SCN 6-2016

THEMA

6 | 2016

www.scn.today

SHOPPING  CENTRE

NEWS

winkelcentra, winkelgebieden en retail

Beurspassage

Amsterdam

Leidsche Rijn Centrum

Retail bij de zuiderburen

Inge van Kemenade, Topshelf

Beleving!

THE WINNER TAKES THE MALL

WINNAARS IN RETAIL SHOPPEN BIJ STRABO Is er nog toekomst voor winkels en winkelcentra? Nemen webshops de plaats in van fysieke winkels? Gaat de winkelmarkt veranderen?

Dat laatste is zeker het geval. Maar ook vaak ten goede. Fysieke winkels blijven bestaan. En webshops openen zelfs steeds vaker ‘echte’ winkels. Er ontstaat een landschap van winnaars en verliezers. Er zijn dus óók winkels en winkelcentra die het alleen maar beter gaan doen. Wilt u ook een winnaar zijn?

Laat onderzoek verrichten. Door dé specialist van Nederland. In meer dan 30 jaar hebben we de belangrijkste ups en downs in retailland meegemaakt.

Op basis van passantentellingen, passantenenquêtes, koopstromenonderzoek en consumentensegmentaties hebben wij een onderzoeksmodel ontwikkeld.

Een model dat u inzicht geeft in de marktpotentie van uw winkelcentrum.

s t r a b o)

Strabo levert een glasheldere analyse en marketingvisie. Op basis van harde cijfers. Zodat uw winkelcentrum óók een winnaar wordt.

M A R K TO N D E R Z O E K E N VA S TG O E D I N FO R M AT I E

Ook winnen in retail?

Bel Hans van Tellingen of Jeroen Verwaaijen: 020 - 626 08 17.

Of kijk op strabo.nl Strabo heeft een partnership met FootFall, wereldmarktleider in automatische passantentellingen.

INHOUD

2016 | 6

in deze editie

www.scn.today NIEUWS EN REVIEWS NRW Marketing Award Brood@Spelen 2017 Christmasworld voor professionals Reuzencadeau in Schalkwijk Topshelf en de vinken van Darwin Strijd in de binnenstad

5 6 7 34 42 46

INNOVATIE Leidsche Rijn Centrum Smart city De visie van Bouwfonds LOT in progress Beleving met een hoofdletter B De keuzes van Altera België: Uplace België: Docks Bruxsel

19 24 28 31 32 38 50 53

RETAIL Retailtransitie in Hardenberg Samen hart voor retail

PROJECTEN Beurspassage geopend Style outlets van start

16 27

8 15

RUBRIEKEN EN COLUMNS Jeroen Verwaaijen 5 Personalia 6 In de pels 6 Beurs en congres 15 Anneloes de Fouw 23 John Nijsten 36 In the pipeline 58 B2B-pagina's 63

GROTE FOTO VOORPAGINA: KEES HUMMEL

ONZE PARTNERS Naast de bedrijven die deze publicatie met advertenties en redactionele bijdragen mogelijk maken, kent Shopping Centre NEWS sinds 2010 ook de mogelijkheid een uitgebreid partnership aan te gaan. De ondernemingen hiernaast ondersteunen ons met raad en daad, onder meer door zitting te nemen in de redactie­raad. Daarnaast biedt het partnership de deelnemende­bedrijven natuurlijk ook bepaalde voordelen. Wilt u meer weten? Vraag dan de informatie aan bij media-advies@scnews.nl.

scn 2016 | 6 3

COLUMN

Schrijf nu in op de NRW Marketing Award 2017 Op 13 april 2017 organiseert NRW het jaarlijkse marketingcongres. Dat is tevens het moment dat de winnaars van de twee NRW Marketing Awards 2017 bekend gemaakt zullen worden. Doet u mee? Wilt u zich meten met het beste op het gebied van winkelcentrummarketing in Nederland?

De NRW Marketing Award wordt vergeven in twee categorieën: campagnes gericht op brand awareness & (re-)positioning, en acties/events met de focus op brand activation Bent u verantwoordelijk geweest voor een mogelijk winnend project?

Of kent u iemand die een van deze prijzen verdient? Ga dan snel naar nrw.nl/wat-doen/nrw-jaarprijzen/nrw-marketingprijs voor meer informatie en het inschrijfformulier.

OVER DE NRW MARKETING AWARD De NRW Marketing Award is bedoeld als een waardering voor de beste en meest effectieve marketingcampagne en marketingevent binnen het vakgebied winkelcentrummarketing. De winnende inzending van de NRW Marketing Award wordt gezien als een kwaliteitsbenchmark en heeft een aantoonbare voorbeeldfunctie voor de winkelsector.

OVER DE SCN MARKETING SPECIAL Dit themanummer bevat artikelen over de inzendingen op de NRW Marketing Award, maar natuurlijk ook andere artikelen over dit interessante vakgebied. Wilt u meer over de eventuele inschakeling van deze Special voor uw product of dienst weten? Wilt u de doelgroep winkelcentrumprofessionals optimaal bereiken? Neem dan contact op met Mirjam van der Veer op Shopping Centre NEWS op 035-523 98 32 of stuur een e-mail naar: media-advies@scnews.nl. ←

verwaaijen Drama in vele delen

D

as war einmal! De tijden dat je op zaterdag moest zoeken­naar een plekje voor je auto. Het in de winkels stervensdruk was. Dat de markt nog het hele plein vulde. En de V&D nog een echt warenhuis was in plaats van een La Place met een non-foodafdeling. Dat er überhaupt een V&D was. Dat er geen pandje leegstond, zelfs niet aan de buitenzijde. Dat er nog huren van € 600 tot € 800 gerealiseerd werden en opgebracht konden worden Tja, das war einmal. Hebben we het hier over een winkelgebied in een vergrijsd gebied? Met een forse leegloop en ontgroening. Met een verpauperde bevolking, hoge werkloosheid en uitzichtloosheid. Nee we hebben het hier over een winkelgebied in een booming stadsdeel van Amsterdam. Jawel, het eens verguisde Amsterdam Noord.

Een stadsdeel dat tussen 2015 en 2035 nog met ruim 20.000 inwoners­ gaat groeien naar 115.000 in 2035.

Waar het inkomensniveau en opleidingsniveau flink stijgt door de instroom van nieuwe bewoners.

Waar de hockeyclub in vijf jaar tijd is verdubbeld in ledental en zich geen raad weet met de honderden kinderen op de wachtlijst. Waar startups neerstreken aan de oever van het IJ. Kortom, een en al hip and happening.

M

aar niet op het Buiksloter­ meerplein dus. Veel leegstand, geen vernieuwing en een kwalitatief gezien hard achteruit hollend winkelaanbod.

Ondanks de inspanningen van het centrummanagement namens ondernemers en de vve. Maar het probleem zit hem in die vve. In plaats van één dominante eigenaar is er een lappendeken aan eigenaren.

De twee grote jongens van het winkelcentrum, de Kroonenberg Groep

en Prowinko, hebben een poging gedaan om de andere 61 eigenaren uit te kopen en te investeren in een vernieuwing van het winkelcentrum.

Maar een deel van de kleintjes durft niet mee te gaan in het verhaal of kwam met onredelijke eisen, waardoor het allemaal niet doorgaat.

Een absoluut drama en een gemiste kans, waarvan het de vraag is of dat treintje nog een keer voorbij komt.

Hoe kortzichtig kan je zijn om een partij als Kroonenberg, met een bewezen track record op dit gebied, niet de vrije hand te geven en er iets moois van te maken. Penny wise…

T

ekenend voor het winkelcentrum is dat er een Turkse supermarkt aan de buitenkant zat die al op een forse huur zat. Deze overwoog om te vertrekken, maar investeerde toch nog in de winkel.

Een jaar later opende op 50 meter afstand een identieke formule, maar dan beter gelegen in het pand van Halfords. Resultaat, supermarkt aan de buitenkant in no time failliet.

Er is geen beleid ten aanzien van het aantrekken van nieuwe huurders.

Het aanbod is incompleet (geen volledig versspeciaalzaak aanbod). Er is een overdaad aan telefoonwinkels en goedkope kleding. De horeca is dramatisch. En natuurlijk een groeiende leegstand. In de openbare ruimte wordt al jaren niet meer geïnvesteerd. En dat in een gebied met zo veel potentie. Wat een drama.

Het stadsdeel verwacht dat het allemaal vanzelf nog wel goed gaat komen in de toekomst.

Ik ook, tegen beter weten in! ←

jeroen verwaaijen Directeur onderzoek Strabo @jpverwaaijen verwaaijen@strabo.nl

scn 2016 | 6 5

Editie 1 | 2017 Boordevol nieuws, reviews en visies, onder meer rondom het thema 'winkelcentra en kinderen’.

Een kans voor uw onderneming!

Bel Mirjam van der Veer op 035 523 98 32 of mail: media-advies@scnews.nl. Met Shopping Centre news bereikt u de juiste mensen in het winkelcentrumvak!

personalia

NIEUWS

Na bijna 17 jaar bij Multi in het verhuurteam werkzaam te zijn geweest heeft Harald Telkamp afscheid van Multi genomen. De laatste zeven jaar was Telkamp tevens lid van het directieteam van Multi’s Nederland-België organisatie. Hij is per 1 november 2016 partner bij Nieuw Holland Projectontwikkeling in Rotterdam geworden.

In zijn nieuwe rol bij Nieuw Holland blijft hij als commercieel adviseur bij Multi betrokken en richt zich daarbij primair op Forum Rotterdam.

Alle leasingactiviteiten van Multi in Nederland en België vallen vanaf voornoemde datum onder verantwoordelijkheid van Arjen Seckel, director assetmanagement.

Synchroon heeft vanwege groei van de portefeuille Natalie Neary aangesteld als projectontwikkelaar. Natalie gaat zich de komende tijd met name toeleggen op het Stationsplein in Leiden, 5tracks in Breda en enkele proposities in Arnhem.

DE RODE JURK IN HET WINKELCENTRUM Wat doen vrouwen, werkzaam in de retail en het retailvastgoed anders dan mannen? Hoe doen ze dat? En waarom? Dat is het thema van de Brood@Spelen bijeenkomst in 2017.

Nadat tijdens de Brood@Spelen bijeenkomst in 2016 verschillende keren was opgemerkt dat 85% van de aankoopbeslissingen door vrouwen genomen wordt en ongeveer 85% van de sprekers op congressen over retail en retailvastgoed uit mannen bestaat, werd het idee geboren het Speelveld in 2017 na de broodlunch aan alleen vrouwen te geven.

DATUM EN LOCATIE Op dit moment zijn de voorbereidingen gestart, maar exacte datum en locatie van Brood@Spelen 2017 zijn nog niet bekend. Houd daarom de media goed in de gaten. In de volgende editie van Shopping Centre news maken we de datum en de locatie bekend, zodat u deze kunt reserveren in uw agenda. En heren … ook jullie zijn natuurlijk van harte welkom!

Let op de titel: ‘De rode jurk in het winkelcentrum’.

6 scn 2016 | 6

2017:

OUDE WIJN EN NIEUWE ZAKKEN?

In de pels DENKEN, PRATEN, DOEN

NIEUWS

Christmasworld voor shopping centre managers

Scan de code of ga naar http://christmasworld. messefrankfurt.com/ frankfurt/en/besucher/ premium.html.

Van 27 tot en met 31 januari wordt in Frankfurt weer de vakbeurs Christmasworld gehouden. Een beurs voor kerstdecoratie die al jaren veel Nederlanders trekt en ook steeds meer winkelcentrum-professionals, zoals eigenaren en managers.

D

e vakbeurs Christmasworld heeft al langer een Vip-premium businessprogramma voor shopping centre managers, maar in 2017 zal dit voor het eerst ook toegesneden zijn op Nederlandse bezoekers. Dat gebeurt in de vorm van een voordracht op vrijdag 27 januari van trendwatcher Richard van Hooijdonk over ‘Trends 2030’.

Toegang tot de beurs en inschrijving voor het Vippremium businessprogramma is gratis voor winkelcentrumprofessionals. U moet zich wel tevoren aanmelden via de link op deze pagina. Scan de QR-code voor snelle toegang.

AANBOD Als deelnemer aan het Vip-premium businessprogramma krijgt u het volgende aangeboden: → gratis toegang tot de beurs. → gratis parkeerkaart. → gratis toegang tot de Premium Lounge waar men gebruik kan maken van de catering en garderobe.

De lounge is alle beursdagen geopend. → deelname aan de presentatie van Richard van Hooijdonk (Engelstalig, vrijdag 27 januari, 14.30u). → rondleiding in hal 11.0.

Voorafgaand aan de lezing van Richard van Hooijdonk is er de mogelijkheid voor een gezamenlijke lunch en aansluitend is er een rondleiding door hal 11.0 waar de voornaamste aanbieders voor winkelcentra staan. Echter, deelnemers zijn niet verplicht om per se op vrijdag te gaan of bij de presentatie aanwezig te zijn, dan wel deel te nemen aan de rondleiding. Dit alles is optioneel en naar uw eigen wens in te richten.

Reizen naar de Frankfurter Messe doet u per auto (3 à 3,5 uur vanaf Utrecht), per vliegtuig (shuttle verbinding naar de beurs) of per flitstrein ice (Amsterdam, Utrecht, Arnhem, Keulen, Frankfurt: tevoren reserveren!). ← scn 2016 | 6 7

PROJECTEN

Wie de Beurspassage nog van vroeger kent, zal deze nu niet meer herkennen. Deze verbinding tussen de toeristische hotspots Damrak en Nieuwendijk transformeerde namelijk van een toch wat onooglijk lelijk eendje in een prachtige, trotse zwaan. Een zwaan, voor wie niet alleen een toeristische hoofdrol is weggelegd, maar die ook moet zorgen voor een gezonde commerciële spin-off voor de huurders. Want ja, het is naast alles natuurlijk ook nog steeds winkelvastgoed.

Beurspassage Amsterdam geopend D

e nieuwe Beurspassage is onderdeel van het project Nowadays. Dit beslaat 27.500 m2 in twee gebouwdelen, namelijk een fors pand ingeklemd tussen Damrak en Nieuwendijk (architect Robert A.M. Stern) en een wat kleiner pand aan de overzijde van de Nieuwendijk gelegen (ontworpen door architect Frederik Vermeesch van bureau Rijnboutt). In opdracht van het Bouwinvest Retail Fund werden deze panden door ontwikkelaar Top Vastgoed getransformeerd naar hypermoderne onderkomens voor internationale retailers als Zara, JD Sports en de 8 scn 2016 | 6

flagship stores van C&A en Primark.

Het is dan ook een omvangrijk project, dat zeker gezien vanaf de Beurs van Berlage een duidelijk stempel drukt op het rijtje historische en nieuwe panden.

