#DO16

DRUGI OBIEG Bez nieDOpowiedzeń Zagranica. Słowo-klucz najnowszej odsłony „Drugiego Obiegu”. Poruszamy w niej najważniejsze tematy ze świata. Polityczne, kulturalne, społeczne – czyli takie, które zwykły być mocną stroną nieregularnika Koła Nauk Politycznych UJ. Kampania prezydencka dopiero się rozkręca, ale nie martwcie się – jeszcze przeczytacie w „Drugim Obiegu” o wysypie kandydatów ubiegających się o najważniejszy fotel w Rzeczypospolitej. Fotel ten jednak dziś odstawiamy na bok, pod żyrandol, bo w tym wydaniu najważniejsze są wydarzenia międzynarodowe, istotne z punktu widzenia całego świata. Zgodnie z naszym założeniem: nie zamykamy się na żadną opcję polityczną, nie zamykamy się również w obrębie polskich granic. Tym numerem pokazujemy, że w czasie postępującej globalizacji ważna jest wyjątkowość, niebanalność, otwartość – i taki jest najnowszy „Drugi Obieg”.

Drodzy Czytelnicy!

W Waszych rękach światowy „Drugi Obieg” z artykułami w dziewięciu językach. Piszemy w nich o najważniejszych wydarzeniach politycznych i społecznych w Wielkiej Brytanii, Szwecji, Niemczech, Hiszpanii, Włoszech, Francji, Rosji i Ukrainie. Dziewiątym językiem jest oczywiście polski, w którym opisujemy to, jak polityka krajowa uzupełnia się z tą międzynarodową. Zachęcam także do lektury wywiadu z profesorem Romanem Kuźniarem – doradcą prezydenta Bronisława Komorowskiego do spraw międzynarodowych.

Szczególnie polecam: angielskie ‚wejście’ Agaty Supińskiej, ukraińską krytykę Ukraińców Światosława Czernija, syberyjskie spojrzenie Alisy Udodik na media w Rosji, iskry słowne Marty Nowosińskiej o szwedzkim premierze-spawaczu. Ponadto z nieregularnika dowiecie się: czy Lidia Prokopowicz est Charlie; o hiszpańskim rozdrobnieniu od poukładanej Dominiki Jurkiewicz; o miękkości Niemców, opisanych ostrym piórem Sylwii Nowosińskiej; o młodym, bo 73-letnim presidente della Repubblica Italiana autorstwa niżej podpisanego.

KAMIL POPIELA

[04] Agata Supińska //It’s all about ‚the royalty’ // Brytyjska królewskość

[06] Lidia Prokopowicz // Moi aussi, je suis Charlie // Ja także jestem Charlie

[07] Sylwia Nowosińska //Waffenruhe in der Ukraine – die zweite Niederlage // Polityka ustępstw w sprawie Ukrainy

[09] Dominika Jurkiewicz // La organización territorial del Estado Español // Terytorialne królestwo: Hiszpania

[11] Kamil Popiela //Mattarella – presidente enigmatico // Mattarella – prezydent zagadka

[13] Alisa Udodik // Независимые СМИ // (Nie)zależne media [15] Sviatoslav Chernii //Україна – це Африка? // Afryka na Ukrainie?

[17] Marta Nowosińska //Statsministern-arbetaren // Premierrobotnik

DO_LUDZIE: [19] Aleksandra Gieracka, Kamil Popiela //(Bez)silna Europa? – wywiad z prof. Romanem Kuźniarem

DO_POLSKA: [23] Aleksandra Gieracka //Zamieńmy się stołkami – perypetie Radosława Sikorskiego i Grzegorza Schetyny

[25] Kamil Popiela //Smoleńsk. Sześćdziesiąta miesięcznica – 5 lat po katastrofie prezydenckiego samolotu

DO_ŚWIAT: [27] Mateusz Ambrożek //Papierowe bezpieczeństwo – czy sojusze międzynarodowe są trwałe?

[28] Alisa Udodik //Te kule – w nas. Po zabójstwie Borysa Niemcowa [30] Agata Supińska //World Youth Day 2016 – Światowe Dni Młodzieży w Krakowie już za rok

[32] Wiktor Hunek //Świat w kolorach tęczy [34] Sonia Żogała //Słowo na „F” – o feminizmie [36] Marta Orzechowska //Więzienie za ominięcie lokalu wyborczego

DO_EKONOMIA:

KONTAKT

www.drugiobieg.org.pl

[38] Rafał Wiszniewski //Kolos na glinianych nogach – o gospodarce /drugiobieg

REDAKTOR NACZELNY Kamil Popiela Z-CY RED. NACZELNEGO Lidia Prokopowicz Wiktor Hunek Agata Supińska REDAKCJA Mateusz Ambrożek Dawid Barański Sviatoslav Chernii Aleksandra Gieracka Dominika Jurkiewicz Marcelina Mrowiec Marta Nowosińska Sylwia Nowosińska Marta Orzechowska Karol Pilch Justyna Skalska Kazimierz Twardowski Alisa Udodik Rafał Wiszniewski Sonia Żogała

DO_JĘZYK:

KOREKTA Justyna Skalska ADIUSTACJA Kamil Popiela Agata Supińska PROJEKT OKŁADKI Kinga Gazda SKŁAD I ŁAMANIE Karol Pilch WYDAWCA Koło Nauk Politycznych ul. Jabłonowskich 5 31-114 Kraków Publikacja dofinansowana ze środków: Rady Kół Naukowych UJ

USA

DO_PERSPEKTYWY I OPINIE: [39] Lidia Prokopowicz //Przystosowanie do przeżycia w rodzinie [41] Karol Pilch //Epidemia Stux – czy będziemy nosicielami cyfrowej broni?

[43] Marcelina Mrowiec //Wiele hałasu o konwencję DO_KULTURA: [45] Dawid Barański //Czy muzułmanki muszą zakładać chusty?

[46] Justyna Skalska //Festiwalizacja – triumf kultury czy jej utowarowienie?

[48] Sonia Żogała //The Unexpected Virtue of Ignorance – rzecz o Oscarach

DO_FELIETON: [50] Kazimierz Twardowski //Moje uczucia zostały urażone

3

DO_JĘZYK

//AGATA SUPIŃSKA

W ostatnich miesiącach Wielka Brytania musiała szczególnie podkreślać siłę swojej królewskości. To samo czeka ją również w najbliższym czasie.

Nie trzeba tłumaczyć dlaczego. Wszystko rozbijało się o jedność, spójność i unikalność.

It’s all about

‚the royalty’ Brytyjska królewskość

4

We wrześniu mogliśmy zaobserwować, jak duma z bycia częścią

Teatralności całej sprawie niepodległościowej Szkocji dodała infor-

królestwa wzięła górę nad materialnymi korzyściami, które Szko-

macja, jaką wyjawiono kilka dni przed referendum. Kiedy dwór

cja osiągnęłaby, odłączając się od Zjednoczonego Królestwa. Mimo

królewski poinformował, że księżna Kate spodziewa się drugiego

że różnica w głosowaniu referendalnym była niewielka, Szkocja

dziecka, internauci natychmiastowo porównali zagranie Anglii

stała przed dość oczywistym wyborem. Wszystko rozbijało się o jed-

do najstarszej sztuczki świata, jaką stosują kobiety, kiedy mężczy-

ność, spójność i unikalność. Wielka Brytania zastrzegła, że w przy-

zna chce je zostawić („– Odchodzę. – Nie możesz odejść, jestem

padku odłączenia się Szkocji od królestwa, państwo to nie będzie

w ciąży!”). Królewski potomek ma przyjść na świat w maju, więc

mogło być dłużej stroną unii walutowej. Szkoci nie mogliby zatem

Brytyjczycy już powoli zaczynają kolejne medialne szaleństwo

korzystać z brytyjskich funtów, co wiązałoby się z koniecznością

pod tytułem „Royal Baby 2”. Już za parę miesięcy cały świat znów

emisji własnej, zupełnie nowej waluty i umocnienia jej (w jakiś spo-

przystanie, zwróci oczy ku Wielkiej Brytanii i będzie zachwycać

sób) na światowych rynkach. Nawet gdyby Szkotom udało się tego

się nowo narodzoną brytyjską księżniczką (jak twierdzą Amery-

dokonać, ich waluta nie zdołałaby stanąć tak wysoko jak brytyjski

kanie). Szkocja nie mogła pozwolić sobie na niebycie częścią tego

funt. Kolejną zaporą było całkowite ograniczenie wsparcia finan-

historycznego wydarzenia. Wszystko rozgrywa się zatem wokół

sowego i zbrojnego przez Anglię. Szkocja musiałaby zatem niektó-

brytyjskiej „królewskości”.

re sektory swojej państwowości zbudować zupełnie od podstaw,

W obronie swojej jedności, spójności i unikalności, Wielka Bry-

co zaś znacznie utrudniłoby rozmowy z Unią Europejską, której

tania na koniec ubiegłego roku wystąpiła przeciwko imigrantom,

de lege Szkocja przestałaby być częścią, gdyż umowa stowarzysze-

lawinowo przybywającym na Wyspy z kontynentu. W Królestwie

niowa obowiązuje państwo jako całość, a w końcu Wielka Brytania

rozpaliły się silnie antyeuropejskie uczucia. Popularność zyskały

to oficjalnie państwo unitarne. Zatem pomimo tego, że Szkocja

partie nieprzebierające w krytycznych słowach pod adresem „ob-

dysponuje bogatymi złożami ropy i gazu – co po ewentualnej sece-

cych”. Wśród Anglików zapanowało poczucie, że Królestwo traci

sji zapewniłoby jej samowystarczalność gospodarczą – to jednak

swój typowy charakter pod wpływem imigrantów, którzy zaczęli

konsekwencje polityczne, związane z odłączeniem się od króle-

zapełniać brytyjskie miasta i zakłady pracy. Wielka Brytania po-

stwa, byłyby zbyt kosztowne dla tego stosunkowo niewielkiego

stanowiła więc zawalczyć o swoją jedność, spójność i unikalność.

państwa, leżącego na skraju Europy. Wielka Brytania nie mogła

Premier David Cameron w imieniu swojego kraju zażądał zmiany

pozwolić na złamanie swojej jedności, na rozłam w jej spójności,

traktatów założycielskich Unii Europejskiej przede wszystkim po to,

na zachwianie jej unikalnego charakteru.

by ograniczyć dla imigrantów przebywających w Wielkiej Brytanii

dostęp do świadczeń z brytyjskiego budżetu. Krytyczne słowa pre-

the cohesion and the uniqueness. United Kingdom claimed that in

miera Camerona – podczas szczytu Rady Europejskiej – dotyczące

case of Scotland separate from the kingdom, it will not no longer be

imigrantów, wycelowane były przede wszystkim w imigrantów

a part of the monetary union. Therefore Scots could not use Brit-

z Polski. Między innymi dlatego Anglia sprzeciwia się dalszemu

ish pounds, what would require its own completely new currency

rozszerzeniu Unii o pozostałe państwa Europy Wschodniej. Roz-

emission and strengthening it in some way in the world markets.

mijające się zdanie Wysp i pozostałych członków Unii, wznieciło

Even if the Scots would be able to do this, their currency would

w Anglii coraz poważniejszą debatę na temat tego czy Królestwo nie

fail to get as high as the British pound. Another obstacle would be

powinno wystąpić ze wspólnoty. Referendum ogólnokrajowe w tej

the limited financial and military support from England. Scotland

sprawie jest planowane na 2017 rok. Będzie to kolejny test, który

would need to build some sectors of its statehood from scratch,

dowiedzie, czy Anglikom bardziej zależy na spójności w Europie,

what would significantly hinder negotiations with the European

czy na swojej niezależności. A wszystko tak naprawdę rozbija się

Union, which de lege Scotland would be no longer a part of, as the

o brytyjską „królewskość”.

association agreement is valid for the state as a whole, and officialy

■

Oficjalne gesty i szeroki uśmiech – tego najpierw są uczeni potomkowie królewscy źródło: windsorkid.com

In recent months Great Britain particurarly had to prove the

the United Kingdom is a unitary state. Thus, despite the fact that

power of its royalty. More of the same awaits it in the up co-

Scotland has rich oil and gas reserves which during the possible

ming months. Needless to explain why. It is all about the unity,

secession would ensure its economic self-sufficiency, the political

the cohesion and the uniqueness.

consequences associated with disconnecting from the kingdom,

In September, we could observe how the pride of being the part

however, would be too expensive for this relatively small country

of the kingdom prevailed, mainly due to the material benefits of

lying on the edge of Europe. Great Britain could not afford to break

being in such a close partnership, which Scoutland could obtain

their unity, to split in the cohesion, to shake its unique character.

by seceding from the United Kingdom. Despite the fact that the

Dubious information regarding Scottish independence was

difference in the referendum voting was rather small, Scotland

added by information that was revealed a few days before the ref-

stood in front of a fairly obvious choice. It is all about the unity,

erendum...

More on: www.drugiobieg.org.pl ■

5

DO_JĘZYK

//LIDIA PROKOPOWICZ

Moi aussi,

JE SUIS CHARLIE Ja także jestem Charlie

7 stycznia w Paryżu dwóch uzbrojonych mężczyzn weszło do siedziby tygodnika „Charlie Hebdo” i otworzyło ogień do zebranych tam ludzi.

Zginęło dwanaście osób, w tym dwóch policjantów. Obecny prezydent Francji François Hollande nazwał tę napaść atakiem terrorystycznym.

8 stycznia Amedy Coulibaly zabił strzałem w plecy młodą policjant-

w Mosulu. Posągi, które miały kilka tysięcy lat i były pozostałością

kę Clarisse Jean-Philippe oraz ranił innego policjanta na służbie.

po kulturze asyryjskiej. To specyficznie interpretowana wiara naka-

Dzień później zabarykadował się z zakładnikami w koszernym

zała wyznawcom Allaha zniszczyć wizerunki bożków, do których

supermarkecie. Mówił, że działa w imieniu Państwa Islamskiego

ludzie modlili się przed wiekami. Islamscy bojownicy dopuścili się

i żąda wydania braci Kouachi – uwięzionych po ataku na redakcję.

więc kolejnej zbrodni, choć nieporównywalnej do ludzkiego cierpie-

Świat zamarł. #JeSuisCharlie to slogan stworzony przez Joachi-

nia. Świat utracił fragment swojego dziedzictwa. To kolejny zamach

ma Roncina, francuskiego grafika. Symbolizuje solidarność z ofia-

na kulturę, sztukę i historię.

rami ataku na redakcję pisma

■ Le 7 janvier 2015 deux

„Charlie Hebdo”. To jasny

hommes armés sont en-

przekaz dla terrorystów Pań-

trés dans les bureaux de la

stwa Islamskiego: atakując

rédaction „Charlie Hebdo”

jedno miejsce, atakujecie

et ils ont ouvert le feu sur

całą Europę.

les éditeurs. Ces terrori-

11 i 12 stycznia we Fran-

stes ont tué douze person-

cji odbyły się manifestacje.

nes, dont deux policiers.

Brało w nich udział około 4

Parmi les victimes se tro-

milionów ludzi.

uvent les cinq dessinateurs – Stéphane Charbonnier (dit

... i co dalej?

Charb), Jean Cabut (Cabu),

Niecałe trzy miesiące później

Philippe Honoré (dit sim-

na koncie dżihadystów z Pań-

6

plement Honoré), Bernadr

stwa Islamskiego znalazły się kolejne zbrodnie – ataki terrorystycz-

Verlhac (Tignous), Georges Wolinski ainsi que la psychanalyste

ne, porwania i egzekucje. W świecie, gdzie religia nie przysłania

Elsa Cayat, l’économiste Bernard Maris, Michel Renaud, le correc-

rozsądku, nie do pomyślenia jest mordowanie członków redakcji

teur Mustapha Ourrad. Ils ont également été abattu deux policiers,

pisma satyrycznego. Tak samo jak niszczenie zabytków. A jednak,

Franck Brinsolaro et Ahmed Merabet. Le Président de la Républi-

pod koniec lutego w internecie pojawił się film, na którym dżiha-

que François Hollande a décrit cette attaques comme un attentant

dyści z Państwa Islamskiego rozbijają posągi w irackim muzeum

terroriste...

Plus sur: www.drugiobieg.org.pl ■

SYLWIA NOWOSIŃSKA//

DO_JĘZYK

Dyplomatyczne kroki Angeli Merkel wobec Kremla się nie opłaciły – drugie porozumienie z Mińska, które podpisano 12 lutego, niedługo później zostało złamane w Donbasie przez rosyjskich separatystów.

Reakcje Angeli Merkel na wydarzenia na Ukrainie od początku

zadeklarowała, że Niemcy nie wyślą broni na Ukrainę: – Jestem

trudno nazwać stanowczymi. Pod koniec stycznia zdobyła się je-

mocno przekonana, że tego konfliktu nie da się rozwiązać militar-

dynie na apel do rebeliantów, aby wstrzymali ofensywę na Mariu-

nie – powiedziała wtedy kanclerz Niemiec. To był kolejny dowód

pol, czyli strategiczny port na południowym wschodzie Ukrainy,

na brak chęci Niemiec do podjęcia zdecydowanych kroków w spra-

położony ok. 60 km od rosyjskiej granicy – przy jedynej drodze

wie konfliktu na wschodzie Ukrainy.

lądowej, która łączy Rosję z Krymem. Merkel zwróciła się też do Pu-

Angela Merkel przez długi czas wierzyła, że rozmowy przyniosą

tina, aby wywarł wpływ na rebeliantów. Oczywiście bezskutecznie.

sukces. Kiedy wraz z prezydentem Francji Françoisem Hollandem

Na konferencji prasowej w Budapeszcie na początku lutego Merkel

udała się na Kreml, mieli wspólnie przedstawić swój plan rozwią- >

WAFFENRUHE IN DER UKRAINE – die zweite Niederlage

Polityka ustępstw w sprawie Ukrainy Polityka to nie tylko gra słów, ale także gra spojrzeń

źródło: nbcnews.com

7

DO_JĘZYK

//SYLWIA NOWOSIŃSKA

zania konfliktu na Ukrainie. Po zakończeniu rozmów spotkali się

A tydzień później europejscy przywódcy zaczęli dyskusje nad jego

z dziennikarzami. Komentatorzy mogli więc jedynie spekulować,

adaptacją do nowych warunków.

co było przedmiotem rozmów. Niektórzy eksperci sugerowali,

Apele, wezwania i próby rozmów nie przyniosły efektu, więc

że celem rozmów było zwiększenie ustępstw dla Rosji, co dosadnie

Niemcy nieśmiało zapowiadają modernizację Bundeswehry i przy-

skomentował amerykański sekretarz Stanu John McCain, porównu-

gotowanie jej do wojny hybrydowej. „Rosja nie jest teraz naszym

jąc działania kanclerz Niemiec do polityki appeasementu z czasów

partnerem” – takie słowa padły niedawno z ust minister obrony

II wojny światowej.

Niemiec, Ursuli von der Leyen, która zapowiada, że Niemcy chcą

Kanclerz Niemiec sprawiała wrażenie, jakby po rozmowach w Minsku, które odbyły się w połowie lutego od początku nie

modernizować armię, aby dostosować ją do nowych warunków.

W ten sposób chcą Niemcy wpłynąć na Władimira Putina.

■

oczekiwała zbyt wiele – nazwała negocjacje „przebłyskiem nadziei”.

Porozumienie, z udziałem Putina oczywiście podpisano, ale prze-

Europäische Politiker haben immer noch keine Lösung für

ciwnicy podkreślali, że to zgoda tylko na papierze. Do podobnej

die Ukraine-Krise gefunden.

ugody doszło już wcześniej, we wrześniu 2014 roku. Po jej podpi-

Seit Anfang dieses Jahres wiederholte Angela Merkel oft,

saniu rosyjscy separatyści stwierdzili, że aneks dotyczący granicy

dass sie auf diplomatische Lösung setze. Sie wollte Waffe für

wschodniej ich nie obowiązuje, ponieważ się pod nim nie podpisali.

die Ukraine nicht liefern. Die deutsche Bundeskanzlerin fuhr

Ich zdaniem był to świetny pretekst, aby nie uznać aneksu i złamać

im Februar nach Moskau und sprach mit Francois Hollande

zawieszenie broni.

und Wladimir Putin über die Ukraine, aber die Verhandlun-

Mimo to, przywódcy krajów zachodnich liczyli, że drugie poro-

gen waren geheim. Danach Merkel und Hollande wollten mit

zumienie zawarte w tym samym mieście przyniesie pokój. Kilka-

Journalisten überhaupt nicht sprechen. Die anderen polnischen

naście punków, które wynegocjowali, zakładało między innymi za-

und europäischen Führern hatten also Schwierigkeiten dieses

wieszenie broni, wycofanie artylerii z frontu, wycofanie wszelkiej

Treffen zu beurteilen, weil sie keine Details erfuhren. Obwohl

zagranicznej pomocy dla separatystów, ale też nadanie rejonom

Angela Merkel wusste, dass das erste Minsker Memorandum

przez nich kontrolowanym daleko idącej autonomii. Obie strony

vom 19. September 2014 keinen Erfolg brachte, entschied sie

konfliktu deklarowały, że opuszczą ją w ciągu 14 dni od wstrzyma-

sich für das zweite Treffen. Am 12 Februar Merkel, Hollande,

nia walk. Jak podawały zagraniczne media, na najbardziej zado-

Putin und Poroschenko verhandelten in Minsk die ganze Nacht.

wolonego podpisaniem ugody wyglądał Władimir Putin. Zarówno

Zufrieden mit dem Ergebnis dieses Treffens war jedoch nur

Merkel, jak i Hollande byli ostrożni, ich w komentarzach na temat

Wladimir Putin.

wyników porozumienia nie było słychać entuzjazmu. Zaraz po za-

Jetzt die Waffenruhe ist nicht mehr aktuell und die Stadt De-

warciu rozejmu, Separatyści złamali jego postanowienia w miejsco-

balzewo wurde von Separatisten eingenommen. Die deutsche Ver-

wości Debalcewe w Donbasie. Cztery dni później Merkel wypowia-

teidigungsministerin kündigt jetzt an, dass sie mehr Geld für die

dała się już, że zawarcie porozumienia będzie ekstremalnie trudne.

Bundeswehr und innere Sicherheit ausgeben wolle.

■

Do rozpoczęcia konfliktu ukraińskiego Merkel i Putin porozumiewali się bez słów źródło: REGIERUNGonline / Kühler

8

DOMINIKA JURKIEWICZ//

DO_JĘZYK

La organización territorial

DEL ESTADO ESPAÑOL Terytorialne królestwo: Hiszpania

Specyficzne położenie Hiszpanii: między Oceanem Atlantyckim i Morzem Śródziemnym, Europą i Afryką ma odzwierciedlenie w jej nietypowej, jak na europejskie warunki, strukturze terytorialnej.

Monarchia hiszpańska od wieków stała na straży jedności państwa fot. Emilio Morenatti

Próby zmiany obowiązującego terytorialnego status quo i kompe-

Owe siedemnaście wspólnot autonomicznych prezentuje szeroką

tencji poszczególnych części składowych kraju odbijają się szero-

skalę różnorodności. Zarówno w kwestii rozmiaru i gęstości zalud-

kim echem na Starym Kontynencie i zawsze mają te same podsta-

nienia, jak i ze względu na swoje ukształtowanie historyczne oraz

wy – dążenia do uniezależnienia się od władz w Madrycie.

sytuację socjoekonomiczną. Wspólnotami autonomicznymi są:

Organizacja terytorialna Hiszpanii jest determinowana na pod-

Andaluzja, Aragonia, Asturia, Baleary, Estremadura, Galicja, Kan-

stawie Konstytucji z 1978 roku. Dokument ten definiuje państwo

tabria, Kastylia-La Mancha, Kastylia i Leon, Katalonia, Kraj Basków,

jako jeden naród zintegrowany na podstawie różnic kulturowych

La Rioja, Madryt, Murcja, Nawarra, Walencja i Wyspy Kanaryjskie.

i regionalnych, ze zdolnością do samorządności. Aktualny ustrój

Wszystkie wspólnoty posiadają prawo do samorządności w ma-

terytorialny Hiszpanii tworzony jest poprzez różne jednostki ad-

terii wykonawczej (każda tworzy własny rząd autonomiczny) i usta-

ministracyjne, wśród których wymienić można wspólnoty autono-

wodawczej (w każdej z nich działa własny parlament, jednak pod

miczne, prowincje i gminy.

różnymi nazwami). Niedawno zreformowane lub będące jeszcze

>

9

DO_JĘZYK

//DOMINIKA JURKIEWICZ

w trakcie reformy statuty autonomiczne określają strukturę po-

Las 17 Comunidades Autónomas presentan diferencias, tanto con

lityczną i administracyjną każdej wspólnoty. Dodatkowo limity

respecto a su dimensión y densidad de población, como a sus va-

ustanowione przez konstytucję pozwalają na rozwój kompetencji

riados orígenes históricos y a su situación socioeconómica. Las 17

przysługujących wspólnotom w ramach określonych przez ustawę

comunidades autónomas son: Andalucía, Aragón, Islas Baleares,

zasadniczą. Do terytorium kraju zaliczane są również dwa miasta

Canarias, Cantabria, Castilla-La Mancha, Castilla y León, Cataluña,

autonomiczne w Afryce – Ceuta i Melilla. Terytoria te są administro-

Comunidad de Madrid, Comunidad Foral de Navarra, Comunidad

wane bezpośrednio z Madrytu. Ciekawostką jest istnienie gminy

Valenciana, Extremadura, Galicia, País Vasco, Principado de Astu-

Llivia, która wchodzi w skład Katalonii, ale stanowi hiszpańską

rias, Región de Murcia y La Rioja.

eksklawę na terytorium Francji.

