#DO19

NUMER 4[19]/2015 NIEREGULARNIK BEZPŁATNY

W NUMERZE: /POWYBORCZE REFLEKSJE/ /PARLAMENTARYZM NA ŚWIECIE/ /ZAMACH W PARYŻU/ /GOTÓWKA W ODWROCIE/ /POLITYKA Z PERSPEKTYWY FILOZOFICZNEJ/

WIĘKSZOŚĆ BEZWZGLĘDNA

WIĘKSZOŚĆ KWALIFIKOWANA 2/3

WIĘKSZOŚĆ KWALIFIKOWANA 3/5

DRUGI OBIEG Bez nieDOpowiedzeń 25 października odbyły się kolejne wybory parlamentarne.

Prawica przejęła władzę, lewica spadła ze sceny, zaś centrum próbuje odnaleźć się w roli opozycji. Polacy od razu solidnie przystąpili do rozliczania nowej władzy ze złożonych obietnic wyborczych. A jest co rozliczać. Nowy rząd zabrał się ostro do działania. Jedni się cieszą, inni głośno protestują. Jedno jest pewne: najbliższy czas będzie bardzo intensywny dla polskiej polityki. Nie mało dzieje się również poza granicami Rzeczpospolitej. Świat skupiony jest przede wszystkim wokół działań zbrojnych w Syrii. Europejskie mocarstwa we współpracy ze Stanami Zjednoczonymi wytoczyły wojnę terroryzmowi. Czy jednak możemy obawiać się przeniesienia konfliktu do serca naszego kontynentu? Na tą chwilę nie ma dobrej odpowiedzi na to pytanie, pozostaje nam więc tylko spokojnie czekać.

DO_PARLAMENT: [04] Sonia Żogała // Piękniejsza strona polityki [07] Michał Kuć //Upadek lewicy [10] Łukasz Czartowski // No to mnie się zdaje [12] Arkadiusz Wcisło // Relacje polsko-litewskie, czyli

PREZES RADY MINISTRÓW - BEATA SZYDŁO wyzwanie nowej władzy

Drodzy Czytelnicy!

W redakcji „Drugiego Obiegu” nastąpiły równie duże przetasowania co w polskim parlamencie. Wraz z nowym rokiem akade-

[13] Artur Stramek // Wyborczy mechanizm WICEPREZES RADY MINISTRÓW, MINISTER KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO - PIOTR GLIŃSKI rozliczeniowy działa?

mickim odeszło z redakcji wielu współpracowników, zaś ich miej[16] Mateusz Kolaszyński // Parlamentarna kontrola sce zajęła „świeża krew”. Oddajemy w Wasze ręce dziewiętnasty WICEPREZES RADY MINISTRÓW, MINISTER NAUKI nad I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO - JAROSŁAW GOWIN służbami specjalnymi numer „Drugiego Obiegu”, skupiony w dużej mierze na podsu[19] Paweł Kijanka // Sejm w dobie rozkwitu mowaniu kampanii wyborczej 2015, nowej władzy, nowej polityki WICEPREZES RADY MINISTRÓW, MINISTER ROZWOJU - MATEUSZ MORAWIECKI oraz historii polskiego parlamentaryzmu. Nie mogliśmy jednak [21] Agata Supińska // Niszczycielska jednomyślność nie wspomnieć o zbliżających się wielkimi krokami wyborach PreMINISTER INFRASTRUKTURY I BUDOWNICTWA - ANDRZEJ ADAMCZYK zydenta USA i jednym z barwnych kandydatów na to stanowisko.

DO_ŚWIAT: Pochyliliśmy się również nad fenomenem niektórych frakcji poliSPORTU I TURYSTYKI - WITOLD tycznych Włoch czy też Japonii. MacieMINISTER okazję dowiedzieć się, jak [25] Paweł TopórBAŃKA // Republikański kandydat ludu wyglądają prace włoskiego parlamentu, od kiedy parlamentaryzm [27] Sonia Żogała // Amerykańskie maszyny wyborcze funkcjonuje w Rosji, aMINISTER także dlaczego parlament gruziński zostałI ADMINISTRACJI - MARIUSZ BŁASZCZAK SPRAW WEWNĘTRZNYCH [30] Katarzyna Kreja // Pięć gwiazdek niezgody wyprowadzony ze stolicy. Na kartach Drugiego Obiegu zachowali[32] Patryk Wojsław // Stabilność po japońsku śmy również pamięć dwóch niezwykle ważnychMORSKIEJ dat: 11 listopada i MINISTER GOSPODARKI I ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ - MAREK GRÓBARCZYK [34] Wanda Kondracka // Niepodległa Katalonia?

13 listopada. Jeżeli chcecie dowiedzieć się jak gotówka wykluczana [35] Ewelina Morawska // Jastrzębie i „smutna” Beata jest z obiegu, a także wiele więcej, zapraszamy lektury! PAŃSTWA MINISTERdo SKARBU - DAWID JACKIEWICZ [37] Katarzyna Kreja // Włoski system parlamentarny

AGATA SUPIŃSKA

KONTAKT

www.drugiobieg.org.pl

[39] Olga Ulman // Zamach na piątkowy wieczór MINISTER ROLNICTWA I ROZWOJU WSI - KRZYSZTOF JURGIEL WIKTOR HUNEK DO_PERSPEKTYWY I OPINIE: MINISTER OBRONY NARODOWEJ - ANTONI MACIEREWICZ

WSPÓŁREDAKTORZY NACZELNI [42] Agata Kruk //Powstanie warszawskie 2015 Wiktor Hunek /drugiobieg - KONSTANTY RADZIWIŁŁ MINISTER ZDROWIA [44] Krzysztof Malaka //Sprawa prawa łaski Agata Supińska Z-CA RED. NACZELNYCH KOREKTA I ADIUSTACJA [45] Wiktor Hunek //Słoń nasz powszedni MINISTER Agata RODZINY, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ - ELŻBIETA RAFALSKA Sonia Żogała Supińska REDAKCJA Wiktor Hunek DO_EKONOMIA: Mateusz Ambrożek Sonia Żogała MINISTER CYFRYZACJI - ANNA STREŻYŃSKA Łukasz Czartowski PROJEKT OKŁADKI Paweł Kijanka Agata Kruk [47] Michał Kuć //Gotówka do likwidacji?

Mateusz Kolaszyński SKŁADMINISTER I ŁAMANIE FINANSÓW - PAWEŁ SZAŁAMACHA Wanda Kondracka Wiktor Hunek Katarzyna Kreja WYDAWCA DO_FILOZOFIA: MINISTER ŚRODOWISKA - JAN SZYSZKO Agata Kruk Koło Nauk Michał Kuć Politycznych Krzysztof Malaka [49] MateuszWASZCZYKOWSKI Ambrożek //Filozofia a historia ul. Jabłonowskich 5 MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH - WITOLD Ewelina Morawska 31-114 Kraków [52] Mateusz Ambrożek //Pragmatyzm, racjonalizm Salome Shainidze Artur Stramek MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ - ANNA ZALEWSKA Paweł Topór DO_FELIETON: Alisa Udodik MINISTER SPRAWIEDLIWOŚCI - ZBIGNIEW ZIOBRO Olga Ulman [54] Mateusz Ambrożek //Jaruzelski czytał Schmitta?

Arkadiusz Wcisło Patryk Wojsław

3

DO_PARLAMENT

//SONIA ŻOGAŁA

PIĘKNIEJSZA STRONA POLITYKI W tegorocznych wyborach parlamentarnych na czele największych partii stanęły trzy kobiety: Beata Szydło, Ewa Kopacz oraz Barbara Nowacka. Czy jest to zapowiedź tego, że głos kobiet w polityce i życiu społecznym stanie się bardziej słyszalny? Z pewnością warto przyjrzeć się trzem kobietom, które zmieniły oblicze polskiej polityki.

Kampania prezydencka była dla Beaty Szydło momentem przełomowym w jej karierze źródło: se.pl

Beata Szydło ma 52 lata. Ukończyła studia z zakresu etno-

wraz z nim podróżowała po Polsce i niewątpliwie przyczyniła

Jagiellońskiego w Krakowie, następnie była doktorantką na

się do jego zwycięstwa.

tym samym wydziale. W 1997 roku ukończyła studia podyplomowe dla menedżerów kultury w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, a w 2001 w Akademii Ekonomicznej w Krakowie – zarządzanie samorządem terytorialnym w Unii Europejskiej.

4

wyborach prezydenckich była szefem sztabu Andrzeja Dudy,

grafii na Wydziale Filozoficzno-Historycznym Uniwersytetu

Kampania prezydencka była dla Beaty Szydło momentem przełomowym w jej karierze. Dzięki niej zyskała ogólnopolską rozpoznawalność, przychylność mediów i wreszcie, nomina-

W 2005 roku wstąpiła w szeregi Prawa i Sprawiedliwości, po

cję na kandydata na premiera. W czasie kampanii parlamentar-

kilku latach została wiceprezesem partii, a w tegorocznych

nej Beata Szydło przekonywała o konieczności przyspieszenia

wzrostu gospodarczego oraz realizacji idei sprawiedliwości

przez Jarosława Kaczyńskiego. W ich ocenie Szydło jawi się

społecznej. Wśród plejady obietnic, przyszła premier zapo-

jako marionetka w rękach prezesa, który będzie, jako szara

wiadała m. in. świadczenie o wysokości 500 zł miesięcznie na

eminencja, kontrolować zza kulis panią premier i cały rząd.

dziecko, przywrócenie wieku emerytalnego sprzed reformy,

Po wyborach jedna kwestia z pewnością nie budzi najmniej-

wprowadzenie minimalnej stawki godzinowej w wysokości 12

szych wątpliwości: Prawo i Sprawiedliwość otrzymało pełnię

zł oraz podniesienie kwoty wolnej od podatku. Postulatami

władzy, zyskało pewne przywileje, ale również polityczną od-

tymi zapewniła sobie przychylność i, co ważniejsze, poparcie

powiedzialność. I co najważniejsze, ma cztery lata na wpro-

Polaków w wyborach, w których zdecydowali, iż to właśnie

wadzenie zapowiedzianych w kampanii zmian.

Prawu i Sprawiedliwości pragną powierzyć misję sprawowania władzy w kraju przez najbliższe cztery lata. O tym, jaki będzie jej rodzaj możemy jedynie się domyślać na podstawie wizji

Słuchała, rozumiała, pomogła?

Wychowywała się w Radomiu, ukończyła studia lekar-

wygłoszonej przez Beatę Szydło podczas exposé.

skie na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Lublinie.

Odbuduje wiarę w demokrację?

rodzinnej i pierwszego stopnia w zakresie pediatrii. W 2001

Uzyskała specjalizację drugiego stopnia w zakresie medycyny Osiem lat rządów Platformy Obywatelskiej, która straciła

roku dołączyła do Platformy Obywatelskiej, w 2007 objęła

poparcie w wyniku licznych afer, niewyciągania właściwych

tekę ministra zdrowia, w kolejnej kadencji została wybrana

wniosków oraz zamiatania spraw pod dywan, niewątpliwie

na Marszałka Sejmu, stając się tym samym pierwszą kobietą

obniżyło poziom zaufania Polaków nie tylko do władzy, ale

na tym stanowisku w historii polskiego parlamentaryzmu. Po

także do państwa polskiego. Premier Szydło podczas exposé

wyborze Donalda Tuska na przewodniczącego Rady Europej-

stwierdziła, że należy „odbudować wiarę w demokrację”. Jej

skiej, stanęła na czele polskiego rządu.

deklaracja może u niektórych wywołać sceptyczny uśmiech,

Ewa Kopacz zyskała w Platformie Obywatelskiej miano ko-

gdyż dzień wcześniej prezydent Andrzej Duda ułaskawił Ma-

biety, która nie boi się żadnego zadania. Przejmując po Donal-

riusza Kamińskiego, koordynatora ds. służb specjalnych w

dzie Tusku stery w partii wzięła na siebie odpowiedzialność za

rządzie Szydło, którego proces był jeszcze w toku. Co więcej,

skompromitowaną aferami, tracącą poparcie społeczne Radę

kilka dni wcześniej Prawo i Sprawiedliwość przedstawiło pro-

Ministrów. Podczas kampanii wyborczej chciała zaprezento-

jekt ustawy ograniczającej niezależność Trybunały Konsty-

wać się potencjalnym wyborcom jako zwyczajna kobieta, któ-

tucyjnego. Wspomniane działania podejmowane przez nowy

ra z chęcią wysłucha problemów Polaków. W tym celu podjęła

rząd i prezydenta mogą dziwić, choćby dlatego, że jeśli partia

akcję „Kolej na Ewę”, podczas której podróżowała masowymi

traktuje poważnie obietnicę przywrócenia zaufania obywateli

środkami komunikacji i rozmawiała ze „zwykłymi” ludźmi.

do państwa prawa oraz wymiaru sprawiedliwości, to jej wy-

Taka strategia nie przyniosła spodziewanych efektów, gdyż

razem winien być szacunek dla tych instytucji, a nie próby

sympatia dla premier nie przełożyła się na wzrost poparcia

swoiście pojętej naprawy wymiaru sprawiedliwości przez za-

dla partii. Sytuacja ta wyraźnie pokazała, że sama Ewa Kopacz

stępowanie władzy sądowniczej.

to za mało, gdyż w pojedynkę nie wygrywa się wyborów. Byłej

Problematyczna wydaje się być także kwestia polityki

już premier brakowało wsparcia działaczy partii, którzy prze-

zagranicznej. Według wizji premier będzie ona prowadzona

jęliby część kampanijnych zadań. Platforma Obywatelska nie

w sposób „podmiotowy” i asertywny. Z pozoru nic w tym

wyciągnęła wniosków z porażki w wyborach prezydenckich,

złego, co więcej powinien cieszyć fakt, iż Beata Szydło prag-

a jej niespójny przekaz i dychotomiczny podział na Polskę

nie, by nasz kraj powstał z kolan i stał się równoprawnym

racjonalną i radykalną nikogo już nie przekonywał.

podmiotem na arenie międzynarodowej. Zastanawiające są jednak próby realizacji owej wizji. Jako przykład można po-

Polityka ciepłej wody w kranie

dać chociażby ostatnią wypowiedź Witolda Waszczykowskie-

Jedną z przyczyn porażki Platformy Obywatelskiej stano-

go na temat kryzysu migracyjnego, która z pewnością była

wił także fakt, iż nie była w stanie znaleźć odpowiedzi na

pewną formą niezbyt subtelnego sprzeciwu wobec polityki

prezentowaną przez Prawo i Sprawiedliwość wizję Polski w

Unii Europejskiej, nieprzynoszącego Polsce żadnych korzyści

ruinie. Dominującym tematem kampanii było standardowo

politycznych.

straszenie powrotem do władzy partii Jarosława Kaczyńskiego.

Wielu komentatorów zauważa, iż Beata Szydło nie jest

Strategia ta przez długi czas wydawała się skuteczna, tyle

samodzielnym, niezależnym politykiem. Nie wypracowała

że obecnie prawo wyborcze uzyskały roczniki, które nie pa-

swojej pozycji w partii i nie stanęła na jej czele jako lider,

miętają już „strasznych” rządów Prawa i Sprawiedliwości.

lecz została niejako nominowana na kandydata na premiera

Niewątpliwy błąd Platformy Obywatelskiej to zaniedbanie

5

DO_PARLAMENT

//SONIA ŻOGAŁA

młodych. Od wielu miesięcy było wiadome, że nie są oni już

nej, małżeństw homoseksualnych. Swoich poglądów broni

naturalnymi wyborcami tej partii. Zarówno w wyborach pre-

z dużą klasą, nie wdając się w nic niewnoszące do dyskusji

zydenckich, jak i w parlamentarnych większość osób z grupy

utarczki słowne. Nic więc dziwnego, że Barbara Nowacka ja-

wiekowej 18- 25 lat zagłosowało na formacje antysystemowe,

wiła się dla wielu jako „nowa twarz” Zjednoczonej Lewicy,

jasno opowiadając się za zmianą dotychczasowej polityki.

mającą zapewnić partii nowe otwarcie i przyciągnąć młody

Sprzeciw wśród młodych narasta, gdyż nie dostrzegają dla

elektorat oraz środowiska kobiece. Niestety fatalna kampania

siebie perspektyw w tak ukształtowanej Polsce. Można jedy-

prezydencka, w czasie której Sojusz Lewicy Demokratycznej

nie dywagować na temat tego, czy jeśliby partia Ewy Kopacz

podjął nietrafną decyzję, by na kandydata na prezydenta z

zajęła się problem tzw. umów śmieciowych lub tanich miesz-

ramienia partii startowała nieobyta w wielkiej polityce, za-

kań na wynajem, to większość młodych w dalszym stopniu

gubiona i milcząca Magdalena Ogórek zraziła wyborców do

popierałaby jej formację.

Platforma Obywatelska nie była w stanie przekonać Polaków

lewicowej formacji. Co więcej, zmiana lidera nie była do końca „nowym otwarciem”, gdyż zza pleców liderki wyłaniali się Le-

do swojej wizji Polski, nie udało jej się zerwać z wizerunkiem

szek Miler i Janusz Palikot. Początkowo świeżość, autentyzm

partii bezideowej, zadowalającej się ciepłą wodą w kranie.

oraz zaangażowanie Barbary Nowackiej przekładało się na

Gwoździem do trumny była decyzja, by umieścić na listach

wyższy stopień poparcia dla przedsięwziętego projektu oraz

wyborczych polityków, bezsprzecznie kojarzących się z bu-

dało szansę na odbudowę lewicy. Prognozy przedwyborcze

dowaną przez Jarosława Kaczyńskiego IV RP. Takie działanie

niewątpliwie by się sprawdziły, gdyby nie niespodziewanie

Platformy Obywatelskiej zraziło do niej sporą część dawne-

dobry występ w debacie Adriana Zandberga, który zapewnił

go elektoratu, a co więcej spowodowało poczucie chaosu, w

Partii Razem niecałe 4 proc. głosów, odbierając tym samym

którym nawet najwierniejsi wyborcy nie wiedzieli, jakie są

wyborców Zjednoczonej Lewicy, która nie zdołała uzyskać 8

propozycje, zamiary i cele partii.

proc. progu wyborczego. Nowej liderce Barbarze Nowackiej nie udało się uratować swojej formacji. Na skutek wspomnia-

Razem ze Zjednoczoną Lewicą

nych perturbacji po raz pierwszy od ponad ćwierć wieku III

Współzałożycielka Młodych Socjalistów. Feministka działają-

RP lewicy zabraknie w Sejmie.

ca w Federacji na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny. Infor-

Namaszczenie Beaty Szydło, Ewy Kopacz i Barbary Nowa-

matyk pełniąca funkcję kanclerza Polsko-Japońskiej Akademii

ckiej na liderki największych polskich partii było niewątpliwie

Technik Komputerowych. W 2014 roku wstąpiła do Twojego

ciekawym eksperymentem. Decyzja ta pokazała, iż kobiety

Ruchu, w którym po kilku miesiącach została współprzewod-

mogą z łatwością odnaleźć się na arenie zmaskulinizowanej

niczącą. W tegorocznych wyborach parlamentarnych była

sceny politycznej. Kwestią otwartą pozostaje pytanie, czy w

liderką koalicji wyborczej Zjednoczona Lewica.

efekcie długofalowym w życiu politycznym znajdzie się prze-

Barbara Nowacka ma atuty, istotne do uczestnictwa w

strzeń dla feminizmu, pokojowego, mądrego ruchu, który ma

życiu politycznym: wiedzę, opanowanie, a także brakujący

skłaniać do refleksji, nagłaśniać kwestie dyskryminacji i być

niektórym posłom, zdrowy rozsądek. Posiada jasne przeko-

impulsem do społecznej debaty. Czy raczej kobiety posłużyły

nania–jest zwolenniczką świeckiego państwa, pro-pracowni-

w tej kampanii jako przysłowiowe paprotki, marionetki dla

czych zmian w prawie pracy, sprawiedliwej polityki społecz-

uzyskania doraźnych celów.

■

Barbara Nowacka jawiła się dla wielu jako „nowa twarz” Zjednoczonej Lewicy źródło: radioszczecin.pl

6

DO_PARLAMENT

MICHAŁ KUĆ//

Tegoroczne wybory parlamentarne zasługują na miano przełomowych, nie tylko dlatego, że po raz pierwszy w historii III RP jedna partia zdobyła większość mandatów wystarczających do utworzenia samodzielnego rządu. Będzie to pierwsza kadencja bez partii lewicowych w Sejmie.

UPADEK EWICY L

Rządy Leszka Millera przyczyniły się do ukończenia negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską źródło: se.pl

Początki polskiej lewicy, w formie obecnie znanej, sięgają począt-

Lewica w koalicjach

ku lat dziewięćdziesiątych, kiedy to doszło do samorozwiązania

Koncepcja skupienia wielu lewicowych obozów w jedną koali-

Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W jej miejsce powstało

cję narodziła się przed pierwszymi w historii powojennej Polski

dostosowane do przeprowadzonych zmian ustrojowych, nowe

wyborami parlamentarnymi w 1991 roku. 9 lipca tego roku od-

ugrupowanie — Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej. Zo-

było się spotkanie organizacji młodzieżowych z Aleksandrem

stało zarejestrowane 23 sierpnia 1990 roku. Szeregi nowej partii

Kwaśniewskim oraz Włodzimierzem Cimoszewiczem, na którym

skupiały centrowy nurt dawnych członków PZPR oraz organiza-

podjęto decyzję o utworzeniu koalicji wyborczej. W skład poro-

cje związkowe, m. in. Ogólnopolskie Porozumienie Związków

zumienia weszły Polska Partia Socjalistyczna, SdRP, Związek

Zawodowych. Nie znaleźli się w nich sprzeciwiający się okrą-

Socjalistycznej Młodzieży Polskiej, OPZZ, Demokratyczna Unia

głostołowemu porozumieniu z opozycją, przedstawiciele tzw.

Kobiet, a także wiele innych organizacji lokalnych. Końcem lipca

betonu partyjnego. Do struktur nie przyłączyli się lub szybko

został zarejestrowany blok wyborczy. Hasło wyborcze koalicji

je opuścili politycy wyrażający bardziej krytyczne stanowisko

Sojusz Lewicy Demokratycznej brzmiało: „Tak dalej być nie

wobec PRL.

może”. W wyniku wyborów koalicja zdobyła 11,98 proc. popar-

7

SPIS TREŚCI DO _PARLAMENT

//MICHAŁ KUĆ

cia, otrzymując 60 mandatów poselskich. Był to drugi, po Unii

rządów SLD – PSL Zgromadzenie Narodowe uchwaliło projekt

Demokratycznej, wynik wyborczy. W parlamencie SLD pozostał

konstytucji, przyjęty później w ogólnokrajowym referendum.

w opozycji do postsolidarnościowych rządów. Krytykował ich

Kampania przed wyborami w 1997 roku prognozowała bar-

postawę społeczną i gospodarczą. Szczególnie krytykowany był

dzo optymistyczny scenariusz dla koalicji. Przez dłuższy czas

rząd Jana Olszewskiego. SLD zdecydowanie sprzeciwiał się przy-

była liderem przedwyborczych sondaży. Przed samymi wybo-

jętej przez Sejm uchwale lustracyjnej, następnie wyraził wotum

rami zarówno SLD, jak i Akcja Wyborcza Solidarność cieszyły

nieufności dla gabinetu Olszewskiego.

się poparciem 25–30 proc. wyborców. Powódź tysiąclecia, która miała miejsce w lipcu 1997 roku, ujawniła nieudolność władzy w

SLD tworzy rząd

likwidowaniu skutków kataklizmu i odbudowie zniszczeń. Przy-

W przedterminowych wyborach parlamentarnych w 1993 roku

czyniła się do spadku poparcia dla koalicji rządzącej, a następnie

SLD wystartował z kampanią pod hasłem „Tak dalej być nie

porażki w wyborach. SLD pozostał największym ugrupowaniem

musi”. Koalicja wygrała wybory, zdobywając 20,4 proc. głosów

opozycyjnym w Sejmie, mocno krytykującym rząd Jerzego Buzka

i 174 mandaty. Sojusz Lewicy Demokratycznej przystąpił do roz-

oraz rządzącą koalicję AWS-UW za, jego zdaniem, źle przepro-

mów koalicyjnych z PSL i Unią Pracy. Ostatecznie utworzono

wadzone reformy. 15 kwietnia 1999 roku koalicja przekształciła

koalicję SLD – PSL bez udziału UP. Sojusz zrezygnował z wysta-

się w partię polityczną o takiej samej nazwie.

wienia swojego kandydata na premiera, którym został prezes partii koalicyjnej Waldemar Pawlak. 2 lutego 1994 koalicja podjęła

Powrót Sojuszu

decyzję o przystąpieniu do programu „Partnerstwo dla Pokoju”.

Upadek koalicji AWS-UW oraz niezadowolenie z przeprowadzo-

Tego samego roku rząd Waldemara Pawlaka złożył wniosek o

nych przez rząd Buzka reform sprawiły, że koalicja SLD–UP wy-

przyjęcie Polski do Unii Europejskiej.

grała wybory parlamentarne w 2001 roku z wynikiem 41,04 proc.

10 października ogłoszony został skład rządu Leszka Millera, po

Monopol władzy

czym Sejm wyraził mu wotum zaufania. Pomimo dużego sukce-

W wyborach prezydenckich w 1995 roku kandydatem SLD został

su wyborczego rząd szybko zaczął tracić społeczne poparcie. W

jej lider, Aleksander Kwaśniewski. Kandydat wygrał obydwie tury

sondażu CBOS z marca 2002 roku liczba przeciwników rządu

wyborów, zdobywając odpowiednio 35,11 proc. oraz 51,27 proc.

przekraczała 50 proc. Rządy Leszka Millera przyczyniły się do

głosów. Pokonując Lecha Wałęsę, objął urząd Prezydenta RP.

ukończenia negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską. Zwiększyły

Zmiany w ustaleniach koalicyjnych skutkowały 7 marca 1995

również wzrost gospodarczy kosztem wzrostu zadłużenia pań-

zmianą premiera na Józefa Oleksego. Po oskarżeniu przez człon-

stwa i deficytu handlowego. Słabnące poparcie, liczne afery oraz

ka własnego rządu o szpiegostwo 26 stycznia 1996 zrezygnował

rozłam w partii przyczyniły się do powołania Marka Belki na

on z urzędu. 7 lutego na fotelu premiera zasiadł Włodzimierz

stanowisko Prezesa Rady Ministrów. Funkcję tę pełnił do końca

Cimoszewicz, który pełnił funkcję do końca kadencji. W czasie

kadencji. W wyborach parlamentarnych w 2005 roku na Sojusz

W wyborach prezydenckich w 1995 roku kandydatem SLD został Aleksander Kwaśniewski źródło: se.pl

8

Po debacie ośmiu liderów w TVP cała uwaga skupiła się na dotychczas nieznanym Adrianie Zandbergu źródło: fakt.pl

zagłosowało 11,31 proc. wyborców. Od tamtego czasu partia zaj-

ugrupowanie w niedzielnych wyborach był znacznie wyższy -

mowała w Sejmie stanowisko opozycji.

3,62 proc.

Nowy wizerunek lewicy

Nieudany lifting przyczyną odpływu elektoratu

Projekt pod nazwą Zjednoczona Lewica narodził się na początku

Można doszukiwać się wielu przyczyn porażki Zjednoczonej Le-

lipca tego roku. Początkowo było to porozumienie pomiędzy Two-

wicy. Z pewnością w dużym stopniu przyczynił się do niej prze-

im Ruchem oraz SLD o wspólnym wystawieniu list kandydatów

pływ elektoratu do Partii Razem. Od dłuższego czasu słyszymy,

do parlamentu. Następnie do koalicji dołączyła Unia Pracy, Pol-

że potrzebne jest w Polsce nowe ugrupowanie lewicowe. Próby

ska Partia Socjalistyczna i Zieloni. Komitet został zarejestrowany

odświeżenia wizerunku SLD w postaci wystawienia kandydatury

18 sierpnia. Liderką ogłoszona została Barbara Nowacka – do-

Magdaleny Ogórek w wyborach na Prezydenta RP, a następnie

tychczasowa współprzewodnicząca Twojego Ruchu. Przedwybor-

powstanie koalicji Zjednoczonej Lewicy nie były dla wyborców

cze sondaże raczej dawały Lewicy szansę na wejście do Sejmu.

wystarczające. Można przypuszczać, że gdyby koalicja nie po-

Większość z nich prognozowała przekroczenie wymaganego

wstała, SLD weszłoby do Sejmu samodzielnie, przekraczając wy-

dla koalicji progu 8 procent. Ponadto istniała nadzieja stania się

magany dla partii politycznych próg 5 proc. Jednakże również

trzecią siłą polityczną w Sejmie. Wątpliwości dotyczące wejścia

na to nie dawały nadziei wszystkie sondaże.

komitetu do parlamentu pojawiły się po debacie ośmiu liderów w TVP, kiedy to cała uwaga skupiła się na dotychczas nieznanym ni-

Dalsze losy

komu Adrianie Zandbergu. Niektóre media przedstawiły go jako

Umiejscowienie lewicy w śmietniku polskiej polityki jest na pew-

zwycięzcę tej debaty. Partia Razem, którą reprezentuje Zandberg,

no przesadą. Łączny elektorat koalicji Barbary Nowackiej oraz

deklaruje idee państwa opiekuńczego oraz społecznej gospodarki

partii reprezentowanej przez Adriana Zandberga to ponad pół

rynkowej. Zarówno jej postulaty, jak i przedstawiciel — partia

miliona wyborców. Szanse na współdziałanie tych ugrupowań

nie posiada lidera — budzą kontrowersje. Propozycja podatku

są znikome i trudno na obecną chwilę wyobrazić sobie między

„dla prezesów”: 75 proc. od nadwyżki powyżej pół miliona zło-

nimi współpracę. Partii Razem z racji zebrania 3 proc. głosów

tych dochodu rocznie została określona jako komunizm. Sam

w wyborach przysługuje subwencja budżetowa. Umożliwi im to

Zandberg oraz partyjni działacze definiowani są przez prawico-

stworzenie aparatu partyjnego, a także lepszy start w następnych

we środowiska jako neokomunistyczni fanatycy. W publikowa-

wyborach. Prawdopodobnie obydwie partie będą walczyły ze sobą

nym dzień po debacie sondażu poparcia dla partii politycznych

o elektorat. Jednak jeśli Zjednoczona Lewica nie pozbędzie się ze

zrealizowanym przez MillwardBrown dla Faktów TVN i TVN24

swoich struktur starych partyjnych działaczy, prawdopodobnie

partia Razem otrzymała niespełna 1 proc. Wynik uzyskany przez

zaprzepaści szansę na powrót do Sejmu.