Maar het grootse zit dit keer niet in de grootte. Want ondanks dat de Beurspassage maar een klein deel van dit geheel is, is de impact enorm.

Hoe dat komt? Hierover praat Shopping Centre news met Ines van Steenbergen, teamleider vastgoedmarketing en -communicatie bij Bouwinvest reim, en Linda Annink, directeur/eigenaar bij Urban Solutions, bureau voor city- en shopping centre marketing.

BIJZONDERE BIJDRAGE Ines van Steenbergen: ‘Bij de herontwikkeling van de Beurspassage hebben we goed geluisterd naar wat de wensen van de gemeente (een aantrekkelijk openbaar gebied en meer aansprekende retailformules op het Damrak), de buurt en directe huurders waren. Zo kwamen we er als eigenaar (en als Amsterdams bedrijf) op uit dat het een goed idee zou zijn als we in het kader van deze grote herontwikkeling een bijzondere bijdrage zouden leveren aan de stad.

Om dat idee uit te werken hebben we vijf groepen kunstenaars laten pitchen. Het voorstel van Arno Coenen, Iris Roskam en Hans van Bentem →

THEMA

Unieke samenwerking zet met storytelling een nieuw stukje ‘oud’ Amsterdam neer

FOTO: SHOPPING CENTRE NEWS scn 2016 | 6 9

PROJECTEN

Voor meer foto's van de Beurspassage scant u bijgaande QR-code of gaat u naar www.flickr.com/ scnewsnl

FOTO’S: SHOPPING CENTRE NEWS

heeft ons direct volledig overtuigd.

In hun idee moest de Beurspassage in haar totaliteit een iconisch, aantrekkelijk en ronduit fantastisch kunstwerk worden. Amsterdam Oersoep zou het gaan heten. Een prachtige aanvulling op het ‘rodeloperproject’ van de gemeente, dat tot doel heeft van dit gebied een hoofdstadwaardige entree tot de stad te maken. Maar de nieuwe Beurspassage moest ook bijdragen aan een betere doorbloeding van dit gebied en daarom meer zijn dan een kunstwerk alleen.’

EEN NIEUW ICOON VOOR DE STAD Een idee is één ding, het uitwerken een tweede. Want naast de vormgeving en de realisatie, moest het project ook echt gedragen worden en bekendheid krijgen. Om hiervoor de juiste partner te vinden werd ook een pitch uitgeschreven, die gewonnen werd door Urban Solutions.

Linda Annink: ‘In feite ging het om een gecombineerde opdracht voor

‘Als je je verdiept in dit project, ontdek je vanzelf alle bijzondere verhalen’ een openingsfeest, aangevuld met de communicatie en positionering van de Beurspassage. Van Ines kregen we een forse doelstelling mee: zorg dat de Beurspassage een nieuw icoon voor de stad wordt; een plek in de top tien van Amsterdamse attracties, met bekendheid tot ver over de grenzen. Daarnaast was ook een voorwaarde dat we de totale herontwikkeling mee zouden nemen in ons verhaal.”

Linda Annink legt uit dat al snel duidelijk was dat het hier ging om veel meer dan alleen een mooi openingsmoment. De Beurspassage­ 10 scn 2016 | 6

moest ook daarna een plek van betekenis zijn, een locatie waar mensen­ graag zouden willen komen. Hiervoor was een brede samenwerking met andere partijen van belang, vindt zij: “Nog voordat we de opdracht kregen­hebben we al gepraat met onder andere het Rijksmuseum, het Amsterdam Museum, Amsterdam Marketing, de straatmanager en vele anderen. Ons plan was om, door die verbinding met relevante lokale partijen te leggen, ervoor te zorgen dat zij ambassadeurs zouden worden en de Beurspassage daardoor haar positie als favoriete plek snel zou veroveren. Een plek waarover in het Amsterdamse en ver daarbuiten gepraat zou worden” TRAFFIC Een mooi streven, maar is het niet simpelweg zo dat een winkelvast-

goedeigenaar, maar ook de retailers er op gericht zijn om gewoon zoveel mogelijk traffic te realiseren?

Ines van Steenbergen: ‘Dat is hier natuurlijk ook het geval. Als vastgoedbelegger streeft Bouwinvest naar een stabiele belegging en uiteindelijk gaat het ook om het rendement. Natuurlijk willen wij daarom ook graag dat het publiek niet alleen het kunstwerk maar ook de winkels en horeca bezoekt. Maar primair willen wij de stad iets moois geven. En door samen te werken met diverse partijen hopen wij dat de stad, de bewoners en de bezoekers het kunstwerk als het ware ‘omarmen’.”

BOUWEN MAAR VOORAL OOK VERTELLEN In fysieke zin is er beslist iets unieks neergezet. De Beurspassage heeft van haar ontwerpers een uitstraling­

Ines van Steenbergen (l) en Linda Annink

Het mozaïekplafond telt ruim een miljoen steentjes gekregen die zelfs al tijdens de afbouw veel nieuwsgierigen noopte de camera te pakken. Als passant wordt de aandacht vanwege de verlichting, de art-deco kroonluchters, spiegels en ornamenten, het mozaïekplafond (1,1 miljoen steentjes!) en de door Italiaanse ambachtslieden met ‘kunst uit de gracht’ ingelegde marmeren vloer zonder meer naar binnen getrokken. Aan de doelstelling om kwaliteit aan dit gebied toe te voegen lijkt dan ook zonder meer voldaan te zijn. Maar dat fysieke aspect is maar de helft van het verhaal. Letterlijk.

HISTORIE Linda Annink: ‘Zodra je je in dit project verdiept, ontdek je hoeveel interessante verhalen hieraan ten grondslag liggen. Allereerst al de geschiedenis van de plek: de passage bestaat dit jaar 600 jaar – dat is overigens toeval. In die zes eeuwen is de passage altijd een heel belangrijke doorgang geweest voor de bewoners van Amsterdam en heeft zich hier van alles afgespeeld. Een deel daarvan komt terug in het verhaal van de kunstenaars en het kunstwerk: de symboliek van de grachten, het ontstaan, de groei en de rijkdom van de stad.’

‘Maar daarnaast zijn er de verhalen van de ambachtslieden, wier passie voor het vak je terugziet in het mozaïek, de vloer, de wanden, de spiegels en kroonluchters. En dan zijn er natuurlijk nog de architecten en de bouwers en, niet in de laatste plaats, de gemeente, de ontwikkelaar en de belegger.’

‘Al die verhalen hebben wij opgetekend en vinden nu hun weg via de (sociale) media naar de toekomstige bezoekers en gebruikers van de passage. ‘Storytelling’, wordt dat in vaktermen wel genoemd. Ik kan mij geen project bedenken dat zich daar beter voor leent dat dit”. →

Diederik Habbema

‘Een geweldige plek voor onze horecaformule’ Diederik Habbema staat op vrijdagavond 2 december zichtbaar te genieten van al het publiek dat zich door de nieuwe Beurspassage begeeft.

Ofschoon hij in 1995 zijn eerste Koffie Salon opende en inmiddels zeven vestigingen in Amsterdam heeft, is dit toch wel een heel bijzondere locatie.

‘Dat mag je wel zeggen. De ruime is heel lang en bijzonder ondiep. Het is de langste koffiebar van Nederland, van de wereld zeg ik ook wel. Maar liefst zestien meter lang en op het diepste punt maar één meter zestig diep. Het vereisde dan ook veel kunst- en vliegwerk om voor vijf a zes mensen een werkbare situatie te creëren.’

Wat is de korte samenvatting van het concept?

‘Bij ons draait het om ambachtelijk vervaardigde koffie. En dat wij een bijzonder goed kopje koffie kunnen maken, blijkt wel uit het feit dat wij twee jaar geleden tot beste koffiemaker van Nederland verkozen zijn. Hier in de Beurspassage hebben we omdat dit een wat grotere omgeving is, het concept uitgebreid met vruchtensappen en bouillon. Dit is de eerste Amsterdamse bouillonbar!’

De Koffie Salon is alleen te vinden in Amsterdam. Heeft Habbema geen plannen om naar andere mooie binnensteden te gaan?

‘Nee, voor mij voelt alles buiten Amsterdam als buitenland en dat vind ik te ver weg.’

Dus niet naar Den Haag, Utrecht, Delft...?

‘Dat zeg ik, dat voelt als buitenland.’

Hoe kom je aan zo’n locatie?

‘Ik ben getipt door de gebroeders Van der Linde, die hiernaast al generaties lang een banketbakkerij hebben en ook heel bekend zijn om hun geweldige ijs. Zij wilden wat levendigheid in de Beurspassage en waren van mening dat mijn formule, ook vanwege de mogelijkheid voor een terras, daar een mooie bijdrage aan kon leveren.’

‘Vervolgens heb ik contact gezocht met Top Vastgoed en dat klikte. Daarbij kwam dat mijn plan ook de bewoners aansprak: wij gaan vroeg open en laat dicht en daarmee dragen we aan de veiligheid in de Beurspassage bij.’

Volgens Habbema zijn de eerste signalen prima: ‘Het publiek vindt het geweldig. Alhoewel de mensen – nu de Beurspassage nog zo nieuw is – vooral naar boven staan te kijken en vergeten dat er meer is dan een prachtig plafond. Maar uiteindelijk is het een prachtige plek en is het bijzonder dat wij hier mogen staan. En als we straks het terras gaan plaatsen, wordt het alleen maar mooier.’ ←

scn 2016 | 6 11

THEMA

Boven: de ontwikkeling aan de Damrakzijde, gezien vanuit de Beurs van Berlage .

Onder: de Beurspassage met de fontein voor het tappen van Oersoep (gemeentepils).

12 scn 2016 | 6

FOTO'S: SCN

PROJECTEN

VIRAL, INFLUENCERS EN INSTAMEET Om een zo groot mogelijk bereik te creëren werd een contentstrategie via de social media uitgezet, met blogs en posts, die ervoor zorgden dat steeds meer mensen van de verhalen kennis namen. Ook werd er een wedstrijd uitgeschreven, waarbij artiesten en aanstormend talent werden opgeroepen om een eigen variant op het lied ‘Aan de Amsterdamse grachten’ in te zenden.

De oproep maar vooral de inzendingen gingen viral. ‘Er kwamen geweldige covers binnen’, zegt Ines van Steenbergen. ‘Van Haagse bluesband tot Amsterdams dak- en thuislozenkoor. De winnaars waren te horen en te zien op het openingsevent van 2 december.’

De media werden ingeschakeld om het oersoepverhaal verder te brengen. Vooral nieuwe media speelden daarbij een rol. Zo nodigden Linda Annink en haar team medewerkers van Travelvalley en DutchCowboys, twee invloedrijke bloggersites, uit om een nacht in de Beurspassage door te brengen en als eerste het kunstwerk Amsterdam Oersoep te

beleven. Het leverde prachtige plaatjes, enthousiaste verhalen en reacties op internet op.

Ook werd er een instameet georganiseerd. Linda Annink: “Een instameet is een soort feestje voor fotografen die op Instagram heel veel volgers hebben. Wij beloofden ze dat zij als eerste de maagdelijke passage in vol ornaat mochten fotograferen, En dat deden ze, in groten getale.”

LESSENPROGRAMMA De samenwerking met derden heeft haar vruchten afgeworpen. Met de Stichting Schoolbuurtwerk is een project opgezet voor de Amsterdamse Burghtschool. Bouwinvest heeft een lessenprogramma gesponsord voor kinderen uit de groepen 6 tot en met 8. Dit heeft geresulteerd in een boekje over de Beurspassage, waarvan het eerste exemplaar op 2 december werd aangeboden aan de burgemeester.

wel even nadreunen. Zeker nu Ines van Steenbergen aankondigt het project ook te willen inzenden voor onder andere de Mipim-award, de nrw Jaarprijs en de nrw Marketing Award 2017: ‘Wij vinden dit echt een uniek project, dat op veel gebieden een voorbeeld is voor herontwikkelingen in een binnenstedelijke setting en ook hoe je dat in een brede samenwerking en met inschakeling van moderne media en up-to-date strategieën in de markt zet. Daar zijn we met elkaar best trots op!’

‘Invloedrijke bloggers mochten nog voor de opening een nachtje in de passage blijven slapen’

FOTO: CHRIST CLIJSEN

OERSOEP In die storytelling heeft Urban Solutions de ‘oersoep’ een centrale rol gegeven: ‘Een begrip dat we mooi konden koppelen aan de Amsterdamse grachten: alles wat je in de grachten vindt, vind je terug in het kunstwerk dat nu Amsterdam Oersoep heet.’

Ines van Steenbergen: ‘Bijvoorbeeld in de fontein die de vorm van een grote bronzen vissenkop heeft gekregen. Hier kan de bezoeker een flesje water tappen: een flesje Oersoep. Of, zoals de kunstenaars het noemen, ‘het tolerantie-elixer’.’ Het eerste flesje werd overigens op de dag van de opening aangeboden aan burgemeester Van der Laan.’

‘Of in de spiegels: waarin je de oerknal verbeeld ziet tot het water in Amsterdam’, vult Linda Annink aan.

‘Ze laten ons het ontstaan van het leven zien’.

Burgemeester Van der Laan drinkt een flesje ‘tolerantie-elixer’

arttra, een organisatie die culturele rondleidingen in de stad verzorgt, heeft de Beurspassage opgenomen in haar programma. Ook met het architectencollectief Arcam, Amsterdam Museum en Amsterdam Marketing wordt effectief samengewerkt.

De ‘oer(soep)knal’ rondom de opening van de Beurspassage zal nog

Linda Annink: ‘Bij nrw hebben we het wel over de ‘au’s en wauws van een project. Dit is een échte wauw.’ ← WIE DE (EERDERE EN ACTUELE) BERICHTGEVING RONDOM DE BEURSPASSAGE WIL VOLGEN GAAT NAAR: • WWW.FACEBOOK.COM/ BEURSPASSAGEAMSTERDAMOERSOEP • TWITTER.COM/BEURSPASSAGE

scn 2016 | 6 13

Samenwerken: met elkaar voor elkaar

Winkelen.

Waar gaan we heen?

TOM BROEKMAN: “Jorine is een gepassioneerde veelzijdige retail vastgoed deskundige”

Binnensteden & centrummanagement Concept- & herontwikkeling winkelvastgoed

FRITS TONNAER:

“To the point, actiegericht met behoud van de relatie”

drs. Jorine de Soet MRICS

Visievorming & samenwerking

www . kordaatinruimte . nl

Govert Flinckhage 25 3438 JC Nieuwegein T 030 666 86 16 M 06 400 393 49 E info@kordaatinruimte.nl

DECORATIE VOOR ALLE SEIZOENEN

Nico de Vries Projectdecoraties is al ruim 25 jaar gespecialiseerd in decoratie en illuminatie. Voor winkelcentra in alle maten, dus ook het wijk- en buurtcentrum.