Todas las Comunidades Autónomas tienen capacidad de auto-

Wspólnoty autonomiczne są tworzone przez prowincje i gminy.

gobierno en materia ejecutiva (cada una cuenta con su gobierno

Jednocześnie, zgodnie z konstytucją i statutami wspólnot, możli-

autonómico), y legislativa (tienen parlamentos, con diversas de-

we jest wykształcenie i funkcjonowanie innych form administracji

nominaciones). Los estatutos de autonomía, recientemente refor-

terytorialnej, którą są powiaty (z hiszp. las comarcas).

mados o en proceso de reforma, establecen para cada comunidad

Na podstawie paktów autonomicznych z 1981 i 1992 roku ustrój

su estructura político-administrativa y desarrollan sus competen-

Hiszpanii opiera się na siedemnastu wspólnotach autonomicznych.

cias, dentro de los límites que establece la Constitución. A España

Królestwo Hiszpanii jest krajem pełnym kontrastów. Różnice

pertenecen también dos ciudades autónomas en África, Ceuta y

w systemie terytorialnym powodują problemy demograficzne i so-

Melilla. Estos territorios son administrados directamente por el

cjoekonomiczne. Oprócz nich pojawiają się również dylematy na tle

gobierno español desde Madrid. Como curiosidad también existe

tożsamościowym, przyczyniające się do eskalacji nastrojów nacjo-

un municipio llamado Llivia perteneciente a la provincia de Gerona,

nalistycznych. Proces ten możemy zaobserwować na przykładzie

Cataluña, que está rodeado en su totalidad por territorio francés.

Kraju Basków czy Katalonii, które mimo posiadania najszerszych kompetencji dążą do całkowitego odłączenia się od Królestwa.

Las Comunidades Autónomas se organizan en provincias y municipios. Pero de acuerdo con la Constitución y con sus respectivos

Hiszpania, którą trudno jednoznacznie określić unitarną lub federalną, nazywana jest państwem regionalnym. Mimo zawiłości

estatutos, algunas han establecido otras circunscripciones administrativas como, por ejemplo, las Comarcas.

i niedociągnięć twórców konstytucji, podział kompetencji między

Tras los pactos autonómicos de 1981 y 1992, España se divide en

centrum a regionami funkcjonuje bez zarzutów. Baskowie, którzy

17 comunidades autónomas. Algunas diferencias dentro el sistema

już od początków istnienia państwowości wykazywali tendencje au-

territorial causan problemas demográficos y socioeconómicos aparte

tonomiczne, nadal będą dążyli do spełnienia swoich założeń mimo

de los problemas de identidad que provocan los regionalismos. Algu-

potencjalnych zmian terytorialnych.

nas de los Comunidades Autónomas quieren aumentar su autonomía

■

creando diferencias comparativas, y por tanto, desigualdades con España está situada en el extremo suroccidental del conti-

respecto a otras partes...

Más en: www.drugiobieg.org.pl ■

nente europeo: entre el Océano Atlántico y el Mar Mediterráneo, entre Europa y África. Esta posición geográfica muestra su atípica estructura territorial. Los intentos de cambiar el estatus quo son unos de los importantes retos que tiene que enfrentarse Europa. Las demandas siempre tienen las mismas bases- objetivo de obtener independencia de Madrid.

La actual organización territorial española se estructura a través de distintas unidades administrativas, que corresponden a diferentes escalas: Comunidades Autónomas, provincias y municipios.

Filip VI Burbon, tak jak ojciec, musi być spoiwem Hiszpanii fot. Juan Naharro Gimenez / Getty Images

10

KAMIL POPIELA//

DO_JĘZYK

Włosi mają nowego prezydenta. Został nim stroniący od wystąpień publicznych Sergio Mattarella.

Stonowany – to najlepsze określenie nowego premiera Włoch źródło: andina.com.pe

PRESIDENTE

ENIGMATICO Mattarella – prezydent zagadka

Ma 73 lata. Od ustępującego Giorgio Napolitano jest młodszy o 16

premierów Romano Prodiego i Giuliano Amato, obecnego ministra

lat. We włoskich warunkach to powiew świeżości na tym stano-

finansów Pier Carlo Padoanę czy senator Annę Finocchiaro z Partii

wisku. Jego poprzednicy w dniu rozpoczęcia urzędowania mieli

Demokratycznej.

kolejno: 80 lat – Napolitano, i 79 – Ciampi.

Nowy prezydent został wybrany na 7-letnią kadencję przez po-

Trudne losy rodzinne

łączone izby parlamentu: Izbę Deputowanych i Senat, przy udziale

Sergio Mattarella jest synem Bernarda, polityka Chrześcijańskiej

przedstawicieli włoskich regionów. Na 1011 zgromadzonych zdobył

Demokracji, który na przełomie lat 50. i 60. był wielokrotnym mini-

665 głosów i wyprzedził ubiegających się o to stanowisko: byłych

strem. Był też młodszym bratem Piersantiego, gubernatora Sycylii, >

11

DO_JĘZYK

//KAMIL POPIELA

który w 1980 roku został zamordowany przez włoską mafię. Śmierć

Mattarella è stato eletto per un mandato di sette anni dal collegio

brata była wydarzeniem przełomowym w jego życiu.

composto dalla Camera dei Deputati, dal Senato della Repubblica e

Trzy lata później Mattarella został deputowanym z ramienia

dai rappresentanti delle regioni Italiane. Nella votazione finale ha

Chrześcijańskiej Demokracji. W niższej izbie włoskiego parlamen-

vinto 665 voti, prima avevano anche presentato le loro candidature,

tu zasiadał do 2008 roku przez siedem kadencji z rzędu. Mattarella

tra gli altri, gli ex primi ministri, Romano Prodi e Amato, l’attuale

poszedł w ślady ojca, kilkakrotnie piastował stanowiska ministe-

ministro delle finanze, Pier Carlo Padoa e l’unica donna ad essere

rialne – w resorcie obrony czy oświaty. Był także wicepremierem

stata presa in considerazione in queste elezioni è il senatore Anna

w rządzie Massimo D’Alemy. To on w 2000 roku podjął decyzję o

Finocchiaro del Partito Democratico.

zniesieniu obowiązkowej służby wojskowej, czym wpisał się w eu-

Storia familiare difficile

ropejski trend uzawodowienia narodowych armii.

Przez lata był politykiem chadecji i ugrupowań powstałych

Sergio Mattarella è figlio di Bernardo, politico democristiano che

po jej rozpadzie. W 2007 roku wstąpił do centrolewicowej Partii

tra gli anni Cinquanta e Sessanta è stato più volte ministro. È il

Demokratycznej, a w 2011 z nominacji parlamentu został sędzią

fratello minore di Piersanti, altro politico democristiano ucciso nel

Sądu Konstytucyjnego. Od tego czasu jego dystans do mediów

1980 dalla mafia mentre era presidente della Sicilia.

i bieżącej polityki jeszcze bardziej się powiększył.

Tre anni dopo questo tragico evento, Mattarella è stato eletto la prima volta al Parlamento nella lista

Nowy etap Gdy Giorgio Napolitano ogłosił swą rezygnację z powodu podeszłego wieku, premier Włoch, Matteo Renzi, mianował Mattarellę oficjalnym kandydatem Partii Demokratycznej na prezydenta.

Włoskie media panicznie zaczęły szukać informacji na jego temat. Zadanie

della Democrazia Cristiana. Nel 2008 è

Nowy prezydent słynie z powściągliwości.

Jest typem milczka, wiodącego życie z dala od kamer.

stato eletto per sette anni consecutivi la carica nella camera dei Deputati. A partire dagli anni ‚80 è stato ministro della Pubblica Istruzione, vicepresidente del Consiglio nel governo di Massimo D’Alema e capo del Ministero della Difesa. In questa posizione ha

okazało się niełatwe, ponieważ nowy

preso nel 2000, la decisione di abolire

prezydent słynie z powściągliwości.

il servizio militare obbligatorio.

Jest typem milczka, wiodącego skromne, spokojne życie z dala

Dopo anni di Democrazia Cristiana e dei residui derivanti dopo il

od telewizyjnych kamer. Odkąd odszedł z czynnej polityki w 2008

crollo nel 2007, si è iscritto al Partito Democratico. Nel 2011 parla-

roku, nie składał żadnych deklaracji politycznych, nie udzielał się

mento ha nominato Mattarella che (divenne un) giudice della Corte

również w mediach.

Costituzionale. Da quel momento, si è completamente ritirato dalla

Głównym zadaniem włoskiego prezydenta jest reprezentowa-

vita politica.

nie kraju na zewnątrz. Ma mniejsze uprawnienia od polskiej głowy państwa, jego legitymacja jest słabsza, ponieważ wybierają go

Nuova tappa

parlamentarne i regionalne elity polityczne, a nie społeczeństwo

Quando Giorgio Napolitano ha annunciato le sue dimissioni a causa

w głosowaniu powszechnym. W debacie publicznej sprawuje rolę

dell’età avanzata, il Primo Ministro italiano Matteo Renzi ha propo-

arbitra, zapewniającego ciągłość władzy podczas kryzysów rządo-

sto Mattarella come candidato per la nomina del successore. Tutti i

wych, które są włoską specjalnością.

massmedia italiani hanno cercato di descrivere il nuovo presidente.

Mattarella wydaje się być idealnie nadającą się do tego urzędu

Questo è un compito difficile. Dal momento che del nuovo presi-

osobą. Ustępujący prezydent powiedział o nim, że jest kompeten-

dente erano noti fino ad allora il silenzio, la vita riservata, umile

tnym, bezstronnym, szczerym i uczciwym człowiekiem. Posiada

e tranquilla lontano dalle telecamere. Da quando si è ritirato dalla

cechy godne głowy państwa, a to, że jest mało znany, można zali-

politica attiva e dal parlamento nel 2008, non ha fatto alcuna dichia-

czyć jako jego wielki atut.

razione politica e non ha rilasciato nessuna intervista.

■

Il compito principale del Presidente della Repubblica è quello di rapSergio Mattarella è il nuovo presidente della Repubblica Italiana.

presentare il paese all’estero. Ha meno poteri rispetto al capo dello Stato polacco. Secondo i giornalisti italiani Mattarella è la persona ideale per

Matterella ha 73 anni, è più giovane di Napolitano di 16 anni

questa carica. L’ex presidente della Repubblica Giorgio Napolitano ha

ed è un presidente relativamente giovane per l’Italia. I suoi prede-

detto: “Lo conosco sul piano dell’assoluta lealtà e correttezza, sensibilità

cessori all’inizio della presidenza avevano 80 anni (Napolitano) e

e competenza istituzionale e certamente dell’imparzialità. Caratteristi-

79 anni (Ciampi).

che importantissime per disegnare la figura del capo dello Stato.”

12

■

ALISA UDODIK//

DO_JĘZYK

Wbrew opinii większości, w Rosji są jeszcze niezależne media. Jednym z nich jest telewizyjny kanał Дождь (ros. Dożd – Deszcz), który próbuje dostarczać obiektywne informacje.

Независимые СМИ (Nie)zależne media

Istnieje od 2010 roku i już ma swoją bogatą historię. W latach 2011–

munikacji, technologii informatycznych i komunikacji masowej.

2013 kanał informował o strajkach i innych ruchach opozycyjnych.

Następnego dnia transmisja kanału została zawieszona przez nie-

Był wówczas jednym z niewielu. Ale wszystko ma swoją cenę.

których operatorów kablowych.

W grudniu 2014 roku stacja miała poważne problemy. Wszystko

W marcu nastąpiło odłączenie kanału telewizyjnego w ostat-

zaczęło się od pytania: „Czy nie warto by oddać Stalingrad, ratując

niej sieci kablowej. Od tej pory transmisja jest możliwa wyłącznie

setki tysięcy ludzi?” Później na stronie internetowej stacji zrobiono

przez internet. „Deszcz” uczynił pierwszy swego rodzaju bezpre-

ankietę z takim samym pytaniem. Wzbudziło to wiele kontrowersji:

cedensowy krok, urządzając maraton „Pomóż Deszczowi”, gdzie

na Twitterze pojawiły się wiadomości, że pytanie jest niepoprawne

cała przyszłość kanału zależała wyłącznie od widzów. Po tym jak

i dotyczy przede wszystkim dziedzictwa Rosji i jej narodu. Redakcja

finansowanie z jedynego źródła – transmitowania reklam – sta-

od razu przeprosiła i usunęła ankietę.

ło się niemożliwe, z powodu wejścia w życie ustawy o zakazie

TV Dożd była krytykowana przez działaczy politycznych. Z kontrolą pospieszyła Federalna Służba ds. nadzoru w dziedzinie ko-

umieszczania reklam na prywatnych stacjach telewizyjnych, kanał telewizyjny całkowicie przestawił się na płatną subskrypcję. >

Prezydent Putin kontroluje większość mediów w Rosji – w szczególności dbając o swój wizerunek źródło: fakt.pl

13

DO_JĘZYK

//ALISA UDODIK

Niemniej interesująca, a także równie niezależna jest stacja Medu-

и удалила провокационный по мнению большинства вопрос.

za. To początki jej działalności, gdyż projekt uruchomiono dopiero

Тут же на «Дождь» посыпалась критика и политических де-

pod koniec października 2014 roku. Założycielem projektu jest Ha-

ятелей. Роскомнадзор поспешил со своей проверкой. Буквально

lina Timczenko, była redaktor portalu Lenta.ru, założonego w 1999

на следующий день вещание телеканала было приостановлено

roku. Stopniowo Taśma.ru rozszerzała tematykę wiadomości.

некоторыми кабельными операторами. В марте произошло отключение телеканала от последней

Mimo stosunkowo długiego istnienia, Taśmę.ru spotkał podobny

транслирующей кабельной сети. Свое основное вещание те-

los, co TV Dożd, z tą różnicą, że starej Lenty już nie ma.

W marcu 2014 roku ta sama Federalna Służba wydała ostrzeże-

леканал перевел на свой сайт. «Дождь» первый в своем роде

nie w związku z wywiadem przeprowadzonym z liderem ukraiń-

совершил беспрецедентный шаг, устроив марафон «Помоги

skiego ruchu nacjonalistycznego Prawy Sektor. Znaleziono w nim

дождю», где все будущее телеканала зависело исключительно

link na „ekstremalny” – zdaniem służb – materiał. Po ostrzeżeniu

от зрителей. Впоследствии вдохновившись своим успехом, те-

redakcja usunęła link do wywiadu. W tym samym dniu dyrektor

леканал полностью перешел на платную подписку, после того,

poinformowała o rezygnacji, twierdząc, że wszystko, co się dzieje,

как финансирование из единственного источника (а именно

jest zamachem na wolność słowa. Meduza nie jest następczynią

размещение рекламы) стало невозможным по причине выхода

Lenty.ru jako taką, niemniej jednak kontynuuje stare idee.

закона, запрещавшего размещение рекламы на частных теле-

Dziś w grupie „Deszczu” na portalach społecznościowych jest

каналах.

prawie 340 tysięcy użytkowników. W grupie Lentacza – który stał

Не менее интересным, а также не менее независимым

się bardziej ostrą i satyryczną kontynuacją Lenty.ru – ponad 650

является интернет-издание Медуза. Оно еще в начале своего

tysięcy. W Rosji mieszka 143, 5 mln osób, odbiór wolnych od wpły-

пути, так как проект стартовал только в конце октября 2014

wu rządu źródeł informacji jest więc znikomy. Niezależne media

года. Основателем проекта стала Галина Тимченко, бывший

w Rosji istnieją. Pozostaje pytanie: czy Rosjanom są one w ogóle

редактор портала Лента.ру, основанного в 1999 году. Посте-

potrzebne?

пенно развиваваясь, Лента.ру расширяла тематику новостей.

■

Однако несмотря на свое относительно долгое существование, Вопреки всеобщему мнению, независимые СМИ в Рос-

Ленту.ру постигла похожая участь, что и «Дождь» с различием

сии все же пока существуют. В небольшом количестве,

в том, что старой Ленты уже нет. В марте 2014 года Роскомнадзор вынес предупреждение

но все же. Одним из таких телеканалов, преподносящим более-ме-

в связи с интервью, проведенным с одним из лидеров укра-

нее объективную инфор-

инского националистиче-

мацию является «Дождь».

ского движения «Правый

«Дождь» существует с

сектор». В нем была об-

2010 года и уже успел за-

наружена ссылка на экс-

воевать себе определен-

тремистский, по мнению

ную славу.

Роскомнадзора, материл.

В 2011–2013 годах

После предупреждения

телеканал освещал про-

редакция

тестные движения. Был

удалить ссылку на ин-

одним из многих. Одна-

тервью. Однако в тот же

ко за свободу приходится

день главный редактор

платить. В декабре 2014 года у телеканала появились серьезные трудности.

сообщила об увольнении,

Telewizja Dożd jest jednym z niezależnych mediów w Rosji

Все началось, казалось бы,

поспешила

заявив, что все, что проźródło: tvc.ru

исходит, является покушением на свободу слова.

с обычного вопроса, заданного в ходе одной из передач: «Нужно

Медуза – это не продолжение Ленты. ру как таковой, но попыт-

ли было сдать Ленинград, чтобы спасти сотни тысяч людей?»

ка продолжения старой идеи.

Позже на сайте телеканала был опубликован опрос на эту же

Сегодня в группе «Дождя» в социальных сетях 339 117

самую тему. Этот вопрос не на шутку встревожил обществен-

участников. В группе Лентача, которые стал более резким и

ность: в Твиттер начали появляться сообщения о том, что во-

язвительным продолжением Ленты.ру – 669 504. В Россия про-

прос является некорректным, затрагивающим достоинство и

живает 143, 5 млн человек. Независимое телевидение в России

историю России. Редакция тут же принесла свои извинения

существует. Нужно ли оно людям - вот в чем вопрос.

14

■

SVIATOSLAV CHERNII//

DO_JĘZYK

Україна – це Африка?

Afryka na Ukrainie?

W ukraińskich księgarniach można kupić książkę rodzimego publicysty Sergieja Grabowskiego Ukraina nie jest Afryką?. Wydana w 2012 roku powieść jest teraz niezwykle aktualna. Ukraina stoi na rozdrożu. Z jednej strony zwycięstwo Euromajdanu, z drugiej poczucie cofnięcia się do epoki feudalnej, pełnej bezprawia.

Nie wszyscy Ukraińcy chcą walczyć za kraj fot. Mykola Lazarenko

Na wschodzie Ukrainy już od blisko roku trwa operacja anty-

ustawiały się kolejki ochotników w wieku od 17/18 (sic!) do na-

terrorystyczna. Wiadomo, że tego rodzaju działania powinny

wet 70 lat. Teraz w tej sprawie panuje chaos. Ludzie zaczęli się

być prowadzone przez służby specjalne. Państwo ukraińskie

chować, wyjeżdżać, stracili chęć wstępowania do wojska. Ulica-

posiada ponad 300 tysięcy funkcjonariuszy policji oraz 30 ty-

mi chodzą prawie wyłącznie kobiety, a mężczyźni ustawiają się

sięcy wojskowych, tymczasem na wschód Ukrainy odprawiają

pod konsulatami zagranicznymi w celu otrzymania wiz.

ochotników oraz 20-latków po skończonym studium zastępczej

Wynika to z tego, że każda ukraińska rodzina ma na wscho-

służby wojskowej.

dzie kogoś znajomego lub członka swojej rodziny. Oficjalna licz-

Tajemnica wojny na wschodzie

gazeta „Ukraińska Prawda”, powołująca się na portal interne-

W kwietniu zeszłego roku w wojskowych komisjach uzupełnień

towy „Słowo i dzieło”. Nieoficjalnie mówi się o 50 tysiącach. >

ba ofiar (stan 29 stycznia 2014 roku) wynosi 1422 osoby – pisze

15

DO_JĘZYK

//SVIATOSLAV CHERNII

Dyplomatyczny serial „Umowy mińskie 2”

В квітні минулого року військомати були перенасичені чер-

12 lutego po siedemnastu godzinach debat w Mińsku ustalono

гами з добровольців в діапазоні від 17-ти(!)18-ти і аж до 70-ти

nowe zasady rozejmu. Głównymi zagadnieniami stało się pełne

років. Зараз питання мобілізації покрите хаосом. Люди почали

wstrzymanie ognia od 15 lutego, wyeliminowanie obcych wojsk,

переховуватись, виїздити, втратили бажання йти до війська.

wymiana zakładników. Ponadto strona ukraińska zobowiązała się

Вулицями ходять переважно жінки, а чоловіки формують черги

do przeprowadzenia reformy konstytucyjnej w sprawie decentra-

під консулатами для отримання віз.

lizacji oraz statusu osobliwego dla obwodów Doniecka oraz Łu-

Це пов’язано з тим, що кожна українська родина має зна-

gańska, do końca 2015 roku. Krótko mówiąc zostało ustalone to,

йомих, або родичів, які беруть участь у конфлікті на сході.

czego chcieli „terroryści” jeszcze w zeszłym roku pod warunkiem

Офіцільна кількість жертв станом на 29 січня – 1422 люди-

pokojowego rozwiązania konfliktu.

ни – пише газета «Українська правда» з посиланням на інтер-

Nowe umowy mińskie weszły w życie, a kilka dni później, pod-

нет-портал «Слово і діло». Неофіційно мова йде про 50 тисяч.

czas pokojowego odwrotu, zginęło kolejnych 40 żołnierzy armii ukraińskiej pod Debalcewem. Komentarze były klasyczne: „Strona ukraińska naruszyła pokój” – piszą media rosyjskie, z kolei ukraiń-

Дипломатичний серіал «Мінські домовленості – 2»

skie źródła informacyjne mówiły to samo o przeciwniku. Wszystko

12 лютого, після сімнадцяти годин перемовин, в Мінську при-

toczy się w zamkniętym cyklu. Czy oznacza to jednak, że trzeba

йнято нові умови досягнення миру. Головними пунктами уго-

zdecydować się na bezpośrednią współpracę władz ukraińskich

ди було: повне припинення вогню, починаючи від 15 лютого,

z „terrorystami”?

виведення іноземних військ, обмін заручниками. Додатково, українська сторона зобов’язалась до кінця 2015 року провести

Chleb czy banan? O gospodarce

конституційну реформу з приводу децентралізації, а також

Ranek 18 lutego rozpoczął się od złej wiadomości – cena gazu będzie

надання особливого статусу Донецькій і Луганській областям.

podwyższona o 280 proc. Średnie ukraińskie wynagrodzenie wyno-

Загалом, прийнято умови, які пропонували терористи ще ми-

si obecnie 438 złotych, a przeciętna eme-

нулого року з умовою мирного розв’я-

rytura około 200 złotych. Za te pieniądze

зання конфлікту.

można kupić jedną parę butów lub 70 litrów benzyny. I trzeba wybierać: chleb czy banan – w obecnej sytuacji Ukraińców uważany za dobrobyt.

Co z tą Ukrainą? Naprawdę przeżywa proces demokratyzacji? Trafiła w kolejną

Na ulicach widać wyłącznie kobiety.

Mężczyźni stoją w kolejce po wizy.

Нові мінські домовленості набрали чинності, а через кілька днів, під час мирного виведення військ з-під Дебальцево загинуло 40 солдатів української армії. Коментарі до ситуації класичні: «Українська сторона порушила

pułapkę? Czy ten proces jest wart śmier-

мир» - пишуть російські ЗМІ. У свою

ci wielu istnień ludzkich? Odpowiedź nie

чергу українські медіа «кажуть» те саме,

jest jednoznaczna. Tymczasem w sieci coraz częściej pojawiają się

по відношенню до противника. Все працює в замкнутому ци-

memy z podpisem: „Janukowycz, wróć!”. Trudno nie zastanawiać

клі. Чи означає це, що українській владі треба зважитись на

się nad stwierdzeniem, że Ukraina jest Afryką.

безпосереній контакт з «терористами»?

■

В українських книгарнях можна купити книгу відчизня-

Хліб чи банан?

ного публіциста Сергія Грабовського «Україна не Афри-

Ранок 18 лютого українці розпочали з поганої новини – ціна на

ка?». Видана в 2012 році, зараз є актуальною як ніколи.

газ для населення збільшиться на 280 відсотків. Середня заро-

Україна стоїть на роздоріжжі. З одного боку перемога

бітна плата по Україні близько 438 злотих, звичайний розмір

Євромайдану, а з іншого - відчуття повернення до фео-

пенсії – близько 200. На ці гроші можна придбати пару взуття

дальної епохи, повної безчинств.

або ж 70 літрів палива. Тому, треба вибирати: хліб чи банан,

На сході України вже близько року триває антитерорис-

який в теперішній ситуації можна вважати за розкіш!

тична операція. Є очевидним, що специфіка таких діянь має

Що діється з Україною? Чи справді вона переживає процес

відбуватись за участі спецслужб та правоохоронних органів.

демократизації? Чи, можливо, потрапила в чергову пастку? Чи

Українська держава в цьому плані оперує понад 300 тисячами

вартий цей процес смерті стількох людей? Відповідь неоднозна-

міліціонерів, а також понад 30 тисячами співробітників Служби

чна. Тим часом в мережі з’являються іронічні меми з текстом:

безпеки держави. Натомість, на схід відсилають добровольців і

«Янукович, повернись!». Важко не задумуватись над тезою, що

двадцятирічних юнаків після закінчення військової кафедри.

Україна – це Африка.

16

■

MARTA NOWOSIŃSKA//

DO_JĘZYK

Kiedyś ten poważny i elegancki człowiek z chęcią przywdziewał strój spawacza

źródło: atlanticsentinel.com

STATSMINISTERN–

ARBETAREN Premier-robotnik

Z zawodu spawacz, a z wyboru obywateli – premier Szwecji. Nie potrafi poradzić sobie ze sprawowaniem jednej z najważniejszych funkcji w państwie. Zamiast walczyć o budżet, skupia się na budowaniu wizerunku przykładnego związkowca.

