chain en het managen van de keten van leverancier tot klant. Paul van Veen trapt af: ‘De productiviteit van Nederland wordt geroemd, maar te veel bedrijven hebben totaal geen zicht op de output per medewerker. Ze meten nauwelijks, ze benchmarken niet. Je wordt doodgegooid met termen als efficiëntie, terwijl de daadwerkelijke output veel meer zegt.’ Dat de productiviteitsgroei afvlakt, heeft volgens hem alles te maken met bureaucratie in het kwadraat. ‘Schrikbarend veel mensen zijn bezig met zaken die amper iets toevoegen aan de output.’ Gil Heijmans vult aan: ‘Bedrijven hebben prachtige ERP-systemen, maar zijn vervolgens heel slecht in datamanagement en -analyse, waardoor zo’n systeem onvoldoende of geheel niet functioneert. Er is zo veel meer uit te halen. Mensen zitten op eigen eilandjes data te processen en te controleren. De informatie gaat nauwelijks de keten in.’ Van Veen, Heijmans en hun collega’s Milco Schmidt, Joris Bolhuis en Marcel van den Berg zijn het roerend met elkaar eens: er is alle ruimte voor het verhogen van de productiviteit door het primair in de keten te zoeken. ‘Wat ontbreekt, is transparantie. Oem’ers geven misschien nog wel informatie aan hun tier 1-suppliers, maar vervolgens stokt het. De tier 2 krijgt nog wat, de tier 3 is

ontwikkelen. Rabobank en Universiteit Groningen geven in hun onderzoek ‘Kwaliteit van management in Nederland’ een beeld van de situatie in eigen land. Ze verdiepten zich in uiteenlopende industriële sectoren: met lean werken zit het wel goed, maar qua doelen stellen, data verzamelen en personeel managen en opleiden kan het echt beter. Als je Nederland vergelijkt met andere landen waar de zogeheten World Management Survey is afgenomen, scoort onze industriesector een 3 op een schaal van 1 tot 5. Dat is beter dan Groot‐ Brittannië, Australië en Frankrijk, maar (veel) minder goed dan Canada, Japan, Zweden, Duitsland en met name de Verenigde Staten. Beter management leidt tot meer output per medewerker.

totaal onwetend wat de oem’er verderop precies verlangt. Met transparantie, inclusief dataanalyse over de hele keten heen, is een wereld te winnen.’ De supply innovation engineers van TOPINC noemen supply tuning, het optimaal afstemmen van de processen in de supply chain, minstens zo belangrijk voor de productiviteit als automatisering en robotisering op de eigen werkvloer. ‘Daar liggen megakansen. Twee derde van je omzet zit in inkoop in de keten. En hoeveel tijd steek je daarin, een paar procent?’ Dus wees open naar toeleveranciers en speel partijen niet tegen elkaar uit, want dan is de prijs op een gegeven moment dusdanig ver afgeknepen dat de prestaties eronder lijden en er geen toegevoegde waarde meer te bekennen is. ‘Stem het voortbrengingsproces optimaal op elkaar af. Dat geeft vertrouwen in elkaar. En dan volgt dat investeren in slimme machines vanzelf.’ www.ame.nu www.kmwe.com www.topinc.nl insights.abnamro.nl (met rapporten over onder meer arbeidsproductiviteit en digital twinning)

PRODUCTIVITEITSVERSCHILLEN PER REGIO Wie inzoomt op Nederland, ziet regionaal veel verschillen in productiviteit. Cijfers (2015) geven de toegevoegde waarde per fte in euro’s: • Groot-Amsterdam: 94,4 • Groot-Rijnmond: 91,5 • Zuidoost-Brabant: 90,7 • Zuid-Limburg: 83,2 • Delft en Westland: 82,8 • Arnhem-Nijmegen: 80,8 • Delfzijl: 80,1 • Twente: 79,4 • IJmond: 77,7 • Achterhoek: 75,2 • Oost-Groningen: 67,3

THE SMART CONNECTION

Wij doen dit door het leveren van hoogwaardige producten, service als ook netwerk oplossingen. Waar u als producent nog niet aan heeft gedacht, heeft Balluff al voor u ontwikkeld. Dit om uw productie proces zo optimaal mogelijk te laten verlopen. Ons uitgebreide pakket bestaat onder andere uit: Sensors, RFID, Vision, Optical Identifi cation, Safety, Industrial Networking en Connectivity. Balluff is klaar voor de smart industry, u ook?

Balluff B.V. Europalaan 6a 5232 BC ’s-Hertogenbosch Nederland Tel. +31 73 6579702 Fax +31 73 6579786

www.balluff.nl

THEMA ARBEIDSPRODUCTIVITEIT: HIGHTECH SCOORT GOED, MAAR KAN (VEEL) BETER

TURCK NEDERLAND LEVERT TECHNISCHE OPLOSSINGEN OP MAAT

FOUTPREVENTIE, VAN FRIET TOT FARMA Productiviteit verbeteren begint bij het voorkomen van fouten. Turck Nederland levert slimme oplossingen in veel soorten en maten, zo illustreren cases uit de frietproductie en de farmaceutische industrie.

DOOR HANS VAN EERDEN

urck Nederland in Zwolle is onderdeel van de grote fabrikant van industriële automatisering Turck (4.800 werknemers). Dat heeft zich vanuit de sensortechniek ontwikkeld tot specialist in detecteren, verbinden, communiceren en identificeren. Precies de acties die nodig zijn om in productieprocessen fouten te voorkomen. Voor het vertalen van die acties in concrete oplossingen, meldt marketingmanager Frank de Jong van Turck Nederland, komt het goed uit dat Turck naast sensorenleverancier ook steeds meer een aanbieder van totaaloplossingen is. ‘Sinds een paar jaar hebben we een aparte businessunit voor systemen. Die voert projecten uit waarin we met klanten meedenken over hun hele proces, bijvoorbeeld hoe ze efficiënter kunnen werken en hun machines optimaal kunnen benutten.’ Daarbij speelt Turck in op de trends in de machinebouw, zoals modularisering van het ontwerp en decentralisering van de besturing. De componenten en modules van Turck zijn bijvoorbeeld stekerbaar voor eenvou-

Innovatieve toepassingen van rfid en pick-to-light verhogen productiecapaciteit en -efficiëntie

dige montage en uitbreiding. Verder hebben de busmodules een multi-protocol in zich, met onder meer profinet, ethernet/IP en modbus. De Jong: ‘Ze ‘luisteren’ naar wat de bovenliggende systemen ‘spreken’ en schakelen daar automatisch op over. Daardoor kan de hardware voor de machines altijd dezelfde zijn, waar die ook verkocht worden. Dat is voor de machinebouwer natuurlijk efficiënt.’

FRIETPRODUCTIE Een belangrijke technologie bij Turck – in 2017 nog versterkt door de overname van een specia-

februari 2019

list op dit gebied – is rfid, radiofrequency identification. Met rfid-tags zijn onderdelen en complete producten individueel te labelen voor track & trace in productielijnen. Zoals bij Kiremko in Montfoort (200 medewerkers), dat machines en complete productielijnen ontwerpt, bouwt en installeert voor de verwerking van aardappels tot onder meer friet, chips en puree. Kiremko meet zijn succes af aan de productiviteitsgroei die klanten met zijn machines behalen, zegt innovatiemanager Eric van Oorschot. ‘Dat is bijvoorbeeld in de frietproductie een vrij complex verhaal, waarop naast de techniek van de apparatuur ook de aardappel invloed heeft. Denk aan het gehalte droge stof – gemiddeld 20 procent, de rest is water – en de vorm. Hoe minder bulten of deuken, hoe minder afval en dus hoe meer frietjes je eruit kunt halen. Wij werken daarom nauw samen met veredelaars om te komen tot rassen die machinaal optimaal te verwerken zijn.’

‘PARTY PATAT’ De techniek, rfid in dit geval, helpt dus ook. Bij de frietproductie is het aardappel-snijden een cruciale processtap, aldus Van Oorschot. De piepers worden in een speciale richtbuis met waterkracht door een messenblok gedrukt, zodat er keurige frietstengels uit komen. Er zijn verschillende richtbuizen, voor kleine en grote aardappels, en verschillende messenblokken, onder meer voor Franse frietjes en dikke snackbarfrieten. In een drukke fabriek is gemakkelijk een verkeerde snijmaat in een machine gestoken, illustreert hij. ‘Dan krijg je de verkeerde maat frieten en kan het wel een paar uur duren voordat dat wordt ontdekt. Heb je circa dertig ton friet in de verkeerde verpakking... Dat noemt men ‘party patat’. Uitsorteren is lastig, dus de fabrikant moet er maar een koper voor zien te

Een door Kiremko gebouwde productielijn voor friet. De inzet toont een messenblok bovenop de unit voor het lezen en schrijven van de rfid-tag op het blok. Foto: Marina Kemp; illustratie: Kiremko

vinden. Dat kost ’m geld. Wij kenden het probleem en hadden al geprobeerd met duidelijke opschriften of verschillende kleuren op de messenblokken de kans op fouten te verminderen. Dat werkte niet echt. ‘Wat als we een identificatiesysteem zouden hebben dat een signaal geeft als er iets fout zit, zodat de fabrieksbesturing de machine niet start?’’ Van Oorschot kende rfidtoepassingen voor foutpreventie elders. Als alle messenblokken van een unieke rfid-tag zijn voorzien, kan met een rfid-antenne worden uitgelezen of het juiste messenblok is ingestoken.

NIET EENVOUDIG ‘We hebben met meerdere leveranciers getest. Turck, al langer sensorenleverancier bij ons, had het beste aanbod. Ik ontdekte dat in onze rvsomgeving rfid nog niet zo eenvoudig is (omdat rvs de rfid-communicatie stoort, red.). Samen met Turck hebben we onderzocht hoe we antennes en tags zo konden monteren dat ze in de ruwe omgeving van de aardappelverwerking goed blijven werken en waterbestendig zijn.’ De eerste snijsystemen uitgerust met rfid zijn inmiddels geplaatst bij klanten, onder meer in België en de VS. Verder zijn de richtbuizen met rfid uitgerust, want ook daarvan moet de juiste plaatsing worden gecontroleerd. Gaandeweg kwam Kiremko erachter dat er nog veel meer mogelijk is, zoals in voorspellend onderhoud. ‘Met rfid kunnen we bijvoorbeeld de standtijden van de messenblokken bewaken. Er komt dan automatisch een signaal als de messen moeten worden herslepen of, na een bepaald aantal keren herslijpen, vervangen. Als in een fabriek alleen met scherpe messen

en in de juiste maat wordt gesneden, neemt de productiviteit flink toe.’

PICK-TO-LIGHT In de frietproductie zijn fouten al geen feest, in de farmaceutische industrie zijn ze helemaal uit den boze. Dat weten ze bij ARCO Solutions (65 medewerkers) in Horst, fabrikant van machines en installaties voor procesoptimalisatie en automatisering in industrie, agrifood en logistiek. Voor een farmaceut die online medicijnen verkoopt, automatiseerde ARCO het orderpickproces. Op een paktafel voegen de operators aan doosjes met medicijnen een of meer bijsluiters en andere (waarschuwings)folders toe, die voor de patiëntveiligheid natuurlijk absoluut de juiste moeten zijn. Voorheen zochten de operators die zelf uit, wat veel tijd kostte, want het ging om zo’n vijftig verschillende folders, vertelt salesmanager Jordy van der Sterren van ARCO. ‘Wij hebben een orderpicksysteem geïmplementeerd op basis van pick-to-light. Na het scannen van de barcode van een bestelling gaan lampjes branden boven de bakjes in een voorraadkast waaruit de operator een folder kan pakken die in het doosje moet. Dat maakt het proces veel efficiënter.’ De belangrijkste winst is uiteraard dat de operator zich niet meer kan vergissen, maar het zorgt ook voor capaciteitsverhoging (en dus kostenbesparing), verklaart Van der Sterren. ‘Bij veel van onze systemen, met pick-to-light maar ook met andere oplossingen, zijn de kosten binnen één tot drie jaar terugverdiend.’

EFFICIËNTE BEDRADING De pick-to-lightoplossing betrok ARCO van Turck. ‘De technische uitdaging lag vooral in de communicatie met ons WMS (warehouse management system, red.): het scannen van de barcode geeft een signaal naar het WMS en dat stuurt een signaal terug naar de lampjes die moeten gaan branden.’ Voor die connectie leverde Turck een nieuwe oplossing, meldt Frank de Jong: een I/O-hub met zestien universele digitale in-/uitgangen. Deze verdeler kan zestien lampjes digitaal via het IO-Link-protocol verbinden met de WMS-besturing. ‘We hebben met ARCO verschillende opties bekeken en dit was kostentechnisch de meest interessante, compact in de bekabeling en stekerbaar, waardoor het systeem makkelijk is uit te breiden. Pick-to-light bestaat al langer, maar voorheen moesten alle lampjes één-

Een door ARCO Solutions gebouwde foldervoorraadkast met pick-to-light-indicatie. Inzet: de nieuwe I/O-hub van Turck, met zestien universele digitale in-/uitgangen (twee per ‘steekplaats’). Foto: ARCO; illustratie: Turck

op-één worden uitbedraad.’ De nieuwe I/Ohub maakt de bedrading een stuk efficiënter en dat is ook aantrekkelijk voor toepassingen waarin nog actuatoren of sensoren worden toegevoegd. Zoals een sensor die de hand van de operator kan detecteren ter controle op het picken uit het juiste bakje. www.turck.nl www.kiremko.com www.arco-solutions.nl

Hoogwaardige elektronica producten voor intelligente machines en apparaten Protonic ontwikkelt en produceert industriële elektronica voor OEM’ers en heeft hiervoor alle kennis in huis. • Research • Engineering • Productie info@protonic.nl | www.protonic.nl

februari 2019

Any challenge, any time. Komt u lángs Ramon? Dan bent u bínnen bij Amazon! Wil Amazon uw product verkopen? Gefeliciteerd! De hele wereld ligt commercieel

certi ed test centrum voor uw verpakking. En Ramon is onze testkoning. Komt u

aan uw voeten. Maar die uitdaging kent één hobbel: de loodzware eisen die

met uw verpakking lángs Ramon? Dan bent u bínnen bij Amazon! En in één moeite

Amazon stelt aan de verpakking van uw product. Die hobbel neemt u moeiteloos

door kan IPS u, samen met Meilink, adviseren hoe u uw goedgekeurde verpakking

met high tech verpakkingsspecialist IPS Technology. Wij zijn sinds kort Amazon

nog beter, voordeliger en praktischer handelbaar maakt.

Heeft u een verpakkingstest? Neem contact op met één van onze specialisten via ips-technology.com/contact of bel 040-2647200

IPS Technology is onderdeel van

THEMA ARBEIDSPRODUCTIVITEIT: HIGHTECH SCOORT GOED, MAAR KAN (VEEL) BETER

INTELLIGENT SENSORSYSTEEM VAN TRUMPF CONTROLEERT SNIJDEN REALTIME EN VERKORT VOORBEREIDINGSTIJD

VERHOGING PRODUCTIVITEIT, MITS GOED GEÏNTEGREERD IN TOTALE PROCES Trumpf, koploper met zijn gereedschapsmachines en lasers voor industriële productie, ondersteunt bedrijven om stap voor stap slimmer te gaan produceren. Op de internationale vakbeurs voor plaatbewerkingstechnologie EuroBLECH in Hannover werd afgelopen herfst het intelligente sensorsysteem Active Speed Control gepresenteerd. Dat komt zowel de snelheid als de kwaliteit van het lasersnijden ten goede. Maar het verhoogt de productiviteit pas als het elders in de lijn niet stokt. ‘De bottleneck moet niet verschuiven.’ DOOR LUCY HOLL

en mijlpaal op weg naar autonoom produceren, noemt Trumpf (wereldwijd 13.400 medewerkers, omzet 3,6 miljard euro) het. ‘We zijn voortdurend bezig om productiebedrijven te helpen richting een autonome fabriek’, zegt Michel van Valburg, salesmanager bij Trumpf Nederland. ‘Er zitten al langer allerlei intelligentie functies in onze machines zoals smart collision preventie om het risico van botsingen tijdens het lasersnijden te beperken en drop & cut om restplaten te benutten. Dit is een heel mooie volgende stap.’ Met Active Speed Control, actieve snelheidsregeling, kijkt het sensorsysteem recht door het mondstuk van de snijder op de snijzone. Het systeem controleert het snijden realtime en regelt de optimale toevoersnelheid van het steeds weer andere materiaal met wisselende diktes. De machine meet continu het smeltpad en hoe goed

Het Active Speed Control sensorsysteem kijkt recht door het mondstuk wat er gebeurt wanneer het materiaal smelt en wat er aangepast moet worden.

hij aan het snijden is. Dat zorgt voor een betrouwbaarder proces. Het vermindert de hoeveelheid afkeur en Michel van Valburg van Trumpf: ‘We hebben het hier over een sensorsysteem in één schroot en bespaart op machine, maar uiteindelijk gaat het om het complete productienetwerk.’ Foto’s: Trumpf her- en nabewerkingen. ‘Uiteindelijk gaat het er eindelijk gaat het om het complete productienetnaartoe dat de machine het materiaal zelf herwerk. Je zult verbindingen moeten maken met kent’, zegt Van Valburg. ‘Tot nu toe moet de andere systemen en data moeten genereren om operator vaak nog van alles handmatig doen en het totale productieproces te overzien. Stel dat instellen. Hij test, meet en stelt de toevoersneldie ene lasermachine optimaal produceert, dan is heid in. Terwijl er steeds vaker geswitcht moet dat nog slechts één bewerkingsstap in het gehele worden, want de seriegroottes dalen. Medewerproces. De bottleneck moet niet verschuiven. kers zijn steeds meer bezig met verschillende Waar elders zit verbeterpotentieel? Uit de ene producten. De voorbereidingstijd moet je miniverandering volgt de volgende stap.’ maliseren.’ 80 procent van de productietijd wordt volgens cijfers van Trumpf in beslag genomen door indirecte processen, dus juist hier liggen ALLES VERBINDEN kansen om te optimaliseren. ‘Als een machine Trumpf noemt dat zijn TruConnect-concept. zichzelf corrigeert op een groot aantal paraUiteindelijk doel is de integratie van de complete meters, scheelt dat veel tijd en werk.’ productie in het netwerk, tot en met klanten en toeleveranciers. Alles moet efficiënter, nauwkeuriger, toekomstbestendiger en bovenal verbonSAMENSPEL BLIJFT den. Trumpf begeleidt zijn klanten stap voor stap De operator krijgt ook meer data dan voorheen tot zijn beschikking. Analyseren en voorspellen is richting smart factory, zoals het nu bijvoorbeeld eenvoudiger. ‘Het blijft altijd een samenspel tusmet GS Metaal in Vriezenveen doet: collegasen mens, hardware en software, maar de bediemetaalbedrijven kunnen daar in het Smart Factoning en procesbewaking worden eenvoudiger. De ry Experience & Innovation Center meekijken operators zullen misschien wat moeten wennen. wat er allemaal kan en wat daarvoor moet gebeuZe geven de controle deels uit handen. Vergelijk ren. ‘Wil een bedrijf toe naar een smart factory, het met adaptive cruise control in je auto. De auto dan is dat een continu proces van veranderen en grijpt zelf in, geeft gas of juist niet: gaat dat wel verbeteren. Het is niet: we komen langs, we goed, vraag je je in het begin af.’ implementeren een systeempje en dan zijn we er. Concrete cijfers wat de actieve snelheidsmeting Je verbetert wat en dat heeft meteen weer invloed oplevert aan extra productiviteit kan Van Valburg op het vervolg.’ Bovendien zetten bedrijven niet nog niet geven. Het Active Speed Control-sensorplotsklaps hun oude machines aan de kant om systeem is uitgetest bij een aantal Duitse launbijvoorbeeld een lasersnijder met Active Speed ching customers en gaat binnenkort ook de Control aan te schaffen. ‘Er zijn nog voldoende Nederlandse markt op. De innovatieve sensor andere opties om te verbeteren. Binnen de faverhoogt de productiviteit ongetwijfeld, mits het briek zelf en langzamerhand ook die keten in.’ elders in de lijn niet stokt. ‘We hebben het hier over een sensorsysteem in één machine, maar uitwww.trumpf.com

februari 2019

THEMA ARBEIDSPRODUCTIVITEIT: HIGHTECH SCOORT GOED, MAAR KAN (VEEL) BETER

FIRST TIER SUPPLIERS HEBBEN SPILFUNCTIE OM DE KETEN PRODUCTIEVER TE MAKEN

LANGE KETENS VERZWAKKEN PRODUCTIVITEIT ENORM De Nederlandse industrie scoort gemiddeld goed qua productiviteit, maar het kan altijd beter. Half januari dineerden acht managers bij de Link-uitgevers in de Ginkelse Hoeve in Drunen om het een avond lang over die output te hebben: zit de crux in de slagvaardigheid van het management, de inzet van de medewerkers, of de samenwerking in de keten wellicht? De tafelgenoten lieten aan het eind weten dat ze wel vaker op deze manier ideeën willen uitwisselen, liefst ergens met een bedrijfsbezoek erbij. Het Linkplatform Productiviteit is geboren.

lopers als het om de output per medewerker gaat. Zoals bijvoorbeeld Wila in Lochem (380 medewerkers, 60 miljoen euro omzet), leverancier van kantpersgereedschap, of liever van ‘kantpersproductiviteit’ zoals het bedrijf het zelf zegt. Wila investeert continu in productinnovatie en verdergaande automatisering om de productiviteit omhoog te krijgen. ‘Kantpersgereedschap voor het buigen van platen is in wezen een eenvoudige tool’, zegt director r&d Frank Rouweler. ‘Elk detail van onze producten en van het productieproces hebben we exact omschreven om zo slim mogelijk te produceren.’ Wila produceert 24/7 en wil dat stap voor stap zo manloos mogelijk te doen.

MINDER HANDEN, MEER WERK We moeten het echt zoeken in slimmere processen, klinkt het aan tafel. ‘Het werkt niet om op gebaande paden te blijven van “Zo hebben we het altijd gedaan dus zo komen we er nu ook wel weer”, zegt Guido Bergman, algemeen directeur van Matas Electronics in Best (65 medewerkers, 11 euro omzet), producent van elektronica. ‘We hebben in onze sector veel Aan tafel met de klok mee: Ger Post, lector Business Entrepreneurship aan Fontys, gespreksleider; Henk Jansen, managing director van FMI Instrumed; concurrenten in OostCorné van Opdorp, managing director van BOZ Group; Guido Bergman, algemeen directeur van Matas Electronics; Pascal Bos, manager engineering Europa en Azië, dus onze van JAZO Zevenaar; Taco Leeflang, director sales van itsme; Thomas Luiten, directeur operations van Knapen Trailers; Frank Rouweler, director r&d van Wila. Foto’s: Erik van der Burgt grote vraag is hoe we met minder handen veel meer werk kunnen doen. We koppelen alles aan elkaar om inzicht in onze proDOOR LUCY HOLL Welja, gewoon doen. We bouwden een perfecte cessen te krijgen. De software daarvoor hebben trein, en ieder verdiende al met al veel meer dan in de andere groep.’ De moraal van het verhaal: alverwege het diner vertelt Pascal Bos, breek ’ns los van hoe het hoort, probeer niet manager engineering bij JAZO Zevenaar ieder voor zich je gelijk te behalen, gun elkaar wat (95 medewerkers), producent van deuren en werk samen. Dat geeft meteen ook veel minen roosters voor techniekruimten en met • ‘Als je niet samen optrekt in de keten, is je der gedoe. name transformatorhuisjes, hoe hij recent het toekomst kort. Dan is het straks passé.’ spel ‘Treintje bouwen’ (of hoe het ook heten • ‘Succesvolle bedrijven geven flink gas. moge) speelde. Er waren twee groepen. ‘Toevallig VOORLOPERS De verschillen worden groter, is mijn indruk.’ zat ik bij de groep sociaal meest innovatieve Bos vat daarmee meteen mooi de avond samen. • Industrie 4.0 begint met een kortere, ondernemers’, lacht hij. ‘Iedereen in de groep had De productiviteit in de Nederlandse maakincompactere keten, waarin je de complexiteit ook eigen spelkaarten met strategieën en dustrie is helemaal niet slecht, maar moet van begin tot eind overziet. opdrachten. Als we nu eens een experiment aanomhoog om mee te blijven draaien op het • Robotiseren en digitaliseren is nu toch de gaan en alle kaarten binnen onze groep open op wereldtoneel. De industrie is daarom zeer gebaat meest logische stap. tafel leggen, stelde ik voor. Geen sabotage, geen bij meer samenwerking en openheid in de com• De angst en geslotenheid moet uit de keten. trucjes, geen eigenbelang. De winst delen we met plete keten, weten de directeuren en managers zijn allen. “Maar mag dat wel?”, zei iemand. zeker. Hun bedrijven zijn stuk voor stuk kop-

H 22

februari 2019

we zelf ontwikkeld. Zo’n overkoepelend pakket was raar genoeg nergens te vinden.’ (zie ook het verhaal over Matas op pagina 34) Industrie 4.0 begint met een kortere, compactere keten, waarin je de complexiteit van begin tot eind overziet, zegt Thomas Luiten. Hij helpt bedrijven om beter en efficiënter te werken en is nu een tijdlang directeur operations bij Knapen Trailers in Deurne, fabrikant van schuifvloertrailers. ‘Het zijn boeiende trajecten in de industrie. De algemeen directeur bij Knapen is zeer gedreven, hij zet grote stappen en moet opletten dat de medewerkers hem blijven volgen. We zijn bezig meer structuur en rust aan te brengen in de werkprocessen en weg te gaan van het brandjes blussen en de hokjescultuur. Knapen is bezig aan een inhaalslag qua digitalisering. We gaan stapje voor stapje de goede kant op.’ Productiviteit begint voor Luiten bij focus, bij één duidelijk geloof vanuit het management: dít is wat we willen doen en zó gaan we het doen. ‘De boodschap moet helder zijn en dan komt de rest vanzelf.’

VER-VAN-MIJN-BED Maar vergis je niet in Industrie 4.0, zegt Corné van Opdorp, managing director van BOZ Group in Bergen op Zoom (137 medewerkers), leverancier van precisieplaatwerk. ‘We zijn er nog lang niet in Nederland. Slechts één op de tien maakbedrijven heeft robots op de werkvloer staan.’ Het maakt véél uit wie je klanten zijn, benadrukt hij. ‘Als je voor een ASML werkt, zorg je als first tier supplier wel dat je meegaat met de digitalisering.

De second tier volgt misschien ook nog wel, maar voor de third tier of de fourth tier is het de vervan-mijn-bed-show.’ Wat maakt eigenlijk dat bedrijven aan hun productiviteit werken, vraagt Pascal Bos zich af: ‘Komt dat door de ontwikkelingen op de markt of zit het simpelweg in het DNA? Ik denk dat wij er bij JAZO ook mee door zouden gaan als klanten ons er niet toe zouden aanzetten.’ Hij krijgt bijval van de anderen: het is een sport om een steeds die volgende stap te zetten.

VERSCHIL IN BEREIDWILLIGHEID Het gesprek komt op de belemmeringen binnenshuis. Zetten medewerkers een rem op de productiviteit? ‘In de tijd dat we werken in Nederland, zijn we verhoudingsgewijs productief. Maar ons bedrijf heeft ook locaties in Duitsland en Roemenië en daar proef ik veel meer bereidwilligheid om te werken’, stelt Taco Leeflang, director sales van itsme in Raamsdonkveer (75 medewerkers, 250 miljoen euro omzet). De work-lifebalans wordt daar anders ervaren. In Roemenië is overwerken of verhuizen voor het werk geen enkel probleem. In Duitsland zijn medewerkers tot het laatste schroefje en boutje heel pietje precies bezig om een perfecte machine af te leveren. ‘Is dat altijd effectief? Ik denk het niet. Nederlanders zijn per uur een stuk productiever, maar er is wel starheid door allerlei hrmregeltjes.’ Technisch dienstverlener itmse levert elektrische en mechanische componenten aan de machinebouw en industriële eindgebruikers,

‘gericht op het verhogen van de productiviteit van onze klanten’. Optimaal aanleveren heeft alle prioriteit.

SLAGER AAN DE MACHINE De BOZ Group heeft moeite om voldoende goede vakmensen op de werkvloer te krijgen, vertelt Corné van Opdorp. De orderstroom neemt toe, maar vakbekwaam personeel is er te weinig. ‘Ik heb letterlijk een slager en bakker in dienst genomen die nog nooit een plaatwerkmachine hadden gezien. Die moet je opleiden tot productieve operators, liefst in een korte periode. Er is veel commitment, maar we moeten er wel een hoop tijd in steken.’ Ervaren medewerkers begeleiden de nieuwkomers, dus hun productiviteit zakt dan ook wat in. Maar het is een tussenfase, weet Van Opdorp. Sterk automatiseren biedt uiteindelijk soelaas. Ook bij Matas wordt volop intern opgeleid, zegt Guido Bergman. ‘Mijn streven is niet dat mensen harder gaan werken, maar wel slimmer. Het boeit me ook niet zo om op productiviteit te sturen. Ik heb dat productiviteitskengetal van de managementagenda afgehaald. Ik kijk aan het eind van het jaar even wat de omzet per medewerker is. Ik stuur liever op leverbetrouwbaarheid en logistieke betrouwbaarheid: dat zijn voor mij de echte graadmeters.’

LEES VERDER OP PAGINA 24

I-MAKE Optimale productieplanning Juiste voor- en nacalculatie Configureren van producten Digitale productieopdrachten Beheer van gereedschappen

ERP-SOFTWARE VOOR PRODUCTIEBEDRIJVEN OP BASIS VAN MICROSOFT DYNAMICS NAV

Integratie met CAD software Traceerbaarheid en kwaliteit

www.i-make.nl februari 2019

VERVOLG VAN PAGINA 23

belangrijk onderwerp binnen het Fontys Centre of Expertise High Tech Systems & Materials.

OMARMEN OF TEGENHOUDEN Bergman wil het wel even over het management zelf hebben: ‘Je hebt van die ceo’s of eerste eigenaren die al jarenlang aan het roer staan en zeggen “Het zal mijn tijd wel duren, ik heb me uit de naad gewerkt, het is wel goed zo.” Ze vinden het enorm moeilijk om Industrie 4.0 te begrijpen. Wat is dat nou? Ieder heeft ook een eigen antwoord. Als een zestiger daarmee bezig moet, pakt dat anders uit dan bij een jongere zonder oogkleppen. Het management kan Industrie 4.0 omarmen of zwaar tegenhouden.’ Is het zo zwart/wit, vragen de anderen zich af. Ze voelen de rem van het ‘oudere’ management niet. Bedrijven moeten robotiseren en digitaliseren, dat is nu toch de meest logische stap. Dat ziet jong en oud in slimme bedrijven. ‘Gelukkig is het niet: alle ouwe lullen moeten weg, zoals Koot & Bie zongen, maar een frisse blik is wel nodig om vernieuwend te blijven’, vat Ger Post, lector Business Entrepreneurship aan Fontys en gespreksleider samen. Het organiseren van operational excellence in bedrijven en over ketens heen is een

februari 2019

ANGSTCULTUUR Thomas Luiten weet nog wel een andere categorie aan te wijzen die het nieuwe denken aardig dwars kan zitten, zegt hij. ‘Wat mij opvalt, is dat steeds meer financiële mensen aan de top zitten, ze kijken vooral naar harde resultaten en efficiëntie. Maar ik ken geen boekhouder die een ware ondernemer is. Dat continu hameren op de bedrijfsresultaten schept een angstcultuur in het kwadraat.’ Dat kan zijn, maar elk nadeel heb zijn voordeel: mensen met een financiële inslag kunnen wél in processen denken, zegt Bergman. Terwijl pure techneuten verliefd lijken op het werk. ‘Ze maken elke keer iets nog mooiers, nog overweldigenders. Is dat dan wel productief?’, vraagt Taco Leeflang zich af. Luiten snapt het: ‘Oké, oké, ik zeg helemaal niet dat financiële mensen overbodig zijn. Cijfers zijn nodig om alerts af te geven en bij te sturen. Maar soms moet je misschien heel onlogische dingen doen, bijvoorbeeld één stap achteruit om er daarna drie vooruit te kunnen zetten.’ KPI’s, kritieke

prestatie-indicatoren, hebben volgens Luiten niets te maken met goed samenwerken. ‘En goed samenwerken is de key factor om beter te presteren als bedrijf.’ Daar waar we samen lopen, ontstaat ons unieke pad, zegt hij er haast poëtisch achteraan. Dus laat niet te veel de macht aan het geld. Dat is niet altijd eenvoudig: ‘We komen uit een enorm diepe recessie, vele bedrijven hebben fors rood gestaan. Die willen nu eerst maar eens normaliseren en hun cijfers op orde brengen’, zegt Corné van Opdorp. ‘Als je nu dan van alles met Industrie 4.0 moet, kan ik me voorstellen dat het o duizelt. We moeten door, maar het duurt even voordat bedrijven echt weer willen investeren en de businesscase zien.’

MOOIE TIJDEN Heb je visie en ambitie in de maakindustrie, dan zijn het nu wonderbaarlijk mooie tijden, zijn de tafelgenoten het met elkaar eens. De wereld ligt open: waaraan wil je werken? Bepaal de focus en begin. Van Opdorp: ‘Succesvolle bedrijven geven flink gas. De verschillen worden groter, is mijn indruk. De keten wordt steeds digitaler, je gaat

erin mee of niet. Als je niet samen optrekt in de keten, is je toekomst kort. Dan is het straks passé.’ En daarmee heeft hij meteen het woord ‘keten’ opnieuw op tafel gelegd. We kunnen het hebben over de medewerkers, het management, de broodnodige focus en de beschikbare middelen om te verbeteren, maar die complete toeleverketen is minstens zo cruciaal als het om productiviteit gaat.

om het aan elkaar te knopen, maar we laten in Nederland zien dat het kan’, reageert Leeflang.

KORTER OP DE KLANT Flexibiliteit, samenwerking, betere afstemming, vertrouwen, openheid, data delen: daar wordt de keten beter van, sommen de deelnemers op. First tier suppliers hebben daarbij de schone taak om zowel klanten als toeleveranciers ‘op te voeden’.

Flexibiliteit, samenwerking, betere afstemming, vertrouwen, openheid, data delen: daar wordt de keten beter van Taco Leeflang: ‘Projecten worden alleen maar groter, de doorlooptijden dalen, de complexiteit stijgt. Alles moet sneller, dus dat moet je heel goed inregelen, zowel binnenshuis als in de keten.’ Thomas Luiten noemt het bizar hoe lang ketens eigenlijk zijn van oem’er tot en met fifth tier. ‘Dat verzwakt enorm. Hoe krijg je in hemelsnaam een slim proces met zo veel lagen?’ ‘Het is een kunst

Wereldwijd marktleider

‘We moeten veel korter op onze klanten gaan zitten’, zegt Henk Jansen, managing director van FMI Instrumed in Schiedam, contract manufacturer van dedicated producten voor de medische sector waaronder instrumenten en (3D-geprinte) implantaten (FMI als geheel heeft 400 medewerkers, 80 miljoen euro omzet). ‘De toekomst wordt onzekerder, dus klanten geven steeds moeilijker een goede forecast af, maar soms is het

ook wat gemakzucht. “Mijn toeleverancier houdt mijn spullen wel in voorraad, dus ik maak me niet druk.”’ Laat klanten veel informatie in de keten stoppen en geef die informatie als first tier ook door naar beneden voor een overall betere performance. Frank Rouweler: ‘We worden continu gevoed door onze oem’ers en daar leren we veel van. De first tiers hebben hun processen vaak beter op orde dan de klanten zelf, omdat we verplicht zijn heel goed aan te leveren. Wij hebben op onze beurt de opdracht om de second tier, third tier en misschien wel fourth tier mee te nemen, zodat ze niet de zwakke schakel in de complete keten worden.’ Als je echt die ketenintegratie wilt, ga dan ook auditen en daadwerkelijk samen verbeterplannen maken, zegt Taco Leeflang. ‘We kunnen hard roepen dat onze toeleveranciers het niet goed doen. Of we kunnen echt samen aan de slag gaan.’ De angst en geslotenheid moet uit de keten. Om het spel van Pascal Bos aan te halen: bouw samen dat treintje in alle openheid en iedereen wordt er beter van. www.wila.nl www.jazo.nl www.matas.nl www.itsme.eu www.bozgroup.nl www.knapen-trailers.nl www.fmi.nl www.fontys.nl

op het gebied van aandrijving, besturing en procesbeheersing

Parker Hannifin is wereldwijd marktleider in de ontwikkeling, productie en verkoop van technologieën, systemen en componenten op het gebied van aandrijving, besturing en procesbeheersing. Parker levert producten in negen technologieën: hydrauliek, pneumatiek, slangen&koppelingen, afdichtingen, procesbeheersing, filtratie, klimaatbeheersing, electromechanica en luchtvaart. Naast producten levert Parker ook complete systemen, aggregaten en power-units. parker.nl

februari 2019

creating machines together

ontwikkeling en serieproductie van mechatronische machines en systemen

SYSTEM DEVELOPMENT

SYSTEM ENGINEERING

WWW.M-T-A.NL

SYSTEM SUPPLY

SAMENWERKEN IN DE KETEN

NUANCERING OP LINK-CONCLUSIE ‘UITBESTEDEN VAN ONTWIKKELING KOMT TRAAG OP GANG’

‘SAMENWERKEN IS EEN STRATEGISCHE COMPETENTIE’ Eind vorig jaar liet Link in haar jubileumuitgave mensen aan het woord die niet onverdeeld positief waren over de samenwerking in de toeleverketen: ‘In twintig jaar niet wezenlijk veranderd – uitbesteden van ontwikkeling komt traag op gang.’ John Blankendaal en Wim Steenbergen willen ‘een optimistischer geluid laten horen’. Ze hebben succesvolle voorbeelden en een boodschap: ‘Samenwerken is een strategische competentie. Uitbesteding van ontwikkeling maakt de relatie alleen maar intensiever.’