Nico de Vries Projectdecoraties Televisieweg 91 | 1322 AK Almere www.projectdecoraties.nl info@projectdecoraties.nl Tel: 036-536 83 65

14 scn 2016 | 6

beurs & congres

DONDERDAG 2 FEBRUARI Brussels Real Estate 2017 spryg.com/brussels DONDERDAG 14 FEBRUARI Logistiek Vastgoed Nederland 2017 spryg.com/logistieknl DINSDAG 21 FEBRUARI Vlaamse Omgevingsvergunning spryg.com/omgeving DONDERDAG 23 FEBRUARI Winkellocatiemarkt België 2017 spryg.com/winkellocatie DONDERDAG 16 MAART Basiscursus Vastgoedrekenen spryg.com/rekenen START WOENSDAG 22 MAART Integraal Vastgoedrekenen spryg.com/integraal Het terrein in Halfweg

THE STYLE OUTLETS VAN START

B

egin november zijn de voorbereidende werkzaamheden voor de bouw van Amsterdam The Style Outlets in Halfweg gestart, het eerste outletcenter van neinver in Nederland. De werkzaamheden worden uitgevoerd op verzoek van de huidige eigenaar van het terrein en projectontwikkelaar Cobraspen. De voorbereidende werkzaamheden zullen ongeveer drie maanden duren en worden uitgevoerd door De Nijs–uba.

Na de voorbereidende fase zal de bouwfase starten. Amsterdam The Style Outlets opent naar verwachting in 2018 haar deuren en wordt een internationale high-end winkelbestemming met bekende Nederlandse en internationale merken uit het hogere segment. Het outletcentrum wordt gebouwd op het voormalige suikerfabriekterrein in Halfweg.

FORMAAT Amsterdam The Style Outlets zal een oppervlakte hebben van 18.000 m2 en er zullen ongeveer 115 winkels in komen. Ook is er 1000 m2 oppervlakte bestemd voor recreatie en restaurants met terrassen, passages, tuinen en een kindvriendelijke ruimte. Daarnaast biedt het outletcenter voorzieningen voor 1950 auto’s waarvan 1450 in het complex zelf en aanvullend nog 500 plaatsen op het SugarCity-terrein.

NEINVER neinver is opgericht in 1969 en houdt zich bezig met de ontwikkeling, verhuur en het beheer van een breed scala aan vastgoed, waaronder bedrijvenparken, industrieterreinen en commercieel vastgoed. Met bijna zestig hectare aan retailoppervlak en 2000 winkellocaties heeft neinver een sterke positie op de Europese retailmarkt. ←

DONDERDAG 23 MAART Omgevingsvergunning Nederland spryg.com/omgevingnl

24 JANUARI NRW ALV / Uitreiking scriptieprijs Locatie: n.n.b. www.nrw.nl 13 APRIL NRW Marketingcongres Locatie n.n.b. www.nrw.nl 24 EN 25 APRIL 2017 ICSC European Conference Warschau (PL) www.icsc.org

scn 2016 | 6 15

RETAIL

Samenwerking tussen gemeente, ondernemers in het centrum en vastgoed is cruciaal bij een succesvolle retailtransitie. Het gaat in Hardenberg nog een stapje verder, want ook het bedrijfsleven buiten de binnenstad zet zich in. Het leidt jaarlijks tot 8o evenementen en Eduard Plate is centrum­manager in Hardenberg en adviseur bij Extenzio. nl,­ expertisecentrum voor economie en ruimte.

Hij studeerde economische geografie en marketing, werkte bij Wehkamp, Experian/Mosaic, Sanoma en was directeur van de AKO boekenwinkels, incl Schiphol, NS Stations en AKO.nl.

een actieve, gezamenlijke inzet naar een compact, aantrekkelijk centrum.

Retailtransitie: zeven Hardenbergse succesfactoren

H

et centrum van de stad Hardenberg heeft zich de laatste jaren sterk ontwikkeld. De basis is op orde en het centrum doet het op veel punten goed ten opzichte van vergelijkbare kernen.

Wat is de DNA van de gemeente Hardenberg, dat 60.000 inwoners telt? In onze database zien we enkele dominante leefstijlen. Dat zijn provinciale gezinnen met kinderen (20,5%), gesettelde streekgezinnen (19,7%) en welgestelde gezinnen en empty-nesters (14,9%).

Een leefstijlprofiel dat wijst op lokale betrokkenheid, veel meer dan in grote steden het geval is. Dat is aantrekkelijk voor ondernemers, want hier kun je met je formule op inspelen. Gezelligheid speelt een belangrijke rol in het koopgedrag. De succeswinkels in Hardenberg, hoe ze ook gepositioneerd zijn, kenmerken zich allemaal door gezelligheid. De horeca wordt ook goed bezocht. In mijn werk als centrummanager merk ik dat men aan de ene kant behoudend is, maar aan de andere kant openstaat voor vernieuwing. Er is een brede betrokkenheid en een opvallende samenwerking.

LEEGSTAND De leegstand is wisselend, onder andere door tijdelijke winkels in grote panden. Er vestigen zich op dit moment een aantal nieuwe winkels in de Hardenbergse binnenstad. Bestaande ondernemers investeren. Het kan de aanloop zijn naar een geleidelijke daling in de leegstand, die begin 2016 6,28% was.

16 scn 2016 | 6

ZEVEN HARDENBERGSE SUCCESFACTOREN Wat zijn de belangrijke Hardenbergse succesfactoren?

1 SAMENWERKING Het voordeel van Hardenberg is de betrokkenheid. Dat blijkt uit de snelle start van de BIZ (Bedrijven Investerings Zone) en een goed georganiseerde stichting centrummanagement. De wijze waarop het Actieplan centrum Hardenberg in 2015 tot stand kwam is bijzonder.

Dé succesfactor is de mix van formules en zelfstandige ondernemers Er was een leegstandcommissie in het leven geroepen om leegstaande panden actief op te vullen. Al snel werd duidelijk dat een bredere aanpak nodig was met een door gemeente en ondernemers gedragen visie. Zo ontstond een grote groep betrokkenen, waar vanuit het college van B&W burgemeester Peter Snijders, samen met de ondernemende wethouder Douwe Prinsse aanjagers waren.

Vastgoedpartijen, inclusief de Kroonenberg Groep sloten zich ook aan. Het leidde in 2015 tot het Actieplan centrum Hardenberg. De kern: in 2020 wil het centrum van

RETAIL

De Voorstraat

De Markt in Hardenberg

Hardenberg een plek zijn van winkelen, verrassen en langer verblijven. In het actieplan zijn 50 concrete acties en thema’s opgenomen.”We combineren strategie en actie”, zegt centrummanagement voorzitter Henk Schoemaker.

2 CENTRUMMANAGEMENT De ongeveer 200 ondernemers in de binnenstad zijn verenigd in Stichting Centrummanagement Stad Hardenberg (scsh). In 2012 werd de biz (Bedrijven Investerings Zone) van kracht. De werkzaamheden zijn binnen de stichting verdeeld over een aantal werkgroepen zoals promotie, centrum ontwikkeling en veiligheid. Belangrijk is de samenwerking met Stad Hardenberg Promotie, die evenementen in de stad organiseert, met aansluiting op de citymarketingcampagne ‘De kracht van gewoon doen’. Op die manier is samenwerking ontstaan met andere bedrijven. Jaarlijks vinden nu ongeveer 80 evenementen plaats. scsh is nu een krachtig aanspreekpunt voor de gemeente.

3 BIZ In oktober 2016 werd de biz met vijf jaar verlengd. Zo’n 78% van de ondernemers stemden voor. Opvallend was ook de steun bij de landelijke formules en de Kroonenberg Groep, eigenaar van de in 2007 toegevoegde winkelpanden rond de Markt. “We willen hiermee het beleid van Hardenberg en centrummanagement steunen. Hardenberg maakt werk van een compact centrum en marketingprogramma”, vat Dimphy van Vilsteren →

Nunc Mode Experience DOMINANTE LEEFSTIJLEN HARDENBERG % Hardenberg

%NL

Index

Provinciale gezinnen met kinderen

20.5

6.5

317

Gesettelde streekgezinnen

19.7

9.6

205

Welgesteld gezin en empty nest

14.9

10.7

139

Bron: Extenzio/Cendris

LEEGSTAND HARDENBERG (WVO) % NL

% NL Hoofdwinkelgebieden

% Hardenberg

Januari 2014

7.29

9.77

8.11

Januari 2015

7.51

10.69

8.87

Januari 2016

7.72

11.50

6.28

Bron: Locatus

scn 2016 | 6 17

RETAIL

Drie aandachtspunten: Zondagopening: Hardenberg is een belangrijke toeristische trekpleister, maar bijvoorbeeld ook met de feestdagen wordt de zondag belangrijker. Als dé stad in een gemeente met 60.000 inwoners is zondagopening een open discussie waard.

Evenementen: Stel vast welke evenementen zich lenen om te verlengen in de winkels. Het vergroot het succes van de evenementen, de omzet van de winkels en de klanttevredenheid.

De Koffiepot, verkozen tot beste lunchroom van Nederland

Positionering: Zet in op een positionering als complete stad, met onderscheidende winkels en aansprekende straatprofielen. Toerisme en ligging aan de Vecht kunnen krenten in de pap zijn, goede online aanwezigheid is een must.

kansrijk. Het is tegelijk een impuls voor de horeca en de winkels.

Een ander transitievoorbeeld de is omvorming van een winkelstrook aan de zeer goed bereikbare Europaweg naar een stop&shopzone. Hiervoor won scsh onlangs de eerste prijs van de vakjury van Rabobank Vaart en Vechtstreek.

Internetwinkel Travelbags opende zijn eerste fysieke winkel.

(Kroonenberg Groep) het samen. Met de biz werd ook centrummanagement voortgezet.

4 DETAILHANDELSTRUCTUURVISIE Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan een nieuwe detailhandelstructuurvisie. Hierin wordt het beleid naar een compacte binnenstad vastgelegd. Inclusief parkeren, bereikbaarheid en transitie. Maar ook naar een aantrekkelijke binnenstad, met een belangrijke rol voor bijvoorbeeld aanloopstraten.

5 RETAILTRANSITIE Er werd werk gemaakt van transitie. Zo lukte het in 2015 om aan het Oosteinde, aan de buitenzijde van het centrum, 1500 vierkante meter detailhandel uit de markt te nemen. In 2017 komen er hier 35 appartementen voor terug.

De binnenstad is als woongebied of vestigingsplaats voor start-ups populair. De komende jaren zullen bijvoorbeeld nog eens 250 nieuwe woningen aan het centrum worden toegevoegd. Binnenstedelijk wonen aan de Overijsselse Vecht, met winkels en horeca om de hoek is 18 scn 2016 | 6

6 STRAATPROFIELEN Voor het aantrekken van ondernemers en stimuleren van leegstand is duidelijkheid over de kansen van je straat belangrijk. Of het nu kernwinkelgebied is of een aanloopstraat. Daarom zullen straatprofielen gemaakt gaan worden die aansluiten op het karakter en mogelijkheden van elke straat. Dit maakt de binnenstad ook aantrekkelijker voor consumenten.

7 LOCAL HEROES Dé succesfactor van Hardenberg is de mix van formules en zelfstandige ondernemers. Een paar voorbeelden.

Travelbags, een belangrijke internetwinkel uit Hardenberg, opende zijn eerste winkel in de Fortuinstraat. Nunc Mode aan het Oosteinde won de Dutch Retail Experience Award. Iets verderop is de lunchroom de Koffiepot door rtl-kijkers gekozen tot beste lunchroom van Nederland.

Brasserie Marktzicht aan de Markt en restaurant Bij Ons, aan de Pieterpadroute in de gezellige Voorstraat investeerden flink. Martin Menswear en Prins Sport zijn een begrip. Recent is Culilien gestart. Eigenaresse Nienke Kelder werkte jaren bij het befaamde restaurant De Kas in Amsterdam. Ze is gespecialiseerd in streekgerechten.

Die mix geeft de Hardenbergse binnenstad onderscheidende waarde. Het een leuke stad om te ondernemen en om te bezoeken. ←

INNOVATIE

Leidsche Rijn Centrum krijgt gestalte Impressie van het Brusselplein, met de Jumbo Foodmarkt

In november bracht Shopping Centre NEWS een bezoek aan de bouwlocatie van Leidsche Rijn Centrum. Een megaproject bestaande uit woningen, kantoren en winkels. Een project ook waarbij in één klap een volwaardig en compleet stadscentrum gerealiseerd wordt. Met naast de juiste branchemix aan winkels en horeca ook een bibliotheek, een bioscoop, scholen en meer. Jeroen Messemaeckers van de Graaff en Rogier Hendriks van a.s.r. vastgoed projecten geven een update over de vorderingen in de realisatie en natuurlijk ook over de stand van zaken van de verhuur.

R

ogier Hendriks: ‘Als je in deze tijd een succesvol stadshart wilt neerzetten, moet je álles goed doen. De veranderingen in de markt laten geen ruimte over voor fouten.’ Want veranderingen in de markt waren er. Tussen het moment van winnen van de gemeentelijke prijsvraag in 2007 en de start bouw in 2014 is er een hoop gebeurd. Enfin, we hebben er de afgelopen jaren allemaal over kunnen lezen.

Nu wordt Leidsche Rijn Centrum gerealiseerd. En wel in één keer in zijn geheel. Daarbij worden geen concessies aan de kwaliteit gedaan: Leidsche Rijn Centrum kenmerkt zich door een hoogwaardige, bijna statige architectuur, brede promenades, sfeervolle pleinen en winkels die alle ruimte krijgen zichzelf optimaal te presenteren.

‘De stedenbouwkundige opzet is helemaal zoals we het wilden hebben’, aldus Hendriks, ‘inclusief een winkelacht. Er is heel veel aandacht voor detail en het geheel wordt op een hoog niveau gepositioneerd, zowel in de kantoren-, als de winkel- en de woningmarkt. Dat zie je ook in de hoge kwaliteit van de openbare ruimte, de voorzieningen en de branchemix van de winkels. Dat moet ook, want anders ben je niet onderscheidend. → scn 2016 | 6 19

INNOVATIE

En dat moeten we zijn om hier het beste winkelcentrum van Nederland van te maken.’

PERIFEER STADSCENTRUM De uitgangspunten zijn prima. Leidsche Rijn ligt in het centrum van Nederland, pal naast de drukste snelweg van het land, de A2. Er is daarbij ook een eigen intercityen busstation, zo’n tweeduizend parkeerplaatsen en twee grote bewaakte fietsenstallingen aan de ‘fietssnelweg’ van Leidsche Rijn naar Utrecht centrum. Het gebied heeft nu zo’n 82 duizend veelal hoogopgeleide, jonge inwoners en groeit snel door naar honderdduizend.

