SCN6-2018

THEMA

6 | 2018

www.scn.today

SHOPPING  CENTRE

NEWS

winkelcentra, winkelgebieden en retail

Fresh! geopend Passanten ontwikkeling maandag

Passanten per maand, jaar op jaar vergelijk

dinsdag

woensdag

donderdag

vrijdag

zaterdag

zondag

2016

800K

2017 750K

700K

15 okt.

1 okt.

1 nov. 1 okt.

1 nov. 1 okt.

1 nov.

16 okt.

17 okt.

18 okt.

650K

Datumprikker 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 januari

600K

februari maart april mei

550K

De Bijenkorf en Darwins vinken

oktober

december

juli november

juli

september

juni

augustus

mei

april

maart

januari

februari

Passanten ontwikkeling

Storefront: Airbnb van de retail

juni

2018

augustus september oktober november

Š Watson + Holmes | info@watsonholmes.nl | wwww.watsonholmes.nl

De datarevolutie volgens Watson + Holmes

PFM over relatie footfall en huurprijzen

THE WINNER TAKES THE MALL

WINNAARS IN RETAIL SHOPPEN BIJ STRABO Is er nog toekomst voor winkels en winkelcentra? Nemen webshops de plaats in van fysieke winkels? Gaat de winkelmarkt veranderen?

Dat laatste is zeker het geval. Maar ook vaak ten goede. Fysieke winkels blijven bestaan. En webshops openen zelfs steeds vaker ‘echte’ winkels. Er ontstaat een landschap van winnaars en verliezers. Er zijn dus óók winkels en winkelcentra die het alleen maar beter gaan doen. Wilt u ook een winnaar zijn?

Laat onderzoek verrichten. Door dé specialist van Nederland. In meer dan 30 jaar hebben we de belangrijkste ups en downs in retailland meegemaakt.

Op basis van passantentellingen, passantenenquêtes, koopstromenonderzoek en consumentensegmentaties hebben wij een onderzoeksmodel ontwikkeld.

Een model dat u inzicht geeft in de marktpotentie van uw winkelcentrum.

s t r a b o)

M A R K TO N D E R Z O E K E N VA S TG O E D I N FO R M AT I E

Strabo levert een glasheldere analyse en marketingvisie. Op basis van harde cijfers. Zodat uw winkelcentrum óók een winnaar wordt.

Ook winnen in retail?

Bel Hans van Tellingen of Jeroen Verwaaijen: 020 - 626 08 17.

Of kijk op strabo.nl

2 scn 2018 | 6

INHOUD

2018 | 6

in deze editie

www.scn.today

NIEUWS SCN gaat veranderen Strabo 35 jaar Mall of the Netherlands opent Fresh!

Duurzame bloemdecoratie Van der Vorm viert 50 jaar De Hoven Schoonste winkelgebied 2018 Supermarkt en Ruimte

4 6 14 20 30 34 46

VISIE EN REVIEWS Apleona: de menselijke factor De Bijenkorf en Darwins vinken Bricks Advocaten over huurcontracten

10 16 24

RUBRIEKEN EN COLUMNS

RETAIL Storefront 8 Retailtainment, de reddingsboei?

21 Mausoleum van de retail 40 Wie missen we in het centrum?

44

BIG DATA PFM over footfall en huurprijzen De datarevolutie: Watson + Holmes

22 36

In de pels 5 Verwaaijen: Klaasvrees 5 De Nieuwe Winkelstraat 19 John Nijsten: jurisprudentie 42 Anneloes de Fouw 49 Beurs en congres 50 In the pipeline 51 B2B-pagina's 55

COVER: FRESH! IN THE MALL OF THE NETHERLANDS – FOTO: SCN

ONZE PARTNERS Naast de bedrijven die deze publicatie met advertenties en redactionele bijdragen mogelijk maken, kent Shopping Centre NEWS sinds 2010 ook de mogelijkheid een uitgebreid partnership aan te gaan. De ondernemingen hiernaast ondersteunen ons met raad en daad, onder meer door zitting te nemen in de redactie­raad. Daarnaast biedt het partnership de deelnemende­bedrijven natuurlijk ook bepaalde voordelen. Wilt u meer weten? Vraag dan de informatie aan bij media-advies@scnews.nl.

scn 2018 | 6 3

for

business

Christmasworld makes your wishes come true. Discover the new trade fair concept with an even more diverse offer of festive lighting and large-scale and contract decorations!

We look forward to seeing you here. christmasworld.messefrankfurt.com

info@netherlands.messefrankfurt.com Tel. +31 (0) 70 262 90 71

4 scn 2018 | 6

DU: 28.11.2018

all you wish

67898-012_CW_Beleuchtung_SCN_Shopping_Centre_News_98x258_GB • FOGRA 39 • CMYK • mr: 10.08.2018

Seasonal Decoration at its best 25 t/m 29. 1. 2019

Niederlande-gb

NIEUWS

2019: SCN gaat

T

wintig jaargangen hebben we er met deze zesde editie van 2018 opzitten. Twintig jaar Shopping Centre NEWS of kortweg SCN, een sterk merk in de winkelmarkt. Maar de laatste jaren kregen we steeds meer het gevoel dat de vlag de lading niet meer dekte. Want winkelcentra en binnensteden zijn niet meer EDWIN BRUGMAN alleen plaatsen waar je boodUITGEVER/HOOFDschappen doet of gezellig gaat REDACTEUR winkelen. Meer en meer draait het om het zijn van een onderscheidende bestemming, om beleving, ontmoeten en vermaken.

Als vakblad willen wij daar natuurlijk op inspelen.

Laten zien wat er allemaal op dit vlak gebeurt, wat de visies en inzichten zijn. En daarom veranderen we onze naam in SCN. Dus zónder ‘Shopping Centre NEWS’ en met een heldere nieuwe onderregel. Vanaf 2019 presenteren wij ons als: SCN. Shopping, leisure, people & places.

WAT VERANDERT ER NOG MEER? Tot en met dit jaar verscheen SCN zes keer per jaar.

Ingaande 2019 wordt dat drie keer per jaar. Dat doen we om twee redenen: enerzijds is deze markt in het laatste decennium erg veranderd. De vijver waarin wij (commercieel) konden vissen is een stuk kleiner geworden. Anderzijds zijn er de nieuwe media. Nieuwsgeving is sneller geworden.

Onze rol als vakblad wordt dus anders. Met deze drie edities gaan wij verschijnen in april (met aandacht voor o.a. de NRW-Marketing Awards), in september (met aandacht voor o.a. de NRW Jaarprijs) en in december (met aandacht voor o.a. duurzaamheid, big data en meer).

We brengen in deze edities meer achtergrondinformatie over de congressen en de prijzen van NRW, maar besteden daarnaast ook uitgebreid aandacht aan deelthema’s die aansluiten op de verschillende aandachtsgebieden (zoals juridische zaken, beheer, duurzaamheid, enzovoort) en op producten en diensten (zoals parkeren, decoratie, illuminatie en food & beverage).

Naast deze drie edities blijven we doorgaan met: • de digitale weekly news.scn.today met een verzameling nieuws van internet; • de website www.scn.today voor actuele berichten, maar meer en meer ook columns en achtergrondverhalen; • het videokanaal www.youtube.scnewsnl;

THEMA

verwaaijen

het anders doen • de fotosite www.flickr.com/scnewsnl en • het Twitterkanaal @ebru_scnews .

EN WE KOMEN MET IETS NIEUWS: HET SCN JAARBOEK Het SCN Jaarboek wordt een prachtig drukwerk dat een overzicht biedt van alle partijen die in ons vak actief zijn.

Dus de ontwikkelaars, beleggers, property managers, consultants, juristen, makelaars, marketeers, entertainment & events, illuminatie en decoratie, techniek, bouw, onderhoud, schoonmaak, beveiliging en noem maar op. Tevens geven we een helder overzicht van lopende projecten en creëren we de mogelijkheid voor ontwikkelaars om hun project met redactionele pagina’s voor het voetlicht te brengen. Dat geldt overigens ook voor de toeleveranciers die hun product willen toelichten.

Ook maken we ruimte voor interviews met retailers en horeca. Het SCN Jaarboek zal verluchtigd worden met diverse mooie interviews en fotografie. Qua verschijning mikken we op Provada 2019 (juni).

Overbodig om te zeggen dat dit SCN Jaarboek een prominente plek verdient op het bureau van elke assetmanager, winkelcentrummanager, citymanager, vastgoedmanager aan retailzijde, et cetera.

Tot ziens in 2019! ←

Allemaal op zoek naar vertrouwen en liefde!?

In de pels

Klaasvrees

L

os van mijn eigen standpunt in de Pietendiscussie (van mij mag hij gerust een tintje lichter), constateer ik een zekere verkramping. Enige tientallen columns geleden constateerde ik al een neergang van de Klaas-versiering. Dit jaar heeft de discussie rond Zwarte Piet daar een versnelling in aangebracht. Uit angst om klanten voor het hoofd te stoten, slaat de gemiddelde winkelier het hele klaasgebeuren liever over en doet helemaal niets of gaat nu al op de kerstoer.

Want welke piet je ook in de etalage zet, een deel van het publiek zal er niet gelukkig mee zijn. En er zijn curieuze incidenten. Zo is bij een Amsterdamse bakker een Zwarte Piet, die al 40 jaar naast de kassa zat, met geweld uit de winkel ontvreemd.

Resultaat is dus dat Sinterklaas en zijn gevolg uit het straatbeeld verdwijnen. Het feest mag alleen nog in het geniep gevierd worden. En om ook discussies binnen gezinnen te voorkomen, zal menigeen de overstap maken van Klaas naar het veilige kerst maken.

Z

elf blijf ik een fervent Klaasvierder. De kerstman vind ik het toonbeeld van een slecht voorbeeld. Een licht obese drinkebroer die zich door een rendier voort laat slepen. Zo ongeloofwaardig ook, helemaal in zijn eentje. Dan Sinterklaas, gesteund door een onbekend leger aan pieten (schattingen lopen uiteen van een hand- tot een flinke boot vol).

Het meest charmant van Sinterklaas vind ik toch wel de gedichten en surprises. Daarin zijn wij Nederlanders uniek in de wereld. De rest van de wereld schuift alleen maar humorloos cadeaus heen en weer. De gemiddelde dichtader van de Nederlander is ook de dikste ter wereld. Ik ben opgegroeid met deze traditie en heb (met een kleine onderbreking) het mijn hele leven met veel passie gevierd. Het motto is daarbij: de inhoud van het gedicht is belangrijker dan de inhoud van het pakje. Dus een stukje beleving boven het keiharde consumeren.

S

interklaas is ook stress. Het kopen van cadeaus, de twijfel of je wel de juiste keuze hebt gemaakt. En het gerace om iets te vinden omdat je altijd weer te laat bent begonnen. En dan zie ik dat er bij mij ook een verschuiving plaats vindt. Het liefst steun ik de winkeliers in mijn omgeving, maar door de vaak zeer specifieke wensen van mijn kinderen is online een uitkomst. Want die parfum waar mijn dochter zo naar verlangt, is niet eens meer in de winkel te krijgen. Maar dan slaat de twijfel toe: heb ik het wel op tijd in huis? Het moet er wel voor 5 december zijn. De boeken die mijn vrouw bestelde worden pas rond de kerst bezorgd.

Maar zonder die winkels, etalages, en het struinen door de winkels zal ik nooit de inspiratie krijgen voor de verrassende cadeautjes die niet op de verlanglijstjes stonden. En die uiteindelijk ook het hoogst scoren.

Ik hoop dat, wanneer u dit leest, u weer verlost bent van de buikpijn van het lachen die u hebt opgedaan op pakjesavond. ←

JEROEN VERWAAIJEN, DIRECTEUR ONDERZOEK STRABO VERWAAIJEN@STRABO.NL OF @JPVERWAAIJEN

DEN KEN, P R AT E N, D O E N scn 2018 | 6 5

JUBILEUM

Op 27 november vierde Strabo (marktonderzoek en vastgoedinformatie) het 35 jarig jubileum. Voor eigenaren Jeroen Verwaaijen en Hans van Tellingen reden een feestelijke bijeenkomst te organiseren in de Westergasfabriek te Amsterdam. Maar liefst 250 genodigden gaven acte de présence.

STRABO

‘Dit tweehonderd pagina’s tellende boek is nog beter dan het eerste’

6 scn 2018 | 6

Jorine de Soet, Chantal Riedeman en Fiorienne Westenberg presenteerden valkuilen voor retailers

Van links af: Rick Moorman, Barbara en dagvoorzitter Paul Rodenburg

De Strabomannen van het eerste uur: Dick Loos, Jac Vries, Ed Nozeman en Kees van der Meulen.

Grote drukte tijdens de netwerkborrel na afloop

JUBILEUM

WAAROM ST ENEN WINKE LS WINNEN

‘Een verade ming voor winkeliers, een handleid ing voor vastgo ed en een must eigenaren read voor elk gemeenteb estuur!’

S WINNEN

Middendorp, Bram Bosch, Joël Timmerman

ER DEF.indd

‘Eindelijk bew ijs dat je niet per een webwink se el nodig hebt’

NEN WINKEL

n winkel COV

‘Geweldig boe k met visie’

WAAROM STE

35 JAAR A 2452 Stene

TELLINGEN

Hans van Tell ingen is dire cteur van Stra Dé specialist bo bv. in winkelcent rumonderz en -advies . Waarom sten oek en winkels (november winnen 2018) is het langverwa ver volg op chte het zeer suc cesvolle #W EindeVanWin atNoukels (juni 201 6). Waarom stenen win kels winnen wordt ond door de bijd ersteund ragen van ma ar lief st ach mede-auteur ttien s.

Retailers ove r het eerste boek van Ha ns van Telling #WatNouE indeVanWink en, els:

HANS VAN

Waarom ste nen winkels winnen? Dat beschrijft waarom. Me is logisch, t de waarh toch? Dit boe deze wel zo eid over de k hoog? Met winkelleeg de waarheid besteed wo stand. Is over het per rdt . Gaat het centage dat eig waarheid ove enlijk wel om online r de toekom gro te bed ragen? Me st van web Met de waa t de winkels. Is rheid over onl deze wel zo ine superm maken? Me zonnig? ark t Picnic. t de waarh Kan deze ooi eid over gra extra winkelo t winst tis parkeren. mzet op? Me Levert dat t de waarhe de toekom nu ech stige winstm id over war enhuizen. Zijn t akers? dat Maar ook me t de waarh eid over de niet een gro Markthal. Is ot succes? deze nu wel En de waarh Hebben dez of juist eid over bel e begrippen evin g en blurrin betekenis? de toekom st van de ret g.

Ook met de ail. Blijft dez waarheid de waarheid over e grotendee over wat je ls fysiek? Én moet doen naar te ma met ken. Draait om van je winkel een het uiteind ondernem elijk niet gew winerschap? oon om ser vice en Hans van Tell ingen heeft zijn eigen, maar uiterst eigenzinnige goed onderb , tegendraa ouwde visi toever trou dse, e op de ret wd. Prikkele ail aan het nd. Onderh gefundeerd. papier oudend. Én Feitelijk . En lekker leesbaa betrouwbaar leek , blijkt r. Altijd . Want wat in de praktij eerst tegend k gewoon uit raads te komen.

‘Eyeopener!’

‘Feitelijk, kra cht net als Hans ig, zelf’

1

ls dagvoorzitter fungeerde Paul Rodenburg van B@S Consultants | Brood@Spelen. Hij liet allereerst wat historische beelden van de figuur Strabo zien om vervolgens over te gaan naar een vraaggesprek met een aantal mensen van het eerste uur: Dick Loos, Ed Nozeman, Jac Vries en Kees van der Meulen reisden met de aanwezigen terug in de tijd. Begin jaren tachtig was het voor pas afgestudeerde sociaal geografen allerminst vanzelfsprekend een baan te vinden.

Vervolgens liet Rodenburg een viertal échte retailers aan het woord. Ondernemers die hun eigen en succesvolle draai hebben gegeven aan de stenen winkel. Rick Moorman van House of Men (Gelderlandplein Amsterdam), Barbara Middendorp van Helene by Barbara (Beverwijk), Bram Bosch van Bosch Sport (Santpoort-Noord) en Joël Timmerman van SchoenZaken (Groningen) gaven blijk van veel visie, ondernemerslust, inventiviteit en creativiteit, waarmee zij ook in deze tijd de échte winkel prima kunnen exploiteren. Vervolgens was de beurt aan Jeroen Verwaaijen, die de resultaten van Strabo’s recente onderzoek naar het marktaandeel van online retail besprak.

TER LERING EN VERMAAK Na de pauze volgde een sketch van een drietal dames, mede-auteurs van het nieuwe boek van

HANS VAN TE LLINGEN

WAAROM STENEN WINKELS WINNEN EN WEBWIN KELS VERL IEZEN

VAN DE AUTEU R VAN #WATNOUEIN DEVANWINK ELS

12-11-18

20:15

Het nieuwe boek van Hans van Tellingen

Van Tellingen. Jorine de Soet, Chantal Riedeman en Fiorienne Westenberg zetten op komische doch leerzame wijze een aantal valkuilen voor retailers neer. De boodschap: klantvriendelijkheid en service in een fijne winkelomgeving is waar je het mee kunt winnen. Investeer hierin en investeer vooral ook in personeel.

ALLES ONDERBOUWD En toen was Hans van Tellingen aan de beurt. In flitsend tempo en gelardeerd met de bekende Van Tellingenhumor met een vleugje cynisme en de groeten aan ome Cor, ging hij door zijn tweede boek heen. Dat draagt de titel Waarom stenen winkels winnen. Die titel zegt alles. Van Tellingen is wars van speculaties of onjuiste stellingen. Alles moet onderbouwd worden en als je dat doet, dan – nou ja, dan weet je dus echt Waarom stenen winkels winnen. Zijn eerste boek #WatNouEindeVanWinkels was een enorm succes. Dit tweede boek zal dat ongetwijfeld ook worden, want – aldus Van Tellingen – ‘het is beter dan het eerste boek’. ← BESTELLEN? ZIE WWW.STRABO.NL . scn 2018 | 6 7

RETAIL

WWW.THESTOREFRONT.COM

‘Wij willen de Airbnb van de retail worden’ Sinds de lancering in 2014 is het van oorsprong Amerikaanse Storefront uitgegroeid tot ’s werelds grootste marktplaats voor de tijdelijke verhuur van retailruimtes. De missie: merken, e-commercebedrijven en kunstenaars koppelen aan verhuurders van kortetermijnruimtes om zo pop-upwinkels en evenementen over de hele wereld te creëren.

S

torefront heeft meer dan honderdduizend merken geholpen – waaronder Google, Hermès, Netflix, Playstation, Etsy en L’Oréal – om de perfecte tijdelijke winkelruimte te huren in wereldsteden als Parijs, New York, Milaan, Londen, Amsterdam en Hong Kong. Met meer dan tienduizend locaties heeft Storefront de meeste tijdelijke winkelruimtes wereldwijd op haar platform staan. SCN praat erover met CEO Mohammed Haouache.

Als ik over uw concept lees, dan lijkt het mij dat u met name retailers aan tijdelijke ruimte wilt helpen en niet zozeer vastgoedeigenaren met leegstand.

Zo kijken wij er niet naar. Ons businessmodel is dat wij een marktplaats voor tijdelijke winkelruimte willen zijn. Daarbij willen we een oplossing zijn voor zowel de verhuurder als de retailer. Wij verbinden namelijk twee behoeften. Aan de ene kant dus de verhuurder of vastgoedeigenaar die het rendement op winkelvloeroppervlakte wil optimaliseren, en aan de andere zijde brands die op zoek zijn naar eenvoudige en flexibele oplossingen voor tijdelijke winkelruimte.

Wordt de makelaar door Storefronts activiteiten een bedreigde soort?

Zeer zeker niet. Storefront is ook voor deze beroepsgroep een unieke tool. Door met Storefront te werken kunnen makelaars bijdragen aan een maximale effici8 scn 2018 | 6

ency in het gebruik van winkeloppervlakte. Daarbij kan men tevens sturen op een onderscheidende branchemix.

Dat heeft er mee te maken dat Storefront graag gebruikt wordt door nieuwe, veelbelovende start-ups, artiesten en ook e-commerce spelers. In feite zien steeds vaker dat online formats naar de stenen winkel toe willen. Zoals wij ons nu ontwikkeld hebben, is Storefront voor de makelaar hét platform om nieuwe retail te genereren. Makelaars kunnen bovendien door eerst een startende retailer een kortlopend contract te bieden ook gemakkelijker bepalen of een formule geschikt is voor een langlopend huurcontract.

Is het denkbaar dat vanwege de activiteiten van bijvoorbeeld Storefront de huurprijzen op de langere termijn beïnvloed worden?

We zien dat het oude huurprijsmodel dat gericht is op de lange termijn toe is aan verandering. Dat heeft vooral te maken met de toenemende behoefte bij de retailers aan flexibiliteit. De ‘cycle of retail’ zoals die was, wordt korter en korter. Retailers die nieuwe concepten lanceren weten niet of die aanslaan en er over een paar jaar nog zullen zijn. Je kunt als merk vandaag helemaal trendy zijn en over zes of twaalf maanden niet meer. Daarom is er behoefte aan nieuwe flexibele verhuurconcepten aan het ontstaan. En dat is een van de redenen van het succes van Storefront: wij helpen verhuurders aan goede tijdelijke retailers en we helpen die retailer met de gevraagde flexibiliteit.

RETAIL

De kortste termijn voor een tijdelijke winkel? Eén dag’

Is er dan nog wel ruimte voor een verhuurconcept gebaseerd op een prijs voor vierkante meters?

Ik denk dat in de nabije toekomst merken winkelruimte zelfs gratis zullen gaan gebruiken en dat het verdienmodel voor zowel de verhuurder als de huurder gebaseerd zal zijn op het delen van de opbrengst. Dus een percentage van de omzet die op een bepaalde locatie gegenereerd wordt. Waarom deze aanpak? Als de leegstand meer oploopt, wordt vastgoed een ‘commodity’ en dat betekent dat de winkelvastgoedsector zichzelf in feite opnieuw moet uitvinden.

U heeft veel grote merken als klant. Waarom zou een merk als L’Oreal nu een tijdelijke winkelruimte willen huren?

Om een locatie te testen bijvoorbeeld?