DOOR HANS VAN EERDEN

LEREN

‘D

it onderwerp heeft mijn topprioriteit, de transitie van klassiek uitbesteden naar ondernemend samenwerken’, zegt John Blankendaal, sinds 2011 directeur van Brainport Industries. Hij trekt samen op met Wim Steenbergen, die aan innovatie en strategie werkte voor diverse oem’ers en nu als consultant samenwerkingsprocessen begeleidt vanuit toeleverancierszijde. ‘Ik kan dus beide kanten overzien.’ Ze weten uit ervaring dat samenwerking, met name voor uitbesteding op hoog niveau van de ontwikkeling van systemen, niet vanzelf gaat. ‘Toch willen wij een optimistischer geluid laten horen dan uit het artikel naar voren komt.’

SUCCESVOLLE VOORBEELDEN Blankendaal stond mede aan de wieg van het CPIM-project (Collaborative Product Innovation in Manufacturing). ‘We zochten naar de valkuilen die succesvolle samenwerking in de weg staan en ontwikkelden een checklist en tips & tricks.’ Rond 2006 kwam daar onder meer de Phenomtafelelektronenmicroscoop uit voort, waarvoor oem’er FEI (nu Thermo Fisher Scientific) intensief samenwerkte met toeleveranciers NTS (hardware) en Sioux (software). Het voorbeeld is al meer dan tien jaar oud, erkennen Blankendaal en Steenbergen. Ze benadrukken echter dat de groei van spin-out PhenomWorld – met ups & downs – recent haar bekroning kreeg toen het weer door Thermo Fisher Scientific werd ingelijfd. Ze dragen ook recentere cases aan. Zoals Additive Industries, dat vanaf de oprichting in 2012 de ontwikkeling van modules voor zijn industriële 3D-printmachine bij systeemleveranciers heeft neergelegd. ‘Dankzij intensieve samenwerking en model-based engineering hebben ze de ontwikkeltijd kunnen halveren vergeleken met de klassieke aanpak.’ Steenbergen noemt nog Elekta, dat diagnostiek (mri) en behandeling (x-ray) van kanker combineert in een nieuw apparaat. Het werkte samen met NTS voor de ontwikkeling van een hoognauwkeurig positioneringssysteem. ‘Ik zie oem’ers tot ver buiten Nederland hierheen komen vanwege dit businessmodel: ontwikkeling waarvoor ze zelf de

te weinig ter harte. Men probeert eens wat uit, maar zoekt niet de verdieping. Als de beleving nog steeds die is van bij de toeleverancier over de muur gooien, zit er meteen de kiem voor mislukking in. Zeker aan de voorkant vergt de samenwerking een intensieve begeleiding en dus een grote tijdsinvestering.’ Blankendaal: ‘Het gaat om een wederkerige afhankelijkheid, een soort huwelijk waarin oem’er en toeleverancier intensief met elkaar optrekken op basis van vertrouwen.’ Steenbergen: ‘Partners moeten investeren in de relatie en willen leren.’

John Blankendaal: ‘Het organiseren van strategische samenwerkingen is een vak dat je moet leren.’ Foto: Bart van Overbeeke

competenties niet hebben, kunnen ze hier bij een toeleverancier neerleggen. Deze complementariteit maakt de samenwerking succesvol. Die moet je wel goed managen en stap voor stap uitwerken.’

Brainport Industries en Fontys Hogescholen willen die strategische competentie onderdeel van het onderwijsprogramma maken, in een minor met als werktitel ‘Ketensamenwerking’. Andere onderwijsinstellingen kunnen daarbij aansluiten. John Blankendaal: ‘Het organiseren van dit soort samenwerkingen is een vak dat je moet leren.’ Transparantie is cruciaal: ‘Openstaan voor de goede voorbeelden, kennis delen en leren van wat er fout ging. Maar wees ook transparant vooraf: waarop moet je letten in de komende periode en hoe kun je zorgen dat je in gesprek blijft, ook als het minder gaat?’ Wim Steenbergen: ‘De Brainport-regio loopt voorop met dit soort businessmodellen, maar staat zelf ook nog slechts aan het begin van de leercurve. Het verder ontwikkelen van deze strategische competentie helpt de regio haar voorsprong te behouden.’ www.brainportindustries.nl www.wimsteenbergen.com

VERDIEPING Dat lijkt wel eens traag te gaan, beaamt Blankendaal. ‘Komt bij dat de regio veel naar ASML kijkt’, vult Steenbergen aan. ‘De uitbesteding van de waferhandler aan VDL ETG wordt dan wel eens als minder geslaagd voorbeeld genoemd. Maar dat moet niet tot de indruk leiden dat dit businessmodel niet kan werken.’ Blankendaal is daarom blij dat Steenbergen verdieping aan het CPIM-rapport heeft gegeven in diens boek ‘Outsourcing development and life-cycle management’, dat in 2017 is verschenen en de basis vormt voor workshops. ‘Het begint bij de strategische afweging’, schetst Steenbergen. Samenwerken is niet triviaal, dus daar moet je goed over nadenken. Daarna komen de praktische stappen, hoe je het organiseert tussen bedrijven en tot een win-win komt. Samenwerken is een strategische competentie; dat neemt het ecosysteem zich nog

Wim Steenbergen: ‘Ik zie oem’ers van ver buiten Nederland hierheen komen vanwege dit businessmodel.’ Foto: Steenbergen

februari 2019

BRAND PRODRIVE

PRODRIVE TREKT SAMEN MET KLANTEN OP OM BACKLOG AAN ORDERS ZO SNEL MOGELIJK WEG TE WERKEN

‘JA, OOK EERSTE KERSTDAG WAS HET HIER VOL BEZET’ ‘What doesn’t kill you, makes you stronger.’ Die wijsheid zou nog wel eens kunnen opgaan voor Prodrive in Son bij Eindhoven. De brand van begin december kost niet alleen veel tijd en geld, maar maakt ook glashelder hoe belangrijk de betrokkenheid van de medewerkers is voor Prodrive, en hoe belangrijk Prodrive is voor haar klanten. Plus hoe je de gevolgen van zo’n brand minimaliseert. Link sprak met twee nauw betrokkenen die al weken keihard aan het werk zijn.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

og geen enkele klant van Thermo Fisher Scientific is door de grote brand op zaterdagochtend 1 december bij toeleverancier Prodrive te laat beleverd, weet Cees Sluys, vice-president sourcing & supply chain bij deze bouwer van elektronenmicroscopen, eind januari te melden. Maar dat ging niet vanzelf. ‘Wij hebben nog steeds op dagelijkse basis een meeting van een team bestaande uit mensen van ons en Prodrive, van logistiek, inkoop, engineering/r&d, productie en service. Want al die disciplines zijn nodig om de problemen op een goede manier op te lossen en onze planningen gewoon te halen.’

VERKRIJGBAARHEID In de eerste week na de brand in het gebouw op industrieterrein Ekkersrijt in Son was het een opluchting toen geconstateerd kon worden dat de productie- en test-equipment, waarmee Prodrive voor Thermo Fisher Scientific elektronicamodules produceert, nagenoeg intact was. Sluys: ‘Het grootste probleem was en is de ver-

MEDELEVEN CONCULLEGA’S Concullega’s van Prodrive blijken niet veel kwijt te willen over de gevolgen van de brand. Gerrit van der Beek laat zich liever niet uit over de rol van AME in het lenigen van de nood als gevolg van de brand bij Prodrive. ‘Als branchegenoot hebben wij Prodrive zo veel mogelijk geholpen uit collegialiteit, niets meer, niets minder’, aldus de AME-ceo. Miel Timmers, woordvoerder VDL Groep: ‘Ik kan kort en helder zijn: direct op de zondag van de brand hebben wij Prodrive ons medeleven betuigd en onze hulp aangeboden. Onder andere in de vorm van ruimte beschikbaar stellen. Daar is uiteindelijk geen gebruik van gemaakt, omdat Prodrive in staat bleek om de problemen zelf het hoofd te bieden.’

krijgbaarheid van de voor onze producten benodigde elektronicacomponenten die door de brand verloren zijn gegaan. Die verkrijgbaarheid is door de snelle ramp-up in de elektronicasector al anderhalf jaar een probleem en dat is natuurlijk alleen nog maar groter geworden. Er hoeft maar één component te ontbreken en je kunt niet verder.’ In het bilaterale team wordt dagelijks bekeken welke – klantspecifieke – elektronenmicroscoop Thermo Fisher Scientific als eerstvolgende aan

februari 2019

van Prodrive, ondervindt Sluys: ‘Die zijn nu al zeven weken achtereen zeven dagen per week in de weer om te zorgen dat hun klanten de planning halen. Petje af voor het doorzettingsvermogen en de energie die zij aan de dag leggen.’ En alle betrokkenen moeten nog wel even volhouden: ‘Voordat we alles weer helemaal op orde hebben, zijn we een half jaar verder.’

‘Onze grootste uitdaging is het wegwerken van de backlog’

welke klant moet uitleveren en welke componenten daarvoor nog ontbreken. ‘Aan de hand daarvan stellen we gezamenlijk de prioriteiten en bekijken we hoe we leveringen tijdig voor elkaar kunnen krijgen. Waar relevant zoeken wij mee in onze eigen toeleverketens, bij fabrikanten waar Prodrive geen relatie mee heeft. Ik weet dat klantbedrijven als ASML en Philips Prodrive op dezelfde wijze bijstaan’, zegt Sluys. Bij het stellen van prioriteiten kijkt Thermo Fisher Scientific strikt naar de gemaakte afspraken, niet naar het type klant. ‘Of het nu een levering aan een wetenschappelijk instituut betreft of een commercieel bedrijf, dat maakt voor ons niets uit. Wij doen samen met Prodrive onze uiterste best steeds op tijd te leveren. En tot nog toe is dat steeds gelukt. Nee, we hebben nog geen producten hoeven te verleggen naar andere leveranciers.’

VOLHOUDEN Maar het is wel hard werken, voor de mensen van Thermo Fisher Scientific, maar vooral voor die

• ‘Het grootste probleem was en is de verkrijgbaarheid van elektronicacomponenten’ • Zeven weken, zeven dagen per week in de weer zodat klanten de planning halen. • ASML verwacht door de brand 300 miljoen euro omzet te moeten doorschuiven. • ‘Je merkt natuurlijk ook wel dat je contingentieplan nooit volledig sluitend is.’

OMZET DOORSCHUIVEN Ook Prodrive-klant ASML heeft nog niet alles weer op de rails. Direct op de zondag na de brand begin december liet de chipmachinebouwer weten hun getroffen toeleverancier bij te staan, onder andere door met het eigen netwerk van leveranciers alternatieve bronnen van componenten en materialen veilig te stellen. Tegelijk gaf ASML toen al aan begin 2019 enige vertraging te verwachten in de leveringen. Tijdens de presentatie van de kwartaalcijfers eind januari meldde ASML-voorman Peter Wennink dat de brand zorgde voor tekorten in de componentenvoorraad en daardoor voor vertraging in de productie. Over dit eerste kwartaal verwacht ASML daardoor plusminus 300 miljoen euro omzet te moeten doorschuiven naar het tweede kwartaal.

WEGWERKEN BACKLOG En meer klanten – veelal machine- en apparatenbouwers – moeten een deel van hun omzet naar een volgende maand of een volgend kwartaal schuiven, weet commercieel directeur Erik Zee-

De brand bij Prodrive in Son was zo verwoestend dat de oorzaak waarschijnlijk onmogelijk te achterhalen is. Volgens de politie is de brand echter niet aangestoken, zo meldde een politiewoordvoerder in de week na de brand. Zowel brandweer als politie doet geen onderzoek meer. ‘Er is waarschijnlijk niets meer te vinden wat de oorzaak kan verklaren’, vertelde Wally Paridaans van de brandweer aan Omroep Brabant. Foto: Sem van Rijssel

Maar alles wordt op alles gezet, bevestigt hij de observatie van Cees Sluys, om de achterstand zo snel mogelijk in te lopen. ‘We zijn van twee naar drie shifts gegaan. En het hele team werkt sinds de brand met volledige inzet, vaak buiten kantooruren. Ja, ook eerste kerstdag was het hier vol bezet met mensen die bezig waren om alle inkomende goederen in te boeken.’ Gemopper heeft al het overwerk nog niet opgeleverd, constateert Zeegers, en dat verbaast hem niet. ‘Wij zijn altijd een onderneming geweest met weinig verloop en veel betrokkenheid. Het gehele team van medewerkers, zowel de ervaren als jongere collega’s, heeft gezamenlijk de schouders gezet onder een spoedig herstel en laten zien waar dit bedrijf toe in staat is.’

gevormd. Onder onze coördinatie zorgen ook zij dat verloren materiaal zo snel mogelijk binnengehaald kan worden, om alles voor hun orders zo snel mogelijk compleet te krijgen zodat er geproduceerd en uitgeleverd kan worden.’ Op concullega’s heeft Prodrive geen beroep hoeven te doen. ‘Dat zou ook niet veel zin hebben. Zij lopen tegen dezelfde beperkte verkrijgbaarheid van componenten aan als wij. Bovendien maken wij veelal complexe klantspecifieke zaken die je niet zo maar even overhevelt naar een andere partij. Het naar elders transfereren van files, productie- en testequipment en andere tooling zou meer tijd kosten dan het oplevert.’ Het wegwerken van de backlog vergt behalve het inkopen van veel verloren gegane – niet zelden schaarse – componenten ook het weer op orde brengen van equipment en gereedschappen die door de brand vernietigd zijn. Want ook het laboratorium met veel kwalificatie-equipment en unieke testapparatuur moet opnieuw worden aangeschaft. ‘Gelukkig betreft het grotendeels standaard equipment die relatief gemakkelijk weer is in te kopen, maar sommige productspecifieke kwalificatietools zijn moeilijker te recupereren. Ook zullen we bepaalde testen en metingen tijdelijk uitbesteden.’

BEPERKTE VERKRIJGBAARHEID

GRONDIGE EVALUATIE

Ook de klanten zelf dragen hun steentje bij, geeft hij aan. ‘Met alle klanten hebben we teams

Erik Zeegers verwacht dat de werkzaamheden zich in de loop van het tweede kwartaal weer zul-

gers van Prodrive. ‘Onze grootste uitdaging op dit moment – in de achtste week na de brand – is het wegwerken van de backlog, het uitleveren van orders die al gepland stonden voor levering.’ Uitgaande van een orderboek voor dit jaar van ruim 250 miljoen euro en de opgelopen vertraging in de uitlevering door de brand, schat hij die backlog op tussen de 20 en 25 miljoen euro aan orders.

GEEN GEMOPPER

len normaliseren. ‘Met de extra capaciteit die we door het overwerk gecreëerd hebben, denk ik dat we over een maand of drie, vier de backlog grotendeels hebben weggewerkt. Maar voordat we alles achter de rug hebben, zitten we wel in het derde kwartaal.’ De afgelopen weken is er al teruggeblikt, maar later zal een en ander zeker nog eens grondig worden geëvalueerd, om zo veel mogelijk lering te trekken uit het incident. ‘Om met bokser Mike Tyson te spreken: ‘Everyone has a plan until they get punched in the face.’ Als zo’n brand je overkomt, komt er al snel heel veel adrenaline vrij en gaat iedereen in een overlevingsmodus en wordt zeer pragmatisch. Maar je merkt natuurlijk ook wel dat je contingentieplan nooit volledig sluitend is en dat we al werkende zaken hebben moeten invullen. Als we dit straks achter de rug hebben, zijn ons team en onze faciliteiten beter dan ooit bestand tegen dit soort calamiteiten.’

www.thermofisher.com www.asml.com www.prodrive-technologies.com

februari 2019

INDUSTRIE 4.0

FESTO-CTO MOET ALS NIEUWE VOORZITTER BRUG SLAAN TUSSEN INDUSTRIE 4.0 EN HET MKB

FRANK MELZER WORDT NIET ONRUSTIG VAN FORSE CHINESE INVESTERINGEN IN AI Festo-cto Frank Melzer is sinds 1 januari de nieuwe stuurgroepvoorzitter van het Plattform Industrie 4.0. In dit grootste Duitse netwerk van industrie, politiek, overheden, kennisinstellingen en vakbonden worden afspraken gemaakt over de digitalisering van de Duitse industrie. Ook probeert dit netwerk internationaal tot afspraken te komen. Een gesprek met Melzer over de investeringsbereidheid bij het mkb, het niveau van overheidsinvesteringen, standaardisatie en competentieontwikkeling bij medewerkers.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

ee, een percentage van Duitse industriële ondernemingen dat serieus bezig is met het digitaliseren van producten en processen, kan Frank Melzer niet geven. Hij durft echter wel te stellen dat een groot deel van de Duitse industrie, inclusief vele mkb-bedrijven – de zogeheten ‘Mittelstand’ – die de motor vormen van deze sector, zich heel goed bewust is van het belang van digitalisering. ‘Maar het is deze ondernemers vaak nog niet duidelijk hoe zij er in hun eigen specifieke situatie de vruchten van kunnen plukken. De uitdaging is de mogelijkheden van digitalisering te koppelen aan de competenties van deze mkb-bedrijven. Zodat zij door connectivity meer controle kunnen krijgen over de kwaliteit van hun processen of door digitale technologieën energie kunnen besparen. Of met het vergaren van data uit die processen de service aan klanten veelzijdiger kunnen maken en verder kunnen verbeteren. Die brug moet geslagen worden, dat is de inzet van het Plattform Industrie 4.0 en partijen als de netwerkorganisatie voor machinebouwers VDMA, de Handelskammers, et cetera.’

ZINVOL BESTEDEN China investeert tussen nu en 2025 zo’n 130 miljard dollar alleen al in artificial intelligence (AI).

februari 2019

China investeert tussen nu en 2025 zo’n 130 miljard dollar alleen al in AI, de Duitse overheid heeft er slechts enkele miljarden voor gereserveerd. De nieuwe stuurgroepvoorzitter van het Plattform Industrie 4.0, Frank Melzer, wordt daar niet onrustig van. ‘Het ontwikkelen en toepassen van kunstmatige intelligentie is niet alleen een kwestie van heel veel geld.’ Foto: Com-magz

De VS hebben daarvoor zo’n 30 miljard vrijgemaakt, terwijl de Duitse overheid er slechts enkele miljarden voor heeft gereserveerd. Maar Melzer wordt daar niet onrustig van. ‘Het ontwikkelen en toepassen van kunstmatige intelligentie is niet alleen een kwestie van heel veel geld. Een overheid moet ook zorgen dat dat geld op een zinvolle manier wordt besteed.’ Heel belangrijk is dat kennisinstellingen en technologische bedrijven elkaar op een productieve manier weten te vinden en te versterken. En dat met name het mkb daar goed bij betrokken wordt. ‘Politici moeten een sense of urgency creëren in de samenleving. Geld versterkt pas echt het concurrentievermogen als je een organisatie hebt staan die ervoor zorgt dat die gelden bij de juiste samenwerkingsverbanden tussen kennispartijen en bedrijven terechtkomen.’

TE VEEL GEHYPET? Uitsluitend inzetten op AI brengt niet veel, vervolgt Melzer. ‘Misschien wordt AI op dit moment een beetje te veel gehypet. De impact ervan zal in de toekomst zeker hoog zijn, maar je kunt die technologie pas goed toepassen als allerlei andere technologieën beschikbaar zijn, andere competenties zijn ontwikkeld en overeenstemming is

bereikt over het gebruik ervan. AI kan niet zonder de sensoren om data te vergaren uit processen, kan niet zonder inzicht in welke data relevant zijn, niet zonder een goede, goed beveiligde cloud-omgeving waarin data gemanaged worden. En kan zeker niet zonder goede afspraken, over privacy en met klanten over het gebruik van de resultaten, zodat die er ook blij van worden.’

STANDAARD UITDRAGEN Over afspraken maken gesproken: standaardisatie is een belangrijk thema voor het Plattform Industrie 4.0. Melzer constateert dat met een communicatiestandaard als OPC UA een belangrijke stap is gezet over hoe informatie wordt uitgewisseld. Meer uitdagingen biedt het maken van afspraken over welke informatie wordt gedeeld. Zo heeft het Plattform de Asset Administration Shell (I4AAS) geïnitieerd, een raamafspraak waarin is vastgelegd welke informatie binnen en tussen bedrijven bij het uitvoeren van orders gecommuniceerd moet worden. De opdracht van het Plattform Industrie 4.0 en andere organisaties is deze richtlijn uitdragen naar de industrie. In Duitsland en daarbuiten, vandaar de samenwerking met organisaties als ISO en OPC, aldus Melzer.

247TAILORSTEEL.COM 24 uur per dag en 7 dagen per week online tailor-made producten direct te bestellen Al vanaf één stuk maar ook seriematig. De vlakbedlasers, kantbanken en profiellasers staan voor u klaar.

Discover Sophia Your personal online assistant. Smart. Simple. Sophisticated. www.247TailorSteel.com

DUITSLAND TE KLEIN Want hij realiseert zich terdege dat ook een sterke industriële natie als Duitsland veel te klein is om zelfstandig internationaal standaarden af te dwingen. Vandaar ook de samenwerking van zijn Plattform met collega-organisaties in onder meer Frankrijk, Italië en Nederland. In oktober werd tijdens het bezoek van ons koninklijk echtpaar aan Saarbrücken de samenwerking tussen het Plattform Industrie 4.0 en het Smart Industry Programma officieel gemaakt. Een samenwerking die zich concentreert op acht thema’s, van standaardisering tot het ontwikkelen van digitale businessmodellen. Inmiddels werkt het Duitse

Labs Network Industrie 4.0 samen met het Nederlandse Smart Industry netwerk van fieldlabs aan praktijkcases.

SNELLERE TRANSITIE Frank Melzer beseft dat de digitalisering veel vraagt van medewerkers en dat zij ondersteund moeten worden bij het zich eigen maken van nieuwe competenties. ‘Natuurlijk is er de afgelopen tientallen jaren veel veranderd, in elke sector. De agrarische sector van tegenwoordig is ook een totaal andere dan die van de jaren 60. Het verschil met eerdere transities is echter dat de digitalisering veel sneller gaat. Vandaar dat in de

AI BELANGRIJKE PIJLER Ondernemersorganisatie voor de technologische industrie FME is een Platform Artificial Intelligence gestart voor ontwikkelaars en gebruikers van kunstmatige intelligentie in de technologische industrie. Met dit platform wil FME AI-bedrijven met elkaar verbinden, om zo het gebruik van kunstmatige intelligentie binnen de technologische industrie te versnellen. FME-lidbedrijven NXP, IBM, ABB, DAF, Tata Steel, KPN, Philips en ASML zijn bezig met het opstellen van een agenda voor het platform. De AI-agenda voor de technologische industrie is bedoeld om kansen te identificeren en te verzilveren en om concrete activiteiten op te zetten voor stake-

holders, om zo de mogelijkheden van AI binnen de technologische industrie maximaal te benutten. Volgens de ondernemersorganisatie groeit het gebruik van kunstmatige intelligentie in het bedrijfsleven sterk. Wereldwijd werkt 59 procent van de bedrijven met elementen van AI als (toekomstige) basis voor hun bedrijfsvoering, aldus de FME, die ook wijst op de aanwezigheid van AI als belangrijke pijler onder de Digitaliseringsstrategie van het Nederlandse kabinet.

www.fme.nl

Working Group on Work, Education and Training van het Plattform modellen ontwikkeld worden om medewerkers in staat te stellen met die veranderingen mee te gaan. En zo vertrouwd te raken met life long learning.’

FESTO ALS ROLMODEL De Festo-man weet waar hij het over heeft. Festo, specialist in aandrijftechnologie, investeert met Festo Didactic immers al decennialang in het voortdurend scholen van eigen medewerkers en die van klanten en toeleveranciers. Het is dan ook geen toeval dat juist iemand van Festo nu de voorzittershamer bij het Plattform Industrie 4.0 mag hanteren. ‘Mijn voorgangers waren bestuurders van SAP en Siemens, veel grotere ondernemingen dan Festo. Met een omzet van 3 miljard euro zijn wij voor Duitse begrippen nog steeds een mkb’er en daartoe beter in staat te fungeren als rolmodel voor die voor de Duitse economie zo belangrijke Mittelstand. Wij kunnen de brug slaan, omdat wij aantonen dat ook een mkb’er die transformatie kan doormaken en zijn producten IoT-ready kan maken. Ook mkb’ers kunnen processen digitaliseren en de verkregen data inzichtelijk maken met voor de operators toegankelijke dashboards om zo processen te optimaliseren, et cetera. Niet door alles alleen te doen, maar juist door samen te werken met partners.’ www.plattform-i40.de www.festo.com

februari 2019

BEDRIJFSPROFIEL

3T VIERT 25-JARIG JUBILEUM NA VERDUBBELING IN 2018

EIGEN INGREDIËNTEN VOOR KLANTSPECIFIEKE ELEKTRONICA EN EMBEDDED SYSTEMEN Afgelopen jaar verdubbelde elektronicabedrijf 3T in omzet en medewerkers. Alle reden om in 2019 goedgemutst het 25-jarig bestaan te vieren. Wel hopen eigenaren Norbert Beltman en Richard Mijnheer de groei dit jaar tot tien procent te beperken.

doe je dat niet vaak, dan kies je wat je al eerder hebt gebruikt.’ Het MINT-ontwikkelbord, een testplatform met fpga- en arm-processoren en veel digitale interfaces, past bij 3T’s sterkte in testsystemen en de trend richting geautomatiseerd testen. ‘Dat hebben we speciaal voor ASML ontwikkeld; andere bedrijven tonen nu ook interesse.’ Vorig jaar werd een recordjaar, waarin 3T verdubbelde in omzet en aantal medewerkers (nu tachtig, inclusief inhuur). ‘We hebben een extreem jaar achter de rug’, zegt Beltman. ‘Onze structuur was best robuust om dat aan te kunnen, maar we merkten wel dat we over de grenzen van de schaalbaarheid gingen. We hebben daarom een managementlaag toegevoegd, zodat niet alles op de projectleiders neer komt.’ Mijnheer verwacht dat ook 2019 een goed jaar zal zijn. ‘Maar we willen terug naar 5 tot 10 procent groei, om te kunnen stabiliseren, nieuwe mensen te laten aarden en een deel van de inhuur om te zetten naar vast personeel.’

ONTZORGEN

Norbert Beltman (links) en Richard Mijnheer bij het kunstwerk, geïnspireerd op 3T’s ontwerp van het MINT-ontwikkelbord, dat de medewerkers in 2015 aanboden bij de ingebruikname van de nieuwe huisvesting. ‘Met de kreet ‘Al 25 jaar meetbaar beter geregeld’ geven we aan dat meet-, testen regeltechniek onze core is en dat we dat goed geregeld hebben met ISO-certificeringen, onlangs weer vernieuwd tot 9001:2015 en 13485:2016.’ Foto: Arjan Reef

DOOR HANS VAN EERDEN

n 1994 begon 3T als commerciële doorstart van Twente Technology Transfer (daarvoor het Centrum voor Micro-Elektronica Twente). Het Enschedese bedrijf ging klantspecifieke elektronica en embedded systemen ontwikkelen, stond met het ontwerp van een elektrische motor voor de Sparta ION mede aan de wieg van de elektrische fiets, had Ericsson (tot 2003 een r&d-vestiging in Enschede) als grote klant en ging al snel werken voor ASML. ‘Van Ericsson konden we het kwaliteitssysteem overnemen; dat heeft ons geholpen gestructureerder en professioneler te gaan werken’, verklaart coo Norbert Beltman. ‘ASML is een behoorlijke push geweest voor ons kwaliteitsdenken en heeft ons technologisch op een hoger niveau gebracht.’ De belangrijkste markten zijn hightech machinebouw en medische technologie, waar 3T voor klanten fungeert als ‘verlengstuk van hun r&d-organisatie’, zoals ceo Richard Mijnheer het formuleert. ‘We doen aan co-development en communiceren open met de klant. Vaak ontwikkelen we dingen die er nog niet zijn. Als het eenmaal commodity wordt,

zoals bij de fietsmotoren, pakken grote partijen het wel op.’

INGREDIËNTEN Sinds de management buy-out door Beltman en Mijnheer in 2014 timmert 3T meer aan de weg. ‘Voorheen deden we leuke dingen, maar wist bijna niemand het’, aldus Mijnheer. ‘We maken nu meer reuring, zoals met de bouwblokken die we ontwikkelen in eigen technologieprojecten: een soort halffabrikaten, ‘ingrediënten’, waarmee we sneller klantspecifieke elektronica kunnen ontwikkelen. Zo laten we zien dat we niet vanaf scratch iets nieuws hoeven te ontwikkelen. We geven de klant een vliegende start in een project.’Dat scheelt kosten en tijd.’ Beltman: ‘En onze engineers vinden het erg leuk om technologisch de diepte in te gaan zonder dat een klant hen in de nek zit te hijgen.’ Het is vaak de combinatie van (nieuwe) technieken die zo’n bouwblok uniek maken. Mijnheer: ‘Voor de Pepper (een flexibele digitale precisieversterker, red.) hebben we de nieuwste generatie GaN FET-transistoren toegepast om te onderzoeken wat we daarmee kunnen. In een klantproject

Ook met z’n kant-en-klare bouwblokken heeft 3T niet de ambitie een productenbedrijf te worden. Het dna is dienstverlening. 3T richt zich op het ontwikkelen van producten, niet op het vermarkten. ‘Daarmee kunnen we in een krappe arbeidsmarkt onze populatie in stand houden en zo zijn en blijven wij aantrekkelijk als werkgever.’ Toch steekt de discussie over eigen productie van tijd tot tijd de kop op, meldt Mijnheer. ‘De conclusie is telkens weer dat we dat niet moeten willen. Wellicht dat we een keer een productiepartij kunnen overnemen, maar dat moment is nog ver weg.’ Beltman: ‘Wij zoeken het in een goede samenwerking met productiepartners. Onze ‘fabriek’ is en blijft de ontwikkeling.’ Wel leggen klanten meer en meer de verantwoordelijkheid voor productie bij 3T, signaleert Mijnheer: ‘Wij moeten klanten ontzorgen, borgen dat ze hun producten compleet gekwalificeerd krijgen toegeleverd.’ Beltman: ‘Dat speelt met name voor de duurdere en complexere systemen in lagere volumes.’ Logisch dus dat 3T liefst dicht bij klanten zit. Sinds 2006 heeft het een vestiging in regio Eindhoven. Die legde zich aanvankelijk toe op testsystemen (vooral in LabView). Door de snelle groei telt 3T daar nu al zo’n vijftien medewerkers van alle disciplines. Een vestiging in West-Nederland staat op het verlanglijstje en stiekem kijken Beltman en Mijnheer al richting Duitse achterland. Een vliegende start voor de volgende kwarteeuw. www.3t.nl

februari 2019

PROCESVERBETERING

MATAS ELECTRONICS KIEST EIGEN WEG IN CONTINU VERBETEREN

TOPIC

‘PLEISTERS PLAKKEN HELPT NIET, DUS WE DOEN HET ZELF’ De controle over het proces steeds verder verbeteren om stapjes richting zero defects te blijven zetten. Daarin investeert Matas Electronics, fabrikant van elektronische producten, jaar in jaar uit fors. Ook nu weer: het bedrijf stapt over van offline testen op het eind

DE LANGE MARS NAAR ZERO DEFECTS IN EMS

aldoor toe: de componenten worden steeds kleiner, staan dichter bij elkaar (wat hogere eisen stelt aan de lijm- en pastatechnieken) en tweezijdig bestücken heeft een hoge vlucht genomen. Kortom, continu verbeteren is noodzaak.

van de rit naar automatische, optische 3D-inspectie op kritische plekken tijdens de pcb-fabricage. Bij de leverancierskeuze ging Matas niet over één nacht ijs, zegt dga-ceo Guido Bergman. ‘Doorslaggevend was dat wij toegang willen hebben tot de machinedatabase. Alleen dan kunnen we voort met continu verbeteren.’

Doorslaggevend voor de keuze voor Vi Technology was het feit dat Matas toegang heeft tot de database van hun machines. Foto: Vi Technology

DOOR PIM CAMPMAN

m op dat vlak slagen te blijven maken, werkt het ems-bedrijf (electronic manufacturing services) in Best met vierjarenplannen, die jaarlijks worden geëvalueerd en zo nodig bijgesteld. Bergman: ‘Een van de doelstellingen in het laatste vierjarenplan was verdubbeling van onze omzet bij een gezonde marge – en dat is gelukt. Oké, het economisch tij zat mee. Maar wat zeker ook geholpen heeft, is dat wij heel veel energie steken in het analyseren van onze processen, op zoek zijn naar de gemene deler en, als we die gevonden hebben, verbeteringen doorvoeren. Continu verbeteren zit in onze organisatie’, zegt hij, verwijzend naar certificeringen als ISO 9001 (vorig jaar hernieuwd) en ISO 13485.

VEEL MEER CONTROLE Vorig jaar zijn de twee standaardproductielijnen van nieuwe ovens voorzien, de oven voor prototypebouw is gerenoveerd. En recentelijk werden

februari 2019

vóór en achter de ovens in die standaardlijnen 3D-AOI’s (automatische optische inspectie) en een SPI (soldeerpasta-inspectie) geïnstalleerd. ‘Tot dusver deden we dat offline, zodat we pas achteraf konden zien hoe goed of slecht de productie in elkaar steekt’, legt Bergman uit. ‘Door op in-line, dus inspectie tijdens het proces, over te stappen, hebben we veel meer controle over het proces, zien we waar iets fout gaat en kunnen dan meteen ingrijpen. Uiteindelijk houdt dat in dat we veel sneller kunnen produceren. En we leren van de metingen: door uitkomsten te verwerken in de programmering, reduceren we de kans op repeterende fouten.’ Zero defects is de eeuwige stip aan de horizon in de ems-wereld. ‘Een utopie, inderdaad’, beaamt Bergman. ‘Maar dat weerhoudt ons er niet van er hard aan te trekken om daar steeds wat dichterbij te komen. De afgelopen drie, vier jaar hebben we enorm geïnvesteerd in het optimaliseren van de productieflow en goederenstroom.’ Dat moet ook wel, want de complexiteit van printed circuit boards (pcb’s) en pcb-assemblies (pcba’s) neemt

SOFTWARETOOL Automatisering is daarvoor de manier – en daarin zoekt Matas zijn eigen weg, zegt Bergman. ‘Je zou verwachten dat machineleveranciers een visie hebben op, én oplossingen aanbieden voor, het totale proces. Maar dat is niet zo: sommige zijn heel goed in een stukje van het proces, en daar houdt het mee op. Met elkaar communiceren, een eenduidig protocol en een standaard afspreken; daar wordt al jaren over gebakkeleid, maar het komt maar niet van de grond. Of ze willen het niet, kiezen bewust voor hun eigen strategie omdat ze geen kennis willen delen om hun unique selling point niet prijs te geven – of ze kunnen het niet. Verder dan pleisters plakken gaat het niet en daarmee kom je er niet. Daarom doen we het zelf. Omdat ik wil dat mijn machines met elkaar praten, hebben we een softwaretool ontwikkeld die de functionaliteiten en intelligentie van de machines en bijbehorende software als het ware overneemt. Zo zijn we in staat klanten de kwaliteit te leveren die ze verlangen.’

TOEGANG TOT DE DATABASE Ergens in 2017 stelde Matas vast dat in-line 3DAOI’s een goede, volgende stap in continu verbeteren zouden kunnen zijn. Slim, op kritische plekken in het proces geïntegreerd, want ‘anders heb je er meer ellende dan lol van’, weet Bergman. Eind 2017 stroopten hij en productieleider Lon Weffers de Productronica-beurs in München af om alle grote AOI-leveranciers met elkaar te vergelijken. Ze kwamen eerst uit op negen, later op drie leveranciers met een interessante propositie. Terug in Best werd plussend en minnend niet gekozen voor de beste (‘de Rolls-Royce’) van een Japanse firma, maar voor het Franse Vi Technology – kort voor de beurs overgenomen door het Zweedse Mycronic. Dat Mycronic (met een vestiging op de High Tech Campus in Eindhoven) – de leverancier is van Matas’ pick & place-machines speelde een rol, maar niet de hoofdrol, zegt Bergman. ‘Doorslaggevend was dat Vi Technology ons toegang geeft tot de database van hun machines. Voor die Japanse leverancier was dat volstrekt

kunnen dan als eerste in de rij volgende stappen in continu verbeteren maken.’