■

9

SPIS TREŚCI DO _PARLAMENT

//ŁUKASZ CZARTOWSKI

„No to mnie się zdaje, że jeżeli tu się nie stanie coś takiego, co ja nie jestem w stanie przewidzieć - że Bronisław Komorowski po pijanemu na pasach przejedzie niepełnosprawną zakonnicę w ciąży, no to oczywiście, że będzie prezydentem” wypowiedział niedawno profetyczne słowa red. Adam Michnik. A jednak zdarzyło się niemożliwe, a nawet niemożliwe podwójnie.

PiS rządzi samodzielnie i z pewnością nie będzie zmuszony do zawierania kompromisów źródło: fakt.pl

NO TO

(MNIE)

SIĘ ZDAJE

Nie dość, że nowy prezydent politycznie wywodzi się ze śro-

fotel premiera delegował Beatę Szydło. Dla wyborców i obser-

dowiska niegdysiejszej opozycji, to na domiar złego PiS jako

watorów sceny politycznej o pamięci dłuższej niż 2 miesiące, ta

pierwsza partia w historii po 1989 r. zdobyła większość kwalifi-

nominacja może nasunąć analogię z rządem Kazimierza „yes

kowaną. Nie bez wpływu na to zwycięstwo miały dotychczasowa

yes yes” Marcinkiewicza. Zestawmy zatem te dwie sylwetki w

polityka PO, jaki i odrobione lekcje wyborcze PiS-u, który na

poszukiwaniu podobieństw i różnic.

10

Pokolenie z przełomu

jednym z członków Rady Dyrektorów w Europejskim Banku

Polityków wiekowo dzielą jedynie 4 lata, oboje reprezentują

Odbudowy i Rozwoju. Losy Beaty Szydło w PiS, choć nigdy nie

więc pokolenie przełomu lat 50 i 60, które mając ok. 20 lat

sprawowała żadnych eksponowanych czy też medialnych funk-

wkroczyło w dorosłość w okresie pogarszającej się sytuacji go-

cji, były jak na dobrego samorządowca na Wiejskiej przystało,

spodarczej PRL, w okresie Sierpnia ’80 oraz tragedii stanu wo-

spokojne... Pełniła funkcję skarbnika swojego ugrupowania, była

jennego. Z pewnością źródeł ich późniejszego zaangażowania

również członkiem Komisji Finansów Publicznych. Lecz, jak

po prawej stronie sceny politycznej można upatrywać również

mówią nieprzyjazne jej media, cytując anonimowych byłych

w wydarzeniach tego okresu. Premier z Gorzowa, notabene

działaczy PiS-u, nawet po wyborze na wiceszefa partii „nie na-

pochodzący ze szlacheckiej rodziny, nie wyrzeka się swoich

leżała do żadnej frakcji, snuła się po Nowogrodzkiej, zazwyczaj

katolickich korzeni mówiąc: „W IV klasie szkoły średniej po

w pojedynkę”. Być może w tym stabilnym, bezkonfliktowym

rekolekcjach trochę odmieniłem moje życie, zacząłem trakto-

partyjnym stylu życia dostrzeżono jej zalety, gdy została sze-

wać Kościół poważniej”. Choć już nie szlachecki, a bardziej ro-

fem sztabu wyborczego Andrzeja Dudy.

botniczy, ale również o wartościach tradycyjnych był dom Beaty Szydło.

Jej ojciec pracował na kopalni w Brzeszczach, matka jako pracownik opieki społecznej. „Pikantnym” szczegółem dla opinii publicznej i jednocześnie silnym świadectwem wiary może być również fakt, iż jeden z dwóch synów nowej pani premier jest alumnem w seminarium

Partia rządząca wyczuła nastroje społeczne, zmieniła retorykę i frontmana na frontmankę.

duchownym.

Byłem/jestem premierem Dziś obie postaci mogą powiedzieć „byłem” lub „jestem premierem”.

Gdyby przyjrzeć się kto i jak długo wygrzewał poselską ławę przed nominacją, okazałoby się, że nowa „premiera” przebiła stażem partyjnym (zapewne i wiernością) Kazimierza Marcinkiewicza dwukrotnie, jest bowiem członkiem PIS-u już 10 lat. Dziś jesteśmy już po nominacji,

Serca ich po prawej stronie

zaprzysiężeniu oraz exposé i jako obywatele, których zadaniem

Kariera polityczna obydwu polityków, choć ciągle po prawej

jest patrzeć władzy na ręce, mamy prawo pytać czy scenariusz

stronie, różni się głównie ze względu na istnienie małej, ale

z poprzednich, wygranych przez PiS wyborów może się powtó-

jednak znaczącej różnicy wieku. Gdy Beata Szydło była jeszcze

rzyć. Pewnie może. Jednak „nic dwa razy się nie zdarza” jak

na studiach w latach 80., Kazimierz Marcinkiewicz miał już

śpiewa Kora… zwłaszcza w życiu politycznym. W parlamencie

za sobą pierwsze kontakty z podziemiem jako wydawca pism

zmienił się radykalnie układ sił. Jak wiadomo, PiS rządzi sa-

oświaty niezależnej, „Pokolenia” oraz „Aspektów”. W 1986 r.

modzielnie i z pewnością nie będzie zmuszony do zawierania

był współzałożycielem Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowe-

zgniłych kompromisów, jak za czasów paktu stabilizacyjnego

go. Początkowo nauczyciel, następnie kurator, awansował na

z Ligi Polskich Rodzin oraz Samoobroną. Źródeł sukcesu należy

stanowisko wiceministra edukacji narodowej w rządzie Hanny

upatrywać w fakcie, iż partia rządząca, z Jarosławem Kaczyń-

Suchockiej. Wyraźny powrót do aktywnej polityki rozpoczyna

skim na czele, wyczuła nastroje społeczne, zmieniła retorykę

od 1997 r. jako poseł na sejm trzech kolejnych kadencji oraz szef

i… frontmana na frontmankę…

gabinetu politycznego Jerzego Buzka. Widać bardzo wyraźnie, jak Kazimierz Marcinkiewicz zapuszczał korzenie na Wiejskiej,

Triumwirat na dwie kadencje?

dość szybko wyzbywając się swojej gorzowskiej proweniencji.

Inna jest również sytuacja wewnątrz obozu prawicy. Po wygra-

Na tle przytoczonej historii widoczne jest silne osadzenie dzi-

niu wyborów prezydenckich przez Andrzeja Dudę, który, jak

siejszej pani premier w regionie. Merytoryczny mandat ku temu

mówią, przyjaźni się z panią premier, mogą oni stworzyć nie-

z pewnością dały jej studia podyplomowe dla managerów kul-

pisany duet polityczny. Gdyby do tego dodać Jarosława Kaczyń-

tury oraz edukacja z zakresu zarządzania samorządem teryto-

skiego, nieukrywanego autora sukcesu Zjednoczonej Prawicy,

rialnym w UE. Zwieńczeniem pracy w środowisku lokalnym

taki triumwirat, przy dobrym podziale obowiązków, sprawować

był wybór na stanowisko burmistrza gminy Brzeszcze, które

mógłby rządy dłużej niż jedną kadencję. Tego komfortu nie miał

sprawowała w latach 1998-2005, by następnie wstąpić do Prawa

Kazimierz Marcinkiewicz, którego dymisja miała być wymuszo-

i Sprawiedliwości. W tym czasie Kazimierz Marcinkiewicz był

na naciskiem śp. Lecha Kaczyńskiego.

już 3 lata członkiem w partii braci Kaczyńskich.

Ciężko dziś przewidywać, co się stanie z Beatą Szydło. Jednego możemy być pewni, że PiS za wszelką cenę nie chciałoby

Partyjny styl życia

zmarnować zwycięstwa wyborczego. Co więcej, chce przekonać

Jaki cel tej całej wyliczanki? - można by zapytać. Taki, iż pomi-

wyborców średnio zdecydowanych, tych, którzy nań nie gło-

mo podobnych „rodowodów”, wyłaniają się nam dwie różne

sowali, i pozbyć się etykietki podpalaczy Polski, przyklejanej

postaci. Premiera z Gorzowa, parafrazując Stanisława Bareję,

przez lata w mainstreamowych mediach. Z pewnością jednym z

można by złośliwie nazwać „dyrektorem z zawodu”. Nawet po

elementów tej taktyki będzie osoba Beaty Szydło i sprawowany

rezygnacji z funkcji Prezesa Rady Ministrów w 2006 r. został

przez nią urząd.

■

11

SPIS TREŚCI DO _PARLAMENT

//ARKADIUSZ WCISŁO

Z jednej strony mówi się, że relacje polsko-litewskie będą istotnym elementem polityki nowego rządu. Z drugiej, niektórzy litewscy komentatorzy twierdzą, że za rządów Prawa i Sprawiedliwości te relacje mogą się tylko pogorszyć.

RELACJE POLSKO-LITEWSKIE, CZYLI WYZWANIE NOWEJ WŁADZY

Panuje przekonanie, że obecnie relacje między Polską a Litwą są na bardzo złym poziomie. Litwini są bardzo pragmatyczni i bronią własnych interesów. Wydawałoby się, że w interesie Litwy powinny być dobre relacje z Polską, jednakże przyczyn złych stosunków między państwami jest wiele, choćby potrzeba budowy strategicznego układu silnych, współpracujących państw Europy centralnej. Ale nie da się zbudować tych relacji, jeśli polska mniejszość będzie postrzegana jako ta drugiej kategorii.

Konfliktowe mniejszości Politycy z partii Prawo i Sprawiedliwość, którym znana jest problematyka stosunków między tymi krajami uważają, że Litwini nie powinni dopatrywać się braku woli porozumienia ze strony Polski. Z naszego punktu widzenia Polacy mieszkający w tym kraju są dyskryminowani i podlegają procesom lituanizacji, a europejskie prawo dotyczące ochrony mniejszości narodowych nie jest tam przestrzegane. Mniejszość polska na Litwie i litewska w Polsce powinny mieć takie same prawa i być tak samo dobrze traktowane. Rząd litewski chce wspierać mniejszość litewską w Polsce, ale niech się nie dziwi, że nowy polski rząd będzie chciał wspierał polską mniejszość. Na Litwie nie ma ustawy o mniejszościach narodowych, prawo oświatowe prowadzi do powolnej degradacji i niszczenia oświaty mniejszości. Również ustawa o języku państwowym uniemożliwia posługiwanie się językiem polskim w przestrzeni publicznej. Drażliwym tematem dla Litwinów jest też zwrot polskich dóbr narodowych. Należy na te wszystkie sprawy zwracać uwagę Litwinom i domagać się zmiany tej polityki począwszy od kwestii oświatowych.

Polski parasol ochronny Artur Górski, poseł Prawa i Sprawiedliwości uważa, że Polska może i powinna wspierać Polaków mieszkających na Litwie na kilku płaszczyznach. Przede wszystkim należy polską mniejszość otoczyć parasolem ochronnym, a działania polityczne strony polskiej powinny być uzgadniane z liderami organizacji mniejszości polskiej na Litwie, którzy lepiej znają problemy mniejszości i stosunki panujące w kraju. Zdaniem posła Górskiego, Polska zbyt długo była dobrym wujkiem dla Litwy, a Litwa wykorzystywała naszą naiwność.

12

Rząd litewski chce wspierać mniejszość litewską w Polsce źródło: lgl.lt

Fundamenty budowane poprzez dyplomację Spór trzeba rozwiązać, jednak nie za pomocą skarg i zażaleń, a stanowczym i opłacalnym działaniem dla obu stron. Interesy Polski mogą jednak nie sprostać silnym wpływom konkurentów, na przykład Niemiec. Polski rząd powinien więc na początku, dyplomatycznie przygotować podłoże dla lepszej współpracy. Dzięki temu może uda się wdrożyć programy wspierające u naszych sąsiadów oświatę, polskich rolników, hodowców czy producentów.

Wsparcie dla litewskich Polaków w wymiarze gospodarczym byłoby korzyścią dla samej Litwy, tym bardziej, że partnerami mogą być niektóre samorządy, kierowane przez polityków Akcji Wyborczej Polaków na Litwie.

Czas próby sił Najbliższy czas będzie okazją, aby zawalczyć o wpływy. Nikt tak naprawdę nie wie, na ile stanowcza okaże się nowo wyłoniona władza. A zachód pełen wewnętrznych problemów, niesfornie dyskredytuje nową rzeczywistość i aspiracje dominacji Polski na wschodzie.

■

ARTUR STRAMEK//

DO_PARLAMENT

Czy politycy w Polsce są dobrze rozliczani w wyborach? Czy w ogóle są rozliczani? Odpowiedź nie jest jednoznaczna, ponieważ o ile sam mechanizm istnieje i politycy w teorii są rozliczani w wyborach, to patrząc na problem holistycznie, rezultaty nie są do końca zadowalające.

WYBORCZY MECHANIZM

ROZLICZENIOWY DZIAŁA?

Ludzie bardzo często nie interesują się sferą polityki, ponieważ jej nie lubią źródło: radiopik.pl

Prawdą jest, że w stabilnej demokracji parlamentarnej rewolucyjne

przeciwnie – jest dalej obecne i potrzebuje choćby chwili rozważań

zmiany w systemie partyjnym nie są pożądane, aczkolwiek nie

nad jego słabymi stronami, by można było w przyszłości elimino-

oznacza to, iż mamy bezkrytycznie patrzeć na mechanizmy rozli-

wać owe słabości.

czeniowe. Warto poruszyć pewne słabości wyżej przedstawionego problemu, mimo iż tegoroczne wybory pokazały jak Polacy rozliczy-

Nieufność do młodej demokracji

li rządy Platformy Obywatelskiej. Patrząc na tę kwestię całościowo,

„ - Ja się nie interesuję polityką - Ale polityka interesuje się panem”

możemy dojść do wniosku, że zagadnienie wcale nie znika, wręcz

- w tych słowach można streścić główny problem mechanizmu

13

SPIS TREŚCI DO _PARLAMENT

//ARTUR STRAMEK

W dzisiejszych czasach elektorat stał się bardziej płynny i odideologizowany niż miało to miejsce jeszcze kilkadziesiąt lat temu źródło: prsa.pl

rozliczeniowego nie tylko w naszym kraju, ale i we wszystkich

zbytnio się tym zamartwiać, gdyż w żadnym wypadku nie uderza

demokracjach. Ludzie bardzo często nie interesują się sferą poli-

on w podstawy rozliczania polityków.

tyki, ponieważ jej nie lubią. Najlepiej widać to po frekwencjach wyborczych w naszym kraju, które wynoszą (w zależności od typu

Rozmrożenie elektoratów

wyborów) od ponad dwudziestu do około pięćdziesięciu procent.

Należy wspomnieć o tym, iż współcześnie odchodzi się od ścisłe-

Niechęć do polityki jest wynikiem niezbyt wysokiej świadomości

go kategoryzowania wyborców w różne grupy społeczne, których

społecznej, wynikającej z historii i związanym z nią faktem, że nasz

interesy realizuje określony typ bądź rodzaj partii. W dzisiejszych

kraj należy zakwalifikować jako młodą demokrację, a takowe zwy-

czasach elektorat stał się bardziej płynny i odideologizowany niż

kle charakteryzują niedemokratyczne doświadczenia. Na zmiany

miało to miejsce jeszcze kilkadziesiąt lat temu. Ten trend rozpo-

takiego stanu rzeczy potrzebne są lata edukacji. Również zmiana

czął się już w latach 60-tych XX wieku, kiedy to zaczynano mówić

pokoleń może znacząco wpłynąć na zmianę stosunku obywateli

o początkach nowego zjawiska - rozmrożenia elektoratów. Partie

do sfery politycznej, z w dużej mierze nieufnej i biernej na nieco

polityczne, widząc to, starały się do tego dostosować, co można

bardziej ufną, ale przede wszystkim aktywniejszą.

zaobserwować na różnych płaszczyznach np. ideowej czy programowej. Podobnie jak wyborcy, partie i ich przekazy również są

Labilność wyborców

bardziej płynne, ponieważ oprócz motywowania swojego stałego

Czy ktoś słyszał kiedyś pojęcie labilny elektorat? Oznacza ono nie-

elektoratu, jedną z ważniejszych kwestii w kampanii wyborczej jest

stałych w swych przekonaniach wyborców, co jest w tym temacie

właśnie walka o labilny elektorat.

dość problematyczne. Dlaczego? Ponieważ ciężko jest określić tę grupę wyborców jako całość. Wiemy, iż w wyborach może ona sta-

Partie dla partyjnych

nowić nawet 20/30 procent. Pytanie, na ile są to nowi wyborcy, na

Partie polityczne są pośrednikiem między państwem a społeczeń-

ile są to ludzie, którzy na co dzień nie zajmują się polityką i poszli

stwem, ale możemy zauważyć, że w dzisiejszych czasach oddalają

na wybory, choć nie robią tego regularnie, a w końcu na ile są to

się one od obywateli. Ponadto, w Polsce jako w młodej demokracji

ludzie, którzy interesują się polityką i zagłosowali na inną partię

dobrze widać silną pozycję liderów w partiach politycznych (nie

z racji rozczarowania poprzednią? Należy wspomnieć też o tym,

bez powodów na co dzień słyszymy termin partia wodzowska), co

iż wyraźnego rozliczenia partii w wyborach dokonuje się zazwy-

wpisuje się w szerszą tendencję indywidualizacji polityki. W nauce

czaj w warunkach (przynajmniej częściowej) utraty legitymizacji

o partiach politycznych wyróżnia się termin „partii kartelu”, któ-

przez owe podmioty, a taka sytuacja, jak wiadomo, nie następuje co

re dominując nad sceną polityczną, osłabiają pluralizm polityczny

wybory. Wartą uwagi jest jeszcze kwestia wybierania i rozliczania

(choć nie jest to jedyny czynnik osłabiający) i próbują utrudnić

polityków przez różne (w pewnym stopniu) grupy wyborców. W

dostęp do parlamentu nowym partiom. Patrząc na skład polskiego

końcu na wybory nie chodzą regularnie ci sami ludzie. Na ile to

parlamentu, możemy dojść do wniosku, że co wybory dostaje się

rozmywa mechanizm rozliczeniowy? Na pewno w jakimś stopniu

do niego wielu młodych, energicznych ludzi, chcących coś zrobić

zakrzywia prawdziwy obraz, ale ingerencja nie jest aż tak duża, by

dla kraju (do Sejmu VIII kadencji nowi posłowie stanowią około 50

14

proc. posłów), ale napotykają na opór materii, głównie ze strony

spadku legitymacji wobec partii kartelu. Decydującą sprawą przy

elit partyjnych. Nie są one wcale duże, ale bardzo wpływowe i co

podjęciu decyzji jest wybór tak zwanego mniejszego zła, bo jak czę-

najważniejsze (co jest immanentną cechą każdej takiej grupy), nie-

sto słyszy się opinie do tego nawiązujące? Bardzo często. Wyborcy

chętnie dzielą się swoimi wpływami.

cały czas nie potrafią patrzeć na sprawę w sposób całościowy. War-

Szklany sufit wyborczy

głos ma większą wagę niż się na pozór wydaje? Do tego potrzebne

to podkreślić, że nie istnieję tylko Ja, ale też Inni, więc może Mój Co jest tak zwanym szklanym sufitem dla wielu małych ugrupo-

jest wyjście poza sferę indywidualną i podjęcie decyzji. Im więcej

wań politycznych? Oczywiście próg wyborczy 5% (dla partii) i 8%

ludzi będzie tak na to patrzyło, tym większa szansa na pogłębienie

(dla koalicji wyborczych). Choć ustanowiony został, by ustabili-

pluralizmu politycznego, tak cenionego w ustroju demokratycznym.

zować polski system partyjny, jako wynik doświadczeń Sejmu I kadencji, ów próg okazał się bardzo wysoki dla małych partii. Z jednej strony uchronił polski parlament przed chaosem i wielkimi

„Nie będziemy rządzeni lepiej niż na to zasługujemy”

problemami koalicyjnymi, z drugiej strony dość mocno uderzył w

Reasumując, faktem jest, iż mechanizm rozliczeniowy w wybo-

małe ugrupowania polityczne. Praktycznie wyeliminował z sejmu

rach istnieje, ale nie działa on aż tak dobrze, jakby sobie obywatele

tzw. partie antysystemowe, tudzież partie protestu. Ugrupowaniom

tego życzyli. Działa, ale nie jest doskonały, wręcz przeciwnie, ma

pozaparlamentarnym ciężko dostać się do parlamentu, a jeśli im

wady. Wyżej wymienione zostały: małe zainteresowanie polityką,

się to uda, to kwestia reelekcji jest bardzo niepewna, co pokazał

nie do końca zbadany labilny elektorat, zabetonowanie sceny poli-

casus Twojego Ruchu. Jeśli chodzi o Ruch Kukiza czy Nowoczesną,

tycznej (choć w tegorocznych wyborach zmęczenie partiami kartelu

to weszły one na fali delegitymizacji i spadku zaufania do jednej z

było uzewnętrznione - pytanie czy będzie to dalej postępować), dość

partii kartelu - Platformy Obywatelskiej, a przyszłość obu ugrupo-

wysoki próg wyborczy, niegłosowanie na małe partie z obawy o

wań pozostaje niepewna. Powyższy wywód dobrze odzwierciedla

stracony głos. Kto jest za to odpowiedzialny? Odpowiedź nie jest

podstawę polskiego systemu partyjnego, mianowicie nie jest trud-

prosta, ponieważ, przyjmując czystą teorię demokracji, politycy

no stracić pozycję w parlamencie, natomiast bardzo trudno się do

to przedstawiciele zbiorowego suwerena – wyborców, więc nie

niego dostać, na co ma wpływ dość wysoki próg wyborczy.

ma sensu dzielić grup na my i oni. Cała wina braku rzetelnych rozliczeń spoczywa na obywatelach. Jak powiedział Jacek Kuroń:

Głos za pluralizmem

„Demokracja to taki ustrój, który gwarantuje nam, że nie będziemy

Kwestią pośrednio łączącą się z powyższym akapitem jest problem

rządzeni lepiej niż na to zasługujemy”. Dystansując się jednak od

tzw. zmarnowanego głosu. Wyborcy najczęściej rozważają wybór

czystej teorii demokracji, można wydzielić dwie grupy: obywateli

partii, która już była w Sejmie, gdyż te partie mają największe praw-

i polityków. Wina leży po obu stronach, jednak czy rozumowanie

dopodobieństwo reelekcji. Oczywiście jest to jak najbardziej zrozu-

oparte na kontestacji aktualnego ustroju politycznego nie jest zbyt

miałe, jednak, jak pokazał casus Twojego Ruchu, Nowoczesnej czy

oddalone od zastanej rzeczywistości politycznej? Ten temat zawsze

Ruchu Kukiza, głosowanie na partie pozaparlamentarne nie musi

będzie aktualny, bo dopóki istnieje demokracja, dopóty przed oby-

być straconym głosem. Oczywiście, znów trzeba wziąć pod uwagę

watelami zawsze będzie stał ten problem, ponieważ ostatecznie

odczucia społeczne i dopiero wtedy można stwierdzić czy możliwe

to na ich barkach spoczywa obowiązek rozliczania polityków w

jest dostanie się mniejszej partii, co ma miejsce najczęściej przy

wyborach.

■

Próg wyborczy mocno uderzył w małe ugrupowania polityczne źródło: radiozet.pl

15

SPIS TREŚCI DO _PARLAMENT

//DR MATEUSZ KOLASZYŃSKI

PARLAMENTARNA KONTROLA NAD SŁUŻBAMI

Parafrazując słowa francuskiego męża stanu Georgesa Clemenceau można postawić pytanie czy prowadzenie działalności wywiadowczej i kontrwywiadowczej oraz wykonywanie innych zadań, słusznie bądź niesłusznie powierzanych polskim służbom specjalnym, jest sprawą zbyt poważną, by pozostawiać ją funkcjonariuszom?

Parlament nie nadzoruje służb specjalnych, a je kontroluje źródło: prsa.pl

Filozofia cywilnej kontroli nad tymi instytucjami jest zbliżona do tej dotyczącej wojska. Sprowadza się do tego, aby nie dopuścić do sytuacji, w której służby specjalne stałyby się samodzielnym podmiotem na scenie politycznej. Wręcz przeciwnie – mają one wykonywać zadania wyznaczone przez demokratycznie wybra-

Kontrola, nie nadzór Jakie miejsce na tej cywilnej barykadzie moglibyśmy przypisać parlamentowi? Może od razu uściślimy, że w polskich warunkach ustrojowych będzie to głównie Sejm odpowiedzialny za kontrolę

ne władze państwowe. To cywilne władze powinny decydować

nad rządem. Z pewnością legislatywa nie powinna wyznaczać

o finansach tych formacji i rozliczać je z wykonywanych zadań.

zadań służbom specjalnym - to należy do władzy wykonawczej,

W ten sposób zyskujemy cywilną, demokratyczną barierę, która

w obrębie której są one ulokowane. Kontrola parlamentarna,

ma zabezpieczać przed prowadzeniem własnej polityki przez

jak celnie ujął to zagadnienie Marek Sobolewski, „nie powinna

funkcjonariuszy służb specjalnych zorganizowanych, co warto

przekształcać się w kierowanie poszczególnymi pociągnięciami

podkreślić, w struktury ukształtowane w sposób niedemokratycz-

i krokami rządu. (...) parlament nie rządzi. Kontrola jest zatem

ny – scentralizowane, zhierarchizowane, posiadające możliwość stosowania przymusu i szereg jeszcze innych instrumentów pozwalających na kształtowanie w nieuprawniony sposób rzeczywistości politycznej.

16

tylko badaniem i oceną dokonywanych posunięć rządu, ale nie jego planów”. Parlament nie nadzoruje służb specjalnych a je kontroluje. Zresztą nie jako jedyny. Poza nim, za kontrolę nad

tymi formacjami odpowiadają m. in. niektóre organy judykatury,

Co najmniej równie istotna jest bieżąca weryfikacja pracy człon-

Najwyższa Izba Kontroli czy Rzecznik Praw Obywatelskich. Na

ków Rady Ministrów odpowiedzialnych za nadzorowanie służb

tym tle kontrola parlamentarna charakteryzuje się uniwersalnoś-

specjalnych, tego jakie cele wyznaczają tym formacjom i w jaki

cią, pozwalającą na monitorowanie tego zagadnienia pod kątem

sposób rozliczają je z wykonanych zadań. W tym aspekcie trady-

ocen politycznych, prawnych, społecznych czy ekonomicznych.

cyjne instrumenty kontroli parlamentarnej sprawdzają się najlepiej. Jednak Sejm o prowadzeniu stałej, konsekwentnej polityki w

Ściśle tajne

tym zakresie debatuje niechętnie. Za

W tej sile tkwi też pewna słabość. Fo-

przykład może posłużyć podejście do

rum Izby, które pozwala na artykułowanie tak wszechstronnych ocen, siłą rzeczy nie jest zdolne do zachowania tajemnicy, a ta z kolei stanowi podstawę działalności służb specjalnych.

Stosowane przez te formacje metody

Parlament nie nadzoruje służb specjalnych a je kontroluje.

ustawowych obowiązków szefa Centralnego Biura Antykorupcyjnego, który składa corocznie Sejmowi jawną informację na temat działalności podległej mu służby. Z kolei Sejmowej Komisji ds. Służb Specjalnych, o

pracy są bardzo często objęte tajem-

której będzie jeszcze mowa, składa

nicą państwową. Wymaga to stworze-

sprawozdanie bardziej szczegółowe,

nia szczególnych rozwiązań instytucjonalnych, których celem

opatrzone klauzulą niejawności. W praktyce informacja składana

jest umożliwienie dostępu do niektórych tajemnic. Jednak przy

przez Szefa CBA Sejmowi nie była nigdy przedmiotem debaty na

omawianiu zagadnienia kontroli parlamentarnej nie powinniśmy

forum Izby. Od razu kierowano ją do wspomnianej komisji, która

zbyt szybko zagłębiać się w świat wielkich i pozornie wielkich se-

dysponowała przecież bardziej szczegółowym sprawozdaniem.

kretów. W pierwszej kolejności zwrócimy uwagę na inną słabość, która przejawia się w bardzo skromnym wykorzystaniu tradycyj-

Dreams of secret operations

nych instrumentów kontrolnych, jakimi dysponuje legislatywa.