Jeroen Messemaeckers van de Graaff: ‘Met de afron-

‘De consument zal niet denken: dit heb ik al heel vaak ergens anders gezien’ ding van de wijk Leidsche Rijn wordt Utrecht qua grootte vergelijkbaar met Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.

En net als in die steden, geeft dat ruimte voor een perifeer stadscentrum. Eentje naast de aantrekkelijke binnen­stad, zoals Utrecht die natuurlijk ook heeft. Een stadscentrum als Leidsche Rijn Centrum onderscheidt zich door optimale bereikbaarheid en een hoog comfortniveau. Daarmee heeft de consument straks de keuze: de binnenstad voor een historische verblijfsomgeving met alles dat daarbij hoort, of Leidsche Rijn Centrum voor comfortabel en onderscheidend winkelen. Het is een functieverschil, waarin beide prima naast elkaar kunnen bestaan.’

INNOVEREN DOE JE MET ELKAAR Er wordt een stadscentrum neergezet dat interessant en onderscheidend is voor het publiek. ‘Onderscheidend in die zin dat de consument niet denkt: dit heb ik al heel vaak ergens anders gezien’, zo stelt Messemaeckers van de Graaff. ‘Architectuur en branchering spelen daarin een belangrijke rol, maar ook andere innovatieve concepten. Die moeten uiteindelijk het verschil maken. Daarom dagen we de retailers uit om in Leidsche Rijn Centrum hun laatste innovaties te laten zien. Een combinatie van virtueel en reëel bijvoorbeeld. Wat ons betreft moeten alle retailers op een bepaalde manier vernieuwend, anders en aanvullend zijn. Bij onze verhuuractiviteiten kijken we daar nadrukkelijk naar.’

Hendriks: ‘Zo krijgen we hier een concept met de naam Bringme, dat draait om bezorgboxen die op verschillende locaties in het gebied geplaatst zullen worden. Het is een van de factoren van comfort – eentje die aansluit op het type consument dat hier woont en op het veranderend 20 scn 2016 | 6

Impressie van het Stationsplein met rechts de bibliotheek

Impressie van het Brusselplein

INNOVATIE

koopgedrag. Met CapGemini, buurman van Leidsche Rijn Centrum, zijn we in gesprek over de mogelijkheden van IT en data in retail. Daaruit is een breed innovatieplatform voortgekomen waarin verschillende partijen participeren.’

Rogier Hendriks en Jeroen Messemaeckers van de Graaff

PARKEREN ‘Bij innovatie kun je denken aan technische oplossingen, zoals het online kopen vanuit een vitrine bij een winkel in ons stadscentrum. Maar innoveren betekent ook dat je samen met de retailers kijkt naar openingsuren die het best passen bij de consument’, zo stelt Messemaeckers van de Graaff. ‘In het geval van Leidsche Rijn Centrum betekent dat ’s ochtends wat later open en ’s avonds wat later dicht.’

Hendriks: ‘En wat te denken van parkeren? Niemand vindt slagbomen of een kaartje trekken leuk, dus waarom laten we dat niet weg? Technisch kan het. Net als een parkeersysteem dat gekoppeld is aan een loyaliteitssysteem voor de winkels waardoor consumenten gratis kunnen parkeren. Bij de realisatie van Leidsche Rijn Centrum willen we dit in één keer uitrollen. Innovatie, beheer en marketing op elkaar afgestemd.’

Met als kanttekening dat innovaties geen doel maar een middel zijn, of zoals Messemaeckers van de Graaff zegt: ‘We vinden het vooral belangrijk dat we

‘Niemand vindt slagbomen of een kaartje trekken leuk, dus waarom laten wie die dingen niet weg?’ ons optimaal op de consument richten. Innovaties moeten hen in Leidsche Rijn Centrum een echte plus bieden, ten opzichte van de bestaande wijkcentra en Utrecht-Centrum.’

Impressie van het Hof van Bern met de H&M-winkel

BRANCHERING VAN HET CENTRUM Als we kijken we naar het winkellandschap van Leidsche Rijn, dan zien we dat daar inmiddels drie wijkcentra zijn verrezen. Dat bepaalt dan ook mede hoe tegen de invulling van Leidsche Rijn Centrum aangekeken wordt.

Hendriks: ‘In die wijkcentra zijn bijvoorbeeld allemaal min of meer vergelijkbare supermarktformules te vinden. In Leidsche Rijn Centrum willen we ons onderscheiden met iets bijzonders. En dat is gelukt. Eerder dit jaar contracteerden we de Jumbo Foodmarkt, voor maar liefst 5600 m2.’

Tijdens de rondleiding op de bouw kunnen we al door een flink deel van de toekomstige Jumbo Foodmarkt rondlopen. Wat opvalt is niet alleen de imposante, → scn 2016 | 6 21

INNOVATIE

WWW.LEIDSCHERIJNCENTRUM.NL

centrale entree, maar ook de forse hoogte van de winkel en het bovengelegen parkeerdek.

Hendriks: ‘Op dit metrage kan Jumbo het Foodmarkt-concept in de meest uitgebreide opzet neerzetten. We verwachten daarom dat Jumbo Foodmarkt een grote aantrekkingskracht zal bewerkstelligen, ver voorbij Leidsche Rijn. We werken er nu naar toe dat de winkel voor de feestdagen van 2017 open kan. De overige winkels volgen dan in een grand opening eind maart 2018, hetgeen mooi gelijkloopt met de oplevering van de woningen.’

WONINGAANBOD SLAAT AAN Ah, de woningen. Ruim 750 koop- en huurappartementen telt Leidsche Rijn Centrum. Eind oktober gingen het eerste appartementengebouw in verkoop. Het resultaat? In één keer alle woningen onder optie. Het blijkt dat het inzetten op kwaliteit ook in de oplevende woningmarkt goed aanslaat bij de woonconsument.

Wat treffen die bewoners straks – naast die prachtige Jumbo Foodmarkt – nog meer aan qua winkels?

Messemaeckers van de Graaff: ‘De branchering steunt op vier pijlers. Als eerste die van het modesegment.

Daarin hebben we al een aantal bekende landelijke namen gecontracteerd, zoals H&M, met een grote winkel over twee lagen, waarin het gehele assortiment te vinden is, Vero Moda, Hunkemöller en Mango.’

‘Dan is er het food-segment, waartoe we ook de horeca rekenen. Naast Jumbo Foodmarkt hebben we een contract afgesloten met Solo Pasta, Grieks-mediterraans restaurant Kabos en koffiebar 30ML.’ ‘Horeca wordt een steeds belangrijker en veelzijdiger onderdeel van winkelgebieden’, zo vervolgt Messemaeckers van de Graaff. ‘Met ‘blurring concepten’ bijvoorbeeld waarin horeca overgaat in retail. Daarnaast versterkt de horeca de stadscentrumfunctie, door de aanwezigheid van terrassen en ondersteuning bij events.’

Impressie van de Luxemburgpromenade

LOKALE WINKELS De derde pijler staat voor het zorgcluster en de vierde voor lokale winkels, waaronder bijvoorbeeld Blendz (twee schoenformules) en herenmodezaak Jones & Jones. Hendriks: ‘Zoals gezegd verwachten we veel van de aantrekkingskracht van Jumbo Foodmarkt.

Ook de andere namen zullen bijdragen, in combinatie met de innovatieve insteek van het centrum. We liggen met de verhuur goed op stoom en ik verwacht begin volgend jaar 50 procent van de winkelruimtes gecontracteerd te hebben.’

In komende edities van Shopping Centre news zult u regelmatig een update vinden over de ontwikkelingen op lrc. Informatie kunt u natuurlijk ook al vinden op de website: www.leidscherijncentrum.nl. ← 22 scn 2016 | 6

Overzicht van de locatie. Rechts op de voorgrond CineMec.

COLUMN

de fouw Het einde van de huurovereenkomst

U

U bent als huurder aan het einde van uw huurovereenkomst gekomen en u besluit uw huurovereenkomst niet te verlengen. Daarvoor kunnen verschillende redenen aan ten grondslag liggen. Wellicht ben u op zoek naar iets groters, of blijkt uw exploitatie niet rendabel genoeg. Wat de reden ook is van uw opzegging, aan het einde van de huurovereenkomst dient u uw winkelruimte op te leveren. Vaak wordt aan de hand van de huurovereenkomst bepaald op welke wijze dat moet gebeuren. Meestal wordt er een voorinspectie ingepland om afspraken te maken over de eindoplevering. Zo weten beide partijen waar ze aan toe zijn en heeft de huurder de tijd om eventuele voor uw rekening komende gebreken te herstellen.

Nadat u de gebreken heeft hersteld en u uit het gehuurde bent vertrokken, krijgt u echter bericht van de verhuurder dat hij een gebrek heeft geconstateerd dat niet naar voren is gekomen tijdens de gezamenlijke voorinspectie. De verhuurder stelt u aansprakelijk voor deze schade en zegt dat u niet heeft voldaan aan uw opleveringsverplichting. U bent het hier natuurlijk niet mee eens, want u heeft immers aan de gemaakte afspraken voldaan. De zaak komt voor de kantonrechter en het is de vraag wat de rechter hieromtrent beslist.

I

n een recente uitspraak van de rechtbank Limburg 28 september 2016 (ECLI:NL:RBLIM:2016:9277) ging het om een soortgelijke zaak. De verhuurder vordert net als in onze casus dat de huurder van een herenmodezaak zijn opleveringsverplichting niet correct was nagekomen. De kantonrechter wijst zijn vordering af en overweegt dat als na een gezamenlijke voorinspectie van het gehuurde afspraken worden gemaakt over wat nog nodig is om behoorlijk op te leveren, de huurder erop mag vertrouwen dat de verhuurder genoegen neemt met het nakomen van die opleveringsafspraken en de verhuurder daarom in beginsel na afloop van de huur de huurder niet meer aansprakelijk kan stellen voor het herstel van andere reeds bij de voorinspectie bestaande gebreken.

Volgens de rechter is dit slechts anders indien de betreffende gebreken bij de voorinspectie niet of nauwelijks vast te stellen waren.

I

n deze zaak was het zo dat de huurder de elektrotechnische installatie had uitgebreid.

Echter na de eindoplevering werd door de verhuurder geconstateerd dat deze uitbreiding gebrekkig was en moest worden vervangen.

Volgens de rechter dient een voorinspectie nauwkeurig te gebeuren. Het kan daarom nodig zijn een deskundige in te schakelen indien de verhuurder niet deskundig is op een bepaald gebied (bijvoorbeeld op het gebied van elektrotechnische installaties). De verhuurder heeft dat in deze kwestie nagelaten.

Volgens de rechter is er ook geen sprake van een verborgen gebrek, omdat het tijdens de vooroplevering niet moeilijk was om toegang te verkrijgen tot de meterkasten. De rechter vindt dat indien een deskundige een blik had geworpen op de meterkasten, de schakelaars en de wandcontactdozen, hij op zijn minst had onderkend dat nader onderzoek nodig was naar de elektrotechnische installatie. Van een verborgen gebrek is geen sprake, aldus de kantonrechter.

D

e verhuurder stelt vervolgens dat beide partijen van dezelfde onjuiste veronderstelling zijn uitgegaan. De huurder had moeten begrijpen dat als de verhuurder wel had geweten van de gebrekkige installatie, er andere afspraken zouden zijn gemaakt.

De verhuurder doet hiermee een beroep op wederzijdse dwaling. De rechter oordeelt echter dat de verhuurder te weinig heeft gedaan om dwaling te voorkomen. Had hij een deskundige ingeschakeld en had er een nauwkeurige voorinspectie plaatsgevonden, dan waren de gebreken aan het licht gekomen. Een aanwezig zijnde makelaar is volgens de kantonrechter niet aan te merken als een ter zake bekwame deskundige. Ook het beroep op dwaling wordt afgewezen.

Op grond van deze uitspraak zou het in specifieke situaties dus voor huurder en verhuurder verstandig kunnen zijn de voor- en de eindoplevering vergezeld van een deskundige te laten plaatsvinden. Dit kan lastige discussies en procedures voorkomen. �

ANNELOES DE FOUW BRICKS ADVOCATEN, AMSTERDAM

scn 2016 | 6 23

INNOVATIE

Vraag een willekeurige persoon werkzaam in het winkelvastgoed of de retail of hij of zij weet wat de term smart city inhoudt en wat men daar mee kan en de kans is groot dat het antwoord blijft steken bij een nadenkend ‘uh ...’ Tijd om eens uitleg aan een expert te vragen. Die vonden wij in de persoon van Brigitte Hulscher.

Zij houdt zich niet alleen met dit fenomeen voor de gemeente Utrecht bezig, maar is tevens coördinator voor de G5 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Eindhoven en Utrecht).

SMART CITY WAT MOETEN WE ERMEE? WAT KÚNNEN WE ERMEE?

D

e term smart city is ontstaan in 2003 in de wereld van de technologie aan een Amerikaanse universiteit waar de eerste onderzoeksgroep smart city’s ontstond en elektrische fietsen werden uitgetest in de stad. Brigitte Hulscher:­‘De bekendste toepassing van smart technologie in Nederland is op het gebied van energie, de smart grids. Opwekken van schone energie in plaats van gebruik fossiele brandstoffen. Maar de ‘smart technology’ is toepasbaar in veel meer domeinen en stelt ons in staat om vraagstukken op te lossen op het gebied van bijvoorbeeld mobiliteit en logistiek (kunnen we slimmer naar/door de stad rijden), op het gebied van parkeren, geleiding van bezoekersstromen, enzovoort. Toch staat niet de technologie op de eerste plaats. Het gaat ook om de bundeling van de kennis in een stad om de 24 scn 2016 | 6

mogelijkheden van de technologie aan te laten sluiten op de wensen, behoeften en vraagstukken van een stad.’

CUSTOMER JOURNEY En hoe hebben we hier in de retail of bij het runnen van een binnenstad iets aan? ‘We kennen­ intussen allemaal het begrip customer journey, een model dat beschrijft welke stappen de consument maakt. Dus van de eerste keer zoeken op het web tot en met de plek waar je wilt zijn. De digitale communicatietechnologie kan daar een belangrijke rol in spelen. Zoals gezegd bij het vinden van een parkeerplaats, tot de route naar je favoriete winkel of restaurant. En dat je als binnenstadsbezoeker ziet dat er om 14 uur een rondleiding bij de dom begint en dat er nog vier plaatsen vrij zijn. Of dat er ergens een happy hour gehouden wordt.’