ONDERBOUWD ADVIES Nu de AOI’s en SPI’s geïnstalleerd zijn in Best en degenen die van de hoed en de rand moeten weten getraind zijn, gaat Matas de fase in van ‘meten, meten en nog eens meten’. Guido Bergman: ‘Door de komende tijd offline te programmeren en testen te doen, genereren we heel veel data. En eind februari, als de equipment één voor één in-line is gezet, kunnen we in-line gaan meten. Het mooie is: hoe meer producten we over de lijn heen gooien, Guido Bergman, dga-ceo van Matas: ‘De menselijke factor kun je nooit elimineren, hoe gecontroleerder het prodat moet je ook niet willen. Een machine die een machine programmeert; ces verloopt, omdat de proik zie het niet gebeuren.’ Foto: Erik van der Burgt grammatuur ze herkent en zich herinnert wat goed en fout is. Dat zal het proces enorm versnellen en de onbespreekbaar, dus dat was voor ons een no output verhogen. En dat niet alleen: we kunnen deal. Verder sluit de manier van software ontwikklanten dan ook beter en proactief adviseren over kelen van Vi Technology goed aan bij hoe wij dat hoe ze hun boards het best kunnen ontwerpen en doen. En ze boden ons aan om een samenweraan ons aanleveren – feitelijk onderbouwd met king aan te gaan die veelbelovend is voor de toemeetuitkomsten. Niet om hen om de oren te komst: wij geven hun feedback over onze meetslaan, maar om hen te behoeden voor ontwerpresultaten, zij nemen die mee om mettertijd fouten – en onszelf voor procesfouten.’ met nieuwe releases te kunnen komen. En wij

MENSELIJKE FACTOR Automatisering reduceert het risico op (menselijke) fouten, weet ook de Matas-ceo. Maar in een maakproces zonder mensen, in een fabriek waar het licht uit kan omdat machines het allemaal opknappen, daar gelooft hij niet in. ‘De menselijke factor kun je nooit elimineren, dat moet je

‘Sommige machineleveranciers zijn heel goed in een stukje van het proces, en daar houdt het mee op’

ook niet willen. Een machine die een machine programmeert; ik zie het niet gebeuren. Maar de taken van mensen veranderen wel: minder in de operatie en meer aansturend – zoals in de programmering – en controlerend bijvoorbeeld. Ook in het menselijke aspect verdiepen we ons terdege; daarop ontwikkelen we eveneens een visie in onze vierjarenplannen.’

www.matas.nl

Beweeg mee met uw klanten

KLANTVERWACHTINGEN ALS UITGANGSPUNT VOOR UW EIGEN STRATEGIE. Met onze outside-in aanpak helpen wij organisaties te groeien.

Door mee te bewegen, houdt u aansluiting bij de veranderende verwachtingen van uw klanten. Hoe u dat doet, is onze expertise. Neem, voor een eerste gratis adviesgesprek, contact op met: Mike van Beek SENIOR CONSULTANT mvb@expectations.nl +31 6 53 86 98 20 www.expectations.nl

februari 2019

MET DANK AAN VASTE LEVERANCIERS WEET TBP IN RECORDTIJD NIEUWE SMT-LIJN TE INSTALLEREN

GESLAAGDE CAPACITEITSUITBREIDING, MAAR: DROOM NOG NIET VERWEZENLIJKT In nog geen drie maanden is er bij tbp een complete pcb-assemblagelijn geconfigureerd, geïnstalleerd en in gebruik genomen. Dankzij de toewijding van de vier toeleveranciers

TOPIC DE LANGE MARS NAAR ZERO DEFECTS IN EMS

Eind oktober – ‘zelfs iets vóór de afgegeven deadline’, aldus Plooy – produceerde de lijn de eerste pcba’s.

en de goede onderlinge samenwerking, onder deskundige leiding van tbp. En ook omdat de nieuwe lijn min of meer een kopie is van de lijnen die dezelfde suppliers eerder bij tbp plaatsten. Met als beperking dat die net als die bestaande lijnen niet volledig geïntegreerd is, niet ‘smart’ vanaf één scherm te bedienen. DOOR MARTIN VAN ZAALEN

et voor de zomer van 2018 stelde tbp electronics vast dat het snel extra productiecapaciteit nodig had en werd een vijfde SMT-lijn (Surface Mount Technology) besteld. Een lijn die maar liefst 40.000 componenten per uur op boards kan plaatsen, met printed circuit board assemblies (pcba’s) als eindresultaat. Onder leiding van manager production technology Klaas van Duin en manager QA/QC & facilities Kees Vis werd een functionele tekening van de complete lijn gemaakt. Met daarin alle specificaties, incluis de maatvoering, zodat alles tot op de centimeter zou passen in de ruimte die in de productiehal in Dirksland was vrijgespeeld door twee bestaande SMT-lijnen te verhuizen naar de dependance op hetzelfde industrieterrein.

VIER LEVERANCIERS ‘Voor een compleet nieuwe configuratie was geen tijd’, verhaalt tbp-ceo Ton Plooy. ‘Het moest zo veel mogelijk een kopie worden van de bestaande lijnen. Vanzelfsprekend voorzien van de innovaties die de fabrikanten de laatste jaren aan de diverse lijnonderdelen hebben doorgevoerd.’ Dat vergde de nodige interactie met de leveranciers. Met Nutek, fabrikant van board handling-systemen (die de pcba’s-in-wording van processtap naar processtap transporteren). Met Partnertec, exclusief distributeur van onder andere de DEKzeefdrukmachine van ASM Assembly Systems (die soldeerpasta op het board aanbrengt) en van de reflow-soldeeroven van Vitronics Soltec (waarin de componenten met behulp van hete lucht vastgesoldeerd worden). Verder met Mycronic, fabrikant van de pasta-jetmachine (die soldeerpasta kan ‘dispensen’ op specifieke punten) en van de pick & place-machine die de componenten plaatst. En ten slotte met W&S, dat onder meer de Koh Young-apparatuur levert voor het 3D-AOI-inspecteren (Automatic Optical Inspection) van de kwaliteit van het werk, direct voor en

na de reflow-oven. Zie het schema met alle processtappen.

DEADLINE GEHAALD De exacte configuratie bepalen vergde zo’n veertien dagen en de nodige gezamenlijke en bilaterale meetings. In augustus gingen de definitieve orders de deur uit; levertijd om en nabij zes weken. Een heel korte tijd, bevestigen de betrokkenen: drie maanden is gebruikelijk. Dat gaf best

VOORBEELDKLANT Dat die forse (logistieke) inspanning juist voor tbp gepleegd werd, was niet zomaar. Met Mycronic doet tbp al sinds 1988 zaken, met W&S zelfs al sinds de jaren zeventig. En Nutek en Partnertec zijn inmiddels twaalf jaar leverancier. tbp is dus een trouwe klant en die trouw is wat waard, zo klinkt het. Maar er speelt meer, vertelt W&Sdirecteur Ruud Bouwhuis: ‘tbp is ook een early adopter, een klant die wij vaak onze nieuwste innovaties hebben mogen leveren om eerste ervaringen mee op te doen en feedback te krijgen.’ ‘En tbp’, vult Rooimans aan, ‘is een heel volwassen systeemintegrator. Wij, leveranciers, zijn eigenlijk elkaars concurrenten. Anders dan elders brengt tbp ons met elkaar in contact om samen

‘We willen toe naar een lijn die vanaf één locatie – één scherm of één wand met schermen – bediend kan worden’ wat spanning, maar alle leveranciers wisten de deadline te halen. ‘Een kwestie van goed naar de planning in de fabriek kijken en schuiven met orders waarop wat minder tijdsdruk zat’, vertelt Paul Rooimans, directeur Benelux van Mycronic. De mannen van W&S, Nutek en Partnertec geven vergelijkbare antwoorden. Vanaf medio oktober werd de apparatuur op de productievloer geplaatst en aangesloten op elkaar en op de infrastructuur van tbp, zoals perslucht- en stikstofleidingen en de nodige dataverbindingen om de lijn aan te sluiten op het interne tbp-netwerk. LOADER

PASTE SCREENING

tot één goed geïntegreerde SMT-assemblagelijn te komen. Zo zijn we in staat een complexe businesscase in korte tijd tot een goed einde te brengen. Dat maakt dat tbp in Europa één van de modernste en ook best renderende pcb-assemblagebedrijven is, een voorbeeld voor andere elektronicaproductiebedrijven. Daardoor blijven de klanten van tbp in deze Europese regio en wordt ook voor ons een belangrijke markt veiliggesteld. Het management van onze fabrikanten realiseert zich dat en is daarom juist voor tbp bereid de juiste prioriteiten te stellen.’ PASTE INSPECTION

Eerst is een functionele tekening van de complete lijn gemaakt. Illustratie: tbp

februari 2019

PICK & PLACE 1

PICK & PLACE 2

ROL VAN SYSTEEMINTEGRATOR? Tot zover het goede nieuws. Want Ton Plooy is van mening dat het eigenlijk niet aan tbp is om de rol van systeemintegrator op zich te nemen. Zoals aangegeven: aan tafel zitten partners die elk een deel van de lijn leveren. Rooimans: ‘Geen van ons is in staat de complete lijn te leveren. Dat vergt eerst nog de nodige consolidatie.’ Nutek, leverancier van ‘betrekkelijke commodities’, is ‘te klein’ om andere bedrijven over te nemen en zo op termijn een totale lijn aan te kunnen bieden. ‘Dit zou Nutek niet eens willen. Het zou eerder kunnen gebeuren dat Nutek wordt overgenomen’, vertelt area sales manager Willy Soomers. Mycronic is doende om leveranciers van andere onderdelen van de SMTlijn over te nemen en heeft intussen voor ‘een klant in de Benelux’ de rol van hoofdaannemer op zich genomen. ‘Maar dat is nog een leertraject. Voor tbp moest zo snel mogelijk extra capaciteit worden gecreëerd. Dan is het verstandig zo veel mogelijk hetzelfde te plaatsen als waarmee je ervaring hebt, met partijen waarmee je al vaker hebt gedeald. Dat levert dan tevens iets op waarmee de operators van tbp direct, zonder training, aan de slag kunnen’, aldus Rooimans.

Aan het gesprek in Dirksland over de nieuwe SMT-lijn namen deel, van links naar rechts: Maurits van der Laken (Partnertec), Daan van Hoogstraten (Mycronic), Willy Soomers (Nutek), Ruud Bouwhuis (W&S), Klaas van Duin en Ton Plooy (tbp) en Paul Rooimans (Mycronic). Foto: Sam Rentmeester

ZELFDE BEPERKINGEN Consequentie is wel dat de nieuwe lijn dezelfde beperkingen heeft als de vier bestaande. Nog steeds worden de operators geacht heen en weer te racen langs de 36 meter lange lijn om in- of bijstellingen te plegen op één van de 28 (!) monitoren waarmee die is uitgerust. ‘We willen toe naar een lijn die vanaf één locatie – één scherm of één wand met meerdere schermen – bediend kan worden. Net als in de procesindustrie, waar één operator kan zien wat goed gaat, wat niet helemaal lekker loopt en dus bijstelling behoeft en wat echt fout gaat en direct ingrijpen vereist’, duidt Plooy. Van Duin: ‘Wij zouden één dashboard willen, waarmee we alle processen kunnen volgen en inen bijstellen. Maar elk apparaat heeft zijn eigen – ontoegankelijke – database en besturingssoftware waarin het onderscheidend vermogen van de fabrikant ligt opgesloten en die hij dus niet prijsgeeft. Dat maakt het heel lastig om met slimme algoritmen van al die verschillende datastromen bruikbare, zinvolle informatie te maken waarmee we een zo hoog mogelijke uptime kunnen realiseren. Voordat we een serie kunnen draaien – die zijn hier soms niet meer dan twintig pcba’s groot MANUAL WORKSTATION

PRE-REFLOW INSPECTION

BUFFER

– zijn onze werkvoorbereiders vijf, zes uur of langer bezig om alle onderdelen van de lijn afzonderlijk goed in te stellen. Om alle klantdata om te zetten naar programma’s voor de diverse machines en bijbehorende instructies te maken. De eerste serie moet vervolgens nog gedebugd worden.’ Dat is een kunst, des te meer daar de fabrikanten van de pick & place-apparatuur en de leveranciers van de elektronica-componenten die geassembleerd worden geen contact met elkaar hebben, weet Van Duin. ‘Het is hetzelfde als wanneer een autobouwer geen idee heeft van de ondergrond waarover zijn wagens gaan rijden. Het komt voor dat componenten niet geplaatst kunnen worden door de machines. Ten slotte, als de lijn eenmaal draait moeten de operators voortdurend van apparaat naar apparaat, om productieproblemen en het stil vallen te voorkomen.’

MES Tbp heeft al eens een poging ondernomen de ‘horizontale communicatie’ tussen de verschillende apparaten waaruit een productielijn is samengesteld, te optimaliseren met een MES (Manufacturing Execution System). De leverancier beloofde veel, maar die exercitie heeft tbp veel tijd en geld gekost en niet het gewenste resultaat. ‘Om via MES de ene processtap te koppelen aan de volgende moet er een speciale koppeling worREFLOW

den geprogrammeerd. Dan ben je zo 25.000 euro verder’, aldus Van Duin. Het MES waarover tbp nu beschikt, monitort en analyseert de workflow, registreert fouten en verzorgt de koppeling met het ERP-systeem. Omdat het zelf bouwen van een lijn die vanaf één dashboard bediend kan worden dus ook geen optie is, rest tbp niet veel anders dan nog een aantal jaren geduld te oefenen. ‘Ik schat’, aldus Rooimans, ‘dat er nog drie tot vijf jaar van consolidatie en innovatie nodig is voordat één partij de volledige procesverantwoordelijkheid op zich kan nemen en kan zorgen voor een optimaal geïntegreerde lijn.’

DROOMBEELD ‘Mijn droombeeld is een volledig autonome, slimme, horizontaal en verticaal volledig geïntegreerde productielijn die zonder menselijk ingrijpen foutloos werkt’, zegt Ton Plooy. Maar daar wordt al sinds 1992 over gepraat, zonder succes. ‘Het zou mooi zijn als ik die droom nog voor mijn pensioen mag meemaken! ‘Go to bed with a dream, wake up with a purpose.’’ www.tbp.nl www.mycronic.com www.nutek-europe.com www.partnertec.nl www.wsbenelux.nl

BUFFER

UNLOADER

februari 2019

POWERFUL MOTION Drive and Motion Technologies

ÂŽ

Dana SAC Benelux brengt u verder Als totaalleverancier van custom-made transmissiesystemen, ontwerpt en produceert Dana SAC Benelux een compleet assortiment van zowel mechanische transmissies, hydraulische en elektrische Brevini componenten als ook de kwaliteitsaandrijfsystemen van Spicer. Door de integratie van de diverse technologieĂŤn en toepassingen, zorgen wij voor de krachtige beweging die u verder brengt. Dana SAC Benelux +31 172 42 80 80 | benelux@dana.com | www.dana-sac-benelux.com

DIENSTVERLENING

HEIDENHAIN OPENT APPLICATION CENTER BIJ DE VESTIGING IN EDE

‘KLANTEN GEBRUIKEN VAAK MAAR KLEIN GEDEELTE VAN BESTURINGSSYSTEEM’ Half maart moet het nieuwe Application Center van HEIDENHAIN, leverancier van besturingssytemen, up & running zijn. Dan is de Demoweek in de regio en opent het nieuwe center in Ede waar klanten voortaan terecht kunnen met al hun programmeeren applicatiekwesties. Machineleveranciers zetten er regelmatig andere bewerkingsmachines neer om allerlei mogelijkheden in de praktijk te laten zien.

DOOR LUCY HOLL

e Demoweek (19-22 maart) is een initiatief van acht techniekbedrijven in Ede en Veenendaal: Bemet International, Bendertechniek, Cellro, DMG Mori Benelux, Dormer Pramet, Dymato, Mitutoyo BeNeLux en HEIDENHAIN Nederland. Ze laten in hun eigen bedrijven de nieuwste ontwikkelingen zien op het gebied van onder meer automatisering, precisiebewerking, multitasking, meettechniek, additive manufacturing en besturingstechniek. Managing director Jaap Bazuin: ‘Dit doen we al heel lang samen. Om het andere jaar, nu al weer voor de vijftiende keer, organiseren we dit evenement als er geen TechniShow is.’ Tijdens de Demoweek kunnen bezoekers onder meer ervaren wat HEIDENHAIN bedoelt met zijn concepten Dynamic Precision, Dynamic Efficiency en Connected Machining, en worden er workshops gegeven waarvoor geïnteresseerden zich via demoweek.nl kunnen aanmelden.

heeft een trainings- en presentatieruimte en een grote hal waar een 5-assige freesmachine in volle werking te zien is. ‘We willen de markt van gebruikers van draaien freesmachines in Nederland nog beter ondersteunen. Bedrijven kopen steeds geavanceerdere hard- en software en gebruiken er vaak maar een klein gedeelte van. We willen operators, werkvoorbereiders en andere eindgebruikers uitgebreid laten zien wat mogelijk is. Met meer kennis van onze CNCbesturingssystemen en het programmeren ervan kunnen bedrijven veel meer uit hun investeringen halen.’ Het bedrijf heeft natuurlijk altijd al trainingen en workshops geboden bij de aanschaf van zijn producten. ‘Je kunt tijdens een praatje met een powerpoint erbij van alles vertellen. Maar als je het hebt over allerlei systeemopties of bijvoorbeeld over het stabieler laten draaien van een machine, is het veel handiger als mensen dingen echt zien en ervaren. We kunnen beter uitleggen hoe klanten hun producten sneller en efficiënter kunnen produceren.’

MEER UIT INVESTERING Het bedrijf in Ede verwacht weer honderden bezoekers onder wie veel klanten, zeker nu het Application Center officieel opent. Dat center

BANDEN VERSTEVIGEN

HEIDENHAIN nodigt steeds weer een andere machineleverancier uit om een machine in Ede neer te zetten. Als eerste komt er een Hedelius Acura 65, een 5-assig CNC-bewerkingscentrum dat leverancier Promas Professional Machine Support uit Maasbree neerzet. Jaap Bazuin: ‘Daarop kunnen wij onze demonstraties geven. We versterken de banden met onze klanten, en op deze manier ook met de leveranciers van de machines waarop onze systemen draaien. We kunnen gezamenlijk marketingacties doen en workshops geven.’ Daarbij worden eveneens leveranciers van CAD/CAMHoe het Application Center in Ede eruit ziet, wordt tijdens de Demoweek duidelijk. software betrokken, ook die Hier eenzelfde soort centrum van HEIDENHAIN in Duitsland. laten graag hun producten

Jaap Bazuin: ‘We willen onze klanten nog meer kennis van onze besturingssystemen geven. Meer kennis is meer rendement.’ Foto’s: HEIDENHAIN

in het Application Center zien. ‘Hoe breder de programmering, hoe interessanter gezamenlijke klantendagen worden.’ Het bedrijf introduceert tijdens de Demoweek de TNC club, de club voor gebruikers van de TNCbesturingen. Zusterbedrijven in Italië en Duitsland hebben al zo’n club. Het versterkt de band met de klant. Klanten kunnen een gratis basislidmaatschap aangaan: dan worden ze op de hoogte gehouden van actuele zaken en workshops. Voor een aantrekkelijk bedrag is een premium-lidmaatschap mogelijk. Daarbij inbegrepen zit jaarlijks één dag gratis advies en begeleiding in het eigen bedrijf van een application engineer van HEIDENHAIN. ‘Die engineer is helemaal beschikbaar voor de demonstraties in Ede en om full support te geven in het land. We hebben voor onszelf een raming gemaakt hoeveel trainingen en workshops we dit jaar willen hebben in het nieuwe center. Het allermooiste zou zijn als we al snel nog iemand erbij moeten aanstellen.’ Er zitten een paar duizend machinefabrieken in het klantenbestand, groot en klein, dus genoeg te doen. ‘We willen dat de applicatie engineer echt van toegevoegde waarde is bij onze klanten op de vloer. Alleen al door zo’n adviesdag verdienen bedrijven hun lidmaatschapsgeld terug.’ www.heidenhain.nl www.demoweek.nl

februari 2019

CIRCULAIRE ECONOMIE

APEX DYNAMICS HELPT POOLREIZIGERS EMISSIEVRIJ OVER ANTARCTICA TE RIJDEN

NIET GEHAALD, MAAR ZEER GESLAAGD

Begin januari keerden Edwin en Liesbeth ter Velde terug van hun tocht van een maand door het barre Zuidpool-landschap. Hun geografische doelwit – de uiterste pool – hebben ze door weken van sneeuwstormen niet gehaald. Maar hun ideële doel – meer aandacht voor de mogelijkheden van circulariteit – hebben ze wel kunnen verwezenlijken. Met de

• Barre tocht vestigt aandacht op circulaire economie. • Solar Voyager werd uitgerust met flink aantal hoog-rendement zonnepanelen. • Tandwielkasten van Apex droegen bij aan minimalisering stroomverbruik. • Mission Control Center in Zaandam volgde expeditie op de voet.

technologische hulp van Apex Dynamics. DOOR MARTIN VAN ZAALEN

pex Dynamics heeft veel van het project Clean2Antarctica geleerd. Niet zozeer in technologisch opzicht, geeft managing directeur Thom van Oss aan, ‘maar vooral wat doorzettingsvermogen werkelijk inhoudt. En daarnaast dat het niet houdbaar is hoe de mensheid nu met grondstoffen en materialen omgaat. Edwin ter Velde heeft ons met de neus op de feiten gedrukt en ons duidelijk gemaakt dat de economie met een aantal betrekkelijk simpele ingrepen wél duurzaam ingericht kan worden.’ Ter Velde klopte een paar jaar geleden aan met de vraag of Apex Dynamics De Solar Voyager werd uitgerust met een flink aantal hoog-rendement zonnepanelen. Foto: Clean2Antarctica bereid was zijn project te ondersteunen, met vier tandwielkasten. Een nader gesprek volgde. Het met al zijn CO2-uitstoot moet worden veranderd systeem van elektromotoren en overbrenging enorme enthousiasme van Ter Velde en zijn goed in een circulaire economie, waarin geen grondnaar de wielen. ‘Edwin had het al heel goed dooronderbouwde plannen deden Van Oss besluiten stoffen verloren gaan en alle energie uitsluitend gerekend. Zijn wagen zou worden voorzien van op het verzoek in te gaan. Wat bleek: Ter Velde duurzaam wordt opgewekt. vier – niet eens zo heel zuinige – IE2-elektrowilde samen met zijn vrouw Liesbeth een reis motoren. Die zouden de vier grote wielen aan maken van de Union Glacier, aan de kust van moeten drijven via vier tandwielkasten van Apex ZEER ENERGIEZUINIG Antarctica, naar de Zuidpool en weer terug. Dynamics met een ratio van vijftig. Want bij die Ter Velde wilde zijn wagen, de Solar Voyager, Zonder enige CO2-uitstoot – in een elektrisch uitrusten met een flink aantal hoog-rendement overbrenging en bij een snelheid van zo’n acht zonnepanelen. Die zouden hem en zijn vrouw in aangedreven, deels 3D-geprinte auto, gemaakt kilometer per uur, zouden de motoren het meest staat stellen de hoogzomer in Antarctica (met per van hergebruikt kunststof en andere gerecyclede rendabel lopen en per kilometer zo min mogelijk etmaal 24 uur zon) te benutten om de lange rit af materialen. Een trip van ongeveer een maand en stroom verbruiken.’ te leggen zonder fossiele brandstof te verbruiken. 2.400 kilometer – primair bedoeld om de wereld In eerste instantie werd gedacht dat tandwielMaar dat vergde wel een zeer energiezuinig erop te wijzen dat de huidige lineaire economie kasten van de goedkopere Apex’s PD-serie

februari 2019

zouden volstaan. Maar bij nadere beschouwing van de extreme eisen die de pool-omstandigheden zouden gaan stellen, bracht Apex zijn meest energiezuinige AD110 in, vijf stuks. ‘Eén reserve, want je weet op voorhand niet helemaal zeker hoe die kasten zich houden bij de lage temperaturen daar, over zo’n lange periode. Ook hebben we hem uitgelegd hoe de kast precies werkt en samengesteld is, zodat hij er in geval van nood één of twee zou kunnen loskoppelen van de motor.’ Maar, alle voorzorg is niet nodig gebleken. De poolreizigers zijn inmiddels weer veilig in Nederland, zonder panne.

SNEEUWSTORMEN Niet dat Edwin en Liesbeth ter Velde de hele afstand hebben afgelegd: ze hebben slechts 700 kilometer gereden. Maar dat had geen technische oorzaak. Weerrapporten van de NASA over de afgelopen dertig jaar lieten zien dat december vrijwel steeds een maand met heel veel zon is. Echter niet dit keer. ‘Van de weken dat ze onderweg zijn geweest, hebben ze maar enkele dagen echt door kunnen rijden. De rest van de tijd stonden ze stil door sneeuwstormen. Je hebt dan een zicht van nul. Je voorruit ziet eruit als een vel wit papier. En dan is het niet veilig om te rijden. Het grootste deel van de tocht gaat over een uitgestrekte sneeuwvlakte, maar ook daarin zitten grote spleten’, zo heeft Van Oss zich door Ter Velde laten vertellen. Dus is uiteindelijk besloten terug te keren naar het station aan de Union Glacier, zodat de wagen niet gesleept

PIONIERS Al zijn ze van een ander slag dan Edwin en Liesbeth ter Velde, Apex Dynamics doet wel vaker zaken met pioniers. Machinebouwer HVL wilde een volautomatisch systeem voor de toe- en afvoer van plaatmateriaal van en naar de innovatieve lasersnij-installatie. Daartoe nam het bedrijf uit het Brabantse Liessel in eerste instantie een Duitse systeembouwer in de arm. Maar die haakte na enige studie af, want: ‘Wat HVL wil, dat kán gewoonweg niet.’ Daarop besloten de Brabanders het maar zelf te gaan engineeren en namen ze onder andere Apex Dynamics uit Helmond in de arm. Met als eindresultaat een volautomatisch, verticaal magazijn waarin een manipulator beweegt om platen van en naar de snijmachines te transporteren en halffabricaten en eindproducten op

zou hoeven te worden door de meerijdende vrachtauto. Wat overigens ook niet mogelijk was geweest, omdat de truck wél technische problemen had. Tijdens die barre reis werden ze vanuit het Mission Control Center in Zaandam op de voet gevolgd. Via een satellietverbinding voor het sociale contact, maar ook via dataverbindingen om de gegevens van tal van sensoren uit te lezen. ‘Het center kon precies volgen wat de temperatuur van de motoren was, hoe hoog het vermogen was en of steeds voldoende koppel geleverd

te slaan. De aansturing gebeurt centraal vanuit het ERP-systeem. Voor de meest recente lasersnijmachine maakte Apex Dynamics de calculaties voor het systeem en selecteerde en leverde het de componenten: de AF140 tandwielkast, tandheugels (tandlatten in kwaliteit 6) en het rondsel (in kwaliteit 5), compleet met de STPtekeningen. De lasersnijmachine en manipulator draaien in Liessel nu naar volle tevredenheid. ‘Er komen nog wat kleine aanpassingen en optimalisaties. Daarna is het systeem van HVL klaar om ook voor derden gebouwd te worden’, aldus Thom van Oss. www.hvlmetaal.nl

kon worden aan de wielen. Wij gaan de data nog precies analyseren, ook om een beter beeld te krijgen van hoe wij onze tandwielkasten in de machine van de klant op afstand beter kunnen volgen. Onze kasten zijn natuurlijk pure mechanica, maar toch willen wij door indirecte metingen van zaken als temperatuur en trillingen nauwkeuriger vast kunnen stellen wat de actuele conditie van een tandwielkast is.’

LEES VERDER OP PAGINA 42

Digitalization extends your reach. How do you thrive in the age of disruption? With Siemens digital innovation solutions, you can digitalize your entire innovation process, from the idea through production to your customers. Get smarter. Go faster. Think bigger. Transform your business.

siemens.com/plm

februari 2019

stappen kunnen zetten. Dat geldt niet alleen voor Apex Dynamics in de Benelux, maar ook voor de mensen in onze fabriek in Taiwan.’

VERVOLG VAN PAGINA 41

DOORZETTINGSVERMOGEN De belangrijkste leerpunten van het project Clean2Antarctica, maakt Thom van Oss duidelijk, zijn echter niet van technologische aard. ‘Ik ben echt zeer onder de indruk geraakt van het enorme doorzettingsvermogen van Edwin en

180 GRADEN Die bewustwording geldt niet alleen voor Apex, maar voor veel mensen wereldwijd. ‘Voor Edwin en Liesbeth is het project zondermeer geslaagd,

‘Een grootse prestatie, die laat zien wat je met doorzettingsvermogen allemaal kunt bereiken’

Liesbeth ter Velde. Niet alleen tijdens de tocht – waarbij ze temperaturen tot min-25 graden Celsius moesten trotseren, zonder kachel, want daar was geen stroom voor – maar misschien nog meer vóórdat ze van start gingen. Omdat er zoveel geregeld en gedaan moet worden. Een grootse prestatie, die laat zien wat je met doorzettingsvermogen allemaal kunt bereiken. Daarnaast heeft het ons ervan bewust gemaakt dat wij – al zijn onze producten zeer energiezuinig – niet de meest duurzame onderneming zijn en daarin ook

ook al hebben ze de uiterste Zuidpool niet gehaald. Want ze hebben veel media-aandacht gekregen, van tv-stations als BBC, National Geographic, NPO en SBS en bladen als de Volkskrant en Wired Magazine. Om hun boodschap uit te dragen: dat de mensheid een draai van 180 graden moet maken. Een metafoor voor de draai die zij hadden moeten maken als ze de Zuidpool bereikt hadden.’

Thom van Oss met in zijn hand een tandwielkast van het type dat meeging naar de Zuidpool. Foto: Com-magz

www.apexdyna.nl/nl/clean2antarctica

itsme is de toonaangevende, onafhankelijke leverancier van industriële automatiseringstechnologie en toeleverancier van elektrotechnische en mechanische producten, diensten en oplossingen. Met een assortiment van meer dan twee miljoen artikelen en een team van 550 competente medewerkers in vijf landen vergroten wij uw omzet, verminderen wij uw risico en verlagen wij uw kosten. Met onze uitgekiende oplossingen integreren wij uw waardeketen. Persoonlijk en digitaal, nationaal en internationaal en altijd toegesneden op uw situatie. Wij zoeken en vinden de perfecte oplossing voor engineering uitdagingen. Onze Technical Support Desk biedt state-of-the-art antwoorden en onze (in company) trainingsprogramma's bieden praktische handvatten waar u meteen voordeel van plukt. Honderden vooraanstaande bedrijven vertrouwen op onze uitgekiende supply chain oplossingen en best practice systeemintegratie. Zo profiteren ze van gegarandeerde beschikbaarheid voor projecten en onderhoud. Natuurlijk horen bij deze partnership ook data-services, specificeren en internationale sourcing, transparante rapportage en vooral onze mensen die uw succes centraal stellen. Stel uw succes centraal en maak vandaag nog kennis met ons voordeel! itsme | Making You Succeed! Nederland België Duitsland Roemenië Spanje

februari 2019

itsme Breemes Schultz+Erbse ES Elektro Romania Elektres

www.nl.itsme.eu www.breemes.be www.schultzerbse.de www.eselektro.com www.elektres.es

www.nl.itsme.eu

ANDRÉ André Kamps is juridisch adviseur bij juridisch adviesbureau ICTRecht Groningen. Hij is expert op het gebied van intellectueel eigendom, it-contracten, privacy, escrow en continuïteit. Smart Industry en blockchain hebben zijn speciale interesse. Hij is namens ICTRecht ‘Smart Industry Ambassadeur’ en deelt zijn kennis met dit landelijke netwerk van industriële partijen.

www.ictrecht.nl

SAMENWERKEN IN DE SMART INDUSTRY HEEFT NIEUWE JURIDISCHE GEVOLGEN ‘Smart Industry heeft als ambitie dat Nederland in 2021 het meest flexibele en het beste digitaal verbonden productienetwerk van Europa heeft’, staat op de website van Smart Industry. Het geeft aan dat industrieel Nederland een verdere digitale transformatie zal ondergaan. Verschillende juridische onderwerpen zijn relevant voor samenwerking in deze Smart Industry. In veel gevallen ontwikkelen uiteenlopende partijen samen een Smart Industry-toepassing. Er kunnen dan diverse nieuwe intellectuele eigendomsrechten ontstaan, zoals auteursrecht op software, maar er kunnen ook bestaande rechten worden ingebracht. Partijen moeten vooraf bepalen wie de rechthebbende is, blijft of wordt. Een leverancier van software zal niet altijd de auteursrechten willen inbrengen of de broncode beschikbaar willen stellen. Een duidelijke omschrijving van de licentieverlening binnen de keten is dan vereist. Daarin is vastgelegd wat er gebeurt als de softwareleverancier failliet gaat. Een continuïteitsregeling is nodig: die zorgt ervoor dat bepaalde informatie, zoals broncode of technische knowhow, wordt ondergebracht bij een onafhankelijke partij, die dit alleen onder bepaalde voorwaarden vrijgeeft. Smart Industry kent een combinatie van competenties, zoals automatisering, robotica, sensortechnologie, et cetera. De verschillende partijen in de Smart Industry-keten brengen hun eigen data in. Door deze data te combineren, kan er een nieuwe toepassing ontstaan. De partijen moeten overeenkomen onder welke voorwaarden deze data gebruikt mogen worden en wie er vervolgens iets mee mag

doen. De data kunnen heel waardevol worden, waardoor er bij gebrek aan afspraken misverstanden tussen partijen kunnen ontstaan over elkaars rechtspositie. In een Smart Industry worden niet alleen productiegegevens verwerkt, maar soms ook persoonsgegevens. Dan moet beoordeeld kunnen worden welke maatregelen nodig zijn om te voldoen aan de Algemene verordening gegevensbescherming. Zijn er wel bijvoorbeeld wel passende beveiligingsmaatregelen getroffen of is er, indien nodig, een Data Protection Impact Assessment uitgevoerd? De samenwerking in de keten kan anders lopen dan verwacht. Er kan schade ontstaan bij een fabriek, indien één of meerdere componenten uit de keten niet naar behoren werken. Zo kan er ergens in de keten sprake zijn van een hack van buitenaf, waardoor de fabriek niet meer de juiste informatie binnenkrijgt via het online portaal voor het onderhoud van de machines. Er kan dan schade ontstaan in de gehele keten. Wie is aansprakelijk? En is de schade eventueel passend verzekerd? Om te voorkomen dat iedereen naar elkaar wijst, is het wenselijk om vooraf goed te af te bakenen wie voor welk stukje in de keten verantwoordelijk is. Samengevat is het goed om van tevoren te inventariseren wat de juridische consequenties kunnen zijn van het ontwikkelen van een bepaalde Smart Industry-toepassing en het opzetten van een samenwerking in de keten. Het is van belang dat de rol van alle betrokken partijen duidelijk is en dat de rechten en verplichtingen voor iedereen acceptabel zijn.

Direct inzicht door voorraad op weegschalen Automa sch voorraadbeheer Bewezen technologie Lagere cost of ownership Van bakjes tot pallets Monitoring door weegschalen

Orderpicken en verzenden

februari 2019

PROCESVERBETERING

APP AXIANS DANKZIJ BOUWBLOKKEN SNEL EN TEGEN RELATIEF LAGE KOSTEN ONTWIKKELD

HORDIJK VERPAKKINGEN DIGITALISEERT DE WERKVLOER MET NIEUWE APP Een nieuwe applicatie stelt specialist in verpakkingsmaterialen Hordijk Verpakkingen in Zaandam in staat het volledige productieproces direct vanaf de werkvloer real-time digitaal vast te leggen. Het bedrijf heeft hierdoor aanzienlijk meer inzicht in zijn productieproces, wat onder andere de traceability verbetert. De app werd in slechts anderhalve maand tijd door ict-partner Axians ontwikkeld met behulp van een lowcode platform.

DOOR WOUTER HOEFFNAGEL

ordijk Verpakkingen is gespecialiseerd in het thermovormen, spuitgieten en extrusieblazen van verpakkingsmaterialen voor voedingsmiddelen. Gezien de aard van deze producten is traceability voor klanten van groot belang. ‘In de nieuwe app kunnen we iedere stap in ons productieproces digitaal vastleggen, wat de traceability verbetert’, verklaart Rob Hordijk, business process & itmanager bij Hordijk Verpakkingen. ‘Het doel was hierbij zaken direct te registreren op het moment en de locatie dat zij gebeuren, real-time dus.’