Inderdaad, om een locatie te testen, maar ook om een nieuw winkelconcept uit te proberen of zelfs een nieuw product. Het is dan ook zo dat dit soort retailers Storefront vaak betalen vanuit het media- en marketingbudget. Dat heeft er mee te maken dat men voor winkels steeds meer kijkt naar bereik: het aantal mensen dat men met het merk bereikt, het aantal mensen dat in de winkel komt en zodoende contact maakt met het merk. Het gaat tevens om het bieden van de ‘brand experience’ en niet alleen meer om de verkoop, niet meer om retailer zijn op de traditionele manier, maar meer en meer om het maken van een emotionele verbinding met het merk.

Als redacteur heb ik enige tijd geleden het Docks winkelcentrum in Brussel bezocht. Daar houdt men permanent een kleine winkelruimte beschikbaar voor tijdelijke invulling. Zouden niet alle winkelcentra dit zo moeten doen?

Mohamed Haouache, CEO van Storefront

Dat lijkt me een heel goed idee. Je ziet het ook steeds vaker. Maar het is wel afhankelijk van de ‘maturity’ van de retail en het winkelvastgoed in een land. Het heeft ook te maken met de uitdagingen waar men voor staat.

Leegstand kan er dan ook voor zorgen dat men meer openstaat voor oplossingen, voor nieuwe winkelstrategieën. En dat is goed, want als je op deze manier met winkelruimte omgaat trek je meer e-commerce bedrijven aan en meer brands die je op de traditionele manier niet zou aantrekken. Winkelcentra kunnen zo beter differentiëren. Want het is nu eenmaal zo dat veel winkelcentra een vergelijkbaar aanbod aan winkels hebben. Zodoende is men voor dezelfde doelgroep in competitie. Door te differentiëren en een flexibele retailstrategie te ontwikkelen kan men andere merken aantrekken en daarmee een andere consument.

Wat is de kortste termijn voor een tijdelijke plaatsing?

Eén dag. Wij hebben heel veel eendagscontracten. Ook hierin zie je de revolutie van retail.

Ik zie dat jullie wereldwijd kijken naar de beste retailsteden. In Nederland is nu Amsterdam erbij gekomen. Zijn er in ons land ook andere steden denkbaar?

Zeker, ons Nederlandse team kijkt ook naar locaties buiten Amsterdam. Storefront is de Airbnb voor de retail en dat kunnen we voor alle goede winkelsteden zijn. Zie ons als een booking platform dat toegang verschaft tot de beste locaties qua winkelruimte. Ook in Nederland. ← scn 2018 | 6 9

PROPERTYMANAGEMENT

De menselijke factor in vastgoedbeheer Bij de overgang van Bilfinger naar Apleona in 2016 trad Marco Reijven aan als nieuwe CEO. Met een achtergrond in fund-, asset- en propertymanagement alsmede de makelaardij kun je wel zeggen dat we hier met een echte vastgoedman te maken hebben. Het is zijn taak om Apleona als sterk merk in het propertymanagement neer te zetten en de organisatie mee te laten veranderen met de ontwikkelingen die we vastgoedbreed zien.

A

pleona is ontstaan vanuit de verwerving van de real-estatetak van Bilfinger door EQT, een private-equityonderneming die in bestaande sterke bedrijven investeert teneinde deze verder te ontwikkelen door waarde toe te voegen. In feite wat Reijven ook voor zijn Nederlandse organisatie wil bereiken. ‘En ofschoon de competitie in dit land stevig is, liggen hiervoor zeker kansen’, zegt Reijven. ‘Zo zijn wij een vastgoedmanager vanuit de kern en niet voort­ gekomen uit bijvoorbeeld de makelaardij. Vanuit die kern voegen wij diensten toe waaraan behoefte is, zoals procurement, projectmanagement, leasing en transactie­ management. Onze klanten hebben behoefte aan een transparant inkooptraject. Naast het feit dat hier vanuit wet- en regelgeving steeds meer aandacht voor moet zijn, merken we ook dat onze klanten en de huurders in het door ons beheerde vastgoed op zoek zijn naar een kwaliteitsverbetering van de hard- en softservices. En niet alleen de kwaliteit, maar ook het serviceniveau moet 24/7 op-en-top zijn. Ons professionele inkooptraject stelt ons in staat om veel gerichter op kwaliteit en dienstverlening te kunnen sturen. Door de bundeling van inkoop voorkomen we een verhoging van de kosten. Dat is waar 10 scn 2018 | 6

de markt nu behoefte aan heeft. Vanuit de groeiende vraag naar specialisten op omvangrijke projecten, veelal technisch van aard, hebben we gekozen voor projectmanagers die deze projecten afzonderlijk van het reguliere propertymanagement uitvoeren. Onze collega’s bij leasing en transactiemanagement geven onze klanten onafhankelijke verhuur, aan- en verkoopadviezen waarbij we nadrukkelijk niet het doel hebben om ons als makelaar in de markt te zetten, maar we vanuit de data van het door ons beheerde vastgoed een meerwaarde kunnen bieden.’

VASTE KERN Apleona Real Estate is sinds kort gevestigd in een modern kantoorpand in Papendorp te Utrecht, vlakbij het knooppunt A12 en A2. Daar werken zo’n zeventig mensen aan de vastgoedportefeuille die voor verschillende vastgoedbeleggers gemanaged wordt, zoals a.s.r.

Real Estate, Syntrus Achmea, Bouwinvest en CBRE Global Investors. Reijven: ‘Wij hebben reeds lange tijd een vaste kern opdrachtgevers waarvoor we al meer dan tien jaar werken, maar we hebben ook verschillende nieuwe opdrachtgevers mogen verwelkomen. Qua retail managen we bekende grote projecten als de Beurspassage te Rotterdam, de Passage in Den Haag en Makado in Beek.

Daarbij hebben we ook een vrij uitgebreide portefeuille wijkwinkelcentra door het hele land. Al met al ruim dertig winkelcentra.’

De naamsverandering en verhuizing heeft Reijven aangegrepen om nog eens goed naar de processen en de mensen te kijken: ‘Wat dat betreft staat de organisatie. We plukken daar nu de vruchten van in de vorm van een efficiëntere werkwijze, een betere kwaliteit van onze diensten en nieuwe cliënten.’ Nieuwe cliënten die deels afkomen op de manier van werken bij Apleona. Een gevolg van bijvoorbeeld de consolidatie die in de markt plaatsvindt. Reijven: ‘Opdrachtgevers willen hetzelfde werk verricht hebben door minder toeleveranciers. Dat heeft te maken met onder meer de eenvoud van processen en daar willen wij zoveel mogelijk op aansluiten.

Door vanuit een bepaalde standaard te werken kunnen we daarin heel competitief zijn. Maar het meest onderscheidende aspect is toch vooral de menselijke factor.

Voor onze zeventig vastgoedprofessionals zijn gestandaardiseerde processen een logisch iets, maar men is erop ingesteld om juist door samenwerking en collegialiteit een opdracht optimaal te kunnen uitvoeren. Anders gezegd: waar het mogelijk is zullen we uit oogpunt van efficiency processen standaardiseren, maar de mense-

Marco Reijven: ‘De klant niet alleen confronteren met problemen, maar gelijktijdig een oplossing aandragen’

FOTO: SCN

PROPERTYMANAGEMENT

lijke factor blijft een hele belangrijke rol spelen. En dat is echt iets waarop wij ons als Apleona onderscheiden.’

DE VOORDELEN VAN EEN EUROPEES NETWERK Vanzelfsprekend biedt het voordelen om onderdeel uit te maken van de grotere organisatie die Apleona in Europa is. Met zo’n 20.000 medewerkers in dertig landen kan men van elkaars expertise gebruik maken. Reijven: ‘Wij werken, daar waar het van toegevoegde waarde is, samen met onze zusterorganisatie Apleona HSG. Deze collega’s kunnen wij heel gemakkelijk koppelen aan onze dienstverlening en zo gezamenlijk in bepaalde projecten optrekken. Overigens zonder dat het gedwongen winkelnering is.’ scn 2018 | 6 11

PROPERTYMANAGEMENT

Ook de Passage in Den Haag (eigenaar a.s.r. Real Estate) wordt beheerd door Apleona

Maaike Beke, manager retail & marketing , voegt hieraan toe: ‘Wij kunnen bijvoorbeeld investeerders uit Nederland op weg helpen in Europa. Maar we hebben ook klanten die zich vanuit het buitenland op de Nederlandse markt willen richten. Het feit dat wij een internationale organisatie zijn, sluit goed aan op het gegeven dat Nederland op verschillende terreinen – denk aan bancair of institutioneel – al een internationale hub geworden is.’

Beke noemt nog een ander voorbeeld: ‘In Duitsland, waar ons moederbedrijf gevestigd is, vindt een sterke ontwikkeling plaats op het gebied van digitalisering.

Daarvoor is Apleona een strategische samenwerking met IBM aangegaan. En daar zullen wij als kleinere landenvestiging zeker ook de vruchten van plukken als het gaat om processen, software en meer.

TRENDS IN RETAILVASTGOED Beke heeft in haar dagelijks werk veel te maken met de winkelcentra die Apleona beheert. Welke trends signaleert zij daar?

‘Binnen retail zien we een aantal grote verschuivingen.

Een daarvan is de opkomst van winkelcentrummarketing. Daar is tegenwoordig veel meer aandacht voor dan vroeger en het zorgt ook voor andere vraagstukken vanuit de vastgoedeigenaren. Een andere trend is gelegen in de opkomst van service en hospitality. Wat verwacht de consument daarin van winkelcentra? We noemen dit ook wel soft-services en als Apleona kijken we niet alleen

12 scn 2018 | 6

naar hoe we de retailer kunnen ontzorgen, maar ook hoe we het gebied beter kunnen laten aansluiten op de wensen van de consument. Voor een propertymanager – die traditiegetrouw vaak vanuit een technische invalshoek en schoon-heel-veilig werkte – is dat een hele verandering. In feite kijken we steeds meer naar winkelcentra en winkelgebieden zoals men in hotels naar gastvrijheid kijkt. Als je ergens komt, moet er een warme deken over je heen vallen.’

‘Winkelcentra zien er vaak nog hetzelfde uit, de pareltjes in onze sector (zie de NRW Jaarprijs) uitgezonderd.

We moeten veel meer kijken naar datgene wat het verschil kan maken, wat past bij de omgeving en de consument. Het onverwachte, dát is waar we de consument mee moeten prikkelen.’

Reijven stelt dat propertymanagement in deze tijd veel meer is dan alleen het beheren van een gebouw: ‘Met name onze grotere klanten hebben steeds meer behoefte aan een uitgebreidere dienstverlening. Natuurlijk, het beheer van het gebouw hoort daarbij – en daar zijn we ook goed in – maar we kunnen ook aanvullende producten en diensten leveren. Zoals het specialisme marketing.’

SAMEN MET DE KLANT EEN TEAM ZIJN Goed zijn in propertymanagement. Apleona weet zich daarin erkend vanwege het toegekend krijgen van het predikaat ‘Beste vastgoedmanager’ in 2017 (én 2016).

Reijven: ‘Syntrus Achmea Real Estate & Finance houdt een jaarlijkse vastgoedmonitor bij en beloont op de Provada de beste vastgoedmanager. Bij de uitreiking aan Apleona zei Boris van der Gijp dat hij het enorm waardeert dat hij gelijktijdig met het probleem de oplossing krijgt aangereikt.’

‘Die manier van werken is wel kenmerkend voor ons bedrijf, want vaak zie je dat een gesignaleerd probleem eerst neergelegd wordt bij de opdrachtgever. Die moet er dan wat van vinden, er vindt terugkoppeling en vervolgens actie plaats. Dat is niet ons idee van ‘ontzorgen’.

De opdrachtgever moet zich vooral met zijn kerntaken bezighouden en dat kan dan betekenen dat wij werkzaamheden van de assetmanager overnemen. Waarbij we er natuurlijk rekening mee houden wat de wensen van de klant zijn. Als die wil dat wij ons alleen over de techniek ontfermen, dan kan dat ook.’

Beke denkt dat vooral ook de menselijke factor hierin belangrijk is: ‘Dat komt bijvoorbeeld tot uiting in de hechtheid van een team. En dat gaat verder dan alleen de samenwerking tussen de eigen mensen. Want als je op dezelfde wijze kunt werken met de mensen van de opdrachtgever gaat het succespercentage aanzienlijk omhoog. Wij zijn weliswaar een derde, een gecontracteerde dienstverlener, maar dat voelt niet altijd zo. Hetgeen ook blijkt uit de verbondenheid die mijn collega’s en ik voelen met een project.’

PROCUREMENT Over die diensten: hoe is dat georganiseerd? Beke: ‘Vanuit Utrecht managen we projecten in het hele land. Wij hebben zelf een aantal specialismes in huis, maar niet alles. In het kader van de opdracht zorgen onze accountteams ervoor dat de juiste partijen bijgeschakeld worden. Zo hebben we zelf mensen die gespecialiseerd zijn in bijvoorbeeld duurzaamheid, maar voor de metingen, controles en realisatie maken we gebruik van andere bedrijven. En dat geldt eveneens voor onderhoudswerkzaamheden, schoonmaak, beveiliging, enzovoort. Onze mensen van Procurement benaderen hiervoor in alle transparantie leveranciers, zodat wij tegen de beste prijzen de beste services kunnen aanbieden. De opdrachtgever kan ook hier weer aangeven waaraan behoefte bestaat. Maatwerk dus.’

Reijven: ‘Wij werken met accountteams die aan de voorkant voor de opdrachtgever een vast aanspreekpunt hebben, maar die aan de achterzijde flexibel zijn om op specifieke momenten aan de behoeften van een project te voldoen. De veranderde aanpak van het propertymanagement betekent overigens ook dat aan onze mensen andere eisen gesteld worden. Niet alleen voor het functioneren van onze eigen organisatie (wij vinden

FOTO: SCN

PROPERTYMANAGEMENT

‘Property­ management is nu een mix van diensten die aan veel eisen moet voldoen’

bijvoorbeeld creativiteit een belangrijke eigenschap, maar ook de wil om het beter te doen dan de rest), maar zeker ook richting de klant, waar eveneens veranderingen in het vak spelen.’

REGELS Propertymanagement heeft natuurlijk ook veel met regelgeving te maken. Reijven hierover: ‘Technisch, maar ook vanuit finance en compliance, zoals de Europese regels van de AIFMD. Dat maakt dat we soms zaken moeten aanpassen en inbedden in de procedures en systemen waarmee we werken. En dat we onze mensen daarop toegesneden trainingen moeten geven. Maar ook in het kader van de al genoemde ontzorging van de klant, die zich op tal van gebieden steeds verder moet verantwoorden.’

Reijven denkt dat je aan al deze ontwikkelingen goed kan zien hoezeer het vak van propertymanager aan het veranderen is: ‘Was het vroeger vooral een commodity (technisch beheer), nu is het veel meer een mix van diensten die aan heel veel eisen moeten voldoen.

Anders gezegd: het propertymanagementbedrijf wordt veel hoogwaardiger en het dienstenpakket veel uitgebreider. De kunst is om dan als organisatie de kwaliteit op hoog niveau te houden en tegelijkertijd de menselijke factor niet uit het oog te verliezen. Die twee aspecten zijn namelijk niet los te koppelen. Want kwaliteit is niet alleen maar een getal of een bedrag: het is in feite ook een beleving.’

Maar komt het uiteindelijk – met al die veranderingen en uitbreidingen van de taken van de propertymanager – niet toch weer op geld uit? Reijven denkt dat daarin toch wel wat veranderd is: ‘Voorheen werd ten aanzien van ons vakgebied door opdrachtgevers vooral gekeken naar de prijs. Tegenwoordig kijkt men meer naar de kwaliteit van de dienstverlening en naar het pakket dat aangeboden wordt. Men ziet in dat wij als propertymanager een rol hebben in het toevoegen van waarde. Wat mij betreft een mooie ontwikkeling, omdat het vak van propertymanager toch wel onder druk van die prijs heeft gestaan.’ ←

WWW.APLEONAREALESTATE.NL

scn 2018 | 6 13

FOTO’S: SCN

PROJECTEN

Mall of the

I

n de aanloop naar de grand opening van de Mall of the Netherlands die voor 2020 gepland is, opende in Leidschendam op 29 november het onderdeel Fresh! SCN was erbij en via de QR-code bij dit artikel kunt u het video-interview bekijken met country manager Bart van Twillert van UnibailRodamco-Westfield en wethouder Nadine Stemerdink.

Fresh! Is het versmarktconcept dat gebaseerd is op een uniek aanbod van local heroes gecombineerd met ambachtelijke en gevestigde merken.

Het is het eerste volledig nieuwe deel van de enorme herontwikkeling van Leidsenhage, dat straks dus als Mall of the Netherlands verder gaat. Een opvallende huurder is meesterpatissier en -boulanger Robèrt van Beckhoven. ← WWW.MALLOFTHENETHERLANDS.COM WWW.LEIDSENHAGEVERNIEUWT.NL 14 scn 2018 | 6

PROJECTEN

Netherlands opent Fresh!

Scan de code voor het video-interview!

scn 2018 | 6 15

DE VINKEN VAN DARWIN

TEKST JORINE DE SOET KIR KORDAAT IN RUIMTE Jorine de Soet is procesmanager. Zij adviseert en begeleidt bij complexe herstructureringsprocessen. Daarnaast schrijft zij series en bijdragen voor SCN.

De Bijenkorf

en de vinken van Darwin

De afgelopen jaren hebben we allemaal gezien hoe de Bijenkorf enorm aan de weg timmert! De winkel positioneert zich als een onderscheidende high end formule waar voor iedereen plek is. De winkels zijn de afgelopen jaren alleen maar mooier en toegankelijker geworden. En dat in een tijd waarin verschillende andere bekende warenhuizen het heel moeilijk hebben (gehad).

B

ij Shopping Centre News zijn we natuurlijk heel benieuwd naar de achtergrond van het onmiskenbare succes van de Bijenkorf. Daarom maken we een afspraak met Joyce Verdijk, store manager Utrecht, en Machiel Lagerweij, directeur Operations.

HISTORIE In 1870 opent Simon Philip Goudsmit Magazijn de Bijenkorf, een kleine fourniturenwinkel aan de Amsterdamse Nieuwendijk. Na een kleine twintig jaar overlijdt Simon en neemt zijn neef Arthur Isaac het roer over. Voortvarend koopt Arthur een aantal panden aan de Nieuwendijk aan om de winkel uit te breiden. Daartoe verhuist de winkel tijdelijk naar de Dam. Als blijkt dat de omzet op deze plek vervijfvoudigt, besluit hij de winkel hier definitief te vestigen. Hij laat daartoe het huidige gebouw 16 scn 2018 | 6

(en nog steeds een van de meest markante gebouwen van de Amsterdamse binnenstad) bouwen. Omdat de banken de bouw van een pand voor een fourniturenwinkel niet willen financieren, besluit Isaac dat het een warenhuis wordt. Dan gaan de banken wĂŠl mee.

In de jaren twintig van de vorige eeuw opent de Bijenkorf een winkel in Den Haag en rond 1930 gaat de Bijenkorf in Rotterdam open. Dat de formule in die tijd al serieus aan de weg timmert, blijkt onder meer uit het lidmaatschap van de Internationale Warenhuisvereniging waar grote namen als Le Printemps in Parijs en Harrods in Londen bij aangesloten zijn.

Daarna is het even rustig met verdere uitbreidingen, onder andere als gevolg van de Tweede Wereldoorlog. De Bijenkorf is een Joods bedrijf en komt dan in handen van niet-Joden. In 1970 bestaat het bedrijf honderd jaar en ontvangt het predicaat Konink-

DE VINKEN VAN DARWIN

lijk. Zo ontstaat het Koninklijk Bijenkorf Beheer, beter bekend als KBB. In jaar eerder had de Bijenkorf een vestiging in Eindhoven geopend, de eerste buiten de Randstad. In 1973 opent het bedrijf een centraal magazijn in Woerden vanwaaruit alle winkels beleverd worden. De vijfde winkel in Arnhem wordt in 1975 geopend.

Utrecht volgt in 1987 en Amstelveen in 1998.

FUSIE VENDEX/KBB In 1999 vindt een fusie plaats met Vendex en gaat het bedrijf verder onder de naam Vendex/KBB. Deze fusie is een strategische overweging. Er ontstaat zo’n groot en krachtig bedrijf dat het de internationale concurrentie het hoofd kan bieden. Na de fusie vindt al snel verdere uitbreiding plaats met kleinere winkels in Breda, ’s Hertogenbosch, Groningen, Enschede en Maastricht.

In 2004 wordt Vendex/KBB gekocht door een aantal investeerders waaronder Kohlberg, Kravis, Roberts&co (KKR). De formule wordt dan van de beurs gehaald. In 2006 geven de eigenaren van de Bijenkorf hun bedrijf een nieuwe naam: Maxeda. Doel is het markeren van een nieuwe bedrijfsfilosofie, waarbij gekozen wordt voor bewust onderscheidend en high-end.

In 2009 opent de webshop van de Bijenkorf, de dertiende vestiging van de formule. De online winkel is al snel een succes en wint 2011 én 2012 de juryprijs ‘Beste bricks en clicks’ van de ING Retail Jaarprijs.

Op dit moment is de omzet van de online winkel vergelijkbaar met die van de grootste fysieke vestigingen van de Bijenkorf. Het omnichannelbeleid is een wezenlijk onderdeel van de succesvolle groeistrategie.

Rond 2010 besluit Maxeda zich te gaan

richten op de doe-het-zelf branche (Praxis en Formido maken ook deel uit van Maxeda) en verkoopt de onderneming de Bijenkorf. Deze nieuwe eigenaar, de Selfridges Groep, is een dochteronderneming van investeringsmaatschappij Wittington Investments. Deze organisatie is oorspronkelijk een familiebedrijf met meerdere luxe warenhuizen in haar bezit, waardoor zij ruime kennis en ervaring meebrengen.

Zij intensiveren de ingezette koers om een onderscheidende en high-end winkel te zijn, die het verschil maakt.

POSITIONERING Door de jaren heen heeft De Bijenkorf zich altijd duidelijk weten te positioneren, eigenlijk al vanaf het begin; van fourniturenwinkel naar warenhuis op een van de meest strategische plekken van Nederland.

Op de ‘drie dwaze dagen’ stonden de klanten rijen dik voor de deur voordat de winkel openging

scn 2018 | 6 17

DE VINKEN VAN DARWIN

Interieur van de Bijenkorf in Utrecht

Het bedrijf kent door de jaren heen in het algemeen een gezonde groei. Ook worden er activiteiten georganiseerd die landelijke bekendheid met zich meebrengen.