Można odnieść wrażenie, że na forum parlamentu unosi się aura

Trudno nie zgodzić się ze stwierdzeniem, że takie środki jak inter-

tajemniczości, która przyciąga w większym stopniu posłów zafa-

pelacja, zapytanie poselskie czy debata parlamentarna nie pozwa-

scynowanych światem sekretnych operacji. Perspektywa mrocz-

lają na skuteczne monitorowanie bieżącej działalności służb spe-

nych zakamarków, nieprzeniknionych pomieszczeń i ukrytych

cjalnych. Jednak czy rzeczywiście pierwszoplanowy cel kontroli

korytarzy przysłania rzetelną ocenę polityki rządu prowadzonej

parlamentarnej powinny stanowić tajne działania tych instytucji?

wobec służb specjalnych. W ten sposób kontrola parlamentarna

Można odnieść wrażenie, że na forum parlamentu unosi się aura tajemniczości źródło: tvp.pl

17

SPIS TREŚCI DO _PARLAMENT

//DR MATEUSZ KOLASZYŃSKI

zostaje sprowadzona do chęci zdobycia wiedzy na temat tajnych

cowanie, uprawnienia i obowiązki, które wykonuje samodzielnie,

operacji, ustawowo określanych jako czynności operacyjno-rozpo-

co sprawia, że nie można jej uznać jedynie za organ wewnętrzny.

znawcze. Żeby wykazać osobliwość tej sytuacji wyobraźmy sobie

Dyskusyjne wydaje się też stwierdzenie o jej jedynie pomocni-

na przykład kontrolę polityki zdrowotnej ograniczoną przez po-

czym charakterze względem Sejmu. Przykładowo, podejmowane

słów lekarzy-pasjonatów do weryfikowania przeprowadzanych

przez nią uchwały w sprawie wyrażenia opinii co do kandydatów

operacji chirurgicznych. Na tej podstawie trudno byłoby wnio-

na szefów służb i ich zastępców mają charakter ostateczny. Sejm

skować o stanie służby zdrowia. Operacje służb specjalnych z

nie ma możliwości ich zmiany lub uchylenia, nie może również

pewnością nie bywają aż tak skomplikowane, jak niektóre z tych

uchwalić własnego stanowiska w miejsce opinii komisji. Sprawę

wykonywanych przez chirurgów. Jednak to nie brak specjalistycz-

komplikuje ponadto kwestia dostępu do informacji niejawnych,

nej wiedzy stanowi tutaj największą przeszkodę. Informacje na

które nie mogą być w praktyce dostępne dla wszystkich posłów.

temat działalności operacyjnej są chronione przez same służby

Uniemożliwia to Sejmowi kontrolę nad merytoryczną działalnoś-

i zgodnie z polskim ustawodawstwem mogą, ale nie muszą być

cią tej komisji.

udzielane posłom. Chodzi przede wszystkim o ochronę źródeł

Sejm w praktyce czerpie umiarkowane korzyści z prac Komisji

informacji, którymi dysponują formacje i bezpieczeństwo osób w

do Spraw Służb Specjalnych. Jest ona zorganizowana i działa w

nich uczestniczących. Zresztą, rodzime rozwiązania nie wyróżnia-

taki sposób, który bardziej przypomina świat służb specjalnych

ją się na tle występujących w innych państwach demokratycznych.

niż realia parlamentarnej debaty. Posłowie członkowie tej komisji mają więc okazję zasmakować przynajmniej częściowo w urokach

Komisja to nie służby Dostęp do niektórych poufnych informacji jest możliwy dzięki stworzeniu w parlamencie szczególnych rozwiązań instytucjonalnych.

Najczęściej powołuje się w tym celu komisje, których skład i tryb działania jest dostosowany do wymogów ochrony ta-

wiedzy tajemnej, niedostępnej nie tylko dla

Sejm w praktyce czerpie umiarkowane korzyści z prac Komisji do Spraw Służb Specjalnych. Jest ona zorganizowana i działa w taki sposób, który bardziej przypomina świat służb specjalnych niż realia parlamentarnej debaty.

jemnicy państwowej. W

przeciętnego obywatela, ale także dla przeciętnego parlamentarzysty.

Co istotne, w tej krainie najgłębszej dyskrecji reguły gry ustalają służby specjalne, to one wyczarowują posłom wszystkie jej detale aż po sam horyzont. Zagrożenie, jakie się pojawia w tej sytuacji, polega na tym,

Europie takie komisje zaczęły powstawać w latach siedemdzie-

że członkowie komisji mogą zacząć utożsamiać się z tymi for-

siątych ubiegłego wieku w Niemczech i we Włoszech. W innych

macjami zamiast je w imieniu Sejmu kontrolować, co wymaga

państwach, nawet o długich tradycjach demokratycznych, proces

niezbędnego dystansu.

ich powoływania trwał nieco dłużej. Przykładowo w Wielkiej Brytanii taka komisja powstała w 1994 r. – dwa lata po tym jak John

Bolączki polskich służb

Major przyznał w parlamencie, że w ogóle funkcjonuje w tym

Z powyższego nie powinien wypływać wniosek, że taka komisja

kraju Tajna Służba Wywiadowcza (Secret Intelligence Service).

jest niepotrzebna. Nie można jednak za jej pomocą monopolizo-

W Polsce taka komisja powstała w 1995 r. i określono ją mia-

wać kontroli parlamentarnej, ponieważ nie zapewnia ona szerszej

nem Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych. Istota kon-

debaty na temat nadzoru rządu nad służbami specjalnymi. Zale-

troli sprawowanej w ten sposób sprowadza się do wyłonienia

tą kontroli sprawowanej przez komisję jest możliwość poznania

przez Sejm niewielkiej komisji, która w jego imieniu sprawuje

niektórych detali związanych z działalnością tych formacji. Nato-

kontrolę nad służbami specjalnymi. Dzięki temu, że jest to sto-

miast jej skuteczność zależy w dużym stopniu od profesjonalizmu

sunkowo niewielkie grono, można jego członkom powierzyć

posłów w niej zasiadających. Nie zastępuje to ogólnej kontroli nad

niektóre tajemnice państwowe. Formalnie rzecz ujmując, ko-

rządem w tej materii. Zwłaszcza, że często wskazywaną bolączką

misja jest jednym ze stałych organów Sejmu. W rzeczywistości

polskich służb specjalnych jest brak nadzoru rządu nad nimi. Brak

jej rola polega na reprezentowaniu Izby. Nie jest to tylko organ

skutecznego, cywilnego nadzorcy, który wyznaczałby zadania

wewnętrzny i pomocniczy. Komisja posiada - w odróżnieniu od

służbom specjalnym grozi tym, że zaczną one wyznaczać je sobie

większości komisji sejmowych – swoje własne ustawowe umo-

same.

18

■

PAWEŁ KIJANKA//

DO_PARLAMENT

Sejm I Rzeczpospolitej współcześni kojarzą z: liberum veto paraliżującym obrady, z walkami szlachty na szable czy wszechobecną prywatą. Warto zatem przybliżyć okres dynastii Jagiellońskiej, kiedy Sejm nie miał nic wspólnego z powyższymi skojarzeniami.

Formowanie się Sejmu polskiego zakończyła ustanowiona konstytucja Nihil Novi źródło: wikimedia.org

SEJM W DOBIE ROZKWITU

Od czasów Jagiellońskich Sejm odgrywał coraz większą rolę w

uczestniczyć, wpływając na rozwój swojej małej ojczyzny. W

życiu politycznym państwa. Wynikało to z przelewania swoich

1454 roku, za sprawą przywilejów cerkwicko–nieszawskich,

uprawnień przez kolejnych królów na ten organ, by otrzymać

sejmiki awansowały do roli organów państwowych. Od tej pory

wsparcie szlachty dla swojej polityki. Skutkiem powyższych

król musiał uzyskać zgodę poszczególnych sejmików na wpro-

transferów prawnych, kolejni monarchowie stawali się praw-

wadzenie nowych praw, podatków oraz powołania pospolitego

dziwymi zakładnikami woli sejmu. W XVII wieku doszło do

ruszenia, czyli ówczesnej armii królestwa. Proces uzyskiwania

sytuacji, w ramach której utarło się powiedzenie: król panuje,

zgody od pojedynczych zgromadzeń szlachty był ze względu

ale nie rządzi.

Narodziny Sejmu Geneza Sejmu I Rzeczpospolitej w skrócie, wiązała się z istnie-

na duży obszar państwa bardzo niewygodny. W związku z tym królowie do rozstrzygnięcia spraw woleli zwoływać sejmy walne, na które mógł przybyć każdy szlachcic. Wiemy, iż już za panowania Władysława Łokietka takie sejmy odbywały

niem samorządu szlacheckiego w postaci sejmików ziemskich,

się, jednak miały one charakter incydentalny. Za panowania

w których każdy szlachcic zamieszkujący daną ziemię mógł

Jagiellonów przybrały one formę bardziej regularnych zjazdów,

19

gdzie obok ogółu szlachty coraz częściej przybywały delega-

mnie okresu dochodziły do skutku wypełniając swoje zadanie,

cje sejmików ziemskich. Według najnowszych badań przepro-

a Sejmy wieków późniejszych trawiła choroba? Otóż jedno-

wadzonych przez profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego,

myślność uchwał była ewolucją systemu zgody powszech-

pierwszym Sejmem, na który nie przybył ogół szlachty, był

nej – powszechność w tym systemie nie oznaczała aprobaty

Sejm z roku 1468, a nie jak do tej pory sądzono z 1493. Wtedy

wszystkich posłów, decyzje podejmowano konsensualnie, czyli

to zaczęła się kształtować budowa polskiego Sejmu, złożonego

przekonywano przedstawicieli szlachty przez merytoryczne

z izby poselskiej, gdzie debatowali posłowie ziemscy oraz z

argumenty do proponowanego rozwiązania. Ignorowano poje-

izby wyższej – Senatu wykształconego z byłej rady królew-

dyncze głosy sprzeciwu, chyba że wątpliwości zgłaszała cała

skiej, w której skład wchodzili najważniejsi dostojnicy pań-

delegacja reprezentująca daną ziemie. Mimo tego oporu Sejm

stwowi. Model dwuizbowego parlamentu mocno zakorzenił się

dochodził do skutku, a w tych ziemiach zwoływano sejmiki,

w polskiej tradycji ustrojowej i dlatego (z małymi przerwami)

by uzyskać akceptacje miejscowej szlachty. Oznaczało to, iż

trwa po dziś dzień. Formowanie się Sejmu polskiego zakończy-

prawa uchwalone podczas obrad Sejmu nie obowiązywały na

ła ustanowiona na sejmie radomskim w 1505 roku konstytucja

tych ziemiach do czasu zgody miejscowego sejmiku. W XVII

Nihil Novi – ograniczająca uprawnienia legislacyjne króla. Od

stanowisko szlachty stało się sztywne – pragnęła jednomyśl-

tego momentu panujący nie mógł wydawać bez zgody izby

ności wszystkich posłów na Sejmie. I tak na horyzoncie wyła-

poselskiej i senatu praw – ustawę tę potocznie tłumaczy się

nia się osławione liberum veto.

jako „nic o nas bez nas”. Konstytucja Nihil Novi ugruntowała

Kolejną instytucją, która przyczyniła się do rozregulowania

ustrój demokracji szlacheckiej, której cechą charakterystyczną

maszyny sejmującej były instrukcje poselskie, w które posło-

był fakt, iż reprezentowany był tylko jeden stan – szlachta.

wie byli wyposażani przez sejmiki ziemskie. Początkowo były

Szlachta – naród polityczny

to luźne postulaty miejscowej szlachty, dlatego delegaci mogli

Dlaczego właśnie szlachta, a nie na przykład chłopi decydo-

bardzo swobodnie działać na Sejmie – dzięki czemu dosyć ła-

wali o losach państwa? Odpowiedz jest prosta – posiadali przy-

two uzyskiwano wspomnianą przeze mnie zgodę powszechną.

wileje. Jedną z cech charakterystycznych czasów Jagiellońskich

Z biegiem czasu sejmiki ziemskie usztywniły swoje stanowi-

było nadawanie szlachcie pewnych prerogatyw gospodarczych

sko domagając się od swoich przedstawicieli skrupulatnego

i politycznych. Dzięki nim podporządkowali sobie politycznie

wypełniania instrukcji, aż w końcu wytworzyła się praktyka

oraz ekonomicznie (a chłopów nawet osobiście) społeczeń-

przysięgania na dyrektywy sejmiku. Sytuacja ta spowodowała,

stwo ówczesnej Polski. Najważniejszymi przywilejami anty-

iż coraz trudniej można było osiągnąć konsensus na Sejmie, co

chłopskimi i antymieszczańskimi były: przywilej warcki z 1423

również przyczyniło się do powstania liberum veto.

roku mówiący o możliwości wykupu przez pana wsi, ziemi od krnąbrnego i nieużytecznego sołtysa (arbitralnie pan decydo-

Bądźmy dumni

wał o użyteczności sołtysa), przywilej piotrkowski z 1496 roku

Sejm w okresie swojej świetności, czyli w czasach Jagielloń-

głoszący, iż tylko jeden syn z rodziny chłopskiej może iść do

skich działał sprawnie, harmonizując i regulując życie poli-

miasta, to znaczy porzucić stan chłopski z zastrzeżeniem, że

tyczno-gospodarcze w Rzeczpospolitej. Należy również zwró-

tylko jeden chłop w ciągu roku mógł opuścić wieś. W Korczynie

cić uwagę, iż wpływ na tą pozytywną sytuacje miały nurty

w 1456 roku odebrano miastom prawo głosu w sprawie nakła-

kulturowo-naukowe nowej epoki – renesansu, które przyjęły

dania na nie podatków. W 1496 roku pozbawiono mieszczan

się na ziemiach polskich powodując rozkwit nauki. Zjawisko

prawa nabywania ziemi, a w 1543 nakazano im sprzedaż posia-

to odcisnęło się także na polskiej elicie politycznej, która pod

danych dóbr ziemskich. Dzięki powyższemu ugruntowała się

wpływem rzymskich wzorców chciała działać pro publico pono

wiodąca rola szlachty (jako że tylko im przysługiwały prawa

dla dobra res publica.

polityczne w państwie), która w wyniku zabezpieczenia swo-

Polskie doświadczenia szlacheckie w sferze rozwiązań

jej pozycji materialnej mogła spokojnie zająć się polityką na

ustrojowych zostały wykorzystane do stworzenia (wraz z po-

sejmach i sejmikach.

dobnymi przypadkami w historii) współczesnej demokracji de-

Funkcjonowanie sejmu W XV i XVI wieku Sejm podejmował swoje uchwały w opar-

liberacyjnej, która kładzie nacisk na szeroką debatę publiczną, przekonywanie oponentów za pomocą merytorycznych argumentów oraz podejmowania decyzji w sposób konsensualny.

ciu o tak zwaną zasadę zgody powszechnej. Oznaczało to, iż

Może w przyszłości ta forma demokracji zastąpi dzisiejszą,

wszyscy posłowie musieli opowiedzieć się za daną uchwałą.

skłóconą? Czas pokaże. Jednak obecnie powinniśmy pamię-

Dlaczego nasi przodkowie nie zdecydowali się na zasadę więk-

tać o osiągnięciach naszych szlacheckich przodków, wśród

szości głosów, dzięki której łatwiej podejmowano by decyzje?

których należy wymienić demokracje, w której uczestniczyło

Próbowano tłumaczyć to następująco: „większość jest szkod-

10 procent społeczeństwa. Dla porównania, do XIX wieku w

liwa w trudnych sprawach Rzeczpospolitej, gdzie nie kresek,

Wielkiej Brytanii (kraju uznawany za kolebkę parlamentary-

lecz zgody pełnej wszystkich Rzeczpospolita potrzebuje”.

zmu) był to zaledwie 1 procent. Dlatego mówiąc o Sejmie nie

Trzeba zaznaczyć, iż zasada zgody powszechnej nie ma nic

pamiętajmy tylko smutnego okresu XVII i XVIII wieku, ale

wspólnego z zasadą jednomyślności, jednak niektórzy badacze

wspominajmy również okres prosperity tego organu w dobie

nie podzielają tego stanowiska. Jeżeli zgodzić się z ich poglą-

Jagiellonów i naprawdę, bądźmy dumni z tych osiągnięć.

dem, to jak wytłumaczyć fakt, że Sejmy opisywanego przeze

20

■

AGATA SUPIŃSKA//

DO_PARLAMENT

NISZCZYCIELSKA JEDNOMYŚLNOŚĆ Kiedy powstała najwyższa organizacja społeczna jaką jest państwo, zaczęto zastanawiać się w jaki sposób powinny być podejmowane decyzje dotyczące ogółu społeczności? Kolegialnie czy poprzez jednostkę? Za zgodą większości czy też jednomyślnie?

Zasadę zgody powszechnej w Polsce nie legalizowało prawo, lecz tradycja źródło: wikimedia.org

Celem każdego sejmu było osiągnięcie ogólnej zgody, dlatego

Większość kontra jakość

usilnie przekonywano sprzeciwiających się do uznania racji lub

Krok po kroku Polska dążyła do wprowadzenia zasady większości.

czekano, aż zamilkną. Zasadę zgody powszechnej w Polsce nie

Po sejmie w 1565 r. król Zygmunt August tak skrytykował zasadę

legalizowało prawo, lecz tradycja. Zgodę powszechną ceniono

mandatu związanego i zasadę jednomyślności: „[...] gdzie by

ponad wszystko, zwłaszcza tą osiąganą „prośbami braterski-

tego zawżdy czekać, aby się wszyscy do jednego na jedną rzecz

mi”, czyli przekonywaniem, a nie naciskami, przekupstwem itp.

zgodzili, nigdyby żaden koniec nie był, ani by się ku konkluzyjej

Osiągnięcie całkowitej zgody nie zawsze było konieczne, czasami

przyjść mogło”. Rzeczpospolita obawiała się wprowadzenia rzą-

odczytywano odrębne zdania posłów, jednak nie przeszkadzało

dów absolutnych, toteż zgoda powszechna szlachty wydawała

to w podejmowaniu uchwał. Zdaniem szlachty nie liczba gło-

się niezbędna, by temu zapobiec. Ceniono ją głównie za to, że

sów, ale ich waga była istotna, co było argumentem przeciwko

osiągana była dzięki rozsądnej argumentacji i przekonywaniem,

zasadzie większości.

a nie naciskami czy przekupstwem.

Sejmy epoki zygmuntowskiej, pomimo swojej mieszanej

Głosów za zasadą większości jednak przybywało. W 1632 r.

natury podejmowania decyzji jednomyślnych, z możliwością

w końcu ustalono, że uchwały sejmowe nie będą mogły być oba-

późniejszego składania sprzeciwów, miały swój niepodważalny

lone przez posłów ani senatorów, jeżeli zostaną uzgodnione i

walor – były skuteczne.

podpisane przez stany przy zgodzie sejmu. Jednakże w kraju, w

21

SPIS TREŚCI DO _PARLAMENT

//AGATA SUPIŃSKA

który następowało widoczne osłabienie władzy centralnej, nie

polskiego życia parlamentarnego i bardzo niebezpieczny prece-

mogło być mowy o zlikwidowaniu zasady jednomyślności. Z

dens na przyszłość. Na sejmie w 1690 r. w Warszawie, liberum

drugiej strony, przez tę właśnie zasadę wiele spraw ciężko było

veto dokonał stolnik Głogowski, opłacony przez agenta francu-

rozwiązać. W końcu na sejmie koronacyjnym w 1649 r. w spra-

skiego, jednak po opuszczeniu obrad został on z powrotem na nie

wach rug poselskich i wyboru marszałka głosowano systemem

ściągnięty. Król przekupił go pieniędzmi i obietnicą pierwszego

większościowym.

wolnego wakatu starosty. Głogowski się zgodził, a sejm jako nieliczny za panowania Sobieskiego, dotarł do końca.

Gdy wystarcza głos jednostki

Bezsilność sejmu była tragiczna i odbijała się w szczegól-

Pierwsze liberum veto nastąpiło podczas sejmu zimowego w

ności na gotowości bojowej Rzeczpospolitej. Zrywano sejm po

1652 r., kiedy to w napiętej atmosferze prolongowano obrady

sejmie, a Rzeczpospolita nie miała już środków na utrzymanie

sejmu o jeden dzień. Tego właśnie dodatkowego dnia posłowie

wojska, a tym bardziej na prowadzenie wojny z Turcją. Zwycię-

skończyli obrady bardzo późną porą, a kanclerz wielki koronny

stwo zgubnej zasady jednomyślności doprowadziło do całkowi-

Andrzej Leszczyński zawnioskował o prolongatę obrad o jeszcze

tego sparaliżowania ustawodawstwa. W ten sposób też spora

jeden dzień. Wówczas poseł upicki Władysław Siciński oświad-

część władzy przypadła sejmikom, co doprowadzało do dalszej

czył: ja nie pozwalam na prolongację. Wkrótce za nim duża

decentralizacji władzy i szerzenia się anarchii. Żydzi, by sejmy

część izby uznała dalsze obrady za niemożliwe, choć nikt oficjalnie nie przyznał, że uznał zdanie jednego posła jako absolutnie ważne.

Wspomnieć należy jednak, że i bez sprzeciwu sejm nie doszedłby do skutku z powodu niemożliwości po-

nie obłożyły ich podatkami,

Polskie życie polityczne nie było możliwe bez liberum veto, posługiwano się tą bronią bez

przekupywali posłów, by ci zrywali obrady. Zrywano sejmy, by nie dopuścić w ten sposób do władzy absolutnej dworu. Jak zauważa Zbigniew Wójcik: „idealny sejm to nie taki, który

rozsądku i umiaru.

prowadzi własną politykę

godzenia interesów stron.

wewnętrzną i zagraniczną,

Precedensem był jednak

czy przejawia jakąkolwiek

wówczas fakt, że sejm został zerwany przez jednego posła. Ko-

inicjatywę. Nie powinien robić nic poza jedną rzeczą: przeszka-

lejne oświadczenia liberum veto występowały jeden po drugim.

dzać królowi i wszelkim siłom popierającym go w prowadzeniu

Zimą 1654 r. zerwano sejm zwyczajny obradujący w Warszawie,

własnej polityki”.

znów sprzeciwiając się prolongacie Sejmu. Następny sejm obstycznia 1665 r. 5 grudnia poseł bracławski złożył protest, jednak

Polska anarchia gwarantem równowagi międzynarodowej

uczynił to po cichu, nie prosząc marszałka o głos, a następnie

W XVII w. rozpowszechniło się zrywanie sejmów z inspiracji

równie po cichu opuścił izbę bocznym wyjściem, a nie głównym,

obcych dworów. Tamowano działalność parlamentu polskiego

radował u progu wojny domowej od 26 listopada 1664 r. do 7

zatem jego protest pozostał niezauważony. 7 stycznia jednak

lub zrywano obrady za pieniądze rosyjskie, pruskie, austria-

rzecznik opozycji poprosił o głos. Marszałek mu go nie udzielił,

ckie czy francuskie. Rosja wielokrotnie zrywała sejmy polskie,

więc ten z wściekłości opuścił izbę. Jego protest uznano od razu

szczególnie po 1717 r. Francja inwestowała pieniądze w zrywanie

za ważny, co było błędem, gdyż jak się później okazało, prote-

sejmów, by ponownie wprowadzić na tron swojego kandydata

stujący wkrótce wrócił na salę i oświadczył, że wyszedł tylko

Stanisława Leszczyńskiego. Dla tych państw anarchia w Polsce

za potrzebą naturalną, a zaprotestował tylko po to, by przypo-

była elementem równowagi europejskiej, więc tym bardziej były

mnieć, że sejm już i tak został zerwany wcześniej przez posła

zainteresowane bezskutecznością polskiego sejmu.

bracławskiego.

Polskie życie polityczne nie było możliwe bez liberum veto, posługiwano się tą bronią bez rozsądku i umiaru. Zrywać można

Degeneracja parlamentu

było sejm podając jakąkolwiek motywację, a nawet żadnej. Wy-

Niszczono kolejne sejmy po to, by nie dopuścić do jakichkol-

starczyło wypowiedzenie formuły: sisto activitatem – wstrzymu-

wiek reform, ale przede wszystkim, by skompromitować polity-

ję działanie. Liberum veto stało się nietykalną świętością. Nawet

kę dworu. W marcu 1688 r. w Grodnie zerwano obrady jeszcze

na sejmach konwokacyjnych czy konfederacji, gdzie obowiązy-

przed wyborem Marszałka, czyli zasadniczo zanim jeszcze sejm

wała większości, a nie jednolitości, opowiadano się za wprowa-

rozpoczął swoją działalność. Stanowiło to przykład degeneracji

dzeniem liberum veto. Państwom ościennym bardzo zależało

22

Rzeczpospolita była państwem trochę monarchicznym, trochę republikańskim, ze swoją rozwydrzoną wolnością szlachecką źródło: wikimedia.org

na utrzymaniu liberum veto, gdyż ułatwiało to im ingerencje w

Cel uświęca środki...

sprawy wewnętrzne Polski. W drugiej połowie XVII w. państwa

...A celem było sparaliżowania wszelkich prób reform, które pla-

europejskie tj. Szwecja, Austria, Rosja, Brandenburgia zawierały

nował wówczas dwór. Sejm i liberum veto stały się narzędziem

traktaty, w których strony zobowiązywały się do ochrony wszel-

walki, mającym na celu dalsze osłabienie władzy królewskiej, aż

kich wolności polskich i niedopuszczania do żadnych reform

do jej unicestwienia. Sejm, samounicestwiając się, miał pociąg-

politycznych w Polsce.

nąć za sobą najwyższą władzę wykonawczą. Stanisław Kazimierz

Bogusław Leśnodorski określił sytuację w Polsce mianem

Kożuchowski w swoim traktacie „Prawda o niedolach Królestwa

„decentralizacji suwerenności”. Rzeczpospolita stała się federacją

Polskiego wykazana na czterech przyczynach” pisał tak: „Veto to

państewek magnackich, tworem o wielu środkach dyspozycyj-

słowo służące do powściągania, które dla naszych przodków było

nych. W takiej „federacji” nie było miejsca na jeden, sprawny,

jedynie ochroną wolności, dla sprawujących urząd wędzidłem,

centralny organ władzy, zatem należało paraliżować centralne

czymś, co utrzymywało równowagę między możnymi a słabszy-

organy władzy wykonawczej czy ustawodawczej i sprowadzać ich

mi – teraz oto stało się areną, ujawniającą nieufności pomiędzy

znaczenie do zera. Jeszcze przed rozwojem tego niszczycielskie-

władcą a poddanymi, sceną do załatwiania krzywd osobistych,

go prawa, senatorowie chcieli jego zniesienia, co potwierdza ich

narzędziem uśmiercającym dobro publiczne.”

oświadczenie w Spiszu pod koniec 1655 r.: Nie chcemy na przy-

Zaczęto podejmować próby ograniczenia weta. Projekt „Kap-

szłość swawoli lecz wolności, i zniesiemy to stare i zgubne prawo.

tur nowy” J. Grabowskiego przewidywał, że protestujący powi-

W 1657 ogłoszono projekt uchwały, w którym w punkcie

nien potwierdzić 3- lub 4-krotnie swój sprzeciw, gdyby jednak

szóstym stwierdzono, że „[...] sposób sejmowania jest najwięk-

mimo wszystko większość sejmu nie uznała tego protestu, po-

szą przyczyną wszystkich nieszczęść i zguby ojczyzny, trzeba

winien się do woli większości dostosować. Andrzej Chryzostom

go przeto zmienić. Tamowanie działalności sejmu przez poje-

Załuski w swoim dziele „O rzeczach sprzecznych z prawem w

dynczych nawet posłów, którzy złożywszy oświadczenie: sisto

przebiegu obrad i konkluzji sejmów” proponował większością

activitatem zakłócają lub w ogóle uniemożliwiają obrady, znosi

głosów rozstrzygać sprawy tj. wybór marszałka czy rugi posel-

się niniejszą uchwałą.” Uchwała ta zatem wprowadzała zasadę

skie. Zerwanie obrad mogło nastąpić dopiero w wyniku protestu

większości głosów, gdzie decyzje miały być podejmowane więk-

przedstawicieli co najmniej 3 sejmików.

szością 2/3 głosów. Nie wiadomo jednak, co dalej z projektem się stało, choć wiadome jest, że wywołałoby ono niemałe oburzenie

Pozory postępowości wolności

szlachty.