Rob Hordijk van Hordijk Verpakkingen (links) en Thijs de Swart van Axians: ‘Medewerkers willen graag met de applicatie aan de slag en denken actief mee over verdere verbeteringen.’ Foto: Menno Ebbes

UNIEK ETIKET De nieuwe applicatie heet shopfloor en is ontwikkeld door Axians, de vaste ict-partner van Hordijk Verpakkingen. Het betreft een losse applicatie, die is geïntegreerd in het ERP-systeem van Hordijk Verpakkingen. De applicatie is voor operators toegankelijk via tablets, die op de productiemachines zijn aangebracht. Relevante informatie wordt hierop overzichtelijk weergegeven en operators kunnen via het apparaat met één druk op de knop onder meer etiketten uitprinten. Voor medewerkers van andere afdelingen is de applicatie toegankelijk via pc, smartphone of tablet. Via shopfloor wordt het productieproces aangestuurd en gedetailleerd vastgelegd. Aan de hand van productiedata van machines en medewerkers in de productie kan Hordijk Verpakkingen voortaan registreren op welke datum en welk tijdstip

februari 2019

welke specifieke rol kunststof in een machine is geplaatst. Daarnaast wordt elke pallet die de deur uitgaat voorzien van een uniek etiket. ‘Door beide gegevens te combineren, kunnen we per pallet nagaan met welke rol folie artikelen zijn geproduceerd. Blijkt er in een later stadium onverhoopt iets mis te zijn met deze rol of worden andere afwijkingen in het productieproces van een specifieke machine ontdekt, dan kunnen we zeer nauwkeurig bepalen welke producten getroffen kunnen zijn. Zo kunnen we gericht maatregelen nemen’, legt Hordijk uit.

FLINKE TIJDBESPARING Op jaarbasis worden in Zaandam al snel meer dan 1,5 miljard verpakkingen geproduceerd, waardoor het een tijdrovende klus kon zijn om eventuele productieproblemen terug te leiden. ‘Op jaarbasis plakken we zo’n 2 miljoen etiketten,

wat in de praktijk betekende dat onze printers gemiddeld 3 uur per dag stonden te draaien. Op het printproces werd in veel gevallen handmatig toezicht gehouden. Nu etiketten on-the-fly en per pallet worden uitgeprint, is dit niet meer nodig. Daarnaast voorkomt de werkwijze onnodige printopdrachten en daarmee verspilling’, aldus Hordijk. De nieuwe app betekent dan ook een flinke tijdbesparing en helpt daarnaast de voorraad nauwkeuriger in beeld te brengen en voorraadverschillen te voorkomen. De applicatie is door ict-partner Axians ontwikkeld met het low-code platform OutSystems. Low-code is een ontwikkelmethode waarbij software met een minimale hoeveelheid programmeerwerk wordt gebouwd door gebruik te maken van bouwblokken, waarbij elk bouwblok een andere functionaliteit vertegenwoordigt. ‘Door bouwblokken te combineren, kunnen we in korte

tijd en tegen lage kosten een applicatie ontwikkelen’, zegt Thijs de Swart, client manager bij Axians.

verbeterd, waardoor bedrijven ineens wel in staat zijn om bijvoorbeeld orderflows, productieplanning, traceability of machineonderhoud te optimaliseren. ‘De bouwblokken zorgen voor flexibi-

Hoewel de nieuwe app voor medewerkers van Hordijk Verpakkingen veel veranderingen met zich meebrengt, wordt deze goed ontvangen. Hordijk: ‘Niet alleen willen zij graag met de

ERP-ONAFHANKELIJK Een platform als OutSystems maakt het eenvoudiger om nieuwe ontwikkelingen te omarmen, zegt Hordijk. ‘Wij hebben niet de expertise in huis om aan de slag te gaan met de nieuwste technologieën, zoals artificial intelligence en machine learning. Ict is immers niet onze kernactiviteit. Het is daarom fijn dat via een platform als OutSystems dergelijke technologie als kanten-klaar bouwblok beschikbaar is, waardoor wij hiervan zonder grote investering kunnen profiteren.’ Doordat shopfloor onafhankelijk van het ERPsysteem opereert, heeft Hordijk Verpakkingen de mogelijkheid over te stappen op een ander ERPsysteem, zonder dat de app volledig op de schop hoeft en de investering verloren gaat. ‘Bij een overstap hoeft alleen een koppeling met het nieuwe systeem te worden gerealiseerd’, aldus De Swart.

FLEXIBILITEIT Veel bedrijven werken met verouderde systemen die niet eenvoudig kunnen worden vervangen. Met een platform als OutSystems biedt Axians deze bedrijven de mogelijkheid om alvast kleine stappen te zetten op het gebied van digitalisering. Functionaliteiten uit oudere software kunnen met low-code technologie in korte tijd worden

‘Bij een overstap hoeft alleen een koppeling met het nieuwe ERP-systeem te worden gerealiseerd’

liteit. Zo is het mogelijk om op ieder gewenst moment een nieuw bouwblok toe te voegen of juist een bestaand bouwblok te verwijderen, zonder dat dit impact heeft op de werking van de rest van de applicatie’, legt De Swart uit.

VEEL VERANDERINGEN Deze flexibiliteit was voor Hordijk Verpakkingen een belangrijke eis. ‘Op deze manier kunnen we ervoor kiezen een andere ict-partner in te schakelen om de ontwikkeling van de app op het OutSystems-platform voort te zetten’, zegt Hordijk. De Swart: ‘Het is echter ook mogelijk de applicatie te exporteren uit het OutSystemsplatform en de ontwikkeling op een ander platform te vervolgen.’

applicatie aan de slag, ook denken zij actief mee over verdere verbeteringen die wij erin kunnen aanbrengen. En dankzij de flexibiliteit van het OutSystems-platform zijn deze relatief eenvoudig te realiseren.’ Het OutSystems platform biedt tevens de mogelijkheid ook andere processen te digitaliseren. Shopfloor is door Axians in slechts anderhalve maand tijd gerealiseerd en opgeleverd. Op de lange termijn wil Hordijk de applicatie verder laten uitbouwen om uiteindelijk alle registraties op de werkvloer digitaal te kunnen uitvoeren.

www.hordijkverpakkingen.nl www.axians.nl/apps

Promoting ideas. Building on experience. Remaining curious.

Industriële sensoren. Uw wensen zijn onze inspiratie. Uw processen verbeteren is onze doelstelling. Wij delen onze kennis en ervaring, en staan altijd open voor nieuwe ideeën. Samen denken we een stap vooruit en creëren we nieuwe mogelijkheden voor een succesvolle toekomst. Innovatie is onze passie – en daarmee uw concurrentievoordeel. Meer informatie: www.pepperl-fuchs.com

Your automation, our passion.

februari 2019

Maak je onderneming

FUTURE-PROOF (ERP & CRM) Software

Cloudoplossingen

Productie- en handelsbedrijven

Diensten Project Management

Implementatie Services

Best Practices

App Ontwikkeling & Innovatie

Onderhoud & Beheer

24/7 Wereldwijde Support

KANTOOR DEVENTER

KANTOOR VENLO

Hanzeweg 1A

Noorderpoort 21

7418 AW Deventer

5916 PJ Venlo

CONTACTGEGEVENS +31 (0)88 - 424 28 28 info@pulse.nl www.pulse.nl

FLINK bericht over de wereld van starters en hun innovaties, financieringsproblemen en andere uitdagingen. De naam, FLINK, haakt natuurlijk aan bij die van dit magazine, maar duidt bovenal op een wezenlijke karaktereigenschap van elke startende hightech ondernemer waar de interesse van (formal) investors naar uitgaat – meer nog dan naar de innovatie in kwestie: heeft de starter doorzettingsvermogen, weet hij mensen voor zich te winnen met zijn overtuigingskracht, durft hij beslissingen te nemen?

IN FLINK: 50 Bouw zeewaardige zonneboot gestart 51 Sioux investeert in start-ups

SEXY LIGHTYEAR AANTREKKELIJK VOOR FINANCIERS, SOLLICITANTEN, JOURNALISTEN ÉN TOELEVERANCIERS

In het eerste productiejaar (2020) wil Lightyear duizend ‘zonne-elektrische’ auto’s produceren. Foto: Lightyear

‘ALS WIJ FLINK BLIJVEN GROEIEN, WILLEN ZIJ DELEN IN HET RISICO’ Schoon, snel, gezegend met een actieradius tot 800 kilometer en ook nog eens heel mooi om te zien. Zie daar de potentie van de zonneauto die de Helmondse start-up Lightyear volgend jaar op de markt wil brengen. Link sprak de inmiddels media-ervaren ceo Lex Hoefsloot over onder andere de opbouw van de toeleverketen.

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

ij de ceo van een autobouwer stel je je iemand voor die niets liever doet dan met het snelste, meest luxueuze model van zijn fabriek over snelwegen te cruisen. Zo niet Lex Hoefsloot. ‘Ik doe zo veel mogelijk met de trein om mijn tijd optimaal te benutten.’ Met dat laatste onderstreept hij zijn fascinatie met de innovatieve, duurzame technologie die hij met zijn bedrijf Lightyear volgend jaar op de markt wil brengen. In 2013 en 2015 won hij met zijn TU/e-studententeam de World Solar Chal-

lenge, de race voor zon-aangedreven auto’s in Australië. Daarna startte hij met een aantal van die teamleden in 2016 zijn bedrijf, onder de naam Atlas Technologies. Met als doel een elektrische auto op de markt te brengen die rijdt op stroom die zo veel mogelijk rechtstreeks van de zon afkomstig is, opgevangen met zonnecellen in het dak van de wagen.

MEDIABELANGSTELLING Start-ups genoeg in Nederland, maar veelal focussen die op het leveren van een adviesdienst of het bouwen van een app of andere software.

Starters die zelf willen gaan produceren, zijn veel dunner gezaaid. En bedrijfjes met de ambitie complete auto’s te gaan bouwen en dan ook nog ’ns van het zeer innovatieve type, die zijn uniek. Vandaar dat Lightyear bepaald niet te klagen heeft over mediabelangstelling. Op de tijdlijn op de muur bij de entree staat prominent het optreden bij De Wereld Draait Door vermeld, naast hoogtepunten als de drie overwinningen down-under – de laatste stamt uit 2017. Dat Hoefsloot (28) inmiddels de nodige media-ervaLEES VERDER OP PAGINA 48

februari 2019

VERVOLG VAN PAGINA 47

ring heeft opgedaan, is te merken. Hij praat rustig en doordacht en laat zich niet verleiden tot het noemen van namen of feiten die hij (nog) niet kan of mag noemen.

VERANDERINGSGEZINDE KANJERS Het gesprek vindt plaats midden in de kantoortuin op de derde verdieping van het Automotive Campusgebouw in Helmond. We schrijven de eerste vrijdag van 2019. Een dag waarop de snelwegen leeg zijn omdat menigeen nog van de kerstvakantie geniet. Maar bij Lightyear is er veel bedrijvigheid. Een flink deel van het personeel is aan het werk. Op dat moment staan er rond de 100 mensen op de loonlijst – bij een aanstellingstempo van vijf à tien medewerkers per maand ligt dat aantal bij publicatie van dit artikel reeds op plusminus 110. Dat Hoefsloot en consorten er bij de huidige arbeidsmarktkrapte in slagen met die snelheid de ‘kanjers’ aan te stellen die ze zoeken, heeft ongetwijfeld alles te maken met diezelfde sexy uitstraling van de onderneming waar het journaille op afkomt. Kanjers die onder andere geselecteerd worden op hun veranderingsgezindheid: ‘Wij willen hier een mindset waarin voortdurend veranderen, voortdurend zoeken naar de meest optimale oplossing – en niet die waaraan we nu eenmaal gewend zijn – de

standaard is. Dit met risicobereide mensen die snel knopen durven door te hakken, in een cultuur waarin je niet wordt afgerekend op je fouten. Een bedrijf dat flexibel kan inspelen op de nieuwste ontwikkelingen, niet gehinderd door wat er reeds is. Zo zorgen we er ook voor dat we nu, nog tijdens de ontwikkeling, zo veel mogelijk fouten maken én oplossen – en niet pas als de Lightyear One al op de markt is.’

ERVAREN INKOPERS Vier van die honderd medewerkers – vooral jonge mannen (de gemiddelde leeftijd is 31,5), met een enkele grijze kuif ertussen – vormen de procurementafdeling. Omdat inkopen bij uitstek

de plant in Helmond toeleggen op de ontwikkeling van het functionele ontwerp inclusief de besturingssoftware en de human-machine interface (hmi) op het dashboard, de eindassemblage en het finale testwerk. Voor de engineering en het produceren van de verschillende sub-assemblies zijn tal van toeleveranciers aangeschakeld. Namen wil Hoefsloot dus nauwelijks noemen. Het Eindhovense Sioux, tevens aandeelhouder in de onderneming, ontwikkelt mee aan de software. FEV Group en EDAG Engineering, twee grote Duitse ingenieursbureaus die de veeleisende grote automobielbedrijven uit hun land als klant hebben, ontwikkelen mee aan zowel de auto als de productielijn.

‘Probeer een robot maar eens een buigzame slang te laten aanbrengen. Dat blijkt heel complex’

een ervaringsvak is, betreft het hier mensen met een substantiële loopbaan elders in de automotive-sector in hun bagage. Momenteel zijn ze druk om inkoopcontracten rond te krijgen met een groot aantal partijen. Want Lightyear gaat zich op

VEEL NEDERLANDSE TOELEVERANCIERS ‘Deze bedrijven helpen ons bij elk onderdeel, bij het interieur, het exterieur, het onderstel, de software en de elektronica, inclusief de vier elektromotoren die zorgen voor de aandrijving

Wilt u een sprong maken in de ontwikkeling van uzelf en uw bedrijf? Bekijk het trainingsaanbod van de Berenschot Academy • Hoe word ik een toponderhandelaar? • Strategie in een digitaliserende wereld • Managen van een agile organisatie

www.berenschotacademy.nl

februari 2019

uitstraling van Lightyear. Een belangrijke geldschieter is dus Sioux. Voorts betreft het ‘individuen, vaak Nederlandse ondernemers’ die de portemonnee hebben getrokken. Daartoe behoren ook de mensen die het volledige aankoopbedrag van de Lightyear One – 119.000 euro – reeds hebben overgemaakt. Zij kunnen aanspraak maken op de eerste exemplaren die volgend jaar van de band rollen. Direct daarna zijn de klanten aan de beurt die respectievelijk 19.000 en 4.000 euro hebben gestort. Begin januari hadden zich in totaal plusminus tachtig bedrijven en personen aan Lightyear verbonden. Daaronder ook Leaseplan dat in ‘Wij willen hier een mindset waarin voortdurend veranderen, voortdurend zoeken naar de meest optimale oplossing – en niet die waaraan we nu eenmaal gewend zijn – de standaard is’, aldus ceo Lex Hoefsloot over de bedrijfscultuur. Foto: Com-magz 2030 zijn complete vloot emissievrij wil hebben. ‘Wat telt, is dat de Lightyear One gereprijsgeven. Daarvoor moet de journalist geduld kend over productie en het gebruik veel minder rechtstreeks op de wielen. Wij leren veel van hen, oefenen tot de lijn in de loop van het najaar CO2-uitstoot veroorzaakt dan de elektrische maar zij leren ook veel van ons. Want vergeet niet gereed is. dat wij inmiddels zes jaar ervaring hebben met auto’s die nu op de markt zijn. Maar ook de heel het ontwikkelen en bouwen van zonneauto’s. lage gebruikskosten wegen mee. Dat maakt de Daarin zit onze kennisvoorsprong.’ Met deze en Lightyear bij uitstek geschikt als de deelauto van GELDSCHIETERS andere niet bij name genoemde bedrijven waarde toekomst.’ Wat voor journalisten, toeleveranciers en sollimee Lightyear zaken doet of zal gaan doen, wordt citanten geldt, geldt ook voor financiers: ook zij gewerkt tegen niet-marktconforme tarieven. worden aangetrokken door de ambitieuze, sexy www.lightyear.one Deze, in veel gevallen Nederlandse toeleveranciers – ‘wat wij in Nederland kunnen uitbesteden, doen we in Nederland’ – vinden het veelal ‘inteHULP VAN ASML EN VANDERLANDE ressant’ om te participeren. Dit ondanks de lage volumes die voorlopig op de rol staan: het eerste productiejaar (2020) wil Lightyear duizend Lightyear, ontwikkelaar van ‘zonne-elektrische’ auto’s Om de uitdaging van het ontwikkelen, produceren en wagens produceren. ‘Ervan uitgaande dat die voor consumenten, werkt aan de technologie voor een vermarkten van een zeer innovatieve auto aan te aantallen de komende jaren flink zullen groeien, nieuwe generatie elektrische auto’s. Die zal niet meer kunnen, laten de jonge ondernemers achter Lightyear zijn zij bereid nu een deel van het risico te afhankelijk zijn van speciale oplaadpunten. Het eerste zich bijstaan door medewerkers, toeleveranciers en dragen.’ voertuig, de Lightyear One, zal een actieradius hebben investeerders met ervaring in de automotive. En ook

LES VAN TESLA Voor het produceren van die eerste duizend stuks is inmiddels een productiehal neergezet. Momenteel worden daar de prototypes van sub-assemblies gebouwd en getest. De komende maanden wordt verder een productielijn opgebouwd, met vooralsnog niet te veel automatisering. ‘Voor de aantallen van het eerste jaar zijn robots te duur en niet flexibel genoeg. Niet voor niets heeft Tesla een deel van de automatisering in de lijn voor zijn nieuwe Model 3 moeten vervangen door handwerk. Probeer een robot maar eens een buigzame slang te laten aanbrengen. Dat blijkt heel complex’, aldus Hoefsloot. Met welke toeleveranciers hij die lijn bouwt, wil hij nog niet

van tussen de 600 en 800 kilometer. De auto laadt zich op via zonnecellen in het dak en hoeft naar verwachting gedurende vrijwel de gehele Nederlandse zomer niet meer aan een laadpaal. Lightyear One wordt een vierwiel-aangedreven crossover die plaats biedt aan vijf mensen. Uit de laatste simulaties blijkt dat dit de meest aerodynamische productieauto op de markt zal worden, aldus persinformatie van de Helmondse start-up. De testen wijzen uit dat de zogeheten Cw-waarde, een maat voor de luchtweerstand, onder de 0,20 komt te liggen; significant lager dan de beste score momenteel op de markt. De buitenkant is een ontwerp van een gerenommeerd Italiaans designbureau, waarvan de naam nog niet wordt prijsgegeven.

door deelname aan de Make Next Platform (MNP) Accelerator, een initiatief van ASML, Huisman, Vanderlande en de Stichting Technologierating. Dit programma biedt de ondernemers van Lightyear en nog drie andere starters een serie workshops over onderwerpen als het managen van IP, het aanscherpen van het businessmodel, procurement & supply chain management, internationale marketing & sales, leiderschap en financiering. Ervaren medewerkers van ASML, Huisman en Vanderlande en – indien relevant – van derden, verzorgen de workshops. Daarnaast wordt er een individueel programma voor de bedrijven opgetuigd.

www.makenextplatform.nl

februari 2019

KORT BOUW ZEEWAARDIGE ZONNEBOOT TU DELFT GESTART De kruissnelheid moet op dertig tot vijfendertig kilometer per uur uitkomen. Een tempo dat het schip oneindig lang kan aanhouden, althans zolang de zon schijnt, vertelt Redmer Aarnink, xposure manager 2019 van het TU Delft Solar Boat Team. Dit studententeam van de Delftse universiteit heeft inmiddels de laatste hand gelegd aan het ontwerp van een draagvleugelboot, direct aangedreven door zonne-energie. Het dek van 28 vierkante meter is vrijwel geheel bedekt met zonnecollectoren. De vergaarde stroom gaat via de zelfontworpen maximum powerpoint tracker (een mechanisme in de zonne-energieomvormer dat zorgt dat onder alle omstandigheden het maximale vermogen uit het zonnepaneel wordt gehaald) naar een batterij die een elektromotor voedt. Een stevige motor (vermogen maximaal 60kW), want het gaat om een schip van acht meter lang en zes

meter breed dat op open zee, met drie man aan boord, honderd kilometer moet kunnen afleggen. Zie daar de uitdaging die het team is aangegaan door zich in te schrijven voor Offshore Challenge, een van de klassen van de wereldkampioenschappen voor zonneboten komende juni in Monaco. Vorig jaar nam het Delftse team met een kleine zonneboot deel aan de Solar Sport One Competitie waar het de tweede plaats behaalde. Ook gaat het team dit jaar een wereldrecordpoging doen door als snelste zonneboot ooit het Kanaal over te steken. Die boot van vorig jaar had twee draagvleugels, het schip waaraan nu gebouwd wordt in de D:Dream Hall op de TU-campus heeft er drie: twee van carbon en een van aluminium. Lichte materialen. Het gehele ontwerp is gericht op zo energie-efficiënt mogelijk varen. Het draagvleugelidee voor boten bestaat al vijftig

Het dek is vrijwel geheel bedekt met zonnecollectoren. Foto: TU Delft Solar Boat Team

jaar, aldus Aarnink, maar verschillende scheepsbouwers pakken het eindelijk op nu de behoefte aan een energie-efficiënte scheepvaart sterk gegroeid is. Een van die scheepsbouwers is Damen Shipyards, tevens een van de negentig partners van het Solar Boat Team. ‘Wij spreken bewust niet van sponsoren, maar van partners. Wij ontvangen van hen geld, kennis en materialen. In ruil daarvoor delen zij in onze ervaringen. Ook verzorgen we voor enkele partners presentaties op beurzen. En het is voor deze partijen natuurlijk

een goede manier om met studenten – mogelijk aanstaande werknemers – in contact te komen.’ Enkele andere partners zijn Solbian en Hevel (leveranciers van de zonnecollectoren), Ridderflex, Altium, NEN, ABN AMRO en Marin. Het team bestaat uit studenten van tien verschillende studierichtingen. ‘Als zij wat specifieke achtergrondkennis meenemen, is dat fijn. Maar het belangrijkste is dat ze zeer gemotiveerd zijn om iets compleet nieuws tot stand te brengen en daarvan te leren.’ www.solarboatteam.nl

Automation goes blue. And your machine is ready for the smart factory.

Lenze offers: Scalable hardware, modular software and plenty of brainware, our people. Do you want to your machine better, more flexible, networked and secure? Please contact us now! www.Lenze.com

februari 2019

As easy as that.

PENSIOENFONDSEN INVESTEREN 150 MILJOEN IN TECHSTARTERSFONDS Pensioenfondsen PME (voor de sector metalektro) en PMT (metaal & techniek) investeren samen 150 miljoen euro in het technologiefonds Innovation Industries Fund II. Het fonds helpt veelbelovende, Nederlandse technostart-ups en -scale-ups om versneld op te schalen naar succesvolle (internationale) bedrijven. Nu is het nog (te) vaak zo dat startende bedrijven worden opgekocht al voordat ze het stadium van op eigen benen staan bereikt hebben. Het fonds richt zich op start-ups en scale-ups die voortkomen uit de Nederlandse technische universiteiten en TNO. Op de lange termijn wil het fonds dat zijn investeringen geld opleveren. Meer werkgelegenheid scheppen en het Nederlandse hightech ecosysteem verder versterken zijn andere doelstellingen. De eerste

editie van het fonds, midden 2017 opgericht, had in totaal 75 miljoen euro om te investeren. Dat geld ging naar dertien jonge bedrijven. Voor de tweede editie is tot nu toe 250 miljoen beschikbaar. Dat geld komt van de twee pensioenfondsen en ook van onder meer het Europese Investeringsfonds (European Investment Fund), het Pensioenfonds van de Metalektro (PME), de universiteiten van Twente, Eindhoven en Wageningen en van TNO, ECN, PPM Oost, Topfonds Gelderland en Innovatiefonds Overijssel. Daarnaast participeert een groep van overwegend Twentse investeerders die al eerder in het succesvolle voorloperfonds, het Twente Technology Fund, hebben geïnvesteerd. www.metalektropensioen.nl

Het compacte modulaire IO-systeem

SIOUX EN EAF INVESTEREN MILJOENEN IN KANSRIJKE START-UPS Technologiebedrijf Sioux heeft samen met het European Angels Fund (EAF) Netherlands een tweede investeringsfonds voor hightech start-ups opgericht. Beide partijen investeren daar om te beginnen ieder vijf miljoen in. Sioux voert het management over het nieuwe fonds. Het eerste Sioux Tech Fund heeft de afgelopen jaren een aantal succesvolle investeringen gedaan. Eind 2014 is de deelname in Fleetlogic succesvol naar TomTom Telematics overgegaan, halverwege 2017 werd Liteq aan Kulicke & Soffa verkocht en eind 2017 is de investering PhenomWorld verder gegaan onder de vleugels van Thermo Fisher Scientific.

Arnoud de Geus, director New Business Development bij Sioux: ‘Het gezamenlijke investeringsfonds biedt start-ups kansen op nog meer succes. Solar-voertuigfabrikant Lightyear heeft inmiddels de eerste investering vanuit het Sioux Tech Fund ontvangen. En ook op het gebied van medische hightech geven we vanuit Sioux nieuwe innovatieve ideeën een kans op een snellere ontwikkeling van technische innovaties en een snellere marktintroductie.’ Het European Angels Fund Netherlands wordt geadviseerd door het Europees Investeringsfonds EAF. www.sioux.eu

NIEUWE HUB ADDITIVE INDUSTRIES IN SINGAPORE Additive Industries (AI) zet haar groeiambities in Azië kracht bij met de oprichting van het AI Process & Application Center in Singapore. Mike Goh, die de vestiging leidt, heeft meer dan twintig jaar ervaring in business development en technisch salesmanagement in die regio. Een van zijn taken is om in nauwe samenwerking met het AI-ecosysteem in Singapore industriële bedrijven aan te sporen om de 3Dprinttechnologie te omarmen door researchsamenwerking met Additive Industries aan te gaan. Ondertussen

breidt de Eindhovense pionier het wereldwijde netwerk in hoog tempo uit. De r&d, systeemintegratie en softwareontwikkeling zijn gecentraliseerd in Eindhoven; voor activiteiten die het best dichtbij klanten gedaan kunnen worden, worden regionale Process & Application Development Centers en Service & Support Hubs opgezet. Vandaag de dag zijn dat er al vier: twee in Noord-Amerika (Canarillo/Los Angeles en Detroit), in Europa (Bristol, UK) en nu dus ook in Azië/Singapore. www.additiveindustries.com

Cube67 by Murrelektronik Decentraal Flexibel Systeemopen Cube is het unieke modulaire veldbussysteem voor perfecte decentrale installatieconcepten. Door zijn flexibiliteit wordt voor elke toepassing de optimaal passende oplossing gerealiseerd – zonder uitzondering van beschermingsgraad IP20 tot IP69K. Cube-oplossingen bieden in elke fase van de levenscyclus van een machine het maximale kosten/baten-effect.

www.murrelektronik.nl

februari 2019

SOFTWARE

TRAMMELANT IN SAP-LICENTIELAND

VEEL ONDUIDELIJKHEID OVER VERREKENING ‘INDIRECT GEBRUIK’ SOFTWARE Industriële bedrijven gebruiken steeds meer software: businesssoftware (it) als ERP, PDM en PLM en operationele software (ot) voor de aansturing van de machines en robots, voor het uitlezen van sensoren, et cetera. Maar die bedrijven slaan pas echt de weg in naar Industrie 4.0 – en worden pas echt ‘smart’ - als ze al die it en ot aan elkaar weten te koppelen. Dit kan echter leiden tot ‘indirect gebruik’, overtreden van de licentievoorwaarden en claims. Jurist Marcel Westphal waarschuwt en doet leverancier en afnemer aanbevelingen. DOOR MARTIN VAN ZAALEN EN HANS VAN EERDEN

mdat klanten dat eisen, zorgen softwareleveranciers steeds vaker dat hun software goed te integreren is met die van concullega’s. Met als voordeel dat bijvoorbeeld de ERP-gebruiker bij het opmaken van een offerte kan putten uit gegevens in het PDMsysteem, zonder dat pakket daarvoor te hoeven openen. Maar bij het afrekenen van de licentievergoeding ontstaan dan steeds vaker problemen, constateert Marcel Westphal, advocaat van het Nuenense kantoor Westphal Johansen. ‘De gebruiker heeft niet meer in de gaten dat hij – indirect – ook dat PDM-pakket benut. Maar de leverancier van dat pakket kan hem daar wel op af rekenen.’

VEEL ONRUST Dat overkwam Diageo Great Britain, de (drank)producent van onder meer Smirnoff. Zijn softwareleverancier SAP vorderde een nabetaling van 55 miljoen pond en dwong Diageo in 2017 op de

Onmiddellijk na die positieve uitspraak belaagde SAP ook bierproducent AB InBev, met een claim van 600 miljoen dollar wegens ongeoorloofd ‘Over de kosten van het nieuwe SAP-licentiemodel voor indirect gebruik bestaat nog indirect gebruik of steeds een hoop onduidelijkheid en verwarring’, constateert advocaat Marcel Westphal. indirecte toegang. Foto: Joost Keet ‘Zowel bij Diageo als AB InBev was de SAPsoftware geïntegreerd met die van CRM-leverancier Salesforce. Om NIEUW LICENTIEMODEL te voorkomen hierdoor licentie-inkomsten mis In een poging meer klaarheid te scheppen, lante lopen, heeft SAP de zaken aangespannen.’ ceerde SAP in april vorig jaar voor nieuwe SAPInmiddels hebben de twee een minnelijke klanten een nieuw licentiemodel voor indirect schikking met SAP getroffen, weet Westphal. gebruik. In dat model berekent SAP de licenties Over de inhoud van die schikking is niets naar voor indirect gebruik op basis van het buiten gebracht. Dus hoeveel de twee partijen (aan)maken van (9) bepaalde documenttypen. aan SAP hebben overgemaakt, is onbekend. Wordt een van die documenttypes (bijvoorbeeld ‘Dit zorgt vanzelfsprekend bij SAP-gebruikers een sales- of inkoopdocument of een factuur) voor veel onrust. Als grote bedrijven als aangemaakt door gebruik van buitenaf, via een AB InBev en Diageo de juridische strijd met ander pakket, dan is er een licentie vereist en moet er betaald worden voor een afgesproken aantal documenten per jaar. Bestaande klanten kunnen kiezen voor dit nieuwe licentiemodel of voor het toevoegen van het nieuwe model als een addendum aan het bestaande contract. Ook kunnen ze kiezen het oude, bestaande contract te behouden, schetst Westphal de situatie. ‘Over de kosten van het nieuwe licentiemodel voor indirect gebruik bestaat echter nog steeds een hoop onduidelijkheid en verwarring. Bestaande SAPSAP niet aandurven, wat zijn dan de kansen en gebruikers weten niet of de overstap naar het risico’s voor andere, evengrote of kleinere nieuwe model gunstig of ongunstig voor hen uitbedrijven? En wat is er over dat indirecte gebruik pakt en of zij een claim kunnen verwachten à la afgesproken?’ Diageo en AB InBev. Nieuwe gebruikers weten

‘Zorg dat er een lampje gaat branden als je tegen het plafond van je licentie zit’

knieën. ‘De Britse rechter oordeelde namelijk dat Diageo wegens niet toegestaan indirect gebruik de licentievoorwaarden van SAP had geschonden en een extra vergoeding aan SAP moest betalen.’

februari 2019

niet wat de kosten van het nieuwe model zijn en schuiven de aanschaf voor zich uit.’ Niet alleen SAP-gebruikers kunnen onverwacht geconfronteerd worden met claims of extra licentiekosten. Ook andere softwareleveranciers, zoals Microsoft, Oracle en IBM, beletten indirect gebruik door contracten te hanteren met vaak onduidelijke bewoordingen. ‘Ze doen dat bijvoorbeeld door het contractueel verbieden van ‘multiplexing’ of ‘pooling’. Om zo te voorkomen dat het aantal gebruikers van hun software afneemt en daarmee hun licentie-inkomsten.’ Westphal verwacht dat steeds meer softwarebedrijven hun gebruikers willen laten betalen voor indirect gebruik. ‘Gelet op de huidige trend van vergaande applicatie-integratie, van Industrie 4.0 met haar almaar uitdijende IoT-landschap door het snelgroeiend aantal connected sensoren, devices en robots, ligt dat voor de hand.’

AANSCHERPEN CONTRACTMANAGEMENT Westphal adviseert softwareleveranciers dan ook nadrukkelijk om duidelijke contracten op te stellen, waarin glashelder vermeld wordt welk gebruik en welke toegang wel toegestaan zijn onder de licentie en welke niet. ‘Ondernemers willen immers weten waar ze aan toe zijn, zodat ze kunnen anticiperen op en kunnen investeren in de toekomst. Zonder achteraf, na een audit van een leverancier, overvallen te worden door extra licentiekosten of juridische claims.’ De afnemers van software beveelt de jurist aan hun ‘contractmanagement aan te scherpen’. ‘Breng goed in

PROACTIEF LICENTIEBELEID ISAH Marcel Westphal adviseert softwareleveranciers en -afnemers nog eens goed naar de licentiecontracten te kijken. Ter inspiratie kunnen ze dan wellicht een blik werpen op de licentievoorwaarden van Isah, zegt directeur Paul van Abeelen van de Tilburgse ontwikkelaar en leverancier van ERP-software voor de klantordergestuurde maakindustrie. ‘Wij hebben hierover eigenlijk nooit discussies met klanten’, ‘Want wij hebben duidelijk beschreven wat wij onder het gebruik van Isah verstaan. Daar zijn we zeven, acht jaar geleden al mee begonnen, toen de tablet en smartphone opkwamen en externe toegang actueel werd.’ De hele trend is nu, met Smart Industry, dat er op meerdere plekken met minder menselijk handelen data worden gemuteerd in informatiesystemen zoals ERP. Het gebeurt meer en meer automatisch, ‘onder water’, niet meer via de user interface maar rechtstreeks in de onderliggende database, schetst Van Abeelen. ‘Veel van onze klanten leveren bijvoorbeeld aan ASML. Order- en prognoseberichten van ASML kunnen ze handmatig in hun ERP-systeem zetten, maar ze kunnen dat ook automatische laten doen, met ketenintegratie, zonder dat er een mens aan te pas komt.

kaart welk gebruik wel en niet is toegestaan. En kom vervolgens tot duidelijke – en indien mogelijk van de standaard afwijkende – op maat gesneden afspraken met de softwareleverancier. En laat die een tooltje aanbrengen zodat er een

Of, ander voorbeeld, de urenregistratie van mensen of machines. Die kan handmatig worden ingevoerd, of rechtstreeks vanaf de machine via Isah Shop Floor Control. Dit noemen wij ‘extern gebruik’ van ons systeem en dat stimuleren wij uiteraard. We zitten daarvoor bijvoorbeeld in het fieldlab Smart Connected Supplier Network (zie ook pagina 63, red.). Mensen moeten toch niet meer domweg ordertjes overtikken of uren invoeren.’ Isah heeft het goed afgedekt in zijn licentiemodel, zo stelt Van Abeelen. De verschillende vormen van gebruik, door mensen, applicaties en externe systemen, worden automatisch geregistreerd. Op basis daarvan kan de klant afrekenen met Isah, maar hij kan ook vooraf voor een bepaald aantal Isah-gebruikers en -applicaties een ‘bundel’ aanschaffen, volgens het bekende model voor de mobiele telefoon. ‘Het maakt ons niet uit wie of wat de gebruiker is en waar die zit. De basisgedachte is: als er data worden gemuteerd, zit daar een licentievergoeding aan vast.’

www.isah.com

lampje gaat branden als je tegen het plafond van je licentie komt te zitten. Zodat je er niet pas tijdens een audit mee geconfronteerd wordt.’ www.wjadvocaten.nl

februari 2019

Bent u al bekend met onze blogs? Onze gastauteurs brengen u op de hoogte van de nieuwste feiten, trends en ontwikkelingen binnen EPLAN en daarbuiten. Lees de blogs op www.eplanexperience.nl/blogs

Naar efficiĂŤnt engineeren in acht overzichtelijke stappen

Een nieuwe kijk op engineering in de cloud

Ontwikkelaars van machines en installaties voelen continu de druk om te veranderen. Nieuwe regels vanuit de...

Binnen de paneel- en machinebouw wordt data veelal op lokale servers opgeslagen. Het idee hierachter is dat...

Hoe u in 3 stappen het engineerings- en productieproces digitaliseert De toenemende tijdsdruk eist van u als engineer een zo efficiĂŤnt mogelijke inrichting van uw werkprocessen. Een...

PROCESVERBETERING

PLM-OPLOSSING STROOMLIJNT PRODUCT LIFECYCLE PROCESS

ASM VERBETERT VRIJGAVEPROCES PRODUCTDATA MET DIGITAL TWIN ASM International, leverancier van productiemachines voor de halfgeleiderindustrie, kiest voor de product lifecycle management (PLM)-oplossing van SAP om zijn product lifecycle process te stroomlijnen. Dankzij dit systeem hebben alle bevoegde medewerkers van het bedrijf wereldwijd toegang tot ieder 3D-model. Bovendien worden wijzigingen in het PLM-systeem automatisch en real-time verwerkt in het ERP-systeem van ASM.