Stefan Löfven został premierem Szwecji na początku październi-

Kryzys budżetowy

ka 2014 roku, a już w grudniu gotów był obwieścić 9,5 milionom

3 października szwedzki parlament Riksdag potwierdził, że nowym

obywateli, że rząd podaje się do dymisji, a kraj czekają w marcu

premierem (na czele mniejszościowego lewicowego rządu) zosta-

nowe wybory. Na szczęście kryzys udało się zażegnać dzięki roz-

nie lider Socjaldemokracji – Stefan Löfven. Od razu stanęło przed

mowom z opozycją. Po ciągłych zmianach decyzji, premier znalazł

nim pierwsze poważne zadanie – uchwalenie budżetu państwa.

się w ogniu krytyki za to, że po pierwsze chciał bardzo szybko

Propozycja wysunięta przez nowy rząd została odrzucona. Inny

się poddać, a po drugie mógł narazić budżet państwa na ogromne

projekt budżetu, przygotowany przez centralną prawicę został

koszty związane z nowymi wyborami.

poparty przez nacjonalistyczną partię Szwedzkich Demokratów, >

17

DO_JĘZYK

//MARTA NOWOSIŃSKA

a to spowodowało szwedzkiej arenie politycznej chaos. Po dwóch

Han var svetsare från början men samhället ville ha honom

miesiącach rządów postanowił, że podda się i ogłosi nowe wybory.

som statsministern för ett av de nordens vackraste land. Nu

Zaproponował termin – 22 marca – a na premiera spadła fala krytyki.

orkar han inte med att utföra en av de viktigaste funktioner i

Eksperci uznali, że Löfven zachowywał się bardziej jak związ-

Sverige. Istället för att få igenom sin budget förlag, försökte

kowiec, a nie jak polityk. Reakcje na wiadomość o nowych wybo-

han presentera sig som den fackföreningbas han varit under

rach porównywane były do wybuchu strajku. Premierowi udało

många år.

się jednak załagodzić sytuację. 27 grudnia na konferencji prasowej

I början av oktober 2014 blev han Sveriges statsminister och

oznajmił: „Przedterminowych wyborów nie będzie.”

redan i december utlyste han till ungefär 9,5 miljoner svenska med-

Strategia unikania klęsk się nie sprawdza

nyvalet att utföras. Lyckligtvis hände det inte. Genom att förhandla

borgare att det är slut för hans regering och den 22 mars kommer Obserwatorzy sceny politycznej komentują, że obecnie w swo-

med oppositionspartier gick överenskommelsen ut men statsmini-

ich rządach Stefan Löfven powziął strategię unikania klęsk, a nie

sterns beteende har blivit skarpt kritiserad. Han ville ge sig snabbt

osiągania sukcesów. Czy taki kierunek działań okaże się opłacalny

och med nyvalet skulle kunna skada landets ekonomi eftersom det

w dłuższej perspektywie? Obecnie poparcie dla partii socjaldemo-

beräknas kosta miljarder kronor.

kratów, której jest liderem, nieznacznie spada. W grudniu wynosiło 32 proc., jednak raport Novus – szwedzkiego ośrodka badań opinii

Budgetkrisen

publicznej, opublikowany 22 stycznia 2015 roku – pokazuje spa-

Så snart hade Socialdemokraternas partiledare blivit vald till

dek o 0,2 punktu procentowego. Tymczasem poparcie dla Szwedz-

Sveriges nya statsminister, fick han sin första allvarliga uppgift –

kich Demokratów, którzy przyczynili się do odrzucenia projektu

budgetförhandlingen. Föreslaget som minoritetsregeringen drog ut

budżetu w listopadzie bieżącego roku, cały czas rośnie. W listopa-

blev dock nedröstad, Alliansen hade en anledning för att triumfera.

dzie Szwedzcy Demokraci mieli 12,3 procent poparcia, natomiast

På deras budget röstade Sverigedemokraterna, ett svenskt nato-

w grudniu zaobserwowano wzrost o 3,7 proc., a w styczniu kolejny

nalistiskt politiskt parti, och med den manövern skapade de kaos

wzrost o 0,5 proc.

inom svensk politik. Efter två månader av styrelse fattade Stefan Löfven beslut om att avlysa nyvalet och då blev han skarpt kritise-

Przywódca w robotniczych szeregach

rad. Experter hävdade att han beter sig snarare som den fackföre-

Premier Szwecji szczególnie troszczy się o losy robotników,

ningbas han har varit under många år än politiker och nyvaletbe-

ponieważ przez długi czas sam był jednym z nich. Po ukończe-

skedet jämfördes till ett strejkhot. Statsministern orkade emellertid

niu dwuletniego liceum na profilu ekonomicznym, zapisał się

lugna ner den pågående situationen och den 27 december på en

na kurs spawacza i wkrótce w Örnsköldsvik rozpoczął pracę

presskonferens meddelade han att det inte blir extra val. Löfven

w zawodzie. Zawsze zaangażowany w życie społeczne, wybie-

ska stanna kvar som Sveriges stastminister och nästa val kommer

rał pracę z ludźmi i pragnął dla nich jak najlepiej.

att hålls under 2018...

Mer på: www.drugiobieg.org.pl ■

Pracując fizycznie, przekonał się na własnej skórze jak traktowani są robotnicy i właśnie wtedy zaczął interesować się działalnością związ-

Nowy premier Szwecji nie boi się mediów

ków zawodowych. W 1995 roku dołączył do jednego z nich o nazwie Metall, później stanął na czele centrali związkowej IF Metall.

Wieloletnia działalność związkowa spowodowała, że Stefan Löfven dużo uwagi poświęca sprawom dotyczącym bezpieczeństwa pracy oraz warunkom panującym w zakładach przemysłowych. Być może z tego powodu zainteresowanie premiera umiejętnym rozegraniem sprawy budżetu zeszło na dalszy plan.

■ źródło: nyheter24.se

18

ALEKSANDRA GIERACKA, KAMIL POPIELA//

DO_LUDZIE

Rozmowa z profesorem Romanem Kuźniarem, doradcą Prezydenta RP do spraw międzynarodowych.

SILNA

(BEZ)

?

EUROPA Kamil Popiela: Wizyta kanclerz Angeli Merkel i prezydenta Francois Hollande’a w Mińsku nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Separatyści wspierani przez Rosję, a także sami Rosjanie wciąż walczą na wschodzie Ukrainy. Co w takim razie poszło nie tak?

Prof. Roman Kuźniar: Nie wiem, czy można to rozpatrywać w kategoriach, czy coś poszło nie tak. Jeżeli chodzi o część porozumienia dotyczącą rozejmu, to ona jest mniej więcej w porządku.

Problem jest z dotrzymywaniem, a nie z tekstem postanowień w części wojskowej. Po prostu porozumienie nie jest dotrzymywane przez Rosjan i tyle. Nie potrafimy tego wyegzekwować.

Sygnatariusze, czyli trzy z czterech państw – bo jedno z nich jest odpowiedzialne za naruszanie rozejmu i za kontynuację walki – nie chcą lub nie potrafią tego zrobić.

KP: To oznacza, że system normandzki się nie sprawdził? Szef polskiego resortu obrony zaproponował, żeby do rozmów dołączyć przedstawiciela Stanów Zjednoczonych.

Formuła normandzka nie była dobra od samego początku. Podstawowy błąd tkwił w tym, że to nie Unia Europejska rozmawia z Rosją, tylko rozmawiają dwa mocarstwa. Czyli już robimy szkodę UE w tym momencie, bo eliminujemy ją z gry, mimo że wyposażyliśmy ją przecież traktatowo we wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa. Nagle Unii nie ma. To jest pierwsza szkoda.

Druga polega na tym, że oba te mocarstwa nie mają udanej tra-

Prof. Roman Kuźniar doradza prezydentowi od 2010 roku

>

źródło: pism.pl

19

DO_LUDZIE

//ALEKSANDRA GIERACKA, KAMIL POPIELA

dycji stosunków z Rosją, jeśli chodzi o negocjacje dotyczące spraw

Przede wszystkim musimy wiedzieć, co chcemy osiągnąć, jaką

europejskich. Mają one raczej tradycję robienia ustępstw czy zaspo-

mamy sytuację w danym momencie, kogo po drugiej stronie. Mu-

kajania interesów Rosji kosztem państw Europy Środkowo-Wschod-

simy również uwzględniać szanse na dotrzymanie zawieranych

niej – taka jest historia. One tak naprawdę w rozmowach z Rosją

rozwiązań. Czasem to nie jest tak, że jest błąd w zapisie, ale strona

reprezentują swoje własne sympatie, sentymenty, interesy, lęki,

negocjacji musi mieć zdolność wymuszenia na partnerach zobowią-

kompleksy. Po trzecie, współczesny Berlin i Paryż okazały się zupeł-

zań. Jeżeli nie ma tej możliwości, nie wolno zawierać porozumienia.

nie nieprzygotowane do tego typu negocjacji. Nie radzą sobie w roz-

Trzeba wiedzieć, z kim ma się do czynienia, czy jest to ktoś, kto

mowach z bardzo twardym przeciwnikiem, który kieruje się logi-

ma szacunek dla tego, co podpisuje, czy nie. Związek Sowiecki,

ką bolszewicką „kto kogo”, a nie logiką

a dzisiaj i wcześniej Rosja, mają wiel-

poszukiwania rozwiązania dla trudnego

ką tradycję nieprzestrzegania zobowią-

problemu, jakim jest konflikt, który Rosja zresztą wywołała i z którego chce wyciągnąć maksimum korzyści, także z użycia siły, które tam praktykuje. Nie radzą sobie ze względów wręcz kulturowych,

Europa pozbawia się własnych atutów: potencjału i siły.

z kimś tak bezwzględnym i przebiegłym,

zań, które na siebie brały; nie dotrzymywania słowa. W Rosji to jest rzecz historyczna. W kulturze politycznej Rosji oszustwo jest stałym elementem.

Oszustwo nie hańbi. Niedotrzymanie zobowiązań to nie jest coś, czego trze-

kto nie respektuje zasady dobrej wiary, kto nie dotrzymuje słowa.

ba się wstydzić. Dlatego, jeśli podpisujemy coś z Rosją to tylko wte-

Wreszcie Europa, a w tym przypadku te dwa kraje, pozbawiły się

dy, gdy wiemy, że to jest do wyegzekwowania. Oczywiście w po-

własnych atutów, a mianowicie atutu potencjału, atutu siły. Paryż

rozumieniu mińskim niczego takiego nie było, dlatego się sypie.

i Berlin powtarzają jak zaklęci niemądrą mantrę, że ten konflikt można rozstrzygnąć wyłącznie środkami pokojowymi i dyploma-

AG: Jakie w takim razie powinny być kolejne kroki Zachodu

tycznymi. Rosja tak nie uważa. Rosja rozstrzyga go przy użyciu siły,

wobec Rosji?

a negocjacje są dla niej tylko po to, żeby „reszta” zaakceptowała to,

To zależy w dalszym ciągu od tego jak będzie się rozwijać sytuacja.

co udało się jej zdobyć, załatwić przy użyciu środków wojskowych.

Na Rosję musi być wywarta presja, która przymusi ją do przestrze-

Jeżeli nie możemy użyć żadnej siły, którą dysponujemy, nie mówię

gania prawa międzynarodowego i do przestrzegania zobowiązań,

tutaj o militarnej, tylko rozpaczliwie rozmawiamy, a Rosja kładzie

których podjęła się, jeśli chodzi o relacje z innymi państwami.

na szalę argument siły twardej, to oczywiście w takich negocjacjach

Pomijam porozumienia mińskie, bo widzimy, ile są warte. Ale

jesteśmy na o wiele słabszej pozycji.

są wcześniejsze zobowiązania rosyjskie, które Moskwa gwałci.

Jeżeli nie przymusimy Rosji, to ona będzie to bezkarnie czynić.

KP: Jakiej zatem siły powinny użyć europejskie kraje, w tym

Rozsypie się nam cały gmach instytucji i norm w porządku euro-

przypadku Niemcy i Francja?

pejskim. Sankcje to nie jest jedyny instrument. Potrzebna jest jed-

Nie mówimy, żeby iść na wojnę. Czasem i tego nie należy taktycz-

nolita postawa całego Zachodu, do którego przyłączyłaby się też

nie wykluczać, ażeby uniknąć większego nieszczęścia. Ale to prze-

Japonia, Australia, w celu przymuszenia Rosji do respektowania

kracza wyobraźnię rządzących w Europie Zachodniej. Za dużo

prawa międzynarodowego, od Karty Narodów Zjednoczonych aż

w nich strachu, a za mało mądrej, historycznej wyobraźni, jeżeli

po Akt Końcowy, nie mówiąc już o memorandum budapesztań-

chodzi o to, co może się zdarzyć, gdy będziemy zachowywać jak Eu-

skim, czy bardziej współczesnych porozumieniach. I to jest jedyna

ropejczycy przed drugą wojną światową wobec Hitlera. Nie znaczy

właściwa odpowiedź. W świetle praktyki Narodów Zjednoczonych

to, że trzeba uważać Putina za Hitlera – to inny przypadek, ale także

można wprowadzać rozejmowe siły pokojowe. Ukraińcy podnieśli

niebezpieczny dla Europy. Po to UE wyposażyła się we wspólną

tę kwestię. A co słyszymy na Zachodzie? Francuzi i Niemcy mówią,

politykę bezpieczeństwa i obrony, a więc ten dodatek do polityki

że nie trzeba. Jak to nie trzeba? Trzeba właśnie. Przecież wyraźnie

zagranicznej i bezpieczeństwa, że jeżeli trzeba reprezentować włas-

widać, że nic innego nie pomaga. Dziwię się zwłaszcza Francji. Jest

ne interesy, to można posłużyć się siłą. Trzeba używać argumentu

ona stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa i zgodnie z artykułem

siły politycznej, gospodarczej czy militarnej – na przykład w posta-

24. Karty Narodów Zjednoczonych spoczywa na niej obowiązek

ci znaczącego wzmocnienia obronnego potencjału Ukrainy, czego

utrzymywania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, a jed-

większość mocarstw europejskich Ukrainie odmawia.

nocześnie wyrzeka się zastosowania pokojowego instrumentu, który byłby bardzo pomocny w tej sytuacji. Gdy Ukraińcy mówią

Aleksandra Gieracka: Jak wobec tego powinny być prowadzone

o siłach pokojowych, to w Paryżu słyszymy odmowę, aby nie iry-

skuteczne negocjacje, gdy partnerzy rozmowy nie są na równo-

tować Rosjan. Chodzi o rzeczy o wiele prostsze niż się zdaje, tylko

rzędnych pozycjach?

trzeba być konsekwentnym i stanowczym.

20

KP: Donald Tusk jest od kilku miesięcy szefem Rady Europejskiej.

niedobra dla Europy i dla Polski. Przeciwstawiamy się agresji Rosji,

W mediach coraz częściej pojawiają się komentarze, że w Eu-

jesteśmy zwolennikiem pomagania Ukrainie, zarówno jeśli chodzi

ropie jest praktycznie nierozpoznawalny i oddał pole Angeli

o zdolność do obrony jak i stania się normalnym państwem.

Merkel i Francois Hollande’owi jeśli chodzi o Ukrainę.

Tutaj sprawy potoczyły się źle jeszcze przed przejęciem urzędu

KP: Odnośnie do naszej współpracy z sąsiadami: czy powstanie

przez Donalda Tuska. Format normandzki pojawił się znacznie

Trójkąta Sławkowskiego między Czechami, Słowacją i Austrią

wcześniej. Po drugie, to jest dopiero początkowa faza. Premier

nie marginalizuje roli Grupy Wyszehradzkiej?

musi się jeszcze uczyć. Niewątpliwie to pochłania dużo czasu,

To jest ich wybór. Wiedeń od lat był zazdrosny o Wyszehrad, próbo-

to nie są żarty i to nie jest złośliwość. Wszedł w nową rolę w bar-

wał „podbierać” Węgrów, Słowaków, Czechów. Austriacy uważają,

dzo trudnej sytuacji. Też wolałbym, żeby przewodniczący Rady

że to do nich należy rola rozgrywającego w Europie Środkowej, mo-

Europejskiej był bardziej widoczny, żeby nie pozwalał na high-

tywują to głównie odniesieniami historycznymi. Byli nieszczęśliwi,

jacking wspólnej polityki zagranicznej Unii przez pojedyncze pań-

że jest Wyszehrad, w którym oni nie uczestniczą. To jest powrót

stwa. Zresztą to jest też rola wysokiej przedstawiciel do spraw poli-

do tradycji – jeżeli oni się w tym dobrze czują, to nie powinniśmy

tyki zagranicznej i bezpieczeństwa, ale problem z panią Mogherini

im w tym przeszkadzać, ja z tym nie mam problemu. Z drugiej

jest taki, że ona zdradzała sympatie prorosyjskie już wcześniej. Jej

strony, czasem się dziwiłem, że Warszawa tolerowała w przeszło-

późniejsze wypowiedzi też świadczą o tym, że ma problem z wcie-

ści liczne nielojalności wyświadczane nam przez naszych wyszeh-

leniem się w rolę reprezentanta i obrońcy interesów Europy.

radzkich partnerów. One miały miejsce od stosunkowo wczesnego momentu, od początku lat 90. Uważam, że może należało bardziej

AG: A jeśli chodzi o rolę Polski – byliśmy postrzegani jako na-

elastycznie podchodzić do tej współpracy, rozszerzać pole zainte-

turalny lider w Europie Środkowo-Wschodniej, jako rzecznik

resowań w obrębie Europy Środkowo-Wschodniej. Nasi partnerzy

interesów Ukrainy na Zachodzie. Jak nasza rola powinna wyglą-

z Grupy nalegali jednak na nas, by trzymać się i broń Boże jej nie

dać obecnie, w obliczu wydarzeń za naszą wschodnią granicą?

poszerzać. Ten format współpracy miał swe dobre okresy i mo-

To jest bardzo trudne do zdefiniowania. Musimy sobie zdawać spra-

menty. Jeśli obecnie nasi sąsiedzi szukają innych pól współpracy,

wę, że łatwo się wymądrzać. Z jednej czy drugiej strony słyszę róż-

to oznacza, że nie powinniśmy im przeszkadzać. Sami musimy

ne sugestie, ale sam też nie mam recepty, która dałaby się do końca

szukać – w bardziej elastyczny sposób niż Grupa Wyszehradzka,

obronić. Polska działa jak Europa. W sposób naturalny Polska jest

miejsc do rozmów – by stabilizować sytuację w naszym regionie

jej reprezentantem W przeszłości nasz kontynent był zagrożony

i sprzyjać jego rozwojowi gospodarczemu.

ze strony Rosji wielokrotnie. Jesteśmy największym państwem w tej części Europy. W związku z tym nasz głos jest najsilniejszy –

KP: To teraz o polityce transatlantyckiej. Jak wygląda kwestia

ze względu na nasze doświadczenie historyczne i geopolityczną

racjonalizacji stosunków z USA? W 2011 roku mówił Pan, że nie

wrażliwość. Jesteśmy rzecznikiem przestrzegania prawa, bo, jak

chce, by Polacy byli „jeleniami” w relacjach ze Stanami Zjedno-

wiemy, gdy się łamie prawo, to cierpią na tym przede wszyst-

czonymi. Nasuwa się pytanie czy wciąż nie jesteśmy „jeleniami”,

kim mniejsze państwa. Sami cierpieli-

skoro wizy do USA nadal obowiązują.

śmy ze względu na to, że nie mogliśmy

Mówiłem, że byliśmy jeleniami. To był wy-

decydować w przeszłości za siebie, stąd rozumiemy obecne problemy. Uważamy, że Ukraińcy mają prawo do samostanowienia o swoich losach. Jesteśmy przeciwni użyciu siły. Od regulowania problemów są konwencje międzynarodowe i rokowania; trzeba z nich korzystać. Jeśli Rosjanie mieliby obawy o losy mniejszości

Wolałbym żeby przewodniczący Rady Europejskiej był bardziej widoczny.

rosyjskiej na Ukrainie, należało skorzystać z odpowiednich konwencji Rady Europy, OBWE. One działają.

wiad, który wzbudził wiele emocji, zwłaszcza, że ukazał się w dniu przylotu prezydenta Obamy. Różni dziennikarze, eksperci, którzy wcześniej lansowali serwilistyczną postawę wobec Amerykanów, bardzo mnie wtedy krytykowali. To mnie dość wówczas ubawiło. Problem, jaki ja miałem jeśli chodzi o nasze relacje z USA, pojawił się przed i w czasie wojny przeciwko Irakowi.

W jakiej sytuacji znajduje się teraz Irak wiemy. I to jest argument

W związku z tym nikt nie może powiedzieć, że istniało jakiekolwiek

ostateczny. Ja posługiwałem się argumentacją rozumową, odnoszą-

zagrożenie dla interesów, praw mniejszości rosyjskiej na Ukrainie,

cą się historii, zasad, wartości, a oni tego nie przyjmowali. Teraz

ponieważ te prawa są ujęte w odpowiednich instrumentach euro-

mamy twarde dowody. Ta wojna była wielkim błędem, a także prze-

pejskich i wcześniej żadnych skarg ze strony Rosjan nie było. Od-

stępstwem. Dziś tego się nie kwestionuje, między innymi dlatego,

rzucamy logikę polityki hegemonii i stref wpływów, bo ona jest

że jest tak zwane Państwo Islamskie, ale wcześniej to środowisko

>

21

DO_LUDZIE

//ALEKSANDRA GIERACKA, KAMIL POPIELA

w tej sprawie szło w zaparte. Tak, byliśmy jeleniami, bo przecież

kwy. Dzięki temu, że Amerykanie podobnie jak my przedstawiali

nasz udział w tej wojnie przyniósł same straty.

odmienne racje, udało się zneutralizować opór „rozumiejących Rosję”, jak się nazywa sympatyków rosyjskich racji w Niemczech

KP: A teraz?

i poza nimi. Uważam stosunki z Amerykanami za bardzo dobre,

Absolutnie nie. To się zmieniło dawno. Trzeba z jednej strony być

co ma odzwierciedlenie w aż trzech spotkaniach na szczycie w bar-

realistycznym. Jest wielkie, sojusznicze mocarstwo, które ma glo-

dzo krótkim czasie. Natomiast jeśli chodzi o kwestię wiz – ja pozycji

balne interesy i ma zdolności do zapewniania bezpieczeństwa –

USA nie rozumiem.

na czym nam zależy a co kosztuje. Bo to nie jest tak, że możemy mieć za darmo wszystko. W przeszłości robiliśmy bardzo poważne błędy, ale wyszliśmy z nich, co świadczy o tym, że się uczymy.

Wyciągnęliśmy wnioski, zmieniliśmy podejście, porzuciliśmy naiwność, co nie oznacza, że istnieje symetria w naszych relacjach.

To my jesteśmy krajem, któremu zależy na obecności Amerykanów, a z drugiej strony są USA, którzy mają przyjaciół na całym świecie.

Takie stosunki buduje się długo i starannie, także uwzględniając interesy mocarstwa. Bez tego nie ma dobrych relacji. W tej chwili nie ma szkody dla naszych interesów, a wcześniej były szkody i były zagrożenia. Choćby przy pierwotnym projekcie tarczy antyrakietowej, bardzo szkodliwym dla polskich interesów.

Minister Spraw Zagranicznych w kontaktach nie stara się wysuwać przed prezydenta

KP: A ten obecny jest mniej szkodliwy?

fot. Radek Pietruszka

Nie jest szkodliwy. Tamten system nie chronił ani centymetra kwadratowego naszego terytorium, a narażał na rosyjskie ude-

AG: A jak układa się współpraca prezydenta Komorowskiego

rzenia. Obecny projekt ma nas osłaniać. Baza w Polsce jest po-

z ministrem spraw zagranicznych? Widać różnicę między kon-

żyteczną dla naszego kraju i stanowi część całościowo dobrego

taktami z Grzegorzem Schetyną a tymi wcześniejszymi z Rado-

systemu. Obecnie Amerykanie rozumieją nasze stanowisko i nie

sławem Sikorskim?

przymuszają nas do udziału w szkodliwych z naszego punktu wi-

Zawsze to są różne organy w obrębie jednego systemu. W porów-

dzenia ekspedycjach. Prezydent Obama bardzo miękko zapraszał

naniu z przeszłymi przypadkami ta współpraca jest bardzo dobra.

nas do wzięcia udziału w misji przeciwko Libii. Myśmy odmówili

W przeszłości, do 2010 roku, pojawiały się incydenty, obecnie ich

i w żadnej mierze nie pogorszyło to stosunków polsko-amerykań-

nie ma. Pojawiają się różnice w niuansach, to normalna sprawa,

skich. Prezydent Obama zrozumiał, że inaczej oceniamy sytuację,

ale w najmniejszym stopniu nie rzutują na spójność naszej polity-

że nie jesteśmy zainteresowani. Pamiętam to dobrze. Z Libią też,

ki zagranicznej. Nasi partnerzy z zagranicy wiedzą, że Polska nie

niestety, wyszło na moje.

prowadzi dwóch polityk zagranicznych, nie ma dwóch ośrodków prowadzenia polityki zagranicznej, jak mówił Lech Kaczyński. Nie

KP: Ale polityka Obamy jest nieco inna niż ta tworzona przez

można nas tym samym rozgrywać. Polityka zagraniczna musi opie-

Busha.

rać się na dobrej współpracy rządu i prezydenta i tak jest też w tej

No tak, na szczęście. To w ogóle dwa inne światy. W tej chwili jed-

chwili. Oczywiście, są różnice osobowościowe. Inną osobowość

nak, poprzez cały szereg przykładów, można pokazać, że stosunki

ma obecny marszałek Sejmu Radosław Sikorski, inną obecny mi-

z Ameryką są w polskim interesie w sferze bezpieczeństwa, gospo-

nister Grzegorz, kiedyś marszałek, Schetyna. Prezydent dobrze się

darki, ogólnie w sferze politycznej, że nie płyną z nich zagrożenia,

porozumiewa podczas dość regularnych, belwederskich spotkań

jak to się wcześniej zdarzało. To dzięki Ameryce mamy tak bardzo

z ministrem spraw zagranicznych – byłym i obecnym.

korzystne dla nas postanowienia szczytu w Newport. Podczas tego szczytu w NATO Stany Zjednoczone były naszym bliski partnerem.

KP: A jak wygląda pana współpraca z prezydentem?