Fenomen wolności budził podziw europejskich obserwatorów

23

SPIS TREŚCI DO _PARLAMENT

//AGATA SUPIŃSKA

życia polskiego. Cudzoziemcom imponowały wolności polskie,

i dla spraw rozstrzyganych na sejmikach deputackich. W ostat-

ale jednocześnie widzieli słabość naszego państwa, wynikającą

nim dniu obrad zawiązano konfederację generalną na czas nie-

właśnie z tych swobód i wolności. Uważano, że Polska charak-

określony, co było równoważne z nieokreślonym zawieszeniem

teryzowała się mieszaną formą rządów, co w połowie XVII w.

liberum veto. W uchwalonym na sejmie w 1767 r. „Porządku

zaczęło u wszystkich wywoływać dezaprobatę, że Rzeczpospolita

sejmowania” ograniczono liberum veto do spraw państwowych,

była państwem trochę monarchicznym, trochę republikańskim,

oprócz materii ekonomicznych. Następne sejmy działały równie

ze swoją rozwydrzoną wolnością szlachecką przekształcającą

sprawnie, jednak ze względu na zaborców nie mogły uchwalić

się w zwykłą anarchię. Zachodni publicyści polityczni najpierw

nic sprzecznego z ich wolą. Dzięki tym wszystkim wydarzeniom

dziwili się na instytucję weta, a dopiero potem krytykowali ją.

w Polsce nastąpiło odrodzenie myśli państwowej.

Litwini obawiali się zasady większości, gdyż mogliby wówczas zostać podporządkowani o wiele liczniejszym od siebie Polakom,

Spadek po Trzecim Maja

dlatego też często stosowali liberum veto. Prawo to nie było jed-

Najważniejsze kwestie ustrojowe zostały uregulowane w pierw-

nak wyłącznie polską anomalią, gdyż nawet w Cesarstwie Nie-

szej polskiej Konstytucji z 3 maja 1791 r. Prawo weta zwieszają-

mieckim czy Niderlandach też obowiązywało, jednak nie było

cego zostało przyznane wówczas jedynie senatowi w procesie

aż tak destruktywne.

ustawodawczym. W rozdziale szóstym określono dokładnie: „Wszystko i wszędzie większością głosów decydowane być po-

Lekarstwo gorsze od choroby

winno; przeto liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i

Liberum veto wprowadzono w obawie, aby król nie mógł unice-

sejmy konfederackie, jako duchowi niniejszej Konstytucji prze-

stwić wolności szlacheckich kupując sobie głosy sprzedajnych

ciwne, rząd obalające, społeczność niszczące, na zawsze znosi-

posłów. Ale lekarstwo okazało się gorsze od choroby.

my.” Taki był koniec liberum veto.

Sympatykiem liberum veto

Wprowadzona Konstytucja

był Jean Jacques Rousseau, co

zamiast chronić Polskę osta-

wydawało się dziwne w ustach autora „Umowy społecznej”, w której stwierdził kategorycznie, że powinna obowiązywać tylko zasada większości. Jego sym-

Anarchia polska z XVIII w. przypominała anarchię feudalną ze średniowiecza.

patia do tej instytucji wynikała

mogli pozwolić na takie zmiany w ustroju Rzeczpospolitej. Idee zawarte w „Ustawie Rządowej” nie zostały jednak wraz z nią

głównie z ogólnych sympatii do praw obywatelskich w Polsce. Uważał on, że jest możliwa taka

tecznie doprowadziła do jej dalszego upadku, gdyż zaborcy nie

zniszczone i na szczęście funkcjonują do dziś.

sytuacja, gdy pojęcie „interesu powszechnego” dobrze zrozumie tylko jeden człowiek i wówczas zaprotestuje przeciwko niesłusz-

Niszczycielskie ziarno

nej woli większości.

Liberum veto królowało prawie półtora wieku. Jego niezwykłą,

Większość zachodnich filozofów, pisarzy czy polityków była

niezniszczalną żywotność zawdzięczało temu, że służyło jako

zwolennikami dziedzicznej monarchii absolutnej, toteż wszyst-

narzędzie do realizacji tak ważnych celów politycznych jak:

kie wolności polskie były dla nich przejawem rosnącej w Polsce

walka z władzą królewską i paraliżowanie jej poczynań, walka

anarchii i barbarzyństwa. Jednak nie trzeba było być absolutystą,

koterii magnackich o zdobycie największych wpływów w pań-

by w liberum veto dostrzegać przejaw degeneracji parlamen-

stwie oraz ingerencja obcych mocarstw w sprawy wewnętrzne

taryzmu polskiego i całego życia politycznego Rzeczpospolitej.

państwa. Szkodliwość i zgubne działanie liberum veto nie pod-

Anarchia polska z XVIII w. przypominała anarchię feudalną ze

lega żadnej dyskusji. Podkopywało ono suwerenność państwa,

średniowiecza, co świadczyło o zacofaniu polskiego procesu hi-

co było i obecnie nadal jest najlepszym i jedynym gwarantem

storycznego.

prawidłowego rozwoju narodu we wszystkich dziedzinach życia

Powiew zmian

wieku krajach i to od wieków, jednak dopiero w naszym państwie

zbiorowego. Zasada jednomyślności i prawo weta było znane w Prądy reformatorskie nasiliły się w okresie panowania Stanisława

przybrały one rozmiary niszczycielskie. Warto tutaj przypomnieć,

Augusta Poniatowskiego (1764 – 1795). W latach tych wszystkie

że ta anachroniczna zasada funkcjonuje obecnie w Radzie Bez-

sejmy doszły do skutku i były bogate w plony działalności usta-

pieczeństwa ONZ. Zasada jednomyślności zaś ciągle powraca w

wodawczej. Zwołany w 1764 r. sejm konwokacyjny ustalił zasadę

pracach Parlamentu Europejskiego. Podsumowując: „Zgoda, jaka

większości głosów dla spraw skarbowych, w tym podatkowych

by ona nie była, zawsze jest lepsza od niezgody”.

24

■

PAWEŁ TOPÓR//

DO_ŚWIAT

REPUBLIKAŃSKI KANDYDAT LUDU Młodość, energiczność, pasja, wiara w Boga, wizja oraz szczere oddanie. Marco Rubio, senator z Florydy, stara się, żeby te cechy towarzyszyły mu w jego politycznej karierze, która swoje początki miała w 1998 roku, kiedy to uzyskał członkostwo w Komisji Miasta Wschodniego Miami.

Marco Rubio przeżył na własnym przykładzie moc oddziaływania „amerykańskiego snu” źródło: huffpost.com

Rubio to przykład klasycznego polityka, który pnie się po szczeb-

na powiedzieć, że Rubio wykorzystał tę szansę, a ogłaszając w

lach władzy. W 2003 roku został wybrany do izby niższej stanu

kwietniu tego roku swoją kandydaturę na reprezentanta Partii

Floryda, obejmując z czasem stanowisko lidera większości, a na-

Republikańskiej w wyborach prezydenckich, uzyskał możliwość

stępnie przewodniczącego izby, gdzie po doświadczeniach stano-

zrealizowania tej szansy w jeszcze pełniejszym wymiarze.

wych osiągnął obecny szczyt swojej kariery, uzyskując mandat senatora Stanów Zjednoczonych Ameryki w 2010.

Jakkolwiek rozdrobnienie wśród Republikanów w prawyborach prezydenckich nie daje nam wielkiej możliwości wskazania grona, które wykrystalizuje się na początku stycznia, jedno

Człowiek „z ludu” nie dla ludu

jest pewne - Marco Rubio zaznaczył swoją pozycję w tym wyści-

Marco Rubio, urodzony w 1971 roku, jako syn Kubańskich imi-

gu, a wystąpienia takie jak na debacie CNN, po której zgodnie

grantów przeżył na własnym przykładzie moc oddziaływania

stwierdzono, że był jednym z wygranych, utwierdza jego szansę

„amerykańskiego snu”. Jego rodzice, Kubańczycy z pochodzenia,

w uzyskaniu nominacji. Kwestie biograficzne, przedstawiające

przybywając do USA w 1956 roku, mieli tylko jeden cel - spełnić

kandydata jako człowieka „z ludu”, nie są jednak wystarczające,

swoje marzenia. Poprzez ciężką pracę wywalczyli swoje miejsce

aby zostać Prezydentem USA. Działalność Rubia jako senatora

w klasie średniej, dając swojemu synowi możliwość rozwoju. Moż-

pozostawia wiele do życzenia, przynajmniej w kwestii czystej

25

DO_ŚWIAT

//PAWEŁ TOPÓR

matematyki; odkąd ogłosił swoją kandydaturę w kwietniu, jego

rozmieszczenia stałych sił amerykańskich w krajach sąsiadujących

współczynnik opuszczonych głosowań w Senacie znacząco wzrósł.

z Rosją. Pogląd na ten pomysł, jednoznacznie krytyczny, nie jest

Sam zainteresowany odpiera te zarzuty argumentem o esencji

ukrywany, chociażby przez takie państwa jak Niemcy. Oczywiście

pracy senatora, którym miałby być udział w pracach komisji i

nie mają one takiej mocy, aby zabronić, np. państwom bałtyckim,

podkomisji, co również jest problematycznym sposobem odpie-

podpisania odpowiedniej umowy, ale posiadają odpowiednie wpły-

rania zarzutów. Jak podaje portal Politico, Marco Rubio od 2011

wy, aby stworzyć antyamerykański nastrój wśród państw Starego

opuścił blisko połowę „przesłuchań”, które miały miejsce w se-

Kontynentu, co znacząco utrudniłoby odbudowę wpływów amery-

nackiej komisji oraz podkomisji spraw zagranicznych, której jest

kańskich w Europie i na świecie. Zatem, wniosek nasuwa się sam,

członkiem. Na jego niekorzyść działa również jego działalność

pomimo wielkich planów i strzelistych słów, polityka zagraniczna

związana z kwestią regulacji aborcji. W 2013 roku, jako zwolennik

Waszyngtonu będzie dużo bardziej pragmatyczna niż mogą to

uznania prawa do aborcji w przypadku gwałtu i zagrożenia życia

sugerować wypowiedzi potencjalnych prezydentów.

matki, popierał stosowne regulacje tylko po to, aby wycofać się z tych poglądów w tym roku. Ważnym momentem tej zmiany

Bitwa klimatyczna

była debata republikańskich kandydatów organizowana przez

Jednak tym, co przede wszystkim interesuje amerykańską opinię

stację Fox News, gdzie na pytanie prowadzącej zajął stanowcze,

publiczną są sprawy wewnętrzne, które mają bezpośredni wpływ

antyaborcyjne stanowisko. Oczywisty jest fakt, że to wystąpienie

na jakość ich życia. Jedną z najbardziej kluczowych spraw jest

ma na celu przyciągnąć tradycjonalistyczną część elektoratu, tak

polityka klimatyczna skupiona w centrum uwagi mediów. Barack

bardzo kluczową w prawyborach, ale oczywiste jest również to,

Obama ogłosił w sierpniu swój plan związany ze zmniejszeniem

że gdy dojdzie do „właściwych” wyborów, kandydat Demokratów

emisji dwutlenku węgla. Projekt ten zakłada redukcje emisji o 32%

będzie wykorzystywać obecne wypowiedzi Rubia, aby odstraszyć

do 2030 roku, przyjmując 2005 rok za bazowy. Ta deklaracja oraz

od niego centrowych wyborców.

stanowisko Hillary Clinton, która już zapowiedziała chęć realizacji jeszcze bardziej ambitnego programu klimatycznego, z pewnością

Powrót „Wielkiego Brata” do Eurpy

sprawią, że każdy potencjalny republikański kandydat będzie z

Tym, co może interesować szczególnie nasz region, jest jego

jeszcze większą wyrazistością deklarował swoje propracownicze

plan na „przywrócenie amerykańskiej siły”. Jako członek Sena-

i antyklimatyczne stanowisko. Wystarczy zauważyć, że Rubio

ckiej Komisji do spraw zagranicznych, senator z Florydy z pew-

sprzeciwia się jakiejkolwiek polityce rządu federalnego związanej

nością będzie chciał wykorzystać tę tematykę w ewentualnym

z ograniczaniem emisji CO2, akceptuje umowę TPP (Trans Pacific

starciu wyborczym z demokratycznym kandydatem. W jednym

Partnership) oraz popiera projekt budowy rurociągu „Keytone Xl”

z numerów „ Foreign Affairs” Rubio przedstawił swój plan na

z Kanady, którym ma być transportowana ropa do Stanów Zjedno-

politykę zagraniczną USA w postaci trzech filarów - strategia siły,

czonych. Jeśli syn kubańskich imigrantów dostąpi tego zaszczytu

otwartość na biznes oraz obrona wolności. Niestety, żadna z tych

i zostanie kandydatem Partii Republikańskiej, mierząc się naj-

koncepcji nie wychodzi poza klasyczne poglądy republikańskich

prawdopodobniej z Hillary Clinton, będziemy mieli do czynienia

„jastrzębi”, które można streścić w schemacie: obrona i szerzenie demokracji, zachowanie „powojennego ładu międzynarodowego”

z przejrzystością w kwestii stanowisk na wyżej wymienione kwestię - Hillary Clinton zajmuje w tych sprawach przeciwne poglądy.

lub bardziej stanowcza postawa wobec Chin. Warto jednak zwrócić uwagę na podstawy przyszłej polityki zagranicznej Rubia, ale

Być 45.

również innych republikańskich kandydatów, jeśli to ktoś z tego

W związku z wydarzeniami, które towarzyszą polityce świato-

grona zdoła wygrać wybory prezydenckie. Tym ważnym punk-

wej - agresja rosyjska na Ukrainę, polityka Chin w regionie, sytu-

tem odniesienia będzie obecna polityka Obamy, który znacząco

acja na Bliskim Wchodzie - przyszłoroczne wybory prezydenckie

przeorientował politykę USA w stronę Azji, łącząc to ze stopnio-

będą skupiać się w dużo większym stopniu na sprawach zagra-

wym zmniejszaniem roli Stanów w Europie oraz rejonie Bliskiego

nicznych niż poprzednie. Wszystko zależy od tego czy reset z

Wschodu (co jednak zostało znacząco zaburzone przez powstanie

Moskwą, zmniejszenie aktywności w Europie, wycofanie wojsk z

Państwa Islamskiego).

Iraku i umowa z Iranem dotycząca ich zasobu nuklearnego, będzie

Polityka Obamy będzie ważną determinantą republikańskiej

przez kandydata Demokratów wskazywana jako pozytywny aspekt

praktyki z prostego powodu: z obecnej pozycji Stanów Zjednoczo-

dziedzictwa Baracka Obamy. Marco Rubio, nie porzucając spraw

nych nie można dojść w prostej linii do pozycji jaką ten kraj po-

krajowych, które w dalszym stopniu będą dominować w debacie

siadał jeszcze w latach 90. Zmienił się układ charakter niektórych

publicznej, powinien starać się strukturyzować narrację w stronę

sił na świecie, ale również zmieniło się nastawienie państw euro-

kwestii zagranicznych, jeśli ma zamiar zostać 45. Prezydentem

pejskich do „Wielkiego Brata”. Pierwszym testem byłyby plany

Stanów Zjednoczonych Ameryki.

26

■

SONIA ŻOGAŁA//

DO_ŚWIAT

AMERYKAŃSKIE MASZYNY WYBORCZE

W Stanach Zjednoczonych Ameryki występuje system dwupartyjny źródło: chacha.com

System partyjny to pojęcie określające pewien układ legalnie działających partii, które uczestniczą w zdobywaniu i sprawowaniu władzy w danym państwie, a więc ich wzajemne powiązania, mechanizmy rywalizacji i współdziałania oraz regulujące je normy zwyczajowe i prawne.

27

SPIS TREŚCI DO _ŚWIAT

//SONIA ŻOGAŁA

W Stanach Zjednoczonych Ameryki występuje system dwupar-

wi komitet krajowy, składający się z przedstawicieli poszczegól-

tyjny, charakteryzujący się istnieniem dwóch partii dominują-

nych stanów. Za przywódcę partii uznawany jest prezydent lub

cych, które de facto jako jedyne mają realną szansę zdobycia oraz

kandydat na prezydenta. Zasadnicze ogniwo w strukturze obu

sprawowania władzy państwowej. System ten stwarza korzystne

partii to organizacja stanowa, której zadaniem jest obsadzanie

warunki stabilizacji i zrównoważenia życia politycznego, czego

stanowisk we władzach danego stanu. Jako metodę wyłaniania

konsekwencją jest to, że małe partie odgrywają w nim marginalne

kandydatów przez partie polityczne uznaje się prawybory, dające

znaczenie.

możliwość uczestnictwa w procesie nominacyjnym. Zakończenie wspomnianego procesu stanowi rozpoczęcie się kampanii wy-

Stabilizacja i zrównoważenie

borczej.

W Konstytucji Stanów Zjednoczonych nie przewidziano najmniejszej roli dla partii, a wolność zrzeszania się wyprowadzono z

Powstanie dwóch obozów politycznych

przepisów I Poprawki. Funkcjonowanie ugrupowań politycznych

Od początków kształtowania się Stanów Zjednoczonych można

nastąpiło w połowie XIX wieku,

dostrzec proces tworzenia się

początkowo w drodze orzeczni-

dużych obozów politycznych,

ctwa, następnie w przepisach ustaw. Trzeba by w tym miejscu dodać, iż poszczególne etapy instytucjonalizujące partie polityczne utrwaliły system dwupartyjny w specyficznym wydaniu.

Odmienność amerykańskiego systemu cechuje się tym, iż każde

Działają także „partie

których rozwój doprowadził do wykrystalizowania się partii ce-

trzecie”, zarówno o zasięgu

chujących się specyficznym cha-

lokalnym, jak również

polityczna skupiała się wokół

ogólnokrajowym.

Federalistów i Antyfederalistów.

rakterem. Społeczna aktywność dwóch głównych ugrupowań: Pierwsze z nich, pod przywódz-

ugrupowanie jest wewnętrznie

twem Alexandra Hamiltona,

zróżnicowane, ponadto każdy z

opierało się na wykształconej

dużych regionów Stanów Zjednoczonych odznacza się innym cha-

elicie kupców, inwestorów i bankierów, opowiadało się za cen-

rakterem partii. Co więcej, te same organizacje polityczne repre-

tralnym rządem, kierowanym przez silnego prezydenta. Drugie

zentują tam różne interesy oraz grupy społeczne. Jako najbardziej

ugrupowanie cieszyło się poparciem rolników, farmerów oraz

znany podział bardzo często wymienia się to, iż w każdej partii

osadników. Antyfederaliści, w kontrze do swoich przeciwników,

można wyróżnić skrzydło liberalne i konserwatywne.

byli zwolennikami szerokich uprawnień stanów. To właśnie z partii Antyfederalistów wyłoniły się dwie frakcje: demokratyczni

Wspólnym celem- zwycięstwo

republikanie i narodowi republikanie.

W amerykańskim systemie partyjnym można mówić o organizacjach partyjnych, mimo iż nie występuje tam członkostwo

Nowy Ład i Nowe Horyzonty...

partyjne w europejskim znaczeniu tego słowa. Nie ma także

Partia Demokratyczna zajmuje obecnie centrolewy obszar sce-

składek, legitymacji partyjnych, niczego, co zobowiązywałoby

ny politycznej. Program tegoż skrzydła jest traktowany jako

do bycia wiernym jednej partii. Partie amerykańskie są partiami

kontynuacja wielkich programów liberalnych „Nowego Ładu”

typu wyborczego. Określane są często jako „partie usługowe”

Roosevelta i „Nowych Horyzontów” Kennedy`ego. Wśród postu-

lub „maszyny wyborcze”. Ich nadrzędną rolą jest organizowanie

latów tego programu znalazły się takie kwestie jak: ograniczanie

wyborów, a przede wszystkim selekcjonowanie kandydatów na

kompleksu wojskowo-przemysłowego, obcięcie wydatków woj-

stanowiska wybieralne w wyborach powszechnych, formułowanie

skowych, wprowadzenie ubezpieczeń społecznych, podniesienie

programów oraz zdobywanie głosów w wyborach. Dlatego też

minimalnych zarobków, zwiększenie funduszy na oświatę. Partia

zwraca się uwagę, iż struktura organizacyjna ugrupowań poli-

ta opowiada się za silną pozycją władz federalnych, państwową

tycznych podporządkowana jest temu zadaniu.

ingerencją w gospodarkę oraz wspieraniem najuboższych programami socjalnymi. Jest rzeczniczką wyraźnego rozdziału państwa

Wewnętrzna hierarchia

od kościołów i związków wyznaniowych.

Najwyższą instancją w obu partiach jest, zwoływana co 4 lata, konwencja krajowa. Ma ona za zadanie wyłonienie kandydata na

...czy powrót do tradycji

urząd prezydenta i wiceprezydenta oraz uchwalenie programu

Współczesna Partia Republikańska reprezentuje profil centropra-

wyborczego. Najwyższy szczebel struktury organizacyjnej stano-

wicowy. Przewodnie postulaty platformy wyborczej Republika-

28

nów to: powrót do tradycji, wartości religijnych i rodzinnych,

Nazistowska, prawicowym - Amerykańska Partia Niezależna, libe-

kultu przedsiębiorczości i pracy, a także wiara w szczególne prze-

ralnym - Amerykańska Partia Pracy, Partia Liberalna, Partia Postę-

znaczenie i posłannictwo Ameryki w świecie, czy ograniczenie

powa, socjaldemokratycznym - Partia Socjaldemokratów USA oraz

aparatu państwowego i jego wydatków oraz zmniejszenie podat-

komunistycznym - Komunistyczna Partia Stanów Zjednoczonych.

ków. Przedstawiciele tej partii opowiadają się za respektowaniem samodzielności stanów i ograniczeniem regulacji federalnych.

Zwycięzca bierze wszystko

Stanowczo sprzeciwiają się ingerencji państwa w gospodarkę,

Ciekawą kwestią poruszaną przez amerykańskich politologów jest

oferując w zamian wspieranie indywidualnej przedsiębiorczości.

próba znalezienia przyczyn stabilności system dwupartyjnego w

Republikanie postulują wprowadzenie zakazu aborcji, wyraźnie

Stanach Zjednoczonych Ameryki. Wydaje się, że dominującym

sprzeciwiają się równouprawnieniu mniejszości seksualnej w

powodem takiego stanu rzeczy jest fakt, iż wiodące partie ame-

prawie rodzinnym.

rykańskie stanowią koalicję różnych grup i interesów. By zainteresować szeroką grupę wyborców różniących się pochodzeniem

Języczek u wagi

klasowym, wykształceniem czy zainteresowaniami, muszą sfor-

Dominująca rola dwóch partii, Demokratów i Republikanów, w

mułować wystarczająco szeroki i kompromisowy program, który

życiu politycznym USA nie oznacza, że nie występują w nim rów-

umożliwi im osiągnięcie sukcesu wyborczego. Należy zwrócić

nież inne organizacje polityczne. Należy zwrócić uwagę na to, iż

uwagę także na to, iż partie starają się unikać zajmowania wy-

działają także „partie trzecie”, zarówno o zasięgu lokalnym, jak

raźnie ideologicznego stanowiska, reprezentując raczej „politykę

również ogólnokrajowym. Jednakże ich znaczenie polega nie tyle

środka”, dzięki czemu zyskują poparcie szerokiego elektoratu. Nie

na zasięgu działania i liczebności, ile na wpływie, jaki zdołały wy-

sposób przecenić roli, jaką odgrywa amerykańska prezydentura

wrzeć na dominujące partie. Najbardziej znane w historii Stanów

na utrzymanie systemu dwupartyjnego. Działa ona centralizująco

Zjednoczonych tego typu ugrupowania to Partia Populistów oraz

i katalizująco. Podkreślić należy także to, iż mechanizm działania

Partia Postępowa. Partie trzecie, podejmując rywalizację z dwie-

systemu wyborczego, opierający się na zasadzie wyborów więk-

ma wielkimi partiami, przyczyniły się, a może nawet zmuszały

szościowych stanowi czynnik faworyzujący obie duże partie. Taki

je do zajęcia się problemami dotychczas pomijanymi w dyskursie

system wyborczy charakteryzuje się zasadą „zwycięzca bierze

politycznym. Z ich programów partie dominujące na scenie poli-

wszystko”, co wiąże się z tym, że wybory wygrywa kandydat,

tycznej przejęły, a następnie przeprowadziły takie reformy jak:

który uzyskał największą liczbę głosów, nawet jeśli była to więk-

ustawodawstwo antymonopolowe, ośmiogodzinny dzień pracy,

szość względna. System dwupartyjny daje możliwość stabilizacji i

czy wybór senatorów w głosowaniu powszechnym. Współcześnie

zrównoważenia systemu politycznego. Szanse na zdobycie realnej

w Stanach Zjednoczonych, poza dwiema dominującymi partia-

władzy posiada de facto jedna z dwóch wielkich partii: Partia

mi, istnieje wiele innych partii politycznych. Wymienić można

Demokratyczna lub Partia Republikańska, gdyż dotychczas nie

ugrupowania o charakterze faszystowskim - Amerykańska Partia

ukształtowała się licząca się opozycja partii trzecich.

■

Współcześnie w Stanach Zjednoczonych, poza dwiema dominującymi partiami, istnieje wiele innych partii politycznych źródło: itsgoingdown.org

29

SPIS TREŚCI DO _ŚWIAT

//KATARZYNA KREJA

PIĘĆ GWIAZDEK NIEZGODY

Wszystko zaczęło się kiedy niezwykle popularny komik Beppe Grillo rozpoczął działalność swojego bloga źródło: fanpage.it

Przy okazji ostatnich wyborów parlamentarnych w Polsce ruch Kukiz’15 wielokrotnie porównywany był w polskich i europejskich mediach do Il MoVimento 5 Stelle, a sam Paweł Kukiz nazwany został nawet polskim Beppe Grillo.

Narodziny Il MoVimento 5 Stelle to historia ruchu oburzenia

modyfikującej prawo wyborcze tak, aby uniemożliwić dosta-

społecznego w pigułce. Wszystko zaczęło się 26 stycznia 2005

nie się do parlamentu osobom z wyrokami oraz umożliwić

roku kiedy niezwykle popularny komik Beppe Grillo rozpo-

wprowadzenie kadencyjności. Pierwsze V-Day odbyło się 8

czął działalność swojego bloga, na łamach którego poruszał

września 2007 roku i wzięły w nim udział setki tysięcy osób

kwestie społeczne i finansowe. Skupił się przede wszystkim

zgromadzonych na włoskich placach i we włoskich ambasa-

na korupcji w polityce, publikując regularnie aktualne listy

dach. Kolejne V-Day odbyły się kolejno 25 kwietnia 2008 roku

członków parlamentu obciążonych zarzutami karnymi. Blog

i 1 grudnia 2013 roku. Nazwa, a także data pierwszego spotka-

wkrótce uzyskał oszałamiającą popularność (magazyn Forbes

nia to nie przypadek – odbyło się ono w sześćdziesiątą szóstą

umieścił go w 2009 roku na liście najbardziej wpływowych

rocznicę podpisania aktu kapitulacji faszystowskich Włoch w

blogów świata), a sam Beppe Grillo, przywykły w czasie swej

czasie II wojny światowej. Natomiast określenie V-Day ma tro-

kariery do występów scenicznych, już w lipcu tego samego

jakie znaczenie: po pierwsze, nawiązuje do D-Day, zachęcając

roku zaproponował Meet-up w celu lokalnego koordynowania

aby jak alianci w Normandii, także obywatele „wysiedli” ze

ruchu sprzeciwu wobec ówczesnych polityków. W taki oto

złej polityki do państwa obywatelskiego; po drugie, do filmu

sposób narodziło się pierwszych czterdzieści spotkań Przy-

V jak Vendetta (którego to symbol znalazł się także na logo

jaciół Beppe Grillo, w których uczestniczyli czytelnicy i fani

ruchu), prezentującego model odnowy politycznej, którym

komika, ale także lokali działacze społeczno-polityczni, któ-

Przyjaciele Beppe Grillo byli zafascynowani; w końcu jest

rzy nie utożsamiali się dotąd z żadnych ruchem politycznym

to skrót od vaffanculo (z wł. odp****** się) – słowa, które

i stawiali się w opozycji do polityków.

rozgoryczeni obywatele kierują do polityków. Szacuje się, że

Środkowy palec dla polityków Wciąż rosnąca popularność zachęciła wkrótce Beppe do zor-

w spotkaniach mogły wziąć udział nawet 2 miliony osób.

„Dzikusy” wchodzą do Parlamentu

ganizowania Vaffanculo-Day (w skróci V-Day), w czasie któ-

Ciągle rosnąca fala popularności i powszechne poparcie

rego zebrano podpisy pod obywatelskim projektem ustawy

kolejnych akcji, między innymi wezwania do pozbawienia

30

immunitetu Silvia Berlusconiego, który od 2008 roku stał

Krzykacz spuszcza z tonu

na czele rządzącej koalicji sprawiły, że już 4 października

Nie do końca udany występ ugrupowania otrzeźwił Beppe

2009 roku Beppe Grillo zdecydował się wraz z Gianroberto

Grillo. Członkowie Il MoVimento 5 Stelle zamiast organizo-

Casaleggio powołać do życia pełnoprawną partię politycz-

wać burzliwe wiece publiczne czy krzykliwe wystąpienia w

ną Il MoVimento 5 Stelle. Ugrupowanie zadebiutowało w

Parlamencie, zaczęli pokazywać się w mediach i prezentować

wyborach regionalnych w 2010 roku, zyskując w większo-

swoje inicjatywy i działania. Pomysły wprowadzenia oszczęd-

ści przypadków kilkuprocentowe poparcie. Partii udało się

ności na rożnych szczeblach administracji czy projekt Mi-

także wprowadzić kilkoro radnych do rad dwóch regionów:

krokredytu – niskokwotowego kredytu przeznaczonego dla

Emilia-Romagna oraz Piemonte. Dwa lata później w wyborach

drobnych przedsiębiorców – odniosły zamierzony skutek. W

administracyjnych M5S odniosło sukces, który nawet dla nich

ostatnich wyborach regionalnych M5S znowu odniosło zwy-

był zaskoczeniem. Czterej kandydaci z jej list zdobyli stano-

cięstwo. W trzech regionach zdobyło większość, a w kilku

wisko burmistrza: w Sarego z 35-procentowym poparciem w

innych zajęło drugą pozycję.

pierwszej turze, a także w Comacchio, Mira i Parmie, gdzie zwyciężył Federico Pizzarotti, stając się tym samym pierw-

Pięć gwiazdek? A może siedem?

szym burmistrzem stolicy prowincji reprezentującym Ruch.