‘Het is wel zo dat hetgeen de

bezoeker te zien krijgt zoveel mogelijk customer made is. Dus helemaal afgestemd op de behoefte van die bezoeker.’

En daar kunnen retailers dan op inhaken door bijvoorbeeld de bezoeker hun aanbiedingen voor bijvoorbeeld herenschoenen door te geven?

‘Als de bezoeker daar toestemming voor heeft gegeven zou dat kunnen.

Zoiets kan meelopen onder de smart city-paraplu. Maar dan wel op basis van opt-in/opt-out: informatie krijgen als je het wilt en eenvoudig uit kunnen schrijven als je het niet meer wilt’, aldus Brigitte Hulscher.

INNOVATIE

HET DRAAIT OM DATA EN HET DELEN DAARVAN Klinkt het voorgaande u wellicht wat simpel in de oren, zo is het in de praktijk niet. Want wat je ervoor nodig hebt zijn data. Veel data.

Beschikbare data. Data van alles en iedereen. Zoals bezoekersaantallen, het weer, de hotspots, vervoermiddelen, aankoopgedrag, enzovoort.

‘Om die data beschikbaar te krijgen, moet er eerst sprake zijn van een gezamenlijke ambitie en visie waarbij de bereidheid wordt uitgesproken elkaars data te delen. Om uit te vinden hoe dit in de praktijk het beste werkt, is het

winkelcentra, de vervoerders en toeristische organisaties. Tot aan de bezoekers of eindgebruiker aan toe.

En dat alles op basis van gedeelde ambitie, gelijkwaardigheid en duidelijke afspraken.’

organiseren van pilots van belang. Samen leren en experimenteren. Hierbij wordt ook duidelijk wat men er aan heeft of zou willen hebben.’

‘Het is een traject dat publiek-privaat, in wisselwerking met de burger gelopen moet worden. Het is een breed traject waarin veel verschillende partijen moeten participeren: van de leveranciers en beheerders van de connectiviteit (wifi, sensorgrids, LoRA) en dataplatforms tot en met de retailers, eigenaren van

BIG BROTHER Brigitte Hulscher wijst erop dat het gezamenlijk platform voor dataverzamelingen nodig is om tot informatie te verwerken om samen het winkelgebied te kunnen monitoren en gerichter te managen en’vermarkten’. Dat klinkt toch wel heel erg als 1984: Big Brother is watching you ...

‘Ik kan me die associatie voorstellen. Maar er zijn natuurlijk verschillende soorten data. We moeten wegblijven van data die naar personen terugleiden. Het streven moet zijn dat de techniek je de mogelijkheid geeft om bijvoorbeeld een stadscentrum te monitoren en op een effectieve manier te managen. En je moet

‘Maak duidelijke afspraken over data delen’

als gemeente ervoor waken dat er geen partijen aan de haal gaan met data die in het openbare gebied verzameld worden. Het is een belangrijk aandachtspunt, waarvoor naarstig gezocht wordt naar afdoende oplossingen voor het anonimiseren van data. Ik denk overigens dat de techniek wel voor een oplossing kan zorgen.’

DIGITALE INFRASTRUCTUUR Maar hebben (commerciële) partijen het niet van nature in zich dat ze tot aan of zelfs over het randje zullen gaan?

Brigitte Hulscher: ‘Daar leek het een paar jaar geleden wel op. Er was toen een partij die in alle centra in Nederland wifi wilde uitrollen en met de data wat wilde doen in de vorm van ongevraagde reclame. We zijn niet met die partij in zee gegaan en hebben eerst door middel van pilots uitgezocht wat de mogelijkheden waren en hoe we het met de ondernemers van de binnenstad zelf wilden. Eerst de vraag, dan de technologie.’

‘Daarom zijn we bezig een strategie te ontwikkelen voor het hele digitale bereik van de stad. Dus de digitale infrastructuur, de sensor­grids, welke data willen we wel ophalen, welke niet, welke data moeten veilig blijven, wat kunnen we als open data terug geven aan de stad, aan de burger. Zo’n strategie is noodzaak omdat er in deze tijd heel veel aanbieders opstaan. Zij melden zich bij verschillende loketten van de gemeente met bijvoorbeeld een mooie parkeeroplossing, een fietsoplossing en meer. Maar in feite zijn het maar hele kleine stukjes van een grote puzzel. Als stad moet je kijken naar dat grote geheel, naar waar zo’n product deel van moet uitmaken.’

‘De moeilijkheid zit erin dat technologie verleidt. Het gevaar bestaat dan dat een gemeente zich niet meer afvraagt of er nog meer mogelijkheden of partijen zijn, of je het ergens mee verbinden moet. Men moet zich realiseren dat dit zo’n specifiek terrein qua kennis is, dat je wel samen op móet trekken in bijvoorbeeld een PPS-constructie.’ → scn 2016 | 6 25

INNOVATIE

TECHNISCH IS ALLES MOGELIJK, MAAR ...

In het buitenland zijn er al verschillende toepassingen met een link naar smart of big data gelanceerd.

Zo kan het je als achteloos op de smartphone browsende metroreiziger gebeuren dat je bij het uitstappen op een groot videoscherm ‘toevallig’ een speciale aanbieding ziet voor het product waar je net nog naar aan het kijken was.

nog in de kinderschoenen staat, maar veel potentie biedt om bijvoorbeeld de beleving in binnensteden en winkelgebieden te vergroten.

Maar ook hier geldt: zoek wel eerst uit wat je wilt, bijvoorbeeld door stadsgesprekken te organiseren, en zoek dan de juiste partners erbij.’

HEALTHY URBAN LIVING Is het onderwerp ‘Smart City’ en de techniek die daarop aangetakt is niet

leestips Wilt u zich verder verdiepen in het thema smart city? Brigitte Hulscher beveelt de volgende boeken aan: Pieter Ballon, Smart cities.

Lannoo Campus, 2016. isbn 978-940142-938-2.

Maarten Hajer, Ton Dassen, Slimme steden. Nai010 Uitgevers, 2014. isbn 978-946208-147-5

← Brigitte Hulscher

‘Vooral in de Aziatische landen heeft men minder problemen met het privacy-aspect. Hier kijken we er anders naar. Maar wij vinden het ook belangrijk om uit te vinden wat een bewoner of bezoeker van een stad zou willen. Daarom moet de vraag van de consument leidend zijn en niet wat de technologie allemaal kan. Een andere invalshoek is overigens dat het aanbod gestuurd wordt door een vraagstuk of een ambitie.

Bijvoorbeeld hoe we de binnenstad bereikbaar kunnen houden.’

Brigitte Hulscher wijst erop dat de techniek nu al erg veel mogelijkheden biedt: ‘Kijk naar de hele Pokémon-hype: een voorbeeld van virtual reality. Het is een techniek die – samen met augmented reality – 26 scn 2016 | 6

te breed om te handlen?

‘Het is inderdaad zeer breed en dat maakt het noodzakelijk om naar een duidelijke rolverdeling te gaan.

De governance (samenwerking, besluitvorming, investeringen) moet duidelijk vastgesteld worden. Dat moet je wel zo doen dat bedrijven durven te investeren en hun kennis willen delen. Als stad moet je dan stilstaan bij de randvoorwaarden die je kunt bieden om tot – zoals wij dat noemen – ‘healthy urban living’ te komen.’

‘Maar er wordt op verzoek van de regering ook gekeken naar een nationale smart-citystrategie. Als coördinator voor de G5 zit ik in het kernteam dat zich hiermee bezig houdt. We werken aan een bottom-

up verhaal dat gedragen wordt door de steden, het bedrijfsleven en de wetenschap en we onderzoeken wat er nodig is om stappen voorwaarts te kunnen maken en zo de potentie die smart cities hebben kunnen benutten.’

NIEUWE DIMENSIE Wat Brigitte Hulscher betreft is het fenomeen Smart City en het daaraan gekoppelde ict-aspect een nieuwe dimensie naast het functionele en fysieke van een stad.

‘We moeten dit omarmen en er zoveel mogelijk disciplines op aansluiten. Niet alleen ict, maar ook architecten, verkeerskundigen, retail, enzovoort. Alleen dan kan het werken.’

WAT DOET DE RETAIL? In het buitenland is het vanwege de daar meer gangbare omzethuur­ contracten veel gebruikelijker dat men meer van elkaar weet. In de Nederlandse centra zien we dat nog niet heel veel. Brigitte Hulscher: ‘Als je data gaat delen, dan gaat het daar wel over. Natuurlijk wel geanonimiseerd. Je kunt echter al veel doen als je via passantentellingen de hot zones kan identificeren en via banktransacties de bestedingen. Als dat niet met elkaar in overeenstemming is, dan weet je dat er wat moet gebeuren.’

Je kunt ook zeggen: ‘Dat is een prima gebied voor wat lagere huren en een ander soort retailer’, nietwaar?

‘Dat zou kunnen en die retailers moet je natuurlijk ook hebben. Maar het draait in elk geval om data genereren en interpreteren. En daar spelen retailers, bezoekers en bewoners een rol bij. Ik ben heel nieuwsgiering hoe de retailers hiernaar kijken, wat ze ervan vinden en of ze er met elkaar en de huisbaas over praten.

Als dat niet zo is, moet dit onderwerp heel snel geagendeerd worden. Want anders gaat men de boot missen. Het gat wordt door het razende tempo waarin de ontwikkelingen gaan anders steeds groter.’ ←

THEMA

Samen hart voor retail I

nnovatie is noodzakelijk om winkelcentra aan te sluiten op de veranderde vraag van de consument. Er moeten keuzes gemaakt worden waarbij enerzijds de overcapaciteit aan beschikbare winkelruimte afneemt en er anderzijds ruimte blijft voor nieuwe, toekomstbestendige winkelconcepten. Organisaties, overheid en onderwijs werken samen om dit voor elkaar te krijgen. De Provincie Noord-Brabant is daartoe een boeiende samenwerking aangegaan met de opleiding Small Business­ & Retail Management (SBRM) van Avans Hogeschool te ’s-Hertogenbosch.

VERNIEUWINGSTEMPO EN OVERCAPACITEIT De retailsector heeft in de afgelopen honderd jaar laten zien te kunnen vernieuwen. Van marktkraam naar kruidenier, naar boetiek naar warenhuis, naar pop-upstores – mengformules en winkels die online en fysiek combineren. De hoge snelheid waarmee die vernieuwingen moeten worden doorgevoerd is echter nieuw. Daarnaast is er de overcapaciteit: terwijl de behoefte aan traditionele winkelformules al jaren afneemt, is het aantal winkelmeters alleen maar gegroeid. Nederland heeft 20 procent overcapaciteit aan winkeloppervlak en die moet worden teruggedrongen.

WINKELGEBIEDEN VAN DE TOEKOMST Mee voorop lopen in de ontwikkelingen en het terugdringen van de overcapaciteit, lukt alleen als de provincies komen tot regionale afstemming en samenwerken met het rijk, gemeenten en marktpartijen om winkelgebieden aantrekkelijk te maken en te houden. Om dat te bereiken ondertekende minister Kamp (EZ) in oktober de twaalf provinciale Retaildeals.

Het gaat om een krachtenbundeling van de 3 O’s: organisaties, overheid en onderwijs. Als opleider voor future retail, is SBRM met haar expertise op het terrein van winkelgebieden van de toekomst en met de ondersteuning door studenten

een waardevolle partner bij de uitvoering van de provinciale Retaildeals.

SAMEN HART VOOR DE ZAAK Een goed regionaal voorbeeld van deze samenwerking is het programma ‘Samen hart voor de zaak’. Brabantse gemeenten gaven aan behoefte te hebben aan kennis over de uitvoering van hun ambities. Daarom ontwikkelde de provincie met Werkplaats De Gruyter en SBRM een kennisprogramma rond vier situaties uit de praktijk. Het programma Samen hart voor de zaak stimuleert ondernemerschap en is vooral op uitvoering gericht. Het bestaat uit een reeks masterclasses en Brabant brede kennisbijeenkomsten die het komende anderhalf jaar voortdurend worden gevoed vanuit vier centrumgebieden: situaties in Boxtel, Loon op Zand, Oudenbosch en Aalst.

Aan de praktijkgevallen werken ondernemers, centrummanagers, gemeenten en provincie mee, maar ook 150 derdejaars studenten Small business & Retailmanagement uit ’s-Hertogenbosch. Zij gaan vooral op zoek naar innovatieve oplossingen vanuit de vijf primaire functies van een winkelgebied: winkelen, werken, wonen, ontspannen en ontzorgen (3W2O).

CONCREET UITVOERINGSPLAN Elke casus resulteert in een concreet uitvoeringsplan, dat ook aanknopingspunten biedt voor andere stads- en dorpscentra in Brabant. “Ondanks de leegstand neemt de behoefte van mensen aan ontmoeting en beleving immers juist toe”, legt gedeputeerde Van Merrienboer uit. “We moeten dus op een nieuwe manier naar onze kernen kijken om samen te ontdekken hoe we het centrum weer een kloppend hart kunnen geven. In de praktijkgevallen werpen we een creatieve nieuwe blik op het centrum en zetten we samen de schouders onder de kwaliteit van leven.” Het is die samenwerking tussen de drie O’s die retail toekomstbestendig houdt. ← scn 2016 | 6 27

ASSETMANAGEMENT

De portefeuille van Bouwfonds IM bestaat uit retail- en kantoorobjecten die in diverse fondsen zijn ondergebracht.

De scope is breed en bijzonder: van solitaire winkelpanden,

M

onique Korting is als hoofd van de afdeling Assetmanagement Commercial Real Estate verantwoordelijk voor een portefeuille van circa 2,3 miljard euro, die voor 15 procent uit kantoren en voor 85 procent uit winkelvastgoed bestaat. ‘Voor een aantal fondsen zijn wij zelf ook verantwoordelijk voor het fondsmanagement’ zegt Monique Korting. ‘Hier in Hoevelaken zitten dan ook verschillende fondsteams. Elk team bestaat uit een assetmanager, een technisch manager, een supportmedewerker en een financemedewerker. Het team wordt functioneel aangestuurd door de fondsmanager, die onder andere verantwoordelijk is voor de contacten met de aandeelhouders en de banken.’

‘Ook hebben we een eigen researchafdeling, die de teams met marktinformatie en analyses voedt. Zo kunnen de assetmanagers niet alleen strategische plannen voor de lange termijn maken, maar ook is het mogelijk verschillende scenario’s uit te werken. Ons financieel systeem maakt het daarbij mogelijk om continu de cashflowverwachtingen bij te stellen en te beoordelen wat het effect hiervan is op fondsniveau.’

DIRECT INZICHT Het is duidelijk dat dit alles dient om de beleggers een goed inzicht te geven in de rendementsverwachting. Het kunnen maken van goede inschattingen is dus heel belangrijk.