Wtedy niektóre stolice europejskie, w tym Berlin, reprezentowały

Dobrze. Prezydent tworzy dobrą atmosferę pracy i relacji w kance-

dość absurdalne stanowisko, że nie wolno Rosjan drażnić decy-

larii. Ale szczegóły zostawię do pamiętników. Pewnie ich jednak

zjami, które podobno miały być sprzeczne z Aktem Stanowiącym

nie będzie, bo jestem raczej introwertykiem. Poza tym – jako stary

NATO–Rosja z 1997 roku. Absurdalne dlatego, że Moskwa wcześniej

harcerz – hołduję wymogowi lojalności. Jeśli się wchodzi do druży-

wielokrotnie pogwałciła ten dokument. Jednostronne trzymanie

ny, to trzeba zachowywać lojalność zarówno w trakcie jak i po. Więc

się go, tylko przez nas, byłoby jednostronnie korzystne dla Mos-

żadnych sensacji nikt ode mnie nie usłyszy.

22

■

ALEKSANDRA GIERACKA//

DO_POLSKA

Zaprawieni w bojach. Uparci, z apetytem na więcej. Pełnokrwiści politycy. Nie powiedzieli jeszcze ostatniego słowa. Radosław Sikorski i Grzegorz Schetyna.

ZAMIEŃMY SIĘ

STOŁKAMI Jeden był ministrem spraw zagranicznych, obecnie jest marszał-

roku urzędował przy alei Szucha. Przez siedem lat pracy w Mini-

kiem Sejmu. Drugi to były marszałek Sejmu, a teraz szef polskiej

sterstwie Spraw Zagranicznych zbudował sobie rozpoznawalność

dyplomacji. Równi wiekiem: urodzili się w 1963 roku, obaj w lutym.

na arenie międzynarodowej, o której większość polskich polityków

Sikorski, czy to się komuś podoba, czy nie, już zapisał się

może pomarzyć. Ktokolwiek nie objąłby tego resortu w rządzie Ewy

w historii krajowej dyplomacji. Chociażby dlatego, że jak dotąd najdłużej spośród polskich ministrów spraw zagranicznych po 1989

Kopacz, musiałby się wyjątkowo postarać, żeby zerwać z etykietką „ministra po Sikorskim”.

>

Mają zupełnie różne charaktery, ale obydwaj starają się dowieść jak bardzo są elastyczni politycznie

fot. S. Kowalczuk / East News

23

DO_POLSKA

//ALEKSANDRA GIERACKA

Dyplomatyczny nowicjusz

– Po siedmiu latach trzeba mieć swój pomysł, który musi być i kon-

Schetyna nie musi kreować nowej wizji polityki zagranicznej czy odcinać się od kursu zaproponowanego przez wcześniejszą eki-

tynuacją i podjęciem nowego wyzwania – mówił Schetyna w dniu

pę. Przyszedł na teren przygotowany przez swoich. Drugi bonus:

przejęcia urzędu od Sikorskiego. Prezentując nowego ministra,

swój prezydent. Sikorski przez pierwsze lata musiał stawiać czoła

premier Kopacz przekonywała, że jest on osobą merytoryczną

„bitwie o krzesła” z Lechem Kaczyńskim. Schetyna i Komorowski

i przygotowaną do pełnienia funkcji. Dzisiaj, pół roku później, nic nie wskazuje na to, że Schetyna ma swój pomysł na kierowanie polityką zagraniczną.

Bakcyla dyplomacji nie połknął. Choć zupełnego braku doświadczenia w tej materii zarzucić mu nie można. Od listopada 2011 roku był szefem sejmowej komisji spraw zagranicznych. Praktyki dyplomatycznej liznął, pełniąc obowiązki głowy państwa po katastrofie smoleńskiej. Będąc marszałkiem Sejmu, reprezentował

przynajmniej w ogólnych kwestiach mówią jednym głosem.

Schetyna przeczeka w MSZ do jesiennych wyborów parlamentarnych. Jeśli obejdzie się bez poważniejszych wpadek a Platforma zostanie przy władzy, jest wielce prawdopodobne, że minister zawalczy o stanowisko, które będzie mu bardziej odpowiadało.

Doświadczenie nie chroni przez błędami

Za to więcej znaków zapytania pojawia się w kwestii przyszłości

izbę w relacjach z parlamentami innych państw. Jako wyliczanka

Radosława Sikorskiego. Ostatni rok dla ministra, delikatnie mówiąc,

w CV doświadczenie Schetyny prezentuje się przyzwoicie. Ale

nie był łatwy. Zaczęło się od zimowych negocjacji na Majdanie

w tym przypadku sam fakt pełnienia wymienionych funkcji nie

i słów: „Jeżeli nie podpiszecie porozumienia, będziecie mieli stan

wystarcza. Stosunek ilości do jakości wypada dość blado. Kontakty

wojenny i wojsko na ulicach. Wszyscy będziecie martwi”, skiero-

z delegacjami parlamentarnymi z zagranicy mają charakter raczej

wanych do ukraińskiej opozycji. Na arenie międzynarodowej ne-

kurtuazyjny, w dodatku takie spotkania odbywają się bez asysty

gocjacje z udziałem Sikorskiego uznano za sukces, za to w kraju

albo przy znikomym zainteresowaniu opinii publicznej. Na forum

opozycja nie zostawiła na nim suchej nitki. Potem było jeszcze

komisji nie zabłysnął spektakularnymi analizami, do mediów nie

gorzej. Tygodnik „Wprost” ujawnił „taśmy prawdy”, na których Si-

przebiły się żadne nośne komentarze z jego ust odnośnie spraw

korski w rozmowie z Jackiem Rostkowskim, ocenił, że „polsko-ame-

międzynarodowych. Statystyki sejmowych wystąpień też nie prze-

rykański sojusz jest nic niewarty” a „wręcz szkodliwy, bo stwarza

mawiają na korzyść Schetyny. Przez ostatnie 3 lata w sprawach do-

Polsce fałszywe poczucie bezpieczeństwa”. Kolejną rewelację przy-

tyczących polityki zagranicznej z mównicy sejmowej wypowiedział

niosła publikacja amerykańskiego magazynu „Politico”, w której

się tylko dziewięć razy, nie złożył też w tym obszarze żadnej inter-

były minister opowiadał o propozycji rozbioru Ukrainy, którą zło-

pelacji. Dodatkowo powagę nominacji – nieświadomie, ale jednak –

żył Wladimir Putin Donaldowi Tuskowi w 2008 roku. Nieudolne

ośmieszyła matka Schetyny, rozbrajająco przyznając, że Grzegorz

próby wycofania się ze słów, tłumaczenie, że to nadinterpretacja

uczył się języka angielskiego, pracując w klubie koszykarskim Śląsk

a sam wywiad nie był autoryzowany, zamieszanie z konferencjami

Wrocław, gdzie do jego obowiązków należało sprawdzanie zagra-

prasowymi – marszałek Sikorski sprawiał wrażenie wyraźnie zagu-

nicznych trenerów i czarnoskórych zawodników.

Bonus na starcie

bionego. Na deser wypłynęła jeszcze sprawa nierozliczonych tzw. kilometrówek, z czasów gdy był szefem MSZ. Komentatorzy przecierali oczy ze zdziwienia, zastanawiając

I tak jak można było się spodziewać, wycofany Grzegorz Sche-

się jakim cudem doświadczony dyplomata raz po raz wystawia

tyna po objęciu nowego stanowiska nie zamienił się nagle w lwa

się w sam środek politycznej awantury. Sikorski nigdy nie był

salonowego. Brak mu swobody z jaką na arenie międzynarodowej

specjalnie lubiany, co rusz zarzucano mu gburowatość, cynizm

brylował Radosław Sikorski. Nikt nie wyobrażał sobie, że niedo-

czy arogancję. Zesłanie na Wiejską może potraktować jako okazję

świadczony dyplomata będzie od razu próbował zaistnieć w głów-

do przeczekania złej prasy w cieniu sejmowych korytarzy, szan-

nym nurcie europejskiej polityki, tak jak Sikorski, lubiący sprawiać

sę na odbudowę złamanego wizerunku, oraz zastanowienia się,

wrażenie ministra, z którym liczą się inni. Spodziewano się jednak,

w jakim kierunku ma podążać jego kariera. Funkcja marszałka Sej-

że minister Schetyna wykaże się większą dbałością i delikatnoś-

mu – choć formalnie drugiej i najważniejszej po prezydencie osoby

cią, jeśli chodzi o dobór słów. Ostry język i ironiczne wypowiedzi

w państwie – nie jawi się jako spełnienie marzeń lubiącego błysz-

wcześniej niejednokrotnie przysporzyły kłopotów Sikorskiemu.

czeć Sikorskiego. Na międzynarodowe stanowisko nie ma na razie

Słowa Schetyny dotyczące wyzwolenia obozu Auschwitz przez

raczej co liczyć. W Platformie nie dysponuje zapleczem, z pomocą

Ukraińców czy zasadności organizacji 70. rocznicy zakończenia

którego mógłby przebić się na czoło partii. Choć teraz wygląda

II wojny światowej nie w Moskwie, a na Westerplatte, wywołały

na przygaszonego i ciut mniej pewnego siebie, trudno sobie wy-

niewspółmierną do okoliczności reakcję Rosji. Putinowska machi-

obrazić, że Sikorski zniknie na dobre ze sceny politycznej.

na tylko na to czekała. Wikłanie się w historyczne spory w obliczu

Za nominacją Schetyny na ministra spraw zagranicznych nie

i tak złych stosunków polsko-rosyjskich nie pomogło – wciąż jesz-

stoi wiedza czy doświadczenie. Nie nadrabia też charyzmą ani uro-

cze nowicjuszowi Schetynie – w odnalezieniu się na międzynaro-

kiem osobistym. Przesunięcie Sikorskiego do Sejmu z awansem nie

dowym ringu.

ma nic wspólnego. W obu przypadkach górę wzięły rozgrywki i kal-

Mimo że Schetyna rozpoczął pracę w MSZ w trudniejszym

kulacje wewnątrz partii rządzącej. Obaj zostali wepchnięci w sta-

otoczeniu zewnętrznym niż Sikorski siedem lat temu, to na kra-

nowiska, na których przetrwają, ale nie osiągną niczego wartego

jowym podwórku ominęło go kilka trudności. Sikorski obejmował

odnotowania. Obaj wylądowali w poczekalni. Otwarte pozostaje

ministerstwo po rządach opozycyjnego Prawa i Sprawiedliwości.

pytanie, czy mają na co czekać.

24

■

KAMIL POPIELA//

DO_POLSKA

W katastrofie smoleńskiej zginęło 96 Polaków źródło: wiadomosci.ox.pl

SMOLEŃSK.

SZEŚĆDZIESIĄTA MIESIĘCZNICA 10 kwietnia minie pięć lat od katastrofy, która zmieniła polską politykę.

Kohabitacja Lecha Kaczyńskiego i Donalda Tuska nie była zjawi-

te same urzędy. Premier zaprasza premiera, a prezydent – głowę

skiem godnym naśladowania. Ciągły konflikt między głową pań-

państwa. I tak 7 kwietnia Tusk spotkał się z Putinem w lesie katyń-

stwa a szefem rządu doprowadził do rozdzielenia wizyt prezydenta

skim, a wizyta Lecha Kaczyńskiego została zaplanowana na sobotę,

i premiera na obchodach 70. rocznicy zbrodni katyńskiej w 2010

trzy dni później. Prezydent był nieugięty. Wszyscy jego poprzed-

roku. Gdyby polska konstytucja była jednoznaczna w podziale

nicy jeździli do Katynia. Rezygnacja z uczestnictwa w obchodach

kompetencji prezydenta i rady ministrów w sprawach polityki za-

okrągłej rocznicy zbrodni wojennej, w roku wyborczym, byłaby

granicznej, zdarzenie z 10 kwietnia nie miałoby miejsca. Każda

czymś nie do pomyślenia. Szczególnie ze względu na odmienną

ze stron sporu opierała się na korzystniejszej dla siebie wykładni

od Wałęsy i Kwaśniewskiego politykę historyczną, która była istot-

ustawy zasadniczej.

nym trzonem prezydentury Kaczyńskiego.

Putin rozegrał

Bez precedensu

premier Rosji – Władimir Putin. W lutym 2010 roku zaproponował

zydentem, była jego małżonka Maria Kaczyńska, ostatni prezydent

Donaldowi Tuskowi spotkanie w Katyniu, ignorując prezydenta

na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski, szefowie wielu kluczowych

Spór między władzami w Polsce zręcznie wykorzystał ówczesny

Do katastrofy doszło rankiem 10 kwietnia. Na pokładzie, poza pre-

Kaczyńskiego, który także zapowiedział swą obecność na miejscu

instytucji państwowych, dowódcy wszystkich rodzajów sił zbroj-

pochówku polskich oficerów. To poniekąd zrozumiałe. Zwykle

nych, posłowie, senatorowie czy pracownicy kancelarii prezydenta.

spotkania bilateralne odbywają się pomiędzy osobami piastującymi

Nigdy wcześniej na świecie żadne państwo w ciągu kilku minut

>

25

DO_POLSKA

//KAMIL POPIELA

nie straciło tak dużej części elity polityczno-intelektualnej. Żałoba

zamachu. Dokument przyczynił się do dymisji ministra obrony na-

narodowa ogarnęła całą Polskę, zarówno zwolenników jak i prze-

rodowej Bogdana Klicha.

ciwników prezydentury Lecha Kaczyńskiego. W stacjach telewizyjnych można było zaobserwować patetyczne dyskusje, płacz gości, zapowiedź końca sporu polsko-polskiego.

Wojna polsko-polska

Macierewicz dostrzegł spisek

Hipotezę o zamachu sprawdzał zespół parlamentarny Prawa i Spra-

wiedliwości do spraw zbadania przyczyn katastrofy Tu-154M. Na jego czele do dziś stoi Antoni Macierewicz. W białej księdze z 2011

Ostatnia deklaracja była o tyle nieautentyczna, że już trzy dni

roku zespół dowiódł, że bezpośrednią odpowiedzialność za wpro-

po katastrofie rozgorzał spór o miejsce pochówku głowy państwa.

wadzenie samolotu w pułapkę ponosi strona rosyjska, która wydała

Sprzeciw wobec pochowania Lecha Kaczyńskiego na Wawelu po-

polecenie przekazywania pilotom fałszywych danych. Donalda Tu-

kazał, że wojna między dwoma obozami politycznymi się nie skoń-

ska oskarżono o świadome współdziałanie z organami Federacji Ro-

czyła. Zdaniem profesora Antoniego Dudka katastrofa doprowadzi-

syjskiej w celu uniemożliwienia dojścia do prawdy. Udowadniano,

ła do jeszcze silniejszej polaryzacji w polskim życiu publicznym,

z różnym skutkiem, że na pokładzie samolotu doszło do wybuchu

a ocena przyczyn śmierci pasażerów stała się formą politycznej

trotylu, że nad Smoleńskiem rozpuszczono sztuczną mgłę. Do ta-

identyfikacji. Podstawą sporu był każdy aspekt działania polskich

kich wniosków nie doszła jednak ani komisja Millera, ani polska

władz, śledczych, a przede wszystkim uznanie za podstawę praw-

prokuratura.

ną do wyjaśnienia przyczyn katastrofy konwencji chicagowskiej z 1944 roku o lotnictwie cywilnym. Według części środowiska prawniczego, a także opozycji, konwencja dawała mniej możliwości w wyjaśnianiu wypadku stronie polskiej niż podpisane w 1993 roku

Zakaz lądowania = skandal

Zamknięcie przez rosyjskich kontrolerów lotniska Smoleńsk-Siewiernyj dla polskiego prezydenta skończyłoby się międzynarodo-

porozumienie polsko-rosyjskie. Warto nadmienić, że lot prezyden-

wym skandalem. Najbliższe porty lotnicze znajdują się w podmo-

ckiego tupolewa miał charakter wojskowy, a nie cywilny, ponieważ

skiewskim Wnukowie lub Mińsku, z których delegacja musiałaby

był organizowany przez 36. Pułk Specjalnego Lotnictwa Transpor-

jechać do Katynia kilka godzin. Oficjalne uroczystości znacznie by

towego i odbywał się na wojskowe lotnisko Smoleńsk-Siewiernyj.

się opóźniły. Media ukazywałyby nierówne traktowanie przez Ro-

MAK oskarżył Polaków

sjan polskiego premiera i prezydenta przy procedurze lądowania.

Nikt nie podnosiłby tematu niekorzystnych warunków atmosfe-

Śledztwo po stronie rosyjskiej powierzono Międzypaństwowemu

rycznych. Spór w Polsce pogłębiłby się, a względnie poprawione

Komitetowi Lotniczemu (MAK), organizacji skupiającej przedsta-

stosunki polsko-rosyjskie uległy pogorszeniu. Obie strony działały

wicieli 12 państw powstałych po rozpadzie ZSRR. W interesie pol-

więc pod presją polityczną. Do katastrofy doszło najpewniej przez

skich władz było szybkie i rzetelne wyjaśnienie przyczyn katastrofy.

szereg skumulowanych błędów i niedociągnięć po stronie polskiej

Rząd obrał jednak inną, ryzykowną ścieżkę. Wspólne polsko-rosyj-

i rosyjskiej.

skie śledztwo przy jak największym udziale międzynarodowych ekspertów było jedynym skutecznym sposobem na zmniejszenie liczby osób przekonanych o zamachu. W styczniu 2011 roku MAK

Pomnik niezgody

Jednym z przykładów sporu jest kwestia pomnika. Rodziny ofiar,

opublikował raport, w którym całkowitą odpowiedzialnością obar-

politycy i społeczeństwo spierali się o wygląd, charakter czy miejsce

czył stronę polską. Piloci mieli działać pod presją znajdującego się

jego usytuowania. Dyskusje dotyczyły kuriozalnych spraw, mię-

rzekomo w kokpicie pijanego dowódcy wojsk lotniczych – generała

dzy innymi komu powinien być poświęcony – tylko parze prezy-

Andrzeja Błasika. Ponadto sterujący samolotem mieli zdecydować

denckiej, wszystkim ofiarom, samej głowie państwa czy jedności

się na niebezpieczną procedurę lądowania we mgle. Polskie władze

narodowej tuż po katastrofie. Każdy pomysł budził kontrowersje,

zgłosiły do raportu liczne uwagi. Zwracały uwagę na niewłaściwe za-

sprawę niejako zamieciono pod dywan. Bronisław Komorowski

chowanie rosyjskich kontrolerów – sprowadzanie samolotu mimo

scedował decyzyjność w tej sprawie na Hannę Gronkiewicz-Waltz –

złej pogody, czy złe przystosowanie lotniska.

prezydent Warszawy, a ta na architekta miejskiego. Do tematu

Polska komisja Polaków i Rosjan

z 2003 roku, od śmierci osób publicznych, które chce się upamięt-

W lipcu 2011 roku swój raport przedstawiła Komisja Badania Wypad-

nić, powinno minąć 5 lat. Trudno jednak nie zaznaczyć, że problem

ków Lotniczych Lotnictwa Państwowego. Na jej czele stał ówczes-

smoleński, kwestia pomnika, a także zwrot wraku powraca do de-

powrócono w tym roku. Zgodnie z uchwałą radnych Warszawy

ny szef MSWiA – Jerzy Miller. Według głównych zapisów raportu

baty publicznej w roku wyborów prezydenckich i parlamentarnych.

najważniejszymi przyczynami katastrofy były: zejście poniżej mi-

Warszawski ratusz zaproponował w lutym części rodzin ofiar kata-

nimalnej wysokości zniżania przy nadmiernej prędkości opadania,

strofy, by pomnik powstał w pobliżu Krakowskiego Przedmieścia –

w złych warunkach atmosferycznych i spóźnione rozpoczęcie pro-

niedaleko Placu Piłsudskiego, przy zbiegu ulic Focha i Trębackiej.

cedury odejścia na tzw. drugi krąg. Szereg błędnych decyzji miał

Obecnie jest tam zajezdnia autobusowa. Mimo bliskości traktu

doprowadzić do zderzenia z brzozą, oderwania sporego fragmentu

królewskiego, to mało reprezentatywne miejsce.

lewego skrzydła, a w konsekwencji utraty sterowności i zderzenia

Temat smoleński jest na rękę zarówno Platformie Obywatel-

z ziemią. Raport dzieli odpowiedzialność na polską i rosyjską stronę.

skiej, jak też Prawu i Sprawiedliwości. I tak polityka przy trumnach

Wytyka błędy załogi tupolewa i kontrolerów. Wyklucza możliwość

toczy się dalej.

26

■

MATEUSZ AMBROŻEK//

DO_ŚWIAT

PAPIEROWE

BEZPIECZEŃSTWO Kryzys na Ukrainie nasuwa pytania o sens i przydatność międzynarodowych sojuszy, zapewniających bezpieczeństwo. Mimo głębokich i mocno powiązanych struktur, w kryzysowych sytuacjach nie spełniały swej roli.

Pakt Północnoatlantycki i jego kontynentalne odnogi zostały

amerykańskich i układają podwaliny przyszłej „demokracji” w wy-

stworzone po II wojnie światowej w odpowiedzi na pojawianie

daniu USA.

się zagrożeń międzynarodowych w przyszłości. NATO oraz ONZ

Zatrważające jest ponadto inne podobieństwo pomiędzy orga-

są sukcesorkami międzywojennej Ligi Narodów, która nie zdała eg-

nizacjami z XX i XXI wieku. Mogą one grozić mniejszym, natomiast

zaminu w najtrudniejszych momentach historii. Postanowiono za-

w stosunku do dużych nie mają możliwości jakiegokolwiek szer-

tem utworzyć organizację nie tylko skupiającą grono przywódców

szego sposobu oddziaływania. Dlatego efektywne mogą być inter-

krajów członkowskich, lecz także nadano jej charakter militarny,

wencje np. w Ugandzie, Pakistanie czy Burkina Faso, natomiast nie

by w razie zagrożenia reagować w możliwie jak najszybszym cza-

można nic zrobić, gdy Rosja lub Chiny grożą innym. I właśnie ten

sie. Po utworzeniu paktu świat ogarnęła euforia – ludzie przestali

fakt stawia całą organizację pod znakiem zapytania.

wierzyć, iż kiedykolwiek wybuchnie jakikolwiek konflikt zbrojny.

Bo czy potrzebne jest istnienie aż tak ogromnej machiny biu-

Najbardziej zastanawiający jest fakt wyrastania natowskich

rokratycznej w Nowym Jorku i Brukseli tylko po to, by ingerować

podwalin z wadliwej Ligi Narodów. Skoro choć w części przyjmu-

w zacofanych regionach świata? Wystarczy odpowiednia umowa

jemy wariant, który w owym czasie się nie sprawdził, to jaką mamy

niektórych państw i sprawa zostanie załatwiona w ramach regional-

pewność, że sprawdzi się teraz? Tym bardziej, że techniki psycholo-

nej interwencji. Skoro tak można załatwiać sprawy, a w przypadku

giczne oddziaływania na mniejsze kraje oraz technologie wojenne

mocarstw nie mieć jakiejkolwiek mocy, to po co w ogóle istnieć?

poruszyły się znacznie do przodu. Budowanie paktu na spróchniałych belkach porządku światowego skazuje tę organizację na niebyt.

kazuje historia. Ponad 70 lat temu słyszeliśmy bajeczki o pomocy

I tak się dzieje. Tylko że zamiast efektownego upadku New World

ze strony Zachodu, co skończyło się ponad półwieczną okupacją

Order mamy powolny rozkład międzynarodowej hierarchii.

sowiecką. Jeżeli drugi raz damy się nabrać na podobne gwaran-

Jedynym wyjątkiem pomiędzy międzywojniem a XXI wiekiem jest udział USA. O ile początkowo Stany Zjednoczone starały się nie

fot. natocouncil.ca

Dlatego w przypadku zagrożenia lepiej liczyć na siebie, co po-

cje, będziemy politycznymi i historycznymi ignorantami, o ile już nimi – jako naród – nie jesteśmy.

angażować w de facto europejską organizację, o tyle teraz przewo-

Niemniej jednak lepiej być w NATO niż w nim nie być. Z drugiej

dzą jej. Można uzasadniać to przekonaniem, iż NATO i ONZ zmieni-

strony zatrważająca jest wiara Polaków w nieustanny pokój. Nale-

ły swój charakter, jednak według mnie jest inna przyczyna takiego

żałoby więc zastanowić się nad tworzeniem jakiejś regionalnej ini-

stanu rzeczy. Aby ją dostrzec, trzeba spojrzeć na mapę polityczną

cjatywy, mającej zapewnić nam bezpieczeństwo. Zwłaszcza w mo-

świata. Oto widzimy wyrastające z NWO dwie międzynarodowe

mencie trwania kryzysu ukraińskiego warto by powrócić do nieco

potęgi leżące po przeciwnych stronach mapy. Każda z nich pragnie

zapomnianej koncepcji Intermarium marszałka Piłsudskiego.

przywódczej roli w świecie. Każda z nich ma swoje organizacje

Za dużo w historii przeszliśmy jako kraj, by na nowo pozwalać

polityczne: ONZ i WNP. Obie prowadzą ze sobą cały czas cichą,

sobie na kolejne lata spychania na margines. Za bardzo zostaliśmy

niewypowiedzianą wojnę, będącą kontynuacją „zimnej wojny”.

doświadczeni przez los obecnością dwóch potężnych sąsiadów

Większość kontyngentu natowskiego wysyłanego do krajów

po naszej zachodniej i wschodniej granicy. Za bardzo wierzymy

ogarniętych niepokojami społecznymi stanowią Amerykanie.

tym, którzy obiecują nam pierwsze lepsze gwarancje bezpieczeń-

W ten sposób administracja Białego Domu panuje nad sytuacją,

stwa, a za mało sami staramy się coś zrobić, by utrzymać na bez-

która nie może wyjść spod kontroli Baracka Obamy. Żołnierze

piecznym poziomie obronność swojego kraju. Za bardzo jesteśmy

swoją obecnością zapewniają stabilizację systemu według norm

naiwni. Za bardzo.

■

27

DO_ŚWIAT

//ALISA UDODIK

Z takimi hasłami ludzie przyszli na marsz pamięci Borysa Niemcowa.

Początkowo na 1 marca planowana była inna opozycyjna manifestacja – „Wiosna” w Marino. W pochodzie wzięło udział około 50 tysięcy osób.

To dowód, że pożegnaliśmy nietuzinkową postać.