Pięć gwiazdek, wymienione w nazwie ugrupowania, odwołu-

Kolejnym, choć już nie tak zaskakującym, sukcesem partii

je się do tematyki dotyczącej wody, środowiska, transportu,

były wybory regionalne na Sycylii, w których zdobyli 15-pro-

rozwoju oraz energii. Jednak program zamieszczony na ofi-

centowe poparcie (najwięcej z pojedynczych list wyborczych).

cjalnej stronie partii wymienia siedem głównych obszarów

W wyborach parlamentarnych w 2013 roku Il MoVimento 5

działalności partii: państwo i obywatele, energia, dostęp do

Stelle wystartowało samodzielnie, zajmując dzięki ponad

informacji, transport, zdrowie oraz edukacja. Prawdziwy pro-

25-procentowemu poparciu trzecie miejsce (tuż za koalicjami

gram partii łączy przede wszystkim kilka kluczowych dla

centrolewicowymi i centroprawicowymi). Ten wynik przeło-

włoskiego społeczeństwa kwestii, takich jak krytyka partio-

żył się na 109 miejsc w Izbie Deputowanych i 54 w Senacie, i

kracji, żądanie demokracji bezpośredniej przy wykorzystaniu

zaszokował stare partie, które przekonały się, że Beppe Gril-

form demokracji cyfrowej, eurosceptycyzm, sprzeciw wobec

lo to nie tylko krzykacz i awanturnik, lecz charyzmatyczny

niekontrolowanego napływu imigrantów czy postulaty eko-

przywódca, który bez zaplecza finansowego i poparcia innych

logiczne.

ugrupowań zdobył niewiele mniej miejsc niż każda z wielkich koalicji. Do Parlamentu weszli dla jednych niedoświadczeni i

Nie-partia?

niepoważni idealiści, dla innych najwłaściwsi ludzie, którzy

W swoim statucie Il MoVimento 5 Stelle odżegnuje się od

w końcu mogli coś zmienić. Jedno jest pewne – była to młoda

określania siebie partią. Samo siebie nazywa „swobodnym

ekipa (najstarsi nie przekroczyli 40 lat, a najmłodszy miał

zrzeszeniem obywateli”, „nie-stowarzyszeniem”, czy „siłą

26 lat), z którą młodzi wyborcy, nie widzący różnicy między

polityczną”. Działacze często także podkreślają, że jako orga-

wiecznie rywalizującymi lewicowym i prawicowym blokiem,

nizacja ani prawicowa ani lewicowa była, jest i zawsze będzie

mogli się łatwo utożsamiać.

w opozycji do władzy. Eksperci jednak przyznają, że choć

Bunt się wyczerpał?

zbawiony sztywnej struktury, obecnie wyewoluował w stronę

początkowo ruch faktycznie miał charakter nieformalny i poPasmo sukcesów i okres stale rosnących słupków sonda-

partii politycznej, spełniając wszystkie jej niezbędne cechy.

żowych przerwały wybory do Parlamentu Europejskiego w

Ruch jednak pozostaje przy swoim nazewnictwie, chcąc w ten

2014 roku. Partia odnotowała wtedy wyraźny spadek, zyskała

sposób pozostać wiernym swym korzeniom, odciąć się od po-

jedynie 21,15 procent głosów, tym samym tracąc około 2,5

zostałej części włoskiej sceny politycznej, a także podkreślić

miliona głosów w porównaniu do wyborów parlamentarnych.

swój postulat większego zaangażowania obywateli. Możemy

Wynik przełożył się na zaledwie 17 mandatów. Tą nagłą utra-

tylko dywagować, czy partia Kukiz’15, która przecież wywo-

tę poparcia eksperci tłumaczą wyczerpaniem się retoryki

dzi się z bardzo podobnego ruchu społecznego sprzeciwu

sprzeciwu wobec wszystkich i wszystkiego. Obywatele poza

oraz buntu, której lider, Paweł Kukiz, przeszedł podobną

histerycznymi krzykami, oczekiwali także realnych zmian i

drogę jak Beppe Grillo, od artysty i celebryty do showmana

konkretnych inicjatyw. W związku z tym wielu poczuło roz-

politycznego, zdecyduje się teraz, jako trzecia siła w polskim

czarowanie, gdy M5S nie włączyło się w żadne reformy, a

parlamencie, pójść podobną drogą jak jej włoski odpowiednik.

w konsekwencji tego obywatele w wyborach do Parlamentu

■

Europejskiego oddali swój głos na inne ugrupowanie.

31

DO_ŚWIAT

//PATRYK WOJSŁAW

STABILNOŚĆ PO JAPOŃSKU Japońska gospodarka to oaza spokoju i przewidywalności w polityce

źródło: wikimedia.org

Japońska scena polityczna to w Polsce temat zdecydowanie niszowy.

Tymczasem trzecia gospodarka światowa to oaza spokoju i przewidywalności w polityce. Obrazują to losy główniej japońskiej siły politycznej, Partii Liberalno-Demokratycznej.

Kiedy mówimy o parlamentaryzmie i demokracji, zazwyczaj za-

wzajemnie zwalczały. Pierwszym z nich był blok „postępowy”

kładamy, że dane ugrupowanie polityczne, wybrane w uczciwych

składający się z Japońskiej Partii Socjalistycznej oraz Japońskiej

wyborach, rządzi państwem przez okres kadencji. Dla przykładu

Partii Komunistycznej. Drugi obóz, zwany „konserwatywnym”

w Polsce takie rządy nie trwają więcej niż od czterech do ośmiu

grupował różne partie o często przedwojennej proweniencji, z

lat, w zależności od poparcia dla rządzącej partii. Jednakże są na

którego to obozu najbardziej wyróżniały się dwa ugrupowania:

świecie takie państwa, gdzie dana organizacja polityczna spra-

Partia Liberalna i Japońska Partia Demokratyczna. Dwie ostatnie

wuje władzę od lat kilkudziesięciu i mimo to, ciężko posądzać

zjednoczyły się w roku 1955 tworząc Partię Liberalno-Demokra-

taką organizacje o jakieś autorytarne ciągoty, czy rzeczywiste

tyczną (PLD). Ugrupowanie to, aż do 1993 roku nieprzerwanie

ograniczanie wolności obywatelskich. Jednym słowem, demo-

pozostawało u władzy, wygrywając kolejne wybory i przez zdecy-

kracja sprawuje się tam całkiem dobrze.

dowaną większość tego okresu rządziło samodzielnie. Po utracie

Demokracja pachnąca kwiatem wiśni

sterów, aż do 2009 roku tworzyło kolejne rządy w Cesarstwie

władzy w latach 1993-1994 i powrocie PLD w tymże ‘94 roku do Do takich państw należy Japonia. Kraj Kwitnącej Wiśni po zakoń-

Japonii. Po drugiej historycznej porażce liberalni demokraci odzy-

czeniu II wojny światowej, pod kuratelą Amerykanów, uczył się

skali władzę, dopiero po trzech latach - w 2012 roku i rządzą tam

przechodzić od militarystycznego autorytaryzmu ku demokracji.

do dnia dzisiejszego. Łącznie lata rządzenia PLD dają imponujący

W tym okresie do połowy lat 50-tych XX wieku scena polityczna

okres pięćdziesięciosiedmioletnich rządów. Mało które państwo

była podzielona na dwa przeciwstawne bloki, które ostro się

we współczesnym świecie może pochwalić się taką kontynuacją

32

władzy, zachowując system demokratyczny.

Przełom lat 90.

Strategia „patron-klient”

metralną zmianę w latach 90. Skandale korupcyjne z udziałem

W związku z powyższym rodzi się pytanie, jak Partia Liberalno-

najwyższych osób w państwie znacząco nadszarpnęły zaufanie

Cały układ, który został powyżej opisany, zaczął przechodzić dia-

-Demokratyczna potrafi tak długo dzierżyć ster Cesarstwa? Odpo-

społeczne do PLD. W związku z tym coraz mocniej zaczęto doma-

wiedź jest złożona. Przede wszystkim należy mieć świadomość,

gać się zmiany ordynacji wyborczej, której dotychczasowa wersja

że aż do początku XXI wieku PLD było raczej związkiem, gru-

skutecznie pozwalała wygrywać partii rządzącej wybory do obu

pującym wiele osób o różnych poglądach co do celów i środków

izb parlamentu. Nową ordynację udało się wprowadzić w połowie

działania, niż jednolitą, zwartą partią. Przekrój światopoglądowy

lat 90. Nie faworyzowała ona już poszczególnych kandydatów,

był naprawdę szeroki. Od zdecydowanego pacyfizmu w polityce

ale partie przyczyniając się do zdecydowanego zwiększenia róż-

zagranicznej oraz nieingerowania w sprawy światowe do chęci

norodności partyjnej w parlamencie. Reformę tą poprzedziła

szybkiej odbudowy armii i aktywnego udziału w kwestiach globu

pierwsza od 1955 roku klęska PLD, na rzecz szerokiej koalicji

i regionu. Chęci jak największego protekcjonizmu ze strony pań-

lewicowych, religijnych i konserwatywnych grup. Nowy układ

stwa w gospodarkę, konkurowały z projektami jak największej

sił nie trwał długo, gdyż już po roku, czyli w 1994 PLD powróci-

liberalizacji rynku. Tym co spajało PLD było powszechne uzna-

ła do władzy, najpierw jako koalicjant, a parę lat później w roli

nie systemu kapitalistycznego jako właściwego dla kraju. Na tę

samodzielnego rządu. Mimo wszystko utrata władzy wywołała

tezę długo nie chciała się zgodzić socjalistyczna i komunistyczna

wstrząs w ugrupowaniu. Zmiana ordynacji spowodowała, że od

opozycja. Oprócz tego, PLD opierała swój elektorat na wsi oraz

PLD odeszło wiele frakcji, które teraz zakładały własne partie

pracownikach biurokracji i biznesu. Poza sporą różnorodnością

mogące liczyć na realną szansę zaistnienia na scenie politycznej.

światopoglądową w ramach jednej partii, w japońskiej polityce

Ponadto zrozumiano, że tak duża struktura jak PLD musi się

istnieje zjawisko patrona-klienta. Polega ono na tym, że starszy,

ostatecznie zdemokratyzować, aby głos wszystkich członków

bardziej doświadczony polityk wspiera młodych działaczy zarów-

ugrupowania był słyszalny i odzwierciedlał oczekiwania spo-

no finansowo, jak i politycznie w kwestii uzyskania prominen-

łeczne. W efekcie system frakcji zaczął odchodzić do lamusa, by

tnych stanowisk czy to partyjnych czy państwowych. W zamian

po okresie przejściowym w 2001 roku zorganizować w pełni de-

klienci głosują na swojego patrona w wyborach na przewodni-

mokratyczne prawybory z możliwością zgłoszenia kandydatury

czącego. Zjawisko to w Partii Liberalno-Demokratycznej dopro-

przez każdego działacza i głosowania wszystkich posiadających

wadziło do istnienia zwalczających się wzajemnie i wchodzących

legitymacje PLD. Doprowadziło to do nominacji na stanowisko

ze sobą w sojusze frakcji.

przewodniczącego, a w konsekwencji na premiera - Koizumiego

Skuteczność w zmianach

Jun’ichiro, człowieka zupełnie spoza układu dotychczasowych frakcji. Jego całkowicie demokratyczny wybór, jak i udane rządy

Dwa czynniki: elektorat biurokratyczny oraz system frakcji, wy-

sprawiły, że co rzadkie w historii Japonii, cieszył się on wysokim

dają się być kluczowe w kolejnych reelekcjach PLD. Pierwszy

poparciem zarówno rozpoczynając kadencję, jak i ją kończąc.

element zapewnia stałą, sukcesywnie rozrastającą się bazę wyborczą, która dawała niezawodny strumień głosów w wyborach.

Trudno zyskać, łatwo stracić

Drugi czynnik, czyli frakcje, sprawia, iż pomimo tego, że partia

Obecnie w XXI wieku, scena polityczna w Cesarstwie Japonii przy-

była ta sama, to rządy co kilka lat inne. W momencie, kiedy

pomina już sytuacje w krajach zachodnioeuropejskich. Mamy

popularność danego premiera i jego ekipy znacząco spadała w

konserwatywnych członków Partii Liberalno-Demokratycznej, a

oczach opinii publicznej, wymieniano ją, albo też frakcja tego

także różnorodną opozycję w parlamencie. Japończycy o innych

premiera traciła wpływy w partii, a konkurencja zyskiwała sobie

poglądach niż te dominujące w PLD mogą czuć się reprezento-

posłuch wśród członków PLD, a zwłaszcza parlamentarzystów. O

wani. Realna jest całkowita utrata władzy, poprzez historyczny

tym, jak skuteczne było wymienianie rządu świadczy fakt, że do

precedens możliwe zaś stało się zdobycie samodzielnej większo-

drugiej połowy lat 70-tych każdy nowy premier z PLD obejmował

ści przez opozycję. Należy też zabiegać nieustannie o poparcie

stanowisko z ponad 40 proc. poparciem. Zmiany bywały nie tylko

społeczne i utrzymanie demokracji wewnątrz własnej partii. To

kosmetyczne, na przykład trwające w latach 1957-1960 rządy

wszystko sprawia, że PLD weszła w normalną grę polityczną

premiera Kishiego Nobosuke z powodu wprowadzenia polityki

pomiędzy różnymi podmiotami partyjnymi, będąc skłonną do za-

koncentrującej się na pogłębieniu sojuszu z USA oraz rozbudowie

wierania sojuszy i koalicji. Dzięki temu rząd, tworzony wspólnie

armii spotkały się z rosnącym niezadowoleniem zakończonym

z buddyjską partią Komeito, odzwierciedla oczekiwania społecz-

gwałtownymi demonstracjami. Jego następca Ikeda Hayato po-

ne i nie sprawia wrażenia monopartyjnej hegemonii. Obecna, o

święcał już minimalną uwagę sprawom zagranicznym, koncer-

wiele bardziej dynamiczna rzeczywistość niż jeszcze klika dekad

tując się na budowie nowoczesnej gospodarki i chęci uczynienia

temu, wywołuje w mieszkańcach Japonii potrzebę zmian poli-

Japończyków bogatszymi. Różnice w odbiorze poszczególnych

tycznych, nieraz radykalnych, ale za to zapewniających rozwój.

premierów i ich ekip w ramach PLD były i są wciąż w społeczeń-

I tym właśnie jest obecna demokracja w Japonii – adaptacją i

stwie japońskim tak duże,że przekładając to na inne państwa

drogą na przód.

■

sprawa dotyczyłaby jedynie szefów rządu z konkurencyjnych partii.

33

SPIS TREŚCI DO _ŚWIAT

//WANDA KONDRACKA

9 listopada 2015 roku regionalny parlament kataloński przyjął rezolucję dotyczącą odłączenia się od Hiszpanii i formalnego rozpoczęcia tworzenia się nowego, niezależnego państwa. Proces ten ma trwać 18 miesięcy. Za przyjęciem rezolucji głosowało 72 regionalnych deputowanych, przeciwko były 63 osoby.

NIEPODLEGŁA KATALONIA?

Manifestacje Katalończyków odbywają się podczas święta narodowego zwanego la Dida źródło: prsa.pl

Na 7,5-milionową Katalonię, która jest wspólnotą autonomiczną Hiszpanii, najbardziej uprzemysłowionym regionem kraju, przypada 20 proc. krajowego PKB. W 2014 roku odbyło się głosowanie w sprawie niepodległości, udział w nim wzięło ponad 2,2 miliona obywateli Katalonii. W głosowaniu ok. 81 % Katalończyków opowiedziało się za oderwaniem się od Hiszpanii i stworzeniem niepodległego państwa. Rząd w Madrycie uznał referendum za nielegalne. W mieście Vic na północy Katalonii powiewa już złoto-czerwona flaga, radni tej miejscowości wypowiedzieli posłuszeństwo Madrytowi. Vic obecnie ma status wolnego i niepodległego terytorium Katalonii, jest ono pierwszym, niepodległym miastem powiatowym.

Dążenia Katalończyków do niepodległości Manifestacje Katalończyków odbywają się podczas święta narodowego zwanego la Dida, które odbywa się 11 września. Jest to rocznica przegranej wojny i zajęcia Barcelony przez Burbonów w 1714 roku. W ten dzień Katalonia tętni życiem. Miasta zdobią flagi senyeras esteladas, z charakterystycznym niebieskim trójkątem i białą gwiazdą, które określane są jako flagi niepodległej Katalonii. Wszędzie gra muzyka, dodatkowo odbywają się liczne przemarsze i zgromadzenia, gdyż 11 września Katalończycy nawołują do wyzwolenia. W 2012 r. katalońskie ruchy ludowe wtargnęły na scenę debat o suwerenności, podejmując serię bezprecedensowych inicjatyw: utworzenie Katalońskiego

34

Zgromadzenia Narodowego, zaapelowanie o nieposłuszeństwo obywatelskie i fiskalne.

Członek partii politycznej Reagrupación, która dąży do niepodległości Katalonii, powiedział, że wszystko już jest przygotowane do tego, aby Katalonia była oddzielnym państwem. W październiku zakończono prace nad katalońską konstytucją, dodatkowo Katalonia posiada już gotowe prawo wyborcze. Jego zdaniem niepodległość regionu to tylko kwestia czasu.

Co na to Hiszpania?

11 listopada, a więc 2 dni po przyjęciu rezolucji, premier Hiszpanii Mariano Rajoy zgłosił do Trybunału Konstytucyjnego apelację dotyczącą rezolucji i wniosek o zawieszenie procesu odłączania się Katalonii. Hiszpański rząd uznał, że proces tworzenia się Katalonii jako odrębnego i niezależnego państwa jest niezgodny z konstytucją, dodatkowo argumentując, że odłączenie jej oznaczałoby wykluczenie z Unii Europejskiej. Jednakże zwolennicy niepodległości Katalonii twierdzą, iż UE i inne państwa europejskie przyjmą nowe państwo z otwartymi ramionami. Po ogłoszeniu przez premiera Hiszpanii apelacji do Trybunału Konstytucyjnego, wicepremier Katalonii Neus Munte zapowiedziała kontynuację pracy nad projektem dotyczącym oderwania Katalonii od Hiszpanii. Proces, który ma umożliwić odłączeniu się regionu został jednak wstrzymany do czasu ogłoszenia wyroku przez Trybunał Konstytucyjny.

■

EWELINA MORAWSKA//

DO_ŚWIAT

JASTRZĘBIE I

„SMUTNA” BEATA Poznajmy reakcję rosyjskich mediów na wyniki wyborów parlamentarnych w Polsce.

Niezadowolenie wywołuje zapowiedź umocnienia pozycji Polski w strukturach NATO źródło: 56thparallel.com

Gazeta „Kommiersant” w artykule o ironicznym tytule „Nowa polska moda” straszy zdjęciem Antoniego Macierewicza. Zauważa, że w czasie kampanii wyborczej PiS przedstawiał powściągliwy program. Jednak po wyborach okazało się, że władzę obejmą zwolennicy „twardej linii” wobec Rosji skupieni wokół Jarosława Kaczyńskiego. Gazeta pisze o wielkim sukcesie PiS-u, któremu nie tylko udało się powrócić do władzy, samodzielnie stworzyć rząd. Co więcej jeszcze w maju kandydatowi tej partii Andrzejowi Dudzie udało się też wygrać wybory prezydenckie.

Gazeta „Kommiersant” zwraca również uwagę, że pomimo promowanego w czasie kampanii wizerunku partii rząd tworzą głównie ludzie Jarosława Kaczyńskiego. W czasie kampanii jako kandydaci na szefów MON i MSZ wymieniani byli politycy dość umiarkowani – z punktu widzenia Moskwy. Ale ostatecznie resorty te zostały powierzone „jastrzębiom”, osobom znanym z antyrosyjskich wystąpień i proamerykańskiego nastawienia.

Antonii Macierewicz został przedstawiony jako wybitny i kontrowersyjny polityk posiadający doświadczenie jako szef MSW

i Kontrwywiadu. Wspomniane jest m.in., że ujawnienie przez niego listy tajnych współpracowników SB doprowadziło w 1992 r. do upadku rządu Olszewskiego. Macierewicz oskarżył rosyjski kontrwywiad o próbę przejęcia kontroli nad infrastrukturą IT w całym kraju, a Moskwę o wypowiedzenie wojny Polsce poprzez atak na elity kraju. Według Macierewicza przyczyną katastrofy pod Smoleńskiem był wybuch na pokładzie, co jest sprzeczne ze stanowiskiem rosyjskiej Prokuratury Generalnej.

Zaniepokojenie wywołała zapowiedź nowego szefa MSZ, który zakwestionował wyniki badań przyczyn katastrofy pod Smoleńskiem. Ponadto w wywiadzie z czerwca dla gazety „Kommiersant” mówił o potrzebie rozszerzenia sankcji nałożonych na Rosję, które mogą być zniesione po spełnieniu przez Kreml wszystkich postanowień z Mińska oraz odzyskania kontroli nad granicą przez Kijów.

Niezadowolenie wywołuje zapowiedź umocnienia pozycji

35

SPIS TREŚCI DO _ŚWIAT

//EWELINA MORAWSKA

Polski w strukturach NATO oraz wzmocnienie współpracy z pań-

pokonanie przez Prawo i Sprawiedliwość dobrze karmionych ko-

stwami nadbałtyckimi, skandynawskimi, Grupą Wyszehradzką

tów Platformy i innych ugrupowań jest korzystne dla polskiej

i stworzenie solidarności przeciwko rosyjskiej agresji. Niepokoi

demokracji, ponieważ pokazuje, że mechanizmy wymiany wła-

zapowiedź wdrożenia europejskich planów tarczy przeciwrakie-

dzy działają dobrze.

towej w Polsce w 2018 roku oraz wywieranie nacisków na politykę Niemiec wobec Rosji.

W innym artykule pt. „Radykalne zmiany na polskiej scenie politycznej” „Niezawisimaja Gazieta” przekonuje, że Polacy

Agencja informacyjna TASS wylicza wyzwania, jakie stają

wraz z przejściem na czas zimowy obudzili się w nowej poli-

przed nowym rządem: walka z bezrobociem, utrzymanie wzro-

tycznej rzeczywistość. Zwraca uwagę, że dla PO, które przez dwie

stu gospodarczego, stabilności finansowej oraz polityka proro-

kadencje rządziło w Polsce, bycie największą siłą opozycyjną w

dzinna. Przywołana została wypowiedź Ewy Kopacz, która ostrze-

nowym parlamencie jest słabym pocieszeniem. Nie zauważyła

ga przed naruszaniem fundamentów demokracji oraz zapewnia,

sygnałów alarmujących po przegranych przez Bronisława Ko-

że jej partia jako opozycja na to nie pozwoli. Przywołane zostały

morowskiego wyborach prezydenckich w maju br. Gazeta od-

również słowa prezydenta Andrzeja Dudy, według którego wyni-

notowała, że trzecie miejsce przypadło Ruchowi Kukiz’15 oraz

ki świadczą o pragnieniu przez społeczeństwo zmian, pragnie-

przytoczyła wypowiedź lidera, który zapowiedział, że za dwa

niu bezpieczeństwa i dobrobytu, a wygrana oznacza dla niego

lata zmieni system w Polsce. Zauważono, że nowym zjawiskiem

zobowiązanie.

w Sejmie jest partia Nowoczesna.pl ekonomisty Ryszarda Petru.

W biografii Beaty Szydło, opublikowanej przez agencję TASS,

Cytowana jest wypowiedź Jarosława Kaczyńskiego, że jest to

możemy wyczytać, że pani premier dzięki konsekwencji i energii

pierwsze w ciągu ostatnich 25 lat zwycięstwo jednej partii, która

przyczyniła się do wygranej Andrzeja Dudy. Sukces przeprowa-

będzie samodzielnie tworzyć rząd.

dzonej przez nią kampanii wyborczej spowodował, że Jarosław

Natomiast „Rossijskaja gazieta” zauważa, że przyczyną klę-

Kaczyński wskazał ją jako kandydatkę na urząd premiera. Przy-

ski PO, która przeprowadziła Polskę przez kryzys ekonomiczny

toczone są słowa Beaty Szydło, wypowiedziane podczas debaty

bez większy strat, jest fakt, iż to zmiany na lepsze w życiu zwy-

wyborczej, iż w stosunkach politycznych Rosja jest wrogiem

kłych Polaków są niezauważalne. Kolejną kwestią były skandale

Polski, ale w sferze gospodarczym jest ważnym partnerem.

z udziałem czołowych polityków (m.in. afera posłuchowa). Spo-

Według ekspertów z TASS polityka zagraniczna nie jest mocą

łeczeństwo po 8 lat rządów PO poczuło zmęczenie jej przywódz-

stroną nowej pani premier i w tej dziedzinie będzie realizować

twem, co widać już było w maju podczas wyborów prezydenckich.

linię partii, czyli zacieśniać stosunki ze Stanami Zjednoczonymi

PiS musiało ciężko pracować, żeby nie zrazić do siebie umiarko-

oraz państwami z Grupy Wyszehradzkiej, bardziej stanowczo

wanego elektoratu. Gazeta, powołując się na TVN24; pisze, że

bronić polskiego interesu w Brukseli, negocjować z Niemcami

media europejskie powitały nowy rząd raczej nieoptymistycznie.

obecność w NATO we wschodniej flance oraz utworzenie baz

Tabloidowy tygodnik „Argumienty i fakty” pisze, że nowa

NATO w Polsce. „Niezawisimaja Gazieta” wyborom w Polsce poświęca artykuł

pani premier w Polsce znana jest z konserwatywnych poglądów, jak i stylu ubierania, a z powodu tego, że rzadko się uśmiecha,

zatytułowany „W Polsce przegrały partie lewicowe, ale nie poli-

nazywana jest “smutną” Beatą. Ta sama gazeta zwraca uwagę,

tyka lewicowa” Opisuje wyniki wyborów w Polsce jako wygraną

że wyniki wygranej PiS-u mogą spowodować pogorszenie stosun-

prawicy i wielką klęskę lewicy. Gazeta zwraca uwagę, że po raz

ków z Ukrainą. Według szefa Międzynarodowego Instytutu No-

pierwszy w powojennej Polsce nie będzie lewicy w parlamencie.

wych Krajów podczas kampanii wyborczej partia Kaczyńskiego,

Wśród przyczyn klęski wymienia się m.in. przespanie kampanii,

jak i Prezydent RP wysuwali postulaty zwrotu ziem polskich na

niepodjęcie prób zjednoczenia lewicowych środowisk, nieprze-

Ukrainie. PiS opowiada się również za zacieśnieniem współpracy

jęcie od PiS-u w kampanii postulatów społecznych. Gazeta zwra-

z NATO, jednocześnie jest przeciwny wprowadzeniu waluty euro.

ca uwagę, że PiS jest konserwatywny w odniesieniu do kwestii

Wybory w Polsce nie przykuły uwagi rosyjskich mediów. Te-

światopoglądowych, ale jeśli chodzi o gospodarkę bliższe są mu

mat wyborów nie był numerem jeden w rosyjskiej prasie. Trudno

idee socjaldemokratyczne. Również kampania wyborcza PO na-

też znaleźć pogłębione analizy. Media ograniczyły się do podania

stawiona na straszenie Jarosławem Kaczyńskim nie przyniosła

wyników głosowania, artykułu lub dwóch o samych wyborach

sukcesu. Poza tym nie został zagospodarowany cały elektorat

oraz składu nowego rządu.

tej partii, który w wyborach prezydenckich poparł Bronisława

W artykułach podkreślano, że PiS jest partią konserwatywną,

Komorowskiego albo wsparł Ruch Kukiz’15. Możliwe, że Jarosław

nastawioną na zacieśnienie stosunków z NATO. Zaznaczano, że

Kaczyński, zwolennik silnego państwa, zdecyduje się na politykę

to lider PiS-u Jarosław Kaczyński wysunął kandydaturę Beaty

podobną do doktryny „nieliberalnej demokracji” Victora Orbana

Szydło na premiera, co oznacza, że jako szefowa rządu będzie

na Węgrzech. Autor w sarkastyczny sposób zwraca uwagę, że

musiała liczyć się ze zdaniem Prezesa.