Zo waren Drie Dwaze Dagen (gestart in 1984), waarvoor de formule apart inkocht, jarenlang een grote en bekende publiekstrekker. Klanten stonden rijen dik voor de deur voordat de winkel open ging. In 2008 introduceert de formule ook de Maffe Marathon, een aanvulling op de Drie Dwaze Dagen, maar dan in het voorjaar.

En wie kent niet het sinterklaasfeest in de Bijenkorf in Amsterdam? Velen van ons hebben vast weleens een bezoek gebracht aan de Pieten die hoog door de Amsterdamse Bijenkorf tussen de vides heen en weer fietsten of aan het touwklimmen waren, met als hoogtepunt een optreden van de enige echte Sinterklaas.

BIJENKORF 140 JAAR In 2010 pakt de Bijenkorf uit met de viering van het 140-jarig bestaan. 140 smaakmakers verlenen hun medewerking aan dit jubileum. Zo lanceert de Bijenkorf een Special Editi140n-collectie, van verschillende toonaangevende merken en ontwerpers. Onder de titel ‘Inspirat140n’ wordt een jubileumuitgave uitgebracht, een luxueuze glossy vol met inspiratie en voordeel. De jubileumperiode staat in het teken van verrassen en inspireren.

PREMIUM EXPERIENCE In 2013 maakt de Bijenkorf bekend zijn zogenoemde ‘Premium Experience’ strategie versneld in te voeren in de winkels in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven, Amstelveen en Maastricht. Aanleiding hiertoe is het succes van de vestiging in Amsterdam. Het warenhuis investeert in vijf jaar een bedrag van ruim 200 miljoen euro en wil hiermee een internationaal topniveau bereiken in merken, service en winkelbeleving. Het wil door constante toevoeging van nieuwe en vernieuwende merken en het organiseren van verschillende activiteiten en evenementen een wereld van inspiratie bieden aan haar klanten en deze nog beter van dienst zijn.

18 scn 2018 | 6

De Drie Dwaze Dagen en de Maffe Marathon worden afgeschaft, omdat deze niet de gekozen koers van de Premium Experience ondersteunen. De winkels in Breda, ’s Hertogenbosch, Groningen, Enschede en Arnhem worden gesloten.

BIJENKORF NU Wie kiest wordt gekozen, De Bijenkorf laat dat duidelijk zien. De strategische keuze voor vooral grote winkels in grote steden en haar webshop blijkt een uitstekende te zijn.

De Bijenkorf is een nog duidelijker ‘merk’ geworden. Machiel licht toe: ‘bij het merk ‘de Bijenkorf’ staan service en klantvriendelijkheid centraal. Het is aan ons om deze kwaliteiten voortdurend te borgen en te herijken.’

De formule positioneert zich landelijk als merk, maar werkt ook samen met lokale partijen

De formule richt zich niet alleen op een assortiment van luxe merken, maar ook op zich onderscheidende merken. Het hoeft niet allemaal ‘duur’ te zijn. Zo kun je er bijvoorbeeld voor merken als Valentino, Yves Saint Laurent en Prada kun je er terecht, maar ook voor merken als Benetton en G-Star RAW. ACTIVITEITEN Er worden verschillende activiteiten en evenementen georganiseerd. Er is bijvoorbeeld de ‘Privilege Memberavond’, een avond waarop klanten aan verschillende workshops kunnen deelnemen. ‘Deze avonden zijn ‘echt een avondje uit’ voor onze klanten’, zegt Joyce. Machiel vult aan: ‘daarnaast hebben we een personal shoppingservice, een beautyservice en een stylingservice, waarvoor je een afspraak kunt maken. Rond deze tijd bieden we ook een ‘personal kerstshopper’. Je laat weten wat je nodig hebt of wilt hebben en de Bijenkorf regelt dat voor je.’

TWEELEDIGE MARKETING Qua marketingstrategie heeft de Bijenkorf een soort tweesporenbeleid. Zien we enerzijds in de televisiereclame hoe de formule zich landelijk neerzet als merk, waar iedereen welkom is, lokaal doet het bedrijf ook aan marketing en zoekt het samenwerking met andere lokale partijen.

THEMA

dnws –fleur de best Wat is jouw stip op de horizon?

Dat zien we bijvoorbeeld terug in de Bijenkorf restaurants. ‘In Utrecht wordt Vocking worst en De Leckere Bier aangeboden, in Eindhoven een worstenbroodje en in Den Haag het Haagse hopje’, vertelt Joyce. ‘Een ander voorbeeld is de samenwerking met De Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU). Studenten van deze opleiding mogen hun prestaties laten zien in de winkel. En samen met het Centraal Museum, die een tentoonstelling over Jan Taminiau heeft, hebben we een etalage ingericht.’

‘In Maastricht organiseren we iets met André Rieu en in Eindhoven spelen we in op de Dutch Design week’, vult Machiel aan.

PERSONEEL Goed personeel is een van de belangrijkste voorwaarden voor het succes van de Bijenkorf. De formule investeert veel in haar personeel. Zij zoekt nadrukkelijk naar mensen die hun werk met liefde, passie en focus doen en biedt hen de ruimte om zich te ontwikkelen en door te groeien. Daarnaast is er aandacht voor gezondheid en welbevinden. Zo komt er in Utrecht bijvoorbeeld elke twee weken een masseuse bij wie je aan afspraak kunt maken. Er worden ook ‘vitaliteitsdagen’ georganiseerd waar personeel een soort ‘gezondheidscheck’ krijgt. En iedereen die bij de Bijenkorf werkt, krijgt elk jaar een zogenaamde ‘vitaliteitspremie’.

‘We willen dat elke bezoeker of gast en ook onze eigen medewerker zich bijzonder voelt’. Met deze woorden sluit Joyce ons overleg af.

EVOLUTIE Na afloop laat ik ons gesprek nog eens de revue passeren. De Bijenkorf is een formule die voortdurend evolueert. Door de hele geschiedenis heen verandert het bedrijf en past het zich aan aan de behoeften van de markt. Als de vraag verandert, verandert de Bijenkorf mee. Er lijkt weinig schroom te zijn om steeds mee te veranderen, te vernieuwen en duidelijke keuzen te maken.

Deze evolutionaire kracht is een belangrijke voorwaarde voor het succes van de Bijenkorf. ←

Platform De Nieuwe Winkelstraat (DNWS) heeft een helder uitgangspunt: een winkelgebied kan pas echt floreren als de ‘gouden driehoek’ van winkeliersverenigingen, vastgoed en gemeenten nauw samenwerkt. Maar hoe krijg je die partijen om tafel?

Accountmanager Fleur de Best vertelt over de aanpak van DNWS.

W

aarom zou je DNWS inschakelen, vroeg ik aan een ondernemer tijdens een netwerkbijeenkomst over de kracht van het ondernemerscollectief. Zijn antwoord was klip-en-klaar: “Heel simpel: samen bereik je meer dan alleen. Steek als ondernemers, gemeente en vastgoedeigenaren vooral de koppen bij elkaar.

DNWS zorgt met praktijkkennis voor een duidelijk kader om alles wat nodig is om een winkelgebied toekomstbestendig te maken met elkaar bespreekbaar te maken en te organiseren. Het feit dat we nu samen optrekken en een stip op de horizon hebben, geeft ons allemaal weer heel veel positieve energie!”.

NETWERKBIJEENKOMST Winkelgebieden kunnen ook van élkaar leren. Daarvoor organiseren we netwerkbijeenkomsten. DNWS-leden – winkeliersverenigingen, vastgoed en gemeenten – kunnen elkaar ontmoeten, onze DNWS-experts delen hun expertise waarna deelnemers zelf aan de slag gaan met vraagstukken. Na afloop worden de uitkomsten gedeeld. Gewapend met tips, nieuwe contacten en extra kennis kunnen ze weer verder met hun missie: een bijdrage leveren aan het toekomstbestendig maken van hun winkelgebied.

MISSIE Tja, een missie, zo voelt het wel. Want wat is een leefomgeving zonder bloeiend

centrum met een - bij de doelgroep aansluitend - aanbod van winkels, cultuur en horeca? Een centrum is een ontmoetingspunt en heeft dus ook een heel grote sociale meerwaarde in een wereld waar men zich steeds vaker eenzaam voelt. Of je nu ondernemer, inwoner of medewerker van de gemeente bent of vastgoed hebt, we hebben er allemaal belang bij dat ons winkelgebied toekomstbestendig is. Reden genoeg dus om de mouwen op te stropen en constructief met elkaar aan de slag te gaan.

KENNISPLATFORM Dankzij kennisplatform DNWS hoeft niet iedereen opnieuw het wiel uit te vinden.

Hoewel ieder winkelgebied uniek is, zie ik veel dezelfde uitdagingen: samenwerking die beter kan, geen duidelijke visie, geen inzicht in doelgroepen en leegstand.

DNWS zorgt er voor dat inzichtelijk wordt wat nu echt het probleem is, om vervolgens te kijken we wie de juiste persoon is om een constructieve vooruitgang te bewerkstelligen.

TOEKOMST De toekomst van winkelgebieden hangt niet meer alleen maar af van het aanbod of de kwaliteit van de winkels. Het gaat om het totaalplaatje, waarbij een mix van kanalen – on- en offline – wordt ingezet. Voor wie er in slaagt om hier op een goede manier op in te spelen, liggen er volop kansen. Natuurlijk helpen wij je graag om jouw stip op de horizon te zetten! ←

DNWS is een onafhankelijke stichting, ‘powered by’ INretail en Vakcentrum. Wil je hier meer over weten, kijk op www.dnws. nl of neem contact op met accountmanager Fleur de Best: f.debest@dnws.nl of 0651787991.

FLEUR DE BEST IS ACCOUNTMANAGER BIJ DNWS

scn 2018 | 6 19

DUURZAAMHEID

Wat heeft bloemendecoratie met duurzaamheid te maken?

Al vele jaren levert Flower & Shower de bekende de bekende ‘hanging baskets’ met vrolijke bloemen voor onze winkelstraten. Wat velen niet weten, is dat dit niet alleen een decoratief doel dient, maar ook bijdraagt aan de biodiversiteit van de omgeving. En daar zijn onze bijen en vlinders bijzonder erkentelijk voor.

INFO@FLOWERANDSHOWER.NL scn 2018 | 6

D

e diversiteit aan insecten neemt dramatisch af.

Uit een Duits-Nederlandse studie uit 2017 blijkt dat sinds 1989 driekwart van de vliegende insecten is verdwenen. Een slechte ontwikkeling, want ons bestaan op aarde is nauw verbonden met wat insecten voor ons doen. Bijen bijvoorbeeld zorgen voor de bestuiving van vele bomen, planten en gewassen die wij als mensen nodig hebben voor de productie van ons voedsel.

Bert de Kruijk van Flower & Shower heeft er daarom voor gekozen om zijn hanging baskets en bloembakken te voorzien van speciale mengsels. Krijgen we hierdoor dan geen last van wespen in onze winkelstraten en op de terrassen? ‘Nee, zeker niet’ zegt De Kruijk. ‘ Onze mix is gericht op bijen en vlinders. Die zoeken naar nectar welke ze in bloemen

vinden. Wespen zijn op zoek naar zoetigheid en dat treffen ze niet in bloemen aan.’

ZUURSTOF EN VERKOELING Het lijkt een onbetekenende bijdrage, deze planten en bloemen van Flower & Shower. Maar alle beetjes helpen. Een grotere biodiversiteit zorgt namelijk voor het afvangen van fijnstof, de productie van zuurstof en voor verkoeling in de zomer. En dat laatste – zo weet u na de zomer van dit jaar – kan zeker geen kwaad! De Kruijk: ‘Soms is het mogelijk om de plaatsing van onze producten te koppelen aan financiële bijdragen van derden. Te denken valt aan bedrijven die een duurzaam imago nastreven of gemeentes die een duurzaam klimaat willen stimuleren en de biodiversiteit bevorderen.’

Wat denkt u: stuurt u namens uw winkelstraat volgend voorjaar een uitnodiging naar de bijen? ←

THEMA

Retailtainment: reddingsboei voor funshoppen?

Op dinsdagmiddag 29 januari 2019 organiseren PleisureWorld NRIT en B@S Consultants | Brood@Spelen de expertmeeting Retailtainment – waar retail en leisure elkaar ontmoeten.

B

innensteden, winkelcentra en shopping malls zullen om de consument te blijven boeien, meer entertainment moeten gaan bieden. Het integreren van retail en entertainment noemen we retailtainment en wordt dé reddingsboei voor het funshoppen. Dat betekent een grote opgave voor de retailsector waar we op deze expertmeeting handvatten voor aanreiken.

Nu het crisisspook alweer enkele jaren achter ons ligt en het consumentenvertrouwen beter is dan ooit, laat de consument het geld weer rollen. Er is weer financiële ruimte zodat er naast de noodzakelijke boodschappen meer geld is om te besteden aan food en fun. In binnensteden, grote en kleinere winkelcentra, outlet shoppingcenters en malls zie je steeds meer horeca. Dat maakt een winkelgebied gastvrij en fysiek aantrekkelijker voor funshoppers. Zij hebben daarmee al een eerste stap in de beleveniseconomie genomen.

ATTRACTIEWAARDE VERHOGEN Toch zal men om nieuwe doelgroepen, de aantrekkingskracht en de dwelltime (spending hours) te vergroten, nieuwe attracties moeten toevoegen. Consumenten zijn nog steeds bereid om naar fysieke winkels

en winkelcentra te komen mits deze hun attractiewaarde verhogen en daarmee nieuwe bezoekdoelen te creëren.

We zijn in retailland kortom toe aan vernieuwing. Nu en in de toekomst zal het integreren van entertainment de retailbeleving rijker maken en zorgen voor extra transacties. Een attractieve belevingsvolle retail is ook nodig als tegengif op de toenemende verleidingen van internetwinkelen.

BUITENLAND LOOPT VOOROP Internationaal zien we tal van voorbeelden.

Zo heeft attractiebedrijf Parques Reunidos samen met voetbalclub Barcelona een concept ontwikkeld voor vijf indoor entertainment centers in grote binnensteden als aanvulling op het winkeldomein. In de Toronto Mall met als slogan The future of shopping centers gaat het wereldberoemde Cirques Du Soleil een stadstheater bouwen.

Een andere ontwikkeling zien we bij Karls in Duitsland waar rond de aardbei cross-overs tussen winkelen, horeca, vermaak en entertainment zeer succesvol zijn.

Wat dichter bij huis speelt The Mall of The Netherlands met O’Leary’s in op het aantrekkelijker maken van funshoppen door dit sportieve horecaconcept in het centrum te integreren.

DE EXPERTMEETING De expertmeeting Retailtainment – waar retail en leisure elkaar ontmoeten wordt gehouden op 29 januari 2019 van 13.00 tot 17.30 uur in The Play In, gevestigd in The Wall Utrecht. We presenteren de laatste trends en ontwikkelingen in funshoppen en inspireren je met voorbeelden uit binnen- en buitenland. Sprekers gaan met elkaar en de zaal in gesprek. Deelnamekosten bedragen € 175,- (excl. btw) inclusief netwerkborrel.

Meer informatie over de sprekers en aanmelden kan via www.broodenspelen.nl. Zie ook www.pleisureworld.nl en www.nrit.nl. ←

Wat is retailtainment?

Retailtainment 2.0 is kort gezegd het combineren van winkels, horeca en vermaak.

Het is een ontwikkeling die al in de jaren negentig van de vorige eeuw is ingezet, door de economische crisis vertraging opliep, en nu met het toenemende consumentenvertrouwen weer steeds zichtbaarder wordt in zowel retail als entertainment. Retailtainment is een activiteit die de retail functioneel versterkt, shoppen een hogere beleving biedt en daarmee het funshoppen meer inhoud geeft. scn 2018 | 6

21

BIG DATA

W

at is de juiste huurprijs voor een winkelpand? Een vraag die traditiegetrouw beantwoord werd door de verhuurmanager, al dan niet in samenwerking met makelaar of taxateur. Maar misschien niet lang meer. Want bij PFM is men altijd op zoek naar nieuwe toepassingen voor de verzamelde data. Hulshof: ‘Wij verwerken enorme hoeveelheden data vanuit onze telsystemen in binnensteden en winkelcentra en we kwamen op het idee dit te gaan gebruiken voor een huurprijsmodel. Zodat de subjectieve weging bij het bepalen van een huurprijs minder zwaar zou gaan wegen. Sneller, efficiënter en vooral ook objectiever was wat ons voor ogen stond.’

Nu zal de lezer begrijpen dat er een relatie is tussen de footfall van een locatie en de hoogte van de huur.

Maar hoe zit het dan met factoren als de kwaliteit van het pand, de eigenschappen van de pui, de indeling enzovoort? ‘Ook daar kunnen wij een relatie mee leggen, omdat wij ook werken voor retailers en we dus beschikken over de kenmerken van de vestigingslocaties.’[ TOEGEVOEGDE WAARDE Als je dit alles met data inzichtelijk kunt maken, wordt met deze ontwikkeling de makelaar dan uiteindelijk buitenspel gezet? ‘Ik verwacht van niet’ zegt Hulshof. ‘Als wij een op data gebaseerde brandbreedte voor een huurprijs kunnen aanleveren en daarmee een aantal onzekerheden kunnen wegnemen, dan is dat een goed uitgangspunt.

Maar de uiteindelijke vaststelling is van meer factoren afhankelijk. Daarin ligt dan nog steeds de toegevoegde waarde van de makelaar.’

Een interessante ontwikkeling. Maar is het niet zo dat überhaupt het huidige huurprijsmodel ter discussie staat? Immers, de opkomst van online retail en daarmee een andere manier van logistiek heeft invloed op de vraag, op het type locaties. Er zal iets veranderen in de ruimtebehoefte. Een winkelpand moet vooral geschikt zijn voor de rol van etalage en niet meer zozeer om veel winkelvoorraad te hebben.’

Hulshof denkt dat dit zeker een rol speelt. ‘Maar ook dat we steeds meer omzethuur zien. En ook daarin heb je te maken met wat de onlinecomponent is en aan welke winkelvestiging die omzet toegerekend kan worden. Dat is best lastig. Maar hoe dan ook is het in geval van omzethuur zowel voor de retailer als de vastgoedeigenaar van belang om over goede informatie te beschikken. Om dat mogelijk te maken tellen wij in zowel winkelgebieden als winkelcentra de loopstromen in het winkelgebied, maar ook wat er gebeurt bij de winkelentrees. Zo kun je bijvoorbeeld de performance van retailers vergelijken. Want als naast elkaar gevestigde retailers totaal verschillende omzetten laten zien, dan moet je je afvragen wat daar aan 22 scn 2018 | 6

Footfall en de relatie met huurprijzen Wendy Hulshof houdt zich bij de PFM Intelligence Group (bekend van de telsystemen in winkelcentra en winkelgebieden) bezig met verwerken van de verzamelde data. Die data worden al voor heel veel verschillende doeleinden gebruikt, maar een nieuwe richting is het leggen van de relatie tussen footfall en huurprijzen.

de hand is. Ook deze discussie is veel eenvoudiger te voeren als je over de juiste data beschikt. Met Big Data kun je dus veel slimmer en nauwkeuriger inzichten creëren.

Daarom zijn wij dus bezig die omzethuurcomponent mee te nemen in een huurmodel gebaseerd op footfall.’

EIGEN CREATIVITEIT BEPAALT DE GRENS VAN WAT KAN Er is echter veel meer mogelijk. Telsystemen identificeren in winkelgebieden ook de hot-spots en maken het mogelijk relaties te leggen tussen bijvoorbeeld georganiseerde events of campagnes en de footfall. Hulshof: ‘Zeker, op basis van onze gegevens kun je dit soort aspecten heel goed inzichtelijk maken. We zijn zelfs al heel

De relatie tussen huurprijs, footfall en oppervlakte

BIG DATA

‘Retailers willen steeds vaker hun data delen met de vastgoedeigenaar, en vice versa’ Wendy Hulshof

goed geworden in het voorspellen van de effecten van events en daarmee zijn we ondersteunend aan het marketing-management. Maar we kunnen ook helpen bij het bepalen van de juiste branchemix door te laten zien wat de rol van trekkers is op bepaalde locaties door een aantal reshuffeling-scenario’s uit te werken. In feite wordt de toepasbaarheid van data slechts beperkt door de grenzen van de eigen creativiteit.’

Verander je hiermee dan van een bedrijf dat heel sterk technisch georiënteerd was in een consultancybedrijf?

‘Dat is zeker het geval. De passantentelsystemen die PFM al meer dan twintig jaar plaatst kwamen vooral voort uit een technische benadering, vanuit hardware.

Zwart/wit gezegd: wij plaatsten kastjes en speelden de data door aan de klant. We zorgden natuurlijk voor een goed softwarepakket, maar in feite werd het verder bij de klant neergelegd. Dat is al heel lang niet meer zo.’

‘Onze producten en diensten hebben zich doorlopend ontwikkeld. Zo meten we niet meer alleen personen, maar ook verrijken we deze data met versleutelde gegevens van mobiele apparaten zoals telefoons die mensen bij zich hebben. Door de zich steeds verder ontwikkelende techniek werd de hoeveelheid data die wij konden verzamelen enorm groot. Dat maakte dat wij qua dataverwerking natuurlijk ook stappen hebben gezet, mede omdat hier vanuit onze klanten vraag naar ontstond.

Want men zag de mogelijkheden om die data een belangrijke rol te laten spelen in het management en het sturen op KPI’s.’

‘Dat heeft ertoe geleid dat PFM qua dienstverlening zich meer in die richting is gaan bewegen en we ons ontwikkeld hebben tot een leverancier van kennis en informatie. De rapportages worden overigens meestal samen met de klant gemaakt, zodat we zo goed mogelijk rekening houden met waar men behoefte aan heeft.’

ENORME HOEVEELHEDEN DATA Het is kenmerkend voor deze tijd dat de verzameling van data enorm toeneemt. Hulshof: ‘Er is gewoon enorm veel

data. Vanuit onze systemen, maar ook vanuit de organisatie van de klant, vanuit de omgeving en nog veel meer bronnen. Maar er is dan ook een hele grote behoefte aan data. Bijvoorbeeld ten behoeve van benchmarking.’ (Zie het artikel over de FIN-index in SCN editie 5-2018) Een bijzondere ontwikkeling daarbij is dat het bedrijfsleven steeds meer bereid is data te delen. Terwijl men vroeger toch echt als een kip op de eieren zat. ‘Dat is nog steeds wel zo, maar de behoefte om gegevens te kunnen vergelijken met de markt is groter. Omdat data door derden niet tot op projectniveau ingezien kunnen worden, is dit echter geen probleem. We zien zelfs dat het meer en meer voorkomt dat retailers hun data willen delen met de vastgoedeigenaar en vice versa. En dat is niet gek, want iedereen is gebaat bij een goed functionerende winkel c.q. een goed functionerend winkelcentrum.’