TE KULE – W NAS

Borys Niemcow był głównym przywódcą opozycji – dla niektórych szansą na zmianę Rosji fot. Mikhail Voskresensky / Reuters

Borys Niemcow studiował radiofizykę, a następnie rozpoczął pracę

być mowy. Ale szybko uległ naciskom, nawet nie wiedząc, do czego

w lokalnym instytucie badawczym. W wywiadach mówił, że do po-

to może doprowadzić.

lityki skierowała go matka, która stała na czele ruchu przeciwko

W dobie pierestrojki Niemcow zaprzyjaźnił się z Borysem Jel-

użyciu bomby atomowej. Wkrótce w politykę zaangażowała rów-

cynem. Zaczął pojawiać się w ogólnokrajowej polityce, wreszcie

nież Borysa. Jako młodzieniec brał udział w protestach, twierdząc,

został gubernatorem regionu Niżny Nowogród. Jednak w 1997

że miał w nosie pracę dyplomową i o żadnych bombach nie mogło

roku odszedł z tego stanowiska, by zostać wicepremierem jako

28

najmłodszy członek rządu federalnego. Odpowiadał wtedy za blok

Nie tylko okoliczności zabójstwa pozostają niewyjaśnione, ale też

socjalny i budownictwo. Zaczął od przeprowadzenia reform. Został

jego powody.

namaszczony na ewentualnego następcę Jelcyna, jednak niektóre,

Władimir Markin, rzecznik Komitetu Śledczego Federacji Rosyj-

podejmowane przez niego decyzje polityczne pozbawiły go popu-

skiej mówił: – Dzisiaj pracujemy nad kilkoma wersjami. Po pierw-

larności. Co ciekawe, Niemcow poparł w 1999 roku kandydaturę

sze, morderstwo może być prowokacją do destabilizacji sytuacji

Władimira Putina na premiera i jego dalszy udział w wyborach pre-

politycznej w kraju, dokonaną przez tych, którzy wszystko zrobią,

zydenckich. Po latach przyznał, że popełnił błąd.

W 2000 roku był aktywnie zaangażowany w działalność opozycyjną, na czele ZPS (Związku Sił Prawicy), aż do jej zlikwido-

aby osiągnąć swoje cele polityczne. Również możliwa jest wersja, że morderstwo mogło być powiązane z islamskimi organizacjami ekstremistycznymi.

wania w 2008 roku. Brał udział w organizowaniu i prowadzeniu

Istnieją również przesłanki związane bezpośrednio z sytuacją

licznych rajdów dla uczciwych wyborów, przeciwko polityce władz

na Ukrainie. Nie jest tajemnicą, że zarówno po jednej stronie kon-

rosyjskich. Opublikował raport, w którym zarysował skalę korupcji

fliktu, jak i po drugiej mogą być i są radykalne osobowości. Pod

i nadużywania służb specjalnych w Rosji. Stał się jedną z twarzy

uwagę brane były także inne wersje wydarzeń, związane z działal-

antykryzysowego marszu „Wiosna”, który został zaplanowany

nością handlową Niemcowa.

na 1 marca.

Swoją opinię na ten temat wyrażają różni działacze polityczni.

27 lutego Borys Niemcow zginął w Moskwie, nieopodal Kremla.

Forum internetowe Snob.ru opublikowało artykuł dziennikarki Kse-

Przyczyną śmierci było kilka strzałów w plecy przez wynajętego

nii Sobczak. Stwierdziła ona, że nie byłoby nawet tak źle, gdyby

mordercę. Taki był koniec życia jednego z najbardziej znanych

rozkazy zabijania wychodziły bezpośrednio „z góry” (opcja ta jest

działaczy opozycyjnych współczesnej Rosji. Wokół zabójstwa zbu-

uważana za jedną z wiodących w kręgach opozycji). To propaganda,

dowano dużo różnych teorii, ale również istnieją mniej lub bar-

która – prowadzona przez media – wywołała nienawiść w ludziach.

dziej ustalone fakty morderstwa, które zostały opublikowane przez

Nienawiść, którą może wywołać tylko nienawiść innych osób. Któ-

oficjalne media. 27 lutego około 22 Borys spotkał się w kawiarni

ra tak jak miłość – nie może być kontrolowana. Wojna tworzy wojnę.

z Anną Duritskayą (ukraińską modelką, z którą był w bliskich re-

I nic więcej.

lacjach). Po obiedzie udali się do jego mieszkania. Ich droga pro-

W wielu innych stacjach telewizyjnych – choćby w autorskim

wadziła przez Wielki Most Zamoskworecki, który znajduje się tuż

programie Michaiła Kozyriewa na kanale „Dożd” – różni muzycy

obok Kremla. To właśnie tam doszło do morderstwa. Padło sześć

opowiadali swoje historie związane z Niemcowem: – Był otwarty

strzałów, z których cztery były celne.

na działanie i niezainteresowany jakimikolwiek pretensjonalnymi

Nadal nie ustalono wszystkich szczegółów zdarzenia. Głów-

sprawami, takimi jak straż czy coś takiego – powiedział Artemiy

ny świadek – Anna Duritskaya – w wywiadzie powiedziała, że nie

Troitskiy, krytyk muzyczny i dziennikarz. – Niemcow żył uczciwie:

widziała osoby, która oddała strzały

wiedział, co jest w życiu ważne bardziej,

i nie zauważyła, aby ją czy Niemco-

a co mniej. Był bardzo luźny i nie chciał

wa śledzono wcześniej. Zaczęły poja-

komplikować swojego życia. Żył doskona-

wiać się jednocześnie wersje, że Borysa obserwowano już od samego rana. REN opublikował informację,

Wojna tworzy wojnę.

I nic więcej.

że za pomocą kamery monitorującej ruch na drodze udało się ustalić

le i umarł tak samo, jak żył: koło pięknej dziewczyny, obok murów Kremla, z rąk bandytów. Śmierć godna bohatera. Sam postawił sobie pomnik – dodał. Światosław Wakarczuk, członek pop-ro-

kierunek, w którym zniknął morderca. Informacja ta nie została

ckowego zespołu Okean Elzy, na koncercie w Nowym Jorku po-

jeszcze sprawdzona. Niektóre źródła donoszą, że kamery, które

wiedział: – Dla mnie to duża strata. Był uczciwym i prawym czło-

umieszczone są na moście, nie działały akurat w tej chwili. Inne

wiekiem. Jednym z najbardziej uczciwych w tej sferze. Być może

zaś, że skierowane są właśnie na ten obszar, w którym doszło

właśnie z tego powodu został zabity. Niedawno widzieliśmy się

do zabójstwa Niemcowa. Trzecie źródło twierdzi, że żadnych ka-

na Ukrainie, gdy zginął niezwykły muzyk Kuzma Skriabin. Żyjemy

mer na moście nie ma.

w strasznych czasach. Takie dni i wydarzenia powinny zjednoczyć

TVC dzień po zdarzeniu opublikował krótki film, pochodzący

wszystkich przyzwoitych i dobrych ludzi.

z nagrań kamery pogodowej, który przedstawiał moment przestęp-

Borys Niemcow zasługuje na szacunek i pamięć. Jako polityk

stwa, jednak momentalnie został on usunięty z wizji. Kiedy padł

i jako człowiek. Sądząc po reakcji ludzi, jakie spowodowała jego

strzał w kierunku Niemcowa, mężczyzna ukrył się na schodach

śmierć, być może nastąpi kilka zmian w układzie i starym dobrym

prowadzących do mostu, a po kolejnych strzałach uciekł w kierun-

sposobie na życie. Jakie? Tylko czas pokaże. Chciałoby się wierzyć,

ku przejeżdżającego samochodu.

że w przyszłości nie będzie trzeba więcej takich ofiar.

■

29

DO_ŚWIAT

//AGATA SUPIŃSKA

WORLD

YOUTH DAY 2016 Najbliższe Światowe Dni Młodzieży odbędą się w Polsce w przyszłym roku. Kraków przygotowuje się na przyjęcie tysięcy, a może nawet milionów młodych ludzi z całego świata.

Po raz pierwszy i nieoficjalny Światowe Dni Młodzieży odbyły się

który nie był bezpośrednio zaangażowany w rywalizację zimnowo-

w 1985 roku z inicjatywy papieża Jana Pawła II. Zgromadziły w Rzy-

jenną. Ponadto sam papież, pochodzący z kraju targanego starciami

mie ponad trzysta tysięcy uczestników. Było to pierwsze wydarze-

wojennymi, wiedział, jak niebezpieczne byłoby zorganizowanie

nie dla młodzieży katolickiej zorganizowane na tak wielką skalę.

takiego spotkania tuż pod nosem komunistów. Ameryka Łacińska

Pod koniec roku 1985 Jan Paweł II oficjalnie wyraził swoje prag-

była zatem w miarę neutralnym gruntem dla spotkania młodych

nienie corocznego jednoczenia się młodych w ich diecezjach, pod-

katolików z całego świata. Odnotowano przyjazd około miliona mło-

czas Niedzieli Palmowej oraz w trakcie spotkań młodzieży średnio

dych ludzi, którzy swoją obecnością wyrazili najszczersze poparcie

co dwa, trzy lata. Pierwsze międzynarodowe spotkanie odbyło się

dla tej inicjatywy. Kolejne spotkanie odbyło się dwa lata później,

w 1987 roku w Buenos Aires, stolicy Argentyny. Wybór tego miasta

w bardzo znaczącym dla katolików mieście Santiago de Compostela,

nie był przypadkowy. Między Wschodem a Zachodem, pomimo bli-

miejscu spoczynku świętego Jakuba. Pomimo wyraźnych oznak

skiego rozpadu, nadal funkcjonował ład zimnowojenny. Argentyna

rozpadu systemu komunistycznego, tym razem na spotkaniu udało

była jednym z krajów zaliczanych do tak zwanego Trzeciego Świata,

się odnotować pół miliona pielgrzymów: mieszkańców krajów Trze-

Papież Franciszek jest otwarty na młodzież, a jego słowa trafiają nawet do tych, którzy nie są bliscy Kościołowi

30

źródło: huffingtonpost.com

ciego Świata nie było stać na przyjazd do Europy, a i na obecność

zgłoszenia. W Madrycie uwieńczenie dni młodych odbyło się na lot-

wschodnich sąsiadów nie można było liczyć. Papież kontynuował

nisku Cuatro Vientos, w Rio zaś finalne czuwanie miało miejsce

jednak swoją działalność i na kolejne miejsce spotkania wyznaczył

na plaży Copacabana; Kraków również znalazł odpowiednie miejsce

polską Częstochowę. Do spotkania doszło tuż po upadku Układu

na zakończenie sierpniowego spotkania w Polsce. Słynne Błonia

Warszawskiego; system komunistyczny oficjalnie pękł. Najlepszym

czy rozrastające się Łagiewniki okazały się jednak za małe i wybór

dowodem na to była zanotowana wówczas obecność ponad półtora

padł na Błonia 2.0, czyli obszar obok Przylasku Rusieckiego, który

miliona pielgrzymów. Nieoficjalnie liczba ta mogła osiągnąć nawet

ma być utworzony w ramach projektu Nowa Huta Przyszłości.

dwa miliony. Był to ogromny sukces nie tylko dla świata religii rzymsko-katolickiej, ale i dla całego świata politycznego, w którym zatriumfował liberalny ład. Kolejne spotkania utwierdzały papieża

Nie samą modlitwą pielgrzym żyje

Mimo że Światowe Dni Młodzieży są wydarzeniem skierowanym

w słuszności jego inicjatywy. Największą popularnością – jak dotąd –

do młodych katolików, dla wielu z tych, którzy przyjadą do Pol-

cieszyły się te zorganizowane w Manili na Filipinach w 1995 roku

ski, modlitwa nie będzie jedynym priorytetem. Powody są bardzo

i w Rio de Janeiro w 2013 roku. Doliczano się tam obecności nawet

oczywiste. Organizatorzy zapewniają swoim przybyszom nie tyl-

czterech milionów ludzi. Sukces spotkań w tak bardzo oddalonych

ko przeżycia religijne, ale również liczne wydarzenia towarzyskie

od Europy miejscach nie był jednak

i rozrywkowe. Podczas tygodnia

przypadkowy. Oba kraje potrzebowały

diecezjalnego między 20 a 25 lipca

i nadal poszukują w instytucji Kościoła

2016 roku młodzież z całego świa-

wsparcia dla ich problemów głodu, biedy, narastającej przestępczości czy też katastrof żywiołowych, które w rejonie występują szczególnie często. Wierzący z tej części świata nie odbierali Światowych Dni Młodzieży wyłącznie jako wy-

To wydarzenie, gdzie spotykają się różne nacje, ścierają kultury z całego świata.

ta przybędzie do różnych części kraju i spędzi tam czas, poznając miejscową kulturę i zwyczaje. Dla wielu będzie to doskonała okazja, aby spędzić tydzień nad Morzem Bałtyckim bądź w polskich Ta-

darzenia o charakterze religijnym. Była

trach. Drugi tydzień, a zasadniczo

to dla nich możliwość zapoznania się

pięć finalnych dni od 26 do 31 lip-

z kulturą świata Zachodu bez odbywa-

ca, uczestnicy spędzą w Krakowie,

nia dalekich podróży. To Zachód przyjeżdża do nich i to Zachód

gdzie organizowane będą uliczne teatry, koncerty, konferencje. Po-

jest nimi zainteresowany. Żadne inne festiwale i zgromadzenia nie

nadto każdy, kto się zadeklaruje, będzie mógł korzystać z darmo-

dały dotąd młodym ludziom Trzeciego Świata takich możliwości.

wych karnetów do muzeów czy też zniżek do innych ośrodków kul-

Bilans zysków i strat

sobie pozwolić studenci żyjący w mieście na co dzień, a nawet licz-

Porównując dwa ostatnie spotkania, z jednej strony ciężko osza-

tury i rozrywki, lub ekskluzywnych restauracji, na które nie mogą nie przybywający tutaj turyści. W Muzeum Narodowym w Krakowie

cować na jakie koszty musi się przygotować Polska – a przede

przewidziana jest wystawa pod tytułem „Maria Mater Divinae Mise-

wszystkim Kraków – z drugiej zaś, ile zysków będzie płynąć z tak

ricordiae”, gdzie będzie można obejrzeć między innymi arcydzieła

wielkiego wydarzenia. Organizator ostatniego spotkania – Brazylia,

ze zbiorów Muzeów Watykańskich i innych włoskich kolekcji sztuki.

zyskała na organizacji Światowych Dni Młodzieży około 1,7 miliarda złotych. Jednocześnie Kościół w Rio de Janeiro boryka się obecnie z ogromnymi długami, związanymi z przygotowaniem międzynarodowego wydarzenia na tak ogromną skalę. Brazylijski rząd stara

Czas otworzyć serca i spojrzeć nie tylko na Zachód

Światowe Dni Młodzieży 2016 w Krakowie będą wydarzeniem

się pomóc Kościołowi, jednak nie uchroniło to archidiecezji od wy-

na ogromną skalę, obejmującym całą Polskę. Już teraz mobilizowa-

przedawania majątku. Ojciec Święty również udzielił wsparcia dla

ne są szeregi ponad 10 tysięcy funkcjonariuszy służb odpowiedzial-

katolików w Rio, dzięki czemu dług udało się zredukować do ba-

nych za porządek i bezpieczeństwo podczas tych kilku dni. Polska

gatela 18 milionów dolarów. Odmienne informacje podaje Madryt,

musi się przygotować na przyjęcie milionów młodych nie tylko

gospodarz spotkania w 2011 roku, który oszacował swoje czyste

finansowo, ale i mentalnie, gdyż do kraju zawitają pielgrzymi za-

wpływy na około 700 milionów złotych. Kraków – w swojej optymi-

równo z państw sąsiadujących, jak i z krajów dla nas egzotycznych:

stycznej ekonomii – wylicza zyski na nawet miliard złotych. Oprócz

Ameryki Łacińskiej, Dalekiego Wschodu czy Afryki. Na spekulacje

tego, władze liczą przede wszystkim na promocję miasta i kraju.

dotyczące potencjalnych zysków i strat Polacy mają jeszcze ponad

Należałoby się zastanowić, w jaki sposób organizacja spotkania

rok, jednak to jaką, twarz zachowa Polska po tych kilku dniach,

dla młodych katolików miałaby być większym PR-owym sukcesem

zależy tylko i wyłącznie od nas, gdyż nie jest to wydarzenie spor-

niż Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej czy niedoszłe Igrzyska Olim-

towe, gdzie jeden kibic drugiego po plecach poklepuje, kiedy tylko

pijskie w Krakowie i Zakopanem. Na korzyść Światowych Dni Mło-

mają na szyjach szaliki w tych samych barwach; jest to wydarzenie

dzieży przemawia fakt, że do zorganizowania takiego spotkania

przede wszystkim kulturalne, gdzie spotyka się wiele nacji, ściera-

nie potrzeba specjalnie wybudowanego stadionu czy innych milio-

ją kultury z różnych części świata. Światowe Dni Młodzieży 2016

nowych inwestycji. Wszystkie przygotowywane atrakcje i miejsca

zapowiadają się być dla Polaków wielkim testem otwartości, zro-

spotkań bazują wyłącznie na tym, czym dysponuje miasto w chwili

zumienia i tolerancji.

■

31

DO_ŚWIAT

//WIKTOR HUNEK

W debacie publicznej co jakiś czas pojawia się temat związków partnerskich – głównie w kontekście homoseksualnym. Warto sprawdzić, jak prawo działa w innych państwach. Co jest celem „homopropagandy”?

Na ulicach coraz częściej widzi się pochody walczące o „tęczową” wolność źródło: rferl.org

ŚWIAT W KOLORACH

TĘCZY

Polska jest jedynym krajem w Europie, gdzie kontakty homoseksu-

zowano małżeństwa osób tej samej płci była Holandia w 2001 roku.

alne nigdy nie były karane. W innych państwach legalizację takich

W późniejszych latach Belgia (2003), Hiszpania (2005), Norwegia

stosunków zaczęto dopiero pod koniec XVIII wieku, w wyniku prze-

i Szwecja (2009), Portugalia i Islandia (2010), Dania (2012), Francja

mian rewolucji francuskiej. Na tym kończy się jednak nasz wkład

(2013), Wielka Brytania (2014), Luksemburg (2015). W 2017 roku

w prawa LGBT. W krajach Europy Zachodniej, które przez długi

do grona tych krajów dołączy Finlandia. Z naszego postradzieckie-

czas wykazywały wrogość w stosunku do nienormatywnych stylów

go podwórka wyróżniają się dwa kraje: Czechy, które już w 2006

życia, nastąpiła radykalna zmiana. Dania w 1989 roku wprowadziła

uznały związki partnerskie, i Estonia – pierwszy kraj byłego ZSRR,

rejestrowane związki partnerskie. Niedługo potem zrobiły to pozo-

w którym od 2016 roku obowiązywać będzie prawo przychylne

stałe kraje skandynawskie. Pierwszym państwem, gdzie zalegali-

osobom pozostającym w związkach jednopłciowych.

32

Prawosławni konserwatyści

Dekryminalizacja stosunków jednopłciowych w Rosji to rok 1917,

pomocy dla krajów Afryki, by wymusić zmianę prawa na bardziej tolerancyjne. To długotrwały proces i obecnie bez większych rezul-

a więc zasługa rewolucji bolszewickiej i jej przywódcy – Włodzi-

tatów, gdyż w świadomości wielu Afrykanów homoseksualizm jest

mierza Lenina. Jednak już w 1933 za sprawą Józefa Stalina ponow-

czymś obcym, skazą po kolonialnej przeszłości tego kontynentu.

nie spenalizowano męski homoseksualizm. Powtórna legalizacja

Tylko w Republice Południowej Afryki uznawane są małżeństwa tej

nastąpiła po upadku Związku Radzieckiego w 1993 roku. Według

samej płci, a prawo zakazuje wszelkiej dyskryminacji pod wzglę-

badań sondażowych z 2013 roku, 85 proc. Rosjan jest przeciwna

dem orientacji seksualnej.

małżeństwom jednopłciowym, a tylko 5 proc. jest skłonne poprzeć taką instytucję. Nie dziwi więc, że Rosja jest jednym z najbardziej homofobicznych krajów na świecie. Gorzej jest tylko w pań-

Sędziowie w obronie wolności

Prawa dotyczące osób LGBT w Stanach Zjednoczonych są zróżnico-

stwach muzułmańskich i części Azji i Afryki. Patriarcha Cyryl,

wane w zależności od danego stanu. Prawo na poziomie federalnym

czyli zwierzchnik Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej, określił ideę

nie reguluje kwestii małżeństw czy też związków tej samej płci.

małżeństw gejowskich jako „groźny znak Apokalipsy”. Od 2013

Porównując Stany Zjednoczone do innych krajów kultury Zachodu

roku obowiązuje prawo federalne, które zakazuje propagandy za-

dziwić może fakt, że dopiero decyzją Sądu Najwyższego z 2003

przeczającej tradycyjnym wartościom rodzinnym w celu ochrony

roku w sprawie „Lawrence przeciw stanowi Teksas” uznano pra-

małoletnich. Natomiast od 2015 obowiązuje zapis, że z grona osób

wo zakazujące sodomii za niekonstytucyjne. Równie duży wkład

uprawnionych do prawa jazdy wyłącza się transwestytów, trans-

w walkę z homofobicznym prawem miała decyzja Sądu Najwyż-

seksualistów, fetyszystów i ekshibicjonistów. Rząd argumentował

szego z 2013 roku, która za niezgodną z konstytucją uznała część

to troską o poprawę bezpieczeństwa na rosyjskich drogach.

Na kontynencie bez nadziei

Kontynent azjatycki jest niezbyt przychylny LGBT. O ile w części

ustawy o ochronie małżeństwa z 1996. Definiowała ona małżeństwo jako wyłącznie związek mężczyzny i kobiety. Od tego czasu nastąpił prawdziwy przełom w orzecznictwie sądów stanowych, gdyż zakaz małżeństw homoseksualnych utrzymuje się jedynie

państw azjatyckich kontakty tej samej płci są legalne i zbliżone

w kilkunastu stanach, uchodzących za najbardziej konserwatyw-

do polskiego prawa (Chiny, Japonia, Korea Południowa, Mongolia,

ne. Ta liczba wciąż maleje, gdyż z tygodnia na tydzień kolejne

Turcja), to nadal wiele z nich posiada prawa penalizujące homosek-

sądy stanowe uznają rację Sądu Najwyższego. Jeszcze w tym

sualizm. To kraje, w których karany jest śmiercią (Afganistan, Bru-

roku wyda on ostateczne orzeczenie, którego wynikiem może

nei, Iran, Arabia Saudyjska oraz Jemen), w których grozi za to kara

być zrównanie małżeństw jedno- i dwupłciowych na terenie całej

pozbawienia wolności (Pakistan) oraz te, w których prawo zakazu

federacji.

nie jest egzekwowane (Indie, Sri Lanka, Singapur, Bhutan). Jest tylko jedno państwo w Azji, które pod względem przyjętych praw jest najbardziej zbliżone do wzorców zachodnich, mianowicie Izrael.

Tęcza w rytmach latino

W Meksyku w części stanów można zawrzeć związki partnerskie,

Dopiero w 1988 roku zalegalizowano tam stosunki homoseksualne,

a reszta części składowych federacji zobligowania jest do ich uzna-

lecz już w 1994 przyjęto prawo uznające konkubinaty jednopłciowe.

wania. Jedynie na Kubie, w Republice Dominikany i Hondurasie

Od 2006 roku państwo uznaje małżeństwa homoseksualne zawarte

związki homoseksualne są zakazane prawnie. W Ameryce Połu-

poza granicami kraju, a od 2014 roku pary gejowskie mogą korzy-

dniowej aż 80 proc. ludności mieszka w krajach, w których mał-

stać z komercyjnych usług surogatek (matek zastępczych).

żeństwa jednopłciowe (Argentyna, Brazylia, Urugwaj) lub związki

Warto wspomnieć o stosunku terrorystów z samozwańczego

partnerskie (Chile, Kolumbia, Ekwador) są zalegalizowane. W 2010

Państwa Islamskiego (IS), istniejącego obecnie na terytorium części

roku, kiedy Argentyna dołączyła do społeczności państw nadają-

Iraku i Syrii. W listopadzie 2014 ukamienowano dwóch mężczyzn

cych równe prawa osobom każdej orientacji seksualnej, głównym

w wieku 18 i 20 lat, a w styczniu 2015 przez światowe media prze-

oponentem w tej sprawie był ówczesny arcybiskup Buenos Aires,

szła informacja o zrzuceniu z dużej wysokości dwóch innych osób

kardynał Jorge Bergoglio (obecnie papież Franciszek).

podejrzewanych o orientację homoseksualną.

Tęcza na sawannie

W aż 38 krajach kontynentu afrykańskiego homoseksualizm jest

Między Wschodem a Zachodem

Spoglądając z innej perspektywy na sytuację osób LGBT w Polsce,

jednego możemy być pewni – nie jest tak źle. Pytanie, czy jest

zakazany, a tylko w 13 został zalegalizowany lub w ogóle nieobjęty

to jednak znaczący powód do zadowolenia? Nie jesteśmy, co praw-

regulacjami prawnymi. W tym 11 państw nigdy nie przyjęło prawa,

da, w jednej lidze z krajami fanatycznego islamu ani też amery-

które kryminalizowałoby stosunki między dwojgiem dorosłych ho-

kańskich stanów z Bible Belt (Pas Biblijny, obszar USA, na którym

moseksualistów. W północnej Nigerii, Sudanie i Mauretanii karą

dominują konserwatywni protestanci), jednak również od kilkuna-

za homoseksualizm jest śmierć. Kilka lat temu ugandyjscy politycy

stu lat polskie prawo nie zmienia się w żadnym stopniu, w żadną

chcieli przeforsować w parlamencie wprowadzenie surowych kar,

stronę. Od naszych polityków zależy czy znajdą w sobie dość odwa-

ze śmiercią włącznie, dla mniejszości seksualnych. Pod naciskiem

gi cywilnej i woli politycznej, by ten impas trwający od dłuższego

opinii międzynarodowej i groźbą wstrzymania pomocy humanitar-

czasu zażegnać. Przykładów nie trzeba daleko szukać, gdyż Czesi

nej, Uganda wycofała się z tak daleko idącego prawa. Społeczność

i Estończycy już dokonali wyboru. Zatem pozostaje czekać, oby jak

międzynarodowa wykorzystuje coraz częściej argument dotyczący

najkrócej.