36

■

KATARZYNA KREJA//

DO_ŚWIAT

WŁOSKI SYSTEM PARLAMENTARNY Republika Włoska to demokratyczna republika parlamentarna.

Dwuizbowy parlament zgodnie z Konstytucją Republiki Włoskiej z 22 grudnia 1947 roku sprawuje władzę ustawodawczą w państwie.

Włoski Parlament składa się z dwóch izb: Izby Deputowanych oraz Senatu

źródło: italymagazine.com

Włoski Parlament składa się z dwóch izb: Izby Deputowanych (wł.

się z mocy prawa w pierwszy nieświąteczny dzień lutego i paździer-

Camera dei Deputati), która jest izbą niższą oraz z Senatu (wł. Se-

nika.” Obie izby mają swoje siedziby w Rzymie.

nato Della Repubblica), czyli izby wyższej. Wybory parlamentarne we Włoszech są wolne, równe, tajne, bezpośrednie i powszechne,

Wybory do Izby Deputowanych

izby parlamentu są reprezentacją polityczną suwerennego Narodu

Siedzibą niższej włoskiego parlamentu od 1871 roku jest historycz-

(zgodnie z artykułem pierwszym Konstytucji), a mandat parlamen-

ny budynek Palazzo Montecitorio, znajdujący się na Piazza Monte

tarzysty jest mandatem wolnym, a więc w swej działalności nie jest

Citorio w Rzymie. W skład Izby Deputowanych wchodzi sześciuset

on związany instrukcjami wyborców. Kadencje obu izb od 1963 roku

trzydziestu deputowanych. Sześciuset siedemnastu z nich jest wy-

biegną równolegle i trwają pięć lat. Wybory parlamentarne zgodnie z

bieranych w dwudziestu sześciu okręgach wyborczych (trzy okręgi w

Konstytucją odbywają się w ciągu siedemdziesięciu dni od zakończe-

Lombardii, dwa okręgi w Piemoncie, Veneto, Lacjum, Kampanii oraz

nia poprzedniej kadencji Parlamentu, a pierwsze posiedzenie musi

na Sycylii oraz po jednym w pozostałych regionach). Jeden deputo-

się odbyć w przeciągu dwudziestu dni od dnia wyborów. Na sesje

wany jest wybierany z Valle d’Aosta, a pozostałych dwunastu przez

zwyczajne zgodnie z Konstytucją Republiki Włoskiej „Izby zbierają

obywateli włoskich mieszkających za granicą. Czynne prawo wybor-

37

DO_ŚWIAT

//KATARZYNA KREJA

cze przysługuje obywatelom od ukończenia osiemnastego roku życia,

nistracyjnej, obywatelstwa, porządku publicznego i bezpieczeństwa,

bierne – od dwudziestego piątego roku życia. Wyborcy głosują na

sądownictwa i norm proceduralnych, określania istotnych poziomów

partie wyborcze, a kolejność kandydatów na poszczególnych listach

świadczeń dla zapewnienia praw obywatelskich i socjalnych obowią-

wyborczych ustalają zarządy ugrupowań. Prawo do zgłaszania list

zujących na terenie całego państwa, przepisów ogólnych w zakresie

wyborczych przysługuje także mniejszościom językowym, jednak tyl-

oświaty, opieki społecznej, ustawodawstwa wyborczego, organów

ko w trzech regionach o statusie specjalnym: Valle d’Aosta, Trentino

wykonawczych i podstawowych kompetencji gmin, prowincji i miast

Alto-Adige oraz we Fruli-Venezia Giulia. Progi wyborcze obowiązujące

metropolitalnych, urzędów celnych, ochrony granic państwowych,

w skali kraju w wyborach do Izby Deputowanych to: cztery procenty

wag, miar i wyznaczania czasu oraz w zakresie ochrony środowiska,

dla list partyjnych oraz dziesięć procent dla list koalicyjnych, przy

ekosystemu oraz dóbr kulturalnych. W ponad dwudziestu zagadnie-

dodatkowym warunku, że co najmniej jedna z partii musi zdobyć

niach należących do ustawodawstwa konkurencyjnego, Parlament

dwa procenty głosów. Listy zgłaszane przez mniejszości językowe

ma prawo regulowania zasad podstawowych. Do niego należy także

muszą zaś zdobyć co najmniej dwadzieścia procent w skali regionu.

uchwalanie upoważnień do ratyfikowania przez Prezydenta umów

Do obliczenia liczby zdobytych mandatów używa się metody Hare’a.

międzynarodowych oraz upoważnianie Rady Ministrów do wydawa-

Jeżeli zwycięska partia nie uzyska większości trzystu czterdziestu

nia dekretów z mocą ustawy. Ma również prawo do przekształcania

głosów, stosuje się premię większościową dodając do zdobytej liczby

rozporządzeń z mocą ustawy w ustawy. Do niego należy prawo ini-

tyle mandatów, aby zdobyła taką większość. Przewodniczącą Izby

cjatywy ustawodawczej oraz uchwalanie ustaw.

Deputowanych od 2013 roku jest Laura Boldrini pochodząca z ugrupowania SEL (wł. Sinistra Ecologia Libertà).

Wybory do Senatu

Parlament włoski ma także liczne kompetencje w zakresie funkcji kontrolnych. Członkowie rządu są odpowiedzialni przed Parlamentem, a obie izby udzielają Radzie Ministrów wotum zaufania. Przeprowadza debaty parlamentarne, które są inicjowane bądź to przez

Siedzibą wyższej izby parlamentu włoskiego jest od 1871 roku Pa-

przewodniczącego frakcji bądź to przez dziesięciu deputowanych w

lazzo Madama znajdujący się na Piazza Madama w Rzymie. Obecnie

wypadku izby niższej lub przez ośmiu senatorów w wypadku izby

w skład Senatu wchodzi trzystu dwudziestu jeden członków, w tym

wyższej oraz ocenia działalność Rady Ministrów. To Parlament może

sześciu nominowanych dożywotnio za wybitne zasługi przez prezy-

zarządzić przeprowadzenie dochodzeń w sprawach stanowiących

denta. Także byli prezydenci, zgodnie z artykułem pięćdziesiątym

interes publiczny – zgodnie z artykułem osiemdziesiątym drugim

dziewiątym Konstytucji, stają się senatori a vita. Trzystu dziewięciu

Konstytucji. W tym celu „powołuje spośród swoich członków komisję

z nich wybieranych jest w dwudziestu wielomandatowych okręgach

tworzoną w sposób odzwierciedlający proporcje siły poszczególnych

wyborczych, których granice pokrywają się z granicami włoskich

grup parlamentarnych”, która ma takie same uprawnienia i ograni-

regionów. Pozostałych sześciu senatorów wybieranych jest przez

czenia jak władza sądownicza. Do Izby Deputowanych oraz Senatu

Włochów mieszkających poza granicami Republiki. Region Valle

należy rozpatrywanie sprawozdań z kontroli wykonania budżetu

d’Aosta wybiera jednego senatora, Molise dwóch, a pozostałe re-

zaprezentowanych przez Trybunał Obrachunkowy. Obie izby mają

giony nie mogą mieć mniej niż siedmiu przedstawicieli w Senacie.

prawo zgłaszania interpelacji oraz formułowania zapytań wobec

Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom od dwudziestego

członków rządu. Zapytania są składane do przewodniczącego da-

piątego roku życia, bierne zaś od czterdziestego roku życia. Progi

nej izby, następnie publikowane i przesyłane do Rady Ministrów.

wyborcze obowiązują na poziomie okręgu i wynoszą osiem procent

Odpowiedzi na zapytania parlamentarzystów zwyczajowo udziela-

dla listy partyjnej i dwadzieścia procent dla listy koalicyjnej, przy

ne są ustnie, choć składający zapytanie może zażądać odpowiedzi

dodatkowym warunku, że poszczególne partie wchodzące w skład

pisemnej. Członkowie stałych komisji parlamentarnych mają także

koalicji muszą zdobyć trzy procenty głosów. Także w wyborach do

szerokie uprawnienia kontrolne i mogą domagać się wszelkich in-

Senatu obowiązuje premia większościowa – zwycięskie w skali regio-

formacji od poszczególnych ministrów. Obie izby wybierają także

nu ugrupowanie automatycznie otrzymuje większość pięćdziesięciu

na wspólnym posiedzeniu pięciu z piętnastu członków Trybunału

pięciu procent głosów. Obecnym przewodniczącym Senatu jest od

Konstytucyjnego.

2013 roku Pietro Grasso, pochodzący z ugrupowania PD (wł. Partito Democratico).

Funkcje Izby Deputowanych i Senatu

Reprezentacja suwerennego ludu Włoski system parlamentarny stanowi przykład bikameralizmu symetrycznego, co oznacza, że obie izby mają zbliżone kompetencje, a

Zgodnie ze zmienionym w 2001 roku artykułem 117 Konstytucji Re-

żadna z części parlamentu nie dominuje. Działający nieprzerwanie od

publiki włoskiej, Parlament dysponuje wyłącznym prawem ustawo-

1861 roku, najpierw jako Izba Deputowanych Królestwa Włoch oraz

dawczym w zakresie najważniejszych zagadnień: polityki zagranicz-

Senat Królestwa Włoch, a od 1947 jako Izba Deputowanych Republiki

nej i stosunków międzynarodowych państwa, imigracji, stosunków

Włoch oraz Senat Republiki Włoch, Parlament włoski jest przykła-

między Republiką a wyznaniami religijnymi, obrony i Siły Zbrojnej,

dem sprawnie działającej instytucji stanowiącej filar niepodległego,

pieniądza, ochrony oszczędności i rynków finansowych, organów

demokratycznego państwa oraz realizuje wszystkie swe funkcje, bę-

państwa i odpowiednich do ich kreowania ordynacji wyborczych,

dąc reprezentacją suwerennego ludu.

wyborów do Parlamentu Europejskiego, ustroju i organizacji admi-

38

■

OLGA ULMAN//

DO_ŚWIAT

ZAMACH

NA PIĄTKOWY WIECZÓR To jak 11 września dla Ameryki – czytam w Internecie. Jeden z najbardziej tragicznych dni w powojennej historii Paryża. Dokonano kilku zamachów terrorystycznych w różnych częściach miasta. Do ataków przyznało się Państwo Islamskie. „Dopóki nie ustaną bombardowania, nie zaznacie spokoju. Będziecie się nawet bać wyjścia na zakupy”. Ale Francja wie, że nie może się bać.

Wprowadzono stan wyjątkowy, zamknięto granice, chwilowo zamknięto instytucje kultury

źródło: lefigaro.fr

I

dzień. Druga w pobliżu bramy H i restauracji fast-food ‘Quick’,

Zaczęło się o 21.17, kiedy piłkarze i kibice, zgromadzeni licz-

na północny-wschód od obudowy. Mecz nie został przerwany.

nie na stadionie Stade de France, gdzie trwał mecz towarzyski

Kilka minut później nastąpił trzeci wybuch, już nie przy samym

pomiędzy Francją a Niemcami, usłyszeli dwa wybuchy. Dwóch

stadionie. Dwie ostatnie eksplozje, poza samymi zamachowca-

zamachowców-samobójców wysadziło się w powietrze w odstę-

mi, nie przyniosły dodatkowych ofiar. Po zakończeniu meczu,

pie kilku minut od siebie. Pierwsza z eksplozji, według francu-

ze względów bezpieczeństwa, stadion nie został ewakuowany.

skiego dziennika L’Equipe, miała miejsce w okolicy wejścia D,

Zarówno kibice, jak i piłkarze dowiadywali się co się stało, po-

we wschodniej części stadionu. Zginął przypadkowy przecho-

zostając wewnątrz obiektu.

39

DO_ŚWIAT

//OLGA ULMAN

„To cud, że było tak mało ofiar. Konkretnie, to co zrobili, poza

RTL Vincent, świadek tamtych wydarzeń. „Wygłosili nam swoje

popełnieniem samobójstwa, nie ma żadnego sensu” – komen-

kazanie, swoją przemowę, tłumacząc, dlaczego tu właśnie są.

tuje dla Le Parisien były szef francuskiego wywiadu, pozostając

Wyjaśnił nam, że to bomby zrzucone w Syrii, pchnęły ich do tego.

anonimowym. Według informacji różnych mediów, zamachowcy

Zabrali nas do sali, w której ranni konali. Wyjaśnili, że to dopiero

chcieli przeprowadzić eksplozje na trybunach stadionu, jednak

początek i że wojna teraz się rozpoczęła. Byli tam w imieniu Pań-

nie zostali na nie wpuszczeni. Zdaniem Wall Street Journal, je-

stwa Islamskiego. Następnie zapytali czy się z nimi zgadzamy.

den z terrorystów dysponował ważnym biletem, jednak podczas

Możecie sobie wyobrazić, jaka cisza wtedy zapanowała” – mówi

kontroli, ochroniarz zauważył u niego kamizelkę z materiałami

Sébastien, który odważył się nawiązać kontakt z terrorystami.

wybuchowymi. Kamikadze miał ją zdetonować, wymykając się w

Co bardziej nieśmiali kiwali głowami, a ci śmielsi odpowiadali

ten sposób służbom kontrolnym. Ta wersja jest sprzeczną w po-

‘tak’. Zamachowcy podali Sébastienowi plik banknotów, pytając

równaniu z francuskim L’Equipe. Według dziennika, obydwaj za-

czy mógłby je spalić. „Chcieli sprawdzić czy pieniądze mają dla

machowcy usiłowali wejść na stadion, ale żaden z nich nie miał

mnie wartość” – tłumaczy dla RTL były zakładnik. Jak twierdzi,

biletu. Mieli pojawić się przed wejściem o godz. 21.05, kiedy mecz

musiał to zrobić. Inni, którzy również przeżyli, potem mu dzię-

już się zaczął i bramy są zamykane, ze względów bezpieczeństwa.

kowali. „To nie tak, żebym uważał się za bohatera. Prawdziwi

„Jeśli chcesz rzezi, możesz to zrobić w momencie wejścia lub wyjścia widzów. Tyle, co wydarzyło się w Paryżu (wokół Stade

bohaterowie zginęli”. „Byłem z kolegą, który poklepał mnie po plecach i powiedział

de France – przyp. autorki) we właściwym tego słowa znaczeniu,

mi, że nie mogę tam zostać. Zrozumiałem w pewnej chwili, że

to tylko ludzie, którzy popełnili samobójstwo” – dodaje były szef

został trafiony kiedy leżał na ziemi. Czekałem na swoją kolej,

francuskiego wywiadu w wypowiedzi dla Le Parisien. Jednak to

czekałem na chwilowy zastój, żeby usłyszeć jak ładują karabiny

co „nie udało się” zamachowcom-samobójcom spod Stade de

i wykorzystać ten moment po to, by wstać, biec, przejść przez

France, dopełniło się wkrótce na ulicach Paryża.

ciała martwe lub nie...”. Vincent wybiegł z sali Bataclan, nie oglądając się za siebie. „Biegłem tak daleko, jak tylko mogłem. Nie

II

próbowałem grać bohatera, zostać i ratować innym życie. Ochro-

Zamach w piątkowy wieczór, to także zamach na piątkowy wie-

niłem własną skórę, to jest ludzki instynkt. Wszyscy mówią mi,

czór. Paryżanie po zakończonym tygodniu pracy siedzieli w ba-

że dobrze zrobiłem. Byli tacy, którzy zostali, byli ranni. Miałem

rach, kafejkach, restauracjach, wykorzystując czas na rozmowę

ogromne szczęście”. W sali Bataclan zginęło 89 osób.

ze znajomymi. Zadawali pytania, opowiadali anegdoty, śmiali się, jednocześnie posilając się kulinarnymi specjałami i popijając

***

trunki. Nic nie zapowiadało najgorszego, które w czarnym sea-

Już następnego dnia po zamachach przed salą koncertową Ba-

cie z belgijską rejestracją przywiozło ze sobą trzech mężczyzn.

taclan, zasiadł przed fortepianem niemiecki pianista. W miej-

Wystarczyło im mniej niż dwadzieścia minut na to, aby trotuary

scu największego dramatu w piątkowy wieczór, ku wzruszeniu

wypełnione okrągłymi małymi stolikami i składanymi krzesłami,

wszystkich odegrał utwór Johna Lennona „Imagine”. Przyjechał

zamienić wkrótce w miejsca pamięci, gdzie będą składane kwiaty.

do Paryża specjalnie z Niemiec, tłumacząc, że informacje o za-

Była godzina 21.25. Bar ‘Le Carillon’ i restauracja ‘Le Petit Cam-

machu mocno nim wstrząsnęły i nie mógł pozostać obojętny. Na

bodge’ były tuż na przeciwko siebie. Zamachowcy otworzyli

fortepianie wymalowaną miał pacyfkę, przypominającą kształ-

ogień do klientów obu lokali. 15 ofiar śmiertelnych. 21.32. Blisko

tem wieżę Eiffla, która stała się dla wielu symbolem tragicznych

placu Republiki w strzelaninie zginęło 5 osób. 21.36. Strzały w

wydarzeń.

restauracji ‘La Belle Équipe’. Ginie 19 osób. 21.40. Jeden z terrorystów na ulicy detonuje swój pas z ładunkami wybuchowymi.

Przypadkowy przechodzień zostaje ciężko ranny.

Podobnie jak inne instytucje kultury, które zostały zamknięte na wieść o zamachach, Bataclan otworzy na nowo swoje drzwi. „Oczywiście, ryzyko na poziomie zera nie istnieje, lecz zostały podjęte wszelkie środki, aby zapewnić bezpieczeństwo obywa-

III

teli w miejscach publicznych. Dokładamy wszelkich starań, by

W sali koncertowej Bataclan trwał koncert zespołu Eagles of De-

każdy czuł się swobodnie” – zapewnia Bruno Julliard, pierwszy

ath Metal, kiedy zamachowcy uzbrojeni w kałasznikowy wtar-

zastępca mera Paryża ds. kultury, w rozmowie dla L’Express.

gnęli do budynku i otworzyli ogień do ludzi. Zaczęli na ślepo strzelać do tłumu. „Wszyscy leżeliśmy na ziemi, światła zapa-

***

liły się ponownie. Słychać było pierwsze krzyki, zdaliśmy sobie

Jest poniedziałek 16 listopada w samo południe. Pociąg metra

sprawę, że to poważne. Czekaliśmy leżąc na ziemi, na szczęście

stoi na stacji dłużej niż zazwyczaj i słychać komunikat o uczcze-

byliśmy oddaleni od miejsca, gdzie się pojawili” – opowiada

niu pamięci ofiar piątkowych zamachów. W tramwaju czarno-

40

Paryż traci również na atrakcyjności, wiec cierpi także turystyka

źródło: lefigaro.fr

skóry mężczyzna podniesionym głosem oskarża Francuzów o

centrów handlowych, gdzie wprowadzono nowe zasady i na

tchórzostwo, deklarując przy tym, że sam mógłby przeprowadzić

wejściu ochroniarze sprawdzają torebki. Zaobserwowano jed-

jakiś zamach, gdziekolwiek by zechciał. Jednak jest nieszkodliwy,

nak wzrost w sprzedaży internetowej, która pozwala uniknąć

więc wszyscy pasażerowie udają, że go nie widzą.

zatłoczonych przestrzeni sklepowych. Paryż traci również na

Kilka dni po zamachach widać gdzieniegdzie grupy wojsko-

atrakcyjności, więc cierpi także turystyka. Przyjezdni z zagranicy

wych. Ubrani w moro, na głowach mają berety w kolorze czer-

masowo odwołują swoje hotelowe rezerwacje. Podobnie Francuzi

wonego wina, na nogach czarne buty, a w rękach dzierżą ciężką

spoza stolicy, którzy rezygnują ze swoich weekendowych planów

broń. Przemieszczają się w grupach sześcioosobowych, jeden za

pod wieżą Eiffla. Pod znakiem zapytania stoi Euro 2016. Organi-

drugim, regularnie rozglądając się na boki. Niewiele mówią, a

zator imprezy Jacques Lambert, w wypowiedzi dla maxifoot.fr,

jeśli już im się zdarzy, to nie ucinają sobie długich pogawędek.

nie wyklucza możliwości anulowania zawodów. „Ten problem

Trudno się przyzwyczaić do ich widoku, i wydaje się, że oni też

przekracza, jak dotąd, moje kompetencje jako organizatora ope-

czują się nie na miejscu. To pierwsza widoczna konsekwencja

racyjnego. Ale jasne jest, że dla UEFA i dla Francji, jest to decyzja,

tragicznych wydarzeń w Paryżu, ale będą też kolejne. W grudniu

która ma wiele konsekwencji. Wszystko jest możliwe, wszystko

policja zyska prawo do ciągłego noszenia broni podczas stanu

jest do przemyślenia. Ale to byłoby uznanie, że ci, którzy nas

wyjątkowego. Obecnie policjanci nie mogą mieć przy sobie broni

zaatakowali, osiągnęli swój cel” – ocenia Lambert.

poza czasem służby, z wyjątkiem powrotu do domu i drogi na komisariat. Nowy przywilej będzie dobrowolny. W przypadku

***

podjęcia interwencji, funkcjonariusze będą musieli przeprowa-

Internauci podjęli inicjatywę, w której dzielą się na twitterze

dzić minimum jedną serię strzałów ostrzegawczych oraz poin-

swoimi najlepszymi wspomnieniami z sali Bataclan - #Mon-

formować przełożonych o swoim działaniu.

PlusBeauSouvenirDuBataclan. Niektórzy przypominają koncerty, które szczególnie zapadły im w pamięć: „Koncert-niespodzianka

***

Prince’a trwający aż do świtu. To już 16 lat. Dzień za dniem”,

Wprowadzono stan wyjątkowy, zamknięto granice, chwilowo

napisał sebmusset. Dla innych taki wyjątkowy dzień ma dopiero

zamknięto instytucje kultury, ale Francja i Paryż żyją dalej. Z

nadejść. „To będzie niewątpliwie jeden z przyszłych koncertów,

pewnością inaczej, bo jest miesiąc do świąt Bożego Narodzenia,

jakie zorganizuję z ludźmi których kocham”, zaanonsował w

a przedświątecznej bieganiny nie widać. Spadła też sprzedaż w

sieci Anthony Lapoire.

■

sklepach odzieżowych i obrót w restauracjach. Ludzie unikają

41

SPIS TREŚCI DO _PERSPEKTYWY I OPINIE

//AGATA KRUK

POWSTANIE WARSZAWSKIE 2015

Ruszyli. Patrioci z całej ojczyzny. Prawdziwi Polacy. Z flagą i sztandarem, z krzyżem lub racą. Przeszli ulicami stolicy. Zamanifestowali: „Polska dla Polaków, Polacy dla Polski”. Byli jednak tacy, którzy później zapytali: tak wygląda dziś polski patriotyzm?

Patriotyzm przejawiający się w walce o kraj, dziś nie znajduje już odzwierciedlenia w rzeczywistości

źródło: zakazanefakty.pl

W dzisiejszych czasach bardzo trudno o sformułowanie definicji patriotyzmu. Jedni upatrują go w gotowości do podjęcia walki o ojczyznę w sytuacji zagrożenia, inni w aktywnym uczestniczeniu w życiu publicznym. Są i tacy, którym współczesny patriotyzm kojarzy się z meczem piłki nożnej i wspieraniu „naszych”. Kim zatem jest polski patriota?

Polska niepodległa

miano nie zasługują. Patriotyzm przejawiający się w walce o kraj, dziś nie znajduje już odzwierciedlenia w rzeczywistości, a jeśli odnosimy go właśnie do takich kategorii, przestajemy rozumieć jego realne znaczenie w czasach, których przyszło nam żyć.

Polska solidarna Pokolenie naszych dziadków i rodziców posiadało swój dziejowy

To właśnie z perspektywy doświadczeń naszych przodków często

cel w postaci obalenia komunizmu, odzyskania suwerenności

definiujemy patriotyzm. Polska martyrologia, przelewanie krwi

Polski. Ludzie jednoczyli się, maszerując razem przez ulice, prze-

za ojczyznę, walka o niepodległość, czy to nie nasze pierwsze skojarzenia? W dalszym ciągu patrzymy na patriotyzm jako akt poświęcenia, postawienie dobra narodu ponad partykularny interes, heroizm za najwyższą cenę. Jednak wojny dziś już nie ma,

zwyciężając impas, walcząc o sen wolności. O co mogłoby dziś zabiegać młode pokolenie Polaków? Czy to nie wspólny narodowy cel definiuje poniekąd pojęcie patriotyzmu? Wydaje się, że

zaborów również, Polska istnieje. Romantyczny mit przetrwał,

współcześnie brakuje nam poczucia tożsamości. Nie potrafimy

każdy z nas uczył się go w szkole i niejeden nosi go w sercu, ale

określić, co dziś wspólnie moglibyśmy zrobić dla swojego kraju.

czy pozostając przy tej definicji potrafimy dziś jeszcze określić

Oczekujemy raczej, że to kraj uczyni coś na naszą rzecz. I nie

wymiar naszej polskości? W XXI wieku człowiek często przegry-

jest to wcale błędne rozumowanie, brakuje w nim jedynie pier-

wa z niepewnością, uparcie szuka odpowiedzi na nurtujące go

wiastka przynależności i odpowiedzialności za to, co polskie. My,

pytania, bo to one dają mu poczucie bezpieczeństwa i pozwalają budować własną tożsamość. Nie brakuje dziś debat dotyczących sytuacji polskich obywateli, ale istnieje problem w tym, jak definiować ich patriotyzm. Nie wiemy, w jaki sposób go postrzegać,

młodzi, chcemy, aby kraj dawał nam poczucie bezpieczeństwa, możliwość rozwoju i realizacji naszych pragnień. Tymczasem sami pozostajemy raczej z boku, nasz indywidualizm bierze

ani jak sobie z nim radzić, przez co rodzą się podziały, na tych,

górę nad tym, co wspólne, gdyż nie potrafimy zjednoczyć się

którzy prawdziwymi Polakami są, oraz na tych, którzy na to

dla konkretnego celu; może nie potrafimy tego zrobić, a może

42

nam się nie chce. Niekiedy przegrywamy także z kompleksem,

wiać o polityce? Często dajemy się ponieść żarliwej dyskusji, bo

bo to, co polskie kojarzy nam się z czymś podrzędnej kategorii,

to, co polskie nie jest nam obojętne. Odnosimy się do historycz-

z czymś gorszym od tego, co spotykamy na zachodzie, z czymś

nych wydarzeń, uznajemy dziedzictwo narodowych bohaterów,

od czego chcemy się zdystansować, a to jest już zaprzeczenie

ponieważ podświadomie czujemy więź, jaka łączy nas z ojczyzną.

patriotyzmu. I z pewnością nie przyczynia się to do budowania

Często narzekamy, popadamy w pesymizm i melancholię, ale

postaw, które moglibyśmy dziś uznać za warte naśladowania.

też dążymy do tego, aby to, co polskie, miało dziś znaczenie w

Często jest nam po prostu łatwiej na to, co polskie narzekać, niż

świecie. Musimy uświadomić sobie, że bycie patriotą obecnie to

to co polskie docenić. Tymczasem może cel, jaki powinien nas

poszanowanie obowiązującego prawa, zainteresowanie tym, co

dziś jednoczyć, nie musi zostać zarysowany tak wyraźnie, może

publiczne, ale także realne działanie. Polski patriota to człowiek,

jest to po prostu cały szereg celów, ale ich mianownik pozostaje

który potrafi pracować na rzecz swojej społeczności, dbać o to,

wspólny – Polska.

co wspólne, cieszy się z sukcesów Polski, ale też jest w stanie poradzić sobie z jej potknięciami. Polski patriota XXI wieku idzie

Polska podzielona

na wybory i świadomie oddaje swój głos, za granicą otwarcie

Współczesny polski patriota to wyborca partii prawicowych, ka-

mówi o tym skąd pochodzi, a w tramwaju kasuje bilet, nie z oba-

tolik, mieszkaniec średniej wielkości miasta czy może jednak

wy przed kontrolerem, ale z poczucia obowiązku. Przytoczona

człowiek o niesprecyzowanych do końca poglądach, który nie

definicja jest rzecz jasna zlepkiem połączonych ze sobą praw,

wie za kim się opowiada i czuje, że do żadnej z prezentowanej w

obowiązków i postaw, ale czy nie możemy właśnie w takich ka-

mediach grup się nie zalicza? Na pewno to na pozór bezsensow-

tegoriach postrzegać patriotyzmu naszych czasów? Nie przez

ne pytanie skłoniło nas jednak do refleksji i określenia pewnego

pryzmat podziałów, ale raczej perspektywę tego, co wspólne. W

katalogu cech prawdziwego patrioty naszych czasów. Coraz częś-

czasach pokoju dużo łatwiej odejść w indywidualizm, podążać

ciej słyszymy bowiem o tych, którzy działają na rzecz Polski,

za tym, co dyktuje partykularny interes niż potrzeba wspólnoty.

zmieniają jej oblicze i o tych, którzy żerują na jej zgliszczach.