DOOR WOUTER HOEFFNAGEL

SM International is actief in dertien landen en telt in totaal zo’n 1.900 medewerkers; het hoofdkantoor bevindt zich in Almere. Het bedrijf voert engineering-activiteiten uit in vijf landen. De diverse engineeringteams maakten tot voor kort gebruik van verschillende productdatamanagement (PDM)-systemen en andere werkwijzen. Deze diversiteit stond een verbetering van de productie-efficiëntie in de weg. ‘Wereldwijd maken onze medewerkers allen gebruik van de 3D CAD-software ‘De komende tijd ligt de nadruk op het optimaliseren van de workflows’, aldus director global engineering Rudi Wilhelm. Creo van PTC. Iedere vestiging sloeg Foto: Danny de Jong gecreëerde modellen op in een eigen digitale kluis. Als je een 3D-model nodig had uit de kluis van een andere vestiging, De keuze viel op SAP PLM. ‘We hebben naar verteem. ‘Ons PLM-systeem functioneert hiermee in kon je die alleen via een engineer uit die vestiging schillende beschikbare PLM-systemen gekeken. feite als een extensie van ons ERP-systeem. Alle per mail ontvangen’, verklaart Rudi Wilhelm, Een belangrijke reden om voor SAP PLM te kiemedewerkers wereldwijd hebben nu toegang tot director global engineering bij ASM. ‘Dit leidde zen, is het feit dat deze oplossing onderdeel is van dezelfde digitale kluis en de data die hier zijn tot het opnieuw uitvinden van het wiel. Engide bredere SAP Business Suite. Wij maakten al opgeslagen. Data hoeven niet langer handmatig neers maakten 3D-modellen die al bestonden in gebruik van het ERP-pakket uit deze suite. De gedeeld te worden. Dat scheelt veel tijd’, aldus andere vestigingen, terwijl ook de toeleveranPLM- en ERP-oplossing zijn hierdoor in feite Wilhelm. Daarnaast is het nu mogelijk voor ciersketen en andere afdelingen met dubbel werk onderdeel van één systeem, waardoor wij naar de niet-ontwerpers om tijdens het ontwerpproces werden geconfronteerd.’ integratie geen omkijken hebben’, stelt Wilhelm. mee te kijken met 3D-modellen die op dat moment gemaakt worden. Productie-, supplychain- en servicemedewerkers kunnen hierdoor DIGITAL TWIN PARALLEL PROCES in een vroegtijdig stadium meedenken en alvast Met de invoering van een nieuw PLM-systeem De integratie biedt belangrijke voordelen. Dooraan de slag gaan met het project. ‘Als bijvoorbeeld wil ASM het vrijgaveproces van alle productdata gaans is bij het ontwerpen van nieuwe producten verbeteren en de 3D-modellen ook gebruiken in sprake van een sequentieel proces: eerst wordt duidelijk is dat een component een bepaalde zowel het productieproces als tijdens de installahet product ontworpen in de PLM-oplossing, afmeting krijgt en van een bepaald materiaal tie en het onderhoud van producten bij klanten. waarna het ontwerp wordt overgeheveld naar het vervaardigd zal worden, kan onze inkoopafdeling Door het vrijgeven van de 3D-modellen ontstaat ERP-systeem. Dankzij de integratie van beide alvast beginnen met het zoeken van de juiste een toegankelijke digital twin. Om dit mogelijk te systemen is nu sprake van een parallel proces; partner om dit proces aan uit te besteden.’ maken heeft ASM ervoor gekozen in alle vestiginalles wat in het PLM-systeem gebeurt, wordt gen één uniforme PLM-oplossing uit te rollen. automatisch real-time verwerkt in het ERP-sysLEES VERDER OP PAGINA 56

februari 2019

VERVOLG VAN PAGINA 55

‘LIGHT’ VERSIE Daarnaast wilde ASM de 3D-modellen ook toegankelijk maken voor de service engineers in het veld en voor de productieafdeling. ‘Voorheen hadden zij alleen toegang tot technische tekeningen. 3D-modellen bevatten doorgaans echter veel meer informatie en zijn veel beter te interpreteren. Zij kunnen deze modellen dan ook gebruiken om hun werk nauwkeuriger en sneller uit te voeren’, zegt Wilhelm. Ook hier helpt SAP PLM bij. Van ieder model wordt tijdens het ontwerpproces automatisch een ‘light’ versie gemaakt, die alle bevoegde ASM-medewerkers met behulp van een viewer kunnen bekijken. Met deze light versie kan een instructie worden gemaakt, die productie- en service engineers helpt hun werkzaamheden uit te voeren. Ook kunnen de 3D-modellen gebruikt worden om het productieproces te definiëren.

MEER VRIJHEID Naast het PLM- en ERP-systeem maakt ASM ook gebruik van het document management systeem (DMS) uit de SAP Business Suite. Zo zijn project-, ontwerpen productdata aan elkaar te verbinden en meerdere documenten aan één materiaal te linken. ‘Voorheen was sprake van een één-op-één koppeling tussen documenten en materialen: een document kon in ons ERP-systeem slechts aan één materiaal worden gekop-

april 2010

peld. Het nieuwe DMS biedt meer vrijheid en maakt het mogelijk ook tekeningen, 3D-modellen en verschillende instructies te koppelen aan materialen’, zegt Wilhelm. Het implementeren van een wereldwijd PLM-systeem was een complexe en tijdrovende klus. ‘In de praktijk bleek het

van SAP Engineering Control Center. Cideon leverde de software waarmee onder meer 3D-modellen geautomatiseerd kunnen worden geconverteerd naar een light model of een pdfbestand. Inmiddels is het nieuwe PLM-systeem live in Japan, Zuid-Korea en Europa; de Verenig-

Integratie van systemen resulteert in een parallel proces

zeer lastig een moment te vinden waarop al onze vestigingen voldoende resources konden vrijmaken. Daarom hebben we een team opgericht waarin alle vestigingen en businessunits zijn vertegenwoordigd. Dit team is vrijgemaakt van andere verantwoordelijkheden en kon zich hierdoor volledig richten op de implementatie van het nieuwe PLM-systeem.’

ONDERSTEUNING DOOR PARTNERS Bij de implementatie van de PLM-oplossing werd ASM ondersteund door LeverX. Deze partner schakelde het Duitse .riess engineering in voor de integratie van het PLM-systeem met de 3D CAD-tool Creo. Hierbij werd gebruik gemaakt

de Staten volgen naar verwachting in juli. Het PLM-implementatieteam blijft echter ook in de toekomst actief, aldus Rudi Wilhelm. ‘Dit team gaat zich, als een center of excellence, bezighouden met het verbeteren en verder verfijnen van de implementatie, maar ook met de introductie van meer functies die verdere verbetering van bedrijfsprocessen mogelijk maken. De komende tijd ligt de nadruk op het optimaliseren van de workflows, zodat deze zo kort en eenvoudig mogelijk zijn.’

www.asm.com

Wij zijn Nidec Netherlands

Uw partner in aandrijven en

besturen

Nidec is wereldleider in de productie van elektromotoren, generatoren en regelaars. Meer dan 6 miljard elektromotoren in de vermogensrange van 3 Watt tot en met 75 Megawatt worden jaarlijks ingezet in tal van toepassingen. Van disc drives, autospiegels, wasmachines tot aan Megawatt motoren in ondermeer de staalindustrie, oil & gas en hybride voortstuwing op schepen. Met meer dan 110.000 medewerkers binnen 300 bedrijven verdeeld over 40 landen biedt Nidec innovatieve en vooruitstrevende producten, diensten en oplossingen. Wij van Nidec Sliedrecht, met een trots team van 60 medewerkers, zijn dagelijks bezig met industriĂŤle toepassingen om samen met de klant zijn droom om te zetten in resultaat. Meer informatie over onze aandrijfoplossingen? Bezoek dan www.nidecnetherlands.nl of neem contact met ons op.

Nidec Netherlands B.V. I Kubus 155 | 3364 DG | Sliedrecht | Tel: 0184-420555 | E-mail: info.nl@mail.nidec.com

PRODUCTIEVERBETERING

DE BRABANTSE METAALDAGEN: NIEUW EVENT MET INNOVATIEF CONCEPT

NU STAPPEN ZETTEN IN PROCESVERBETERING Hoe kan ik meer productie draaien binnen mijn huidige businessmodel? Een prangende vraag waar menig metaalbedrijf in ons land mee worstelt. Want de orderboeken zitten vol – en vindt op die overspannen arbeidsmarkt maar eens goede mensen. Kortom: nu is het de tijd om stappen te zetten in productieverbetering. Dat is het centrale – en enige – thema op De Brabantse Metaaldagen, een nieuwe vakbeurs en congres die op 10, 11 en 12 april in Den Bosch wordt gehouden.

DOOR PIM CAMPMAN

etaalbedrijven zijn vandaag de dag niet geholpen met een machine; zij zijn gebaat bij een oplossing.’ Dat zegt Jeroen ter Steege, die De Brabantse Metaaldagen Op de Brabantse Metaaldagen is er één helder en actueel thema, dat vanuit de invalshoek oplossingen aan de beursganger gepresenteerd samen met partner FPT-VIMAG wordt. Foto: United Industrial Fairs (branchevereniging van productietechnologie en -automatisering) organiseert en het concept ervoor heeft bedacht. Een innovatief concept, vertelt machines meenemen – nee, dat past niet in het een stap zetten in productieverbetering, puur hij, want alleen exposanten (en sprekers) die concept.’ omdat zij méér productie willen kunnen draaien inhoudelijk bijdragen aan het thema productieDe animo om als exposant deel te nemen is ‘al met de mensen die ze hebben. Voor de één zijn verbetering worden toegelaten. best groot’, zegt Ter Steege. ‘Nu (tweeënhalve dat dertig stappen, voor de ander drie of één. maand voor de beurs, red.) hebben we zo’n Grote stappen of kleine stapjes, je bent bezig een 75 definitieve inschrijvingen en een 40-tal opties. serieuze bottleneck in je groei weg te nemen – en VERHAAL ERACHTER Mijn streven is op 130 uit te komen. En voor het dat is, zonder dat label eraan te hangen, ook ‘De meeste beurzen zijn zo breed en veelomvatcongres- en seminarprogramma hebben al een tend, dat je als bezoeker door de bomen het bos Industrie 4.0/Smart Industry. Tijdens De Brapaar sterke sprekers toegezegd te komen.’ niet meer ziet’, vertelt Jeroen ter Steege, die sinds bantse Metaaldagen zetten we ze op dat spoor.’ 2003 de TechniShows op touw zet en tegenwoordig zijn eigen beursbedrijf runt: United Industrial NU STAPPEN ZETTEN Fairs. ‘Wij pakken het anders aan: één helder en Industrie 4.0/Smart Industry, met aspecten als actueel thema, dat vanuit de invalshoek oplossindigitalisering, internet of things en big data; dat FEITEN OP EEN RIJ gen aan de beursganger gepresenteerd wordt. Laat zal op het nieuwe event niet ontbreken. Maar ik het zo zeggen: is het je er alleen om te doen je Jeroen ter Steege wil daar, bewust, niet te veel mooie, nieuwe kantbank te tonen en te verkopen, accent op leggen. ‘Industrie 4.0 is een container• De Brabantse Metaaldagen zijn op 10, 11 en dan weigeren we je als exposant. Wij zeggen: het begrip geworden, waar van alles en nog wat 12 april in de Brabanthallen (Hal 7) in accent moet op het verhaal erachter liggen: wat onder gehangen wordt. Dat zingt al tien jaar ’s-Hertogenbosch. heeft een bedrijf dat zijn proces wil optimaliseren rond, zonder heel concreet te worden en dat • Voor bezoekersregistratie en meer aan jouw machine? Heb je die intentie en uitschrikt veel bedrijven af. Wie, zeg maar, twee informatie over de vakbeurs, ga naar straling, dan ben je van harte welkom.’ draaibanken en drie CNC-bewerkingscellen heeft www.debrabantsemetaaldagen.nl Dat wil niet zeggen dat er op De Brabantse draaien, zegt: ‘Dat is niet voor mij, dat is allemaal • Interesse om als exposant deel te nemen? Metaaldagen geen machines te zien zullen zijn. te veel’ – en terecht. De crux is dat zij, nu hun Neem contact op met jeroen@unifs.nl of ‘Uiteraard wel; als je je verhaal wilt onderbouwen orderboeken vol zitten en goedgeschoolde info@unifs.nl met een machine, dan is dat prima. Maar tien mensen niet of nauwelijks zijn binnen te halen,

‘M

februari 2019

KLAAR ZIJN VOOR DIP Het grotere plaatje schilderend zegt hij: ‘Dit event is opgezet om de concurrentiepositie van de maakindustrie in Nederland te behouden, liever nog: die te versterken – die doelstelling heeft ook FPT-VIMAG. Dat, zoals een ING-rapport onlangs vaststelde, de hightech industrie groeit, is mooi. Maar dat hun toeleveranciers steeds meer

Alleen exposanten (en sprekers) die inhoudelijk bijdragen aan het thema worden toegelaten

buiten Nederland zitten; dat moeten we niet willen. Ja, dat komt mede omdat iedereen hier vol zit. Maar ooit komt er weer een dip in onze economie. Als je je daar nu klaar voor maakt, ben je goed bezig.’ Ook hier gaat het adagium ‘repareer je dak als de zon schijnt’ dus op. Intentie is dat De Brabantse Metaaldagen om de twee jaar plaatsvinden.

CONGRES EN SEMINARS Biba Visnjicki, director business development van het Fraunhofer Project Center aan de Universiteit Twente, is een van de keynote speakers op De Brabantse Metaaldagen. Haar presentatie is getiteld: ‘Digital Transformation for Connected, Agile Production’. Biba Visnjicki bouwt in Enschede een satelliet van het befaamde Fraunhofer op. Kernwoorden die bij haar passen zijn: strategie, bedrijfspositionering, strategische partnerschappen en programma’s – en sterke relaties met overheid, industrie en andere kennisinstellingen ontwikkelen. Visnjicki: ‘Het is onze verantwoordelijkheid om de best mogelijke manier te vinden om de maakindustrie te ondersteunen bij snelle, duurzame ontwikkelingen via technologische oplossingen, overdracht van knowhow en jong kapitaal en om de economische welvaart van de komende generaties veilig te stellen.’ Een andere keynote speakers is Peter Hoogerhuis, expert bij Philips in additive manufacturing van medische componenten. Zijn motto: ‘AM volume production: more than printing alone’. En om er nog een te noemen: Bert Jan Ouwerkerk, plantmanager sheet metal components bij DAF Trucks. Hij is specialist in lean material flow, projectmanagement, controlling en accounting. Onder het motto ‘Streven naar One Piece Flow’ spreekt hij over ‘Lean Material Flow in de Automotive’. Naast de keynote speakers zullen negen seminarsprekers hun verhaal doen. Zo is er een presentatie van

Biba Visnjicki is één van de keynote speakers. Foto: Arjan Reef

ING (over de kansen van toeleveranciers in de hightech industrie in Nederland) en vertelt Wouter van Halteren van Halter CNC Automation over de eerste stappen die professionals kunnen zetten op weg naar Industrie 4.0. Isah Business Software – tevens aanwezig als exposant – deelt oplossingen voor procesoptimalisatie met het publiek.

www.debrabantsemetaaldagen.nl

On time On budget To specification In co-creation From start to finish

Make complex easy

Our customers and business partners choose to do business with us, because we enable them to focus on their core activities, while we help them develop and optimize their manufacturing processes and products. Masévon Group

www.masevongroup.com

lives high technology and quality. Every day.

februari 2019

Helping regain the freedom of movement An ideal ratio between size, weight and power is a key factor in prosthetics.

Turning ideas into solutions w withmaxon.com/ prosthetic-foot

Calf muscles are essential for walking and provide most of the energy needed for every step. People whoâ&#x20AC;&#x2122;ve had an amputation therefore tire quickly when they walk on prosthesis. But now there is a prosthetic foot that helps its wearer regain lost freedom of movement. In practice, it works like this: a powerful motor drives a spring which transfers its energy directly to the foot. This allows for short sprints and walking on uneven ground, something that had been considered impossible.

STANDAARDISERING

GROOTHANDEL JONGENEEL ZET ‘MEGAGROTE STAP’ IN KETENSTANDAARDISERING

‘DAG DOOLHOF, HALLO LOGICA’ De bouwsector werkt al jaren met de SALES Standaard voor berichtenverkeer. Een tweede standaard voor classificatie van productgegevens is een volgende fase, die Jongeneel inmiddels bereikt heeft. En begin dit jaar ging de BIM-bibliotheek van de groothandel live. ‘Hiermee willen we bouwers in staat stellen foutloos en volgens plan te bouwen – liefst volgens de gangbare maten, om extra kosten te vermijden. DOOR WILMA SCHREIBER

n de markt heeft Jongeneel te maken met zo’n honderd fabrikanten die producten leveren, van gipsplaten en deuren tot vloersystemen en wand-bekleding in alle soorten, maten, kleuren en materialen. ‘We hebben circa 110.000 standaard-producten in ons productinformatiesysteem en nog eens 100.000 tot 500.000 eenmalige producten, zoals die pimpelpaarse gevelplaat met oranje stippen’, verklaart Hedy van Opzeeland, manager services bij Jongeneel. De groothandel in hout-, plaat- en bouwmaterialen met 43 vestigingen en zeven distributiecentra behoort qua omvang tot de top vijf van Nederland. Het bedrijf levert aan professionele bouwers (zoals aannemerij en timmer- en afbouwbedrijven) en een enkele particulier. Speerpunten voor Jongeneel Services zijn: digitale samenwerking, ketensamenwerking, bouwlogistiek, duurzaamheid & mvo en kennisdeling.

‘Wij willen data volgens de standaard aanbieden, anders blijft het een enorme zoektocht’, aldus Hedy van Opzeeland, manager services bij Jongeneel. Foto’s: Jongeneel

Elk artikel voorziet de fabrikant van een unieke barcode, het zogeheten EAN-nummer, zodat het op een standaardmanier De BIM-bibliotheek van Jongeneel is ingericht volgens de ETIM Classificatie. in het productinformatiesysteem terechtkomt. ‘Als zij producten leveren, sturen ze hun factuur terminologie is gestandaardiseerd: het is ‘duurvolgens een gestandaardiseerd bericht, waardoor zaamheidsklasse’ en niet ‘duurzaamheids klasse’ deze – ongeacht het softwaresysteem van de ontof ‘duurzaamheidsniveau’. Zo weet iedereen vanger – direct in diens voorraadbeheersysteem precies met welke zoekterm hij de benodigde belandt. Dit bestand met alle productgegevens informatie kan vinden. BIM is giga qua data, het wordt door de SALES Standaard in de bouw is anders zoeken naar een speld in de hooiberg.’ vertaald naar ons systeem’, zegt Van Opzeeland. ‘Als wij 22 van de bestelde vijftig gipsplaten uit3D-PRODUCTENOVERZICHT leveren aan de klant, doen wij exact hetzelfde. Als eerste groothandel biedt Jongeneel klanten Door de SALES Standaard komt onze factuur een gratis te gebruiken BIM-bibliotheek aan: een rechtstreeks in hun systeem en hoeven ze die digitaal 3D-productenoverzicht gebaseerd op de alleen nog te accorderen.’ ETIM Classificatie, aangevuld met eigen data. ‘Als een bouwer een product aanklikt, weet hij precies over welk type het gaat en aan welke eisen het DIGITALE ORDERS voldoet. Je denkt bij ‘balk’, dat kan niet missen. De SALES Standaard wordt voornamelijk gebruikt voor prijslijsten, orderbevestigingen, vrachtbrieven en facturen. Ook digitale orders LEES VERDER OP PAGINA 63 van klanten komen binnen volgens die standaard. ‘Je kunt in het zogeheten pricat-bestand bijvoorbeeld de afgesproken prijs van een artikel bekijKETENSTANDAARD BOUW ken.’ Inmiddels werken de meeste fabrikanten en EN INSTALLATIE distributeurs en ook het merendeel van hun klanten met de SALES Standaard. ‘Het enige wat je als sector hebt gedaan, is een standaardmanier De SALES Standaard en ETIM zijn ontwikkeld door afspreken om diverse berichten in XML te sturen. Ketenstandaard Bouw en Installatie, het onafhankelijke Dat vereenvoudigt het administratieve proces platform voor artikelclassificatie en -identificatie en enorm en zorgt voor een snelle en foutloze elektronische datacommunicatie. Inmiddels zijn ruim elektronische communicatie.’ 2.400 bedrijven en vestigingen aangesloten, waarEen tweede standaard, afkomstig uit de installaonder vastgoedbeheerders zoals woningcorporaties, tiebranche, krijgt langzamerhand ook voet aan de bedrijven actief in vastgoedonderhoud, bouwen grond in de bouwsector: ETIM, bedoeld voor de installatiebedrijven en groothandels en fabrikanten die classificatie van productgegevens. Te denken valt producten leveren aan de sector. Het platform richt aan aantal minuten brandwerendheid, herkomst, zich op goede toepasbaarheid van de standaards duurzaamheidsklasse, toepassingsgebied, kwalidoor er samen met deelnemers voor te zorgen dat teitsklasse, enzovoort. Van Opzeeland: ‘In totaal deze aansluiten op werkprocessen nu en in de zijn er wel 300 features, die wij in BIM (bouwtoekomst. Daarnaast stimuleert het afstemming met werkinformatiemodel, een 3D-weergave van een aanpalende standaarden, nationaal en internationaal. gebouw, red.) zetten. Als een architect, aannemer of constructeur dan op een artikel klikt, ziet hij www.ketenstandaard.nl meteen de exacte producteigenschappen. Ook de

februari 2019

ADVERTORIAL

TOEGEVOEGDE WAARDE WAARMEE HEEMBOUW IN BOUWSECTOR HET VERSCHIL MAAKT

‘MET DATA-ANALYSE STAAN WE NOG PAS AAN HET BEGIN’ Dat je uit een waaier van datasets zinvolle – en niet zelden verrassende – informatie kunt destilleren, is zoetjes aan wel bekend. Maar in de bouwsector wordt dat tot nu toe zelden of nooit gedaan. Heembouw is een uitzondering: de ontwerpende bouwonderneming zet data-analyse actief in om opdrachtgevers maximale toegevoegde waarde te bieden. Deze ondernemende, innovatieve salesaanpak werd eind vorig jaar bekroond met de SMA Piet Heyn Award.

eem LEMO Benelux, fabrikant van hoogwaardige connectoren voor de hightech industrie. Op de huidige locatie in Heemskerk is dat bedrijf uit zijn jasje gegroeid. Aanvankelijk was het plan op een tegenovergelegen perceel grond nieuwbouw te plegen. Heembouw, in de arm genomen om die te ontwerpen en te bouwen, gaf op basis van data-analyse – wel location intelligence genoemd – een ander advies: ‘Vanuit het perspectief bedrijfsvoering ben je in Haarlem beter af, alleen al vanwege het feit dat het huidige personeel de locatie beter kan bereiken en het daar makkelijker is geschikt personeel te werven’, zegt Djoerd van Velzen, planoloog en vanaf 2015 als data & salesanalist werkzaam bij Heembouw. Medio dit jaar wordt de nieuwbouw aldaar opgeleverd.

KLANTVRAAG STARTPUNT Hoewel de nieuwe locatie geografisch gezien niet heel ver van de oude locatie af ligt, heeft dit wel een enorme impact op de bedrijfsvoering. Volgens Van Velzen moet het advies daarom altijd kloppen en geloofwaardig zijn. Ter ondersteuning van de acquisitie heeft hij de afgelopen jaren een groot bestand datasets – hij spreekt van ‘kaarten’ en ‘kaartlagen’ – opgebouwd, die hij voortdurend actualiseert, aanvult, schift en combineert. Sinds kort samen met een tweede data-analist die is aangetrokken. ‘Mijn startpunt is de klantvraag: welke eisen en wensen heeft de opdrachtgever of lead’, legt Van Velzen uit. ‘Vervolgens gaan we met de relevante kaartlagen aan de slag om boven tafel te krijgen, en voor de klant inzichtelijk te maken, welke opties hem de meeste toegevoegde waarde bieden. Krachtige computers en een sophisticated softwareprogramma helpen ons daarbij. Op die manier kunnen we van alles en nog wat blootleggen. Bijvoorbeeld: hoe zit het met de bereikbaarheid van locatie a, b of c – voor de huidige en toekomstige medewerkers én je toeleveranciers?; is er in de buurt voldoende goedgeschoold personeel te vinden?; kom je terecht tussen concullega’s – en wil je dat of juist niet?; is de ligging gunstig, het perceel geschikt, hoe hoog zijn de grondprijs en andere kosten?, wat kan wel en niet in het bestemmingsplan? Enzovoort, enzovoort.’

PAS AAN HET BEGIN Door zulke criteria bloot te leggen is Heembouw in staat een gefundeerd, door feiten onderbouwd advies te geven. Complementair aan haar core business: woningen, kantoren en industriële panden ontwerpen en bouwen. Volgens Van Velzen heeft die aanpak de voorbije jaren veel nieuwe en tevreden klanten opgeleverd (op heembouw.nl te verifiëren). ‘Wat daarbij helpt, is dat we onze bevindingen op een visuele en transparante manier presenteren aan directieteams, en soms ook aan het voltallige personeel.’ Ook met nieuwe technologieën als het interactieve aspect van de MapTable en virtual reality is Heembouw gaandeweg aardig vertrouwd geraakt (zie case Orangeworks in Link december 2018). ‘En we staan nog pas aan het begin’, weet Van Velzen. ‘Door de snelle ontwikkelingen op gebieden als artificial intelligence, het internet of things, big data en virtual & augmented reality, zal location intelligence exponentieel groeien; de mogelijkheden zijn vrijwel onbe-

Foto boven: artists impression nieuwbouw LEMO. Foto links: data & salesanalyst Djoerd van Velzen (rechts op de foto).

grensd.’ Een sta-in-de-weg is vooralsnog dat het linken van data uit verschillende bronnen lastig of vaker zelfs onmogelijk is. ‘Onze ervaring is dat grote organisaties, sectoren en (semi-)overheidsinstanties daar nog niet zo actief mee bezig zijn, meestal uit concurrentie- en/of veiligheidsoverwegingen. Maar het gevolg is wel dat we als Nederland kansen mislopen om te innoveren – een van de redenen, denk ik, dat de arbeidsproductiviteit en daarmee de welvaart in ons land minder snel stijgt dan in de periode 1980-2000.’

MEER KRUISBESTUIVING Gek genoeg wordt volgens Van Velzen nog onvoldoende wetenschappelijke kennis over data in de markt gezet. ‘Universitair docenten dienen wetenschappelijke stukken te schrijven, die niet in vakbladen terecht komen. De kennis raakt geïsoleerd en wordt niet benut. Kruisbestuiving blijft daarmee uit en als je de arbeidsproductiviteitsverschillen ziet tussen bijvoorbeeld de industrie- en bouwsector dan hebben we in de bouw nog behoorlijke stappen te maken hebben.’ Aanvullend zegt hij: ‘Location Intelligence wordt niet alleen operationeel ingezet. Het dient ook een strategisch doel, doordat je steeds beter in staat bent trends bloot te leggen waarop geanticipeerd kan worden.’

GEEN BRON ONBENUT De data & salesanalisten van de ontwerpende bouwonderneming uit Roelofarendsveen, met ook vestigingen in Rotterdam en Breda, halen hun data weg uit alle denkbare ‘open’ bronnen. ‘Zo heeft de overheid in 2012 veel databestanden openbaar gemaakt en maakt open-source software tal van nieuwe informatieproducten mogelijk. Voor ons is de klantvraag ons vertrekpunt. Het commerciële team Bedrijfsruimten voedt me met informatie om die helder te krijgen en daarop te kunnen acteren. Daarnaast voer ik ook zelf regelmatig gesprekken met opdrachtgevers, al dan niet samen met een collega van commercie. Veelal met ondernemers in de industrie en logistieke sector; vooral logistieke bedrijven zijn erg ‘in ‘ voor onze data-analyses en de adviezen die daaruit voortvloeien. In de sector Woningbouw speelt dat minder, hoewel location intelligence ook daar aan grote verbeteringen kan bijdragen.’ Djoerd van Velzen/Heembouw laat geen (open) bron onbenut om hun bestand aan datasets te verrijken met nieuwe en verbeterde ‘kaartlagen’ die toegevoegde waarde bieden aan klanten en Heembouw op het spoor zetten van nieuwe trends en toepassingen. ‘Dat ik hele dagen alleen maar achter een pc zou zitten, is een misvatting. Dan zou ik niet alleen gillend gek worden, ook zouden we dan heel snel geen stappen meer maken op het innovatieve pad dat we als Heembouw en Habeon Architecten (het in-house architectenbureau, red.) zijn ingeslagen. Voor mij is Heembouw echt een sweet www.heembouw.nl spot’, aldus de data & salesanalist tot besluit.

VERVOLG VAN PAGINA 61

Maar de constructeur kijkt naar de binnenkant, naar de draagkracht. De architect naar de buitenkant, de grootte. Dat zijn wezenlijk andere uitgangspunten’, zegt Van Opzeeland. ‘Voorheen leidde dat tot dikke onoverzichtelijke bestekken, fouten en faalkosten van wel twintig procent. Met onze bibliotheek willen we bouwers in staat stellen foutloos en volgens plan te bouwen – het

‘BIM is giga qua data, het is anders zoeken naar een speld in de hooiberg’

liefst volgens de gangbare maten, om extra kosten te vermijden.’ Inmiddels telt de bibliotheek zo’n 4.000 producten, waarvan een aantal nieuw en inmiddels goedgekeurd is in ETIM. De keuze om de bibliotheek in te richten volgens de ETIM Classificatie, ligt volgens Van Opzeeland voor de hand. ‘Sommige leveranciers hanteren hun eigen classificatiesysteem, maar wij willen data volgens de standaard aanbieden. Anders

SCSN: ESPERANTO VOOR DE HIGHTECH MAAKINDUSTRIE Het fieldlab The Smart Connected Supplier Network (SCSN) is initieel opgezet door leden van Brainport Industries, hun softwareleveranciers, de topsector HTSM en TNO. Dit is gedaan vanuit de behoefte van de hightech maakindustrie, die vaak complexe producten in lage volumes produceert. Oem’ers bestellen bij een eerstelijnsleverancier complexe samengestelde producten – denk aan een module in een chipmachine van ASML – op basis van ontwerptekeningen en bijbehorende stukslijsten. Veel van die informatie moet doorgezet worden naar toeleveranciers verderop in de keten. Dat brengt veel overhead en kosten met zich mee. ‘Digitale uitwisseling van data tussen industriële partners kan tot wel twintig procent schelen in kosten en fouten. Daarom hebben wij een standaard voor berichtenverkeer ontwikkeld, waarmee door de hele keten klantorders automatisch in het systeem van de leverancier geladen en daar direct verwerkt worden’, stelt Rutger van der Male, projectleider van het SCSN.

blijft het een enorme zoektocht en zijn bouwfouten niet te vermijden. En dat kan niet meer anno nu. Als er over vijf jaar ergens iets kapot gaat en vervangen moet worden, kun je aan de hand van de EAN-code en ETIM Classificatie precies terugzoeken over welke specificaties een goede vervanger moet beschikken. Het is een

SCSN maakt daarbij waar mogelijk gebruik van bestaande standaarden. Partijen die producten willen classificeren op basis van ETIM, bijvoorbeeld leveranciers van componenten en grondstoffen, kunnen dat dus gewoon blijven doen en deze informatie gebruiken binnen het SCSN. Van der Male: ‘Wij richten ons specifiek op de eigenaardigheden in de bedrijfsprocessen in de hightech machinebouw: welke informatie moet je minimaal geven zodat processen in de sector soepel draaien. Als machinebouwers één keer hun ‘dialect’ vertalen naar dit Esperanto, kunnen ze met alle andere deelnemers soepel samenwerken.’ SCSN telt 25 aangesloten bedrijven, maar verwacht volgend jaar te zijn gegroeid naar 100. In de toekomst zal ook de governance – die in de bouw al volledig is ingericht – verder worden opgezet.

www.brainportindustries.com

megagrote stap voor de sector dat wij dit als groothandel gaan doen. De bibliotheek stelt alle partijen in staat faalkosten te reduceren, efficiënter te werken en beter te communiceren. Dag doolhof, hallo logica.’ www.jongeneel.nl

www.vanegmond.nl Elektrogroothandel Industriële Automatisering Kenniscentrum

Optimaliseer uw inkoopproces met onze oplossingen op maat! A Sonepar Company

februari 2019

STRATEGIE

SELO STAAT AAN HET BEGIN VAN OMVANGRIJK IMPLEMENTATIETRAJECT SOFTWARE

WERELDWIJDE MARKT, JAPANSE PARTNER, LOKALE SUPPLY BASE Selo ontwikkelt en bouwt geavanceerde, vaak turnkey foodprocessingmachines en bedient daarmee de wereldmarkt. Een zeer geschakeerde klantenbasis met sterk uiteen-

malige pand van Emerson nu de ruimte aan Selo dat de omzet jaarlijks met 10 à 20 procent ziet stijgen.

lopende opdrachten die de Hengelose onderneming meer configure-to-order wil gaan uitvoeren. De extra financiële slagkracht die daarvoor nodig is, biedt het Japanse Omori

ELKE STAP GEDOCUMENTEERD

In de 75 jaar van haar bestaan – Selo werd tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog opgericht door Willem Seffelaar en Iman Looyen, anticiperend op de naoorlogse groei – heeft de onderneming een wereldwijde en zeer geschakeerde klantenkring opgebouwd. Van de grote multinationals als Unilever en Mars tot kleinere gespecialiseerde bedrijven als Johma, Stegeman en Zwanenberg. Van klanten die exact weten wat ze waarvoor nodig hebben, tot ondernemers die zich onbevangen op een voor hen compleet nieuwe markt begeven. ‘Een Unilever komt met in detail uitwerkte user requirements specifications en weet heel precies hoe hun product eruit moet komen te zien. Tevens stellen dergelijke klanten zeer nauwkeurig omschreven eisen aan de snelheid van de lijn en de kwaliteit van de producten die er vanaf moeten komen. Deze trend is ingezet door de grote retailbedrijven die 100 procent zeker willen weten dat in hun schappen alleen producten terechtkomen met exact de samenstelling die ook op de verpakking staat, volstrekt voedselveilig, zonder allergenen en die altijd netjes en schoon worSelo bedient zijn gevarieerde klantenbasis met klantspecifieke speciaalmachines, maar wil die steeds meer opbouwen uit gestandaarden aangeleverd. De grote foodbedrijdiseerde modules. ‘Wij willen steeds meer configure-to-order gaan werken’, aldus directeur Willibrord Woertman. Foto: Com-magz ven willen elke engineering-, sourcingen productiestap die wij zetten gedocumenteerd zien. Niet de gemakkelijkste klanten, maar wel de partijen die van die eerste DOOR MARTIN VAN ZAALEN se Hengelo. Een bedrijf, zo is wel duidelijk, dat succesvol gebouwde lijn er vervolgens nog tien de wereldmarkt bedient. Met vaak omvangrijke bestellen.’ installaties voor het verwerken van voedsel, waarls je je hand erop legt, voelt het rvs nog in het gemengd, verwarmd en gekoeld wordt. warm aan. De pakweg veertig meter lange Met als eindresultaat dikvloeibare producten als lijn voor het produceren van petfood, GEEN FLAUWE NOTIE mayonaise, ketchup, soepen, dressings, jams en waarbij het vlees gestoomd wordt, is een Daartegenover staat de kleinere klant uit de regio dus ook ‘natte’ diervoeding, verpakt in staande dag eerder nog getest. Binnenkort gaat het die Selo meer vrijheid van handelen biedt, waarin zakken, potten, flessen, bekers en emmers. Selo is systeem in delen op transport naar een klant in wederzijds vertrouwen een grotere rol speelt en onderdeel van het Japanse Omori Machinery de VS. Ernaast staat een metershoge installatie waarvoor het hele proces van engineeren, bouCompany dat sinds 2015 een substantieel aandeel voor de bereiding van bakkerij-ingrediënten, wen, testen en turnkey opleveren soms heel snel in de onderneming heeft. In Hengelo ligt de zoals crèmes en fruitvullingen. Die wordt de kan gaan. En dan is er nog die klant die eigenlijk focus op foodprocessing, in de tweede Twentse komende weken verscheept naar Australië waar niet precies weet wat hij wil. Bijvoorbeeld partijvestiging, in Oldenzaal, worden verpakkingseen Belgische klant een grote vestiging heeft. en die een deel van hun processen willen automachines gemaakt. Omdat verpakken het speciamatiseren en van Selo een ontwerpvoorstel verlisme van Omori is, draagt die locatie sinds langen. Of ondernemers die slechts weten welk GESNEDEN, VERWARMD EN GEKOELD september vorig jaar de naam Omori Europe. type eindproduct ze willen, maar geen flauwe We staan met algemeen directeur en mede-eigeTegelijkertijd zijn de processingactiviteiten van notie hebben van hoe dat geproduceerd zou naar Willibrord Woertman in de productiehal Selo verhuisd naar Hengelo. Daar biedt het voorvan de hoofdvestiging van Selo, in het Overijsselmoeten worden. Ter illustratie legt Woertman een

dat sinds een paar jaar mede-aandeelhouder is.

februari 2019

zakje petfood op tafel, met daarop een foto van een mals stuk vlees. ‘Daar kwam een Russische ondernemer onlangs mee aanzetten. Hij had geen idee hoe het voer dat hij op de markt wil brengen er na productie uit zou zien. Het is zaak dat je dat type klant heel goed informeert en heel goed bewust maakt van wat hij koopt. Dat bijvoorbeeld ook de verpakking waarmee hij binnenkomt iets aangepast moet worden om de gevraagde snelheden te halen. Ga niet mee in hun illusies, maar breng het proces tijdig goed in beeld. We gebruiken daartoe tegenwoordig ook virtual reality.’