■

33

DO_ŚWIAT

//SONIA ŻOGAŁA

SŁOWO NA F Feminizm (z łaciny femina – kobieta) to ruch społeczno-polityczny, którego celem jest walka o pełne równouprawnienie kobiet.

Feministki wciąż walczą o swoje prawa, choć nie zawsze się ze sobą zgadzają

źródło: intrigue.ie

Początków myśli feministycznej można szukać już w starożytno-

XIX i XX wieku ruchu sufrażystek, który domagał się przyznania

ści. W tych czasach, na mitycznej wyspie Lesbos, żyła poetka Sa-

kobietom praw wyborczych oraz możliwości uczestnictwa w ży-

fona. Współcześnie jest ceniona jako twórczyni poezji erotycznej,

ciu politycznym i społecznym. Dużą rolę dla XIX-wiecznego femi-

adresowanej głównie do kobiet. Nie dziwi więc fakt, iż stała się

nizmu odegrała książka Johna Stuarta Milla Poddaństwo kobiet.

ikoną feminizmu.

Rozważając problemy kobiet, Mill postulował zwiększenie dostę-

Pierwsza fala

Asumpt do kształtowania się nowego prądu intelektualnego sta-

pu do edukacji, dzięki czemu nastąpiłaby poprawa sytuacji płci pięknej na rynku pracy, co z kolei powinno sprawić, iż kobiety będą nie tylko bardziej niezależne, ale i związki z nimi staną się

nowiły hasła i postulaty Rewolucji Francuskiej. Następnie w 1792

bardziej partnerskie. Należy jednocześnie zaznaczyć, iż Mill nie

roku ukazała się Obrona praw kobiet Mary Wollstonecraft. Przeło-

żądał dla kobiet specjalnego traktowania przy zatrudnianiu, był

mowym momentem w walce o równouprawnienie była tzw. pierw-

przekonany, że trzeba się zdać na zasady wolnego rynku, które

sza fala feminizmu – powstanie w Wielkiej Brytanii na przełomie

rozwiążą tę kwestię.

34

Wydaje się jednak, iż najbardziej znaczącą postacią związaną

kapitalistyczno–patriarchalnego systemu, który utwierdza niski

z pierwszą falą feminizmu jest Emmeline Pankhurst – angiel-

status społeczny kobiet.

ska przywódczyni sufrażystek. W 1903 roku Pankhurst założyła w Anglii pierwszy kobiecy związek – Społeczno–Polityczną Unię Kobiet – która domagała się między innymi równouprawnienia

Trzecia fala

W latach 90. XX wieku pojawiła się w Stanach Zjednoczonych trze-

kobiet w dziedzinie edukacji i w zakresie praw wyborczych. Ruch

cia fala feminizmu, głosząca równouprawnienie indywidualnych

sufrażystek bardzo szybko przekształcił się w formację wojowniczą.

moralności. Podjęła ona działania zmierzające do krytyki wzorców

Członkinie Unii prowadziły kampanię opartą na przemocy i zakłó-

płci: kobiece ciało i charakter powinny być takie, jak chce dana

caniu spokoju publicznego, by zmusić ustawodawców do uwzględ-

osoba. Propagatorki ruchu głoszą wolność seksualną, walczą także

nienia roli kobiet w polityce. Po latach walki, w styczniu 1918 roku,

z wizerunkiem kobiety ukształtowanym przez tradycję i kulturę.

ustawa o reformie prawa wyborczego zyskała aprobatę Izby Lordów.

Feminizm trzeciej fali kładzie nacisk na cele praktyczne, m. in. wal-

Na skutek zmian w prawodawstwie wszystkie angielskie kobiety

kę z wszelkimi przyczynami niesprawiedliwości, rozumianej jako

powyżej 30 roku życia otrzymały prawo głosu, a od roku 1928 mo-

ograniczenie wolnego wyboru, a także na edukację młodych kobiet.

gły już głosować na tych samych prawach co mężczyźni.

Druga fala

Kolejny etap aktywności ruchów kobiecych, zwany drugą falą, na-

Okres postfeministyczny

W okresie postfeministycznym ukształtowały się feminizm globalny oraz wielokulturowy. Przedstawicielki feminizmu wielokulturo-

rodził się w latach 60. XX wieku w Stanach Zjednoczonych. W tej

wego głoszą, iż waga problemów politycznych jest dużo większa

dekadzie młode pokolenie zakwestionowało dominujący na Zacho-

od wagi zagadnień związanych z kwestią płci. W ich opinii nie

dzie styl życia i system wartości. Miała także miejsce rewolucja

istnieje coś takiego jak ogólna „kobieca tożsamość”. Feministki

seksualna, podczas której w zasadniczy sposób podważono wizję

wielokulturowe podkreślają, że nawet w obrębie jednego kraju nie

idealnej kobiety – żony i matki stanowiącej dotychczas wiodący mo-

wszystkie kobiety są równe. Twierdzą także, że kobiety powinny

del „urzeczywistniania kobiecości”. Pewnymi symbolami zmiany

celebrować antynomie i nie uciekać w androgyniczność. Zaprze-

mentalności wśród kobiet mogą być w tym kontekście zarówno ogromny wzrost wykształcenia jako wartości w świadomości ko-

czenie różnicom miedzy kobietami i orientacja na wyzwolenie ich „w ogóle” może również jawić się jako forma opresji.

biet, jak też niezwykła popularność feministycznego czasopisma

Feminizm globalny ogniskuje swoje zainteresowanie na miej-

Cosmopolitan. Wszystkie te zjawiska stanowiły tło dla wydanej

scu kobiety w kulturze globalnej. Jego przedstawicielki zaznaczają,

wówczas przez Betty Friedan Mistyki Kobiecości, która w krótkim

że doświadczenia kobiet żyjących w jednej części świata często

czasie stała się „biblią feminizmu”. Przemawiała ona do rzeszy ko-

oddziaływają na kobiety innej części świata za sprawą przepływu

biet, które poświęciły tożsamość i poczucie własnej integralności,

wiedzy i wartości. Globalne feministki wierzą, że to co polityczne

godząc się na miraż szczęścia i małżeńskie życie w złotej klatce

jest osobiste i vice versa. Twierdzą także, że charakter opresji różni

podmiejskiego domu.

się w zależności od tego czy dana kobieta jest mieszkanką Pierw-

W czasie drugiej fali feminizmu ukształtowały się dwa głów-

szego czy Trzeciego Świata. Piętnują skutki kolonialnej i nacjona-

ne nurty – liberalny oraz radykalny. Feminizm liberalny zmierzał

listycznej działalności rządów i potęg gospodarczych oraz wielkich

przede wszystkim do zrównania społecznej sytuacji kobiet i męż-

korporacji, które przyczyniają się do podziałów na świecie.

czyzn. Zwolenniczki tego nurtu wskazywały na niesprawiedliwy

Współcześnie wiele feministek zwraca uwagę na negatywne

i asymetryczny podział sfer życia oraz pełnionych ról społecznych.

skutki zorientowania uwagi na ciało. Trudno nie dostrzec, że spo-

Ideologię feminizmu liberalnego cechuje wiara w racjonalność oraz

łeczna presja, dotycząca akceptowanych sposobów „bycia kobietą”

jednakowe możliwości i zdolności obu płci. Założenia i postulaty

sprawia, że we współczesnym społeczeństwie coraz więcej kobiet

tego nurtu odnoszą się do liberalnej idei „równości możliwości”,

poświęca się pogoni za nieuchwytnym ideałem ciała. Dla wielu

a także do koncepcji życia jako drabiny, przy założeniu, że sukces

feministek piękno jawi się jako współczesna forma zniewolenia.

zależy od indywidualnych zdolności, motywacji oraz ciężkiej pracy.

Głoszą one, że kobiety są zmuszane do konformizmu wobec na-

Feminizm radykalny wywodzi się bezpośrednio z Ruchu Wy-

rzuconych im standardów piękna. Zdaniem wspomnianej grupy

zwolenia Kobiet, a jego nazwy użyto po raz pierwszy na określenie

feministek, piękno jest integralnym elementem składowym spo-

feministycznego odłamu politycznej Nowej Lewicy.

łecznego podporządkowania kobiet.

U źródeł feminizmu radykalnego leży przekonanie, iż kobiety

Współcześnie, kiedy kobiety biorą udział w polityce, uczest-

są „stale, już od urodzenia, przyuczane do tego, aby dostarczać

niczą w życiu społecznym, występują w debatach telewizyjnych,

rozrywki, aby zadowalać i obsługiwać – głównie mężczyzn. Kobiet

wydaje się, iż feministki nie mają już nic do zrobienia. Nie jest

nie wychowuje się, aby były po prostu ludźmi pełnymi, w pełni

konieczna walka czy prowokowanie opinii publicznej, bowiem

uczestniczącymi w życiu społecznym indywiduami” (cytat za: K.

większość ich postulatów została już teoretycznie spełniona. Nie

Ślęczka, Feminizm. Ideologie i koncepcje społeczne współczesnego

oznacza to, że wszystko zostało zrobione. Kolejnym krokiem

feminizmu, s. 116).

na drodze do prawdziwego, a nie teoretycznego zrównania praw

Zwolenniczki feminizmu radykalnego postrzegają świat w kate-

kobiet i mężczyzn, jest przemiana światopoglądu ludzi oraz oba-

goriach władzy i walki. Przedstawicielki tego nurtu wierzą, że wy-

lanie zakorzenionych w społeczeństwie stereotypów i błędnych

zwolenie kobiet może nastąpić tylko poprzez radykalne zniesienie

wyobrażeń.

■

35

DO_ŚWIAT

//MARTA ORZECHOWSKA

Stosunek obywateli do wyborów różni się w zależności od kraju. Wszystko przez odmienną kulturę, historię i obowiązujący reżim polityczny. Jednak w mediach rzadko się o tym wspomina, choć ma to znaczny i bezpośredni wpływ na wyniki.

WIĘZIENIE ZA OMINIĘCIE

LOKALU WYBORCZEGO Pojęcie systemu wyborczego może być rozumiane różnie. W ujęciu

Wybory a demokracja

anglosaskim jest to jedynie element prawa wyborczego i odnosi się

Dwie z zasad ustrojowych demokracji – zasada suwerenności na-

ściśle do głosowania i wyników wyborów – tego, w jaki sposób roz-

rodu oraz reprezentacji politycznej – są bezpośrednio związane

dzielane są mandaty. W podejściu kontynentalnym system wybor-

z wyborami. Podstawą ustroju demokratycznego jest suwerenność

czy zawiera w sobie ogół norm i przepisów prawnych dotyczących

narodu; oddaje ona władze w ręce obywateli, jednak niemożliwe

wyborów, a prawo wyborcze jest jego częścią.

byłoby w obecnych czasach sprawowanie jej jedynie bezpośrednio,

W Grecji i na Cyprze za brak uczestnictwa w wyborach grozi kara pozbawienia wolności

źródło: clintburnett.com

36

więc ta forma, przejawiająca się obecnie głównie poprzez referen-

tywny, czyli inaczej związany. Polega on na nakazie wyborców, aby

dum, stała się uzupełnieniem sprawowania władzy przez przedsta-

reprezentant odzwierciedlał ich stanowisko. To rozwiązanie zostało

wicieli. Referendum jest zazwyczaj ogłaszane w ważnych dla kraju

użyte w Bundesracie, ponieważ jest to izba, która reprezentuje czę-

sprawach, jak na przykład zmiana konstytucji czy przyłączenie

ści składowe państwa federacyjnego w polityce centralnej. Przedsta-

się do Unii Europejskiej. Państwem, któremu najbliższej do idei

wicieli delegują parlamenty landów i zazwyczaj są to ich premierzy.

starożytnej demokracji greckiej, jest Szwajcaria, gdzie zazwyczaj

Członkowie Bundesratu zmieniają się, kiedy dochodzi do zmian

cztery razy do roku odbywa się ogólnokrajowe referendum. W 1952

na szczeblu landów, ale formalnie parlamenty landów mogą w każ-

roku padła ich rekordowa ilość – siedem. Dla porównania: w Polsce

dym momencie dokonać zmiany, jeśli przedstawiciel sprzeniewie-

od 1945 roku było ich sześć.

rzyłby się ich woli. W przypadku mandatu wolnego nie istnieje

Z konieczności sprawowania władzy przez przedstawicieli, wy-

możliwość odwołania przedstawiciela przez wyborców, mogą oni je-

nika zasada politycznej reprezentacji. Jest ona bezpośrednio zwią-

dynie po zakończonej kadencji nie udzielić mu ponownego poparcia.

zana z wyborami: muszą się one odbywać, aby wyłonić reprezentantów, którzy w naszym imieniu będą sprawować władzę. Prawo

Przymus wyborczy

do wybierania – czyli czynne prawo wyborcze – jest powszechne,

Przymus wyborczy występuje, gdy prawo nakazuje obywatelom

posiadają je wszyscy spełniający kryterium wiekowe – zazwyczaj 18

uczestnictwa w wyborach i przewiduje sankcje w przypadku na-

lat – którzy nie zostali ubezwłasnowolnieni, ani pozbawieni praw

ruszenia tego prawa. Obecnie przepisy, które dotyczą przymusu

wyborczych w wyniku złamania prawa. Bierne prawo wyborcze

wyborczego, nie są stosowane. Europejskie państwa, które sto-

stawia nieco więcej warunków – zazwyczaj cenzus wiekowy, tak

sują przymus wyborczy, to: Belgia, Luksemburg, Grecja i Cypr.

jak w Polsce, jest wyższy. Aby wystartować w wyborach do Sejmu

W dwóch ostatnich złamanie tego prawa grozi karą pozbawienia

należy mieć ukończone 21 lat, do Senatu 30 lat, a na Prezydenta

wolności i choć w praktyce nie jest ona stosowana, wpływa mobi-

RP – 35 lat. Mogą też pojawiać się inne warunki, które kandydat

lizująco na obywateli i frekwencja w tych państwach jest wysoka.

musi spełnić, aby starać się o urząd. We Francji, aby ubiegać się

W Belgii i Luksemburgu kary są stosowane, najczęściej w formie

o stanowisko Prezydenta, należy mieć ukończone 23 lata, posia-

kar finansowych, opiewających na kwoty kilkudziesięciu euro.

dać obywatelstwo francuskie od urodzenia, nie być osobą karaną

W przypadku ponownego złamania tego samego prawa, kary

oraz mieć odbytą służbę wojskową, jeżeli ktoś podlegał takiemu

mogą wynosić nawet kilkaset euro. Istnieje możliwość usprawied-

obowiązkowi. W Rosji musi być to obywatel kraju, który skończył

liwienia swojej nieobecności na wyborach. Frekwencja wyborcza

35 lat i od 10 lat stale zamieszkuje terytorium państwa. Wymogi

w tych krajach wynosi zazwyczaj ponad 90 proc. Było tak również

formalne w Stanach Zjednoczonych to: ukończone 35 lat, obywa-

podczas ostatnich wyborów do Parlamentu Europejskiego w 2014

telstwo od urodzenia, którego otrzymanie musiało dojść na terenie

roku, gdzie frekwencja w Polsce wyniosła niecałe 24 proc., a dla

kraju oraz zamieszkiwanie na terenie kraju od przynajmniej 14 lat.

całej Unii Europejskiej było to ponad 43 punktów procentowych.

Nie zawsze jednak powszechne prawo wyborcze było inter-

W Singapurze obywatel, który nie podchodzi do głosowania, traci

pretowane w taki sposób. W Starożytnej Grecji jedynie mężczyź-

swoje czynne i bierne prawo wyborcze, jednak istnieje tam również

ni postrzegani byli jako pełnoprawni obywatele i mogli głosować.

możliwość usprawiedliwienia się oraz zadośćuczynienia, w tym

Wiele lat upłynęło od tych czasów do chwili, kiedy prawa wyborcze

zapłacenie kary, aby wrócić na listę wyborców. We Włoszech nie

zostały przyznane kobietom. Pierwszym państwem, które tego do-

ma przymusu wyborczego, ale w konstytucji znajduje się zapis,

konało, była Nowa Zelandia (1889 rok). Polska przyznała je jako

że udział w wyborach to obywatelski obowiązek. Nie jest to praw-

drugi kraj na świecie, w 1918 roku.

na reguła, więc nie ma również przewidzianych sankcji, jednak gmina i służby gminne zobowiązane są do prowadzenia rejestru

Relacja pomiędzy obywatelami a reprezentantami

osób nieprzystępujących do wyborów. Po wyborach lista takich obywateli jest wywieszana w urzędzie, a później archiwizowana.

Stopień zależności politycznego reprezentanta od wyborców okre-

W przypadku, kiedy ktoś przebywa stale na takiej liście, może nie

śla mandat, który może być wolny lub imperatywny. Mandat wol-

dostać m. in. zasiłku socjalnego, pracy w administracji państwowej

ny oznacza, że polityczny reprezentant decyduje według swojego

oraz samorządowej.

uznania, a wyborcy są przekonani o tym, że będzie on sprawował

Istnieje wiele innych kwestii dotyczących wyborów, którymi

swoją funkcję rozsądnie i w ich interesie. Z chwilą wyboru depu-

warto się zainteresować, ponieważ mają duży wpływ na kształto-

towany staje się reprezentantem całego narodu, a nie jedynie tych,

wanie systemu wyborczego. Do najważniejszych z nich należą:

którzy go wybrali. Ten typ mandatu obowiązuje we wszystkich

formuły i metody wyborcze, okręgi, proces selekcji kandydatów

parlamentach w Europie, oprócz jednej z izb parlamentu w Niem-

oraz progi wyborcze, jednak dalsze zgłębianie przepisów prawnych

czech – Bundesracie. Występuje tam drugi typ mandatu: impera-

pozostawię samym zainteresowanym.

■

37

DO_EKONOMIA

//RAFAŁ WISZNIEWSKI

Czy USA czeka bankructwo? Dług publiczny Stanów Zjednoczonych wciąż rośnie, a Biały Dom coraz bardziej się zadłuża. Mocarstwo szuka sposobów na wyjście z kryzysu, w efekcie tylko się pogrążając.

NA GLINIANYCH N O G A C H

ny USA wzrósł o ponad siedem bilionów dolarów, czyli około 65 proc. Nominalny przyrost długu w latach 2008–2014 był taki sam jak łącznie w latach 1991–2008. Oznacza to, że zadłużenie USA rośnie coraz szybciej i że długi te są już niespłacalne przy zachowaniu siły nabywczej dolara choćby zbliżonej do obecnej. Już w 2012 roku stosunek długu publicznego do PKB w Stanach Zjednoczonych przekroczył 100 proc. Na każdego Amerykanina przypada ponad pięćdziesiąt osiem tysięcy dolarów długu, co jest o połowę większą sumą niż dług przypadający na jednego mieszkańca w bankrutującej Grecji. W najbliższym czasie Kongres

W chwili pisania tego tekstu dług publiczny USA wynosi w przy-

prawdopodobnie zostanie zmuszony do kolejnego podniesienia

bliżeniu osiemnaście bilionów sto trzydzieści dwa miliardy dzie-

maksymalnego poziomu zadłużenia, co pozwoli USA na dodruko-

więćset sześćdziesiąt milionów dolarów. I rośnie w zastraszającym

wywanie potrzebnych im pieniędzy, tworząc kolejną serię fundu-

tempie. Od wielu lat zadłużenie Stanów Zjednoczonych systema-

szy bez pokrycia zalewających rynek i obniżających wartość oraz

tycznie się powiększa, ale od pewnego czasu jego wzrost staje się

wiarygodność dolara.

coraz szybszy. Praktycznie doszło już do momentu, w którym nie ma szans, by go powstrzymać.

Czy USA czeka bankructwo?

Każdy inny kraj znalazłszy się w takim położeniu już dawno ogło-

Równia pochyła

siłby bankructwo, a jego waluta nadawałaby się jedynie na ma-

Systematyczne zwiększanie się długu USA można zaobserwować

kulaturę. Jednakże Stany Zjednoczone są wyjątkiem. Dysponują

od lat 80. XX wieku. Miało to względnie jednostajny tryb do czasu,

najważniejszą walutą rezerwową świata, posiadają największą

gdy do władzy doszedł George W. Bush, który w trakcie obu swoich

i najbardziej innowacyjną gospodarkę, rynki finansowe, wiarygod-

kadencji zadłużył Stany o kwotę około 5 bilionów dolarów. Jednak

ne prawo własności oraz nieskorumpowany i skuteczny system

to nie on okazał się być najbardziej zadłużającym się prezydentem.

sądowniczy. Dlatego też nie należy oczekiwać, że taki kraj tak

Barack Obama zdołał w ciągu jednej kadencji zapożyczyć swój kraj

po prostu ogłosi bankructwo. Rząd USA ma bowiem tę przewagę

na kwotę większą niż pierwszych 43 prezydentów razem wziętych.

nad swoimi wierzycielami, iż całe jego zadłużenie jest w dolarach,

Kiedy Bush zaczynał swoją prezydenturę, dług publiczny wynosił

których Waszyngton jest w stanie wydrukować ile tylko zaprag-

około pięć bilionów siedemset miliardów dolarów. Gdy ją kończył,

nie. Dlatego z technicznego punktu widzenia bankructwo Stanów

było to już około dziesięć bilionów sześćset miliardów. Kwota

jest praktycznie wykluczone. Nie oznacza to jednak, że wszystko

ta w trakcie pierwszej kadencji Baracka Obamy wzrosła aż o pięć

pozostanie w idealnym porządku, a posiadacze amerykańskich

bilionów osiemset miliardów dolarów i wciąż rośnie. Czterdziesty

obligacji mogą odetchnąć z ulgą. Nie ma bowiem większej różnicy

czwarty prezydent USA doprowadził swoimi działaniami do tego,

czy za pożyczone sto dolarów za dziesięć lat otrzymamy zero czy

że zadłużenie rośnie rocznie o ponad bilion dolarów. W podobnym

też sto dolarów, których siła nabywcza będzie o 99 proc. niższa niż

zadłużeniu kraj znajdował się tylko raz w całej swojej historii, a było

dekadę wcześniej. Nawet jeżeli wszyscy inni zrezygnują ze skupy-

to po II wojnie światowej.

wania amerykańskich obligacji, Departament Skarbu zawsze może liczyć na kupca ostatniej szansy, jakim jest Rezerwa Federalna, któ-

Źródła długu

ra po prostu kupi wszystkie długi USA, emitując w zamian dolary

Dług USA jest tak ogromny, ponieważ coroczne wydatki budżetowe

w nieograniczonych ilościach. W takim wypadku cena dolara spad-

wynoszą o wiele więcej niż wpływy z podatków. W wyniku ciągłego

łaby dramatycznie, doprowadzając być może nawet do hiperinfla-

zwiększania wydatków na takie rzeczy jak służba zdrowia, której

cji – nawet miliony dolarów nie byłyby warte więcej, niż kawałek

przykładem może być słynne Obamacare, dług urósł do tak nie-

papieru, na którym zostały wydrukowane

38

■

źródło: tapeciarnia.pl

KOLOS

botycznych rozmiarów, że nie jest możliwe jego spłacenie.

Od czasu objęcia rządów przez Baracka Obamę dług publicz-

LIDIA PROKOPOWICZ//

DO_PERSPEKTYWY I OPINIE

Rozmowa telefoniczna:

To nie zapis dialogu toczącego się w horrorze klasy B, tylko tran-

– Chciałabym zamówić pizzę.

skrypcja spotu ostrzegającego przed przemocą domową. Na filmie,

– Dodzwoniła się pani na 911. To numer alarmowy.

za który odpowiada fundacja NO MORE, nie zobaczymy krwi, dzieci

– Tak, dużą, połówka z pepperoni, połówka z pieczarkami.

kulących się w kącie, ani bezpośrednich aktów przemocy. Widzimy

– Mmm... Wie pani, że dodzwoniła się na 911? To numer alarmowy.

bogato urządzone, puste mieszkanie, a uwagę zwracają tylko brud-

– Czy wie pan, ile zajmie dostawa?

ne naczynia, porozrzucane przedmioty i zmięta pościel. Słyszymy

– Proszę pani, czy wszystko w porządku? Czy jest pani w sytuacji

również kobietę, która spokojnym głosem, bez płaczu, rozmawia

zagrożenia?

z osobą dyżurującą pod numerem alarmowym.

– Tak.

Przemoc domowa. Akty fizycznej i psychicznej agresji. Gwałt

– ...i nie może pani rozmawiać, ponieważ...?

w małżeństwie. To tematy coraz częściej podejmowane w mediach –

– Tak, tak.

w telewizji, radio i prasie – oraz w literaturze (także, albo prze-

– Czy jest ktoś z panią w pokoju? Proszę powiedzieć tylko: tak lub

de wszystkim!) popularnej. Na polskim rynku to właśnie Gniew

nie.