Monique Korting: ‘Daarbij is het ook belangrijk dat onze assetmanagers direct inzicht hebben in de structuur van een fonds en hoe de fondsen gefinancierd zijn. Dat maakt het mogelijk meer gefundeerd naar kansen voor transacties te kijken.’

‘Een voorbeeld: een assetmanager kan op het oog een hele mooie ver28 scn 2016 | 6

via op convenience gerichte wijkwinkelcentra tot aan de grootschalige panden zoals De Bijenkorf op prime locaties, en de voormalige V&D-panden. Elk soort winkelvastgoed vraagt in deze tijd om een eigen benadering.

Assetmanagement aanpassen op gewijzigde omstandigheden kooptransactie voor een pand doen.

Maar als dit in het bredere perspectief van het gehele fonds bekeken wordt, kan blijken dat dit toch niet interessant is. ’ TOEKOMST EN TRANSFORMATIES Bij de ontwikkelingen van fondsstrategieën is ook het langetermijn­ perspectief voor een gebouw van

belang. Kan een winkelpand ook straks nog een winkelpand blijven?­ Monique Korting: ‘De nieuwe marktomstandigheden maken het noodzakelijk om breder naar je vastgoed te kijken en alternatieve mogelijkheden te onderzoeken. Zo hebben we gekeken naar het transformeren van voormalige V&D-panden naar een bibliotheek met muziekschool,

Het Kleine Loo, Mariahoeve Den Haag. FOTO: SCN

ASSETMANAGEMENT

FOTO: SHOPPING CENTRE NEWS

‘Je moet creatief zijn, veel meer dan vroeger’ – Monique Korting

casino, woningen en een foodhal­ concept. ’ ‘Op de prime locaties is in samenwerking met onze jointventurepartner IEF voor vrijwel alle gebouwen een volledige nieuwe invulling gevonden, bijvoorbeeld met Topshelf of Hudson’s Bay, maar de invulling op andere locaties is moeilijker. Je moet creatief zijn, veel meer dan vroeger. Het betekent ook dat we keuzes moeten durven maken. Dus als de conclusie is dat een gebouw niet meer bij het fonds past, moet er wellicht afscheid van genomen worden.’

‘Toch is het bijzonder om te zien dat we voor het merendeel van de twaalf voormalige V&D-panden een nieuwe invulling hebben kunnen­ vinden. Voor de overige panden inden nog gesprekken plaats met potentiële kandidaten en we verwach­ten dat we hier ook op korte termijn invulling aan kunnen geven.’

INTENSIEVER SAMENWERKEN MET DE HUURDER De ontwikkelingen in de retail gaan snel en om daarop voorbereid te zijn is het zaak om goed de vinger aan de pols te houden. Monique Korting: ‘We willen nog meer in contact met de retailers staan om van de retailer­ te horen hoe het gaat, wat zij als mogelijk en niet mogelijk zien op een locatie. Wil men uitbreiden of wellicht krimpen of zelfs stoppen? Is de behaalde omzet van de retailer in lijn met de verwachting?’

‘Als we dit tijdig weten, dan kunnen we hierop anticiperen. Door bijvoorbeeld met andere huurders te praten over een verschuiving, zodat een formule die dit wenst kan uitbreiden.

Of door extern op zoek te gaan naar een vervangende retailer.’ → scn 2016 | 6 29

ASSETMANAGEMENT

RUIMTE VOOR VERNIEUWING Het is een feit dat in steden in deze tijd winkelruimte vrijkomt. ‘Maar dat is niet alleen maar vervelend, want het biedt ook ruimte voor vernieuwing’ zegt Monique Korting. ‘Daar-

‘Krimp biedt ook ruimte voor vernieuwing’

zen. Ook daarin zien wij op sommige locaties een nieuw evenwicht ontstaan.’

VOLOP KANSEN IN DE RETAIL Ofschoon het voor de teams bij Bouwfonds IM een drukke, uitdagende periode is, is Monique Korting positief over de toekomst: ‘In deze markt zie je nieuw toetredende retailers hun kans pakken. Bestaande retailers worden innovatiever en doen nu meer dan voorheen om de consument te verrassen, te inspireren. Ook weet men steeds beter een multi-channelstrategie te ontwikke-

MANAGEMENT INTENSIEF MAAR LONEND Het is volgens Monique Korting wel zo dat het managen van deze convenience centra vrij intensief is: ‘Je hebt naast de landelijke retailketens vaak te maken met kleine, zelfstandige ondernemers. Daar onderhouden we ook een direct contact mee en samen met hen kijken we naar aspecten als de marketing van het winkelcentrum. Het is ook belangrijk om eenheid naar buiten uit te stralen, bijvoorbeeld in de openingstijden.’

Vanzelf gaat het dus allemaal niet.

De vastgoedeigenaar moet creatief­ en innovatief zijn. Dat uit zich ook in het aantrekkelijk houden van het winkelcentrum. Investeren in de kwaliteit van het gebouw en de omgeving is dan ook van groot belang.

‘Zo hebben we het winkelcentrum Beverhof in Beverwijk en Mariahoeve in Den Haag gerevitaliseerd en zijn we bijna klaar in het winkel­ centrum Hartje Zuid in Soest. In

‘Blijf investeren in de kwaliteit van je gebouwen en de omgeving’ Entree Het Kleine Loo, Mariahoeve Den Haag.

naast is het zo dat zowel krimp als versterking en uitbreiding aan de orde zijn. Voor onze steden zal er een nieuw evenwicht ontstaan, waarbij niet elke stad hetzelfde aanbod zal houden. En zelfs in sterke winkel­ steden zullen er in bijvoorbeeld de aanloopgebieden veranderingen noodzakelijk zijn, zoals het transformeren in functie van panden.’

‘Voor vastgoedbeleggers is het natuurlijk ook zo dat de teruglopende omzetten en faillissementen in de retail druk geven op de verhuurprij30 scn 2016 | 6

FOTO: SCN

len. Dan zijn er een aantal formules die vanuit een faillissement toch een doorstart weten te maken zoals MS Mode, waar 16 van de 17 winkels in onze portefeuille verder gaan. En dat alles heeft als reden dat er beslist nog veel kansen in de retail zijn.

Niet alleen op A1-locaties in binnensteden, maar ook in bijvoorbeeld de convenience winkelcentra. Die zijn eigenlijk crisisproof gebleken en de vooruitzichten daarvoor zijn prima, afhankelijk van locatie en verzorgingsgebied.’

het winkelcentrum in Den Haag is bijvoorbeeld de Action op de verdieping gehuisvest als trekker. Er is ook een fitnesscentrum toegevoegd en we hebben het gezondheidscentrum nieuw leven ingeblazen. Het is al met al een heel compleet centrum geworden, dat ook heel goed aansluit op de behoeften van de steeds belangrijker wordende doelgroep ouderen. Centra als dit zijn een prima voorbeeld van wat werkt in onze eigen Nederlandse winkelstructuur en daar blijven wij ons op focussen.’ ←

EVEN VOORSTELLEN

LOT in progress is een samenwerking tussen twee ervaren professionals, Nicolette Koch en Marieke Pieters, onder het motto 'meer grip op de vooruitgang in uw winkelcentrum’. Op deze pagina stelt het dynamische duo zich voor.

EVEN VOORSTELLEN:

LOT in progress, hart voor sprankelende winkelcentra

I

n gesprekken kwamen we er heel snel achter dat we dezelfde drive en visie hebben.

Zoveel jaar ervaring in de exploitatie van winkelcentra en alles wat daar mee samenhangt en dezelfde conclusie: Om beweging te krijgen in complexe vraagstukken rond winkelcentra is het noodzakelijk de focus te verleggen, van de huidige processen die in winkelcentra plaatsvinden, naar de mensen die het moeten doen.

Wij geloven namelijk dat als mensen enthousiast en samen aan dezelfde ambitie en doelen werken ze veel succesvoller zijn en er veel betere resultaten behaald worden door iedereen. In het bedrijfsleven is dat een open deur en allang niet meer nieuw. Voor ondernemen in winkelgebieden is daar nog wel een forse winst te behalen. We hebben vaak met veel partijen te maken, met elk een

individuele agenda en bedrijfsvoering. Partijen zouden, om succesvol te kunnen zijn, de handen ineen moeten slaan en tegelijkertijd zelf in beweging moeten komen.

OVERTUIGING Vanuit deze overtuiging werken wij aan het verbinden van mensen en belangen en het verbeteren van de organisatie in en rondom winkelcentra om meer grip te krijgen op vooruitgang. Wij prikkelen graag alle partijen om hun steentje aan het totale succes bij te dragen, collectief én individueel. We leggen hiertoe bijvoorbeeld naast de huurovereenkomst een nieuwe verbinding tussen verhuurder en huurder door middel van Shopcrafting.

SHOPCRAFTING LOT stimuleert met Shopcrafting innovatief vermogen. Shopcrafting staat voor het proces dat ondernemers doorlopen om hun onderneming te herdefiniëren zodat de winkel, zowel door de consument als de ondernemer

zelf, weer als plezierig en zinvol wordt ervaren en tegelijkertijd weer kan bijdragen aan een aantrekkelijk winkelcentrum.

Vastgoedeigenaren zetten Shopcrafting in om contact met huurders te verdiepen. Ze investeren op deze wijze in de relatie met de huurder en hun onderneming. Tegelijkertijd vergroten eigenaren daarmee de grip op het management van het winkelcentrum.

ERVARING Met meer dan 20 jaar ervaring op het gebied van de exploitatie van winkelcentra en -gebieden, retail, management en ondernemerschap kunnen wij ons als geen ander verplaatsen in de belangen van gemeenten, vastgoedeigenaren en ondernemers en tegelijkertijd het gemeenschappelijk belang van een succesvol winkelcentrum. Wij zetten daartoe onze jarenlange ervaring in aangevuld met onze kennis­ en ervaring op het gebied van bedrijfs- en veranderkunde, persoonlijke ontwikkeling en leiderschapskwaliteiten. ← scn 2016 | 6 31

INNOVATIE

Beleving met een hoofdletter B Op uitnodiging van Ngage Media brengt Shopping Centre NEWS een bezoek aan een enorme digital wall in Hoog Catharijne. Niet zomaar een beeldscherm, maar een scherm waarbij augmented reality de passant bij het beeld betrekt. Hoe werkt dat in de praktijk?

A

lleen al het formaat (Ngage Media noemt dit scherm niet voor niets ‘The Grand’) en natuurlijk de lichten en kleuren zorgen ervoor dat de videowall de aandacht van de passanten trekt. Dat is een goede zaak voor de A-merkcommercials die via het netwerk van Ngage Media worden uitgezonden, maar de consument van vandaag is natuurlijk al veel gewend. Die is niet snel te stoppen, te boeien en te amuseren. Of toch wel?

Stan Thijssen, directeur bij en medeoprichter van Ngage Media, legt uit dat juist op dit vlak enorme stappen worden gezet: ‘Met augmented reality, vrij vertaald: het mixen van de digitale wereld met live videobeel32 scn 2016 | 6

den, kan een nieuwe dimensie worden gecreëerd. Een wereld die er niet is, maar er toch lijkt te zijn en waarvan – in dit voorbeeld – de passant op Hoog Catharijne onderdeel kan uitmaken.’

POOLLANDSCHAP Die wereld is in dit geval een besneeuwd en ijzig poollandschap. Rondom een bassin met klotsend water gebeurt van alles. We zien orka’s, pinguïns, ijsberen en zeehonden zwemmen, glijden en springen. Maar nu komt het: in deze scene is ook het livebeeld van de kijkers gemonteerd. Alsof ze aan de rand van het bassin staan en écht deel uitmaken van dit artificiële landschap.

Stan Thijssen: ‘Je ziet boven het scherm

een camera die gericht is op de mensen voor het scherm. Computers zorgen ervoor dat winkelend publiek onderdeel wordt van het virtuele landschap. Dit ziet er behoorlijk realitisch uit.

Dat blijkt. Een paar jongens hebben snel in de gaten hoe het werkt. Ze interacteren met de poolscene en trekken gekke bekken­ en maken bewegingen. Een iets oudere dame heeft eerst niet in de gaten wat er allemaal gebeurt. Ze kijkt, ziet dan toch zich zelf in het beeld en schrikt zich vervolgens een hoedje als een enorme ijsbeer naast haar opduikt. Ze maakt een afwerende beweging, maar die gaat meteen over in een geamuseerde lach.

‘Dit is een marketingtool met oneindig veel mogelijkheden’

INNOVATIE

Zie de video van deze opstelling op facebook.com/ shoppingcentrenews.

‘Je ziet hoe interactief deze augmented reality-techniek is. En we werken eraan dit nog verder te ontwikkelen, zodat de dier­ figuren gaan reageren op de bewegingen die de passanten maken. Ook experimenteren we met de programmering van het scherm.

Zo is dit soort entertainment niet voor alle momenten op de dag geschikt: de reiziger die ’s ochtends op weg is naar z’n werk of de trein heeft er gewoon geen tijd voor.’

TOEVOEGEN VAN BELEVING De arctic experience die nu op Hoog Catharijne draait is daar geplaatst in intensieve samenwerking met het winkelcentrummanagement. ‘Klépierre vindt het belangrijk om de bezoeker van Hoog Catharijne een glimlach te bezorgen en te entertainen, zodat de bezoekduur en bezoekfrequentie omhoog gaat. En ook dat er een hoger cijfer gescoord wordt voor de kwaliteit van het verblijf. Met dit soort technieken kun je dan ook echt het verschil maken tussen shoppen op internet of shoppen in de echte wereld. Het is niets minder dan het toevoegen van beleving’, zegt Stan Thijssen.

Ngage Media wil natuurlijk graag ideeën opdoen voor inhoudelijke toevoegingen.

Stan Thijssen: ‘In ons bedrijf op het mediapark in Hilversum zijn we volop bezig met innovatieve ontwikkelingen. Met nóg meer interactiviteit, waarbij de passant bijvoorbeeld kan gaan ‘schilderen’ met de content die wordt aangeboden.’

‘Maar deze techniek kan ook een rol spelen bij de branding van het winkelcentrum zelf of de stad waarin het ligt. Het is dus ook een marketingtool met schier oneindige mogelijkheden. Vergelijk het met koken: we hebben een enorme kast vol met ingrediënten. Het is aan de kok (lees: de creatief of de marketeer) om daar iets geweldigs van te maken.’

‘Bij Ngage Media staan we daarom ook open voor ideeën van anderen. Maar we moeten er wel voor waken dat we het laagdrempelig houden, zodat iedereen er plezier aan kan beleven.’