W dalszym ciągu jako naród potrafimy jednak określić nasze

Patrioci i zdrajcy, ich jest pełno w naszej ojczyźnie. Jesteśmy

mocne cechy, zjednoczyć się dla określonego celu i zbudować

tego tak pewni, że zaczynamy w swoich głowach kreować prze-

poczucie tożsamości. Brakuje jedynie przeświadczenia o tym, że

świadczenie - w narodzie istnieje wróg, którego należy zwalczyć,

codzienna praca, wypełnianie na pozór oczywistych obowiązków,

a czyniąc to, zamanifestować swoją polskość. Istnieją jednak

zaktywizowana postawa, otwartość na potrzeby naszej społecz-

sceptycy takiego pojmowania rzeczywistości. Może postrzeganie

ności w skali mikro oraz tolerancja dla tego, co inne mogą stać

patriotyzmu w kategoriach nieprzystających do realiów epoki

się fundamentem naszego patriotyzmu. Patriotyzm to postawa,

oraz powiązanie go z potrzebą walki bądź skrajnych czy nielubia-

która rodzi się w świadomości i zostaje przekuta w czyny, nie

nych ugrupowań sprawia, że część obywateli z niego rezygnuje.

na chwilę, ale z pełną odpowiedzialnością.

Ruch narodowy, marsze organizowane co roku 11 listopada w stolicy w atmosferze stadionowych zamieszek czy środowisko

Polska 2015

skrajnej prawicy upatrujące polskość w silnym przywiązaniu do

11 listopada 2015. Warszawa, Kraków, Wrocław, Gdańsk, Lublin

wiary katolickiej, tradycji oraz sylwetek swoich przywódców,

i można tak wyliczać, niemal w nieskończoność. Nie brakowało

zrodziły wprawdzie pewną koncepcję współczesnego patrioty-

narodowców, nie zabrakło obrońców krzyża, nie zabrakło po-

zmu, jednak nie dla każdego. Czy patriotyzm powinien bowiem

gromców stadionów, ale nie brakowało też rodzin z dziećmi, stu-

budować swoją siłę na podziale narodu? Z pewnością nie. Trud-

dentów, przedstawicieli większości grup zawodowych. Niektórzy

no zatem dziwić się, że dziś coraz częściej mówiąc „prawdziwy

maszerowali z hymnem na ustach i powiewającym sztandarem,

Polak”, czy „prawdziwy patriota” stosujemy ironię i nie chcemy,

inni z flagą namalowaną na twarzy biegli w maratonie. Jedni

aby te określenia zostały przypisane do nas samych.

odwiedzali muzea, inni z miską chipsów oglądali w telewizji relację z tego, jak celebrujemy kolejną rocznicę, jak manifestujemy

Polska zagubiona

nasz patriotyzm. Byli też tacy, którzy na Facebook’u oznaczyli

W jakich sytuacjach współcześnie potrafimy zamanifestować

się jako ci, którzy w jakiś sposób „świętują Dzień Niepodległo-

swój patriotyzm, powiedzieć o tym skąd pochodzimy, poczuć

ści”. Bo patriotyzm wyrażamy dziś tak jak potrafimy. Nie sposób

narodową dumę, wziąć odpowiedzialność za swój kraj? Okolicz-

sformułować wiążącej definicji i skonstruować jednej odpowiedzi

ności jest naprawdę wiele, musimy po prostu zdać sobie z tego

na to, jak powinien on wyglądać obecnie. Ważne jednak, aby w

sprawę. Nasz patriotyzm doznał przeobrażenia, dostosował się

„Polsce dla Polaków” znalazło się miejsce dla każdego, kto potrafi

do realiów XXI wieku, nie oznacza to wcale, że go nie ma, znik-

uszanować wyznawane w niej wartości, a „Polacy dla Polski”

nął, bądź też zmienił się na gorsze. Który Polak nie lubi rozma-

działali na co dzień, nie od święta.

■

43

SPIS TREŚCI DO _PERSPEKTYWY I OPINIE

//KRZYSZTOF MALAKA

SPRAWA (PRAWA) ŁASKI

Niektórzy twierdzą, że Andrzej Duda postanowił chronić partyjnego kolegę obawiając się prawomocnego wyroku skazującego źródło: pap.pl

W ostatnim czasie w mediach i społeczeństwie zrobiło się głośno na temat uprawnienia Prezydenta do ułaskawienia z w związku z ułaskawieniem przez Pana Prezydenta Andrzeja Dudę Mariusza Kamińskiego. Opinie wśród ludzi są podzielone niektórzy uważają że postąpił słusznie, bowiem konstytucja daje prezydentowi takie uprawnienie, ale inni twierdzą, że Andrzej Duda postanowił chronić partyjnego kolegę, obawiając się prawomocnego wyroku skazującego. Niektórzy nawet sugerują, aby odebrać prezydentowi prawo łaski, ponieważ stosuje je niezgodnie z prawem bądź wbrew obyczajowi. Ile osób, tyle opinii, ocena zależy od tego, kto w sprawie zabiera głos.

Postanowiłem przyjrzeć się sprawie ułaskawień bliżej. Po raz pierwszy instytucja prawa łaski została ukształtowana w konstytucji marcowej. W myśl artykułu 47. głowie państwa przysługiwało prawo darowania kary oraz darowania skutków zasądzenia karno-sądowego w poszczególnych wypadkach. W konstytucji kwietniowej w artykule 69. prezydent mógł aktem łaski darować lub złagodzić skazanemu karę, wymierzoną prawomocnym wyrokiem. W dzisiejszych czasach w myśl artykułu 139. konstytucji z 1997 roku, który stanowi: „Prezydent Rzeczypospolitej stosuje prawo łaski. Prawa łaski nie stosuje się do osób skazanych przez Trybunał Stanu".

Problem z tym przepisem polega na interpretacji i sporem w doktrynie, gdyż brak szerszych ustawowych rozporządzeń dotyczących prawa łaski. Przepis można interpretować z historycznego punktu widzenia odwołując się do kultury prawa polskiego i konstytucji marcowej oraz kwietniowej. Akty łaski mają postać darowania orzeczonej kary oraz darowania konsekwencji skazania. Ułaskawienie uważane jest zwyczajowo za uprawnienie głowy państwa. Prezydent, stosując je, nie uczestniczy w wymiarze sprawiedliwości, lecz „okazuje skazanemu miłosierdzie”.

44

W polityce reprezentowane jest stanowisko, że prezydent nie powinien być w żaden sposób ograniczony w możliwości stosowania prawa łaski. Kompetencja ta jest indywidualnym uprawnieniem prezydenta i z tego powodu jej realizacja nie powinna podlegać kontroli. Jedyna odpowiedzialność jakiej podlega prezydent to ta przed opinią publiczną wyrażaną w wyborach powszechnych. Z powyższego wynika że, prezydenta stosującego prawo łaski nie wiążą żadne przepisy określające przesłanki tego aktu, który to nie wymaga nawet uzasadnienia, jest to równoznaczne ze swobodą oceny prezydenta danego przypadku.

Najbardziej znane i kontrowersyjne zastosowania prawa łaski poprzednich głów państwa to między innymi sprawa Andrzeja Z. „Słowika”, ułaskawionego przez Lecha Wałęsę, jednego z bossów mafii pruszkowskiej. Aleksander Kwaśniewski natomiast wykorzystał swoje uprawnienia uwalniając od odbywania kary Petera Vogla, skazanego za morderstwo na tle rabunkowym, a także Zbigniewa Sobotkę powiązanego z aferą starachowicką. Lech Kaczyński ułaskawił Adama S. skazanego za wyłudzenie z PFRON 120 tys. zł, a także braci Winków, którzy dopuścili się linczu we Włodowie.

Poprzedni prezydenci RP, mimo iż korzystali z ułaskawień, nigdy nie zastosowali go do nieprawomocnych wyroków, chodź konstytucja tego nie zabraniała, bowiem przyjmuje się również ułaskawienie w postaci abolicji indywidualnej. Nie będzie więc chyba niczym szczególnym żądanie, żeby przepisy regulujące tę instytucję były jasne, przejrzyste i precyzyjne do granic możliwości. Dzięki temu zwykły Kowalski, który złoży wniosek do prezydenta, będzie wiedział, czy i kiedy może liczyć na akt łaski. Gdyby w ostatniej głośnej sprawie byłego szefa CBA wszystko było jasne, społeczeństwo przez kilka dni nie żyłoby „aferą ułaskawieniową". ■

WIKTOR HUNEK//

DO_PERSPEKTYWY I OPINIE

W wielu z nas pewne tematy ze sfery dyskursu publicznego nastrajają wyjątkowo emocjonalnie. Sprawa aborcji, in vitro, czy związków osób tej samej płci to medialna trójca kontrowersji. Czy jednak zastanawialiśmy się nad tym, co powoduje w nas ocenę moralną tychże kwestii? Z pomocą przychodzi nam psycholog społeczny Jonathan Haidt.

SŁOŃ NASZ POWSZEDNI

Cała historia refleksji nad etyką i moralnością zdominowana jest przez paradygmat, że to rozum powinien panować nad uczuciami źródło: ecosystems.us

W książce „Prawy umysł” Jonathan Haidt pragnie przekazać nam

moralnej. Działając w paradygmacie racjonalistycznym, wyniki

pewną nieuświadomioną prawdę, kształtującą, wbrew pozorom,

badań potwierdzały ich założenia, że człowiek uczy się samo-

nasze postrzeganie rzeczywistości społecznej. Mianowicie wielu

dzielnie, poprzez interakcję z innymi ludźmi, które zachowania

myślicieli, którzy zastanawiali się nad kondycją moralną czło-

są moralne, a które nie. Innymi słowy, wniosek sprowadzał się

wieka, wychodziło z prostego założenia, że człowiek jest istotą

do stwierdzenia, że człowiek podejmuje wartościowanie moralne

rozumną. Na przestrzeni stuleci idea ta była rozwijana, konfron-

na postawie racjonalnej analizy zdarzeń. Jonathan Haidt jednak

towana z innymi, ale zasadniczy jej rdzeń przedostał się z filozofii

uważał, że nie jest to pełne rozwiązanie problemu.

do nauki, w tym psychologii, a także do świadomości społecznej.

Naukowcy, którzy zajmowali się rozwojem funkcji poznawczych

Serce i rozum

w poszczególnych etapach rozwoju człowieka, usiłowali odpo-

Przeprowadził szereg szeroko zakrojonych badań, w tym kon-

wiedzieć na pytanie, w jaki sposób powstaje zdolność do oceny

centrując się na różnicach kulturowych w odmiennych społe-

45

SPIS TREŚCI DO _PERSPEKTYWY I OPINIE

//WIKTOR HUNEK

czeństwach na świecie, i wynik, który otrzymał po szczegółowej

Po co nam intuicje moralne?

analizie danych, znacząco różnił się od przodującego wówczas

Racjonaliści uważają, że byłoby o wiele lepiej, gdybyśmy zawsze

trendu w psychologii. Otóż według niego pierwszeństwo w po-

posługiwali się rozumem, a już zdecydowanie w kwestii etyki.

dejmowaniu decyzji moralnych nie odgrywa rozum, jak zwykło

Nie można się bardziej mylić. Cała historia refleksji nad etyką i

się przyjmować, a intuicje moralne, bazujące na emocjach. Co

moralnością, która w naszej europejskiej kulturze sięga czasów

przez to możemy rozumieć? Haidt posługuje się analogią słonia i

grecko-rzymskiego antyku, a potem powraca w kolejnych epo-

jeźdźca. Słoń, czyli wielkie, ociężałe zwierzę, pierwsze reaguje na

kach, zdominowana jest przez paradygmat, że to rozum powinien

bodźce – to nasza intuicja moralna. Jeździec – nasza świadoma

panować nad uczuciami. Jak wykazaliśmy wcześniej, w obrębie

część umysłu – może tylko w ograniczony sposób wpłynąć na

dziedziny opisowej, „jak jest”, teza ta jest nieprawdziwa. Tym-

tego słonia, a w większości przypadków może jedynie korygować

czasem i w refleksji normatywnej, „jak być powinno”, zdaje się

kierunek już przez to zwierzę obrany. W człowieku bez udziału

być nie tylko sprzeczna z faktami, ale również niebezpieczna.

świadomości najpierw powstaje opinia moralna o jakiejś kwestii,

Haidt przytacza badania prowadzone nad psychopatami, czyli

a dopiero potem rozum wytwarza ad hoc argumenty, których

ludźmi pozbawionymi empatii. Nie potrafią oni zrozumieć sta-

zadaniem jest poprzeć dane stanowisko. Szczególnie widoczne

nów psychicznych innych ludzi, a także sposób podejmowania

to jest w sytuacjach, gdzie badany musiał wypowiedzieć swoją

przez nich decyzji jest pozbawiony wpływu emocji. Części mózgu

opinię o zdarzeniu, w którym sprawca łamał panujące tabu, ale

odpowiedzialne za emocje są u nich miej zaangażowane w proces

na osobności i bez konsekwencji dla innych, np. stosunek sek-

decyzyjny niż u przeciętnego człowieka. Są zatem wzorcowym

sualny dorosłego rodzeństwa po zastosowaniu wszelkich możli-

modelem racjonalnego człowieka… ale też popełniają zdecydowa-

wych środków antykoncepcyjnych. Dla części badanych było to

ną większość najbardziej okrutnych zbrodni.

niemoralne, chociaż nie potrafili odnaleźć punktu początkowego swojego rozumowania.

Konserwatyści vs progresywiści Jakie znaczenie ma dla nas, politologów, obserwacja poczynio-

Kubki smakowe moralności

na przez Jonathana Haidta? Przede wszystkim możemy lepiej

To jednak nie wyczerpuje całej

otaczającą nas rzeczywistość spo-

sprawy. Haidt wyróżnił pięć pod-

rów moralnych. Człowiek, który

stawowych filarów naszej mo-

jest świadomy istnienia nie tylko

ralności: troska, sprawiedliwość, lojalność, autorytet i świętość.

W zależności od tego, które fundamenty mają przewodnią rolę w naszej podświadomości, wypadkowa wytwarza odpowiednie

Jak mówi sam Haidt, nie interesuje go to, czym moralność jest, ale jakie spełnia funkcje.

własnego „słonia”, nie będzie pochopnie wydawał ocen nt. kondycji moralnej innych ludzi. Wbrew pozorom nasi oponenci mają odmienne stanowisko od naszego nie dlatego, że są głupi, wredni

intuicje moralne, a w kontekście

lub cyniczni, ale wiąże się to z

całego społeczeństwa, systemy

czymś, co jest od nich niezależne,

etyczne. Nawet to, jakie poglądy

z ich podświadomością. W takim

polityczne wyznajemy, jest mocno skorelowane z tym, jakie filary

przypadku również wpływ na zmianę postaw musi koncentrować

są akcentowane przez naszego „słonia”. Ludzie o orientacji lewi-

się na innych, niż czysto racjonalnych próbach perswazji. Kiero-

cowej kładą większy nacisk na troskę niż konserwatyści, którzy

wać musimy się do słonia, a nie do jeźdźca. W takim przypadku o

większą wagę przywiązują do zasad lojalności, autorytetu i świę-

wiele bardziej pomocne jest najpierw zdobycie zaufania, stworze-

tości. Jest pewna grupa ludzi, która jednak wyłamuje się z takiego

nie emocjonalnej więzi, a nie uderzanie tępym obuchem racjonal-

podziału, są nimi libertarianie. Dlatego też Haidt dodał nowy filar

nych argumentów, które i może są faktycznie prawdziwe, ale na

– wolność, ale zaznaczając przy tym, że tak naprawdę dzieli się

człowieka, jako istotę emocjonalną, nieskuteczne. W Polsce nie-

ona na dwa rozumienia: w sposób indywidualistyczny, czyli wol-

dawno wybuchł, powracający jak bumerang, spór, który można

ności negatywnej, oraz wolności pozytywnej, jako wolności szans.

w największym skrócie przedstawić jako walkę osób zorientowa-

Dla lepszego zobrazowania posługuje się on metaforą kuchni. Na

nych na wartości religijne, obyczajowe z osobami, które stawiają

całym świecie różne kultury wytworzyły specyficzne połączenia

na piedestał wolność słowa, nawet tego obrazoburczego. W tle zaś

smaków, dając tym samym początek odpowiednim daniom. Tak

finansowanie z budżetu teatru, który wystawia kontrowersyjną

samo społeczeństwa te, bazując na kilku podstawowych filarach

sztukę, w której występuje para aktorów pornograficznych, po-

zmysłu moralnego, wykoncypowały, na zasadzie wielowiekowej

noć odgrywających na scenie stosunek seksualny. Bez znajomości

tradycji i dopasowania do otaczający warunków środowiskowych,

biologicznych podstaw tworzenia się zasad moralnych, możemy

takie modele zachowania zgodnego z panującymi zasadami, które

popaść w niekończącą się wojnę ideologiczną, gdzie obie strony

umożliwiały w najlepszym stopniu przetrwanie wspólnoty i jej

okopią się na swoich pozycjach. Tymczasem po głębszej refleksji

harmonijny rozwój. Jak mówi sam Haidt, nie interesuje go to,

można zaważyć, że racjonalne argumenty oby stanowisk nie mają

czym moralność jest, ale jakie spełnia funkcje.

szans trafić do swoich oponentów, gdyż to nie racjonalność ich ku zajmowaniu danych opinii pchnęła.

46

■

MICHAŁ KUĆ//

DO_EKONOMIA

W Szwecji gotówka już praktycznie nie istnieje

źródło: realsuccess.net

GOTÓWKA DO LIKWIDACJI?

Potrafisz wyobrazić sobie świat bez gotówki? Wszelakie usługi, transakcje opłacane wyłącznie za pośrednictwem banków. Koniec z portfelami wypchanymi drobniakami. Nigdy więcej wypłat z bankomatów. Brzmi niczym daleka wizja przyszłości z utworu science fiction? Nic bardziej mylnego.

Zachodnia cywilizacja wykazuje coraz większe tendencje do płat-

się koncepcja znalezienia ekwiwalentu, który pozwoliłby zastą-

ności bezgotówkowych. Nie można się temu dziwić, wszak znacz-

pić transakcje wymienne. Jako że złoto pojmowane było za war-

nie wygodniej przyłożyć plastik do terminalu, zamiast bawić się

tościowe, surowiec ten stał się pierwszym w naszych dziejach

w wybieranie drobnych i wydawanie reszty. W codziennym biegu

pieniądzem. Obawy przed kradzieżą stworzyły potrzebę depono-

w zasadzie nie ma na to miejsca. Koncepcja zlikwidowania pie-

wania. W ten sposób powstali odpowiednicy dzisiejszych bankie-

niądza w fizycznej postaci utożsamiana jest przez większość z

rów, którzy wypisywali dokument potwierdzający zdeponowaną

rozwojem cywilizacji. Jest to z grubsza odpowiednie powiązanie.

konkretną ilość złota. Tak oto wykreowano pierwsze papierowe

Za tym procesem kryje się jednak wiele haczyków, niełatwych w

pieniądze, mające oparcie w złocie. Posługiwanie się kwitami

dostrzeżeniu bez głębszego poznania problemu.

było wygodniejsze, dlatego nie było potrzeby wypłacania zdepo-

Długi proces

życzek na złoto, którego nie posiadali. Ilość kwitów nieustannie

Powstawanie pieniądza w obecnie znanej formie było sukcesyw-

się zwiększała. Skutkiem był spadek wartości środka płatniczego

nie dokonującym się na przestrzeni wieków procesem. Kiedy mię-

zwany inflacją. Za tą samą ilość można było kupić mniej niż

dzyludzka wymiana dóbr zaczęła sprawiać problemy, pojawiła

przedtem, wszak liczba złota zgromadzonego w skarbcu pozo-

nowanego pieniądza. Wykorzystali to bankierzy, udzielając po-

47

SPIS TREŚCI DO _EKONOMIA

//MICHAŁ KUĆ

stawała ta sama. Wzbogacały się jednak na tym banki poprzez

światowe waluty stały się zwykłymi środkami płatniczymi, uży-

pożyczanie na odsetki. Problem pojawiał się jednak, kiedy więk-

wanymi z prawnego nakazu rządu.

sza część postanowiła wybrać zgromadzone środki, dowiadując się, że skarbiec jest niewypłacalny. Dochodziło wtedy do upadku „banku”. Bankierów czekał zaś smutny koniec.

Pieniądz w czasach współczesnych Dzisiejsze pieniądze nazywa się fiducjarnymi. Produkowane są przez bank centralny, oparte na generowaniu długu i zaufa-

System waluty złotej

niu społeczeństwa. Oznacza to, że nie mają żadnej gwarancji

Zasada parytetu złota została wprowadzona w XIX wieku. Pole-

w dobrach materialnych. Ich wartość bardzo szybko może ulec

gała na tym, że pewnej jednostce pieniądza przyporządkowano

dewaluacji. Sam w sobie banknot nie ma już wartości. Jeszcze

konkretną ilość złota. System ten funkcjonował w latach 1870

nie tak dawno sama jego definicja oznaczała „pieniądz papie-

– 1914. Polegał na utrzymywaniu przez bank centralny rezerwy

rowy emitowany przez bank, poświadczający posiadanie przez

złota i walut wymienialnych na złoto w stałej proporcji do ilości

okaziciela pewnej wartości”. Banknoty emitowane przez banki

wyemitowanego pieniądza. Charakteryzował się dużą stabilnoś-

centralne są w rzeczywistości biletami skarbowymi. Za prawdzi-

cią na rynku wewnętrznym oraz międzynarodowym. Zapewniał

we pieniądze można uznać metale szlachetne, ropę, wodę i inne

równowagę płatniczą państw. Cena złota w tamtych czasach nie

surowce, które mają konkretną i stałą dla człowieka wartość.

ulegała dużym wahaniom. Jeśli miała miejsce, wynikała z odpływu kruszcu do innych gospodarek lub odkrycia nowych złóż.

Likwidacja gotówki Wartość pieniędzy ulega zmianie, kiedy kreowane są przez banki

Odejście od parytetu złota

w celu udzielenia kredytów zgodnie z zasadą systemu rezerw

Pierwsza Wojna Światowa zmieniła większość gospodarek

cząstkowych. Wymaga to niekiedy uruchomienia pras drukar-

państw europejskich, które przestawiły się na cele militarne.

skich w celu dodrukowania środków płatniczych. Znacznie uła-

Skutkowało to ograniczeniem wolnego rynku, zaniechaniem

twiłoby proces ten przejście na zapis pieniądza wyłącznie w for-

funkcjonowania mechanizmów polityki pieniężnej oraz uru-

mie elektronicznej. W niektórych krajach koncepcja całkowitego

chomieniem interwencjonizmu państwowego. System „złotego

wyeliminowania gotówki jest na bardzo zaawansowanym etapie.

pieniądza” został porzucony prawie przez wszystkie państwa w

W Szwecji gotówka już praktycznie nie istnieje. Bankomaty są

roku 1914. Druga Wojna Światowa miała wpływ na wzbogacenie

sukcesywnie usuwane, a posiadacze gotówki bywają uważani za

gospodarki Stanów Zjednoczonych. Wciągnięte w Wojnę europej-

podejrzanych. Jeśli używasz jej zbyt dużo, możesz być rozważany

skie państwa sprowadzały wiele artykułów z Ameryki, wymie-

jako przestępca lub terrorysta. Taki proces bez wątpienia za-

niając je na złoto. Efektem tego było posiadanie przez USA pod

chodzi również u nas. Istnieją przecież operacje, które możemy

koniec wojny 2/3 całego złota używanego w ówczesnym świecie.

wykonać już tylko w formie przelewu.

System finansowy oparty na złocie nie mógł już dłużej funkcjo-

Niektórzy twierdzą, że likwidacja gotówki wpłynęłaby po-

nować, ponieważ prawie całe zasoby były w rękach Amerykanów.

zytywnie na nasze życie. Zmniejszyłoby to koszty obsługi dru-

W 1944 roku doszło w amerykańskiej miejscowości Bretton

kowania, wypłacania i niszczenia pieniędzy. Ponadto doszłoby

Woods do wielkiego spotkania ekonomistów i przedstawicieli

do likwidacji szarej strefy. Bynajmniej jednak nie wpłynęłoby

rządowych w celu ustanowienia nowego systemu finansowego.

to pozytywnie na egzystencję ludzi żyjących wyłącznie z dzia-

Gospodarze dyktowali warunki, posiadając największe rezerwy

łalności w szarej strefie, a także tych, którzy dzięki niej mogą

złota na świecie. Ustalono, że pozostałe waluty zostaną powiąza-

pozwolić sobie na produkty lub usługi, które po opodatkowaniu

ne z dolarem, który będzie miał oparcie na złocie, którego stała

byłyby do nabycia niemożliwe. Ugodziłoby to w bogactwo naro-

cena została ustalona na 35 dolarów za uncję.

dów, ponieważ jak powiedział Adam Smith: Państwo jest bogate

Nie przewidziano jednak limitu drukowania dolara wzglę-

bogactwem swych obywateli.

dem złota. Amerykanie zaczęli produkować coraz więcej dolarów wskutek konfliktu militarnego z Koreą, a później Wietnamem.

Kontrolowane ograniczenie wolności

USA wydały ogromne pieniądze na te wojny. Ponadto dolar ciągle

Pomysł likwidacji pieniędzy w formie obecnie znanej ma pewien

trafiał za granicę w konsekwencji ciągłego importowania towa-

bardzo negatywny dla ludzkości aspekt. Zlikwidowane gotówki

rów. Drukowanie ponad stan posiadanego kruszcu spowodowało

doprowadzi do stanu, w którym każda nasza transakcja będzie

żądania Francuzów zapłaty za towary w złocie. Tą samą drogą

kontrolowana. Rząd oraz banki będą w stanie w każdej chwili

poszły za nimi inne kraje. Wtedy 15 sierpnia 1971 roku prezydent

dowiedzieć się co, gdzie i kiedy kupujemy. Zlikwiduje to przede

Richard Nixon zerwał powiązanie dolara ze złotem. Wszystkie

wszystkim naszą wolność, której namiastkę jeszcze posiadamy.

48

■

DO_FILOZOFIA _KULTURA DO

MATEUSZ GÓRA// MATEUSZ AMBROŻEK//

To od możliwości nieschematycznego myślenia i od jej wcielania w praktykę wywodzi się nasza cywilizacja. Bez tych praktyk nie byłaby możliwa refleksja Sokratesa, Platona, Arystotelesa i wielu innych znamienitych filozofów.

A

FILOZOFI HISTORI

Nasze życie jest jednostajnym ciągiem niejednostajnych wydarzeń, które mają ogromny wpływ na kształtowanie się naszej osobowości źródło: antikforever.com

Niewątpliwie, cała struktura filozofii stanowi „przypisy do Platona”, które wraz z pojawianiem się nowych konstruktów myślowych stanowią częściowe modyfikacje teorii poprzednio zasłyszanych i zakodowanych w ludzkiej pamięci na skutek mechanizmu nabywania kompetencji tychże konstruktów wcielanych w życie przez orędowników danych tez. Wraz z pogłębianiem się danych teorii wytwarzało się poczucie narastającej modyfikacji myśli w kierunku jej nadmiernego opakowania w poszczególne schematy wytworzone przez rzeczywistości i będące jej następstwami w latach późniejszych. Skutkowało to wytworzeniem ludzkiej świadomości człowieka XXI wieku, na którą składa się szereg filozofii, nierzadko sprzecznych ze sobą u samych podstaw. Co ciekawe, ta sprzeczność jest tylko pozorna. Wchodząc głębiej w umysł ludzki stwierdzić możemy, iż sprzeczność nie polega na immanentnej negacji idei i konfrontowaniu jednej myśli z drugą, lecz na selektywnym wyciąganiu pewnego dogmatu, tudzież teorii, i łączeniu ich w odmiennych od siebie kwestiach immanentnego porządku filozoficznego istoty ludzkiej.

Problem a ludzkie skłonności Przyglądając się szerzej temu zjawisku stwierdzimy, że zawiłość poglądowa człowieka oraz jego skomplikowanie w kwestiach społecznych wraz z kolejnymi epokami wzrasta. Nieuchronną konsekwencją przejścia epok jest narastanie i nakładanie się nacechowań filozoficznych, co powoduje, iż do codziennego komunikowania potrzebujemy języka o wiele bardziej wymagającego niż ten, którym posługiwali się choćby nasi przodkowie. Automatycznie dotyczy to także trybu naszego życia i nieustannego pędu za wiedzą, nie zawsze należycie konsumowanych. Efektem tego jest także wzrost scholaryzacji, który zostaje potęgowany postępem cywilizacyjnym i ekonomicznym, który nakazuje ludziom dostosowywać się do ciągle zmieniających się warunków życia.

Niemniej jednak, należy stwierdzić, iż przy całej kompetencji funkcyjności człowieka, ostatnimi czasy zauważalny jest drastyczny zwrot ku pierwotności, przejawiający się w odżywaniu ideologii lewicowych.