Zygmunta Miłoszewskiego, w którym autor uderza w owe czułe

– Tak.

struny, generuje społeczne zamieszanie. Autor za „stworzenie cy-

– Dobrze, wydaje mi się, że mam w pani okolicy policjanta. Czy

klu powieści kryminalnych, w których wciągająca intryga łączy się

w domu jest broń?

z przenikliwym portretem współczesnej Polski i diagnozą kluczo-

– Nie.

wych problemów społecznych”, otrzymał Paszport Polityki, a jego

– Czy może pani zostać na linii?

cykl o prokuratorze Teodorze Szackim odbija się głośnym echem

– Nie. Do zobaczenia wkrótce.

nie tylko wśród fanów gatunku. Nie da się ukryć, że najmocniejszą

>

PRZYSTOSOWANIE DO PRZEŻYCIA

źródło: 3news.co.nz

W RODZINIE 39

DO_PERSPEKTYWY I OPINIE

//LIDIA PROKOPOWICZ

stroną trylogii, na którą składają się Uwikłanie, Ziarno prawdy oraz

nie. To się czytelnikowi podoba, ukazanie zakłamania i dysonansu

wspomniany już Gniew, jest właśnie ów „portret współczesnej Pol-

poznawczego, ale Miłoszewski zapowiada, że Gniew jest ostatnim

ski”, opis społeczeństwa, jego ciemnej strony.

z jego kryminałów, gdyż „źle się czuje, zarabiając na przemocy

W pierwszych dwóch tomach Miłoszewski zdaje się badać grunt.

i okrucieństwie” . Cóż, ja też źle się czuję, czytając dobrze napi-

Ziarno prawdy (udanie zekranizowane) jest w pewnym sensie za-

sany, krwawy fragment wiedząc, że problem nie sprowadza się

chowawcze. Poruszany problem dawnych polsko-żydowskich kon-

do „czarnych znaczków na papierze”.

fliktów, jest obecnie nieaktualny, niemal nieobecny w świadomości

Właśnie z tego powodu daleko jestem od myśli zaproponowanej

młodszych pokoleń. Dziś nikt nie wierzy w krwawą macę przy-

przez Korporację Ha!Art, a wyrażonej w tytule poprzedzającym

rządzaną z niemowląt i Miłoszewski doskonale zdaje sobie z tego

rozmowę Katarzyny Trzeciak i Michała Sowińskiego: „Dlaczego

sprawę. Zanim jednak się do tego przyzna, umiejętnie „szczuje

Gniew musiał dostać Paszport Polityki i dlaczego dobrze, że tak się

żydowskim mordem” czytelnika. O podobnym zabiegu nie może

stało” . Po pierwsze nie stało się całkiem dobrze, bo owszem, Gniew

być mowy w przypadku Gniewu. Problem przemocy domowej jest

ma szanse przyczynić się do rozwiązania problemu przemocy, ale

i pozostaje aż nazbyt aktualny. Wystarczy nadstawić uszu, zdaje się

z drugiej strony wielce prawdopodobne jest to, że ów temat sta-

mówić Miłoszewski, by zza ścian dobiegł nas płacz i krzyki cierpią-

nie się po prostu popularny, „pożądany” przez czytelnika i dojdzie

cych. Ostatni tom trylogii o Szackim jest ostatecznym, brutalnym

do społecznej znieczulicy. Mimo licznych protestów i głosów roz-

rozliczeniem się z polską rzeczywistością – nie ma tam miejsca

sądku, znaczną popularność zdobyła książka (a także film) oparta

na półśrodki i ukrywanie faktów pod płaszczykiem zgrabnej meta-

na relacji pełnej przemocy i sadystycznego seksu – mowa oczywi-

fory. Jest naga, brudna i zakrwawiona prawda... rodem z horroru.

ście o Pięćdziesięciu twarzach Greya. W przypadku tematu podjęte-

I tu pojawia się zastrzeżenie, niuans, który wyczuł sam Miłoszew-

go przez Miłoszewskiego obawiam się, że ukazywanie przemocy

ski. Pisząc o przemocy domowej, o agresji w ogóle, chce się ją po-

domowej stanie się udanym sposobem na przyciągnięcie czytelnika

kazać taką, jaka jest, niczego nie ukrywając i ma się świadomość,

lub widza pod płaszczykiem „nauczania i umoralniania”.

że właśnie to przyciągnie czytelnika. Mord. Zakazany akt, który

Po drugie Zygmunt Miłoszewski rzuca pisanie kryminałów

fascynuje, mimo że zazwyczaj pozostaje w sferze fantazji, może

z powodu, który nigdy nie zostanie przez niego nazwany. Jego

zostać zrealizowany w sferze wyobraźni. Jeśli autor pisze o kobiecie,

trylogia o Szackim broni się ową warstwą społeczną oraz opisami

która – skatowana przez męża – leży półprzytomna na podłodze,

skomplikowanych relacji międzyludzkich. Konstrukcja fabuły na-

nie może się ruszyć, ale wie, ma świadomość, że jej własne, niespeł-

tomiast, to na czym opiera się gatunek, u Miłoszewskiego kuleje.

na pięcioletnie dziecko bawi się całe upaprane w jej krwi, to chyba

Uwikłanie, Ziarno prawdy oraz Gniew oprócz bohatera łączy jeszcze

ów pisarz nie sądzi, że swoich czytelników przyciąga „diagnozą

jedno – źle napisane zakończenia. Autor, w chwili, gdy przestaje

kluczowych proble-

przedstawiać „diagnozę

mów społecznych”?

społeczeństwa” i rozpo-

Miłoszewski jak naj-

czyna próby zamknięcia

bardziej zdaje sobie

wątków kryminalnych,

z tego sprawę. W 2005

całkowicie i wielokrotnie

roku wykorzystał tę

gubi krok. Nagle akcja

wiedzę, by nastraszyć

wyczynia cuda, napięcie

czytelnika w swoim

spada, a autor panicznie

horrorze Domofon.

stara się je podkręcić, dia-

Nie można bowiem odmówić autorowi

logi stają się nienaturalne, źródło: neurope.eu

istotne kwestie znikają

trylogii o Szackim talentu, zwłaszcza do opisywania skompli-

pod natłokiem szczegółów i nieskładnych myśli. Z kryminału

kowanych relacji międzyludzkich. Wszyscy mężczyźni w jego

nie zostaje nic. Niemal się cieszę na myśl, że już więcej takich

powieściach zdają się być skażeni rodzącą przemoc brutalnością.

tekstów Miłoszewski nie napisze, szkoda jego talentu.

Teodor Szacki, czym doskonale operuje Miłoszewski w Gniewie,

Gniew jest powieścią mogącą sprawiać problem przy ocenie.

również posiada mroczną zadrę na duszy. Granica jest cienka.

Lektura sprawia dużą przyjemność, ale zakończenie pozostawia

Dzięki narracji prowadzonej naprzemiennie czytelnik ma okazję

co najmniej niedosyt. Z jednej strony autor Gniewu porusza nie-

ją dostrzec: z jednej strony prokurator wraca wściekły do domu,

zwykle ważny temat, z drugiej robi to w taki sposób, że może le-

krzyczy na swoją nastoletnią córkę z powodu braku obiadu, z dru-

piej, by tego nie czynił. Bowiem ofiary przemocy nie mówią o tym,

giej – przykładny mąż i wzorowy ojciec, zadowolony z życia i pra-

co je spotyka, nie wprost, a jeśli proszą o pomoc, to z bólem i lę-

cy, wyrozumiały dla żony, kobiety, którą regularnie gwałci oral-

kiem jak kobieta z kampanii NO MORE.

40

■

KAROL PILCH//

DO_PERSPEKTYWY I OPINIE

EPIDEMIA STUX

– CZY BĘDZIEMY NOSICIELAMI CYFROWEJ BRONI?

Zarażonych wirusem Stuxnet może być nawet kilkanaście milionów komputerów źródło: hdw.eweb4.com

Był wycelowany w ściśle określony sprzęt w irańskich elektrowniach atomowych. Wymknął się spod kontroli i zaczął żyć własnym życiem.

Wirus komputerowy Stuxnet do dzisiaj krąży po świecie.

Ta historia zaczyna się w 2010 roku, gdy mało znana białoruska

mowania Siemens, używanego jedynie w systemach przemysło-

firma antywirusowa VirusBlokAda trafiła na ślad nowego zagroże-

wych, np. w fabrykach, rafineriach czy elektrowniach atomowych.

nia. Odkryte właśnie oprogramowanie potrafiło zaatakować w peł-

Białoruscy programiści stwierdzili więc, że wirus został stworzony

ni zaktualizowany system Windows 7, wykorzystując odpowied-

do celów szpiegowskich. Nadali mu nazwę Stuxnet.

nio spreparowany plik. Wystarczyło tylko włożyć zainfekowany pendrive USB do komputera i podejrzeć jego zawartość. Zagrożenie

Bomba z opóźnionym zapłonem

wykrywały tylko trzy antywirusy dostępne na rynku.

Kiedy firma VirusBlokAda wypuściła aktualizację dla antywirusa,

Innowacyjny był nie tylko sposób infekowania komputera,

wyszło na jaw, że na świecie zainfekowanych jest aż 16 tysięcy

ale też dalsze kroki wirusa. Instalował on w systemie sterowniki

komputerów. Najwięcej w Indiach, Iranie oraz Indonezji. Po dwóch

podpisane cyfrowo przez firmę Realtek (znanego producenta kart

dniach Microsoft wydał oświadczenie w sprawie luki w swoim sy-

dźwiękowych), dzięki czemu stawał się zupełnie niewidoczny.

stemie. Okazało się, że problem nie dotyczył tylko Windowsa 7, ale

Następnie przeszukiwał system pod kątem konkretnego oprogra-

wszystkich systemów operacyjnych Microsoftu.

>

41

DO_PERSPEKTYWY I OPINIE

//KAROL PILCH

Amerykańskie media podchwyciły temat i zaczęły dziennikarskie

dają się uzasadnione. W teorii elektrownie atomowe w momencie

śledztwa. Wszyscy byli ciekawi, kto odpowiada za nowy rodzaj

awarii turbin powinny się wyłączyć, jednak w 2006 roku podobny

wirusa komputerowego, który dziś jest nazywany przełomowym

incydent w szwedzkim mieście Forsmark omal nie zakończył się

w dziejach IT. „New York Times” przekonywał, że Stuxnet to efekt

stopieniem rdzenia reaktora.

współpracy wywiadów Izraela i USA. W stanie Idaho miała działać tajna placówka wojskowa, gdzie prowadzone były badania nad

Dziennikarze śledczy górą

systemami Siemensa. Z kolei „Forbes” znalazł dowody, że za wi-

Przełom w sprawie Stuxnetu nastąpił dwa lata po jego odkryciu.

rusem kryją się Finlandia i Chiny. O pomoc przy jego tworzeniu

Dziennikarze „New York Times” ujawnili, że to Barack Obama

było też podejrzewane amerykańskie laboratorium The Oak Ridge,

wydał nakaz cyberataku na elektrownie atomowe w Iranie. Ich ce-

wspierane finansowo przez Departament Energii USA. Zajmowano

lem miało być opóźnienie irańskiego programu nuklearnego oraz

się w nim tajnymi badaniami nad bezpieczeństwem energetycznym.

uniknięcie ataku Izraela na Iran i walk w regionie. Wirus powstał

Strukturę wirusa zaczęły zgłębiać przeróżne firmy. Root Labs,

we współpracy NSA (Agencji Bezpieczeństwa Narodowego) z izra-

specjalizująca się m.in. w kryptografii, stwierdziła że kod wygląda

elską jednostką 8200. Sponsorami projektu były CIA i Mossad.

jak napisany przez amatorów, a nie służby specjalne. Internauci

Aby zaatakować elektrownię Natanz, która jest odcięta od inter-

szybko odpowiedzieli, że mogło to być celowe działanie. Odkry-

netu, hakerzy musieli najpierw poznać jej strukturę. Zainfekowali

cie Stuxneta było tylko kwestią czasu, więc jego twórcy nie wy-

domowy komputer jednego z pracowników elektrowni. Ten nicze-

korzystali w nim maksymalnie swojego potencjału. Trudniej też

go nieświadomy przyniósł wirusa na pendrivie do pracy. Wtedy

przypisać autorstwo wirusa komukolwiek, jeśli kod jest prosty.

program zaczął zbierać informacje o całej architekturze sieci we-

Inne zdanie na ten temat mieli eksperci Tom Parker i Nate Law-

wnętrznej. Następnie wydostał się z elektrowni tą samą drogą –

son. Według nich Stuxnet został stworzony przez kilka grup pro-

przez pamięć przenośną USB i odesłał zdobyte w Iranie informacje.

gramistów o zróżnicowanych umiejętnościach. Ci odpowiedzialni

Po ich przeanalizowaniu został napisany Stuxnet.

za kod sterowania systemami Siemensa to specjaliści najwyższej

Autorzy wirusa sprawdzali różne scenariusze uszkodzenia urzą-

klasy, natomiast autorzy metody jego rozprzestrzeniania byli już

dzeń w elektrowni. Testy były przeprowadzane na identycznym

znacznie mniej uzdolnieni. Wszystkie te fakty pozwoliły jednak

sprzęcie jak w Iranie – wirówkach zarekwirowanych w Libii siedem

przypuszczać, że stworzenie wirusa zleciło konkretne państwo.

lat wcześniej. Po wielu próbach, udało się znaleźć słabe strony urządzeń Siemensa oraz rosyjskich turbin.

Czarnobyl po latach Dopiero po medialnej burzy wyszło na jaw, że Stuxnet został od-

Nie można przewidzieć wszystkiego

kryty w systemach komputerowych irańskiego reaktora w Buszehr

Jednak stało się to, co nie powinno: wirus rozprzestrzenił się poza

już jakiś czas temu. Spowodował opóźnienie startu całej inwestycji,

wewnętrzną sieć elektrowni. USA twierdzi, że to strona izraelska

choć oficjalnie temu zaprzeczano. Zniszczył prawie tysiąc spośród

zmodyfikowała Stuxneta. Pod koniec 2013 roku złośliwe oprogra-

pięciu tysięcy wirówek używanych do oczyszczania uranu. Według

mowanie zaatakowało rosyjskie elektrownie atomowe. Informację

„Washington Post” w elektrowni Natanz zniszczone zostało dziewięćset wirówek z dziewięciu tysięcy.

tę ujawnił na konferencji w Australii Eugene Kaspersky, powiązany z rosyjskimi służbami. Ślady Stuxneta znaleziono nawet na sa-

Stuxnet atakował ich kontrolery i zmieniał częstotliwość prądu,

telitach NASA, które pracowały pod kontrolą systemu Windows.

doprowadzając tym samym do przegrzewania się sprzętu. Zepsute

Podejrzewa się, że mógł on być też odpowiedzialny za problemy

wirówki szybko jednak zostały wymienione na nowe. Kilka miesię-

z indyjskim satelitą telekomunikacyjnym.

cy później w Iranie na skutek awarii systemu sterującego rakiety

W 2011 roku na świecie odkryto kolejne „rządowe” wirusy,

Sejil-2 zginęło 36 wojskowych ekspertów, którzy brali udział w pre-

napisane prawdopodobnie przez tę samą grupę ludzi. Duqu – wy-

zentacji sprzętu. Wybuch zabił wszystkich świadków zdarzenia.

kradający informacje przemysłowe, stanowił zagadkę dla firmy

Iran winą za katastrofę obarczył Stuxneta.

Kaspersky Lab przez ponad pół roku. Później pojawił się Flame –

W 2011 roku przedstawiciel Rosji przy NATO Dmitrij Rogozin za-

najbardziej zaawansowany wirus komputerowy w historii, wykra-

apelował o przeprowadzenie śledztwa w sprawie Stuxneta. Według

dający dosłownie wszystko. Szacuje się, że istniał od co najmniej

niego wirus mógł doprowadzić do katastrofy nuklearnej na miarę

pięciu lat, beztrosko rozprzestrzeniając się po świecie. Jest jeszcze

Czarnobyla, a efekty jego działań porównał do odpalania ładunków

Gauss – kradnący dane z kont bankowych, wykryty po prawie roku

wybuchowych w elektrowni. Oprogramowanie miało dwa konkret-

od pierwszego ataku. W 2014 roku do tego grona dołączył następny

ne cele: wirówki do wzbogacania uranu w Natanz oraz systemy

przemysłowy sabotażysta – Havex. Historia tworzy się na naszych

kontroli turbin w Buszehr. Konstruktorami tych turbin są Rosjanie

oczach. Jesteśmy świadkami narodzin nowej ery złośliwego opro-

i przedsiębiorstwo Atomstroyexport, stąd ostrzeżenia Rogozina wy-

gramowania – szpiegowsko-wojennego.

42

■

MARCELINA MROWIEC//

DO_PERSPEKTYWY I OPINIE

Z sondażu przeprowadzonego przez IBRiS na zlecenie „Rzeczpospolitej” wynika, że 89 proc. respondentów było za ratyfikacją Konwencji Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet oraz przemocy domowej. 6 lutego Sejm przyjął ustawę ratyfikującą dokument, a tekst (nie w każdym punkcie jasny i zrozumiały) stał się przyczynkiem do kolejnej ideologicznej batalii.

WIELE HAŁASU

O KONWENCJĘ

Czy konwencja rozwiąże problem przemocy w Polsce? źródło: universitylifecafe.k-state.edu

Dokument o nazwie Council of Europe convention on preventing

Podniosły się głosy, m.in. księdza Józefa Klocha, rzecznika Kon-

and combating violence against women and domestic violence

ferencji Episkopatu Polski, że dokument ten nie zawiera żadnych

przedstawiono 11 maja 2011 roku w Stambule. Konwencja weszła

nowych treści: „Przemoc sprzeczna jest z zasadami wiary chrześci-

w życie po jej podpisaniu i ratyfikowaniu. Pierwsze państwa za-

jańskiej i należy ją zwalczać. (...) Polskie prawo ma narzędzia, aby

częły z niej korzystać 1 sierpnia 2014 roku. Dokument obowiązuje

przeciwdziałać przemocy. (...) Nic nowego Konwencja Rady Europy

już w 16 krajach. W Polsce zrobiło się o nim głośno w grudniu

nie wnosi”. Całą wypowiedź można znaleźć na kanale YouTube

2012, kiedy go podpisywano. Teraz temat powrócił. Jak wynika

episkopatu. Na gruncie polskiego prawa istnieją już akty regulujące

z badań przeprowadzonych przez profesor Beatę Gruszczyńską

kwestię przeciwdziałania przemocy, niezależnie od płci ofiary. Jed-

z Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, ofiarą przemocy fizycznej

nak za konwencją mają pójść konkretne, wymierne działania. Dzię-

pada corocznie od 700 tysięcy do 1 milion Polek.

ki niej gwałt ma być ścigany z urzędu, podczas gdy do tej pory był

>

43

DO_PERSPEKTYWY I OPINIE

//MARCELINA MROWIEC

przestępstwem ściganym na wniosek. Ponadto kobiety mają być

wisk prawicowych budzić może sformułowanie „niestereotypowe

przesłuchiwane raz, bezpośrednio na sali sądowej. W przypadku

role przypisane płciom”. Stąd istotne jest rozróżnienie pomiędzy

ewentualnych dalszych przesłuchań, nie będą musiały stawiać się

płcią biologiczną a rodzajem (gender), płcią społeczno–kulturową.

osobiście w sądzie. Wystarczy transmisja internetowa – wideokon-

Przeciwnicy dokumentu uważają, że to rodzice powinni decydo-

ferencja. Czy da się to wcielić w życie (przecież ktoś musi złożyć

wać o tym, w jaki sposób (zgodnie z ich światopoglądem) dziecko

zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa, a także zgromadzić

ma być wychowane. Przekazywanie pewnych treści to ich nagłaś-

dowody) – to już kwestia na odrębną dyskusję.

nianie. Jedni widzą w tym formę promocji. Inni nie postawią znaku

Jednym z głównych argumentów przeciw konwencji – używa-

równości między przekazywaniem wiedzy a zachętą.

nym przez środowiska kościelne i prawi-

Kolejny zapis, który może bu-

cowe – jest to, że może chodzić tu o re-

dzić wątpliwości, znajduje się

definicję pojęcia „płci”. W tłumaczonym na język polski tekście konwencji (rozdział I, artykuł 6), znajduje się odwołanie do płci społeczno–kulturowej, tzw. gender, jednak nie w opozycji do płci biologicznej: „Strony podejmują się uwzględnienia perspektywy płci społeczno-kulturowej we wdrażaniu i ocenie wpływów zapisów niniejszej konwencji oraz promowania

Płeć społeczno­ ‑kulturowa postrzegana jest przez wielu jako konstrukt myślowy wykluczający istnienie płci biologicznej.

i skutecznego wdrażania polityki równo-

zwyczaje, religia, tradycja czy tzw. honor nie będą uznawane za usprawiedliwienie dla wszelkich aktów przemocy objętych zakresem niniejszej Konwencji”.

Zapis ten, czytany dosłownie, oznacza że nie można usprawiedliwiać krzywdzenia innych

uprawnienia pomiędzy kobietami a mężczyznami oraz wzmocnienia pozycji kobiet”. Wielu duchownych

w rozdziale III, artykule 12: „Strony gwarantują, że kultura,

określoną tradycją czy wyznaniem. Zwraca uwagę na problem fanatyzmu religijnego.

i polityków z prawej strony widzi w tym zagrożenie. Płeć społeczno-

Z artykułu 12. wyczytać można, że „Strony podejmą działania

-kulturowa postrzegana jest przez nich jako konstrukt myślowy

niezbędne do promowania zmian wzorców społecznych i kulturo-

wykluczający istnienie płci biologicznej.

wych dotyczących zachowania kobiet i mężczyzn w celu wyko-

Jak wskazuje dr Piotr Czarny, który zajmował się oceną zgod-

rzenienia uprzedzeń, zwyczajów, tradycji oraz innych praktyk

ności Konwencji z Konstytucją RP (dla Biura Analiz Sejmowych):

opartych na idei niższości kobiet lub na stereotypowym modelu

„w raporcie wyjaśniającym do konwencji wskazano wyraźnie, iż

roli kobiet i mężczyzn”. Widać tu z jednej strony zachętę do posza-

pojęcie gender w tej definicji nie jest pewnym zamiennikiem dla

nowania różnych stylów życia, ale z drugiej strony furtkę do kwe-

używanych w niej określeń kobieta i mężczyzna. Inaczej mówiąc,

stionowania tradycyjnego porządku społecznego. Nie wiadomo,

konwencja nie narusza w żaden sposób biologicznego (i tradycyj-

co oznacza sformułowanie „stereotypowy model roli kobiet i męż-

nego) pojmowania przynależności do płci, a w każdym razie nie

czyzn”. Takie schematy można łączyć np. z religią chrześcijańską,

zastępuje kryteriów biologicznych”. W tej samej opinii prawnej

bowiem występujące tu modele męskości i kobiecości uznawane

zwraca on uwagę na fakt, że twórcy Konwencji użyli terminu gen-

są za tradycyjne. W innym miejscu konwencji (artykuł 4, pkt 3)

der, aby wskazać na pewne cechy kobiecości, które mogą stanowić

mamy zapis o tym, że kobiety nie mogą być prześladowane, mię-

dla oprawców pretekst do stosowania przemocy wobec kobiet.

dzy innymi ze względu na wyznanie. Jeśli potraktować tekst o „wy-

Niepokój części środowisk konserwatywnych budzi również

korzenieniu zwyczajów opartych na stereotypowym modelu roli ko-

zapis z artykułu 14: „W uzasadnionych przypadkach Strony po-

biet i mężczyzn” literalnie, wkrada się sprzeczność. A przecież tego

dejmują działania konieczne do wprowadzenia do oficjalnych pro-

typu dokumenty powinny być formułowane precyzyjnie, by nie po-

gramów nauczania na wszystkich poziomach edukacji materiałów

zostawiać pola dla możliwych manipulacji. – Przemoc nie jest w Pol-

szkoleniowych dostosowanych do zmieniających się możliwości

sce warunkowana względami religijnymi, ale złym wychowaniem,

osób uczących się, dotyczących równouprawnienia kobiet i męż-

złym wdrażaniem ludzi w życie, bez względu na ich religię czy

czyzn, niestereotypowych ról przypisanych płciom, wzajemnego

bezwyznaniowość. Przemoc rodzi się z braku szacunku do drugiej

szacunku, rozwiązywania konfliktów w relacjach międzyludzkich

osoby– mówił w wywiadzie dla wpolityce.pl profesor Andrzej Zoll.

bez użycia przemocy, a także dotyczących przemocy wobec kobiet

Największym problemem związanym z „konwencją antyprze-

ze względu na płeć oraz prawa do nienaruszalności osobistej”. Za-

mocową” jest to, że jest to dokument na tyle nieprecyzyjnie sfor-

pisy te są nieścisłe i mogą budzić wątpliwości. Na przykład nie wia-

mułowany, że jeszcze przez długi czas będzie się stronom konflik-

domo, czym są owe „uzasadnione przypadki” i kto ma decydować

tu odbijał czkawką. A na ideologicznych przepychankach ucierpią

o tym czy rzeczywiście są one uzasadnione. Z kolei niepokój środo-

kobiety.

44

■

DAWID BARAŃSKI//

DO_KULTURA

CZY MUZUŁMANKI MUSZĄ

ZAKŁADAĆ CHUSTY? „Każda zaś kobieta, modląc się lub prorokując z odkrytą głową, hańbi swoją głowę; wygląda bowiem tak, jakby była ogolona. Jeżeli więc jakaś kobieta nie nakrywa głowy, niechże ostrzyże swe włosy”. To nie fragment Koranu, a pierwszego listu św. Pawła do Koryntian. Bezpośredni nakaz okrywania głowy łatwiej znajdziemy w Piśmie Świętym niż w samym Koranie.

W pierwszym przekładzie Koranu na język polski autorstwa Jana

nie na odkrycie rąk, inni zezwalają także na pokazywanie twarzy,

Murzy Tarak Buczackiego, Bóg zwraca się do Mahometa słowami:

a najbardziej postępowi dopuszczają nawet rozpuszczanie włosów.