SELFIES Met dat plezier zit het wel goed, zo kunnen we op Hoog Catharijne zien. Niet alleen interacteren de passanten met het scherm en de dieren in het poollandschap, ook worden er met de smartphone veel video’s en foto’s gemaakt.

‘Die ervaring hadden we al met onze reuzeschermen op Amsterdam CS. Daar worden heel veel selfies geschoten. En daar zijn we best een beetje trots op, dat een product van ons zo’n rol in het leven van mensen is gaan spelen!’

WWW.NGAGEMEDIA.NL

TOEKOMST De toekomst voor digitale schermen in de publieke ruimte heeft nog veel in het verschiet. Wat er precies gaat komen, is onmogelijk te zeggen. Zo zijn koppelingen met data uit andere bronnen (het weer, telsystemen, enz.) ook mogelijk, net als uitzendingen van live-events elders in de stad of het winkelcentrum. Stan Thijssen: ‘Het draait om een mix van entertainment, informatie, cultuur, marketing en commercie. En voor winkelcentrumeigenaren kan dit ook nog een leuke spin-off hebben. Niet alleen in de vorm van een verhoging van de belevingswaarde, maar ook in de vorm van een fee voor het vertonen van de commercials.’

Ngage Media heeft inmiddels schermen geplaatst in verschillende winkel- en stadscentra en zit ook aan tafel om mee te praten over de implementatie in een nieuw winkelcentrum. ‘Dat is natuurlijk het mooiste, als men van meet af aan in het ontwerp rekening houdt met de plaatsing van dit medium. Niet alleen bespaart dat op de installatiekosten, maar ook kun je zo de beste locatie kiezen’, zegt Stan Thijssen. ← scn 2016 | 6 33

BELEVING

Winkelcentrum Schalkwijk te Haarlem is met zo’n 32.500 m2 en 115 winkels een wijkcentrum van flinke proporties. Shopping Centre NEWS nam een kijkje bij de werkzaamheden in de aanloop naar de zo belangrijke feestdagenperiode, waarbij natuurlijk flink

FOTO'S: SCN

ingezet wordt op het magische woord ‘beleving’.

Reuzespannend reuzencadeau

D

ie beleving erin brengen is geen gemakkelijke klus. De realiteit van het moment is dat ook Schalkwijk zichtbaar last heeft van het uit het Nederlandse winkellandschap wegvallen van diverse winkelketens, met (goed gecamoufleerde) leegstand tot gevolg. Daarnaast ademt het gebouw (ondanks een upgrading in de jaren negentig) duidelijk de sfeer van de jaren zeventig en is het – voor vakgenoten – herkenbaar als een van de producten van ontwikkelaar mbo.

Dat blijkt ook uit het verdeeld eigendom, wat ook kenmerkend was voor de aanpak van deze ontwikkelaar. Op Schalkwijk wordt de scepter derhalve gezwaaid door een cvve en die heeft voor de nabije toekomst plannen voor een ingrijpende herontwikkeling. Hiermee moet het winkelcentrum de strijd om het marktgebied en de consument die daar woont weer aankunnen en terrein terug winnen op bijvoorbeeld het concurrerende stadscentrum van Hoofddorp.

VOLUME Wat Schalkwijk natuurlijk als groot pluspunt heeft, is het volume, het aanbod. Daar komt de consument 34 scn 2016 | 6

nog steeds voor en ook op de wat donkere woensdag begin november waarop wij ons bezoek afleggen, is er een levendig bezoekersbeeld te zien.

De ondernemers zetten zich hiervoor ook sterk in, onder meer via de eigen centrummanager en marketingassistente, welke laatste zich onder meer bezig houdt met het actief bijhouden van de socialmediakanalen.

Vooruitstrevend, want menig groter winkelcentrum zal dit nog niet zo georganiseerd hebben!

Rutger de Vries stuurt vanaf een hoogwerker de werkzaamheden aan

BELEVING IS SPEERPUNT Schalkwijk geeft zoals gezegd ook veel aandacht aan beleving. Gerard Zwier, centrummanager: ‘Beleving en sfeer zijn speerpunten in het beleid van het winkelcentrum. We geven daar vorm aan door bijvoor-

Winkelcentrum Schalkwijk zet volop in op beleving beeld events. Afgelopen zomer hielden we nog een muziek-event voor de jeugd van de wijk op het dak van de parkeergarage. Maar beleving creëren we ook met onze decoratie. Zo is

eind oktober de feestverlichting door het hele winkelcentrum weer opgehangen en nu zijn we bezig met de opbouw van een nieuwe, extra grote decoratie voor de feestdagen op het centrale plein.’

Winkelcentrum Schalkwijk werkt voor de feestdagendecoratie al vele jaren met decoratiebedrijf Nico de Vries: ‘‘We zijn destijds met Nico begonnen en nu gaan we verder met zoon Rutger. Dat bevalt prima. Dit jaar stonden we voor de afloop van een vorig decoratiecontract en dus voor de vraag hoe verder te gaan.

Rutger gaf aan een goed idee voor een extra opvallende decoratiegroep

THEMA

op het centrale plein te hebben en daar hadden we wel oren naar.’

REUZENCADEAU Rutger de Vries: ‘Het leek mij een goed idee om de decoratie een nog nadrukkelijker rol te geven in de beleving. We weten bijvoorbeeld uit onderzoek dat de consument hangende decoratie vaak alleen onbewust ervaart. Daarmee heeft het zeker nog steeds waarde voor de beleving, maar waarom niet naar een meer bewuste ervaring streven?’

‘Op vakbeurs Christmasworld had ik dit ‘reuzencadeau’ gezien en dat leek me echt iets voor het centrale

plein van Schalkwijk. Het valt erg op en door het van binnen aan te kleden met onder andere een stoel waarop eerst Sint Nicolaas en later de Kerstman komt te zitten, is het echt iets waardoor kinderen zich op deze feesten kunnen gaan verheugen.

Het is een decoratie die meer is dan dat alleen: het is het creëren van een sprookje, een illusie en in elk geval sfeerbeleving.’

SELFIES MET DECORATIE Dat vinden – zo blijkt tijdens ons bezoek – de passanten ook. Nog tijdens het opbouwen wordt er volop voor foto’s geposeerd en zelfs kan

men het niet laten om (ondanks dat de mensen van het decoratiebedrijf zichtbaar aan het werk zijn) door het reuzencadeau te lopen.

Centrummanager Gerard Zwier ziet het met plezier gebeuren: ‘Het is echt een toevoeging aan de beleving. Daarbij is het voor ons door de inschakeling van Nico de Vries een zorgeloos gebeuren. Het bedrijf zorgt voor de op- en afbouw en ook het transport en de opslag. Zelf doen is voor ons geen optie. En dat geldt ook voor de kerstverlichting. Je weet nu zeker dat het goed opgehangen wordt, dat het brandt en dat, als er wat is, het snel verholpen wordt.’ ← scn 2016 | 6 35

JURIDISCH

Huurprijsherziening bedrijfsruimte ex artikel 7:290 BW

DOOR JOHN NIJSTEN

Kritiek op artikel 7:303 BW meestal ten onrechte (V)

D

it is het slot van mijn serie over huurprijsherziening.

In de afgelopen afleveringen meen ik aangetoond te hebben dat er minder mis is met de huurprijsherziening van artikel 7: 303 BW dan veelal wordt aangenomen. Daarbij moet bedacht worden dat het volledig laten vervallen van het artikel geen verbetering brengt. Dat laat onverlet dat kleine aan­ pas­singen enkele knelpunten kunnen wegnemen. Ook de benoeming van echte deskundigen op juridisch en/of retailgebied en geen allround vastgoedpersonen, of erger woningmakelaars, tot onafhankelijke deskundige kan de acceptatie van de uitkomsten verhogen.

ARTIKEL 7: 303 BW LATEN VERVALLEN? Als de huurder en/of de verhuurder vinden dat de huurprijs niet (meer) overeenstemt met die van vergelijkbare winkel- of horecaruimte ter plaatse kunnen zij op basis van artikel 7:303 BW in twee gevallen vorderen dat de rechter deze nader vaststelt.

Indien de (oorspronkelijk) afgesproken duur van de huurovereenkomst is afgelopen en in alle andere gevallen telkens na vijf jaren sinds de dag waarop de laatste door partijen vastgestelde huurprijs is ingegaan of waarop de laatste door de rechter vastgestelde huurprijs is gevorderd.

Indien artikel 303 vervalt kan dus in beginsel na het verstrijken van de initiële huurperiode noch de huurder noch de verhuurder huurprijsherziening vorderen.

Het alternatief is dan opzeggen. Indien de huurder de huurprijs te hoog vindt, kan hij zonder meer opzeggen indien hij maar de opzegtermijn van één jaar en de 36 scn 2016 | 6

datum waartegen kan worden opgezegd in acht neemt. Dat houdt wel in dat hij meer dan één jaar voor de mogelijke datum waartegen kan worden opgezegd een standpunt moet hebben bepaald. Anders bestaat de kans dat de huurovereenkomst op basis van de wet ( vijf plus vijf) of afspraak tussen partijen met vijf jaren wordt verlengd. Hij wil vaak echter niet opzeggen, maar een lagere huurprijs.

De verhuurder kan slechts op specifiek in de wet omschreven gronden tot opzegging overgaan.

GELIBERALISEERDE WOONRUIMTE Voor geliberaliseerde woonruimte is specifiek in de wet de opzeggingsregeling aangepast voor het geval de huurder niet akkoord gaat met een voorgestelde

Wettelijk opzegrecht met als doel huurprijswijziging is een wangedrocht huurprijsverhoging. De verhuurder kan louter bij geliberaliseerde woon­ruimte gebruiken maken van de opzeg­mogelijkheid op basis van de beëindigingsgrond dat de huurder niet toestemt in een redelijk aanbod tot het aangaan van een nieuwe huurovereenkomst met betrekking tot dezelfde woonruimte. De wet biedt namelijk geen andere mogelijkheid om geschillen hierover aan de rechter voor te leggen. In

1994 heb ik op dit wetsvoorstel kritiek geleverd omdat hiermee de spanning tussen verhuurder en huurder wordt verhoogd, het een omslachtige weg is en de huurder geen andere mogelijkheid rest dan opzegging. (‘Huurprijswijziging woonruimte: terug naar af!’ Vastgoedmarkt, februari 1994, p.

37-38). Tevergeefs. Nog steeds ben ik van mening dat de toen ingevoerde regeling onjuist is en slechts als reden had het de verhuurder zo moeilijk mogelijk maken wat voortvloeide uit de tijdsgeest van toen. Een opzegmogelijk voor de verhuurder creëren bij geschillen over de huurprijs lijkt mij nog steeds een wangedrocht. Overigens geldt nu voor bedrijfsruimte ex artikel 7:290 BW dat de beëindigingsgrond ‘niet toestemmen in een redelijk aanbod’ niet van toepassing is voor zover dit aanbod een wijziging van de huurprijs inhoudt.

PARTIJEN Uiteraard zal door sommigen gesteld worden dat regeling van een huurprijs­ herziening aan partijen dient te worden overgelaten. Reeds om uitwassen te voor­ komen, moet hiervoor niet worden gekozen.

Voorts houdt invoering met onmiddellijke werking in dat bij huurovereenkomsten waarin geen regeling is opgenomen geen aanpassing mogelijk is, behoudens de waarschijnlijk wel opgenomen indexering.

Indien er eerbiedigende werking aan een wetswijziging wordt toegekend kunnen nog vele decennia procedures voorkomen op basis van het dan oude artikel 303, wat ook niet handig is.

De conclusie kan naar mijn mening geen andere zijn dan dat behoud van een wijzigingsartikel m.b.t. de huurprijs zoals artikel 303 een goede zaak is.

JURIDISCH

AANPASSINGEN Dat laat onverlet dat de regeling voor verbetering vatbaar is. Dan bedoel ik niet dat de referentietermijn moet worden geschrapt of verkort. Dat betreft geen verbetering maar een, politieke, keuze.

Zelf ben ik nog steeds voor een geleide­ lijke aanpassing ter voorkoming van de ‘waan van de dag’ mede met voor inflatie herleide huurprijzen uit oude contracten.

Zie uitgebreider de bespreking van de scriptie van Steven Verouden: ‘Is markthuur de heilige graal?’ in SCN 2015-6, p. 24-25.

AANZEGTERMIJN Op basis van artikel 303 geldt de door de rechter vastgestelde huurprijs met ingang van de dag waarop deze is gevorderd, tenzij deze op vordering van een der partijen op grond van de bijzondere omstandigheden van het geval een andere ingangsdatum vaststelt.

Wordt echter een verzoek tot benoeming van een deskundige gedaan, is in beginsel de dag van dat verzoek de ingangsdatum.

Het ligt dus voor de hand dat iemand die belang heeft bij een snelle ingangsdatum zo’n verzoek doet en zo nodig een geschil creëert over de benoeming van de deskun­ dige. Dit is volstrekt begrijpelijk nu anders eerst de deskundigenprocedure dient te worden afgewacht en vervolgens de ingangsdatum van de nader vast te stellen huurprijs in beginsel pas de dag is dat de vordering tot nadere vaststelling wordt uitgebracht.

Naar mijn mening zal het goed zijn in de wet een aanzegtermijn op te nemen van bijvoorbeeld zes maanden met de consequentie dat hiermee de ingangsdatum van de nader vast te stellen huurprijs vaststaat. Dan ontbreekt de zin om het verzoek tot benoeming van een deskundige te hanteren om deze datum vast te leggen.

Hiermee wordt oneigenlijk gebruik van de benoemingsprocedure voorkomen.

DESKUNDIGE Toch kunnen de ogen niet gesloten worden voor een aspect dat zorgen baart: de deskun­ digheid van de onafhankelijke deskundige.

Ook gemakzucht bij sommige deskundigen vormt een probleem Indien geen overeenstemming kan worden bereikt over de huurprijs zal/zullen door partijen of de rechter één of meer onafhankelijke deskundige(n) worden benoemd. Indien de deskundigenrapporten m.b.t. een object worden vergeleken en vervolgens discussie ontstaat over de verschillen betreffen deze vrijwel steeds: • de selectie van de vergelijkingspanden naar locatie of ligging • de selectie van de vergelijkingspanden naar oppervlakte, front, vorm of diepte • de waardering van de verschillende ruimtes waarbij vooral de wvo op verdieping eruit springt. Deze geschil­ punten zijn overigens niet anders in een reguliere taxatie van de huurwaarde dan in een huurprijsbepaling ex artikel 303.

De vraag is echter of deze geschilpunten altijd even adequaat door de voorgedragen of benoemde deskundige(n) kunnen worden beantwoord. Probleem zit naar mijn mening vooral in het feit dat veel zogenaamde en zelfbenoemde deskundigen dat niet zijn. Zie hierover uitgebreid Tijdschrift voor Huurrecht Bedrijfsruimte 2010-2, ‘Hoe deskundig is de deskundige’, p. 61-63 en SCN 2010-1, p.30-33 VERGELIJKINGSMETHODE Niet alleen deskundigheid is van belang.