SNEL EN EFFICIËNT Voor de verwerking en rapportage van data heeft PFM nu een klein team opgericht. Onder leiding van Wendy Hulshof werken analisten dagelijks met big data. ‘Met dit team kunnen wij de klantvragen nu prima aan. Maar de kans is reëel dat de vraag hiernaar de komende jaren zal gaan toenemen en dat kan betekenen dat deze tak binnen PFM zal gaan groeien. Wij investeren in elk geval fors in zowel onze analyses als in IT, zodat we snel en efficiënt de klant kunnen voorzien van de gewenste informatie.

Immers, niet elke retailer of vastgoedbelegger heeft eigen analisten in dienst.’

‘Bovendien beschikken wij zoals gezegd over kennis en inzichten van andere locaties en kunnen we helpen bepaalde vergelijkingen en correlaties met de markt te maken. Stel, een assetmanager ziet voor een van zijn winkelcentra een afname van het koopzondagenbezoek.

Dan wil hij daar meer van weten. Is dat iets dat alleen voor dat centrum geldt, of is het een bredere tendens?

Wij kunnen die vergelijking heel goed maken. Ik denk zeker dat we met deze manier van data vertalen naar inzichten vooroplopen.’ ←

MEER WETEN? NEEM CONTACT OP MET WENDY.HULSHOF@PFMINTELLIGENCE.COM

scn 2018 | 6 23

JURIDISCH

‘In de huurcontracten is de markt flink opgeschud’

A

dvocate Anneloes De Fouw is met haar praktijk gespecialiseerd in commercieel vastgoed en dan vooral in winkelvastgoed. Zij heeft heel Nederland als werkterrein en bedient beide zijden van de markt: het grootste deel van de opdrachten komt daarbij van huurders en winkelketens en in wat mindere mate van winkelvastgoedbeleggers. ‘We letten er daarbij goed op dat onze klantenmix dusdanig is dat we geen last hebben van conflict of interest. Dat werkt en we hebben dan ook veel langdurige relaties.’

Waar ligt het accent van de opdrachten op?

We procederen wel heel veel, zo’n 70 procent van de praktijk en daarnaast bestaat het werk uit zo’n 30 procent contractbegeleiding en advieswerk.

Wordt er veel geprocedeerd in onze sector?

Ja, ik vind van wel. In het huurrecht en de zaken die daarover gaan wordt heel veel jurisprudentie geproduceerd. De spelers in deze markt hebben vaak behoefte aan duidelijkheid en kiezen in deze tijd daarom vaak voor een gang naar de rechter. Dat vind ik niet gek, want de belangen zijn natuurlijk vrij groot. Het gaat om veel geld en mensen willen graag bij 24 scn 2018 | 6

In februari bestaat Bricks Advocaten tien jaar. Een goed moment voor SCN om eens een interview te doen met een van de vaste columnisten van dit vakblad. Wat ziet advocate Anneloes De Fouw zoal in haar praktijk voorbijkomen? En in hoeverre is de markt qua huurcontracten aan verandering onderhevig? Kunnen we nog wel even voort met de huidige huurwet?

de rechter bevestigd zien dat ze het juiste standpunt hebben ingenomen of juist niet, zodat men aan bijvoorbeeld een buitenlandse directie kan verklaren waarom iets in Nederland anders werkt dan in een ander land.

heel anders dan in Engeland, Frankrijk of België. Maar dat is niet onoverkomelijk: de meeste retailers wennen er snel aan. Ofschoon buitenlandse beleggers er soms iets meer moeite mee hebben.

Zijn die buitenlandse spelers voor Bricks een factor van belang?

Jazeker en deze bedrijven worden dan geconfronteerd met een wetgeving die heel erg kan verschillen met het land van herkomst. Neem bijvoorbeeld Engeland: daar werkt men met zeer omvangrijke contracten. Meters dik. En als men dan ziet dat wij het hier met elf pagina’s en wat algemene bepalingen doen, dan vindt zo’n buitenlander dat heel bijzonder. Men moet ook wennen aan de manier waarop hier de huurprijzen en de servicekosten tot stand komen. En de huurwet is hier ook

Nog niet zolang geleden was er vanuit de vastgoedeigenaren toch weer een beweging om nog eens naar de huurwet te kijken. Wat is daar de status van?

Dat is eigenlijk geluidloos voorbijgegaan. Er is naar mijn mening ook niet zo heel veel mis met de huidige huurwet. Er zijn natuurlijk een aantal punten die niet zonder goedkeuring van de kantonrechter in het huurcontract opgenomen kunnen worden. En dat is goed. Die goedkeuring wordt overigens in de regel redelijk gemakkelijk verkregen: ik heb er net weer een paar binnen.

JURIDISCH

Voor sommige huurprijswijzigingen kan het wat moeilijker liggen en voor indeplaatsstelling kan je geen goedkeuring vragen, maar daar wordt dan toch wel heel goed door de rechter naar gekeken. In de regel loopt het onder de huidige wetgeving prima.

‘Omzethuur is tegenwoordig heel normaal. Maar er zijn nog steeds geen standaardcontracten voor’

FOTO: SCN

De Fouw merkt op ook in haar praktijk te merken dat de winkelmarkt de laatste jaren toch flink opgeschud is.

Verhuurders zijn blij met een goede huurder die solvabel is en aangetoond heeft over een lange adem te beschikken. Meestal komt men er dan in goed onderling overleg ook wel uit en zo nodig wordt aan de rechter om goedkeuring gevraagd.’

Welke zaken komen nu het meest voor de rechter?

Zaken die over gebreken in het gehuurde gaan komen erg veel voor.

Denk aan asbest, lekkages en vloeren die niet volstaan. En wie dat dan moet herstellen en de kosten moet betalen. Daarnaast gaat het regelmatig ook over opzegging van de huurovereenkomst door de huurder.

Maar ontbinding aangevraagd door de verhuurder komt ook veel voor, bijvoorbeeld omdat een huurder opeens een heel ander assortiment in zijn winkel is gaan voeren dan afgesproken. Dat vindt een verhuurder meestal geen goed idee.

En ook een huurprijswijziging en de manier waarop men die aanvliegt levert nogal wat zaken en jurisprudentie op. Dan gaat het over wat er wel of niet in een huurprijsvergelijking meegenomen mag worden, wat er gecorrigeerd moet worden, enzovoorts.

Dit zijn denk ik wel de meest voorkomende topics. Niet zo heel lang geleden hoorde daar ook nog bij de opzegging wegens ‘dringend eigen scn 2018 | 6 25

JURIDISCH

Actie voor jong en oud: maak een selfie met de beer en maak kans op mooie prijzen

gebruik’ door de verhuurder, maar dat is wel wat minder geworden.

Bovendien kijken rechters hierbij tegenwoordig heel goed naar de onderbouwing van de verhuurder. Is deze echt wel van plan iets te gaan wijzigen en hoe dan? Maar, het blijft nog wel steeds een gevaarlijke opzeggingsmogelijkheid richting huurders.

En hoe zit het met omzethuur en huurcontracten?

Dat is momenteel erg populair. We komen dit meer en meer tegen. De laatste tijd eigenlijk alleen maar, zeker bij grotere ketens. Dan gaat het er vooral over hoe je gaat bepalen wat de omzet is. En natuurlijk over hoe online omzet aan een winkel toegerekend moet worden.

Daar zijn nog geen standaardcontracten voor en ik verwacht ook niet dat die er snel zullen komen. Het is een lastige discussie, die wellicht zelfs op Europees niveau tussen de verschillende directies aan de zijde van huurder en verhuurder uitgevochten zal worden. Het levert in elk geval flinke tegenstellingen op.

Bij omzethuur was het vrij gangbaar om een basishuur van 90 procent en een omzetcomponent van 10 procent af te spreken. Hoe is dat nu?

Dat komt nog steeds voor, maar ook honderd procent omzethuur zien we tegenwoordig veel. Het heeft te maken met de onzekerheid die toch nog steeds boven de markt hangt, met de grillige en onvoorspelbare consument.

Maar dit geeft ook onzekerheid aan de zijde van de verhuurder. Hoe gaat die hiermee om?

Ik zie verschillende oplossingen voorbijkomen: na een paar jaar kan men gaan werken met een voorschothuur, of toch een basiscomponent toevoegen. Maar in het huidige klimaat is die 100% omzethuur in elk geval voor de retailer nog zo gek niet.

26 scn 2018 | 6

U ziet in huurcontracten de bekende 5+5 jaar steeds minder, toch?

Ja, ook een gevolg van de veranderende tijd. Er zijn heel veel kleinere huurders die een termijn korter dan twee jaar afspreken. Dan eindigt de overeenkomst van rechtswege. Soms wordt dan een jaar verlenging afgesproken (waarvoor goedkeuring van de kantonrechter nodig is). En er zijn heel veel partijen die wel een lange huurtermijn overeen willen komen, maar met regelmatig een break, een moment waarop men van het huurcontract af kan. Ik heb zelfs een buitenlandse partij meegemaakt die zo’n break om het jaar wenste.

Wat shopping zelf betreft bent u zelf een echte fan van het nabij het kantoor gelegen winkelcentrum Gelderlandplein.

Een prachtig voorbeeld van hoe je je qua concept op een specifieke doelgroep kunt richten. En dat zien we nog te weinig, ook op winkelniveau.

Maar er wordt ook nog onvoldoende gekeken naar hoe techniek de retail kan ondersteunen.

Met SSM ben ik eerder dit jaar bij Google in Ierland op bezoek geweest.

Er komt qua techniek nog heel veel op ons af, maar als we niet oppassen raken we daar in Europa hopeloos in achterop.

Een andere kans is dat retailers zich meer op bepaalde niches gaan richten, zoals bijvoorbeeld de ouderenmarkt. In feite ben ik met Bricks ook in zo’n niche gaan zitten. Dat kan heel goed, maar een voorwaarde is dan wel – zowel in de retail als in de advocatuur – dat je alles van die niche afweet. Dán lever je een toegevoegde waarde.’ ←

WWW.BRICKSADVOCATEN.NL (MET EEN SECTIE WAARIN DE SCNCOLUMNS VAN DE FOUW VERZAMELD ZIJN)

De Nieuwe Passage (een twee-eenheid van een oud en een nieuw deel) is fasegewijs de kerstdecoratie aan het vernieuwen. Op 6 december van dit jaar werd bijvoorbeeld de nieuwe kerstboom geïnstalleerd. Hoe gaat de ondernemersvereniging met zo’n vernieuwingsoperatie om? Speelt Sinterklaas hierin nog een rol?

DECORATIE

Kerstdecoratie in de Nieuwe Passage, Schiedam

Meer licht en interactie

E

d Vriethoff is al 23 jaar in De Nieuwe Passage te Schiedam gevestigd, momenteel als exploitant van de Readshop. Hij is ook al zo’n tien jaar voorzitter van de ondernemersvereniging. We vragen hem hoe het met het winkelcentrum gaat.

Vriethoff: ‘Net als de hele retail hebben ook wij met ups en downs te maken. Als je naar ons begin kijkt, 23 jaar geleden, dan hadden we een heel flitsende start. Je vond hier ketens die nog tamelijk uniek voor de regio waren, zoals H&M. Toen moest er nog bewaking bij de ingang staan om de mensen erin te laten. Dát probleem (lachend) hebben we niet meer. We hebben natuurlijk ook wel de nodige wisselingen van winkels gehad, maar toch is er hier een vrij harde kern grootwinkelbedrijf die hier nog steeds zit. We hadden hier overigens geen V&D, wat we altijd erg jammer vonden. Maar zo langzamerhand is dat nadeel in een voordeel veranderd.’

En leegstand? ‘De Nieuwe Passage heeft een benedenverdieping waar wat leegstand is. Dat heeft te maken met een aantal ketens die kort na elkaar failliet zijn gegaan.

De invulling daarvan is lastig. Want zoals eigenlijk alle winkelcentra van deze grootte merken, gaat de aandacht van nieuwe buitenlandse ketens eerst uit naar de stadscentra en de grote winkelcentra. Dat neemt niet weg dat wij hier nog steeds een prima winkelaanbod voor de consument uit Schiedam hebben.’

DE DECORATIE Voor de decoratie van het winkelcentrum werkt de ondernemersvereniging ook al meer dan twintig jaar samen met Nico de Vries Projectdecoratie uit Almere.

Vriethoff: ‘We hebben een jaarprogramma voor de decoratie dat begint met Valentijn en eindigt met de kerst. Wij vinden decoratie erg belangrijk, omdat het bijdraagt aan de sfeer in het winkelcentrum. De Nieuwe Passage is het stadscentrum van Schiedam, maar in feite zijn we in deze regio een soort stadsdeelcentrum van

Ed Vriethoff voor de nieuwe kerstboom in de Nieuwe Passage

scn 2018 | 6 27

DECORATIE

Nico de Vries maakte een spectaculair ontwerp voor de lichtobjecten in Schiedam

Rotterdam. Nu blinkt het gemiddelde winkelcentrum niet altijd uit in het voeren van decoraties. Maar wij hebben toch altijd geprobeerd dat wel te doen en we denken dat vanwege de sfeer die we daarmee bereiken, de consument een extra reden heeft om het centrum van Schiedam te bezoeken.’

SINTERKLAAS Nu zien we in deze tijd veel dat winkelcentra vanwege het accent op kerstdecoratie bijna geen budget meer hebben voor de rest van het jaar. Hoe kijkt u daar tegenaan?

‘Het is natuurlijk wel zo dat wij ook niet elke maand de decoratie veranderen. We gaan met de seizoenen mee en net als bij veel andere winkelcentra, is bij ons de feestmaanddecoratie het belangrijkste. In het verleden bestond dat dan echt uit twee delen: half november begon je met Sinterklaas en op 6 december werd de kerstdecoratie erin gehesen. Tegenwoordig zie je bij de meeste winkelcentra dat men kiest voor een feestmaanddecoratie die kan hangen van eind oktober, begin november tot eind januari. En je gaat daarmee ook aan bepaalde discussies voorbij.’

28 scn 2018 | 6

Bedoelt u dat het winkelcentrum niets meer doet aan Sinterklaas? ‘Nee, dat bedoel ik niet. Wij hadden altijd een zeer uitgebreide sinterklaasdecoratie, met in het middengedeelte een grote sinterklaasopstelling. Daar zijn we meer dan twintig jaar geleden mee begonnen en dat materiaal heeft natuurlijk niet het eeuwige leven. Een jaar of vijf geleden moesten we een keuze maken. Wat gaan we doen? Op dat moment kwam ook die discussie rondom Sinterklaas en Zwarte Piet in alle heftigheid naar voren. Voor ons was dat de reden om niet meer heel zwaar in dit thema te gaan investeren. Dus als in november de feestverlichting opgehangen wordt, wordt tevens de sinterklaasdecoratie die nog in goede staat is geplaatst. Op 6 december gaat die er dan uit en komt de grote kerstboom.’

DENNENGROEN Hebben jullie voor de komende kerstdecoratie Rutger de Vries nog een specifieke opdracht meegegeven? ‘We hebben ons natuurlijk afgevraagd wat we wilden en dat was dat in elk geval al dat dennengroen eruit moest. Dat hadden we al meer dan twintig jaar gezien. We kozen er uiteindelijk voor om meer met licht te gaan doen. Daarvoor

DECORATIE

Decorateur Rutger de Vries over de Nieuwe Passage ‘Ik heb 3 jaar geleden de vraag meegekregen of ik voor de passage nieuwe ontwerpen wilde gaan maken voor de feestdecoraties. Daarbij kreeg ik als opdracht dat het een moderne decoratie met heel veel lampjes moest zijn.

Met die uitdaging ben ik aan de slag gegaan en heb ik drie voorstellen gemaakt. De definitieve keuze is uiteindelijk op het ontwerp met de vallende sterren gevallen, daar dit een tijdloos ontwerp is dat ieder jaar weer voor vele lachende gezichten zorgt. De combinatie tussen het warm-witte en helder witte licht werkt namelijk heel goed (ook bij daglicht) en doordat er in de vallende sterren ook “flash” zit geeft dit extra beleving aan het geheel.

Elegante vormen kenmerken de feestdecoratie in De Nieuwe Passage

hebben we een aantal voorbeelden bekeken en ook bij een leverancier in België offerte gevraagd. Ook Rutger de Vries heeft een eigen plan met offerte uitgewerkt. Uiteindelijk hebben we toch weer voor zijn plan en zijn bedrijf gekozen. Daarbij hadden we wel één specifieke wens, namelijk dat we een mooie grote beer in illuminatietechniek geplaatst wilden hebben. En dat is gebeurd, met als gevolg dat we vorig jaar de meest gefotografeerde kerstdecoratie in het hele gebied hadden. Er zijn duizenden mensen met die beer op de foto gegaan! In de oude passage hebben we overigens voor een grote dennenboom gekozen die gecombineerd is met prachtige vallende sterren en meer. Verder hebben we lichtgordijnen hangen.’

‘Met Rutger hebben we ook de afspraak gemaakt dat we onze decoratie na een bepaalde periode kunnen vervangen. Bijvoorbeeld na twee of drie jaar een ander figuur voor de beer. Dan houd je het interessant voor het publiek. Doordat we met Rutger een samenwerking voor minimaal vijf jaar hebben afgesproken, hebben beide partijen een stuk zekerheid. Een prima oplossing.’ ← WWW.PASSAGESCHIEDAM.NL | WWW.PROJECTDECORATIES.NL

EYECATCHERS We zien dat er tegenwoordig steeds meer geïnvesteerd word om het winkelcentrum een eigen identiteit mee te geven teneinde bezoekers te trekken. Voor de Nieuwe Passage mochten we voor dat doel ook grote eyecatchers plaatsen en deze beer en verlichte boom bewijzen duidelijk dat de mensen hier graag mee op de foto willen gaan. Dat wordt dan weer graag via de sociale platformen gedeeld en hierdoor creëer je toch een mooie publiciteit voor het winkelcentrum.

Als laatste hebben wij de “oude passage” aangepakt en dit hebben wij geheel in stijl doorgetrokken waardoor we een unieke / universele uitstraling hebben door het gehele winkelcentrum. Dit project beschouw ik echt als een van mijn pareltjes.

KUIKEN Samen met de ondernemersvereniging kijken we ook naar de toekomst en willen we het hele jaar door met grote eyecatchers gaan werken.

Wat het eerst zichtbaar zal zijn is dat wij met Pasen 2019 een twee meter groot kuiken gaan plaatsen. Daarnaast zijn we nog aan het kijken naar andere mogelijkheden, bijvoorbeeld met illuminaties om zo de bezoekers te verleiden naar de passage toe te komen.’ scn 2018 | 6 29

DE HOVEN – DELFT

50 JAAR WINKELCENTRUM DE HOVEN

De Van der Vorm Vastgoed Groep mag zich rekenen tot een van de eerste projectontwikkelaars in Nederland.

Het bedrijf is bijna honderd jaar geleden in Rotterdam begonnen als bouwbedrijf. Na de oorlog begon men meer projectmatig te werken en bouwde voor derden en de eigen vastgoedportefeuille kantoren, woningen en vanaf de jaren zestig ook winkelcentra.

Winkelcentrum De Hoven in Delft is daar een van de eerste van en vierde dit jaar het vijftigjarig jubileum.

S

hopping Centre NEWS heeft het interview op het nieuwe kantoor van Van der Vorm Vastgoedgroep op de zestiende etage van Blaak 555.

Rondom heeft men een fantastisch uitzicht over de skyline van Rotterdam en direct om het gebouw heen de Rotterdamse binnenstad met zijn winkelstraten en als opvallend middelpunt de Markthal. Aan tafel zitten Margreet van der Vorm en Judith van Eijk. Van der Vorm is aandeelhouder en verantwoordelijk voor met name het buitenlandse vastgoed en fundmanagement van de holding.

Zij adviseert vanuit haar buitenlandexpertise tevens op het Nederlandse vastgoed van het bedrijf. Van Eijk is asset-manager retail en onder andere verantwoordelijk voor winkelcentrum De Hoven.

De Hoven is het grootste winkelcentrum in de Nederlandse porte30 scn 2018 | 6

future Margreet van der Vorm en Judith van Eijk

feuille. Van der Vorm: ‘Het is destijds door ons als onderdeel van een gebiedsontwikkeling met tevens kantoren en woningen gerealiseerd. In die vijftig jaar hebben we natuurlijk niet stil gezeten. Zo is het oorspronkelijk open winkelgebied in 2002 overdekt gemaakt, is de Konmar erbij getrokken en hebben we in 2009 een nieuwe parkeergarage gerealiseerd.

Tussen 2012 en 2015 is het winkelcentrum ook nog gemoderniseerd.

Momenteel zijn we bezig met de transformatie van kantoormeters naar woningen en de eerste negen etages zijn al verhuurd. Tevens onderzoeken we de haalbaarheid van een vierde woontoren naast het winkelcentrum.’

VERANKERD IN DE MARKT Ofschoon ook De Hoven het in het laatste decennium moeilijk heeft gehad, heeft eigenaar Van der Vorm altijd op de eigen kracht van het win-

De opening van het pop-upmuseum ter gelegenheid van 50 jaar De Hoven

DE HOVEN – DELFT

Winkelcentrum De Hoven facts & figures

FOTO: SCN

oppervlakte: 19.000 m2 vvo winkels: 90 trekkers: Jumbo, Dirk, Action, Hema, Kik en Blokker bezoekers: 103.000 per week parkeerplaatsen (gratis): 525 direct omliggende woningen: 370 • in verhuur: 106 (Delft Hoog) • in ontwikkeling: (Toren 4)

FOTO: MARVIN HAKE

FOTO: MARVIN HAKE

proof

kelcentrum vertrouwd en van daaruit is dan ook gewerkt aan het futureproof maken van het concept. Van Eijk: ‘De Hoven heeft zich zeer goed in de markt verankerd en we meten een constante en stevige bezoekersstroom, mede door het intensieve marketingprogramma. Hierdoor hebben we het bezoekersaantal weten te brengen op ruim 103.000 bezoekers per week, wat voor een wijkwinkelcentrum beslist heel veel

Kinderen spelen met de zebro-robots van de TU Delft tijdens ‘Future proof’

is. Maar we werken er ook hard aan en dat in samenwerking met de winkeliersvereniging en de gemeente.’