MEER CONFIGURE-TO-ORDER De gevarieerde klantenbasis bedient Selo met klantspecifieke speciaalmachines. Maar deze zijn wel steeds meer opgebouwd uit gestandaardiseerde modules, om qua levertijden, prijs en kwaliteit ook op termijn concurrerend te blijven. ‘Wij willen steeds meer configure-to-order (cto, red.) gaan werken’, aldus Woertman. Om deze werkwijze goed te ondersteunen, investeert Selo momenteel volop in businesssoftware. Een stap die mogelijk is dankzij de investeringsbereide, grote Japanse strategische partner, een concern van in totaal zo’n 1.000 medewerkers. Selo staat aan het begin van een omvangrijk implementatietraject: ‘Wij zijn nu bezig met de voorselectie van goed te integreren ERP-, PDM- en PLM-pakketten en hopen halverwege dit jaar te kunnen starten met de implementatie ervan.’

TROUWE TOELEVERANCIERS Selo kan voor de ingrijpende stap naar cto rekenen op de steun van trouwe toeleveranciers. In de productiehal ligt de focus al langer op assemblage en testen. ‘We hebben hier in Hengelo nog wel een kleine metaalbewerkingsafdeling, voor het geval er nog snel een onderdeel aangemaakt of bijgewerkt moet worden. Maar verder kopen we alles in.’ Daartoe wordt nauw samengewerkt met zo’n vijftig toeleveranciers, goeddeels gevestigd in een straal van vijftig kilometer rond Hengelo. Bedrijven als Wolbers RVS uit Weerselo, Metal Machinebouwers uit Nijverdal, Keizers Metaal uit Haaksbergen en beNk Laserschneidservice uit het pal over de grens gelegen Nordhorn. ‘Die leveren goede kwaliteit, kunnen snel kleine series uitleveren en de communicatie daarmee – op z’n Twents – verloopt natuurlijk een stuk gemakkelijker dan met een toeleverancier uit China of India. Hooguit voor grote onderdelen als tanks of leidingwerk maken wij gebruik van leveranciers uit de regio waar onze lijn geïnstalleerd wordt, als de klant dat om kostentechnische redenen graag wil. Wij houden dan wel de regie.’

LANGETERMIJNVISIE Zo gepositioneerd in de wereldmarkt, onderdeel van een concern met een langetermijnvisie en regionaal ondersteund, heeft Willibrord Woertman alle vertrouwen in een blijvende groei van zijn onderneming. ‘In onze sector is een enorme concentratie van bedrijven gaande. Vorig jaar nog

NETWERK Behalve in Twente beschikt Selo over vestigingen elders in Europa, de VS en ook Azië. Die dragen de naam ‘Selo’, maar verkopen zowel de procesinstallaties van het Twentse bedrijf als de verpakkingsmachines van Omori. De vestiging in Oldenzaal maakt officieel deel uit van het wereldwijde Omori-netwerk dat behalve in Japan vestigingen heeft in onder meer India, Thailand en China. www.omori.co.jp

is een concurrent van ons, FTNON uit Almelo, overgenomen door het Amerikaanse JBT. JBT behoort tot de zeer grote multinationals die goed in staat zijn complete food factories te ontwikkelen en te bouwen. Maar die ontberen de flexibiliteit die wij als middenbedrijf wel hebben. Met een Japanse partner gericht op de lange termijn worden wij niet voortdurend afgeleid door vragen naar kwartaalcijfers, omzetprognoses en winstverwachtingen, en kunnen wij ons helemaal richten op de klant.’

www.selo.nl

Your Global Automation Partner

Industry 4.0 Automation Solutions

Hoe zorgt u voor een (verdere) voorsprong op uw concurrentie? Als ambassadeur van Smart Industry helpen wij de Nederlandse machinebouw met het toepassen van de nieuwste digitale technologieën. Door onze automatiseringsoplossingen kunt u sneller op de eisen van uw klanten inspelen en daarbij de kosten reduceren!

www.turck.com/i40

februari 2019

ADVERTORIAL

STRAATMAN STROOMLIJNT MET RIDDER IQ PROJECTEN VOOR BALUSTRADEN EN TRAPPEN

STAPPEN OMHOOG MET ERP Straatman verzorgt nieuwbouw en renovatie van balustraden, trappen en afscheidingen, vaak voor hoogbouw. Het zijn altijd klantspecifieke projecten, van engineering tot montage, op hoog niveau in veiligheid, kwaliteit en design. De planning van de bedrijfsprocessen bleef daarbij achter; die was nog handmatig en arbeidsintensief. Tot Straatman overstapte op ERP en najaar 2017 live ging met Ridder iQ. Inmiddels werkt men bijna papierloos en zijn stappen omhoog gezet: meer inzicht in de productievoortgang, minder fouten en 1,2 fte besparing.

ier jaar geleden trad Joost Kempers als hoofd bedrijfsbureau in dienst bij Straatman in Lichtenvoorde. Dit dynamische bedrijf doet aanStraatman droeg bij aan de recente renovatie van de Thorbecketoren sprekende projec- in Den Haag. ten voor balustraden, trappen en afscheidingen. Dat sprak hem aan, alleen met de planning van de bedrijfsprocessen ging hij – gewend aan ERP – terug in de tijd: Straatman gebruikte nog Excel-sheets en Word-documenten, arbeidsintensief en foutgevoelig. Hoog tijd dus voor een modern ERP-systeem om alle processen te stroomlijnen.

FLEXBILITEIT Begin 2016 nodigde Kempers meerdere ERP-leveranciers uit. De keuze viel op Ridder iQ, het nieuwe ERP-systeem dat Ridder Data Systems enkele jaren geleden lanceerde om het bekende Ridder R8 een opvolger te geven met meer flexibiliteit, functionaliteit en gebruiksvriendelijkheid. Ridder iQ helpt klantordergestuurde maakbedrijven alle bedrijfsprocessen te beheren en beheersen: van CRM en verkoop tot voorraadbeheer en inkoop tot werkvoorbereiding en verwante (administratieve) processen. Voor Straatman gaf de flexibiliteit de doorslag, verklaart Kempers. ‘ERP kan star zijn, maar wij konden het gemakkelijk naar onze eigen wensen inrichten. We kregen enthousiaste demo’s en zagen dat het systeem gebruiksvriendelijk werkt.’ De implementatie vergde ruim een jaar, meldt Kempers. ‘De consultant van Ridder die ons begeleidde heeft goed meegedacht. Hij heeft ervoor gezorgd dat we ook Ridder-functionaliteit hebben overgenomen waar wij eerst niet aan wilden. We zijn eigenwijs, maar hij heeft ons overtuigd bepaalde werkwijzen aan Ridder aan te passen, om efficiënter te kunnen werken. Daar plukken we nu de vruchten van. Omgekeerd heeft hij geholpen maatwerk van ons in Ridder in te passen.’ Najaar 2017 ging Ridder iQ bij Straatman live.

GELEIDELIJKE INVOERING De invoering ging geleidelijk, vertelt Kevin Hoenselaar, die inkoop en werkvoorbereiding verzorgt. ‘Om de mensen op de werkvloer rustig te laten wennen aan Ridder. Het begon met onder meer artikelen stuklijstbeheer. Vervolgens kwam shopfloor control, waarmee operators de

Bij Straatman werken de operators met Ridder iQ in twee schermen, voor scannen en tekeninglezen.

werkbon op hun scherm kunnen openen, om werktekeningen te zien te krijgen. Later hebben we andere functies toegevoegd, zoals het scannen van de ‘bokken’. Daarop transporteren we halffabrikaten voor het coaten, dat wij uitbesteden, en eindproducten. Dat is nu zover doorgevoerd dat we alle producten gesorteerd, bijvoorbeeld per verdieping, aanleveren op de bouw. Al het uitzoekwerk is dan al gedaan, waardoor de montage sneller kan.’ De implementatie verliep goed, meldt Hoenselaar, die de invoering van shopfloor control trok. ‘Wij hadden onze medewerkers al geënthousiasmeerd om digitaal te gaan werken. Niemand wilde met papier blijven werken.’

LIVE INZICHT Ook op het bedrijfsbureau zijn de processen efficiënter geworden, vervolgt Kempers. ‘We hebben door de digitalisering 1,2 fte kunnen besparen op planning en werkvoorbereiding. Met één druk op de knop zijn nu de juiste gegevens per afdeling beschikbaar. Productie-engineering hoeft niet meer handmatig de projectmappen samen te stellen door alle documenten te printen en verzamelen. Late wijzigingen in een project voeren we automatisch door. De urenregistratie vergt geen papierwerk meer en is direct beschikbaar; daarmee hebben we een live nacalculatie gekregen. We zien hoe een order verloopt en kunnen zo nodig ingrijpen, waardoor we achteraf geen onaangename verrassingen meer krijgen.’ Natuurlijk zijn er nog wensen bij Straatman. Zoals de dashboards uitbreiden in Ridder iQ Analytics powered by Qlik Sense, de module die managementinformatie Ridder Data Systems analyseert en de juiste verbanden +31 (0)341 41 29 84 legt. Of de projectmodule impleLorentzstraat 36-38 menteren om de montageplanning verder te verbeteren. Kem3846 AX Harderwijk pers en Hoenselaar: ‘Zo blijft ERP info@ridder.nl bij ons continu in ontwikkeling www.ridder.nl en komen er steeds wensen bij. Maar met Ridder iQ staat nu de basis.’

transities mét de Nederlandse industrie aan te pakken. Mona Keijzer, staatssecretaris van EZK en verantwoordelijk voor innovatie, heeft afgelopen zomer aangekondigd het innovatiebeleid meer te gaan richten op missies: concrete innovatiedoelen waarmee maatschappelijke uitdagingen worden opgelost. Geïnspireerd op het ‘man on the moon’programma in de VS in de jaren zestig van de vorige eeuw. En er zijn al concrete missies in de maak, bijvoorbeeld in het kader van het Klimaatakkoord: In 2030 zijn 1,5 miljoen woningen en 15 procent van de kantoren aardgasvrij. Of op het gebied van digitalisering: Nederland heeft in 2021 het meest flexibele en het beste digitaal verbonden productienetwerk van Europa. Dat is een stap in de goede richting. Voor bedrijven creëert dit nieuwe beleid kansen voor nieuwe markten én de omslag naar digitalisering. Zo start Energyra in Zaandam een sterk geautomatiseerde productielijn van zonnecellen op. Ook het bouwen van huizen digitaliseert en gebeurt steeds meer op maat, zoals de Friese Bouwgroep Dijkstra Draisma laat zien. En de nieuwe fabriek van Airbus Nederland in Oegstgeest is eveneens een voorbode: satellieten, noodzakelijk voor aardobservatie van de effecten van klimaatbeleid, worden flexibel en digitaal geproduceerd.

ELECTRA FIBERLASER De ultieme lasersnijmachine Optimaal presteren, daar gaat het bij Electra om. De fiberlaser snijdt vlot een brede waaier aan materialen en diktes zo snel als het thermische proces toelaat. Haal alles uit deze ultrasnelle fiberlasersnijmachine:

BEND

BRING BARE METAL TO LIFE

INTEGRATE

Kortom, maakbedrijven, laat u niet in de hoek drukken van CO2-producent. Benut deze belangrijke maatschappelijke uitdagingen voor uw eigen vernieuwing en maak ze mogelijk.

•

Tot 10 kW voor hoge prestaties

•

Zoomfunctie voor maximale snelheid en kwaliteit

•

Lineaire aandrijving voor hoge dynamiek

•

Reeks automatiseringsmogelijkheden

We help you bring bare metal to life: lvdgroup.com.

PUNCH

www.tno.nl

Bedrijven moeten transities zoals klimaatverandering, vergrijzing en digitalisering aangrijpen voor hun eigen vernieuwing, om nieuwe markten aan te boren maar ook om te overleven. Met de aankondiging de gaskraan in Groningen dicht te gaan draaien, maakt minister Wiebes duidelijk dat Nederland de omslag moet maken naar een nieuwe energievoorziening. Een duurzame energievoorziening welteverstaan, want tegelijkertijd werkt hij toe naar een breed gedragen Klimaatakkoord. Opvallend is dat in de aanloop naar het Klimaatakkoord de industrie vooral in beeld is als ‘producent van CO2 die minder moet uitstoten’. En niet als ‘realisator van de nieuwe oplossingen die de omslag naar duurzame energie mogelijk maakt’. Een gemiste kans. Digitalisering verandert het industrielandschap in een hoog tempo, in Nederland maar zeker ook wereldwijd. Bedrijven moeten steeds meer moeite moeten doen om winstgevend te blijven, vanwege een steeds sterker variërende klantvraag in alle soorten markten. Digitalisering biedt de mogelijkheid om flexibel en op maat te produceren. Iedere Mini die VDL Nedcar in Born produceert, is anders. Nederland is goed in het flexibel produceren van kleine series, maar door de voortvarende digitalisering van industrieën in andere landen, zal die positie snel afkalven. De omslag naar een digitale industrie is dan ook urgent voor ons land. Het goede nieuws is dat er bij de Nederlandse overheid een opvallende kentering zichtbaar is die kan helpen deze

LASER

TOM Tom van der Horst is directeur van het programma Strategie voor Industrie en Innovatie bij TNO. De doelstelling van dit programma is het vertalen van nieuwe ontwikkelingen zoals missiegedreven innovatiebeleid en Smart Industry naar de innovatiepraktijk.

BEDRIJVEN PRODUCEREN NIET ALLEEN CO2, MAAR LOSSEN OOK MAATSCHAPPELIJKE PROBLEMEN OP

SHEET METALWORKING, OUR PASSION, YOUR SOLUTION

februari 2019

INNOVATIE

TU EN TNO WERKEN IN QUTECH AAN DEMONSTRATORS VOOR DE INDUSTRIE

DE QUANTUMREVOLUTIE BEGINT IN DELFT Quantumfysica is voor gewone stervelingen een ongrijpbaar fenomeen. Toch weten knappe koppen het te vertalen naar quantumtechnologie die de belofte van concrete ‘gamechanging’ toepassingen in zich heeft. Het Delftse onderzoeksinstituut QuTech ontwikkelt er demonstrators voor. Zo heeft de toekomstige quantumcomputer een ongelooflijke rekencapaciteit en is die bijzonder geschikt voor ‘moderne’ problemen, zoals het herkennen van patronen in big data en het optimaliseren van complexe systemen. Het quantuminternet belooft datauitwisseling die absoluut niet te hacken is. QuTech probeert nu de code voor industriële toepassing te kraken.

DOOR HANS VAN EERDEN

anotechnologie vormde in Delft de basis voor het onderzoek aan quantumtechnologie. Want een van de grootste uitdagingen is het maken van stabiele quantumbits – er zijn een stuk of tien verschillende qubit-principes bekend – en daar komt heel veel materiaalkunde en dus nanotechnologie bij kijken. In 2014 had het vakgebied zo’n vlucht genomen dat de TU Delft samen met TNO QuTech oprichtte. In het multidisciplinaire onderzoeksinstituut gingen de nanowetenschappers samenwerken met elektronici, wiskundigen en informatici van de TU en met diverse afdelingen van TNO. Naast de toen pas opgerichte afdeling Quantumtechnologie zijn dat onder meer Nanoinstrumentatie, Radartechnologie, Optica, Optomechatronica en Cybersecurity en -robuustheid. Inmiddels werken er in QuTech zo’n 200 mensen, onder wie dertig van TNO, dat ook de expertise van nog eens 100 medewerkers kan inbrengen.

Tevens is de industrie aangehaakt. Zo is QuTech allianties aangegaan met de Amerikaanse giganten Intel en Microsoft. Deze maand opent Microsoft zijn eigen lab in Delft – in hetzelfde faculteitsgebouw voor Technische Natuurkunde waar QuTech huist. Het Finse Bluefors, dat koelsystemen ontwikkelt en bouwt, is er al eerder ingetrokken. Qubits moeten namelijk voor de noodzakelijke stabiliteit tot extreem lage temperaturen worden gekoeld. Vandaar dat elk zichzelf respecterend quantumonderzoeksinstituut beschikt over tientallen geavanceerde ‘koelkasten’ voor de experimenten.

MISSIEGEDREVEN ‘In de quantumtechnologie is QuTech wereldwijd het enige instituut dat al zo’n omvang heeft, snelgroeiend is en een missiegedreven aanpak kent waarin het met grote industriële samenwerkingsverbanden de hele keten van fundamenteel onderzoek naar toegepast onderzoek naar toepassingen bestrijkt.’ Dat zegt Kees Eijkel, die per

februari 2019

1 december is aangetreden als business development director en als relatieve nieuwkomer/buitenstaander recht van spreken heeft. Eijkel was meer dan dertig jaar actief op de Universiteit Twente en het aanpalende Kennispark Twente in nanotechnologie, commercialisering van onderzoek en start-up-stimulering. Hij lijkt dus de aangewezen persoon om de missie van QuTech – schaalbare prototypes ontwikkelen voor quantumcomputer en quantuminternet – commerciële handen en voeten te geven. Inhoudelijk is deze ambitie vastgelegd in drie technisch-wetenschappelijke roadmaps: Fault-Tolerant Quantum Computing (het voorkomen en automatisch corrigeren van fouten in qubits), Quantum Internet and Networked Computing (quantuminternet realiseren en combineren met quantumcomputers voor dataveilig rekenen) en Topological Quantum Computing (ontwikkeling van een speciaal type (topologisch) qubit, dat door zijn vorm beter tegen fouten is beschermd). Eijkel: ‘Zowel de quantumcomputer als het quantum-internet zal een gamechanger zijn.’

VOORAANSTAAND

QUANTUM VOOR DUMMIES In onze alledaagse wereld is iets waar of niet waar. Een bit in een halfgeleiderchip kan twee waardes aannemen, 0 of 1. De quantumfysica laat zien dat op het meest fundamentele niveau de natuur heel anders werkt en dat weerspiegelt zich in het duale karakter van de werkelijkheid. Licht bijvoorbeeld kan worden beschreven als een golfverschijnsel, maar ook als deeltjes. Deeltjes op hun beurt ook als een golf, waardoor ze een typisch golfverschijnsel als interferentie vertonen en zich op hetzelfde moment op verschillende posities kunnen bevinden. Gevolg is dat in de wereld van de quantumverschijnselen iets zowel waar als niet waar kan zijn, 0 én 1; men spreekt van een superpositie van toestanden. Een quantumbit (qubit) kan ook alle tussenliggende waarden hebben; pas bij het uitlezen van het bit rolt er een

• ‘Zowel de quantumcomputer als het quantuminternet zal een gamechanger zijn.’ • ‘Een quantumcomputer met zo’n vijftig zeer betrouwbare qubits zou de huidige supercomputers al kunnen overklassen.’ • ‘Een demonstrator kan bedrijven over de streep trekken.’ • Opbloeiend quantumecosysteem moet op een Q-Campus ook fysiek vorm krijgen.

0 of 1 uit. Waar een klassieke computer rekent met dat digitale, harde onderscheid, kan een quantumcomputer met veel meer ‘nuance’ rekenen door ook alle tussenliggende mogelijkheden mee te nemen. Dat past natuurlijk veel beter bij onze complexe werkelijkheid. Verstrengeling is het tweede ‘vreemde’ quantumverschijnsel: twee qubits kunnen door een trigger, bijvoorbeeld een lichtsignaal, aan elkaar worden gekoppeld. Die verstrengeling is een exclusieve verbinding, niet van buitenaf te kraken, en blijft in stand, hoever de twee qubits ook van elkaar zijn verwijderd. Wordt een van beide bits uitgelezen, dan is meteen het andere qubit bekend. Niemand kan daarbij meekijken of inbreken en dat moet datauitwisseling absoluut veilig maken.

De ‘partner in crime’ van Eijkel is Richard Versluis, als principal scientist voor quantumtechnologie vanuit TNO aan QuTech verbonden. ‘Wij willen dit veelbelovende technologiedomein snappen, aanhaken bij de wetenschap en die toepasbaar maken voor de bedrijven die bij ons komen. Quantumtechnologie 1.0 is er al, denk aan lasers, nu kijken we naar quantumaspecten zoals verstrengeling en willen we snappen hoe we die toepasbaar kunnen maken. Verder doen we zelf al toegepast onderzoek, onder meer op het gebied van sensing (quantumprincipes lenen zich voor geavanceerde meettechnieken, red.).’ Versluis is bij QuTech als systems engineer betrokken bij het geschikt maken van quantumtechnologie voor de markt. Bij het interview met Link Magazine schuift ook Stephanie Wehner aan. Zij is hoogleraar aan de

Van links naar rechts Kees Eijkel, Stephanie Wehner en Richard Versluis bij de Quantum Inspire demonstrator voor een quantumcomputer. In de witte ‘koelkast’ bevindt zich nu een twee-qubitchip, maar de uitbreidbare elektronica en bekabeling is al uitgelegd op een 17- en later een 49qubit-systeem. De inzet toont het inwendige van de koelkast. Foto’s: Sam Rentmeester

TU Delft en leider van de QuTech-roadmap Quantum Internet and Networked Computing. ‘We hebben hier het meest geavanceerde hardwareplatform en de beste theoretische tools, maar het grootste voordeel is het excellente team. QuTech is wereldwijd de enige researchgroup die echt alle benodigde expertise combineert.’ Ter onderstreping van QuTech’s vooraanstaande positie: Wehner is coördinator van de Quantum Internet Alliance. QIA, een consortium van toonaangevende Europese quantumonderzoeksgroepen en hightech bedrijven onder leiding dus van QuTech, ontwikkelt een blauwdruk voor een toekomstig quantuminternet. De Europese Commissie stak er onlangs tien miljoen euro in, uit het vorig jaar gelanceerde Europese Quantum Flagship-programma ter grootte van één miljard.

DEMONSTRATORS Via demonstrators wil QuTech de link met de industrie leggen. ‘Er wordt wereldwijd veel quantumtechnologie op papier bedreven’, zegt Versluis. ‘Maar je moet het juist doen door het te laten zien; een demonstrator kan bedrijven over de streep trekken. En we betrekken bedrijven erbij om het haalbaar te maken.’ Dat is nodig, want er liggen nog wel wat uitdagingen, zoals in de koeling en de elektronica, die bijvoorbeeld heel korte synchrone pulsen naar de qubits moet kunnen sturen.’ Eijkel: ‘Die apparatuur voor de aansturing willen we nog slimmer en goedkoper maken en dichter bij de qubits zelf onderbren-

gen.’ Versluis: ‘Dat laatste is van niet te onderschatten belang voor de schaalbaarheid. Uiteindelijk zullen we naar hybride chips gaan: een chip met qubits waarop een klassieke chip is geïntegreerd.’ Quantum Inspire is de demonstrator voor een quantumcomputer. Een heel eenvoudige versie met twee qubits wordt nu gebouwd en opschaling naar een 17- en later een 49-qubit-systeem is voorzien. Eijkel: ‘Een quantumcomputer met zo’n vijftig zeer betrouwbare qubits zou de huidige supercomputers al kunnen overklassen. Zeer betrouwbare qubits, dat is nog wel een puzzel; we moeten onze systemen fouttolerant maken.’ De demonstrator zal een verbinding krijgen met de buitenwereld, zodat geïnteresseerden er hun eigen quantumalgoritmes op kunnen loslaten. Om daarvoor alvast te oefenen, is – o ironie – een simulator gebouwd op een klassieke computer. De grootste supercomputer van Nederland, Cartesius, kan met moeite een quantumcomputer met 37 qubits simuleren.

WERELDRECORD

(wetenschappelijk directeur van QuTech) met hun mensen de bouwblokken ontwikkelen. Dat zijn compacte systemen met meerdere qubits, die met elkaar kunnen worden verbonden zoals klassieke computers, namelijk met glasvezels. Het eerste streven is verstrengeling in een netwerk van quantumprocessoren aan te tonen. Dit zal in de toekomst veilige quantumcommunicatie over lange afstanden mogelijk maken. QuTech heeft het wereldrecord al in de handen, met een afstand van 1,3 km, gevestigd op de Delftse campus. Deze zomer moet er een verbinding naar Den Haag komen, via een fiber die (met een omweg) 25 km lang is. De volgende stap is doortrekken naar Leiden en Amsterdam, zodat er iets ontstaat dat al op een netwerk lijkt. ‘Wij willen naar steeds grotere afstanden gaan en steeds meer mensen toegang geven. Eind dit jaar organiseren we een hackathon, waarin mensen ideeën kunnen uitproberen; rond eind 2020 gaat onze demonstrator helemaal voor de buitenwereld open. Dan kunnen we naar ingewikkeldere systemen en toepassingen kijken.’

De tweede demonstrator is Quantum Internet, waarvoor Stephanie Wehner en Ronald Hanson

LEES VERDER OP PAGINA 71

februari 2019

VERVOLG VAN PAGINA 69

TOEPASSINGEN De demonstrators staan dus in de steigers en zullen de komende jaren opschalen. Eijkel: ‘Voor quantuminternet zullen in vijf tot tien jaar serieuze toepassingen komen, voor quantumcomputers duurt dat nog wat langer.’ De hamvraag is nu wat je er in de praktijk eigenlijk mee kunt. Versluis: ‘Als de quantumcomputer en het quantuminternet op de markt komen, zal dat een onvoorstelbare impact op de samenleving hebben.’ Uiteraard hebben Eijkel en Versluis al wel ideeën. Ze denken dan voor de quantumcomputer vooral aan simulaties van complexe systemen (zoals van de atmosfeer voor de weersvoorspelling), patroonherkenning in big data (denk aan machine learning voor predictive maintenance) en optimalisatieproblemen (zoals in de logistiek). ‘Het punt is dat je op een quantumcomputer met heel andere algoritmes werkt dan op een klassieke computer en dat we dus nog moeten uitvinden welke problemen zich er goed voor lenen.’ Voor Link-lezers is de positie van ASML natuurlijk interessant, beaamt Versluis. ‘Zij zouden quantumcomputing kunnen gebruiken voor optimalisering van het complexe lithografieproces in hun machines. Bij ons zijn ze al geweest om te vragen hoe ze het ontwerp van hun machines kunnen aanpassen om klaar te zijn voor toepassing in de productie van quantumchips. Tot slot hebben zij heel veel toeleveranciers om zich heen verzameld en weten ze wat het is om met

zo’n netwerk complexe systemen te bouwen.’ Die ervaring kan van pas komen bij het bouwen van industriële quantumsystemen, wil Versluis maar zeggen. De grote belofte van het quantuminternet is veilige communicatie. Denk aan veilige transacties met de bank of veilig stemmen: dankzij verstrengeling is een ‘quantumstem’ absoluut niet af te luisteren. Stephanie Wehner illustreert tot slot de mogelijkheden van een combinatie van de beide

‘ASML zou quantumcomputing kunnen gebruiken voor optimalisering van het complexe lithografieproces’

grote quantumtoepassingen. ‘Stel je hebt lokaal een simpele quantumcomputer en die verbind je via het quantuminternet met een krachtige quantumcomputer elders. Dan kun je secure onderzoek doen, bijvoorbeeld grootschalige simulaties uitvoeren voor het ontwikkelen van een materiaal dat je nog geheim wilt houden voor de buitenwereld. Eind 2021 willen we met QIA een systeemtest voor een dergelijke toepassing doen.’

Q-CAMPUS Zo blijft de technologie zich ontwikkelen, melden zich steeds meer geïnteresseerde bedrijven en komt de commercialisatie voorzichtig op gang. Naast de genoemde partners Intel, Microsoft en Bluefors zijn er nauwe contacten met buitenlandse elektronicabedrijven als Zurich Instruments en Keysight. Zij moeten de speciale elektronica voor de besturing van quantumcomputers naar industriële schaal brengen; nu ontwikkelt TNO nog een deel van die elektronica. Tegelijk dienen zich de eerste Delftse spin-offs aan, zoals QBlox, dat ook elektronica ontwikkelt, en Delft Circuits, dat de bekabeling van de quantumchips in de ‘koelkast’ verzorgt. Die commercialisatie- en start-up-kansen moet Eijkel verzilveren. ‘Daarvoor gaan we intensiever samenwerken met ontwikkelingsmaatschappij InnovationQuarter en incubator Yes!Delft.’ Tegelijk komt er behoefte aan nieuwe huisvesting. QuTech groeit langzaam uit z’n jasje, allerlei partners willen dicht bij het vuur zitten, er zijn nieuwe shared facilities nodig en de vraag naar (ruimte voor) kennisdeling groeit. Kortom, er is in Delft een compleet quantumecosysteem aan het opbloeien en dat moet op een te ontwikkelen Q-Campus ook fysiek vorm krijgen. Dan is de verstrengeling compleet.

www.qutech.nl www.quantum-inspire.com

februari 2019

Connected Machining â&#x20AC;&#x201C; De TNC-besturing als spil in uw netwerk Het product ontstaat op een machine, maar de vakman achter de machine is verantwoordelijk. Zijn kwalificaties en ervaring zijn doorslaggevend voor een efficiĂŤnte productie. Daarvoor is het nodig dat alle know-how wel gecombineerd wordt met alle beschikbare informatie. Hier zorgt Connected Machining van HEIDENHAIN voor. Connected Machining maakt de TNC-besturing tot een spil in de procesketen met een compleet digitale informatiestroom.

HEIDENHAIN NEDERLAND B.V. Hoekmeetsystemen

6716 BM Ede, Nederland

Lengtemeetsystemen

Contourbesturingen

Telefoon 0318-581800 Digitale uitlezingen

www.heidenhain.nl

Meettasters

Impulsgevers

UIT DE MARKT (vervolg) OOK SIEMENS PLM KOMT NAAR DE BIC Van het (allereerste) Brainport Industries Campus (BIC)-gebouw, 105.000 vierkante meter groot, gelegen nabij Airport Eindhoven, is inmiddels 75 procent vergeven, aan onder andere het Summa College (mbo), Rubix, Yaskawa, Anteryon en natuurlijk KMWE – met Brainport Industries de founding father van de BIC. KMWE verhuist momenteel zijn complete inboedel naar de campus. De BIC onderscheidt zich van universitaire campussen en van de Hightech Campus Eindhoven door het toegepaste karakter van het onderzoek dat wordt uitgevoerd door het onderwijs en het bedrijfsleven samen. Daarbij kan er gebruik worden gemaakt van gemeenschappelijke faciliteiten zoals een hoogwaardige cleanroom. Voorts is er veel ruimte vrijgemaakt voor gemeenschappelijk gebruik (‘sociale hart’) door bewoners en hun relaties. Want bij BIC draait het om ontmoeting en samenwerking. Hoe talentvol iemand ook is, niemand kan het alleen af, zo luidt de BICfilosofie. Die sociale voordelen van

LEAN

de BIC moeten de komende maanden bedrijven en hun (jonge) medewerkers aantrekken die inzien dat een omgeving die ruimte biedt aan sociale innovatie hun innovatievermogen zal versterken. Zo moet de nog openstaande 25 procent aan vierkante meter ingevuld gaan worden. Een van de bedrijven die net de knoop heeft doorgehakt en met 150 sales- en servicemedewerkers per 1 december van dit jaar naar de campus komt, is Siemens PLM Benelux (dat per 1 april Siemens Software Benelux gaat heten). ‘Onze toegevoegde waarde zit ’m in het feit dat wij met onze software de virtuele en de fysieke wereld met elkaar verbinden. Op de BIC kunnen we ook concreet laten zien hoe dat werkt bij klanten en partners die daar nu reeds gevestigd zijn. Een robotleverancier als Yaskawa is typisch een leverancier van de fysieke technologie die wij met onze software verbinden met de virtuele wereld, met de digital twin’, verklaart managing director Bas Kuper. Voorts is het gehele BIC-ecosysteem van onder-

Nieuws over praktijkgericht onderzoek van de verschillende lean-lectoraten van hogescholen. www.linkmagazine.nl/lean

Het ‘sociale hart’ van de BIC heeft nu nog een tijdelijke inrichting. Foto: Com-magz

wijs, toegepast onderzoek en bedrijfsleven voor Siemens aantrekkelijk om deel van uit te gaan maken. De komende maanden gaat Siemens

in het pand een eigen kantoor bouwen en inrichten. www.brainportindustriescampus.com www.plm.automation.siemens.com

MANAGEMENTWISSELINGEN BIJ DE BIC Sinds 1 februari heeft Erik Veurink, tot dan namens Sodexo verantwoordelijk voor operations & facilities op de Brainport Industries Campus, de rol van campusdirecteur overgenomen van Bert-Jan Woertman. Laatstgenoemde heeft in goed overleg zijn functie neergelegd om ruimte te creëren voor iemand die de campus in deze fase het beste kan leiden. De focus ligt de komende periode met name op het inrichten van de ‘hardware’ en het inregelen van processen. Ook Eli Lejeune, senior manager marketing & com-

municatie, is vertrokken. Woertman blijft als adviseur aan de BIC verbonden, terwijl Lejeune verantwoordelijk wordt voor de marketing bij de McArthurGlen Designer Outlet in Roosendaal. Zijn positie op de campus is vacant en zal weer ingevuld worden. De BIC is een ontwikkeling van SDK Vastgoed, waarbij het reeds gebouwde gebouw – cluster 1 – onderdeel is van een groter plan en in de toekomst meerdere van dergelijke ‘clusters’ gerealiseerd zullen worden.