Problem leży nie w umiejętnościach człowieka, bo te wielu

49

SPIS TREŚCI DO _FILZOFIA

//MATEUSZ AMBROŻEK

ludzi posiada w stopniu wystarczającym do sprawnego funk-

myśli nieustanne powtarzanie procesów czy też zjawisk niewąt-

cjonowania na co dzień, lecz w braku czynnika dopełniającego

pliwie wysoce refleksyjnych, co do których wnioski są już zazwy-

kwintesencję istnienia filozoficznego człowieka, a którego brak

czaj wyciągnięte bądź też rozwiązania tychże palących kwestii

zaburza możliwość odczytywania sygnałów płynących ze świa-

znajdują się na ukończeniu. Tymczasem, co pokolenie ludzkość

ta zewnętrznego i kodowania w pamięci w celu zapobieżenia

stara się odświeżać dany problem, wychodząc od tych samych

niepożądanym sytuacjom w przyszłości. Co ciekawe, ta siła nie

podwalin, od jakich rozpoczynali nasi przodkowie. I choć w ten

funkcjonuje jedynie na płaszczyźnie społecznej, ponieważ w

sposób przechodzimy kolejne ścieżki rozwoju danej kwestii tak

przypadku jednostkowych doświadczeń, ich siła jest na tyle moc-

samo, jak robiono to wiele lat przed nami, to, o dziwo, zawsze

na i wdzierająca się w naszą pamięć, iż problematyczne sytuacje

ci ludzie potrafią przedstawić to w nieco innej formie. Napisano

kodujemy w swoich umysłach bez zarzutu, niemal automatycz-

już setki tomów na temat przemijania, tymczasem pojawiają

nie i z trwałym skutkiem. Być może wynika to z nadmiernego

się kolejne filmy poruszające tę tematykę i na siłę próbujące

indywidualizmu, typowego dla XXI-wiecznych filozofii, wynika-

wyciągać inne wnioski od tych, do których doszliśmy wspólnie

jącego z tęsknoty za prawdziwym artykułowaniem swoich żądań,

naszym ponadczasowym rozumowaniem.

będących całkowicie zaprzepaszczonymi w okresie PRL-u i teraz

Czyż takie postępowanie nie jest denerwujące? Nie potrafimy

kiełkującymi w umysłach młodych ludzi, mających bezpośrednią

przyjąć danej raz na zawsze wykładni danego problemu. Wszyscy

styczność z pokoleniem żyjącym w państwie komunistycznym.

przecież mamy niejako wbudowaną w siebie cząstkę pozwalającą

Nie jest to jednak indywidualizm ontologiczny w jego pierwotnej

nam dobrowolnie rozróżniać to, co jest dla nas wytłumaczalne

postaci. Ten bowiem charakteryzował się wykrystalizowaniem z

od tego, co dla nas niepojęte. W związku z tym jesteśmy w stanie,

osnowy pewnego celu, do którego dążymy za pomocą obmyślo-

na podstawie naszego rozumu i wspomagających go czynników

nych przez nas środków. Był to zazwyczaj cel niewspółmiernie

stwierdzić, czy w naszym mniemaniu Bóg istnieje czy też nie.

wysoki w porównaniu do pozycji danego człowieka w społeczeń-

Tymczasem co rusz pojawiają się kolejne stanowiska każące wy-

stwie. Ten neoindywidualizm charakteryzuje się samolubnością,

brać nam – wierzysz lub nie. I na siłę próbują udowadniać nam

gnuśnością, nierzadko ignorancją oraz całkowitym zepsuciem

swoją wyższość. Jednak, co najciekawsze, te nowe spojrzenia na

moralnym. Nie ma zatem nic wspólnego z sylwetką Konrada

dobrze znaną nam materię nie starają się odkrywać przed nami

z „Dziadów”, Wertera czy też nawet Wokulskiego. Wyrósł on

nowych tajemnic ludzkiego rozumu, tudzież zmysłu, lecz prezen-

z przywar komunizmu, stanowi ich końcowy efekt oraz podsu-

tują dawne, doskonale nam znane poglądy, owinięte w nowy mo-

mowanie. Osoba zachowująca się w taki sposób jest nastawiona

del przekazu, w pełni zrozumiały dla człowieka współczesnego.

tylko i wyłącznie na swój osobisty zysk; nie myśli natomiast

Tu nie chodzi już tylko o formę, o której pisałem wyżej. Problem

o wspólnym dobru, jakim jest nasz kraj i my, jego obywatele.

dotyczy kwestii samego sedna rzeczy. Niewątpliwie, człowiek

Warto zauważyć, iż taka postawa łączy się ze statusem społecz-

dzisiejszy miałby problem ze zrozumieniem wszelkich aluzji na-

nym danej osoby. Im kto niżej w naszej społecznej drabinie, tym

wiązujących do przeszłości, jednak nie o tym te dywagacje. Tu

bardziej jest podatny na to zjawisko.

wychodzi problem także innej natury – na ile postępująca scho-

Synteza dwóch pojęć

się naprzód szeroko rozumianego „postępu” rzeczywiście stają

Siłą, o której traktuję w powyższym fragmencie jest historia, a

się bardziej rozwiniętymi istotami, zdolnymi do abstrakcji w

konkretnie jej filozoficzne spoiwo – historiozofia połączona z

myśleniu i nierzadko w funkcjonowaniu. Jakiż wymiar ma jednak

laryzacja pozwala nam twierdzić, iż ludzie w miarę posuwania

klasyczną historią. Nie ulega bowiem wątpliwości, iż tworzenie

ta nauka, której główną cechą powinna być umiejętność nakiero-

jakiegokolwiek schematu przyczynowo-skutkowego mającego

wania człowieka na znalezienie pomostu pomiędzy przeszłością

realnie wpływać na życie jednostek i w konsekwencji społeczeń-

a teraźniejszością i w konsekwencji przyszłością? Skoro brak

stwa musi być oparte o próbę opisu poprzednich schematów.

nam podstawowej refleksji nad tym, co minęło, to jaką mamy

Innymi słowy, nie da się budować nowych konstrukcji bez ich

pewność, że wnioski, do których dojdziemy nawet pomimo ich

zagnieżdżenia w przeszłości. Pomijam już w tym miejscu oczy-

teoretycznej słuszności będą w pełni zgodne z ponadczasową

wisty argument braku stałości jasności umysłu, na co skazane

wizją rozwoju świata? Przecież znając dawne dzieje jesteśmy

jest nowe, obce otwarcie w ludzkiej świadomości. Znacznie istot-

w stanie odróżnić problem, który już kiedyś miał miejsce od

niejszym problemem jest skazanie ludzi na ciągłe przeżywanie.

Co kryje się pod tym przewrotnym stwierdzeniem?

zupełnie nowego lub też spojrzeć na nową – lub pozornie nową – kwestię, u której sedna tkwi pierwiastek historii.

Pozwolę opisać swoje doświadczenie w tym zakresie. Spośród wszelkich kwestii poruszanych przez różnorodnych „filozofów”

Historia i jej wpływ na człowieka

niezmiernie mierzi mnie szczególnie jedna z nich. Mam tu na

Jaka zatem w tym wszystkim jest rola historii? Nasze życie jest

50

jednostajnym ciągiem niejednostajnych wydarzeń, które mają

znaleźć kolejny element stałości naszego życia, na którego fun-

ogromny wpływ na kształtowanie się naszej osobowości oraz

damencie będziemy mogli tworzyć kolejne nadbudowy.

charakteru. Dzięki doświadczeniom, zdobywanym przez nas nierzadko w sytuacjach zagrożenia, potrafimy wysnuć odpowied-

Historia a teraźniejszość i przyszłość

nie konkluzje i sprawić, by w przyszłości zapobiegać sytuacjom

Fantastyczna jest możliwość uczestniczenia w wydarzeniach,

uznanym w szerszym dyskursie publicznym za niebezpieczne, a

które czynią nas bezpośrednimi świadkami czasu i dzięki którym

to, co dobre, odpowiednio weryfikować i wyciągać nauki. Myśle-

sami stajemy się cząstką historii tego świata. Uświadomienie

nie takie jest naturalne i ponadczasowe, ponieważ życie prowa-

sobie naszej roli w procesie dziejowym może być dla nas prze-

dzi każdego z nas do jednego wspólnego celu, który nosi miano

życiem, którego do tej pory nie doświadczyliśmy. Dzięki historii

szczęścia.

możemy poczuć się ważni, w końcu możemy coś znaczyć. Dzięki

Jeden człowiek widzi szczęście jako opływanie w bogactwa

niej zwykły człowiek może wznieść się na wyżyny. Tym samym

i dostatek, drugi – jako poważanie i szacunek wśród osób, z

możemy uświadomić sobie naszą moc wewnętrzną i sytuację

którymi jest związany na co dzień, a trzeci – miłość, która jest

ponad nami, w momentach dziejowo istotnych. Momenty takie

siłą sprawczą jego działania i napędza go do tworzenia dzieł nie-

wymagają bowiem mobilizacji ludzi. Często rozumując w ka-

banalnych, tudzież wyjątkowych. Uczucie to jest otulone trwałą

tegorii wielkości czasów, mamy na myśli tylko te wydarzenia

osnową, pod którą każdy z nas widzi co innego, ale w gruncie

mające pozytywny wpływ na losy społeczeństwa. Tymczasem

rzeczy ów stan jest odczuwany przez każdego z nas w identycz-

należy zdać sobie sprawę z tego, że wielkość ma też wydźwięk

nym stopniu i natężeniu, mimo szerokiej gamy środków, jakie

negatywny. Wielkość to pojęcie względne – nie można odmówić

pozwalają nam przybliżyć się do szczęści. Oczywiście można

wielkości zarówno Janowi Pawłowi II, jak i Adolfowi Hitlerowi.

dywagować, że mimo to istnieją jednak uniwersalne wartości,

Problemem jawiącym się w tej sytuacji jest konieczność ukazy-

dzięki którym każdy z nas, co do jednego, może odczuwać szczęś-

wania wstrzemięźliwości wobec sytuacji wymagających podejmo-

cie. Owymi uniwersalnymi treściami są wymienione przeze mnie

wania sprzecznych, brutalnych decyzji, tak jak podczas rewolucji.

wyżej: bogactwo, poważanie, miłość lub dla mniej wymagających

Wielkość pozytywna to moc panowania nad złymi podszeptami

zdrowie. Problem w rozważaniu na temat szczęścia dotyczy jed-

sumienia, które zostaną przytłumione przez działanie na rzecz

nak innej kwestii. Konserwatyści, jako przyjmujący negatywną

budowy i spokoju.

wizję ludzkiej natury, rozumieją środki osiągania szczęścia w

W dzisiejszych czasach pełnej globalizacji bardzo ważne jest,

sposób relatywny. Innymi słowy, to, co jednego człowieka prowa-

by nie zapominać o swojej tradycji i przeszłości. Gwarantuję Pań-

dzi do szczęścia, drugiego człowieka unieszczęśliwia. Z punktu

stwu, że ktokolwiek przejrzy całą naszą historię, poczuje się od

widzenia moralnego takie działanie jest nieetyczne i niemoralne,

razu dumny z tego, że jest Polakiem. Dzielna postawa Polaków

jednak człowieka mającego przed sobą cel wcale to nie zraża.

podczas przełomowych wydarzeń urasta powoli do rangi mitu,

Ma on bowiem zakodowane w swojej podświadomości działanie

w którym żyć nam wcale nie jest tak źle. Gdyby wszyscy Polacy

nakierowane na własny użytek.

znaleźli wspólny język historyczny, jestem pewny, że dziś zna-

Co ma wspólnego z tym szeroko rozumiana historia, poczu-

leźlibyśmy się w zupełnie innym miejscu rozwoju cywilizacyj-

cie przemijalności i wyrastające z niego poczucie kontinuum?

nego. Problemem jest właśnie lenistwo i ignorancja młodych,

Historia, jako nauka bez zaprzeczenia ponadczasowa, nie opo-

którzy w przyszłości będą solą naszej, polskiej ziemi.

wiada tylko o wielkich, wzniosłych i mających wpływ na świat

Dzięki historii możemy dokładnie zrozumieć to, co stało się

wydarzeniach, lecz także, a może nawet przede wszystkim o tym,

kiedyś i jaki to ma wpływ na nas wszystkich. Warto jednak za-

co ciche, szare i zapomniane, a mające ogromny, dydaktyczny

strzec, że historia przedstawiana dziś przez różnych „history-

wpływ. Jednak wymaga to od nas wyzwolenia niewielkich pokła-

ków” jest poddana nieustannej relatywnej obróbce, dlatego tak

dów sił drzemiących w naszym organizmie, ponieważ tego typu

ważne jest, by poznawać historię z różnych źródeł, nie tylko z

informacji nie znajdziemy w okrojonych do granic możliwości

jednego, ponieważ może być ono skalane stronniczością. Dzięki

podręcznikach szkolnych. Ta wiedza prosi nas, byśmy sami do

poznaniu przeszłości możemy poznać schemat umysłu rządzą-

niej dotarli i obcowali z nią dokładniej niż z tą szkolną, kojarzoną

cego, schemat rewolucji, ewentualne skutki społeczne wielu de-

z przymusem. Co nam taka wiedza oferuje? Przede wszystkim,

cyzji. Ta wiedza, paradoksalnie, w wielu momentach naszego

dzięki poznaniu jednostek o różnych charakterach, pochodzeniu

życia może okazać się bezcenna, o czym udało mi się przekonać

społecznym, ich determinacji i marzeniach, możemy sami siebie

osobiście. Można więc rzec, że historia jest doskonałym uzupeł-

odnaleźć pośród nich i uczynić ich swoimi autorytetami. Mając

nieniem naszego życia, a tym samym, tak hołubionego przeze

takiego patrona, osobę kierującą podświadomie naszymi losa-

mnie wcześniej, ogólnospołecznego dążenia do szczęścia.

■

mi, łatwiej nam odnaleźć swoje miejsce w świecie i tym samym,

51

SPIS TREŚCI DO _FILZOFIA

//MATEUSZ AMBROŻEK

MATEUSZ GÓRA//

DO_KULTURA

PRAGMATYZM, RACJONALIZM

Dwie kategorie zasadniczo zgodne ze sobą, gdy będziemy jest rozpatrywać z punktu widzenia poznawczego, ale jednocześnie sprzeczne w kontekście ich para-źródła. Zarówno jedna, jak i druga postawa zawierają głęboko ukryty sens przejawiający się w przeświadczeniu o wytyczeniu pewnego kierunku, w którym ma podążać przyszłość, jednocześnie jednak wypływają z zupełnie innych pobudek.

Pragmatyzm w czystej postaci istnieje w tzw. zakulisowej polityce, co do której zwykli obserwatorzy nie mają dostępu źródło: thisismyjam.com

Pragmatyzm zawiera w sobie pewną metodą funkcjonowania opartą na przeświadczeniu, że wszystko zmierza w pewnym kierunku. Teoria prawdy, stanowiąca immanentną część tego stanowiska, służy nam za podkreślenie faktu pewnych stałych i tym samym niepodatnych na jakiekolwiek zmiany determinant, choćby naszego postępowania. Pragmatyzm w czystej postaci istnieje w tzw. zakulisowej polityce, co do której zwykli obserwatorzy nie mają dostępu. Racjonalizm zaś, wynikający z wtórnej - względem rozwoju filozoficznego – refleksji nad boskością, utożsamia się z pragmatyzmem w tym jednym momencie konieczności wybrania jednej słusznej drogi w rozwoju politycznym. Fascynujące jest to rozkwitanie racjonalizmu z pragmatyzmu, które całkowicie poddaje zawahaniu wszelakie ustalone twardo kwestie w życiu

52

społecznym. I tu, po raz kolejny, mamy potwierdzenie schmittowskiej tezy, że polityka rządzi się własnymi prawami.

Pragmatyczno-racjonalistyczna praktyka Przechodząc na bardziej praktyczny grunt, jedynym momentem stałym w procesie politycznym jest konieczność podjęcia decyzji. Gdy weźmiemy pod uwagę akcentowaną przez realistów słuszność jako jej najistotniejszy wyznacznik, stwierdzimy, iż analogicznie decyzja musi posiadać znamiona odpowiedzialności. Pragmatyzm, jako bezpośredni czynnik kładący nacisk na przeświadczenie o stałości rzeczy i zmierzaniu ich do wspólnego celu, konsekwentnie implikuje racjonalizm, który każe nam pogodzić się z zaistniałą sytuacją polityczną i tym samym każe

podjąć decyzję zasadniczo spójną z linią widzenia pragmatyków.

wiem zauważyć, że w dzisiejszych czasach egoizm i cynizm stał

Fascynujące jest to całkowite abstrahowanie od pobudek, na ja-

się odpowiednikiem pragmatyzmu i racjonalizmu. Realistów po-

kich kształtowały się obie postawy. To doskonale pokazuje, że

litycznych takie stanowisko nie satysfakcjonuje, bo tym samym

polityka jest dziedziną życia, która może budować stałe, bo za-

przenosi się w sferę publiczną. Ubogacanie pewnych politycz-

korzenione w historii, trwałe i skuteczne kompromisy.

nych wartości o pierwiastek ludzki stanowi ich automatyczne

Wejdźmy jednak głębiej w to zjawisko. Czy wszechwiedza

przeniesienie poza sferę polityczności schmittowskiej, co przy-

rozumu może iść w zasadniczej zgodzie z pewnego rodzaju fa-

czynia się do jeszcze większego zepsucia obyczajów. Jedynym

talizmem? Wszak rozum jest zbyt skromny, by pojąć pełnię tego

wyjściem, jakie możemy zrobić pro publico bono jest ponowne

świata. Otóż fatalizm, który początkowo bije z teorii prawdy, nie

przypominanie o pewnych definicjach politycznych, które są nie-

jest nim sensu stricto. Przeświadczenie o zmierzaniu do pewnej

zmienne i takimi powinny pozostać. Warto też zwrócić uwagę

granicy zostało bowiem na przestrzeni wieków ubogacone po-

na kolejną ważną kwestię. Politycznie pragmatyzm i racjonalizm

średnio ludzkim czynnikiem i wynikającym z niego namysłem

służą jako środki. Dziś są wykorzystywane jako cele same w sobie.

nad stanem faktycznym. Skoro ten para-fatalizm uległ spłyceniu,

Konkludując, to, co stanowi problem nieustannie dla kolej-

to natychmiastową konsekwencją tego przypadku jest pojawienie

nych pokoleń, to próba przypisania polityce pierwiastka meta-

się pewnych czynników rozumowych.

fizycznego. Każda definicja polityki stwierdza jej zgodność z definicją środka, gdy przyrównamy ją do makiawelistycznego,

Jednolitość w doktrynie

dychotomicznego podziału. Jednak istnieje znacznie większy

Mówimy tu o pewnej zbieżności interesów, co ważne – tylko w

problem – próba stworzenia celu, który składa się z decyzji po-

kwestii politycznej. By całkowicie pojąć sens doktrynalny, nale-

litycznej, rozumianej jako środek, wraz z czynnikiem warunkują-

żałoby uczynić rozum siłą wszechwładną, czego nie jesteśmy w stanie uczynić. W związku z tym musimy podejść do zagadnienia od drugiej strony. Nieustanne odzieranie polityki z wyższych wartości automatycznie spłyca ją do zbioru pewnych treści rozumowych, które zostaną w pełni zrozumiane. Gdy weźmiemy pod uwagę kontekst historyczny tego zjawiska, to stwierdzimy, że istotnie, tak właśnie się dzieje. Jaką bowiem

W dzisiejszych czasach egoizm i cynizm stał się odpowiednikiem pragmatyzmu i racjonalizmu.

decyzję możemy podjąć, gdy posiadamy z tyłu głowy przeświadczenie, iż nasz przeciwnik kieruje się egoizmem szeroko pojętym? Ewolucja pojęcia decyzji ewoluowała od samego Boga

cym jej pochodzenie od subiektywnej ideologii. W tym momencie

wszechwiedzącego, po monarchę, będącego jego namiestnikiem,

stykają nam się dwa środowiska, z których jedno podpiera się

co samo w sobie oznaczało jego pewną ułomność, przez dykta-

niepewnymi argumentami natury idealizacji danego zjawiska,

tora, którego łączyły z Bogiem tylko pewne względy stałości, co

które w połączeniu z wadliwym środkiem daje nam cel zatraca-

można ocenić mianem fasadowości, aż po rozkwit demokracji,

jący się w samym sobie i niezdolnym do definicji w dzisiejszych

która niczym nieograniczona stanowi egoizm par exellence.

realiach. Wielość obszarów redefiniowalnych przez nas samych

W związku z tym rozważmy – czemu epoki dawniejsze sta-

stawia nas w konieczności szukania na oślep tej dziedziny, którą

wiały nacisk na interes narodu bez jakichkolwiek uchybień, a

mamy ponownie rozważać, co automatycznie oznacza podważa-

mimo wszystko dziś mamy ten fakt skryty pod pewnym płasz-

nie wszelkich kwestii. Dzisiejsze relatywizowanie wartości nie

czykiem zawoalowanych koncepcji? Nie ulega bowiem wątpli-

jest w takim razie cynicznym działaniem. To rozpaczliwa próba

wości, iż konkretyzacja naszego myślenia zostaje ta sama. Czy

szukania własnej tożsamości.

umiejętność ukrycia stanowi niejako wymiar czasu, do którego

Dwie kategorie zasadniczo zgodne ze sobą, gdy będziemy jest

musimy się dostosować? Z pewnością. To może tylko świadczyć

rozpatrywać z punktu widzenia poznawczego, ale jednocześnie

o pewnej specyficznej wizji danego egoizmu, który staje się do-

sprzeczne w kontekście ich para-źródła. Zarówno jedna, jak i

datkowo cyniczny.

druga postawa zawierają głęboko ukryty sens przejawiający się w przeświadczeniu o wytyczeniu pewnego kierunku, w którym ma

Wpływ na rzeczywistość

podążać przyszłość, jednocześnie jednak wypływają z zupełnie

Nie oceniam, czy to dobrze, czy źle, nie to jest moim celem. Po-

innych pobudek. Wszechobecna dziś walka czynnika ponadro-

twierdzam w tym momencie fakt nieustannego degenerowania

zumowego z tendencjami racjonalistycznymi w jednym tylko

się w czasie wszelkiej wizji, a w tym względzie także filozofii,

przypadku może dać spójne owoce – w przypadku celu, który

która stanowi tylko narzędzie do wywierania wpływu. Warto bo-

przed sobą stawiamy.

■

53

DO_FELIETON

//MATEUSZ AMBROŻEK

JARUZELSKI CZYTAŁ SCHMIT TA?

Obchody kolejnej rocznicy wprowadzenia stanu wojennego, a także powolne odchodzenie z tego świata kolejnych architektów tej kontrowersyjnej decyzji, są dobrą okazją, by spojrzeć na grudniowe wydarzenia z innego punktu widzenia.

Wszechobecne dywagacje nad sensem i istotą stanu wojennego zdają się przybierać z czasem coraz ostrzejszy wymiar. Zazwyczaj dyskutuje się nad powodami, okolicznościami oraz słusznością tego, co dokonało się w grudniu 1981 r. I choć analiza historyczna tego faktu stanowi istotną część próby rozeznania tamtych realiów, to ja chciałbym podjąć się rozważaniom nad filozoficzno-polityczną stroną tego zdarzenia. Wszyscy doskonale znamy genezę stanu wojennego – Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego na czele z gen. Jaruzelskim przeprowadziła „zamach stanu” i objęła władzę w państwie. Wraz z zaistnieniem tego faktu pośród obozu władzy, postanowiła także rozszerzyć swoje kompetencje na społeczeństwo, starając się wzbudzić jego posłuszność względem samej siebie. Akcentowanie konieczności przywrócenia ładu w państwie, który – zdaniem komunistów – był szargany przez solidarnościowe ekscesy, stanowiło argumentację dla podjęcia tej decyzji. Zdaniem badaczy, owa argumentacja jest niewystarczająca. Tu zdania rozchodzą się w dwóch kierunkach – jedni delegitymizują sam zamach stanu, drudzy poddają w wątpliwość konieczność interwencji. Tu właśnie styka się filozofia z praktyką polityczną.

Legalność a siła Niezależnie od tego, czy sam proceder zawierał w sobie pierwiastek legitymacji, tudzież legalizacji, trzeba uznać zaistniałą sytuację za stan faktyczny. Legalne użycie siły nie jest tym samym współmiernym do stwierdzenia jej użycia – legalizacja jest tylko dopuszczeniem pewnego działania w obrębie samego czynnika mogącego wywierać wpływ i tym samym pretenduje z automatu do wpisania go w ogólny kanon zasad wyznawanych przez daną grupę społeczną. Prawo zabraniające użycia siły względem drugiej osoby nie ma predyspozycji do jej całkowitego usunięcia z życia społecznego, ponieważ nie jest czymś materialnym. Siła jest konstruktem stojącym ponad człowiekiem, który nim kieruje.

Do usunięcia danej kwestii potrzeba całkowitego zapanowania nad własną świadomością, uświadomienia sobie danego problemu i, co najistotniejsze, samej chęci anulowania go.

Tu właśnie wkraczamy w pojęcie polityczności Carla Schmitta. Pierwszym rozróżnieniem, idąc jego tropem, jest negacja wszelkiej moralności w obrębie wszystkiego, co stanowi polityczność. Sytuacja, w której stan wojenny wybucha jest kwintesencją sporu, który pretenduje do tego miana. Mamy bowiem sytuację, w której stykają się - nie ścierają (sic!) – dwa środowiska, w których potencjalna możliwość zaistnienia sporu egzystuje w ich

54

świadomościach. Kwalifikacja danego czynu w obrębie zjawiska politycznego deprecjonuje tym samym jakikolwiek pierwiastek prawny, mogący zapobiec jego skanalizowaniu. To, czy dana decyzja polityczna zostanie podjęta na poziomie zgodnym z prawem, czy też nie, nas nie dotyczy. Problem ów dotyka czynników stricte ustrojowych, nie odnoszących się do techniki, a tym bardziej mechaniki działania państwa. Chciałem jedynie zwrócić uwagę, iż istnienie sporu, który przeradza się w otwarty konflikt, jest złamaniem prawa samym w sobie. A to, czy walka będzie prowadzona zgodnie z prawem czy nie, jest kwestią względną.

I kto tu jest suwerenem?

Warto też zauważyć, że istnieją pewne zbieżności pomiędzy prawem, które dozwala na konflikt i które jest prowadzone zgodnie z nim, a samym mechanizmem sprawowania władzy. Każda z form dopuszcza istnienie ponadrozumowego czynnika, mogącego w pewnym momencie przyjąć część władzy delegowanej przez inne instytucje. Ów czynnik jest potencjalnie zwany suwerenem. W demokracji suwerenem jest naród, który legalnie działa za pomocą wyborów, nielegalnie – wzniecając bunt, a nawet rewolucję. W totalitaryzmie suwerenem jest dyktator, który skupia w swoim ręku władzę dyktatorską na gruncie prawnym oraz faktycznym. Niezależnie od formy ustrojowej, suweren ma prawo ostatecznej decyzji. Schmitt ucieleśnił suwerena w koncepcji decyzjonizmu, czyli możliwości faktycznego stwierdzenia jego istnienia objawiającej się w dyspozycji do wydania decyzji wprowadzającej stan nadzwyczajny.

Stan wojenny jest jednym ze stanów nadzwyczajnych, obok stanu wojny i stanu klęski żywiołowej. Co więcej, stan ów był dokonany zgodnie z podstawowymi pojęciami polityczności i walki, które u Schmitta stanowią o istocie rozeznania w kierunku politycznym.

A jednak Schmitt!

Tytuł artykułu jest niezwykle przewrotny. Niepodobna stwierdzić, czy gen. Jaruzelski zaczytywał się w dziełach prawnika niezgodnymi ze wszechobecnie panującą oficjalną ideologią. Ale taka jest już właśnie istota polityki – władcy stosują się do zaleceń filozofów, którzy kiedyś napisali dzieło na wybrany przez nich temat. W ten sposób teoria przeradza się w praktykę – nieświadoma teoria, która może zmienić oblicze Ziemi. Czyż nie jest cudowny ten prymat ducha nad materią, tak charakterystyczny dla państw cywilizacji łacińskiej?

■

PREZES RADY MINISTRÓW - BEATA SZYDŁO WICEPREZES RADY MINISTRÓW, MINISTER KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO - PIOTR GLIŃSKI WICEPREZES RADY MINISTRÓW, MINISTER NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO - JAROSŁAW GOWIN WICEPREZES RADY MINISTRÓW, MINISTER ROZWOJU - MATEUSZ MORAWIECKI MINISTER INFRASTRUKTURY I BUDOWNICTWA - ANDRZEJ ADAMCZYK MINISTER SPORTU I TURYSTYKI - WITOLD BAŃKA MINISTER SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI - MARIUSZ BŁASZCZAK MINISTER GOSPODARKI MORSKIEJ I ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ - MAREK GRÓBARCZYK MINISTER SKARBU PAŃSTWA - DAWID JACKIEWICZ MINISTER ROLNICTWA I ROZWOJU WSI - KRZYSZTOF JURGIEL MINISTER OBRONY NARODOWEJ - ANTONI MACIEREWICZ MINISTER ZDROWIA - KONSTANTY RADZIWIŁŁ MINISTER RODZINY, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ - ELŻBIETA RAFALSKA MINISTER CYFRYZACJI - ANNA STREŻYŃSKA MINISTER FINANSÓW - PAWEŁ SZAŁAMACHA MINISTER ŚRODOWISKA - JAN SZYSZKO MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH - WITOLD WASZCZYKOWSKI MINISTER EDUKACJI NARODOWEJ - ANNA ZALEWSKA MINISTER SPRAWIEDLIWOŚCI - ZBIGNIEW ZIOBRO

KRAKÓW NR 4[19]/2015 NAKŁAD: NIELIMITOWANY 250 EGZ. COPYRYGHT BY REDAKCJA NR REJESTRU: RS. REJ. PR77/08 ISSN 1899-9797