De getallen wijzen het uit: waar sommige winkelcentra in ZuidHolland te groot zijn geworden voor hun verzorgingsgebied of niet meer passen bij de ontwikkelingen in de demografie en concurrentie, is dit bij De Hoven niet aan de orde. Maar het winkelcentrum heeft nog een groot voordeel. Van der Vorm: ‘Het is inderdaad zo dat het enig eigenaar zijn gunstig is voor de besluitvorming en de slagkracht. Je ziet dat niet alleen bij het winkelcentrum, maar ook bij de parkeergarage.’

Dat laatste is inderdaad een bijzonder aspect. De Hoven heeft namelijk gratis parkeren en dat spreekt de consument beslist aan. Van Eijk: ‘We hebben dit weten te realiseren in samenwerking met de twee supermarkten en de winkeliersvereniging.

Als je zoiets moet opzetten terwijl de garage in beheer is bij bijvoorbeeld een professionele parkeerpartij, is dit veel lastiger te organiseren.’

MARKETING: VOORAL EVENTS ZIJN VAN GROOT BELANG Van der Vorm is volop meegegaan met de ontwikkelingen op het gebied van winkelcentrummarketing. Van Eijk: ‘In 2016 wonnen we de NRW Marketingprijs met een op jonge gezinnen gericht Dino-event voor De Hoven. Een aantal weken stond het winkelcentrum helemaal in het scn 2018 | 6 31

DE HOVEN – DELFT

Boven: het Dino-evenement won de NRW Marketingprijs 2016 Rechts: Kids on the moon, onderdeel van het Future proof-evenement Grote foto midden: impressie in De Hoven

teken van de dinosauriërs, compleet met levensgrote modellen, kenniselementen, workshops, film, optredens en een spaaractie. In de marketing zoeken we qua planontwikkeling en coördinatie nadrukkelijk de samenwerking met de winkeliers.

Daarbij dragen we ook budgettair bij.’

‘Dit jaar hebben we het event 50 jaar De Hoven volledig gesponsord en de winkeliers hebben zich met name gefocust op het tweede event onder de naam Future proof. Dit was voornamelijk gericht op kinderen en draaide om techniek als robots en 3D-printers en ook om Kids on the moon. De aankleding van het winkelcentrum was in deze periode ook naar dat thema ontworpen. Events en consumentenacties zijn in onze visie onontbeerlijk voor het succes van een winkelcentrum. Je moet daar heel actief in blijven en ook organisatiekracht leveren. Want voor winkeliers is het in deze tijd eigenlijk niet mogelijk om dit allemaal zelf te doen.’

VAN DER VORM EN RETAILVASTGOED Zoals gezegd gaat de relatie met winkelvastgoed al een flinke tijd 32 scn 2018 | 6

Superschone, ruime toiletten

‘Een goede marketing en een hands-on mentaliteit zijn essentieel’

terug. Van der Vorm: ‘Ons bedrijf is opgericht door mijn opa en later voortgezet door mijn vader en oom.

Zij waren eigenlijk een van de eerste echte projectontwikkelaars in Nederland. Met name na de oorlog lagen daar in Rotterdam en omgeving goede kansen voor. Er werd gebouwd in opdracht van beleggers en van een project ging dan vaak het grootste deel naar die belegger en een kleiner deel naar het Van der Vorm-bedrijf.

Dat is de aanzet geweest voor de opbouw van onze eigen vastgoedportefeuille. Met De Hoven en De Koperwiek werden de eerste stappen op het gebied van winkelcentra gezet.

Maar we deden dat steeds in combinatie met andere voorzieningen zoals woningbouw.’

DE HOVEN – DELFT

WWW.VANDERVORMVASTGOED.NL

Links en onder: de slotdag van het 50 jaar De Hoven-event, waarop een auto werd uitgereikt

De Hoven heeft een opmerkelijk hoog bezoekersaantal Kinderen maken kennis met robots

Inmiddels is een flink deel van de portefeuille gemoderniseerd, of is men daar volop mee bezig. Tegelijkertijd is de portefeuille tegen het licht gehouden om te onderzoeken welke objecten het best bij het bedrijf en de strategie voor de komende tijd passen, welke men zou willen afstoten en welke men graag zou willen verwerven.

De focus qua retailvastgoed ligt nu op wijkwinkelcentra tot zo’n 9.000 m² VVO en highstreetpanden in de top 15-steden van Nederland. Een goed aanbod aan dagelijkse voorzieningen is een voorwaarde, evenals een goede inbedding in het marktgebied. Van Eijk: ‘Wij gaan met een Rotterdamse hands-on mentaliteit met ons vastgoed om. Van de twaalf

winkelcentra die wij nu in portefeuille hebben, is van zes het beheer uitbesteed. Maar dat wil niet zeggen dat wij er geen bemoeienis mee hebben. Een regelmatig en direct contact met de winkeliers en de winkeliersvereniging vinden we heel belangrijk. Het is ook noodzakelijk om af en toe de bekende thermometer erin te steken en te kijken wat bijsturing behoeft.’

ONDERZOEK Dat bijsturen gebeurt ook op basis van onderzoek. Het is immers zaak om argumenten te verzamelen voor aanpassing van de branchering of de marketing. Van Eijk: ‘Op De Hoven hebben we een passantentelsysteem van PFM. Daarnaast werken we

samen met Locatus en Strabo. We willen weten wie onze consument is, wat de loopstromen in het winkelcentrum zijn, waar de consument behoefte aan heeft, of onze marketing werkt, wat de evenementen opleveren, enzovoort.’

De nieuwe appartementencomplexen alsmede het kantoorgebouw dat naast het winkelcentrum gelegen is en nu omgebouwd wordt naar appartementen, hebben hierin ook een rol. Van der Vorm: ‘De appartementen die we nu gaan toevoegen zullen het verzorgingsgebied versterken omdat deze gericht zijn op mensen met een wat hoger inkomen. Op die manier sturen we dus op het profiel van een deel van de consumenten dat De Hoven bezoekt.’ ← scn 2018 | 6 33

AWARDS

Op 30 oktober vond de bekendmaking plaats van de gemeente met de schoonste winkelgebieden, een jaarlijks initiatief van NederlandSchoon.

Maastricht viel dubbel in de prijzen: winkelcentrum Glacisweg won de felbegeerde titel ‘Schoonste winkelgebied van Nederland 2018’ en haalde de hoogste score ooit.

D

e gemeente Maastricht werd tijdens de bekendmaking op 30 oktober door NederlandSchoon bekroond tot de winnaar in de categorie ‘grote gemeente’. De gemeente Súdwest-Fryslân werd tot winnaar uitgeroepen in de categorie ‘middelgrote gemeente’.

Dit jaar werd ook voor het eerst een winnaar uitgeroepen in de categorie ‘kleine gemeente’. In deze categorie eindigde de gemeente Veere op de eerste plaats.

Maastricht viel dit jaar dubbel in de prijzen. In de top tien van schoonste winkelgebieden eindigde winkelcentrum Glacisweg met een 8,26 (de hoogste score ooit) op de eerste plaats. Centrum Bathmen in Bathmen en centrum Zuidwolde in de

gelijknamige Drentse gemeente eindigden op respectievelijk de tweede en derde plaats. Voor de verkiezing zijn de afgelopen maanden 581 winkelgebieden onderzocht in 125 verschillende gemeenten.

FORSE STIJGING Helene van Zutphen, directeur NederlandSchoon: “Het aantal deelnemende gemeenten is dit jaar met maar liefst 60 procent gestegen.

De betrokkenheid is groot, met een mooi resultaat tot gevolg. De winnende gemeenten scoren goed op beheer, samenwerking, voldoende afvalbakken, betrokkenheid en schone gevels.”

Martijn van Weert, projectleider centrumgebieden bij NederlandSchoon onderstreept het belang van samenwerken: “We zien elk jaar de

Superschoon Maastricht, Súdwest-Fryslân en Veere hebben de schoonste winkelgebieden

34 scn 2018 | 6

AWARDS

samenwerking tussen winkeliers, ondernemers, vrijwilligers en de gemeente verbeteren. De winnaar van deze verkiezing heeft de schone omgeving te danken aan een goede onderlinge samenwerking. Zwerfafval wordt razendsnel opgemerkt. De Glacisweg heeft hiermee de hoogste score ooit behaald voor een winkelgebied. Dat neemt niet weg dat alle overige genomineerden een uitstekend resultaat hebben geleverd.”

Namens winkelcentrum Glacisweg ontving John Jansen van Stadsbeheer Maastricht de plaquette uit handen van dagvoorzitter Marianne van den Anker en Martijn van Weert, projectleider Centrumgebieden NederlandSchoon. Wethouder John Aarts van Stadsbeheer is trots op het resultaat: “Wij vinden Maastricht uiteraard de mooiste stad van Neder-

land. Dat dit nu ook tot uitdrukking komt op het gebied van het schoonhouden van onze winkelgebieden, is een groot compliment aan iedereen die daarmee bezig is dag in, dag uit. Wat mij als verantwoordelijke wethouder heel tevreden stemt, is dat niet alleen ons geweldige stadscentrum tot de verbeelding spreekt.

Ook de winkelcentra in onze wijken komen goed uit de verkiezing van NederlandSchoon.”

WINST VOOR FRIESLAND Súdwest-Fryslân behaalde vorig jaar de nummer twee positie en eindigt dit jaar op de hoogste plaats. De bezoekers zijn erg tevreden met de architectuur en vinden dat er voldoende schoonmaak plaatsvindt. De gemeenten Barneveld en Veenendaal eindigde respectievelijk op de

tweede en derde plaats.

De gemeente Veere is de allereerste winnaar binnen de categorie ‘kleine gemeenten’. De gemeenten Laren en Lochem eindigde respectievelijk op de tweede en derde plaats.

Uit onderzoek van Stichting Nederland Schoon blijkt dat bijna driekwart van alle gemeenten inzet op schone winkelgebieden. Een zwerfafvalvrij straatbeeld heeft invloed op de beleving van het winkelend publiek. Het winkelen wordt als prettiger ervaren. Een schoon winkelgebied zorgt voor een langer verblijf van de consument, een hogere omzet, gevoel van veiligheid, aangenamere beleving en een positieve en sociale houding. Ondernemers zorgen samen met de gemeenten en inwoners voor een schoon en prettig winkelgebied. ←

winkelen NederlandSchoon Een Nederland vrij van zwerfafval is belangrijk voor mens, dier en milieu. NederlandSchoon werkt daarom al 25 jaar intensief samen met bedrijven, burgers, maatschappelijke instanties en overheid om zwerfafval aan te pakken en ervoor te zorgen dat een schone omgeving de norm wordt en blijft.

Door middel van onderzoeken, samenwerkingen, het delen van kennis en het geven van advies, wordt niet alleen meer bewustwording, maar ook gezamenlijk verantwoordelijkheidsgevoel gecreëerd.

Een voorbeeld van deze aanpak is Supporter van Schoon, een landelijk initiatief dat mensen verenigt en activeert om zo een grotere vuist tegen zwerfafval te maken. Ga voor meer informatie naar de website: www.nederlandschoon.nl of www.supportervanschoon.nl.

De winnaar in de categorie ‘middelgrote gemeenten’: Súdwest-Fryslân

scn 2018 | 6 35

BIG DATA

Van data naar inzicht. De beschikbaarheid van data geeft nog geen informatie. Hoe leg je verbanden tussen datastromen? Hoe transformeer je data naar informatie die bijdraagt aan een betere exploitatie en proactieve regie op het functioneren van retail vastgoed of van winkelcentra mogelijk maakt?

De datarevolutie in het winkellandschap

M

et Watson + Holmes als naam en metafoor voor het verzamelen, structureren en visualiseren van data is er een nieuwe invalshoek voor vastgoedexploitatie optimalisatie. Leon Pragt, business intelligence analyst bij Watson + Holmes en Jeroen Roose-van Leijden, directeur van HISA, winkel(gebied) regisseur, werken dagelijks met data en duiden deze in intelligente en pragmatische dashboards per gebied.

Leon Pragt: ‘Watson + Holmes legt de verbinding tussen allerlei open en gesloten databronnen en legt verbanden tussen de informatiestromen. We geven beleggers, beheerders, assetmanagers en vastgoedadviseurs inzicht in trends en patronen op basis waarvan zij de exploitatie van vastgoed kunnen optimaliseren. Veel nieuwe opdrachtgevers zijn zich nog niet bewust van de mogelijkheden van dataverzameling, -combinaties en -visua­ lisaties. Dus als we vragen om te beschrijven wat men graag wil bekijken, dan krijgen we soms een bij elkaar geplakte schets. Over het algemeen kan men niets concreets benoemen wat er nodig is om beter te kunnen sturen. Daar begint ons werk door in eerste instantie de mogelijkheden te laten zien. Aan de hand van enkele voorbeelden komen de gedachten los en komen we tot verdere analyses die leiden tot een betere sturing van het vastgoed.’

RETAILDASHBOARDS VOOR ADVIES EN REGIE Jeroen Roose-van Leijden is bij Hisa gebruiker en medeontwikkelaar van de dashboards: ‘Wij gebruiken data om te sturen op de kritieke prestatie-indicatoren die het suc36 scn 2018 | 6

ces van een winkelgebied bepalen. Daarna maken we de slag van theorie naar praktijk door gerichte interventies.

Je kunt om het zo maar te zeggen de ‘gaten gaan dichten’ in je potentiële verzorgingsgebied door je strategie aan te passen of kansen die naar voren komen uit de data beter te benutten. In ons werk zijn wij vooral de vastgoedregisseur. Als wij een door data onderbouwd script voorleggen aan een belegger met daarin mogelijke scenario’s en interventies, dan is het mogelijk te sturen op het concrete gewenste resultaat. We meten of wat we doen het gewenste effect heeft en sturen bij als dit niet zo is. Door het werken met data gaan we niet meer uitsluitend af op het onderbuikgevoel wat je soms uit de praktijk hebt als je een complex al heel lang en goed kent. We zetten data tegenover dat gevoel en werken daardoor nog effectiever.’

BIG DATA EN EFFICIENCY Big data kunnen gebruikt worden bij alle vormen van vastgoed. Jeroen houdt zich specifiek bezig met de gebieds- en winkelcentrummarketing en centrummanagement. Hisa zet hier retaildashboards van Watson + Holmes bij in. ‘Door een opdrachtgever inzage te geven in data over het vastgoed, en de prestaties van de marketing kanalen kan hij beter onderbouwde beslissingen nemen. Bijvoorbeeld op welke manier beschikbaar budget ingezet kan worden. Op die manier kunnen wij de opdrachtgever helpen bij het opstellen van een strategisch meerjarenplan en de vertaling daarvan in een jaarplan voor een winkelgebied.’

Een slim gebruik van data neemt de blinde vlekken uit een organisatie weg. Inzichten worden bevestigd of

BIG DATA

Watson + Holmes: big data in vastgoedexploitatie

ontkracht en er worden ook andere opties en scenario’s bedacht. In het winkelvastgoed zijn er legio uitdagingen waarop dit van toepassing is, bijvoorbeeld: passen de huurders in het winkelcentrum nog wel bij het verzorgingsgebied? Is er een andere invulling van de meters nodig en wat betekent dat voor het vastgoedbeheer en voor de marketingkeuzes van het winkelcentrum? We staan nog maar aan het begin van de mogelijkheden die data ons kunnen bieden.

VASTGOEDVISIE VOOR EEN GEBIED Roose-van Leijden: ‘Er wordt steeds breder gekeken dan enkel naar het (winkel)vastgoed; meer naar het hele gebied. Door data te combineren met onze ervaring in de praktijk ontwikkelen we een vastgoedvisie die toepasbaar is op het hele gebied, zowel de woningen, winkels, kanto-

ren en wat al nog meer. Voor een goede analyse heb je dan een breed datapakket nodig, met informatie over huren, bezetting, het gebruik en de momenten daarvan. De assetmanager en beheerder hebben daar heel veel aan.’

PASSANTENONDERZOEK ALS ONDERDEEL De retail data analyse vormt een uitbreiding op passantenonderzoek en passantentelsystemen. Pragt: ‘Die data hebben we nog steeds nodig, maar er ontstaat behoefte aan meer inzichten en nuttige combinaties van data.

Dus bijvoorbeeld inzichten uit passantentellingen combineren met gegevens over het weer, feestdagen, website­ gedrag of events en het sentiment en de interactie op social mediakanalen en reacties of betrokkenheid bij acties en events. Die combinatie geeft nieuw inzicht en maakt duidelijk wat het resultaat is van een actie of interscn 2018 | 6 37

BIG DATA

ventie. Dit is een voorbeeld van iets dat wij met behulp van het al genoemde dashboard in één dagelijks geactualiseerde grafiek kunnen laten zien. Volautomatisch, zonder dat er nog een handmatige actie aan te pas komt. Je kunt zoveel doelmatiger managen.’

Hisa werkt nu vaak met kwalitatieve onderzoeken die alleen iets zeggen over de waardering die de consument of retailer voor een campagne heeft. En wat zegt een score ‘goed’ dan over de conversie? In feite niets. Door met data te onderbouwen is marketing geen kostenpost meer, maar kan je eerder aantonen wat marketing opbrengt, dit benaderen als investering, wat werkt wel en wat niet.

SURVIVAL OF THE FITTEST Pragt: ‘Bestaand onderzoek blijft van waarde, maar we combineren dit graag met andere data. Dus ook budgeten leefstijlonderzoek, herkomstonderzoek, telefoondata in relatie tot bezoekfrequentie. Dán maak je een echte slag en kun je echt doelgericht bijsturen. In dit kader wil ik ook wijzen op het belang van het delen van data. Want als je elkaar slimmer kunt maken, is dat in het voordeel van het hele gebied of winkelcentrum.’ Een belangrijke

06 01

METEN IS WETEN Zorgdragen dat er doorgaand gemeten wordt wat de effecten zijn van interventies en marketing inspanningen zodat er bijgeschakeld kan worden indien nodig en inzicht verkregen in de resultaten van investeringen.

VISIE & BELEID

05

Vanuit de rapportage en de conclusies zal er een visie opgesteld worden met een voorgeschreven beleid. Welke klanten wil je als gebied aantrekken en welke juist niet.

Hoe gaan we deze klantengroepen bereiken en welke doelstellingen kan je daarbij formuleren en welke partijen moeten hierbij aanhaken om dit te realiseren.

KEN JE KLANT Eerste scan van het theoretische verzorgingsgebied van het winkelcentrum. Wie woont er in de buurt en hoe is de verhouding tussen primair en secundair. Een schets van de concurrentie en inzicht in de gevestigde branches en supermarkten.

RESEARCH

RETAIL LOCATIE

SCAN

PRAKTIJK Door middel van lokaal onderzoek naar de bezoekers wordt er een beeld geschetst waar de bezoekers daadwerkelijk vandaan komen en wat voor type huishoudens dit zijn en met welk doel ze het centrum bezoeken.

RAPPORTAGE Er wordt een verklaring gegeven van de verschillen tussen theorie en praktijk en een beeld geschetst van de verwachtingen naar de komende jaren. De conclusies van het lokale onderzoek met belanghebbende wordt vertaald in een pragmatische rapportage.

CONFRONTATIE De theorie wordt naast de praktijk gelegd en de verschillen worden in een confrontatie matrix vertaald naar inzichten. Waar komen bezoekers juist wel of niet vandaan en waarom

04 03 Overzicht van de Retaillocatiescan 38 scn 2018 | 6

02

Informatie staat aan de basis van hoe relevant je als winkel­ centrum bent, en dat heeft direct te maken met het rendement.

constatering, want de kloof tussen winnaars en verliezers wordt steeds groter. Het is dus noodzakelijk om actief op zoek te gaan informatie over het winkelgebied, naar bijvoorbeeld de reden dat een consument er wel woont maar niet komt. Roose-van Leijden: ‘Wij maken ook al enige tijd zogenaamde retail-locatiescans. De resultaten van zo’n scan verrijken we in samenwerking met Watson + Holmes met relevante data. Daaruit volgt inzicht in wat er goed is in een gebied en wat nog aangepakt moet worden. Dat kan dan gaan om bijvoorbeeld een ingreep in de branchering of de marketing, maar ook op organisatorisch vlak zoals het versterken van de organisatiegraad of het verbeteren van de contacten met de gemeente. Er zijn echter nog veel meer aspecten denkbaar. Anders gezegd: informatie staat ook aan de basis van hoe relevant je als winkelcentrum bent en dat heeft direct te maken met het rendementsniveau. Het is de survival of the fittest.’

OOK KIJKEN IN DE TOEKOMST Door de inzet van big data is de stap naar toekomstscenario’s een aannemelijk vervolg; een kijkje in de toekomst.

Pragt: ‘We noemen dat predictive analyses, gegevens uit het verleden worden door machine-learning vertaald naar toekomstscenario’s. We zijn hier op de woningmarkt vrij ver mee. Zo zijn mutaties en verhuizingen heel goed te monitoren en te koppelen aan leeftijd, levensfase en andere huishouden- of woningkenmerken enzovoort.

Daarmee is de verhuisverwachting en zelfs het huurbetalingsrisico in te schatten. Vooral trends zijn heel goed weer te geven. Voor retail is bijvoorbeeld het bestedingspatroon van belang, maar ook de vergrijzing in een wijk.

Op basis hiervan kan een eigenaar scenario’s opstellen en daar mogelijke interventies aan koppelen.’

MAATWERKDASHBOARDS Hisa en andere opdrachtgevers van Watson + Holmes gebruiken maatwerkdashboards. Watson + Holmes biedt een online applicatie die 24/7 toegankelijk is en waar opdrachtgevers maatwerk dashboards in bekijken. Wat-

BIG DATA

De nieuwe generatie vastgoedprofessionals staat op is van het automatiseringsproces, maar dat het interpreteren van de data en het bedenken van optimalisatiekansen mensenwerk is. Data vormt een belangrijke ondersteuning bij processen en besluitvorming, maar de meerwaarde zit toch in de creatieve vertaling die de mensen maken.’

BIG DATA KARTREKKERS Niet elke vastgoedeigenaar is al zover, veel bedrijven verkeren nog in de transformatiefase. Voor Hisa is dat geen probleem, want de dienstverlening is hoe dan ook maatwerk. Roose-van Leijden: ‘Wij laten opdrachtgevers die minder feeling hebben met plezier zien hoe zij datastro-

maandag

Passanten per maand, jaar op jaar vergelijk

dinsdag

woensdag

donderdag

vrijdag

zaterdag

zondag

2016

800K

2017 750K

700K

15 okt.

1 okt.

1 nov. 1 okt.

1 nov. 1 okt.

1 nov.