Avans presenteert nieuw lean-studieboek VALK WELDING START Tijdens het symposium Continu Verbeteren van Avans Hogeschool eind januari presenteerde lector Ton van Kollenburg het Lean Green Belt-studieboek. Aanleiding om een studieboek te maken, waren de ervaringen binnen de hogeschool waar binnen diverse opleidingen steeds meer aandacht wordt geschonken aan lean management of zoals Van Kollenburg het verwoordt: ‘Toen ik vier jaar geleden startte bij Avans, stond lean nog niet eens in de kinderschoenen, er waren nog geen schoenen. Nu hebben we tientallen docenten op Lean Green Belt-niveau die studenten opleiden in en begeleiden bij verbeterprojecten.’ Bij het verzorgen van de Green Belttrainingen en bij het vertalen van de

lesstof naar de curricula bleek dat er weliswaar veel boeken over lean zijn geschreven, maar dan gaat het om managementboeken. Een echt studieboek ontbrak en het ontbreken van goed oefenmateriaal maakte het opleiden van studenten tot Lean Green Belt moeilijk. Met het studieboek kunnen de studenten zich niet alleen de theorie eigen maken, maar ook diverse praktische vaardigheden trainen, zoals het berekenen van cyclus- en doorlooptijden en het maken van een value stream-map. Daardoor is de hogeschool in staat beter te voldoen aan de vraag vanuit het werkveld naar alumni met ervaring in continu verbeteren. Meer informatie: ajc.vankollenburg@avans.nl. Of kijk op de site. www.learninglean.eu

EIGEN DUITSE VESTIGING Valk Welding zet een eigen verkoopen serviceorganisatie op in Duitsland. Vanuit het hoofdkantoor in Alblasserdam is de lasrobotintegrator al sinds 2010 actief op de Duitse markt, maar de groei aldaar vraagt om een sterkere lokale aanwezigheid. ’We zijn nu een eigen Valk Welding GmbH aan het opbouwen met Duitstalige adviseurs, servicemonteurs en officemedewerkers’, zegt ceo Remco Valk. Jörg Gerlitzki is daarvoor aangetrokken als landenmanager. Gerlitzki heeft jarenlange ervaring in de machinebouw en lastechniek en is zeer goed ingevoerd in de Duitse markt. ‘Ons doel is de komende tien jaar naar vijftien tot twintig medewerkers te groeien

en op korte termijn een eigen vestiging met opleidingsfaciliteiten en technische ondersteuning te hebben’, aldus Valk. De afgelopen jaren heeft Valk Welding verschillende systemen in Duitsland geleverd aan bedrijven in onder meer trailerbouw, machinebouw, staalbouw en toelevering. Het bedrijf heeft verder vestigingen in Frankrijk, Denemarken en Tsjechië, van waaruit aangrenzende landen worden bediend. De bijna zestig jaar jonge onderneming heeft zo’n 150 medewerkers in dienst. Het bedrijf verwacht dit jaar met de verkoop van zijn systemen en lastoevoegmaterialen een omzet van ongeveer 60 miljoen te realiseren. www.valkwelding.com

februari 2019

UIT DE MARKT TECHNOLOGY DISPUTE SOLUTIONS: ALTERNATIEF VOOR KOSTBARE RECHTSZAAK Het komt nogal eens voor: een leverancier levert iets en de klant vindt het tegenvallen. Er is bijvoorbeeld een handmatig proces geautomatiseerd, maar de klant vindt dat het nog niet werkt zoals hij vooraf voor ogen had. En wil daarom niet (alles) betalen. Dan staat het de partijen natuurlijk vrij om naar de rechter te stappen, maar aantrekkelijk is dit niet, weet Jos van der Wijst. Hij is als advocaat gespecialiseerd in IP- en mededingingsrecht al vaak betrokken geweest bij rechtszaken tussen technologische bedrijven. ‘Want een rechtszaak kost veel tijd – je bent zo een half jaar verder – en veel geld en brengt zo’n verschil van mening vaak in de openbaarheid. En dat kan de relatie danig verstoren, terwijl veel klanten en leveranciers zich van elkaar afhankelijk weten en daar helemaal niet op zitten te wachten.’ Daarom heeft het platform Brainport TechLaw (in het leven geroepen om de juridische wereld en die van

SLiM

de techniek, ‘die elkaar vaak maar moeilijk begrijpen’, dichter bij elkaar te brengen) de stichting Technology Dispute Solutions opgericht, vertelt Van der Wijst, tevens bestuurslid van Brainport TechLaw. ‘Heel belangrijk in de naam is het woord ‘dispute’. Want dit geeft aan dat de hulp van de stichting kan worden ingeroepen vóórdat er van een conflict sprake is. In dat vroege stadium schakelt de stichting een onafhankelijke persoon in met vooral veel kennis van de technologie en de branche waarin de betrokken partijen actief zijn. Die deskundige beoordeelt de documenten, hoort de betrokkenen, en gaat ook ter plaatse kijken, om met eigen ogen te zien hoe bijvoorbeeld die geautomatiseerde productielijn functioneert.’ Om te zorgen dat dat proces volgens de juiste juridische procedure verloopt, zal er een secretaris van de stichting bij aanwezig zijn: ‘Om te borgen dat alle partijen gehoord

worden, dat die alle beschikbare informatie ontvangen en genoeg tijd hebben om die tot zich te nemen en erop te reageren, et cetera.’ Deze onafhankelijke persoon kan een mediator zijn die de betrokken partijen helpt zélf een beslissing te nemen. Lukt dat niet, dan kan de stichting een arbitrage verzorgen. Met een arbiter, evenzeer technologisch onderlegd, met kennis van de branche. ‘Die neemt uiteindelijk wel een beslissing. De gang naar de rechter is dan niet nodig.’ De stichting Technology Dispute Solutions wordt officieel gelanceerd tijdens de Dutch Technology Week in mei, met een symposium over geschillenbeslechting in de wereld van de technologie. Voordien wordt de tijd genomen om de procedure en reglementen op orde te brengen, vast te leggen waaraan mediators en arbiters moeten voldoen en een shortlist van deskundigen op te stellen, waarvoor de hulp van diverse brancheor-

Advocaat Jos van der Wijst is specialiseerd in IP- en mededingingsrecht. Foto: Van der Wijst

ganisaties zal worden ingeroepen. Tevens wordt er de komende periode een eerste pilotprocedure uitgevoerd, aldus Van der Wijst. www.brainporttechlaw.nl

automa seren in plaatbewerking

WiCAM levert machine-ona ankelijk so ware voor het .SLiM aansturen van plaatbewerkende produc eprocessen dankzij: • 2D & 3D CAD georiënteerde so ware • Logis ek gestuurde auto nes ng • Gebaseerd op een papierloos concept • Geïntegreerd binnen de systemen van uw bedrijf WiCAM biedt maximale gebruiksvriendelijkheid, ﬂexibiliteit en output binnen de moderne wereld van CAD/CAM voor plaatwerk. .SLiM | Sheetmetal Language for intelligent Machines

Uw partner in technische automa sering

februari 2019

WiCAM Benelux B.V. T +31 (0)88 021 55 00 E benelux@wicam.com I www.wicam.com

DANIEL Daniel de Vries is marketingmanager en mede-oprichter van Blockspot.io, het blockchain dataplatform van Nederland. BlockSpot.io werd vorig jaar opgericht en is een informatief platform voor alle onderwerpen die gerelateerd zijn aan blockchain.

www.blockspot.io

BLOCKCHAINTOEPASSINGEN MAKEN DE INDUSTRIE EEN STUK SLIMMER Iedereen heeft inmiddels wel eens gehoord van blockchain. De bekendste blockchaintoepassing, de bitcoin, wordt gebruikt als betaalmiddel. De bitcoin is echter niet erg geschikt om andere vormen van eigendom over te dragen, zoals contracten. In 2015 heeft de Canadese programmeur Vitalik Buterin daarom de Ethereum blockchain gelanceerd. Bedrijven kunnen gebruik maken van de Ethereum blockchain voor hun dienst of app. Sinds de lancering zijn er duizenden toepassingen geweest. Ook binnen de transportsector vinden nieuwe ontwikkelingen plaats, gebaseerd op de blockchain. Een concreet voorbeeld van een blockchain-start-up die zich richt op de scheepvaart, is CargoX (Smart B/L™). CargoX maakt het mogelijk om de ‘bill of lading’ via de Ethereum blockchain te versturen. De bill of lading heeft drie functies: het is het ontvangstbewijs, het bewijs van een vervoersovereenkomst en het bewijs van eigendom. Het is dus een belangrijk en noodzakelijk document. Op dit moment wordt dit document meestal via aangetekende post naar de ontvanger van de container verstuurd. De oplossing van CargoX is niet alleen veiliger (met een fysiek document kan immers van alles gebeuren), het is ook een stuk sneller en goedkoper. De traditionele methode kost rond de $100, via CargoX kost het versturen van de bill of lading $15. De eerste praktijktest is vorig jaar augustus succesvol afgerond toen een container vanaf Shanghai in de haven van

Koper in Slovenië aankwam. In november werd het platform van CargoX vervolgens officieel gelanceerd, na intensief te zijn getest door bedrijven als Fracht AG, Globallink, Global Value Network en OceanX. Behalve CargoX is onder andere ook de haven van Rotterdam bezig met de blockchain voor het versturen van containers. Dit in samenwerking met ABN AMRO en Samsung SDS. Een van de grootste voordelen van de blockchain is dat tussenpersonen overbodig worden. Data die tot op heden door een tussenpersoon opgehaald en verwerkt moesten worden, kunnen nu in de blockchain opgeslagen worden. Alle opgeslagen data zijn niet meer te veranderen (immutable) en zijn door iedereen te allen tijde verifieerbaar. Dat bespaart zowel tijd als geld. Dit voordeel komt bij het voorbeeld van de bill of lading-oplossing van CargoX heel duidelijk naar voren, maar er zijn nog talloze andere toepassingen te bedenken waar de blockchain voordeel kan bieden. Niet alleen kleine start-ups werken daaraan, ook grote softwarebedrijven ontwikkelen applicaties op de blockchain. SAP heeft onder andere een applicatie ontwikkeld om producten tijdens de gehele supply chain realtime te kunnen volgen. Dat de blockchain ook de industriële wereld de komende jaren een stuk slimmer gaat maken, staat voor mij wel vast. Ik verwacht dat bedrijven die zich in een vroeg stadium voorbereiden op deze transitie uiteindelijk een voorsprong op de concurrentie hebben.

RCT GELDERLAND: SAMEN LEREN GAAT HEEL HARD Binnen het Regionaal Centrum voor Technologie (RCT) Gelderland ondersteunt een zevental innovatiemakelaars bedrijven in de maakindustrie en ICT bij het slimmer en duurzamer produceren. Kosteloos, vraaggestuurd, voor en door ondernemers verbinden zij bedrijven, kennisinstellingen en lokale overheden rond thema’s als robotisering, IoT, predictive & smart maintenance, inclusieve technologie (technologie die de bredere inzet van de mens ondersteunt, red.) en cobots. ‘Ondernemers weten dat innovatie noodzakelijk is. Maar heel veel bedrijven hebben in de recessie veel vet op de botten verloren. En nu wordt hun gevraagd een sprintje te trekken, terwijl ze net na de crisis langetermijnprojecten tegen nu niet meer marktconforme prijzen hebben weggezet’, verklaart Harold Vulink, als innovatiemakelaar actief in de Achterhoek. ‘Dus moeten ze selectiever worden in opdrachten en iets aan de prijs en manier van werken doen. Anders kunnen ze de innovatieslag niet maken en hun personeel niet betalen.’ Omdat bedrijven vaak met dezelfde

innovaties bezig zijn, is het verbinden van bedrijven een belangrijke hoofdtaak van de innovatiemakelaar. ‘We zijn met het CIVON (Centrum voor Innovatief Vakmanschap Oost-Nederland) twee jaar geleden bijvoorbeeld met vier bedrijven en een aantal leerlingen een leerkring over cobots gestart, de cobotpool. Inmiddels is die leerkring uitgegroeid naar meer dan twintig bedrijven. Samen leren gaat heel hard. Je hoeft niet zelf het wiel uit te vinden en leert van elkaars ervaringen’, stelt Vulink. RCT Gelderland organiseert tevens thema- en jaarevents. Naast vooraanstaande sprekers krijgen plaatselijke initiatieven het podium om hun leerproces te laten zien aan de buitenwereld. ‘In plaats van droog luisteren, ontmoet je mensen die je buurman kunnen zijn en bezig zijn met een best practice. Zo hopen we andere bedrijven temstimuleren en hen te laten aanhaken.’ Een innovatieslag kost echter tijd, iets wat ondernemers momenteel tekortkomen. ‘Zij vragen zich af: investeer ik in iets waar ik het nut nog niet van weet of neem ik het

Twee jaar geleden startte RCT Gelderland met het CIVON, vier bedrijven en een aantal leerlingen de cobotpool. Foto: Kees Rutten

risico van een penalty wanneer ik leveringsafspraken niet haal? De waan van de dag maakt dat bedrijven de innovatieslag niet maken’, zegt Vulink. ‘Door hen te koppelen aan andere bedrijven, pakken ze die slag toch eerder. En dat moet ook, want er is nog zo veel te winnen. Trendsettende bedrijven en onderzoeks-

instellingen zetten voorzichtig de eerste stappen in het innovatietijdperk dat Industry 5.0 heet. Machine en mens zullen hierbij steeds meer in synergie samenwerken met behulp van bijvoorbeeld AI, deep learning, machine learning, augmented reality en virtual reality.’ www.rctgelderland.nl

februari 2019

UIT DE MARKT FMI INSTRUMED ADVISEERT ADDITIVE MANUFACTURING ALLEEN ALS HET MEERWAARDE VOOR KLANT HEEFT ‘One place where you can get it all’. Met die strategie wil FMI Instrumed het verschil maken. Naast bewezen fabricagetechnieken als frezen en draaien, biedt de fabrikant van orthopedische componenten ook 3D-geprinte oplossingen aan. Totaaloplossingen, want elk product gaat nabewerkt en grondig gereinigd de deur uit. ‘Toch zullen wij additive manufacturing alleen adviseren als we zeker weten dat die techniek ook echt een toegevoegde waarde heeft.’ Dankzij die aanpak groeit het aantal klanten – en de grootte van hun bestellingen – als kool. Project engineer additive manufacturing Jelle ten Kate hoeft zich niet in bochten te wringen om die claim hard te maken. ‘Een goede Amerikaanse klant bracht in 2012 een 3Dgeprint implantaat op de markt. In de eerste twee jaar verkocht hij er slechts 3.000, in de vijf jaar erna waren dat er al 27.000.’ Door fors te investeren in capaciteitsverhoging kon FMI in die ramp-up mee. ‘Tweeënhalf jaar geleden kochten we de eerste 3D-metaalprinter, vandaag hebben we er vijf. Ons doel is die over twee jaar volledig vol te hebben – en daarmee zitten we goed op koers.’ Additive manufacturing (AM) maakt producten mogelijk die voorheen onmogelijk waren – ook en vooral in de medische sector. Ten Kate toont twee varianten van een implantaat dat bij een versleten rug of nekwervels de pijn vermindert en

de bewegingsvrijheid vergroot. Direct valt op dat de 3D-geprinte versie aanzienlijk fijnmaziger is dan de gefreesde. Met als grote voordeel dat die beter vergroeit met/in het bot en enigszins flexibel is, zodat krachten bij het bewegen van de rug of nek beter, mindere pijnlijk, opgevangen worden. ‘Wat je wilt, is een implantaat dat zo dicht mogelijk bij de mechanische eigenschappen van het bot komt – zodat het één-op-één wordt opgenomen’. Dat verklaart waarom 3D-geprinte medische implantaten sterk in opmars zijn. Maar appeltje-eitje is dat niet, of beter: niet altijd. AM haalt de (vorm)nauwkeurigheid van conventionele technieken vooralsnog niet, legt Ten Kate uit. ‘En machinaal nabewerken is een must: het supportmateriaal (de ‘drager’ in het printproces, red.) moet eraf, schroefdraad moet gefreesd worden – 3Dprinten is daar tot op heden nog te onnauwkeurig voor – en het ruwe oppervlak moet hier en daar zorgvuldig vlak gemaakt worden omdat je niet wilt dat het implantaat bij het inbrengen in het lichaam ergens achter blijft haken of bloedingen veroorzaakt.’ Daar komt bij dat, in de medische sector al helemaal, hygiëne en steriliteit boven alles gaan. ‘Bij ons gaat geen product de deur uit dat niet schoon is. Naast ISO 9001 en ISO 13485 gecertificeerd, zijn we FDA-geregistreerd. Zonder dat laatste zouden we geen toegang hebben tot de Amerikaanse markt.’

Kortom: met 3D-printen alleen ben je er niet: daar bovenop zijn (conventioneel) nabewerken en reinigen noodzakelijk. FMI Instrumed biedt alle processtappen onder één dak aan – ‘als enige in de Benelux en als één van de weinige in Europa’, aldus Ten Kate: ‘Van metaalpoeder tot kant-enklaar product.’ Met grote voordelen voor klanten. ‘Die hoeven niet drie keer hun kwaliteitsdocumentatie op orde te hebben, omdat die voor toeleverancier A, B of C misschien net weer iets anders moet zijn. En ze lopen, omdat ze met één partij te maken hebben, niet aan tegen gedoe om je toelevering van de een naar de ander te brengen – met het risico dat wat de eerste goed doet niet aansluit bij wat de volgende van plan is. Bij ons, als one stop shop, loop je dat risico niet, ben je verzekerd van een goed advies, ook als dat uitkomt op: ‘voor jou is 3D-printen nu nog niet zinnig’.’ Bij FMI Instrumed is AM een onder-

Brilliance in engineering

BKL is een kwalitatief hoogwaardige onderneming dat specialistische machines (o.a. hijs- en hefgereedschappen en testequipment) ontwikkelt voor gerenommeerde OEM-ers in diverse sectoren. Dankzij de combinatie van uitstekende productiefaciliteiten en de ervaring en creativiteit van vijftig professionals bouwen we deze specialistische machines zelf. Onze kennis excelleert in:

EUROPEES INITIATIEF STIMULEERT IMPLEMENTATIE VAN ZORGROBOTICA De Europese Commissie investeert 16 miljoen euro in het project DIHHERO (Digital Innovation Hubs in Healthcare Robotics), dat erop gericht is de innovatie en implementatie van roboticatoepassingen voor de gezondheidszorg te versnellen. Het project bestaat uit een consortium van zeventien partners in tien landen, met de Universiteit Twente als coördinator. Zo ontstaat een onafhankelijke organisatie die verbindingen legt en samenwerking stimuleert tussen kennisinstituten,

commerciële bedrijven, investeerders en overige stakeholders, zodat die hun producten en diensten sneller naar de gezondheidszorgmarkt kunnen brengen. De UT-hub werkt onder meer samen met de TU Eindhoven, TNO, diverse ziekenhuizen, Saxion, Siemens, Demcon en Roessingh Research and Development. Imec leidt een hub met partners als Flanders Make, KU Leuven, de Vrije Universiteit Brussel en het Radboudumc. www.utwente.nl

deel van de totale toolkit; (potentiële) klanten in een bepaalde richting sturen is niet aan de orde. Jelle ten Kate: ‘Krijgen wij een aanvraag binnen dan gaan we meteen met onze teamleiders en engineers van onder andere frezen, 3D-printen en controle om de tafel zitten om te bepalen hoe wij het beste product kunnen maken – op basis van de ontwerpfile die is aangeleverd. Onze expertise zit hem in dat we goed weten wat bij 3D-printen wel en niet mogelijk is en met welke aspecten je dus rekening moet houden. Steeds meer klanten weten dat, maar sommigen nog niet – en dan gaan wij kijken aan welke eisen het gewenste product moet voldoen. Zijn we het daarover eens dan doen we een prijsopgave en maken we een prototype. En valt dat in de smaak dan kunnen we echt tempo maken – gaan we over tot serieproductie, variërend van zeg 500 stuks tot duizenden.’ www.fmi.nl

EXPERTS IN SAFETY

› Engineering

› Inspection

› Production

› Services

EXPERTS IN SAFETY BKL inspecteert en keurt “tooling’. Daarnaast ontwikkelt en levert het bedrijf uitgekiende hijs- en hefwerktuigen (IIA verklaring, CE) en assembleert deze op locatie in Nuenen.

Collse Heide 1 | 5674 VM Nuenen | The Netherlands T: +31 (0)40 2951444 | info@bkl.nl | www.bkl.nl Mechatronic and mechanical solutions Inspection maintenance and repair Hoisting - & lifting tools, special machinery

februari 2019

SMARTGELEVERD GEINVESTEERD

Link Magazine bericht over de levering van of de investering in smart technologie en de toegevoegde waarde daarvan voor de gebruiker. Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

R&D

DUURZAME ENERGIE

State-of-the-art nieuwbouw voor Marel

Smit scoort miljoenenorder in China

Marel heeft in Boxmeer een nieuw bedrijfspand in gebruik genomen. Dat verschaft de producent van machines voor de verwerking van levensmiddelen meer productie- en kantoorruimte, een nieuw r&dcentrum en een state-of-the-art

werkomgeving. In het r&d-centrum werken teams van Marel Poultry, Meat en Further Processing samen. Door de kruisbestuiving verloopt de r&d effectiever, efficiënter en sneller, verwacht Marel. www.marel.com

Smit Thermal Solutions heeft een opdracht van veertig miljoen euro van een niet met name genoemde Chinese fabrikant van zonnepanelen binnengehaald. Het gaat om vijftien tools, waaronder vacuümdepositietools, om competitief dunne-film solarpanelen te bou-

wen. De opdracht vloeit voort uit de succesvolle ramp-up van de eerste productielijn bij dezelfde klant. Een deel van de tools wordt gebouwd in de Chinese assemblagefabriek van Smit Thermal Solutions in het Chinese Wuxi. www.smitthermalsolutions.com

AUTOMATISERING

BMO bouwt nieuw hoofdkantoor BMO laat vlakbij de huidige locatie in Nederweert een nieuw bedrijfspand bouwen. Daarin worden het hoofdkantoor en een experience center – samen circa 4.200 vierkante meter vloeroppervlak – ondergebracht. Het groeiende BMO Automation (gespecialiseerd in

robot-automatiseringen voor het beladen van CNC-draaien freesmachines) en BMO Precision Parts (verspanende werkzaamheden) zijn in de bestaande panden uit hun jas gegroeid. www.bmoautomation.nl

AUTOMATISERING

Wila schaft tweede Chiron-cel aan De doorlooptijden verder verlagen en de kwetsbaarheid voor eventuele storingen verder verminderen. Om die redenen heeft machinebouwer Wila in Lochem een tweede Chiron-cel aangeschaft. Die bestaat uit vier Chiron Mill 6000-machines en kan tot zes machines worden

uitgebreid. De cel is vrijwel identiek aan de zes Chiron Mill 6000 (zes meter)-bewerkingscentra waarmee Wila al langer goede ervaringen heeft opgedaan in het fabriceren van enkelstuks producten op klantspecificatie. www.wila.nl

METAAL

Reobijn breidt spuitgietcapaciteit verder uit Reobijn heeft de productiecapaciteit uitgebreid met een 210T spuitgietmachine met robot-uitname. Eerder investeerde het Haaksbergense bedrijf in een nieuwe 40T en een 2-K 320T-machine. 2-K maakt produceren in twee stappen, met twee verschillende componenten mogelijk. Net als de bestaande

machines wordt de 210T aangesloten op het ERP-systeem en real-time gemonitord. Reobijn is gespecialiseerd in de ontwikkeling en productie van technisch hoogwaardige producten en heeft veel ervaring in de verwerking van technische kunststoffen. www.reobijn.nl

METAAL

Metacon dichter bij alles-onder-één-dak Met de bouw van een bedrijfspand op industrieterrein Gouwe Park bij Gouda/Moordrecht zet Metacon de volgende stap in de clustering van haar activiteiten. De nieuwe hal met een werkvloeroppervlak van 11.500 vierkante meter wordt november 2019 opgeleverd. Naast veel constructiewerk produceert Metacon

februari 2019

inbraakwerende rolluiken, brandvertragende deuren en allerhande zonweringssystemen voor de zakelijke markt. Recent werd bijvoorbeeld een grote opdracht uitgevoerd voor het nieuwe Nationaal Museum in Doha, de hoofdstad van Qatar. www.metacon.nl

METAAL

Tuinte investeert in freesmachines Om de capaciteit en de flexibiliteit te vergroten en de doorlooptijd te verbeteren op de verspanende afdeling heeft Tuinte machinefabriek twee nieuwe freesmachines aangeschaft: een DMG Mori DMF 360/11 en een DMG Mori CMX 70. Door die uitbreiding van het machinepark kan Tuinte machinefabriek blijven voldoen aan de eisen in een veranderende markt. De DMG Mori DMF 360/11 met een Heidenhain TNC 640-besturing kan zware werkstukken tot 5.000 kilo bewer-

ken. Het frame is vervaardigd uit een minerale casting, die de basis is voor de hoogst mogelijke precisie. De DMG Mori CMX 70 U levert de hoogste prestaties en productiviteit met krachtige universele freestechnologie voor 5-zijdig verspanen in één opspanning. Samen met de zusterbedrijven Tumakon engineering & machinebouw en TDO technical services vormt Tuinte machinefabriek de Tuinte groep. www.tuintegroep.nl

UIT DE MARKT MEYN LEVERT APPARATUUR VOOR DUURZAME NOORSE PLUIMVEEVERWERKINGSFABRIEK In antwoord op de stijgende vraag naar hoogwaardige pluimveeproducten gaat Norsk Kylling, eigendom van REMA 1000, een geheel nieuwe pluimveeverwerkingsfabriek bouwen in Orkanger, Noorwegen. De fabriek is innovatief in energieverbruik en duurzaamheid en vormt de start van een industriecluster in het gebied met een totale investering van 185 miljoen euro. Voor de verwerkingsapparatuur heeft Norsk Kylling contracten gesloten met Cabinplant en Meyn. Norsk Kylling heeft een grote trans-

formatie ondergaan. De afgelopen jaren is het bedrijf veel duurzamer geworden en levert het producten van topkwaliteit aan klanten in Noorwegen. Dierenwelzijn heeft de hoogste prioriteit gekregen door over te stappen naar het kippenras Hubbard en door te investeren in knowhow en technologie voor een hoog dierenwelzijn. ‘We hebben prioriteit gegeven aan dierenwelzijn bij de selectie van technologie voor het verwerken van kippen’, zegt ceo van Norsk Kylling, Kjell Stokbakken. ‘We zijn er trots op dat Norsk Kylling

Meyn en Cabinplant heeft aangewezen als voorkeursleveranciers voor dit ambitieuze project. Onze stateof-the-art apparatuur zal een cruciale rol spelen bij het realiseren van hun groeiambities’, zegt Robbert Birkhoff, director sales & projects van Meyn. Met de ondertekende contracten voor verwerkingsapparatuur is Norsk Kylling nu een stap dichter bij het realiseren van de nieuwe pluimveeverwerkingsfabriek in Orkanger. Machines en apparatuur worden tot 2020 geleverd. De opstart van de fabriek is in 2021.

Meyn, de marktleider in de verwerking van pluimvee, staat bekend om zijn betrouwbare uitrusting met hoge verwerkingssnelheden. Cabinplant, een van de wereldleiders in de ontwikkeling van verdere verwerkingstechnologie voor pluimvee, levert oplossingen voor handling, verwerking, wegen en verpakken. Beide bedrijven zijn eigendom van CTB, een dochteronderneming van het bedrijf Berkshire Hathaway. www.meyn.com www.norsk-kylling.no

PSICONTROL: CONNECTIVITEIT IS EEN MUST Het Belgische PsiControl bedient een groeiend aantal maakbedrijven in Europa, Azië en de VS, maar is op de Nederlandse markt een relatief onbekende speler. Dat gaat echter veranderen, zo is de bedoeling van de fabrikant van custom-made controllers. Precies dertig jaar geleden legde een oud-medewerker van de Belgische weefmachinegigant Picanol de basis voor PsiControl, ontwikkelaar en producent van elektronische besturingen en controllers. ‘We zijn in 1989 als klein emsbedrijf begonnen met Picanol als launching customer’, zegt Jeroen Deweer, business development manager bij PsiControl. ‘Al snel groeide het klantenbestand en ook na de volledige overname in 2002 door Picanol zijn we externe klanten blijven beleveren. Een ideale situatie, omdat we zijn meegegroeid met Picanol. Eerst maakten we vooral printplaten voor elektronische besturingen, vervolgens zijn daar de

bedieningspanelen bijgekomen voor de weefmachines, hoogtechnologische machines met opeenvolgende innovaties. De opgedane kennis en kunde konden we ook goed toepassen in andere sectoren.’ De grote groei kwam vanaf 2006, het jaar waarin PsiControl een productievestiging opende in Roemenië. Hier werken nu ruim 200 mensen, in Ieper inmiddels tegen de 170. ‘We werken wereldwijd voor bedrijven in sectoren als industrie, fleetmanagement, food & agri, klimaatinstallaties en vending. We maken besturingen met bijbehorende controllers, touchscreens, software, hardware, behuizingen, sensoren. Kortom, complete systemen, op maat. Design, prototyping en kleine series vinden plaats in België, de uiteindelijke serieproductie in Roemenië. Door deze tandem kunnen we snel en concurrerend werken.’ Vorig jaar installeerde PsiControl in Ieper onder de naam PsiMate een

nieuw productietestplatform. ‘Uiterst belangrijk in een tijd waarin de apparatuur steeds uitgebreider en ingewikkelder wordt’, vervolgt Jeroen Deweer. ‘Internet of Things neemt een hoge vlucht. Connectiviteit is een absolute must. De besturingen voor onze klanten moeten draadloos bediend kunnen worden via internet, wifi of bluetooth. Met PsiMate kunnen we snel testen en dus ook sneller

de productie opstarten. In deze tijd is time-to-market essentieel voor zowat al onze klanten.’ PsiControl werkt met een vast netwerk van toeleveranciers. ‘Wij kunnen niet zonder betrouwbare partners die niet alleen de displays, PCB’s en matrijzen leveren. maar ook met ons meedenken en meeontwikkelen.’ www.psicontrol.com

ONDERZOEK ABN AMRO: HOGERE OMZET, LAGERE WINST: HOE KAN DAT? De economie is de laatste jaren flink gegroeid, maar niet iedereen in de maakindustrie profiteert daarvan. Bij veel bedrijven is de winst gedaald, zelfs bij een stijgende omzet. Waar komt dat door en wat is eraan te doen? In samenwerking met brancheorganisaties Metaal-

unie, FTP en NRK onderzoekt ABN AMRO deze trends. De resultaten van het onderzoek presenteert ABN AMRO tijdens de Avond van de Maakindustrie, op woensdag 13 maart in de Jaarbeurs in Utrecht. www.avondvandemaakindustrie.nl

ISO Cleanrooms op maat

februari 2019

UIT DE MARKT MIKROCENTRUM OPENT NIEUWE HUISVESTING IN ‘OUDE’ ASML-HOOFDKANTOOR Vrijdag 1 februari was de officiële opening van het nieuwe pand van Mikrocentrum aan De Run 1115 in Veldhoven. Louis Kauling, de oprichter van Mikrocentrum en inmiddels 87 jaar oud, kwam speciaal voor deze gelegenheid vanuit Canada naar Nederland en verrichte de openingshandeling. Het was meteen dubbel feest: Mikrocentrum vierde tegelijkertijd het 50-jarig jubileum. De nieuwe huisvesting, het voormalige hoofdkantoor van ASML, moet dé ontmoetingsplaats voor de hightech industrie worden. Het pand uit 1995 (voor vier miljoen euro gekocht, voor drie miljoen euro verbouwd, aldus het Eindhovens Dagblad) biedt meer dan ooit voldoende ruimte voor de activiteiten binnen de drie pijlers van de organisatie: opleiden, ontmoeten en ondernemen. Zo zijn er up-to-date les- en practicumruimtes voor onder andere spuitgieten, elektrotechniek &

industriële automatisering en meettechniek. Tijdens de opening verzorgden docenten allerlei demonstraties. In de uitgebreide expo- en auditoriumruimte was een overzicht van de vele vakbeurzen die Mikrocentrum in de loop der jaren is gaan organiseren. In het atrium/ontvangstruimte is 440 m2 permanent ingericht met vitrines van het High Tech Platform. De 600 bedrijven die lid zijn van het High Tech Platform van Mikrocentrum kunnen zich hiermee van oudsher presenteren, aldus Geert Hellings in het Eindhovens Dagblad. ‘Die vitrines houden we in ere. Daarmee is het vijftig jaar geleden begonnen. Vanuit de Nederlandse Vereniging van Fijnmechanische Techniek (NVFT, nu Dutch Society for Precision Engineering) werden technische cursussen opgezet waar bedrijven zich konden presenteren. Eerst in Utrecht en in 1976 verhuisden we naar Eindhoven. Daar moest je toen al zijn als het om hoogwaar-

Mikrocentrum tijdens de opening: in het nieuwe pand is drie keer zoveel ruimte als voorheen. Foto: Foto Fluvius

dige techniek gaat.’ Het gebouw heeft ook een demoruimte met een 3D-meettafel. Een groot aantal vakbeurzen en evenementen kan nu in eigen huis gehouden worden. De allergrootste vakbeurzen zoals de Precisiebeurs en Rapid Pro, vinden nog wel elders onderdak. Mikrocentrum voegt in het nieuwe

pand nu al zijn activiteiten samen die voorheen op de befaamde Kruisstraat in de Eindhovense wijk Woensel, de dependance op de High Tech Campus Eindhoven en ’t Techniekhuys waren. De nieuwe huisvesting telt in totaal 4.400 m2 vloeroppervlak verdeeld over 3 etages. www.mikrocentrum.nl

BMD 2019 BRABANTHALLEN IN DEN BOSCH, NEDERLAND, 10 – 12 APRIL 2019

GROB Bezoek

BEZOEK GROB IN

•

HAL 7 7, STAND C014

GROB BENELUX B.V. David Ricardostraat 9-1 7559 SH HENGELO • +31 (0)74 3490207 / +31 (0)6 39328154 • info@nl.grobgroup.com • www.grobgroup.com

februari 2019

SAMENONDERNEMEN Link Magazine signaleert fusies, allianties en overnames in de industrie. Voor meer informatie: www.linkmagazine.nl

het dienstenpakket te verbreden. Odemar levert machines en systemen voor met name de machinebouwsector, automotive,

OVERNAMES FOTONICA

Trumpf koopt laserdiode-divisie van Philips Trumpf neemt Philips Photonics GmbH, de laserdiode-divisie van Philips, over. Het productportfolio is een goede aanvulling op de hoogvermogen diodelasers van Trumpf. Trumpf krijgt toegang tot snelgroeiende markten in fotonica en digitale producten. Laserdioden

worden onder meer gebruikt in smartphones, digitale gegevenstransmissie en sensoren voor autonoom rijden. Philips Photonics GmbH (280 medewerkers) startte als Ulm Photonics en werd in 2006 overgenomen door Philips. www.trumpf.com

MACHINEBOUW

Stirling Cryogenics maakt doorstart Het failliete Stirling Cryogenics & Refrigeration, producent van machines die tot extreme koude kunnen koelen, maakt een doorstart. Het Italiaanse Hysytech SRL heeft het bedrijf overgenomen. Door de jaren heen heeft het bedrijf wereldwijd zo’n 5.000 machines verkocht waarvoor Stirling Cryo-

genics de onderhoudscontracten verder uitvoert. Ook zijn er orders voor nieuwe machines. Het bedrijf, voortgekomen uit Philips, levert de koelmachines aan laboratoria en andere partijen die behoefte hebben aan vloeibare stikstof van bijna -200 graden Celsius. www.stirlingcryogenics.eu

landbouw en voedingsmiddelenbranche. www.kinkelder.nl, www.odemar.nl

INDUSTRIE

Philips sluit laatste Engelse fabriek Philips sluit in de loop van 2020 zijn enig overgebleven fabriek in Engeland. Die staat in Glemsford, waar ruim 400 werknemers babyproducten als kolfapparaten, flessenwarmers en babyfoons maken. De productie gaat deels naar Drachten. Hoewel Philips-baas

Frans van Houten eerder zijn zorgen over de Brexit uitsprak, meldt het bedrijf dat de sluiting daar los van staat. Om schaalvoordelen te behalen en logistieke kosten te verlagen, is Philips al een poos bezig het aantal fabrieken te verkleinen. www.philips.com

PRINTPLATEN

Doorstart Elco in afgeslankte vorm Het eind vorig jaar failliet verklaarde Elco Netherlands, producent van printed circuit boards maakt een doorstart. Het bedrijf wordt omgedoopt in Elco PCB en wordt geconcentreerd in het pand van Elco in Aarle-Rixtel. Dat houdt in dat de

Helmondse tak, het voormalige Ramaer, wordt gesloten en 38 van de 83 medewerkers hun baan verliezen. Het Italiaanse moederbedrijf Elco betaalt de doorstart en herstructurering. www.elcopcb.com

PLAATWERK

Dumaco lijft twee rvs-plaatwerkspecialisten in Plaatbewerker Dumaco is van vier naar zes vestigingen gegaan door de overname van Heurkens & Van Veluw in Oss en ReviconBarosta in Woerden. Beide bedrijven zijn gespecialiseerd in rvs-plaatbewerking, waarbij ReviconBarosta een eigen engineeringteam aan de slag heeft. Dankzij deze overnames kan Dumaco een nog groter deel van

het productieproces bij klanten uit handen nemen. Eerder noemde Dumaco-ceo Tom Sanders in Metaal Magazine nog een ander voordeel van de overname: ‘De markt van plaatbewerking is versnipperd. Daarom is het goed om krachten te bundelen; zowel voor plaatbewerkers als klanten.’ www.dumaco.nl

AUTOMATISERING

Emerson neemt A.E. Valves over De Amerikaanse automatiseringsspecialist Emerson heeft het Belgische bedrijf A.E. Valves (Advanced Engineering Valves) overgenomen. De overname past in de strategie van Emerson om de belangrijkste leverancier ter wereld van final control-oplossingen voor de

LNG-industrie te worden. LNG staat voor liquid natural gas, vloeibaar aardgas. A.E. Valves ontwikkelt en produceert al bijna tien jaar innovatieve, hoogwaardige kleppen. www.emerson.com, www.ae-valves.com

ALLIANTIES MACHINEBOUW

Kinkelder neemt belang in Odemar Metaal Kinkelder Metal Solutions in Zevenaar heeft een belang genomen in Odemar Metaal uit Denekamp. Kinkelder legt zich toe op plaat-

werk, metaalproducten en samenstellingen-op-maat. De samenwerking met Odemar Metaal komt voort uit de wederzijdse wens om

www.psicontrol.com | info@psicontrol.com | T +32 57 409 696

februari 2019

UIT DE MARKT HIGH TECH CAMPUS EINDHOVEN KWART GROTER De High Tech Campus in Eindhoven wordt fors uitgebreid. Nu vrijwel alle gebouwen op het 350.000 vierkante meter grote complex bezet zijn, zal ook de resterende 90.000 vierkante meter volgebouwd worden. Eigenaar Marcel Boekhoorn – of beter: zijn investeringsmaatschappij Ramphastos Investments –

trekt daar de komende zeven jaar 75 miljoen euro voor uit. Dat bedrag is vrijgekomen uit herfinanciering van de campus. Die brengt de totaalwaarde van de lening op een half miljard euro (de vorige lening bedroeg 425 miljoen). ABN AMRO en twee Duitse banken hebben de nieuwe lening verstrekt. De nieuw-

bouw die op de rol staat, is vooral bedoeld voor startende bedrijven; de drie bestaande panden voor startups zitten zo goed als vol. Daarnaast heeft een aantal ‘wat grotere’ hightech bedrijven interesse om zich op de HTC Eindhoven te vestigen, meldt campusdirecteur Jan-Willem Neggers in het Eindhovens Dagblad.