„Zaleć swoim małżonkom, córkom i małżonkom wiernych, iżby

Skoro jednak w Koranie nie ma ani słowa na ten temat, skąd w ogó-

fot. wkinach.eu

miały zasłony na twarzy”. Tłumaczenie to ma jednak charakter lite-

le u muzułmanów wziął się zwyczaj noszenia chust i zasłon?

racki – nie filologiczny – i można przypuszczać, że Buczacki bardziej

Tradycja zakrywania twarzy jest dużo starsza niż islam i w na-

niż na analizie arabskiego oryginału, oparł się na XIX-wiecznych

turalny sposób została przejęta przez muzułmanów, gdyż pasowa-

realiach i własnych obserwacjach. Inny przekład, dokonany przez

ła do zasad skromnego ubioru. Kwefy, czyli materiały skrywające

ugrupowanie Ahmadijja, jest przykładem w jak tendencyjny sposób

twarz od oczu aż po szyję, były noszone już w starożytnej Persji

można reinterpretować koraniczne wersety dla uzyskania zamie-

i Arabii, jednak nie wiązało się to z zakazem rozmów z mężczy-

rzonych efektów. W tym samym fragmencie czytamy: „Powiedz

znami, ani z ograniczaniem ozdób i biżuterii. W Babilonii i Asyrii

swoim żonom i swoim córkom, jak i niewiastom ludzi wierzących,

zasłanianie twarzy było oznaką statusu społecznego i wolności –

że powinny zwieszać swoje zewnętrzne okrycia z głowy na twarz”.

jedynie kobiety z niższych sfer i niewolnice chodziły z odkrytą

Natomiast wydane w Ankarze tłumaczenie z arabskiego na angiel-

twarzą. Zwykłe chusty okrywające głowę były na przedmuzułmań-

ski nakazuje okrywać jedynie włosy i szyję, bez twarzy – dokładnie

skim Bliskim Wschodzie standardowym żeńskim strojem. Nawet

tak, by odpowiadało panującym w Turcji zwyczajom.

wszystkie kobiety z otoczenia Jezusa przedstawiane są w długich,

Zgodnie z oficjalną doktryną islamu, Koran ma wymiar ducho-

luźnych szatach zarzucanych na głowę i sięgających aż do kostek.

wy jedynie w oryginalnej postaci i każdy przekład pozbawiony jest

Podobnie wyglądała moda w czasach Mahometa: noszenie chusty

„świętości”, którą posiada tekst arabski. By więc móc ostatecznie

było czymś na tyle naturalnym, że nie było potrzeby wprowadza-

ocenić, czy znajduje się w nim zapis nakazujący zasłanianie twa-

nia regulujących ten zwyczaj przepisów. Dopiero ponad sto lat

rzy, potrzeba odwołać się bezpośrednio do oryginału. Tak zrobił

po śmierci proroka kalifowie abbasydzcy uznali noszenie chusty

w swoim przekładzie wybitny arabista Józef Bielawski. Omawiany

i zakrywanie twarzy za religijny wymóg, a Koran uzupełniać zaczę-

fragment brzmi u niego: „Powiedz swoim żonom i swoim córkom,

to ogromną ilością hadisów, które stały się drugim najważniejszym

i kobietom wierzących, aby się szczelnie zakrywały swoimi okry-

źródłem muzułmańskiego prawa. Wśród nich znalazły się i takie,

ciami”. W tekście arabskim użyte zostało słowo jalabib, które jest

które wyraźnie nakazywały kobietom noszenie chust. Co prawda

liczbą mnogą od jilbab oznaczającego jedynie długie luźne okrycie.

hadisy, zgodnie z wierzeniami islamu, nie są wymyślanymi przez

W żadnym innym miejscu Koran nie wspomina nic, co mogłoby

uczonych przepisami, a przekazywanymi z pokolenia na pokolenie

nakłaniać do zasłaniania włosów, a tym bardziej twarzy. Zaleca

sądami i zwyczajami zaczerpniętymi z życia samego proroka, jed-

jedynie skromny ubiór i nieeksponowanie ozdób. Co więcej, za-

nak historycy mają sporo wątpliwości co do ich właściwego pocho-

sada ta, zwana hijab, dotyczy w tym samym stopniu kobiet, jak

dzenia. Ciężko wyobrazić sobie, by przekaz nie ulegał zmianie, pod-

i mężczyzn.

porządkowując się dominującej w danym okresie myśli religijnej.

Hidżab, choć odnosi się do obu płci, nie traktuje ich w równy

W sposób, w jaki chrześcijanie, mimo nakazu w Piśmie Świę-

sposób. Muzułmańscy teologowie są zgodni w kwestii męskiego

tym, odeszli od chust podczas modlitwy (jedynie niektóre zakon-

aura, czyli wstydliwej części ciała, która powinna być zakryta –

nice zasłaniają włosy), muzułmanie uczynili go religijnym wymo-

zwykle jest to obszar od kolan do pępka. Dużo więcej problemów

giem. To idealny przykład na to, w jaki sposób zasady islamu mogą

wywołuje wyznaczenie zakazanych części ciała u kobiet. Niektórzy

być modyfikowane na potrzeby czasów i dostosowywane do wy-

uczeni uznają, że poza domem kobieta może pozwolić sobie jedy-

znawców czy religijnych przywódców.

■

45

DO_KULTURA

//JUSTYNA SKALSKA

Od kilku lat polskie miasta zostały ogarnięte przez festiwalomanię źródło: lifetimes.nl

W samym Krakowie jest ich przeszło sto; dość wymienić te najbardziej znane, jak Sacrum Profanum, Unsound czy Boska Komedia. Niemal każde miasto w Polsce i na świecie ma swoje święto smaku, kolorów, kina, muzyki, nauki. O czym mowa? Oczywiście o festiwalach.

FESTIWALIZACJA – TRIUMF KULTURY CZY JEJ UTOWAROWIENIE?

Forma festiwalowa swymi korzeniami sięga do czasów antycznych,

Z całą pewnością można więc stwierdzić, że festiwale to podsta-

a konkretnie – starożytnej Grecji. Umiłowanie do świętowania

wowa i najstarsza forma kultury, ściśle powiązana z przestrzenią

znalazło swoje odbicie w Dionizjach, które począwszy od VI wie-

miejską. Bowiem to greckie polis były ich „sponsorami”; wystarczy

ku p.n.e. odbywały się regularnie na przełomie marca i kwietnia

zobaczyć greckie wazy ukazujące sceny świątecznych i artystycz-

przez około pięć–sześć dni. Można uznać je w pewnym sensie

nych wydarzeń, które za każdym razem odbywały w najważniej-

za najstarszy festiwal w historii. Oczywiście miały charakter ściśle

szych częściach miasta. Tak jest do dzisiaj – począwszy od festiwalu

sakralny, którego pozbawione są współczesne imprezy kulturalne,

w filmowego w Cannes, wagnerowskiego w Bayereuth, na Jarocinie

jednak praktyki religijne Greków nieodłącznie wiązały się z wyda-

skończywszy – festiwal nieodłącznie wiązał się z konkretną me-

rzeniami o charakterze artystycznym czy kulturowym: w trakcie

tropolią. Wiązał, bo współcześnie festiwale często migrują i coraz

obchodów występowały chóry miejskie, odbywały się konkursy,

rzadziej wiążą się z promocją danego miejsca, co nie zmienia faktu,

podczas który uczestnicy mieli okazję zaprezentować szerszej publiczności swoje komedie polityczne oraz tragedie.

46

że aktualnie co drugie miasto w Polsce może się poszczycić mianem „miasta festiwali”. Łączy się to jeszcze z jednym zjawiskiem festi-

walowego życia, z którym zetknąć się możemy niemal na całym

ko – politycznym zapleczem pełniącego swą funkcję już czwartą

świecie – festiwalizacją życia kulturalnego w mieście.

kadencję prezydenta Jacka Majchrowskiego.

Festiwal goni festiwal

Kulturowe tovarum

Szacuje się, że współcześnie samych wydarzeń filmowych jest

Festiwalizacja kultury przyczyniła się też do jej utowarowienia. Jak

w Polsce ponad osiemdziesiąt. Co cztery dni odbywa się kolejna

pisze Monika Smoleń w książce Przemysły kultury. Wpływ na rozwój

impreza kulturalna! Zarówno małe, prowincjonalne miasteczko,

miast – kultura „staje się obszarem nie tylko tradycyjnej polityki spo-

jak i duża, wojewódzka stolica może poszczycić się swoim włas-

łecznej, ale także polityki ekonomicznej”; mamy do czynienia z jej

nym, lokalnym festiwalem. W tym kulturalnym tyglu znajdziemy

ekonomizacją, przechodzeniem ze sfery sacrum w sferę tovarum.

zarówno wydarzenia masowe, gromadzące dziesiątki tysięcy lu-

Konsekwencją jest powstanie swoistego rynku głośnych imprez

dzi, jak i kameralne, gdzie spektakle ogląda po kilkadziesiąt osób;

festiwalowych. Samorządy miast zabiegają o nie z dużym zapa-

przybierające charakter imprezy rozproszonej, w wielu częściach

łem, którego nie wykazują wobec tradycyjnych instytucji kultury.

miasta jednocześnie, i scentralizowanej, skupione wokół jednej

O wiele łatwiej jest znaleźć dodatkowe środki na organizację imprez

sceny; festiwale z misją i komercyjne, interdyscyplinarne i monote-

festiwalowych niż na rozszerzenie oferty istniejących instytucji.

matyczne, trwające kilka dni i rozłożone

Czasem można odnieść wrażenie, że dla samorządowców działania

na długie miesiące.

kulturalne mają sens, pod warunkiem, że można

Coraz częściej

je sprowadzić do poziomu

mamy też do

bezpiecznej rozrywki,

czynienia z festi-

która przeleje na

walami nowego

nich – jako me-

typu: tutaj praw-

cenasów – cały

dziwy prym wiedzie

splendor.

branża kulinarna,

Przy okazji war-

gdzie praktycznie

to poruszyć kwestię

wszystko zostaje

sponsorów tytular-

sfestiwalizowane.

nych, „mecenasów”

Mamy więc festiwa-

na miarę XXI wieku:

le dyni, piwa, chleba,

dziś już żaden z nich

slow food, fusion cuisine czy wegan. Dodajmy do tego festiwale

nie ukrywa, że festiwal jest banerem dla danej marki. Nie ma w tym

książek, światła, tańca, rowerowe, podróżnicze czy teatralne, a po-

niczego złego: wiele światowych festiwali ma stałych partnerów

wstanie istny magiel świętowania.

i mecenasów, którzy wspierają je od kilkudziesięciu lat. Jednak obecność sponsora tytularnego prowadzi czasem do kuriozalnych

Festiwalizacja po krakowsku

sytuacji, jak trzy lata temu w Krakowie. Podczas Grolsch Art Boom

Następstwami festiwalizacji są zmiany w redystrybucji środków

Festiwal młodzi dizajnerzy mieli zaprojektować wyposażenie baro-

publicznych, samorządowych oraz prywatnych przeznaczanych

we z użyciem pustych butelek po piwie od sponsora. Inną słabością

na kulturę. W Polsce festiwalizacja kultury jest wynikiem zmian,

związku biznesu z kulturą jest zmiana polityki firm wobec danego

jakie nastąpiły po roku 1989, kiedy to miasto straciło bezpośred-

festiwalu wraz ze zmianą prezesa: ten brak ciągłości miewa desta-

ni wpływ na najważniejsze instytucje kulturalne, takie jak teatr

bilizujący wpływ na ofertę artystyczną wielu imprez.

czy opera, które znalazły się w gestii ministra kultury i władz regionalnych.

Graczy o kulturę jest więc wielu. Z tej sytuacji świetnie wy-

Po co nam festiwale?

O ile sam proces festiwalizacji niesie za sobą różne negatywne kon-

brnął samorząd miejski w Krakowie, który już od 1990 roku zaczął

sekwencje, o tyle festiwale w dalszym ciągu pozostają zjawiskiem

świadomie tworzyć przemysł festiwalowy. Trwałe wpisanie imprez

pozytywnym i koniecznym na kulturalnej mapie świata. Dzięki

w kulturalną mapę miasta stało się częścią polityki marketingowej

bogatym programom wydarzeń wciąż umożliwiają poznawanie kul-

i narzędziem strategii samorządowej.

Ukoronowaniem wyjścia z izolacji kulturalnej na arenie mię-

tury i przybliżanie jej społecznościom, które mają do niej ograniczony dostęp. Wiele zaspokaja potrzebę uczestnictwa w imprezach

dzynarodowej było powołanie Biura Festiwalowego Kraków 2000,

prestiżowych, czyli swoisty snobizm dotyczący zwłaszcza robią-

które w 2005 roku zostało przemianowane na Krakowskie Biuro

cych karierę, wykształconych młodych ludzi. Festiwale ułatwiają

Festiwalowe. Jego działalność jest finansowana z dotacji gminy oraz

też identyfikację z konkretną społecznością, modnym zjawiskiem.

innych przychodów, w tym środków przekazywanych przez spon-

Coraz częściej pełnią też funkcję edukacyjną, rozbudowują progra-

sorów oraz dochodów z prowadzonej na własny rachunek działal-

my warsztatów i szkoleń. Wreszcie pozwalają budować wspólnotę

ności gospodarczej. Od tej pory Krakowskie Biuro Festiwalowe dla

wartości – co prawda nie na miarę Festiwalu w Jarocinie czy Love

jednych jest idealnym przykładem fuzji polityki i biznesu na rzecz

Parade w Berlinie – ale dzięki temu nieustannie przypominają po-

promocji kultury, dla innych – instytucją pochłaniającą wiele pie-

trzebie o kolektywnego przeżywania kultury, wspólnego spędzania

niędzy i blokującą mniejsze inicjatywy kulturalne, a nade wszyst-

czasu, po prostu – bycia razem. I w tym sensie triumfują.

■

47

DO_KULTURA

//SONIA ŻOGAŁA

Nagrody Amerykańskiej Akademii Sztuki i Wiedzy Filmowej zostały rozdane.

THE UNEXPECTED VIRTUE OF IGNORANCE

J.K. Simmons, Patricia Arquette, Julianne Moore i Eddie Redmayne z Oscarami źródło: pretty-red.blogspot.com

Za najlepszy film jury uznało Birdmana. Produkcja zdobyła w sumie

Romana Polańskiego otrzymał pierwszą dla kina polskiego nomi-

cztery Oscary. Tyle samo nagród przyznano obrazowi Wesa Ander-

nację w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny. Obraz Pawła

sona Grand Budapest Hotel. Trzy statuetki otrzymał film Whiplash

Pawlikowskiego to dziesiąta rodzima produkcja, która walczyła

Damiena Chazelle’a. W kategoriach aktorskich zwyciężyli: Eddie

o prestiżową statuetkę. Pokonała nominowanych w tej kategorii

Redmayne (najlepszy aktor pierwszoplanowy za Teorię wszystkiego),

rosyjskiego Lewiatana, argentyńskie Dzikie historie, mauretańskie

Julianne Moore (najlepsza aktorka pierwszoplanowa za Motyl Still

Timbuktu oraz estońskie Mandarynki.

Alice), Patricia Arquette (najlepsza aktorka drugoplanowa za Boy-

– Nie wiem, jak się tu dostałem, zrobiłem czarno-biały film o po-

hood) i J.K. Simmons (najlepszy aktor drugoplanowy za Whiplash).

trzebie spokoju, wycofania się ze świata i kontemplacji. I oto jestem,

Jednak dla Polaków 87. gala rozdania Ocarów zostanie zapa-

w tym zgiełku, w centrum światowej uwagi. To fantastyczne, życie

miętana jako wielki sukces i triumf Idy. Na uznanie Amerykańskiej

jest pełne niespodzianek – wyznał wzruszony reżyser Idy podczas

Akademii czekaliśmy od 1963 roku, bowiem wtedy Nóż w wodzie

odbierania statuetki. Swój sukces i uznanie Ida zawdzięcza uniwer-

48

salnej i subtelnie opowiedzianej historii. Obraz jest bardzo ascetycz-

mujący monolog w nadziei, że zostanie dostrzeżony. Inarritu snuje

ny w formie i eteryczny w treści. Dotyka kwestii drażliwych w spo-

w swym dziele paraboliczną opowieść, unikając przy tym moraliza-

sób wyważony i dojrzały. Film budują milczenie, niedomówienia,

torstwa i poddającej się konwencjonalnej interpretacji symboliki.

wymowne gesty i monochromatyczne zdjęcia. Posiada niezwykły

Birdman przepełniony jest celnymi, a zarazem cynicznymi dy-

klimat stworzony z wyczuciem, zachwyca od początku do końca.

wagacjami na temat blockbusterów oraz współczesnych odbiorców

Oscar dla dzieła Pawła Pawlikowskiego jest dowodem na to, iż

sztuki osnutymi w smutną ironię, tworząc przy tym koherentną

czarno-biały, niskobudżetowy film może zostać doceniony przez

tragikomedię. Ponadto reżyser ukazuje przemiany zachodzące

publiczność z całego świata. Reżyser stworzył obraz nietuzinkowy,

w kulturze i społeczeństwie. Z przedstawionego obrazu wyłania

traktujący o poszukiwaniu siebie i wyborze własnej życiowej drogi,

się przeświadczenie, iż współcześnie w zaistnieniu i zyskaniu sławy

a także o tożsamości, która poddawana zostaje stałej weryfikacji.

niebagatelną rolę odgrywają media społecznościowe. Nie korzysta-

Ida osiągnęła międzynarodowy sukces także dlatego, że nie starała

jąc z nich, skazujemy się na niebyt.

się imitować amerykańskich produkcji, cechujących się szybką ak-

Dominantę kompozycyjną obrazu stanowią liczne kontrasty –

cją oraz licznymi efektami specjalnymi, lecz urzekła Amerykańską

popularność zostaje zestawiona z poważaniem, szaleństwo z nor-

Akademię snutą przez Pawlikowskiego kameralną historią.

malnością, komercja ze sztuką, egoizm z odpowiedzialnością. Jeśli

Największym wygranym tegorocznej ceremonii jest bez wąt-

chodzi o stronę techniczną filmu, to jest ona dopracowana pod

pienia Birdman. Obraz Alejandra Gonzaleza Inarritu zdobył wyróż-

każdym względem. Birdman stanowi obraz odznaczający się tym,

nienia w najważniejszych kategoriach (za najlepszy film, reżyserię,

że nie posiada słabych ról, gdyż cała obsada wspięła się na wyżyny

scenariusz i zdjęcia). Akademia zdecydowała się nagrodzić kino nie-

swoich możliwości. Jednak szczególne uznanie należy się Michaelo-

łatwe w odbiorze, miejscami surrealistyczne, ale przede wszystkim

wi Keatonowi, który w roli będącej w pewnym sensie paralelą jego

dotyczące kwestii pozycji sztuki i jej znaczenia we współczesnym

życia, potrafił oddać całe spektrum emocji towarzyszących Riggano-

świecie. Bohaterowie Birdmana pragną sławy, są jej zakładnikami

wi. Reżyser filmu sprawił, że przytłaczający klimat Nowego Jorku,

i potrafią wiele poświęcić, by uchwycić miraż chwały oraz artyzmu,

teatralna sceneria, broadwayowska bohema, a także schizofrenicz-

osiągnąć status „prawdziwego” aktora.

na sytuacja egzystencjalna głównego bohatera, łączą się w strumień

W kategorii najlepszy film zwyciężył obraz traktujący o męż-

świadomości uchwycony na ekranie za pomocą jednego ujęcia.

czyźnie pogrążonym w kryzysie – osobistym i artystycznym –

U Alejandra Gonzaleza Inarritu fakty przeplatają się z fikcją,

będący dziełem niepokojącym, zgłębiającym tajniki umysłu re-

świat rzeczywisty stanowi element świata przedstawionego w fil-

żysera, które stanowi jednak wyłącznie asumpt do refleksji nad

mie, a my coraz bardziej zanurzamy się w realizmie magicznym.

uniwersalnymi pragnieniami i lękami każdego z nas. W filmie

Tegoroczne nagrody wyróżniły raczej amerykańską wersję kina

zostaje przedstawiona historia podstarzałego gwiazdora kina

artystycznego niż jego epicką odmianę. Ceremonia była przyzwoita,

akcji Riggana Thompsona, który decyduje się na wystawienie

poprawna politycznie i przewidywalna. Jednak dla kina polskiego

ambitnej sztuki na Broadwayu, aby udowodnić, że nie jest akto-

87. gala wręczenia Oscarów jawi się jako wydarzenie wyjątkowe

rem jednej roli. Bohater Birdmana egzystuje na granicy dwóch

i historyczne, a prestiżowa statuetka w najważniejszej dla nas ka-

światów, ale do żadnego z nich nie należy w całości. Nie jest

tegorii, to sukces bez precedensu. Zwycięstwo dzieła Pawła Paw-

już aktorem zarabiającym miliony, nie uzyskał też uznania jako

likowskiego w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny stanowi

prawdziwy artysta. Trwa w stanie przejściowym i nie potrafi się

niepodważalne świadectwo tego, iż potrafimy stworzyć obraz

w tym położeniu odnaleźć, a tym bardziej pogodzić się z nim.

na międzynarodowym poziomie.

■

Oś filmu skupia się na walce Thomsona ze swoim alter ego. Tytułowy Birdman jawi się jako uosobienie wszelkich lęków, jak również tęsknot i namiętności aktora.

Jest hipostazą pragnienia wielkości, sta-

Ida otrzymała Oscara w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny

nowi ucieleśnienie horacjańskiego motywu non omnis moriar, chęci ocalenia siebie od zapomnienia. Głównemu bohaterowi nieustannie towarzyszy strach przed przemijaniem, obawa, że wszystko, co do tej pory osiągnął, jest postrzegane przez innych bezwartościowe, a on zamiast rozwijać talent i wznieść się ponad przeciętność, zmarnował swoje życie. W Birdmanie widzimy aktorów podążających za mitycznym prestiżem, przechodniów szukających popularności w Internecie, a nawet bezdomnego, wygłaszającego na widok Thompsona przejźródło: jta.org

49

DO_FELIETON

//KAZIMIERZ TWARDOWSKI

MOJE UCZUCIA

ZOSTAŁY URAŻONE „Liberté! Egalité! Beyoncé!” – głosi napis na jednej z paryskich bram.

Zdjęcie przedstawiające graffiti obiegło internet.

W styczniu Europą wstrząsnęły informacje o zamachu na redakcję

rozruchami, przedstawienie zostało odwołane. Wracając do trans-

francuskiego czasopisma satyrycznego „Charlie Hebdo”. V Repub-

parentu: paradoksalnie paradowały z nim osoby, które bezpiecznie

lika Francuska. Wolność – jest!, równość – jest!, Beyoncé – była,

wyrażały swoje przekonania, jednocześnie ograniczając możliwość

na Stade de France we wrześniu ubiegłego roku. O czymś zapomnia-

ekspresji artystycznej, wolność słowa i przekonań. To nie rząd

łem? Aaa... O fraternité – to znaczy o braterstwie – zapomniałem...

Donalda Tuska zabijał w tamtym momencie wolność słowa. Kto

I chyba nie tylko ja.

Dlaczego wartość braterstwa jest tak ważna? Sama wolność

to robił? Odpowiedz sam. Uważasz, że spektakl jest gorszący i wyśmiewa twoją religię? Nie idziesz na niego. Blokujesz instytucję

i równość nie wystarczą? Kim jest ten „brat współobywatel”?

kultury i grozisz przemocą w odpowiedzi na wyraz artystyczny?

To policjant o imieniu Ahmed – muzułmanin, który padł ofia-

Urażasz moje uczucia – w tym wypadku niereligijne.

rą podzielających jego wiarę fanatyków. Ahmed, korzystając

Gdzie wolność słowa i wyrazu może być ograniczona w imię

z wolności religijnej, odwiedzał regularnie meczet i odprawiał

obrony przekonań? W środkach przekazu, które są dotowane

codzienne modły z twarzą zwróconą do Mekki. Korzystając z rów-

ze skarbu państwa, a ich odbiór jest względnie związany z wolą

ności obywateli francuskich, postanowił wstąpić w szeregi policji

odbiorcy. To znaczy, że odbiorca może nieświadomie natrafić

i walczyć z tymi, którzy godzą w porządek prawny V Republiki.

na opinię, rysunek lub inny sposób wyrazu, który ugodzi w jego

Poświęcił życie w imię braterstwa: wartości, która znajdowała

przekonania. Dlatego między innymi telewizja publiczna powinna

się w trójce słów składających się na główne hasło Rewolucji

zachowywać możliwie daleko idącą neutralność światopoglądową.

Francuskiej.

Rzeczywiście, zarówno Festiwal Malta, jak i Teatr Stary są dofi-

Ja nie jestem Charlie. Przeglądając satyryczne obrazki tamtej-

nansowywane ze środków publicznych, ale nie spełniają warunku

szych grafików, nie byłem ani szczególnie rozbawiony, ani zażeno-

drugiego – uczestnictwo w festiwalu lub w pokazie zarejestrowane-

wany. Nie były one nazbyt błyskotliwe i często nie trafiały w sedno.

go spektaklu Golgota Picnic nie mogło być przypadkowe. Również

Wolno mi nie być Charliem, ale nie wolno mi zabijać w imię przeko-

zakup tygodnika „Charlie Hebdo” wymagał od odbiorcy zaanga-

nań. A te mają to do siebie, że bywają zmienne. Satyrycy również

żowania i chęci zakupu. W tym zawiera się wielkość pluralizmu

mieli swoje przekonania i starali się je rozpowszechnić za pomocą

mediów – mogę wybierać między „Naszym Dziennikiem” i „Nie”,

ołówka. Nie zgadzasz się z nimi? Nie kupujesz ich tygodnika. Do-

między „Gazetą Wyborczą” a „Rzeczpospolitą”, TVN a Telewizją

prawdy, nikt cię nie zmusza. Używasz przemocy w ramach ogra-

Republika.

niczenia wolności słowa? Urażasz moje uczucia – w tym wypadku niereligijne.

Dwie wartości: wolność i równość powinny być spojone braterstwem. Wzajemny szacunek i troska o dobro brata współ-

Czerwiec ubiegłego roku. Z okna mieszkania przy placu Szcze-

obywatela nie mogą wyjść nikomu na złe. Jak rapował w jednym

pańskim w Krakowie obserwuję zbierający się tłum pod Teatrem

z utworów Łona: „I gdy już wierzysz, że twoja perspektywa jest

Starym. Trójka ludzi rozwija transparent „Rząd Donalda Tuska

jedyną perspektywą – ty bądź uprzejmy mieć wątpliwość. I zanim

zabija wolność słowa”. Skąd to zamieszanie? W teatrze miał od-

uznasz tych, co mają ją za zbędne ogniwo – przyjacielu, ty bądź

być się pokaz wideo z przedstawieniem Golgota Picnic. 22 czerwca

uprzejmy mieć wątpliwość”. Polaku, Francuzie, katoliku i muzuł-

spektakl miał być odegrany na poznańskim festiwalu Malta, ale pod

maninie... Bądź uprzejmy mieć wątpliwość. W innym wypadku

naciskiem środowisk narodowych i katolickich, które groziły nawet

urazisz moje uczucia.

50

■