16 okt.

17 okt.

18 okt.

650K

Datumprikker 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 januari

600K

februari maart april mei

550K

juni december

oktober

juli november

september

juli

augustus

juni

mei

april

maart

2018 januari

NIEUWE GENERATIE VASTGOEDPROFESSIONALS Met deze ontwikkelingen lijkt een nieuwe generatie vastgoedprofessionals op te staan. Roose-van Leijden: ‘We hoeven beslist niet allemaal data-analist te zijn. Je moet natuurlijk wel in staat zijn om data te duiden en interpretaties te maken op basis van data. En dat is nu uitdagender dan vijf jaar geleden. Daarbij is het misschien goed om te zeggen dat de interpretatie van data ook altijd om de juiste context vraagt. Een terugval in bezoekers in week X ten opzichte van dezelfde week in het vorige jaar kan een hele goede reden hebben. Dus wees je daar bewust van. Daarbij komt dat dataverwerking onderdeel

Passanten ontwikkeling

februari

son + Holmes visualiseert gecombineerde datasets in grafieken en figuren. Het is vooral gericht op de performance van een portefeuille, op propertymanagement­ data. Pragt: ‘Stel, een assetmanager is een dag op pad en staat voor een complex. Hij opent de app op zijn telefoon en ziet direct alle relevante informatie over de huurstroom, leegstand, huurachterstand, onderhouds­ meldingen en nog veel meer. Maar de assetmanager kan ook eenvoudig informatie over de buurt, gemiddelde huurprijzen en de laatste transacties raadplegen. We maken onze dashboards helemaal op maat in de huisstijl en naar de wensen van onze opdrachtgevers. De opdrachtgever kan gemakkelijk exporteren naar een pdfrapport en deze delen met andere belanghebbenden.’

augustus september oktober november

Passanten ontwikkeling

© Watson + Holmes | info@watsonholmes.nl | wwww.watsonholmes.

Jeroen Roose-van Leijden (l) en Leon Pragt; op de achtergrond het dashboard van Watson + Holmes

men kunnen combineren om tot vernieuwde inzichten te komen.’

Pragt ziet dat er binnen elke organisatie altijd een paar ‘kartrekkers’ zijn. ‘Als die aan de collega’s laten zien wat je er allemaal mee kunt, dan komt het proces vanzelf op gang. Vanuit Watson + Holmes helpen we daar ook bij.

Samen met de klant richten we het dashboard in op de manier zoals men wenst. En aan de hand van de Retaillocatiescan laten we zien hoe je het winkelgebied het best kunt monitoren en wat daarvoor nodig is. We houden het heel praktisch en toepasbaar voor de klant.’

Big data in het winkellandschap: het is overal, binnen en buiten de uw eigen organisatie. De vraag is hoe u het voor úw winkelvastgoed laat werken … ← VOOR MEER INFORMATIE OVER WATSON + HOLMES, LEON PRAGT, LC.PRAGT@WATSONHOLMES.NL, 06 10 61 84 45.

VOOR MEER INFORMATIE OVER BIG DATA VERTAALD NAAR OPTIMALISATIEKANSEN VOOR UW RETAIL VASTGOEDEXPLOITATIE, HISA, JEROEN ROOSE-VAN LEIJDEN, JEROEN@HISA.NL, 06 39719777.

scn 2018 | 6 39

HISTORISCH

de webshop avant la lettre: de kijkshop

BALPEN AAN DE KETTING Ondertussen is ook die andere grote winkelketen in het fenomeen cataloguswinkels gestapt: in 1975 neemt Vroom

40 scn 2018 | 6

FOTO: STICHTING ALBERT HEIJN ERFGOED

DE GRUYTER In 1973 wordt in Den Bosch het eerste filiaal van Kijkshop geopend, en dat is begin jaren zeventig groot nieuws.

Krantenberichten uit die tijd spreken van een “cataloguswinkel”, waar “van alle verkrijgbare artikelen één exemplaar is uitgestald, met een magazijn met voorraden in de originele fabrieksverpakking.” Opvallend: Kijkshop is een initiatief van kruidenier De Gruyter. En misschien nog wel opvallender, tegelijkertijd opent Albert Heijn óók catalogus-winkels, onder de naam Lita.

Twee jaar later zijn er al zeven Kijkshops, met vijftien in de planning. Sommigen hiervan waren oorspronkelijk supermarkten van De Gruyter die slecht draaiden. Albert Heijn heeft met Lita inmiddels zes winkels, “met plannen voor nog eens vier of zes”. Overigens is er wel een verschil tussen de twee: de Kijkshop had de al genoemde vitrines, maar Lita was meer een soort bazaar, en daar konden de artikelen ook via postorders worden besteld.

DOOR JEROEN VERWAAIJEN EN JOOST NICASIE

Een medewerkster van een Litawinkel toont de in te vullen bestelbon. De winkels van Lita werden in 1976 door Ahold ver­ kocht aan Vroom & Dreesmann en omgebouwd tot Kijkshop.

FOTO: HOLLANDS HOOGTE

‘K

ijken, kijken niet kopen!”. Dit is voor veel souvenirverkopers in vakantielanden de enige Nederlandse zin die ze kennen en veelvuldig gebruiken. Maar toch was er lange tijd een winkel in onze winkelstraten waar kijken én kopen hand in hand gingen. De Kijkshop was een winkelconcept dat anders was dan dat van alle andere winkels. Vitrines waarin de artikelen (uitsluitend non-food) waren uitgestald, en waar je niet werd ‘lastiggevallen’ door ‘opdringerige verkopers’. Het idee achter deze winkels was, dat de bedrijfskosten van dergelijke winkels een stuk lager waren dan in de reguliere detailhandel. En daardoor waren grote kortingen mogelijk.

Het kenmerkende interieur van de Kijkshop: vooral vitrines

HISTORISCH

Het Mausoleum van de Retail en deze bouwplaat worden u aangeboden door Strabo, Areaal Advies en SCN Magazine.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.

Ut lacus nulla, tempus in nulla ut, commodo ultricies nulla. Proin tempor, ipsum non suscipit pretium, lorem nisl imperdiet nulla, eget pulvinar nunc massa et ligula.

Nullam blandit porta ex, sed egestas urna scelerisque in.

Maecenas luctus pharetra congue. Mauris justo odio, semper non neque at, porttitor cursus nisi. Donec in nulla augue. Mauris tempus odio vitae nibh dictum ultrices.

De bouwplaat van de voormalige Kijkshop aan de Spoorstraat 56a in Den Helder kunt u downloaden via www. areaaladvies.nl/mvdr

KIJKSHOP 1973-2018

Kijkshop Spoorstraat 56a, Den Helder.

De afgelopen jaren zijn ons diverse winkel­ketens ontvallen. Formules die de winkelstraten kleurden en zorgden voor een vertrouwd gezicht voor een veelal trouwe groep klanten. Soms viel de vraag naar het product weg, soms wist de keten niet in te spelen op veranderend winkel­ gedrag en soms was er gewoon sprake van mismanagement. Jeroen Verwaaijen (Strabo) en Joost Nicasie (Areaal Advies) brengen in deze artikelen­serie nog één keer een hommage aan deze ketens en zetten ze bij in het Mausoleum van de Retail.

Het Mausoleum van de Retail is een gezamenlijk initiatief van Jeroen Verwaaijen (Strabo) en Joost Nicasie (Areaal Advies).

& Dreesmann twee winkels van Sellers & Sellers over “om in bescheiden mate verder te experimenteren met deze detailhandelsvorm” en gaat vervolgens een samenwerking aan met De Gruyter: alle winkels gaan verder onder de naam Kijkshop. Daarna koopt V&D van Ahold ook de winkels van Lita (meer dan zes zijn het nooit geworden) en tot slot worden ook de twaalf Kijkshops die nog van De Gruyter zijn aan V&D overgedragen.

Zo heeft de Kijkshop-keten halverwege de jaren zeventig 21 filialen, die van drie verschillende bloedgroepen afkomstig zijn. Er is landelijke dekking, maar directeur Carel ten Horn, de oorspronkelijke oprichter van Sellers & Sellers, wil meer: groeien naar 40 winkels is de ambitie. Eind jaren tachtig is die ambitie waarheid geworden.

De keten is op dat moment de grootste goudverkoper van Nederland, en leidend in horloges en walkmans. Er wordt geadverteerd met kreten als “groothandelsprijzen zonder pasje”. En dat slaat aan: veel consumenten komen ‘kijkshoppen’. Dat men niet even aan de spullen kan voelen is hoegenaamd geen bezwaar: op grote schaal worden – met een balpen aan een ketting – de artikelnummers ingevuld op de bekende bestelbonnen met carbondoorslag waarna de baliemedewerker het artikel laat opzoeken in het magazijn.

VITRINES Het concept van winkels met weinig personeel en veel vitrines blijft het goed doen. Er komen, onder de naam Best-Sellers, ook winkels in België en Luxemburg. En in 1996 wordt het 125e filiaal in Nederland geopend. In elk winkelgebied dat er toe doet is dan een Kijkshop te vinden. En al in 1999 komt Kijkshop met een echte webshop.

Een paar jaar later wordt die zelfs uitgeroepen tot de beste webshop in de categorie Warenhuizen. De Thuiswinkel Award 2005 wordt binnengesleept. De winkels

Research en ontwerp bouwplaat: Joost Nicasie/Areaal Advies © 2018

in België en Luxemburg, die het toch niet zo heel goed deden, zijn dan al gesloten.

Inmiddels is Kijkshop, samen met onder meer Siebel en Perry Sport, door Vendex-KBB verkocht aan investeringsmaatschappij CVC. Dit blijkt eigenlijk het begin van het einde. Kijkshop krijgt steeds meer een goedkope uitstraling – en niet in de goede zin van het woord. Doorverkoop aan een Zweedse zakenman, en vervolgens aan een Zweedse investeringsmaatschappij kan het tij niet keren.

Ook niet als Kijkshop nog één keer iets nieuws probeert: een transformatie tot een platform waar consumenten aan andere consumenten verkopen. Zelfs Cor Molenaar heeft hier geen vertrouwen in: “Er is geen enkel vergelijkbaar succesvol businessmodel dat winstgevend is” zegt hij in het Financieel Dagblad.

In 2016 wordt afscheid genomen van twaalf winkels, in maart 2017 volgen er nog eens 20. Er zijn er dan nog 67 over, waar 450 mensen werken. Begin 2018 valt het doek voor de overgebleven winkels. Het faillissement zorgt voor veel leegstaand winkelvastgoed in de straten. In april volgt een doorstart online: onder de naam Kijk bij mij is de webshop avant la lettre na 45 jaar een echte webshop geworden.

DE HERINNERING VAN JOOST: ‘In de jaren 70 en 80 bracht ik mijn jeugd door in Rijswijk. Ook in het toen nog florerende winkelcentrum In de Boogaard was een Kijkshop filiaal gevestigd. Het felbegeerde digitale kwartshorloge dat ik kreeg voor mijn Eerste Heilige Communie kwam er vandaan, net als de opblaasboot waarmee mijn broer en ik door de keurig aangelegde slootjes van onze nieuwbouwwijk roeiden.

De beleving zat toen nog in de spullen die we kochten en wat we ermee deden, en niet zozeer in de winkel. Het kan verkeren, zei Bredero al.’ ←

scn 2018 | 6 41

JURIDISCH

HUURPRIJSHERZIENING: JURISPRUDENTIE

DOOR JOHN NIJSTEN

Apotheek wel, reisbureau geen 290-bedrijfsruimte Hoewel het aantal huurprijsherzieningen in het algemeen door allerlei oorzaken is afgenomen, is daar in de jurisprudentie weinig van te merken. Na het vorige

D

e kantonrechter in de Rechtbank Amsterdam1 moest beslissen of een apotheek onder de regeling voor bedrijfsruimten ex art. 7:290 BW viel of dat het betrof overige bedrijfsruimte ex art. 7: 230a BW. De huurprijsherzieningsregeling van art. 7:303 BW geldt alleen voor bedrijfsruimten ex art.

7:290 BW. De kantonrechter stelt voorop dat voor de kwalificatie van het gehuurde beslissend is hetgeen partijen bij het sluiten van de huurovereenkomst omtrent het gebruik van het gehuurde voor ogen heeft gestaan, mede in aanmerking genomen de inrichting van het gehuurde.

Voor de huurovereenkomst was een 290-bedrijfsruimtemodel gebruikt. De exploitatie hield in de dagelijkse verkoop aan particulieren van zelfzorggeneesmiddelen en huidverzorgingsproducten, alsmede van geneesmiddelen en medische hulpmiddelen op recept. Deze activiteiten hebben volgens de kantonrechter het karakter van een kleinhandelsbedrijf. Een belangrijk deel van de apotheek richt zich namelijk op de verkoop van andere producten dan de verstrekking van geneesmiddelen op recept. Voorts gaat het bij de verstrekking van geneesmiddelen (ook) om de

1 Rechtbank Amsterdam 2-2-2018, ECLI:NL: RBAMS:2018:1640 (Mignon City B.V.Leidsestraat Apotheek B.V.) 42 scn 2018 | 6

jurisprudentieoverzicht is namelijk een groot aantal uitspraken hierover gepubliceerd. Een gedeelte hiervan wordt onderstaand beknopt behandeld. verkoop van (elders) fabrieksmatig bereide zing naar dit arrest was ook de Rechtbank geneesmiddelen.

Rotterdam van oordeel dat een reisbureau De omstandigheid dat een apotheker een geen bedrijfsruimte ex artikel 7: 290 BW is.3 vrije beroepsbeoefenaar is, had volgens “Nu verder niet gesteld is op grond waarde kantonrechter slechts beperkte betekevan artikel 7:290 BW wel van toepassing zou nis. Weliswaar had de verhuurder verwezijn op het gehuurde, is de conclusie dat zen naar andere vrije beroepsbeoefenaren, artikel 7:230a BW van toepassing is.” maar een advocaat en een huisarts verkoDe kantonrechter had ook overigens pen volgens de kantonrechter doorgaans weinig clementie met de huurder. “Havengeen producten aan een balie die algemeen steder heeft aannemelijk gemaakt dat het toegankelijk is voor het publiek. Die verwijwinkelend publiek voornamelijk naar het zing kon de verhuurder dus niet baten. [winkelgebied] komt voor winkels in de Ten slotte was door de huurder volbranches Food, Fashion en Design en niet doende aannemelijk gemaakt dat sprake is geneigd is even snel binnen te lopen bij een van plaatsgebondenheid van de apotheek reisbureau om een reis te boeken, zodat in het gehuurde. Weliswaar vond de kan– gelet op de beleidsvisie – voor een reistonrechter dat niet doorslaggevend, maar bureau niet langer plaats is in het [winkeldeze omstandigheid bood wel steun aan gebied] en Havensteder belang heeft bij de zijn oordeel dat het gehuurde is onderworontruiming van het gehuurde.” De datum pen aan het regime van artikel 7:290 e.v. BW. van de ontruiming werd vastgesteld op 14 dagen na deze beschikking.

REISBUREAU De Hoge Raad heeft geoordeeld dat een reis3 Rechtbank Rotterdam 12-10-2018, beschikbureau niet kwalificeert als bedrijfsruimte king ex artikel 7:230a BW van de kantonin de zin van artikel 7:290 BW. 2 Met verwijrechter, zitting houdende te Rotterdam, ECLI:NL: RBROT:2018:8588 (X-Stichting Havensteder) 2 Hoge Raad 19 maart 1993 (NJ 1993, 508)

JURIDISCH

VERZOEK BENOEMING DESKUNDIGE Indien partijen geen overeenstemming kunnen bereiken over de nieuwe huurprijs en over de deskundige kunnen partijen benoeming van een deskundige verzoeken.

De Hoge Raad oordeelde inzake HalfordsDela Vastgoed: “dat aan de inhoud van het overleg dat tussen partijen dient plaats te vinden, geen hoge eisen zijn te stellen.

Voldoende en ook noodzakelijk is dat serieus en – gelet op het belang van degene in wiens voordeel de mogelijke huurprijswijziging is – zonder onnodige vertraging op een uitnodiging tot overleg of op voorstellen van de andere partij wordt ingegaan, zowel wat betreft de huurprijswijziging als wat betreft de eventuele benoeming van een deskundige. Worden partijen het daarover niet binnen redelijke tijd eens, of blijft een serieuze reactie (onnodig lang) uit, dan kan geconcludeerd worden dat partijen geen overeenstemming hebben bereikt als bedoeld in art. 7:304 lid 2”. 4 TE VROEG De Rechtbank Rotterdam oordeelde een verzoek tot het benoemen van een deskundige prematuur omdat nog niet was gebleken van het niet kunnen bereiken

Te vroeg verzoek benoeming deskundige: ja en nee van overeenstemming tussen partijen. Het betrof een door Klépierre gewenste huurprijsverhoging van de bedrijfsruimte aan de Poolsterstraat 97 te Rotterdam in het winkelcentrum Alexandrium.

De kantonrechter stelde voorop dat op grond van artikel 7:304 lid 2 BW het onderhavige verzoek kan worden ingediend, wanneer geen overeenstemming wordt bereikt over de benoeming van een deskundige.

Daarbij werd verwezen naar de uitspraak van de Hoge Raad inzake Halfords-Dela

4 HR 4 oktober 2013, ECLI:NL:HR:2013:856 NJ 2014, 60

Restaurant d’Apotheek in Oosterhout

Vastgoed. De kantonrechter diende volgens hem dus, rekening houdend met alle feiten en omstandigheden, te beoordelen of in deze zaak serieus en zonder onnodige vertraging overleg had plaatsgevonden voordat Klépierre was overgegaan tot het indienen van het verzoek.

De kantonrechter stelde vast dat partijen in elk geval op 21 december 2017 nog met elkaar in overleg waren en ook kon worden vastgesteld dat op dat moment sprake was van een serieus overleg, gericht op een oplossing, dan wel het gezamenlijk benoemen van een deskundige. In feite werd volgens hem een lopend, serieus, overleg abrupt afgebroken. Omdat het overleg nog volop gaande was, kon niet worden geoordeeld dat tussen partijen geen overeenstemming kon worden bereikt over de aanpassing van de huurprijs, dan wel de benoeming van een deskundige.

Daarmee werd niet voldaan aan de wettelijke eis dat geen overeenstemming is bereikt. Het verzoek was prematuur ingediend en de kantonrechter oordeelde dat Klépierre niet kon worden ontvangen in haar verzoek.5 NIET TE VROEG Minder streng was de Rechtbank Overijssel.

Aan de eis dat overleg over een te benoemen deskundige heeft plaatsgevonden

5 Rechtbank Rotterdam 26-4-2018, ECLI:NL: RBROT:2018:7345 (Klépierre-HEMA)

alvorens een verzoek tot benoeming kan worden ingediend, hoefde volgens de kantonrechter in casu niet te worden voldaan, omdat uit de opstelling en de correspondentie met de verhuurder volgde, dat overleg daarover zinloos zou zijn. De verhuurder wilde namelijk onverkort vasthouden aan de geldende huurprijs en wees elk overleg daarover af. De kantonrechter overwoog in dit verband het volgende.

“Het is denkbaar dat uit andere omstandigheden dan het overleg over een te benoemen deskundige blijkt, dat geen overeenstemming bereikt kan worden over die benoeming. Daarvan kan sprake zijn indien een partij elk gesprek over een aanpassing van de huurprijs uit de weg gaat of afkapt.

Daaruit kan de andere partij in redelijkheid afleiden dat een voorstel om een deskundige te benoemen zinloos is, omdat ook daarover geen overeenstemming bereikt zal worden. Onder die omstandigheid is de eis van voorafgaand overleg over een te benoemen deskundige formalistisch en niet reëel.

In het afwijzen van het eerste ligt in dat geval het tweede besloten.” 6 De overige vijf uitspraken komen in de volgende aflevering aan de orde. ←

6 Rechtbank Overijssel, kantonrechter Zwolle, 5-11-2018, ECLI:NL: RBOVE:2018:4238 (In de Gaper Zwolle B.V.- Aberdeen Balanced Holland 5 S.À.R.L.). scn 2018 | 6 43

DE BINNENSTAD

Eduard Plate (consultant en manager bij Extenzio expertise centrum economie en ruimte en CLOK) is o.a. centrummanager en adviseur Ontdekkingsstraten met Lab/ IWP. Focus op de customerjourney, ondernemerschap en hoe klanten kiezen. Studie geografie en marketing, Wehkamp, Sanoma, introduceerde Mosaic postcode segmentatie en was directeur AKO boekenwinkels, incl Schiphol, NS Stations en AKO. nl Reacties: eduard@eduardplate.nl. www.eduardplate.nl

Horeca kan doelgroepen binden

Wie missen we in het centrum?

En wat doen we eraan?

H

oe krijgen we meer bezoekers in ons centrum?

En wie missen we? Welke huishoudens bezoeken ons minder vaak?

Hoe komen we er achter wie er niet komen en hoe kunnen we dat veranderen? Een effectieve aanpak is postcode segmentatie. Want gemiddeld Nederland bestaat nergens. We nemen Soest als voorbeeld. Big data in de praktijk.

PROFIEL VAN JE STAD Soest telt zo’n 45.000 inwoners en ligt tussen Utrecht, Amersfoort en Hilversum. Drie plaatsen met sterke centra. Hoe kan Soest haar positie versterken? Om te beginnen is het goed om te weten wat het profiel van je stad is. Veel onderzoek gaat uit van gemiddeld Nederland. Maar gemiddeld Nederland bestaat nergens. Ook 44 scn 2018 | 6

niet in Soest. Hoe ziet de bevolking eruit? Via postcodesegmentatie kan goed een beeld worden geschetst van het bevolkingsprofiel. Elke postcode heeft eigen kenmerken, zoals leeftijd, type huis, grootte huishouden, opleiding en mobiliteit. Ofwel het leefstijlprofiel.

Kijken we naar de dominante leefstijlen in Soest dan zien we grote afwijkingen van gemiddeld Nederland. Carrièremakende gezinnen met kinderen maken 21,7% van de bevolking uit, terwijl het gemiddelde

van Nederland 10,9% is. Opvallend is ook de grote groep welgestelde emptynesthuishoudens. Deze welvarende groep heeft een aandeel van 19,4%, tegenover 8,6% in Nederland.

Een derde dominante groep zijn de ondernemende ouderen met 13,5% tegenover 8,8% in Nederland.

Soest heeft een opvallend eigen profiel. Er zijn twee centra in Soest, Winkelpromenade Soestdijk met zo’n 80 winkels en het kleinere Soest Zuid met ongeveer 50 winkels. Wat is de positie van beide centra?