Een deel van de 75 miljoen zal worden geïnvesteerd in renovatie van een ‘groot bestaand pand’. Marcel Boekhoorn nam het complex in 2012 over van Philips. Destijds werkten er 7.000 mensen, momenteel zijn dat er ongeveer 12.000. www.hightechcampus.com

SAMENWERKING DOTEC EN FESTO RESULTEERT IN NIEUWE TILHULP Wouter Verhagen, Dotec. Foto: Com-magz

Dotec Tilhulpen brengt begin dit jaar een nieuwe tilhulp op de markt, uitgerust met de Festo Motion Terminal. Het bedrijf uit het Friese

Joure heeft in het Experience Center van Festo in Delft de uitontwikkeling gedaan, vertelt chief commercial officer Wouter Verhagen. Het

vorig jaar gelanceerde digitale magneetventielblok van Festo maakt het mogelijk de tilhulp met een smartphone of tablet in te stellen en op afstand storingen te traceren. Ook is het apparaat door de nieuwe technologie lichter en makkelijker te onderhouden. ‘Voorheen was het in het binnenste een spaghetti aan kabels tussen tal van componenten. Nu is dat allemaal vervangen door de motion terminal.’ De – nagenoeg geluidloze – pneumatisch aangedreven tilhulp is onder andere ontworpen om zware rollen etiketten of verpakkingen (tot 250

kilo) hanteerbaar te maken. De foodmarkt geldt als voornaamste markt, met bedrijven als Nestlé en Unilever als grote eindgebruikers van de systemen van Dotec. De equipment is bedoeld om medewerkers het ongezonde tilwerk uit handen te nemen. ‘Bij mensen op de werkvloer bestaat nog wel eens het idee dat ze het handmatig sneller kunnen, maar na de pauze om 10.00 uur ’s morgens is ons systeem sneller en voorkomt het uitval door rugproblemen.’ www.dotecrollhandling.com www.festo.nl

PLATFORM KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE TRAPT AF

It all begins with a beating heart.

We believe that every new life deserves the best start, driven by a reliable heart. That’s why we create the beating heart of electronics: PCBAs. A heart that we can also integrate into subassemblies and even complete systems. Everything according to the customer’s wishes and to the insight of our professionals. Together we guide your product through its full lifecycle. Find your beating heart at: +31 243 525 666 | info@eprpartner.com | www.eprpartner.com

februari 2019

Onder de vlag van ondernemersorganisatie FME is een platform rond kunstmatige intelligentie gestart. Daarin gaan betrokken partijen elkaar helpen bij het toepassen van technieken op het gebied van artificial intelligence (AI, kunstmatige intelligentie). NXP, IBM, ABB, DAF Trucks, Tata Steel, KPN, Philips en ASML gaan hiervoor een agenda opstellen. De initiatiefnemers zien veel kansen voor AI in de technologische industrie, onder meer op

het vlak van geavanceerde productie, digitale fabrieken, slimme producten en servitization. Ook kan de technologie bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke uitdagingen, bijvoorbeeld met slimme steden, binnen de zorg en in de agri-foodsector. De agenda dient om kansen te identificeren en concrete activiteiten op te zetten voor betrokkenen, om de mogelijkheden van AI beter te benutten. www.fme.nl

TOMTOM’S TELEMATICS-DIVISIE NAAR BRIDGESTONE TomTom heeft zijn telematics-business voor 910 miljoen euro verkocht aan Bridgestone Europe NV/SA, een dochteronderneming van de grote Japanse banden- en rubberproducent Bridgestone Corporation. Het grootste deel van de opbrengst, 750 miljoen euro, gaat naar de aandeelhouders. De 670 medewerkers en het management gaan mee over naar de nieuwe eigenaar. TomTom zegt dat het blijft investeren in wat

het zijn corebusiness noemt: digitale wegenkaarten, navigatiesoftware en realtime verkeersinformatie en services. Voor Bridgestone betekent de overname een uitbreiding van de tak digitale mobiliteit. De telematicsdivisie stond al een poosje in de etalage. www.tomtom.com www.bridgestone.eu

CONSORTIUM BEREIKT DOORBRAAK IN RECYCLING KUNSTSTOF VERPAKKINGEN Het consortium van Philips, Morssinkhof Plastics, NHL Stenden Hogeschool en Omrin heeft met het ‘Closing the Loops’-project een doorbraak bereikt in de recycling van kunststof verpakkingen. De groep is erin geslaagd om gebruikt polypropyleen (PP), verkregen uit gescheiden restafval, te verwerken tot een hoogwaardige grondstof voor gerecycled plastic. Uniek aan de doorbraak is dat de grondstof, het zogeheten granulaat, van dus-danig hoge kwaliteit en zuiverheid is dat het op grote schaal gebruikt kan worden om hoogwaardig ‘nieuw’ plastic voor consumentenproducten te maken, in iedere gewenste kleur. Hiermee wordt de productie van nieuw plastic vervangen door gereycled plastic. De partijen hebben ruim drie jaar onderzoek verricht om een zo hoog mogelijke kwaliteit PP te verkrijgen. Volgende stap is de bouw van een fabriek voor de verwerking van PP-afval voor toepassingen in

consumentenverpakkingen waarmee Morssinkhof in Heerenveen is gestart. Hier wordt straks plastic verpakkingsafval van huishoudens verwerkt tot een granulaat. Daarmee kan PP worden gemaakt dat de esthetische en kwalitatieve eigenschappen van nieuw PP evenaart. Philips is als producent betrokken bij het project om erop toe te zien dat het plastic voldoet aan de hoogste kwalitatieve en esthetische eisen en de veiligheidseisen. Voor de toepassing in bijvoorbeeld huishoudelijke apparaten is dit van groot belang. Het door Morssinkhof gerecyclede kunststof is op deze aspecten door NHL Stenden Hogeschool en Philips uitgebreid getest. Omrin levert in dit proces het nagescheiden kunststof uit het huishoudelijk restafval. Eelco Smit, senior director sustainability bij Philips: ‘Gerecycled plastic speelt een belangrijke rol in de ambitie van Philips om in het productieproces zo veel mogelijk

gebruik te maken van circulaire materialen. De doorbraak van dit consortium maakt het mogelijk om gerecycled polypropyleen te vervaardigen dat voldoet aan onze hoogste kwaliteitseisen, in iedere gewenste kleur.’ ‘Het is goed nieuws dat de recyclingprocessen steeds beter worden zodat recyclaat afkomstig van consumentenhuishoudens niet alleen meer terugkomt in laagwaardige kunststofproducten zoals zwarte bermpaaltjes, kleerhangers en mortelkuipen, maar nu ook als ‘nieuw’ voor hoogwaardige producten kan worden ingezet’, reageert David Kemps, sector banker industrie van ABN AMRO op de site ABN AMRO Insights. ‘Het grote verschil met enkele jaren geleden is dat zowel grote afnemers als toeleveranciers nu gezamenlijk met recyclingspecialisten optrekken. Door de belangrijke ketenpartners te betrekken, kan zowel de levering als de afzet gegarandeerd worden. Ook

Mogelijkheden zien in plaats van beperkingen. Assemblage

Kabelconfectie (UL gecertificeerd)

Consultancy

Sourcing

Montage

PCB assemblage

Ontwikkeling & Protoshop

Testen

Recycler QCP in Geleen, een joint venture van LyondellBasell en Suez, is hier een mooi voorbeeld van.’ Op het gebied van chemische recycling komen eveneens nieuwe initiatieven tot wasdom. ‘In Amsterdam bouwt IGE Solutions een nieuwe fabriek en PET-recycler Ioniqa kondigde aan dat de financiering van zijn nieuwe fabriek rond is, door samenwerking met Unilever, Indorama en Coca-Cola. In Terneuzen hebben zelfs meer dan vijftig spelers zich verenigd om gezamenlijk een demonstratiefabriek te bouwen voor de recycling van piepschuim (polystyreen). Ook hier zorgen toeleveranciers en afnemers zoals Lanxess, ICL, Shell, Total en BASF voor een sterke businesscase.’ www.philips.nl www.morssinkhofplastics.nl www.nhlstenden.com www.omrin.nl

Benieuwd op welke manier we dat doen? Neem daarvoor vrijblijvend contact op met Peter Hobbelen en bel 033 454 1340.

confed.eu

februari 2019

Toonaangevend MRO supplier, én volwaardig technisch expert

In samenwerking met onze industriële klanten en kernleveranciers verzorgen wij de beste Up-Time services, duurzaamheid, gegarandeerde besparingen en optimale beschikbaarheid programma’s voor industrial supplies & services. Als volwaardig business partner voor onderhoud-, productie- en maakindustrie zijn wij de logische partner voor Brainport Industries Campus.

Voortdurend anticiperen

Vernieuwing is vooruitgang

Nieuwe kijk op kennis

www.rubix-group.nl

UIT DE MARKT COBOTS: KANS VOOR ARBEIDSGEHANDICAPTEN OM PRODUCTIEF TE WORDEN Er zijn in Nederland honderdduizenden mensen die door een arbeidshandicap werkloos thuis zitten. Zouden die wel aan het werk kunnen als ze ondersteuning krijgen van nieuwe digitale technologieën en nieuwe werkmethodes? Bij sociale werkvoorziening Amfors in Amersfoort wordt ermee geëxperimenteerd, in samenwerking met onder andere TNO en Innolumis. Voor Amfors vormt de samenwerking tussen arbeidsgehandicapten en cobots momenteel nog een experiment om uit te vinden hoe de twee interacteren. Maar ook om te achterhalen hoe je zo’n collaboratieve robot het best kunt introduceren op de werkvloer. ‘We willen voorkomen dat onze mensen het idee krijgen dat de cobot hun werk komt overnemen’, vertelt algemeen directeur Ronald de Koning. ‘Dus leggen we zorgvuldig uit dat dat niet zo is, laten zien wat de robot wel en niet kan en maken duidelijk dat zijzelf in de lead zijn en blijven.’ Het experiment maakt deel uit van de activiteiten binnen het Inclusive Fieldlab dat als doel heeft uit te vinden welke digitale technologieën en nieuwe werkmethodes geschikt zijn om mensen met een arbeidshandicap in hun werk te ondersteunen. De arbeidsparticipatie van deze groep is in Nederland volgens het CBS slechts een kleine 33 procent, tegen zo’n 73 procent van de mensen zonder zo’n handicap. Met maar

liefst 1,8 miljoen arbeidsgehandicapten in ons land leert een eenvoudige rekensom dat honderdduizenden baat kunnen hebben bij die nieuwe technologieën en methoden. ‘Natuurlijk kan niet iedereen met een beperking daarmee alsnog aan de slag’, benadrukt De Koning. ‘Daarvoor lopen de aandoeningen te zeer uiteen. Maar dat hiermee een grote groep geholpen kan worden, is wel duidelijk. En naast deze maatschappelijke waarde zijn cobots voor ons ook van bedrijfseconomisch belang, omdat werk sneller of preciezer gebeurt. Zo’n cobot is onvermoeibaar en kan elke handeling exact repeteren. Die handelingen worden allemaal opgeslagen in het geheugen. Ontstaan ergens fouten, dan kan de oorzaak gemakkelijk worden getraceerd. Klanten stellen dat zeer op prijs’, weet hij. Zodra een medewerker van Amfors getraind en een cobot geprogrammeerd is, gaan de twee aan de slag met de montage van een serie ledarmaturen voor Innolumis Public Lighting, een van de bedrijven die deel uitmaken van het fieldlabconsortium. Innolumis is in het Inclusive Fieldlab gestapt om een bedrijfseconomische en een maatschappelijke reden, vertelt ceo Gert Grolleman. ‘We hebben de assemblage en ook een deel van het metaalwerk neergelegd bij sociale werkplaatsen in Amersfoort en Winschoten. Met die nieuwe technologie

INNOLUMIS VAART WEL BIJ RESHORING De nieuwe cobottechnologie was nog niet voorhanden toen Innolumis, ontwikkelaar en producent van straatverlichting, in 2016 besloot de productie uit China te verhuizen naar Nederland. Dus dat was niet de reden voor de reshoring. Ceo Gert Grolleman: ‘Toen wij in 2008 dit bedrijf startten, was het min of meer vanzelfsprekend om het productiewerk naar China te brengen. Voor de grote series kan dat nog steeds het geval zijn. Maar wij maken veelal

kleinere, op maat gemaakte volumes, van een enkelstuk voor een schadegeval tot het aantal nodig voor een compleet nieuwbouwproject of gemeentelijke verduurzaming. Vaak hebben wij lastminute wijzigingen en daarover communiceren met Chinezen is lastig. Nu zitten we op vijf minuten afstand om wat door te spreken. Voorts scheelt het een maand levertijd en is het veel duurzamer.’ www.innolumis.com

Arbeidsgehandicapte René de Kruijf en zijn cobot bij Amfors aan het werk voor Innolumis. Foto: Com-magz

hopen we een verbeterslag te maken en te komen tot een foutkans van nagenoeg nul. Daarnaast dragen wij graag ons steentje bij aan het oplossen van een maatschappelijk probleem als mensen met een arbeidshandicap door die nieuwe technologie toch aan de slag kunnen.’ Innolumis is nauw betrokken bij de finetuning van het nieuwe productieproces bij Amfors/Metafors, om zeker te stellen dat die kwaliteitsverhoging ook daadwerkelijk tot stand komt. TNO is een van de kennisinstellingen in het fieldlab-consortium en betrokken bij de experimenten met de cobot en met een smart beamer, gebaseerd op het Light Guide System van OPS Solutions. Deze projecteert werkinstructies op de werktafel en legt zo de operator stap voor stap uit wat hij moet doen. Dat scheelt instructietijd. Maar de beamer kan er ook voor zorgen dat de operator eerder zelfstandig aan de slag kan, omdat de technologie ’m voortdurend van geheugensteuntjes voorziet. Uit objectieve metingen van TNO bij Amfors blijkt dat vanaf de start van het werken met de beamer de productiviteit snel toeneemt en het aantal fouten navenant daalt. Ook wordt er sneller ‘ingeleerd’: al na het assembleren van drie producten is de cyclustijd met 30 procent gedaald en is er een werktempo bereikt dat

gangbaar is voor ervaren medewerkers. Zonder die technologie duurt het inleren een aantal uur tot een dag, afhankelijk van het niveau van de medewerker en vergt het intensieve begeleiding. Het Inclusive Fieldlab is ambassadeur binnen het nationale Smart Industry-programma dat gericht is op digitalisering van de Nederlandse industrie. Vandaar het streven de ervaringen uit dit fieldlab hun weg te laten vinden naar allerlei andere (sociale) maakbedrijven in Nederland én daarbuiten. Met organisaties in Duitsland en België wordt inmiddels samengewerkt. Voor de financiering wordt gebruikgemaakt van subsidies van onder meer het Instituut GAK, dat reeds een aanvraag heeft goedgekeurd, en van Interreg. Financiering voor de smart beamerpilot bij Amfors kwam van de Kennisalliantie Inclusie en Technologie, het samenwerkingsverband van SBCM, Cedris en TNO. De Koning: ‘Binnenkort komen hier mensen langs van Pantar, een sociale werkvoorziening uit Amsterdam, voor een eerste indruk. Sociale werkplaatsen en ook andere bedrijven zijn van harte welkom om van ons te leren.’ www.amfors.nl www.tno.nl www.inclusievetechnologie.nl

februari 2019

UIT DE MARKT EERSTE E-TRUCK VAN DAF EN VDL VOOR JUMBO door TNO en V-Storage, het gezamenlijke bedrijf van VDL Groep en Scholt Energy Control. Een laadstation op Jumbo’s distributiecentrum in Veghel laadt de e-truck op De e-truck heeft een actieradius van ongeveer 100 kilometer. Foto: VDL Groep met stroom afkomstig van zonnepanelen op panden van Supermarktketen Jumbo gaat tachJumbo. Emissievrij transport en tig supermarkten in Noord-Brabant geluidsreductie gaan zeker in stedebevoorraden met een volledig eleklijke gebieden de norm worden, trische vrachtwagen, de DAF CF verwacht Jumbo, dat zich ten doel Electric VDL E-Power. Deze e-truck, heeft gesteld om uiteindelijk 45 met een actieradius van ongeveer procent van zijn winkels met elektri100 kilometer, is ontwikkeld door sche vrachtwagens te bevoorraden. DAF en VDL Groep. In veldproeven Zo wil Jumbo de CO2-uitstoot door die de komende twaalf maanden worden gehouden, worden data transportbewegingen van zijn verzameld waarmee de truck wagenpark tegen 2020 met 50 proverder kan worden ontwikkeld. Dit cent verminderen ten opzichte van onderzoek wordt mede uitgevoerd 2008. DAF levert de cabine en het

chassis van de DAF CF-trekker en VDL voorziet de vrachtwagen van een elektromotor, batterijen en de aansturing daarvan. De technologie is in grote lijnen dezelfde als die in de elektrische bussen van VDL. Daarmee zijn inmiddels ongeveer 20 miljoen kilometers in complexe dienstregelingen afgelegd. De DAF CF Electric VDL E-Power beschikt over een elektrische motor met een

vermogen van 210 kW en 2.000 Nm koppel. Het batterijpakket dat de motor van elektriciteit voorziet, heeft een brutocapaciteit van 170 kWh. Het tussentijds (snel)laden van de batterij gebeurt binnen dertig minuten. Een volledige oplaadbeurt duurt anderhalf uur. www.jumbo.com www.daf.nl www.vdlgroep.com

INNOVATIEPROGRAMMA SMITZH SCHAKELT TANDJE BIJ De provincie Zuid-Holland verleent 5,2 miljoen euro subsidie voor de doorontwikkeling van het innovatieprogramma Smitzh (smart manufacturing industriële toepassing in Zuid-Holland). Smitzh verbindt Zuid-Hollandse maakbedrijven met hightech toeleveranciers en de fieldlabs op het gebied van smart manufacturing. Doel is hun productieprocessen te automatiseren met opkomende technologieën als robotica, 3D-printen en

big data-analyse. In de nieuwe fase die het Smitzh-programma nu ingaat, Smitzh-3, ligt de focus op meer maakbedrijven betrekken en op opschaling van aspecten als technologieontwikkeling, arbeidsmarkt en internationalisering. In Smitzh-3 stappen onder meer nieuwe partijen in als TU Delft, Holland Instrumentation, FME, Metaalunie en de Hogeschool Rotterdam. www.innovationquarter.nl

THE INTEGRATOR.

LINKING INDUSTRY AND INNOVATION. VSE houdt het overzicht en houdt het simpel. Voor u! ALS HET GAAT OM:

Motion control

Industriële automatisering

Hygiënisch ontwerp

Robot-integratie

Vision & Sound applicaties

Service & onderhoud

februari 2019

www.vse.nl

HANNOVER MESSE 2019: VAN COMPONENTEN TOT SYSTEEMOPLOSSINGEN De industrie maakt snelle en ingrijpende veranderingen door, omdat technologieën als kunstmatige intelligentie (AI) en machine learning steeds meer onderdeel gaan uitmaken van de connected industrie. De Hannover Messe 2019 heeft daarom als motto ‘Industrial Intelligence’ en focust daarbij tegelijkertijd op de rol van de mens – de ontwikkelaar van ideeën die de doorslag gaan geven in de fabriek van de toekomst. De Hannover Messe is booming: van 1 tot 5 april zullen naar verwachting 6.500 bedrijven uit 75 landen exposeren op ’s werelds toonaangevende vakbeurs voor industriële technologie. Wereldwijd opererende bedrijven, kleine en middelgrote ondernemingen en start-ups presenteren hun componenten en systeemoplossingen voor de industriële productie- en energiesystemen van morgen. Alle toonaangevende aanbieders van automatisering, robotica, industriële software, aandrijfsystemen en energietechnologieën zijn op de beurs vertegenwoordigd, weet Jochen

Köckler, bestuursvoorzitter van de Deutsche Messe. En ook op het gebied van uitbesteding en onderzoek & ontwikkeling geven tal van partijen acte de présence. ‘De Hannover Messe is het enige platform ter wereld dat de nadruk legt op de manier waarop mechanische en elektrotechnische componenten en systemen samenwerken met de digitale technologieën die worden aangeboden door software- en it-bedrijven’, verklaart Köckler. ‘Het is de enige plaats waar bezoekers uit de productie- en energiesector een panoramisch zicht krijgen op de toekomst van de industrie.’ Het partnerland van de Hannover Messe is dit jaar Zweden, dat de gelegenheid zal aangrijpen om zich aan de wereldwijde industrie te presenteren met nieuwe technologiethema’s, investeringsmogelijkheden, innovatieve groeistrategieën en onderzoeksprojecten. Zweden profileert zich als een voorloper in de digitalisering van de industrie (en andere sectoren) en kan daarbij

proxia

wijzen op telecomgigant Ericsson en – vanuit Stockholm als het Silicon Valley van Europa – apps als Spotify en Skype en games als Minecraft en Candy Crush. Ook op het gebied van duurzame energie is Zweden een pionier, die inmiddels meer dan de helft van de energiebehoefte afdekt uit hernieuwbare bronnen. Daarmee zal het land ongetwijfeld uitpakken op de beurs Integrated Energy, een van de zes in Hannover. De andere vijf zijn Integrated Automation, Motion & Drives; Digital Factory;

Industrial Supply; Research & Technology en ComVac. Ook Link Magazine is begin april present in Hannover. Voorafgaand verschijnt in maart de jaarlijkse Duitstalige uitgave, met het beursthema ‘Industrial Intelligence’. Centraal in Link Magazin staat de bijdrage die Nederlandse maakbedrijven kunnen leveren aan het succes van de Duitse industrie – en omgekeerd. www.hannovermesse.de

DOCENT IN DE PRIJZEN Zeker tweeduizend cursisten van tientallen verschillende bedrijven moeten hem kennen: docent Edo Kremer van Mikrocentrum in Eindhoven. Recent kreeg hij de Kees Kooij-award. Die award wordt sinds 2004 uitgereikt aan iemand die zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor Mikrocentrum. Kremer is sinds 1998 docent bij

Mikrocentrum voor cursussen op het gebied van metrologie, zoals tekeninglezen, geometrische meettechniek, vormen plaatstoleranties, kalibratie van geometrische meetmiddelen en 3D-meten. Edo is een uitgesproken vakspecialist die ook buiten de cursussen om vaak gevraagd wordt om advies. www.mikrocentrum.nl

director

Voor efficiënt gereedschapbeheer in uw productieomgeving

Nooit meer zoeken naar gereedschappen

Historie van gereedschap en ‘waar gebruikt’-functionaliteit

Met CAM alleen de juiste gereedschappen gebruiken

Optimale voorraad, afgestemd op de behoefte

Integratie van ‘gereedschapbeheer’, ‘CAM’ en ‘voorinstellen’

Verspaningskennis eﬃciënt geborgd in uw systeem

Bespaar tijd, start met geld verdienen! CNC-Consult Titaniumlaan 86 5221 CK ‘s-Hertogenbosch

+31 (0)73 - 648 01 66 www.cncconsult.nl

februari 2019

UIT DE MARKT ‘SAMEN MET ONZE KLANTEN KAN SMART PHOTONICS DE MARKT VOOR PIC’S STERK LATEN GROEIEN’ ‘Ik ben ervan overtuigd dat geïntegreerde fotonica een geweldige toekomst tegemoet gaat. Binnen tien jaar is het een mainstream technologie die op grote schaal wordt ingezet. Ik ben zeer verheugd om daar deel van uit te maken en SMART Photonics in deze fase te mogen leiden.’ Aldus Johan Feenstra, die founder Richard Visser is opgevolgd als ceo van de ontwikkelaar en producent van fotonische componenten op basis van indiumfosfide (InP). Visser koos ervoor een stapje opzij te doen: als chief commercial officer (cco) zal hij zich toeleggen op de commerciële groei. Met ‘deze fase’ doelt Feenstra op het verder uitbreiden en optimaliseren van de productiefaciliteiten van het fotonicabedrijf. Dat vraagt om nieuw leiderschap en Feenstra – tot voor kort aan het roer bij Liquavista, ontwikkelaar van innovatieve beeldschermen op basis van electrowetting – neemt die taak nu op zich.

Sinds de oprichting in 2012 heeft de spin-off van de TU/e en Philips zich razendsnel ontwikkeld. Bij SMART Photonics, gevestigd op de High Tech Campus in Eindhoven, werken nu al meer dan zestig mensen. Nu de fase van doorontwikkeling van hun generieke integratietechnologie – die het bedrijf als eerste en enige onafhankelijke producent aanbiedt aan een snelgroeiende, wereldwijde klantenkring –, wordt gefocust op het verder opschalen en optimaliseren van de industriële productie van fotonische chips (photonic integrated circuits oftewel PIC’s). PIC’s worden toegepast in uiteenlopende appli-caties met een veelal sterke maatschappelijke impact, zoals datacommunicatie, het toekomstige 5Gnetwerk, Internet of Things, smart mobility en tal van sensing-applicaties in onder meer de luchtvaart, automotive en medische sector. SMART Photonics is uitstekend gepositioneerd om succesvol op

deze trends in te spelen, zegt Johan Feenstra. ‘Wij spelen een essentiële rol in het fotonica-ecosysteem. Samen met onze klanten kunnen we de markt voor PIC’s sterk laten groeien. Wij doen dit op basis van onze world-class technologie en kiezen ervoor om onze uitgebreide kennis van fotonica aan te bieden als een pureplay foundry.’ Wat Ceo Johan Feenstra. Foto: SMART Photonics ook helpt, is dat het werkveld fotonica in eind vorig jaar een eerste productieHorizon 2020, het nieuwe Europese kaderprogramma voor onderzoek en lijn op de High Tech Campus. Het bedrijf verwacht binnen enkele jaren innovatie (2014-2020), als een key te kunnen starten met de volumeenabling technology is geoormerkt. productie van fotonische chips. Om de toekomstige vraag aan te www.smartphotonics.nl kunnen, opende SMART Photonics

HANNOVER MESSE

HOME OF INDUSTRIAL PIONEERS 1–5 april 2019 Hannover ▪ Duitsland hannovermesse.com

#HM19

Get new technology first

Hannover Consultancy · 0184 69 30 50 · www.hannoverconsultancy.nl · info@hf-netherlands.com · Twitter: @HCnederland

februari 2019

PERSONALIA Minoru (Mick) Asada is Anton Schaaf opgevolgd als ceo van Océ. De

ERIK IN ’T GROEN NAAR BALLUFF Erik in ’t Groen is de nieuwe general manager van Balluff Nederland. Hij volgt Huub Vaessen op. Familiebedrijf Balluff (bijna honderd jaar geleden opgericht in Neuhausen auf den Fildern bij Stuttgart) is uitgegroeid tot een wereldspeler op het gebied van sensor-, identificatie- en netwerktechnologie en software voor complete systeemoplossingen. Het bedrijf telt nu zo’n 4.000 medewerkers en zit op 550 miljoen euro omzet. Erik in ’t Groen werkte eerder onder meer bij Stemmer Imaging, industrieel automatiseerder Cognex en DVC Machinevision. ‘Dit is een prachtige overstap. Ik kan bij Balluff al mijn kennis en ervaring met machine vision inbrengen. Balluff wil zijn marktaandeel in vision sterk verhogen. We gaan ons portfolio uitbreiden met veel meer oplossingen voor machine vision, en ook IO-link en RFID.’ www.balluff.nl

mutatie vloeit voort uit de koerswijziging bij de fabrikant van professionele printers, waarbij de focus ligt op verbetering van de performance en winstgevendheid en minder op innovatie. Jurjen Verhoeff en John Stut heb-

ben bij Beckhoff Automation het stokje overgenomen van Jos Out, die het bedrijf 32 jaar heeft geleid. Out blijft betrokken als adviseur voor nieuwe business en strategie. Martijn Stoffelsen is toegetreden tot

het directieteam van Kolmer Elektromotoren. Als algemeen directeur gaat hij zich bezighouden met het bewaken van de strategie, terwijl de directieleden Jerry Spanhaak en Jaco Zegers zich vooral op respectievelijk sales en new business gaan richten. Hajo Reijers is benoemd tot hoogle-

raar business process management & analytics bij Universiteit Utrecht. Zijn onderzoek en onderwijs zijn gericht op business process management, data analytics en conceptual modeling.

André van der Wei is, als uitvloeisel

van een geslaagd management buy-in traject, de nieuwe managing director van de november producentenverhuist van palletwikkelBegin Capi Euromachines Matco in kunststofbloemDeventer en TLS pe, fabrikant van (Technical Logistic Solutions) in in Waalpotten, naar een nieuw pand wijk. Tilburg. Een investering van twintig miljoen euro, waarmee het aantal vierkante meters meer directeur dan verdubCharles Smit , juridisch van Zo telt het nieuwe belt. is Roel Nexperia, Fonvillemagazijn opgevolgd 20.000 palletplaatsen enhet achttien als bestuursvoorzitter van Business laaddocks. De sterke groei van Capi Cluster Semiconductors (Bcsemi). Europe, dat in ruim zestig landen verkoopt, verklaart directeur-eigenRob Verkerk , voormalig commandant aar Toine van deen Ven met de opmerZeestrijdkrachten commandant king alles klopt aanvan hetSluis product. Korpsdat Mariniers, is Wim opgevolgd als voorzitter van Nederland Maritiem Land (NML). Philips heeft Bert van Meurs, general manager van de IGT-groep (interventional guided therapy), benoemd tot lid van het executive committee, het op een na hoogste bestuurscollege van het bedrijf. Van Meurs rapporteert als zodanig rechtstreeks aan ceo Frans van Houten.

Erik in ’t Groen. Foto: Balluff

februari 2019

<ĂŶƐĞŶ ďĞŶƵƩĞŶ ŝƐ ŶŝĞƚ ǀĂŶǌĞůĨƐƉƌĞŬĞŶĚ /W> ĚǀŝĞƐ ďǀ ,ŝŐŚ dĞĐŚ ĂŵƉƵƐ ϵ ϱϲϱϲ ŝŶĚŚŽǀĞŶ

<ĂŶƐĞŶ ŬƵŶŶĞŶ ďĞŶƵƩĞŶ ǀƌĂĂŐƚ ŽŶĚĞƌŶĞŵĞƌƐĐŚĂƉ ĞŶ ĞĞŶ ŽƌŐĂŶŝƐĂƟĞ ĚŝĞ ƐŶĞů ŬĂŶ ƌĞĂŐĞƌĞŶ ĚŽŽƌ ŇĞǆŝďĞůĞ͕ ůĞĂŶ ƉƌŽĐĞƐƐĞŶ ĞŶ ƐůŝŵŵĞ ĂƵƚŽŵĂƟƐĞƌŝŶŐ͘

DŽĞƚ Ƶ ŬĂŶƐĞŶ ǀŽŽƌďŝũ ůĂƚĞŶ ŐĂĂŶ͍ EĞĞŵ ĚĂŶ ĞĞŶƐ ĐŽŶƚĂĐƚ ŽƉ ŵĞƚ IPL͘ IPL ƌĞĂůŝƐĞĞƌƚ ǀĞƌďĞƚĞƌŝŶŐĞŶ ĚŝĞ ŽƉ ŬŽƌƚĞ ƚĞƌŵŝũŶ ƌĞƐƵůƚĂƚĞŶ ŽƉůĞǀĞƌĞŶ͘ ŽĚĂƚ Ƶ ŐĞĞŶ ŬĂŶƐ ŚŽĞŌ ƚĞ ŵŝƐƐĞŶ͙͙ IPL ŚĞůƉƚ Ƶ ĚĞ ũƵŝƐƚĞ ŬĞƵǌĞƐ ƚĞ ŵĂŬĞŶ͘ tĞ ŝĚĞŶƟĮĐĞƌĞŶ ŵŽŐĞůŝũŬŚĞĚĞŶ ĞŶ ǀŽĞƌĞŶ ǀĞƌďĞƚĞƌŝŶŐĞŶ ŝŶ ǁĞƌŬƉƌŽĐĞƐƐĞŶ ĚŽŽƌ͘ KŽŬ ŚĞůƉĞŶ ǁĞ ďŝũ ĚĞ ƐĞůĞĐƟĞ͕ ŝŵƉůĞŵĞŶƚĂƟĞ ĞŶ ŽƉƟŵĂůŝƐĂƟĞ ǀĂŶ ďĞĚƌŝũĨƐƐŽŌǁĂƌĞ͘

IPL ŝƐ ŽŶĂĬĂŶŬĞůŝũŬ͘ hǁ ďĞůĂŶŐ ƐƚĂĂƚ ĚƵƐ ĂůƟũĚ ǀŽŽƌŽƉ͘

lt u a a h r e Wanne ialist bij? spec n e e r e

WŽƐƚďƵƐ ϳϳϱ ϱϲϬϬ d ŝŶĚŚŽǀĞŶ d нϯϭ ;ϬͿϰϬ ϳϱϬ ϱϱ ϵϬ ŽĸĐĞΛŝƉů͘Ŷů ǁǁǁ͘ŝƉů͘Ŷů

AGENDA

10-12 APRIL 2019

15-16 MEI 2019

DE BRABANTSE METAALDAGEN (VAKBEURS + CONGRES) – DEN BOSCH Nieuw event voor de metaalsector dat in het teken staat van procesoptimalisatie en efficiëntieverbetering. Van een compleet nieuw machinepark en het automatiseren van de huidige machines tot betere offertesoftware, een betere planning en opleiding van het personeel. Zie: www.debrabantsemetaaldagen.nl

MATERIALS+EUROFINISH 2019 (VAKBEURS + CONGRES) – LEUVEN Materiaalkunde meets oppervlaktetechniek. Het event geeft een compleet overzicht van de hele keten van grondstof tot gerealiseerd product. Ontdek op Materials de aspecten voor een goed product en geef dat de finishing touch op Eurofinish. Zie: www.materials.nl

INDUSTRIAL ETHERNET (EXPO + LEZINGENPROGRAMMA) – VEENENDAAL Externe sprekers en exposanten reiken concrete oplossingen en/of praktijkcases aan op gebieden die met het oog op Industrie 4.0/Smart Industry steeds belangrijker zijn, zoals netwerkarchitectuur, remote access, wireless en cybersecurity. Zie: www.fhi.nl/industrialethernet

11 APRIL 2019

12-13 JUNI 2019

HIGH TECH SYSTEMS – EINDHOVEN Jaarlijkse conferentie, waarin de focus ligt op high-end systeemontwikkeling en disruptieve elektronica voor markten waarin smart engineering en technologie het verschil maken. Voor ontwikkelaars, technisch managers en besluitvormers in mechanisch engineeren. Zie: www.hightechsystems.nl

VISION, ROBOTICS & MOTION 2019 (VAKBEURS + CONGRES) – VELDHOVEN Vakbeurs (18e editie) waar bezoekers alles vinden om betrouwbaarder, veiliger en sneller te produceren. Met de laatste innovaties en oplossingen rondom machine vision, robotica, motion control, sensoriek en machineautomatisering. Zie: www.vision-robotics.nl

9 APRIL 2019

16 APRIL 2019

QRM Experience: Spelen met TIJD – VELDHOVEN Quick Response Manufacturing betekent sneller, flexibeler, beter en goedkoper produceren. Ervaar via een simulatiespel hoe het zit met het samenspel van bezettingsgraad, omsteltijden, seriegroottes, variabiliteit en doorlooptijden van machines en productielijnen. Zie www.mikrocentrum.nl/evenementen

THE NEXT PRODUCT (EXPO + CONGRES) – VELDHOVEN Voor r&d-managers, productmanagers en directieleden die een (concreet) plan of idee voor een nieuw product hebben en bedrijven willen ontmoeten die het pad van idee naar succes bewandeld hebben. Zie: www.mikrocentrum.nl/ evenementen

13 MAART 2019

18 MAART 2019

DUTCH MACHINE LEARNING CONFERENCE – DEN BOSCH Nieuwe conferentie die industriële en wetenschappelijke specialisten die machine-learningtechnieken (willen gaan) toepassen bij elkaar brengt. Zie: www.techwatch.nl/events

SMART INDUSTRY JAAREVENT - HILVERSUM Centraal staat de vraag wat Smart Industry concreet betekent voor de maakindustrie. Met showcases uit het bedrijfsleven. Zie: www.smartindustry.nl/jaarevent

26 MAART 2019 13-14 MAART 2019 RAPIDPRO 2019 (VAKBEURS) – VELDHOVEN Internationale vakbeurs met oplossingen voor alle fases van prototyping, (low volume) productie en productontwikkeling. Aan bod komen onder meer virtual prototyping, metrologie, kwaliteitswaarborging en additive manufacturing-technieken als 3D-printen, laser cladding, FDM, EBM en SLS, alsmede technieken als CNC-frezen, gieten en vacuümvormen. In deze 9e editie ligt de focus op industrialisatie en tooling. Zie www.rapidpro.nl

14 MAART 2019 HEALTH VALLEY EVENT 2019 - NIJMEGEN Elfde editie van dit zorginnovatiecongres met de nieuwste trends en ontwikkelingen in Life Sciences & Health Zie: www.healthvalleyevent.com

20 JUNI 2019 DUTCH SYSTEM ARCHITECTURE CONFERENCE Tweede editie van event waarin sprekers uit de civiele wereld, transport en hightech hun kennis en ervaringen op het gebied van systeemarchitectuur en -engineering delen. Zie: www.incose.nl

VAKBEURS The future of automated applications for packaging and logistics

3 & 4 april 2019 Brabanthallen ‘s-Hertogenbosch Blijf op de hoogte:

Automation Nederland

www.vakbeursautomation.nl

REGISTREER NU MET CODE 2001

februari 2019

isah.com

DOOR INZICHT STUREN OP RESULTATEN? JE MAAKT HET MET ISAH

Voor veel maakbedrijven is realtime inzicht in het productieproces een uitdaging. Zo ook voor Sollas; producent van high tech verpakkingsmachines. Zij pakte deze uitdaging op. En met succes.

Wilt u weten hoe Sollas 10% meer rendement realiseerde? Download de gratis case study op:

blog.isah.com/rendement

De concurrentiepositie is verbeterd en het rendement is toegenomen met maarliefst 10%.

Maak het met Isah.