Bevolkingsprofiel Soest % Soest

% Nederland

index

21,7

10,9

200

Welgesteld empty nest

19,4

8,6

226

Ondernemende ouderen

13,5

8,8

153

Carrièremakend met kinderen

Bron: Extenzio/Cendris

DE BINNENSTAD

Gerichte acquisitie werkt goed

PROFIEL VAN JE BEZOEKERS Welke bezoekers mist Winkelpromenade Soestdijk bijvoorbeeld? We maken een gefingeerd voorbeeld.

Door de postcodes van passanten te noteren kan zowel het werkelijke verzorgingsgebied als het bezoekersprofiel worden vastgesteld. Stel, het verzorgingsgebied is precies de gemeente. Dan kunnen we het profiel van de passanten vergelijken met het profiel van de gemeente.

We kijken voor het gemak naar de drie dominante leefstijlen. Bijvoorbeeld, het bezoekersprofiel zou voor 18,5% bestaan uit ondernemende ouderen, voor 22,5% uit welgesteld empty nest en voor 17,5% uit carrièremakende gezinnen met kinderen.

Een aantrekkelijk profiel, met hoge koopkracht en veel opiniemakers.

Alleen, de jonge carrièremakende

Aansluiten op lokale behoeften succesfactor

Big data kunnen centra aan meer bezoekers helpen gezinnen met kinderen blijven achter. Ze maken 21,7% van Soest uit en 17,5% van de bezoekers. Wat missen ze? Dit zijn consumenten met weinig tijd en veel verplichtingen. Ook op zaterdag zijn ze druk. Kinderen moeten naar de sportclub, boodschappen moeten snel worden gedaan, men zoekt fashionwinkels met modieus maar betaalbaar aanbod. Originele ideeën in food spreken ook aan.

Bezoekersprofiel centrum % Soest

% bezoekers

index

Carrièremakend met kinderen

21,7

17,5

81

Welgesteld empty nest

19,4

22,5

115

Ondernemende ouderen

13,5

17,0

125

Bron: Extenzio/Cendris, gefingeerd voorbeeld

HOE TREK JE MEER BEZOEKERS? Hoe beter je programma is afgestemd op het profiel van je klanten, hoe meer bezoekers . Indien je meer Carrièremakers met kinderen wilt aantrekken kun je met een gericht programma inspelen op hun behoeften en hun koopgedrag. De groep heeft een sterke online oriëntatie.

Zoekt gemak met bereikbaarheid en parkeren. Zoekt aansprekende winkels en horeca. Echte vrije tijd is schaars. Gemak en aanbod bepalen of men voor online of winkels kiest.

Hier is een kans voor multichannel. Het vraagt ook een uitgekiend evenementenaanbod.

Heel belangrijk is het inschakelen van de ondernemers en gerichte acquisitie. Door het profiel van je plaats en je bezoekers te delen met de ondernemers kunnen ze keuzes maken. Welke doelgroepen wil je aanspreken? Hoe vertaal je dat naar je assortiment? Dat biedt kansen voor bestaande en nieuwe ondernemers. Die inzet van ondernemers versterkt bovendien het centrum.

CONCLUSIE Big data kunnen centra aan meer bezoekers helpen. Door een profiel te maken van je stad breng je de lokale consumentenbehoeften in beeld.

Vervolgens kun je vaststellen welke groepen consumenten je mist. Met een gericht programma kun je je positie bij de gewenste doelgroepen versterken. Door het meenemen van bestaande ondernemers, het aantrekken van nieuwe ondernemers, gemeentelijk beleid en aansprekende evenementen. Het is belangrijk ondernemers te betrekken, zodat zij keuzes kunnen maken met hun winkel, assortiment en media inzet. ← scn 2018 | 6 45

CONGRESSEN

Supermarkt T

ijdens het Supermarkt en Ruimtecongres sprak Cor-Jan Schreuder nog als algemeen directeur van Hoogvliet Beheer. Hij gaat er volgend jaar mee stoppen. Schreuder vertelde over wat de Hoogvliets Supers nu zo bijzonder maakt. De formule (die begin dit jaar een halve eeuw bestond) is vooral sterk in de regio Midden-Nederland. Landelijk heeft de keten slechts 2,1% marktaandeel, maar regionaal een mooie 12,5%. Volgens Schreuder is er geen reden om landelijk te gaan: ‘De groei zit vooral in MiddenNederland (waar we al zitten) en de krimp zit elders.’

Hoogvliet Supers is vooral trots op de status ‘warme bakker’ en ook sterk in AGF. Maar ook is men sterk georiënteerd op de nieuwste technologische ontwikkelingen, zoals elektronische prijslabels en beeldschermen boven de artikelgroepen. In afrekenmethodes loopt men ook voorop: via de kassa, de handscan of de tunnelscan.

Het bedrijf voert bijna het gehele assortiment ook online, maar werkt niet met pick-uppoints.

Schreuder: ‘Ik denk dat dit een hele goede beslissing was. Met ophalen in de winkel heb je toch weer die klant fysiek in de winkel en bovendien kan de goederenstroom 46 scn 2018 | 6

Het Supermarkt en Ruimte-congres werd op 8 november in Hotel Oostzaan aan de noordzijde van Amsterdam gehouden.

Het programma was opgebouwd rondom een aantal sprekers en aan het einde van de middag de uitreiking van de prijs voor de mooiste supermarkt van 2018. Dagvoorzitter was Jeroen Verwaaijen van Strabo.

van online samen met die van de winkel vallen.’ Hoogvliet Supers experimenteert ook met thuisbezorging via de elektrische tuktuk en de elektrische bestelauto. In de bevoorrading van de winkels volgt men een eigen koers. Er wordt gewerkt met relatief kleine vrachtauto’s die een volle container afzetten bij het filiaal en de lege of met retouren gevulde container weer mee terug neemt. ‘Dat geeft veel minder en vooral korter overlast voor omwonenden en bovendien kunnen we zo’n container in de meeste gevallen inpandig opstellen.’

LEUKE DINGEN En dan zijn er nog de ‘leuke dingen’. Zoals het Hoogvliet poppentheater (vaak op

meerdere plekken in de winkel) en googelt u ook eens op het Hoogvliet Bananenlied …

De laatste ontwikkelingen hebben betrekking op een nieuw en gigantisch distributiecentrum bij Bleiswijk dat in 2021 open moet gaan. Een nieuwe bakkerij is al gerealiseerd in Lansingerland.

De vastgoedtak Hoogvliet Beheer houdt zich bezig met de vastgoedportefeuille en de acquisitie van nieuwe locaties. Schreuder: ‘We zijn ook veel bezig met de transformatie van oud naar nieuw, zoals in Gouda, Hazerswouden en Rijndijk.’

Hoogvliet Supers is een trouw inzender op de Supermarktjaarprijs en Schreuder kondigde aan dat volgend jaar de laatste aanwinst (Veenendaal) ingezonden zal

CONGRESSEN

en Ruimte worden. Gekscherend tegen de concurrentie in de zaal: ‘Maar voel je vrij om ook jullie supermarkten in te zenden hoor.’

De mooiste Tijdens het congres van Supermarkt en Ruimte werd de prijs voor mooiste supermarkt van Nederland uitgereikt aan franchisenemer Hans Geveling voor zijn AH-vestiging in Huissen.

Zie ook pagina 48.

NIET PRATEN MAAR DOEN Dan duurzaamheid. Hoogvliet Supers heeft als motto ‘niet praten maar doen’ en ontwikkelde zelf een warmte terugwinningssysteem onder de naam Less. Voor het filiaal Scheveningen gaat men zelfs nog een stap verder met een wko op 240 meter diep.

Daken worden – waar het kan – van groen voorzien en in Woudenberg is zelfs de gevel van het winkelpand van groen voorzien.

Zonnepanelen horen er vanzelfsprekend ook bij.

Schreuder keek ook even naar de toekomst van de supermarkt. In welke vorm zullen die blijven bestaan? Wat wordt het koopgedrag van de millennials en welke ontwikkelingen in vervoer en transport zullen nog doorbreken? Schreuder: ‘De ontwikkelingen komen in een stroomversnelling.

En dat maakt dat de wereld niet meer voorspelbaar is.’

EN VERDER DEZE MIDDAG Thom Groot en Jaap Wieland van Stijl Advocaten brachten een presentatie over de Dienstenrichtlijn. Die heeft alles te maken met de mogelijkheid of onmogelijkheid een scn 2018 | 6 47

CONGRESSEN

bedrijf op een bepaalde locatie te vestigen.

Nu zult u zeggen: daar is het bestemmingsplan toch voor? Zeker, maar als u conform het bestemmingsplan uw winkel daar niet vestigen mag en u het daar niet mee eens bent, dan kan de Dienstenrichtlijn soms het breekijzer zijn om verder te komen. Bijvoorbeeld in een centrumgebied, in wijkcentra of in een GDV/PDV-gebied.

De vraag is, of het terecht is dat een gemeente via het bestemmingsplan beperkingen oplegt. De Europese Dienstenrichtlijn zegt dat in principe belemmeringen verboden zijn, tenzij een gemeente daar een goede reden voor heeft. Het Europese Hof heeft al bepaald dat voorschriften in bestemmingsplannen wel onder de reikwijdte van de Dienstenrichtlijn vallen. En ook dat een branchebeperking noodzakelijk en evenredig moet zijn. Bijvoorbeeld om de leefbaarheid in een stadscentrum te behouden of leegstand te voorkomen. Dat zijn dwingende redenen van algemeen belang.

Echter, gemeenten moeten dat wel aan kunnen tonen. Algemene ervaringsregels zijn hiervoor niet geldig en er zal per geval specifiek onderzoek uitgevoerd moeten worden. Stijl Advocaten licht een en andertoe aan de hand van casussen: een schoenenwinkel in Appingedam, een fietsenwinkelcasus en de Intratuin/supermarktcasus in Twello.

TUINCENTRUM OF SUPERMARKT In het laatste voorbeeld wilde een niet bij name genoemde supermarktketen op de locatie van een voormalig tuincentrum een supermarkt bouwen. De gemeente vindt dit geen goed idee en verwijst naar het bestemmingsplan en ook de regionale structuurvisie. Ook noemt de gemeente het gevaar voor de leefbaarheid van het dorpscentrum. Kort en goed: de gemeente krijgt hierin gelijk zowel qua ‘dwingende reden van algemeen belang’ als qua ‘evenredigheid. Maar een hoger beroep moet nog volgen.

PARKEREN Dick de Pater van Apcoa Parking en Jimmy Smulders van IP Parking hebben elk hun eigen visie op parkeren. Parkeren heeft alles te maken met de reden waarom een consument voor een bepaald winkel­gebied kiest.

48 scn 2018 | 6

DE MOOISTE SUPERMARKT 2018 De prijs voor mooiste supermarkt van Nederland is dit jaar gewonnen door de nieuwe Albert Heijn aan de Langestraat in Huissen.

Het betreft hier een ontwikkeling van Albert Heijn-franchisenemer Hans Geveling.

Architect is Daan Josee van Kristinsson Architecten. Zeven supermarktlocaties streden om de trofee. Uit 21 inzendingen namens negen supermarktformules, had de vakjury eerder zeven locaties genomineerd die in of na 2017 zijn opgeleverd. Dat waren (in willekeurige volgorde): • Albert Heijn, Langestraat, Huissen • Jumbo, Brusselplein, Utrecht-Leidsche Rijn • Deen, Warande, Lelystad • Plus, Adam van Vianenstraat, Schoonhoven • Hoogvliet, Badhuisstraat, Scheveningen • Hoogvliet, Parallelweg, Woudenberg • Lidl, Slaak, Rotterdam Scan de code voor de video van The North Face

No parking = no business, dat is duidelijk.

Maar de schaarse parkeerruimte vraagt om regulering en een goed management. En om klantvriendelijkheid, bijvoorbeeld door de klant vooraf te kunnen laten reserveren.

De klant wil dit én achteraf betalen. De parkeerlocatie van supermarkt of winkelcentrum moet daarom online aanwezig zijn. Zo niet, dan rijdt de consument je voorbij. In de eigen auto of een een deelauto, want dat is een ontwikkeling die er ook aankomt.

Binnenstadbewoners willen geen auto meer, wel vrijheid en mobiliteit. Dus komen Mercedes en BMW in een gemeenschappelijk project met cloud mobility. Waarvoor dan weer een goede online aanpak noodzakelijk is.

Een voorloper in Nederland is het nieuwe winkelgebied Leidsche Rijn Centrum. Het parkeren aldaar is al in verregaande mate verklantvriendelijkt. Gratis parkeren is gekoppeld aan winkelbestedingen en de aankoopcheck vindt heel simpel plaats via de kassabon van de Jumbo. Het kan dus wel, en nog eenvoudig ook.

TRENDS Vincent Bacas van CNSTRCT en Eef Luchies van MVRO lieten vele mooie voorbeelden van trends uit het buitenland zien.

Zoals het food service-concept van Golhams

Greens in New York, waar je voedsel uit ‘urban greenhouses’ kan kopen. Duurzaamheid is ook voor de consument een trend: die wil vooral in toenemende mate hier bewijs van hebben.

Vernieuwing in de retail komt vaak uit China. Daar kun je gestalkt worden door een echt winkelwagentje dat ook nog voorspelt waarin je geïnteresseerd bent.

Of 7Fresh, een supermarktketen zonder kassa’s.

In Amerika weet men ook wel raad met vernieuwende technologie. Taco Bell heeft een chatdienst voor het bestellen gemaakt en verfijnde algoritmes zorgen ervoor dat de beller niet meer in de gaten heeft dat hij met een computer spreekt. Computerdata worden steeds belangrijker. Zowel het verzamelen daarvan als het analyseren tgen behoeve van het vaststellen én voorspellen.

En Walmart heeft een nieuw binnenstadsconcept bedacht waarbij leegstaande parkeerplaatsen tijdelijk ingevuld worden met verkoopruimte.

En dan ‘beleving’. Er zijn er onder ons die het een ‘jeukwoord’ vinden (dag Hans), maar volgens velen heeft betekenisvolle retail (dag Paul) toch echt de toekomst. De video van The North Face voor de ZuidKoreaanse markt sprak boekdelen. Scan bijgaande QR-code. ←

HUURZAKEN

de fouw Twee verhuurders, één gebrek

B

egin dit jaar heeft het Hof Amsterdam (9 januari 2018, ECLI:NL:GHAMS:2017:1188) uitspraak gedaan in een zaak omtrent de verplichting van een verhuurder om gebreken aan het gehuurde te herstellen. Bij deze kwestie was evenwel iets bijzonders aan de hand. De huurder huurde twee appartementsrechten als één bedrijfsruimte van één verhuurder en exploiteerde daarin een garagebedrijf. Op enig moment is het eigendom van één van deze twee appartementsrechten overgedragen aan een derde.

De huurder huurde sindsdien één bedrijfsruimte van twee verschillende verhuurders. Aan het gehuurde is vervolgens een gebrek ontstaan aan de (beton)vloer in de kelder. De twee verhuurders werden het niet eens over de wijze waarop dit gebrek zou moeten worden hersteld.

De verhuurder is op grond van art. 7:206 BW in beginsel verplicht om, op verlangen van de huurder, gebreken te verhelpen. Deze verplichting bestaat voor de verhuurder niet indien het verhelpen van het gebrek onmogelijk is, of van de verhuurder uitgaven vereist die niet van hem gevergd kunnen worden. Ook voor een gebrek waarvoor de huurder zelf jegens de verhuurder aansprakelijk is, bestaat voor de verhuurder geen herstelverplichting. Voorts dient de huurder op grond van artikel 7:217 BW kleine herstellingen zelf uit te voeren. Indien de verhuurder niet (tijdig of volledig) overgaat tot herstel van het gebrek, geeft de wet aan de huurder verschillende mogelijkheden. Zo kan de huurder het gebrek zelf herstellen en onder omstandigheden de kosten daarvan verrekenen met de huurprijs (artikel 7:206 lid 3 BW). Ook kan de mogelijkheid voor de huurder bestaan om de huurprijs te verminderen (artikel 7:207 BW). Voorts is de verhuurder onder omstandigheden verplicht de schade die de huurder heeft geleden als gevolg van het gebrek te vergoeden (artikel 7:210 BW). Tot slot kan de aanwezigheid van een gebrek grond zijn voor ontbinding van de huurovereenkomst (artikel 7:210 BW).

In voornoemde uitspraak waren beide verhuurders bereid het gebrek te verhelpen. Zij wensten daarbij echter beiden een andere methode te hanteren.

Bovendien stelt de ene verhuurder zich op het standpunt dat de schade aan de vloer is ontstaan door een lekkage in het gedeelte dat in eigendom is van de

andere verhuurder. Het hof overweegt dat een gebrek in beginsel moet worden verholpen door de verhuurder in wiens appartementsrecht het gebrek zich voordoet. Nu het gebrek zich voordoet in het gehele gehuurde, is het verhelpen van dit gebrek een verplichting van de twee verhuurders gezamenlijk.

Aan dit oordeel van het hof ligt ten grondslag de ‘koop breekt geen huur’-regel van artikel 7:226 BW. Deze regel houdt kort gezegd in dat een overdracht van de gehuurde zaak niet aan de huurder kan worden tegengeworpen. Een huurder mag dus niet de dupe worden van de eigendomsoverdracht.

T

ot voor kort bestond onduidelijk over de vraag of het adagium ‘koop breekt geen huur’ ook van toepassing is in geval niet de gehele gehuurde zaak, maar slechts een gedeelte daarvan wordt overgedragen. Op 6 oktober 2017 heeft de Hoge Raad (ECLI:NL:HR:2017:2560) geoordeeld dat deze regel ook geldt bij een gedeeltelijke overdracht van het gehuurde. De vraag wat dit betekent voor de aanspraken van een huurder, bijvoorbeeld in geval van gebreken, is door het hof in deze zaak beantwoord.

Volgens het hof mag de huurder niet de dupe worden van problemen die ontstaan, nadat (een deel van) het gehuurde is overgedragen en de huurder daardoor te maken heeft met twee verschillende verhuurders, voor één bedrijfsruimte. Indien het een gebrek betreft van het gehele gehuurde hebben de verhuurders een gezamenlijke verplichting tot herstel van dit gebrek.

De huurder kan daarom elk van de verhuurders aanspreken tot herstel. Op welke wijze zij tot herstel overgaan zullen de verhuurders onderling moeten uitmaken, de huurder staat daar buiten. Voorts heeft het hof geoordeeld dat voor de periode dat het gebrek is ontstaan totdat het is verholpen de huurder nog slechts de helft van de overeengekomen huurprijs dient te betalen. Tevens acht het hof de verhuurders aansprakelijk voor de schade die door de huurder is geleden als gevolg van het gebrek. Kortom, de verhuurders die gezamenlijk één bedrijfsruimte verhuren en het niet eens zijn over de wijze waarop een gebrek aan die bedrijfsruimte moet worden hersteld, zullen daar toch samen uit moeten komen. De huurder mag daar niet de dupe van worden. ←

ANNELOES DE FOUW, BRICKS ADVOCATEN, AMSTERDAM

scn 2018 | 6 49

DE BINNENSTAD

beurs & congres

Bezoek Christmasworld van 25 tot en met 29 januari

DONDERDAG 31 JANUARI Basiscursus Vastgoedrekenen DONDERDAG 31 JANUARI Basiscursus Taxeren van vastgoed DONDERDAG 31 JANUARI Brussels Real Estate 2019 DONDERDAG 7 FEBRUARI Circulair Vastgoedontwikkelen 2019 DINSDAG 12 FEBRUARI Logistiek Vastgoed Nederland 2019 WOENSDAG 13 FEBRUARI Integraal vastgoedrekenen WOENSDAG 13 FEBRUARI Vastgoed- & gebiedstransformatie

Wist u dat u eigenlijk uiterlijk voorjaar 2019 uw keuze voor nieuwe kerstdecoratie en illuminatie

WOENSDAG 13 FEBRUARI Rekenen aan gasloos vastgoed

gemaakt moet hebben? Dat wil zeggen, als u iets

DONDERDAG 28 FEBRUARI Winkellocatiemarkt België 2019

en productietijd voor nodig.

WOENSDAG 20 MAART Masterclass Vastgoedrekenen WOENSDAG 20 MAART Rekenen aan circulair vastgoed

22 JANUARI 2019 NRW Jaarvergadering, Utrecht www.nrw.nl 14 FEBRUARI 2019 NRW Research Summit www.nrw.nl 4 APRIL 2019 NRW Marketingcongres www.nrw.nl 29 JANUARI 2019 Retailtainment: where retail and leisure meet The Wall, Utrecht www. broodenspelen.nl

50 scn 2018 | 6

bijzonders wilt. Daar is nu eenmaal ook ontwerp-

O

m maar niet te spreken over het zoeken naar wat u precies wilt hebben en welke leverancier het beste bij u past. De vakbeurs Christmasworld die van 25 tot en met 29 januari door de Messe Frankfurt georganiseerd wordt is hiervoor bij uitstek geschikt.

Op de beurs vindt u zowel kleinschalige decoraties, als ook het grotere – meer voor winkelcentra en winkelstraten – geschikte werk. Bovendien vindt u op de beurs ook verschillende Nederlandse bedrijven of de Nederlandse agenten van buitenlandse producenten. Zo kunt u met een gerust hart de stand van bijvoorbeeld MK Illumination binnen lopen en vragen naar bijvoorbeeld Bram Hulsbosch, Jo van Gemert of Ton Wesseling.

BEREIKBAARHEID Vanuit Nederland heeft u voor uw reis naar Frankfurt drie mogelijkheden. Per vliegtuig naar de luchthaven van Frankfurt en dan per shuttlebus of metro naar de beurs. Of per ICE sneltrein (opstappen in Amsterdam, Utrecht of Arnhem), online reserveren via nsinternational.nl .

De ICE rijdt via Keulen. Het traject Keulen-Frankfurt wordt met tot 300 km/u gereden! U kunt uitstappen op de luchthaven of doorrijden naar Frankfurt CS en daar de metro naar de beurs nemen (1 halte). Ten slotte kunt u met uw eigen auto reizen: reken op 4 tot 5 uur reistijd vanuit Midden-Nederland. De beurs is prima bereikbaar en heeft uitstekende parkeervoorzieningen Kaarten voor de beurs dient u vooraf online te kopen. Zie www. christmasworld.messefrankfurt.com. ←

IN THE PIPELINE

ALKMAAR

AMSTERDAM

BEVERWIJK

BRUNSSUM

Noorder Arcade en Ringers

Osdorpplein

Wijkerbaan

Centrumplan Brunssum

O 2018 M 30.000 m2 P AM I Thijs Huis in ’t Veld, T 030 281 7300 ▼

O 2017 (eerste fase) –2019 M 17.000 m2 (5500 m2 eerste fase) P MRP Development I T 085 0170019

O in ontwikkeling M 8000 m2 en overig P Webscom I T 030 600 42 00 ▼

APELDOORN

O 2018 M 6500 m2 P 3W New Development, Bouwontwikkeling Jongen I T 043 7630300 ▼

Anklaar O 2019 M 14.500 m2 P MAB Development Nederland I T 033 4534111 ▼ ALPHEN A/D RIJN

Thorbeckeplein/Lage Zijde BILTHOVEN

O 2018 M 1100 m2 P VORM I J. Weeber, T 078 642 13 00 ▼

Vinkenplein

De Voorwaarts

O in ontwikkeling M 1400 m2 P Synchroon I Nicolet van Schoonhoven T 088 010 5700 ▼

O 2020 M 40.000 m2 P AM I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼

Hovenpassage O 2018 M 9000 m2 P Van der Vorm Vastgoed I D. Hoek, T 010 2092723 ▼

Westwijkplein

▼

Hof van Dedem O 2018 M 3200 m2 P Leyten I T 010 436 4033 DELFT

AMSTELVEEN

O 2018 M 8600 m2 P Colliers Int. Real Estate/ Did Vastgoedontwikkeling I Ger Dings, T 073 649 1564

DEDEMSVAART

BOSKOOP ASSEN

De Citadel O 2018 M 12.500 m2 P Bemog Projectontwikkeling I Koos Pols, T 06 13505457 ▼

Centrum Zuid O 2018 M 2250 m2 P Leyten I T 010 436 4033 ▼

DRACHTEN

Raadhuisplein O in ontwikkeling M 20.000 m2 P Webscom I T 030 600 42 00 ▼

Uw project in deze rubriek?

Stuur een e-mail aan media-advies@scnews.nl of bel SCN: 035 523 98 32

BERLICUM

Schoolstraat O in ontwikkeling M 1000 m2 P Vorm Ontwikkeling I A. v. Houwelingen, T 078 6421555

LEGENDA O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

scn 2018 | 6 51

IN THE PIPELINE

DREUMEL

Dorpshart Dreumel O 2018 M 1200 m2 P Leyten I T 010 436 4033 ▼

GORINCHEM

Hoog Dalem O 2018 M 6.650 m2 P AM Real Estate Development i.s.m. Heijmans Vastgoed I Joris Aanhane, T 030 281 7300 ▼

HARDERWIJK

Waterfront O 2018 M 20.000 m2 P Synchroon I Coen v Oudheusden, T 088 0105714 ▼

MIJDRECHT

De Lindeboom O 2017 M 5.500 m2 P AM Real Estate Development I Thijs Huis in ’t Veld, T 030 281 7300 ▼

EINDHOVEN

Meerrijk Meerhoven O 2012–2018 gefaseerd M 10.000 m2 P MRP Development I T 085 0170019 ▼

’S-GRAVENHAGE

HENGELO

LEENS

Duinzigt

Lange Wemen

De Marren

O in ontwikkeling (start 2019) M 6.600 m2 P WP Retail Invest I Roderik Lüschen, T 06 294 19285 ▼

O 2022 M 10.000 m2 P AM Real Estate Development I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼

O 2018 M 4300 m2 P Leyten I 010 4364033 LEIDEN

Aalmarkt, Waagblok O 2018 M 25.000 m2 P Provast I T 070 308 10 30 ENSCHEDE

Hofpassage O ntb M 5000 m2 P 3W New Development I 043 7630300 ▼

Aalmarkt, Catharinasteeg

’S-GRAVENZANDE

Hart van ’s-Gravenzande O 2018 M 9000 m2 P BPD Creating living environments I Anja Bakker, T 06 4721 2101 ▼

’S-HERTOGENBOSCH

O 2018 M 6000 m2 P MRP Development I T 085 0170019 ▼

Gasthuiskwartier O in ontwikkeling M 28.000 m2 P AM Real Estate Development, Heijmans Vastgoed I T 030 281 7300 ▼

Stationsgebied

Het Stroink O eind 2019 M 5.885 m2 P WP Retail Invest I Roderik Lüschen, T 06 294 19285 ▼

HAARLEM

O 2018 M 1097 m2 horeca P Synchroon I Coen v Oudheusden, T 088 0105714 ▼

Schalkstad O 2018 M 6.500 m2 P AM Real Estate Development I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼ ’S-HERTOGENBOSCH

Boschveld O 2018 M 1200 m2 P 3W New Development I T 043 763 0300 52 scn 2018 | 6

IN THE PIPELINE

MAASTRICHT

RIDDERKERK

ROTTERDAM

UITHOORN

Brusselse Poort

Kuyperhof

Centrée

Zijdelwaard

O 2018 M 19.000 m2 renovatie, 7500 m2 nieuwbouw P 3W New Development I T 043 763 0300 ▼

O 2018 M 600 m2 P Leyten I T 010 436 40 33 ▼

O 2018 M 3500 m2 P Leyten I 010 436 4033 ▼

O 2018 M 13.000 m2 P Colliers Int. Real Estate I Frans Merks, T 073 649 1577 ▼

ROOSENDAAL

Tolbergcentrum

5

MEPPEL

Keijserstroom

O start 2019 M 6.070 m2 IMPRESSIE P WP Retail Invest I Roderik Lüschen, T 06 29419285 ▼ plein

O 2018 M 10.000 m2 P Kroonenberg Groep, E.CP I Olaf Nieuwenhuis, T 020 5788 788 ▼

SCHEVENINGEN

UTRECHT

Norfolk (De Zuid)

Leidsche Rijn Centrum

O 2016–2022, gefaseerd M 5700 m2 commerciële ruimte P MRP Development I T 085 0170019

▼

O 2018 M 28.000 m2 retail P a.s.r. vastgoed ontwikkeling I Rogier Hendriks, T 06 5399 9140 ▼

24

ROSMALEN

Centrumplan NIJMEGEN

Handelskade O 2016–2018 M 60.000 m2 (2500 m2 commercieel) P BPD creating living environments I Arjen Kleijer, T 033 453 4147 ▼

O in ontwikkeling M 12.000 m2 P Foruminvest bv I T 035 6956060 ▼

STEIN

Winkelcentrum Stein O 2018 M 13.800 m2 P 3W New Development, Bouwontwikkeling Jongen I T 043 763 0300 ▼

PAPENDRECHT

Neude O 2018 M ca. 5475 m2 P MRP Development I T 085 0170019 ▼

ROTTERDAM

Forum Rotterdam REEUWIJK

Centrumplan O 2018 M 4.500 m2 P Top Vastgoed I Patrick van Lammeren, T 06 5530 1334 ▼

O 2018/2019 M 31.000 m2 retail, 7000 m2 kantoren en 103 appartementen P Multi Netherlands I T 020 258 81 00 ▼

VEENENDAAL

Brouwerspoort O 2018 M 14.000 m2 P AM Real Estate Development I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼

LEGENDA O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

scn 2018 | 6 53

IN THE PIPELINE

VIANEN

ZEIST

Hoef en Haag

De Clomp

O 2019 M 2000 m2 P AM Real Estate Development I Jan Ruitenberg, T 030 281 7300 ▼

Helder en creatief in tekst en beeld

O 2018 M 9000 m2 P Rialto Zeist bv I T 073 7511788 ZWOLLE

06 2440 4721 | info@studiohyperion.nl

Ritmeesterhof O 2018 M 450 m2 P Bemog Projektontwikkeling I Koos Pols, T 06 13 505457

6 | 2013

NEWS

E G CENTR SHOPPIN en retail

WOGNUM

ebieden ra, winkelg winkelcent

SHOPPING

De Boogerd

CENTRE NEWS 15 (2013)

1JA5 AR

#6

Uw project in deze rubriek?

O 2018 M 5600 m2 P Colliers Int. Real Estate I Sjaak Soldaat, T 073 6491569 ▼

tjes Lichtpun

Stuur een e-mail aan media-advies@scnews.nl

en SCN naar

world Christmas

15:22

Hans van Telling en is directe ur Dé specialist in winkelcentru van Strabo bv. monderzoek en -advies.

Waarom stenen winkels winnen (november 2018) is het langverwach vervolg op het te zeer succes volle #WatN EindeVanWi ounkels (juni 2016).

Waarom stenen winkel s winnen wordt door de bijdrag ondersteund en van maar liefst achttie mede-auteur n s.

1

‘Feitelijk, krach tig, net als Hans zelf’

eerste

WINKELS WINNEN

am.indd

_Rotterd

Met NRW

Retailers over het

EN WAARO M STENEN

OM MAB.C W W W.

01-10-13

SCN_230x300mm dd 1 AB_adv_ M569_M 2013-06 Cover.in 2176 SCN

a brand is what you feel, and s think ay it is

WAAROM STE NEN WINKEL S WINNEN

Waarom stenen boek van Hans winkels winne beschrijft waaro n? van m. Met de waarh Dat is logisch, toch? #WatNouEindeV Tellingen, Dit boek deze wel zo eid over de anWinkels: hoog? Met de winkelleegst waarheid over besteed wordt and. Is het percentage . Gaat het eigenli dat online waarheid over jk wel om grote ‘Geweldig boek de toekomst bedragen? Met van webwinkels.

Met de waarh de eid over online Is deze wel met visie’ zo zonnig? supermarkt maken? Met Picnic. Kan deze de waarheid over gratis extra winkel parkeren. Levert ooit winst omzet op? Met dat de waarheid de toekomstige over warenhuizen nu echt ‘Eindelijk bewij winstmakers? . Zijn dat s dat Maar ook met Solingen je niet per se Tophof in de waarheid een webwinkel over de Markt niet een groot nu?Is deze succes? En nodig hebt’ tad, wathal. nu deLelys Hebben deze waarh eid over belevin wel of juist HEMA begrip bij pen beteke g en blurrin de toekom e de Soet nis? Ook met g.

Jorin st van de retail.

Blijft deze groten de waarheid over de waarheid ‘Een over wat je deels verad 10:20 fysiek? moet doen 09-12-13 eming voor naar te maken om van je winkel Én met . Draait het winkeliers, uiteindelijk een winondernemers een niet gewoo chap? voor vastgoed handleiding n om service en eigenaren en een must Hans van Telling read en heeft zijn gemeentebestuu voor elk maar uiterst eigen, eigenz r!’ goed onderb innige, tegend ouwde visie toever trouwd raadse, op de retail . Prikkelend.

2016 v05.indd aan het papier 3211 NRW resultaten Onderhoude gefundeerd. nd.

Feitelijk. En Én lekker leesba ‘Eyeopener!’ betrouwbaar leek, blijkt in ar. Altijd . Want wat eerst de praktijk gewoon uit tegendraads te komen.

succesvolle winkelgebieden HANS VAN TELLING

of bel SCN: m Ro tt e rd a D e 32 035 523 98 y’ ‘Vertical Cit

Nieuwe richtlijnen voor

SCN

1

HANS VAN TEL LINGEN

WAAROM STENEN WINKELS WINNEN EN WEBWINK

2452 Stenen

winkel COVER

DEF.indd

1

ELS VERLIEZ EN

18-04-16 13:59

VAN DE AUTEU R VAN #WATNOUE INDEVANWI NKELS

12-11-18

20:15

Samenwerken: met elkaar voor elkaar

Winkelen.

Waar gaan we heen?

TOM BROEKMAN: “Jorine is een gepassioneerde veelzijdige retail vastgoed deskundige”

Binnensteden & centrummanagement Concept- & herontwikkeling winkelvastgoed

FRITS TONNAER:

“To the point, actiegericht met behoud van de relatie”

Visievorming & samenwerking

www . kordaatinruimte .nl 54 scn 2018 | 6

drs. Jorine de Soet MRICS

Govert Flinckhage 25 3438 JC Nieuwegein T 030 666 86 16 M 06 400 393 49 E info@kordaatinruimte.nl

ONTWIKKELING

Stable International Arnhemsestraatweg 19 6881 NB Velp T 033 450 40 30 E info@stable.nl I www.stable.nl

BELEGGER/ONTWIKKELAAR

Kroonenberg Groep Real estate investment & development WTC Schiphol Airport, Schiphol Blvd. 181, 1118 BG Schiphol T 020 5788 788 F 020 6750 430 E info@kroonenberg.nl I www.kroonenberg.nl

BELEGGER

Bouwfonds investment management

ONTWIKKELING

Synchroon

BELEGGER/ONTWIKKELAAR

Multi Netherlands Postbus 7073 2701 AB Zoetermeer Zilverstraat 39 2718 RP Zoetermeer

Postbus 74120, 1070 BC Amsterdam T 020 258 8100 E office-nl@multi.eu I www.multi.eu

T 088 0105700 I www.synchroon.nl

ONTWIKKELING

AM Real Estate Development

BELEGGER

Redevco Real estate & finance

Ptolemaeuslaan 80 Postbus 4052 3502 HB Utrecht T 030 281 73 00 E info@am.nl www.am.nl

BELEGGER

Syntrus Achmea Real estate & finance

Wibautstraat 224 1097 DN Amsterdam T 020 521 8730 E info.nl@redevco.com I www.redevco.com

ILLUMINATIE

Rako Groep bv

Postbus 15 3870 DA Hoevelaken

Postbus 59347 1040 KH Amsterdam

Gildestraat 111 2671 BV Naaldwijk

T 033 750 47 50 I www.bouwfondsim.nl E im@bouwfonds.nl

T 020 606 5600 I www.achmeavastgoed.nl

T 0174 624077 I www.groupe-leblanc.nl E info@groupe-leblanc.nl

ILLUMINATIE

MK Illumination Holland L.J. Costerstraat 15 8141 GN Heino T 0572 760008 E b.hulsbosch@mk-illumination.nl I www.mk-illumination

BEPLANTING

Flower and Shower

ILLUMINATIE EN DECORATIE

PBB City Lights

Konijnenkamp 41 7361 DD Beekbergen

J. Huydecoperweg 11 1331 GC Almere

T 055 843 26 63 M 06 5316 3771 E info@flowerandshower.nl I www.flowerandshower.nl

T 036 537 21 81 F 084 7510 275 E verkoop@pbbcitylights.nl I www.pbbcitylights.nl

scn 2018 | 6 55

B2B

DECORATIE

Nico de Vries Decoratie

ILLUMINATIE

Starlight Illumination for shopping areas

BEPLANTING

Oase Lease beplantingen

Televisieweg 91 1322 AK Almere

L.J. Costerstraat 15 8141 GN Heino

Broekweg 3 3956 NE Leersum

T 036 5368365 E info@projectdecoraties.nl I www.projectdecoraties.nl

T 0572 391156 E info@starlightholland.nl I www.starlightholland.nl

T 0343 473 777 E info@oase-lease.nl I www.oase-lease.nl

BRANDING

MARKETING

PROMOTIE EN ENTERTAINMENT

WINNAAR NRW MARKETING PUBLIEKSPRIJS 2017

LookFeel Consultancy formaat visitekaartje 90 x 52 mm versie engels 2013.1

Branding en beleving: merkenbouwer winkelgebieden

Urban Solutions Winnaar NRW Marketing Publieksprijs 2017

Postbus 1278 1500 AG Zaandam

T 06 52617967 E info@lookfeelconsultancy.com I www.lookfeelconsultancy.com

COMMUNICATIE/ICT

Chainels

T 015 364 26 67 E info@chainels.com I www.chainels.com

PROMOTIE

Promo Extended Winkelcentrumpromotie op zijn best!

56 scn 2018 | 6

Kleine Koppel 16 3812 PH Amersfoort

De Kleine Elst 26-28 5246 JH Rosmalen

T 033 253 6701 E info@urbansolutions.nl I www.urbansolutions.nl

T 073 6895367 E info@winkelcentrumpromotie.nl I www.winkelcentrumpromotie.nl

COMMUNICATIE OPENBARE RUIMTE

RECLAME

Buro Toob Reclame en media

Ngage Media Stationsplein 45, unit E1, 174 3513 AK Rotterdam

WinkelcentrumPromotie.nl Voor een bruisend winkelcentrum!

Mediacentrum 3111, Rijk de Gooyersteeg 2 1217 GP Hilversum

Prins Bernhardlaan 6 2405 VZ Alphen aan den Rijn

Tel: 035 744 01 40 E info@ngagemedia.nl I www.ngagemedia.nl

T 0172 236161 I www.burotoob.nl

MARKETING EN ORGANISATIE

Hisa Management en marketing winkelgebieden

PROMOTIE

By Maureen

Ambachtsweg 3 3401 MK IJsselstein

Koningin Wilhelminalaan 8 3527 LD Utrecht

Regentesselaan 7 7316 AA Apeldoorn

T 030 2000 272 E info@promo-extended.com I www.promo-extended.com

T 030 214 85 91 E info@hisa.nl I www.hisa.nl

T 055 5767988 E maureen@bymaureen.nl I www.bymaureen.nl

B2B

PROMOTIE

1,2..8 Promotie Sterk in uitvoering!

COMMUNICATIE

BEWEGENDE ANIMATIEFIGUREN

ELRA 2000 Bewegende animatiefiguren

Buro voor de Boeg

Drenthehaven 24 3433 PB Nieuwegein

Postbus 23049 3001 KA Rotterdam

Zalmweg 36H 4941 VX Raamsdonksveer

T 030 303 6228 E info@128promotie.nl W www.128promotie.nl

T 010 413 70 02 E info@burovoordeboeg.nl www.burovoordeboeg.nl

T 0162 515 000 E info@elra2000.nl I www.elra2000.nl

JURIDISCH

Bricks Advocaten Kantoorgebouw Edge offices Van Heenvlietlaan 198 1083 CM Amsterdam T 020 6704040 E info@bricksadvocaten.nl I www.bricksadvocaten.nl

KENNIS & INFORMATIE

MAKELAARDIJ

Adhoc horecamakelaars

Interparking Nederland

Nassaukade 387, 1054 AE Amsterdam Thorbeckelaan 11, 2805 CA Gouda

Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam

T 020 705 15 2 | T 0182 533 355 E info@adhoc-hm.nl I  www.adhoc-hm.nl

T 088 542 1342 E info@interparking.nl I www.interparking.nl

KENNIS & INFORMATIE

s t r a b o) PFM Passantentellingsystemen

PARKEREN

CONSULTANCY

M A R K TO N D E R Z O E K E N VA S TG O E D I N FO R M AT I E

Strabo Marktonderzoek en vastgoedinformatie

KIR Kordaat In Ruimte

De Schans 23 2405 XX Alphen a/d Rijn

Postbus 15710 1001 NE Amsterdam

Govert Flinckhage 25 3438 JC Nieuwegein

T 0172 435901 F 0172 422271 E info@pfm-intelligence.com I www.pfm-intelligence.com

T 020 6260817 E strabo@strabo.nl I www.strabo.nl

T 030 6668616 F 030 6668617 E info@kordaatinruimte.nl I www.kordaatinruimte.nl

ALGEMEEN

Nederlandse Raad Winkelcentra Hoog Catharijne Cluetinckborch Godebaldkwartier 64 3511 DZ Utrecht T 030 2313754 E info@nrw.nl I www.nrw.nl

ADVIES EN RESEARCH

Q&A Research & Consultancy

NIEUWS

Pretwerk Recreatief ondernemersnieuws

Printerweg 22 3821 AD Amersfoort T 033 2454637 F 033 2457690 E info@qanda.nl I www.qanda.nl

T 030 244 53 15 E redactie@pretwerk.nl I www.pretwerk.nl

scn 2018 | 6 57

colofon

ARCHITECTUUR

Shopping Centre NEWS jaargang 20 (2018), 6 • 60 pp.

K3H Architecten

T 0529 485888 E info@k3h.nl I www.k3h.nl

CONGRES & EVENEMENT

Shopping Centre news is het Nederlandse vakblad voor iedereen die beroepsmatig met winkelcentra te maken heeft.

Ontwikkelaars, beleggers, managers, consultants, researchers, gemeenten, retailers, makelaars, toeleveranciers en anderen blijven met scn geïnformeerd over alle ontwikkelingen in winkelcentrumland.

REDACTIE Postbus 3032, 1270 ea Huizen t 035 523 31 82 | redactie@scnews.nl

Spryg Real Estate Academy Scheepmakerij 12A 2828 AA Delft T 015 303 0670 E info@spryg.com I www.spryg.com

MANAGEMENT

MVGM Winkels Mahatma Gandhilaan 6 5653 ML Eindhoven T 088 432 40 00 E ep.raaphorst@mvgm.nl I www.mvgm.nl

VOOR UW PUBLICITEIT t 035 523 31 82 | media-advies@scnews.nl ABONNEMENTEN Shopping Centre news verschijnt zes keer per jaar. Een abonnement kost slechts € 83,50 per kalenderjaar, exclusief btw (voor Europa € 95 en rest van de wereld € 105). Voor bepaalde doelgroepen bestaat de mogelijkheid een gratis cc-abonnement aan te vragen. Zie voor de voorwaarden: www.scnews.nl > abonnementen. Met een abonnement mist u niets van wat er speelt in winkelcentrumland. U geeft u op als abonnee met een e-mail aan abonnementen@scnews.nl. U kunt ook gebruikmaken van het formulier op onze website.

PRIVACYVERKLARING Onze privacyverklaring kunt u nalezen op www.scn.today/privacy.

UITGEVER/HOOFDREDACTEUR Edwin Brugman

UW BEDRIJF IN DEZE GIDS? MAIL VOOR INFORMATIE: MEDIA-ADVIES@SCNEWS.NL OF BEL 035 523 3182

58 scn 2018 | 6

GEDRUKTE/VERSPREIDE OPLAGE 2300/2200 ex.

VORMGEVING EN PREPRESS Jeroen van Heemskerck Düker, Hyperion, Naarden DRUK Indrukwerk, Huizen | Ben Hagen issn 1571 9243

vormvastgoed.nl

Kroonenberg Groep voorziet in huisvesting voor winkelen, werken en wonen. Onze vastgoedportefeuille wordt voortdurend geoptimaliseerd en afgestemd op de behoeften van de markt. In ons streven naar het leveren van toegevoegde waarde combineren we creativiteit en oog voor detail met ďŹ nanciĂŤle daadkracht en snelle besluitvaardigheid. Het doel is een optimale balans te bereiken in ontwikkeling, kwalitatief beheer en rendement. kroonenberg.nl

KALVERSTRAAT 16 | AMSTERDAM