Ook niet-consequente toepassing van de vergelijkingsmethode door de onafhan­ kelijke deskundige zorgt voor onjuiste uitkomsten.

Er zijn deskundigen die beide partijen te vriend willen houden en vervolgens de vergelijkingspanden of een gedeelte hiervan die door elk van partijen zijn voor­gedragen in aanmerking nemen.

Het moge duidelijk zijn dat ik dit onjuist acht. Indien door één van partijen

de vergelijkingsmaatstaf optimaal is toegepast en door de ander niet, moet de onafhankelijke deskundige de uit deze toepassing voortvloeiende selectie integraal overnemen. Het belang dat een juiste herzieningshuurwaarde wordt geadviseerd, kan er zelfs toe leiden dat de onafhankelijke deskundige zich volledig distantieert van de vergelijkingspanden die door partijen werden geselecteerd. Deze selectie door partijen vindt immers vaak plaats op basis van de referentiehuurprijs per m² en niet op basis van vergelijkbaarheid.

GEMAKZUCHT Tenslotte is gemakzucht bij sommige deskundigen een groot probleem. Door verhuurders en huurders in het verleden aangeleverde huurprijzen worden vaak niet meer gecontroleerd maar via indexering aangepast naar de peildatum . Een tussentijdse aanpassing wordt dan niet verdisconteerd. Vooral oppervlakte­ gegevens worden soms klakkeloos over­ genomen. Er zijn vastgoedpartijen die in hun systeem geen onderscheid kunnen maken in de oppervlaktes per verdieping.

Het opgegeven aantal m²’s wordt dan volledig toegerekend aan de begane grond terwijl bezoek ter plaatse zou hebben aangetoond dat een gedeelte hiervan zich op verdieping bevindt. Overigens valt het met het verkrijgen van huurgegevens best mee. Uiteraard moet daarvoor soms inspanning worden verricht, zo nodig via inzage bij de gemeente van bouw­ vergunningen/omgevingsvergun­ningen om de juiste oppervlaktegegevens te krijgen.

De inspanning dient in elk geval verder te gaan dan het sturen van een brief naar de huurder of de verhuurder van een mogelijk vergelijkingspand en bij gebreke van een reactie stellen dat de huurder of de verhuurder geen medewerking wenste te verlenen. Natuurlijk komt een verzoek om informatie niet boven op de stapel te liggen.

Daarom zal soms enige aandrang nodig zijn.

Mijn conclusie is dan ook dat de veelal geuite kritiek op artikel 7: 303 vaak meer voortvloeit uit hoe deskundigen en soms ook rechters hiermee omgaan dan dat hieraan het artikel zelf debet is. ← scn 2016 | 5 37

BELEGGEN IN WINKELVASTGOED

De duidelijke

keuzes

van Altera

A

ltera is zestien jaar geleden opgericht door de vastgoedportefeuilles van de Hoogovens en KLM pensioenfondsen samen te voegen. Op dit moment is het aantal aandeelhouders gegroeid naar 35. Sinds het begin van dit jaar richt Altera zich naast pensioenfondsen ook op andere professionele vastgoed­ beleggers, zoals verzekeraars uit zowel binnen- als buitenland. Momenteel is er circa 730 miljoen euro belegd in Nederlands winkelvastgoed.

Shopping Centre news spreekt met Erwin Wessels (directeur portefeuillemanagement) en Ruud Hogenes (sectormanager winkels) over de aangepaste koers die het bedrijf vaart in de winkelmarkt. In die koers staan een aantal aspecten centraal, waarvan focus er één is. Erwin Wessels: ‘Voorop staat dat we onze aandeelhouders een stabiel rendement blijven bieden en daar waar mogelijk waarde willen toevoegen aan de portefeuille. Om dit te bereiken is het noodzakelijk om continu naar de samenstelling van de winkelportefeuille te blijven kijken en doorlopend de behoeften bij de aandeelhouders, de retailers en de consument te monitoren en deze op elkaar af te stemmen.

38 scn 2016 | 6

De recessie en de veranderingen in de retailmarkt zijn voor Altera redenen om doorlopend goed te kijken naar het functioneren van de winkelbranche en hierop in te spelen. Hierdoor wordt een duurzaam en optimaal rendement voor de aandeelhouders gerealiseerd. Er wordt een aangepast beleggingsbeleid gevoerd waarbij duidelijke keuzes in de verschillende soorten van winkelen zijn gemaakt en het managen van de portefeuille daarop is aangepast.

BELEGGEN IN WINKELVASTGOED

hebben we gekeken naar de opbouw van onze winkelportefeuille en kwamen we tot de conclusie dat kleine solitaire winkelpanden in de kleinere steden en de verdunningsgebieden niet meer passend waren. Dit betekent keuzes maken’

‘We moeten de consument en de retailer begrijpen en daarnaar handelen’

Ruud Hogenes (l) en Erwin Wessels tijdens de heropening van het vernieuwde winkelcentrum Toolenburg in Hoofddorp.

Ruud Hogenes: ‘Winkelfondsen belegden in het verleden vanuit de traditionele winkelhiërarchie in winkels .

De veranderingen in de markt maakt dat wij de visie op de winkelmarkt hebben aangepast en de wensen vanuit de markt in ons beleid hebben geïmplementeerd.’

DRIE GROEPEN ‘Dat heeft ook met het gewijzigde gedrag van de consument te maken. De consument van vandaag de dag is niet meer die van vroeger’, zegt Erwin Wessels. ‘Vijf jaar geleden keken we bijvoorbeeld anders tegen online verkopen aan. De behoefte van de consument is hierin sterk veranderd. Om dat inzichtelijk te maken en het beleid voor ons winkelvastgoed goed af te kunnen stemmen, hebben we ‘de consument’ in drie hoofdgroepen verdeeld. Ten eerste de oudere consument, een sterk groeiende groep. Ten tweede de middengroep van 30 tot 60 jaar. En ten slotte de jongere consumenten, de zogeheten millennials met een enorme variëteit in wensen en behoeften, een groep die zeer veranderlijk is. Op basis van deze segmentatie creëren wij een optimale invulling per winkelcentrum.’

‘Voorop staat dat we met dit beleid en onze manier van managen het verschil kunnen maken. Dit heeft direct effect gehad op de performance van ons winkelfonds. Zo

Ruud Hogenes legt uit dat dit soort winkelvastgoed toch relatief veel aandacht vraagt: ‘Zeker als het ook nog ligt in een regio die het moeilijk heeft. Daarbij komen ook de veranderingen die de retail doormaakt. De retailer kijkt aan de hand van uitvoerige analyses steeds meer naar de aanwezigheid van zijn doelgroep. Het gevolg is dat er afgelopen zomer 32 objecten uit de portefeuille zijn verkocht: objecten die niet voldeden aan de bijgestelde visie.’

VERSCHIL MAKEN Een loze kreet of een adagium waarnaar gehandeld kan­ en moet worden? Dat laatste, wat Erwin Wessels betreft: ‘Daarvoor moet je goed begrijpen wat er in de markt gebeurt, wat de consument wenst, hoe de retailer hierop reageert en wat de trends zijn. Daarom zijn gesprekken met retailers voor ons ook erg belangrijk. We leren enerzijds graag van onze retailers, maar anderzijds letten we er ook op dat retailers zelf een retailbeleid voeren waardoor ze ‘toekomstbestendig’ zijn.’

‘Het gezegde ‘als je blijft doen wat je deed, dan krijg je wat je kreeg’ geldt zeker ook in de retail. Het is niet voor niets dat recent verschillende retailers omgevallen zijn.

Retailers moeten dus tijdig schakelen, net als wij, door het bijstellen van de branchering in onze centra en verhoging van de amusementswaarde. Wij willen overschakelen naar partner in retail.’

Ruud Hogenes benadrukt dat meer dan voorheen samenwerking een belangrijke factor is: ‘De tijd dat het allemaal vanzelf ging is definitief voorbij. Gemeenten, retailers en vastgoedeigenaren moeten de handen in een slaan, tijdig bijsturen en keuzes durven te maken. Alleen zo kunnen we onze vitale en sterke winkelgebieden behouden en aantrekkelijk blijven voor de consument.’ → scn 2016 | 6 39

BELEGGEN IN WINKELVASTGOED

Artist impression van de nieuwe vershof in winkelcentrum Het Rond te Houten.

CUSTOMER JOURNEY Aan de basis van het verschil kunnen maken ligt het weten wat de behoeftes van de consumenten zijn. Erwin Wessels: ‘We hebben mede daarom de customer journey verder in onze processen doorgevoerd. Daarmee willen­ we optimaal kunnen inspelen op de behoefte van de consument en retailer en kunnen sturen op de voorkeur voor ons winkelcentrum.’

‘Door het aanstellen van een accountmanager in het winkelteam intensiveren we verder het klantcontact.

Belangrijk hierbij is de marketing en communicatie, maar ook de optimalisatie van de locatie en het openbaar gebied’.

Het organisatiemodel van Altera is gebaseerd op een intensieve samenwerking met externe vastgoedmanagers. Ruud Hogenes: ‘We maken graag gebruik van de brede expertise die dit soort partijen meebrengen. Het is echter onze taak om hen de juiste doelstellingen mee te geven en die te bewaken. Daarom is het van belang dat niet alleen de externe beheerder veel in het winkelcentrum te vinden is, maar dat wij dat zelf ook doen. Wij willen zichtbaar en aanspreekbaar zijn. Accountmanagement help ons hierbij’ CASES Het gaat dus niet meer vanzelf. Bij (dreigende) leegstand een lijstje uit je borstzak opvissen met tien wachtende kandidaten is niet meer aan de orde. Het is de vinger aan 40 scn 2016 | 6

de pols houden en pro-actief handelen. Erwin Wessels voert als voorbeeld V&D Oosterhout op.

‘Nog voordat de problemen bij V&D landelijk bekend werden, hadden wij al signalen over het functioneren van de vestiging in ons winkelcentrum Arendshof. Door snel te handelen konden wij V&D snel laten opvolgen door H&M, een formule die beter beantwoordt aan de behoeften van de lokale consument. Niet lang daarna viel het concern V&D om; een gelukkige timing. Voor een deel geluk, maar het is een feit dat we dit al ruim tevoren hadden voorbereid’.

Ruud Hogenes merkt op dat het aanpassen van winkel­centra niet altijd even gemakkelijk gaat: ‘Ook al is een aanpassing van een winkelcentrum dringend gewenst, nog steeds kan het gebeuren dat we langdurige ruimtelijke ordeningsprocedures moeten doorlopen.

Dat is jammer, want als je een kans ziet, wil je in de regel geen jaren nodig hebben om deze te verzilveren. Een goede samenwerking met stakeholders zoals gemeentelijke instanties is dan van belang. Die hebben in wezen daar ook belang bij.’

CONVENIENCE-PLUS Een andere case is de revitalisatie van winkelcentrum Het Rond in Houten. ‘Een centrum dat wij categoriseren als convenience-pluscentrum. Hier speelt de lokale binding een belangrijke rol. Door een goede mix van modeaanbieders en verblijfsduur verlengende horeca, aange-

BELEGGEN IN WINKELVASTGOED

vuld met een goed aanbod in dagelijkse producten op te nemen, creëren wij niet alleen een aantrekkelijk winkelcentra. Tevens ontstaat hierdoor de ontmoetingsplaats voor alle Houtenaren.’

‘De eerste fase hebben we in de zomer van 2016 succes­ vol kunnen afronden, de tweede bouwfase is gestart. In de laatste fase wordt samen met de ondernemers geïnvesteerd in een geheel vernieuwd Vershof-concept. Doordat wij het gehele centrum in portefeuille hebben, maakt dat het mogelijk datgene te doen wat we willen doen.

Samen met de huurders, de woningcorporatie en de gemeente Houten’.

OPTIMALE BRANCHERING Tot slot winkelcentrum Toolenburg in Hoofddorp. Erwin Wessels: ‘Een convenience wijkwinkelcentrum dat toe was aan optimalisatieslag. Daarbij had het centrum last van concurrentie van het centrum van Hoofddorp. Met als vertrekpunt twee sterke supermarkten, een aantal mooie verswinkels in de dagelijkse sector en prima parkeervoorzieningen hebben we de wensen van de consu-

Die ondernemers moet je niet gelijk een langjarig contract voorleggen. Daar moet je flexibel in zijn zonder afbreuk te doen aan de continuïteit van de portefeuille.

Erwin Wessels: ‘Zo worden ook wij door ondernemers gevraagd om een omzetcomponent in het huurcontract op te nemen. Uiteraard beoordelen wij zo’n verzoek maar we zijn er niet bij voorbaat onverdeeld enthousiast over.

Door het invoeren van omzethuur komen wij als eigenaar onbedoeld in de rol van mede-ondernemer, zonder dat wij invloed hebben op assortimentskeuze, het personeelsbeleid of het ondernemerschap van onze huurders.

Wat we wél kunnen is zo goed mogelijk proberen de retailer te begrijpen en te helpen. Ook kunnen we ons inspannen om invloed uit te oefenen op het aantal bezoekers en

‘Het gaat niet om nieuwe meters toevoegen, wel om het creëren van betere meters’ ment en de retailers geïnventariseerd en die met hulp van deskundige partners vertaald in een renovatieplan.’

‘Gelijktijdig zijn we op zoek gegaan naar de juiste branches voor de gewenste aanvulling. Landelijke ketens, maar ook local heros. Het resultaat is een optimale branchering met een bezettingsgraad van 98 procent en waardecreatie voor onze aandeelhouders’.

Erwin Wessels merkt op dat het tegenwoordig niet meer automatisch om het toevoegen van nieuwe meters gaat: ‘Wij werken vooral aan betere meters. Het identificeren van minder sterke plekken in onze centra is dan ook een taak van onze vastgoedteams.’

‘Samengevat: de verandering die wij met onze organisatie hebben doorgemaakt draait om het onderkennen van hedendaagse trends, het maken van keuzes en deze vertalen in toekomstbestendig winkelvastgoed. Op deze manier kunnen wij de retailers optimaal faciliteren en een duurzaam rendement aan onze aandeelhouders bieden’.

AF VAN GEBAANDE WEGEN Onderdeel van de visie is dat Altera niet bang is om samen te werken met ‘nieuwe jonge ondernemers’. Ruud Hogenes: ‘Ondernemers die niet tot de gevestigde orde behoren, maar die wel een goed retailconcept hebben.

De vernieuwde entree van winkelcentrum Toolenburg, Hoofddorp.

klantenbinding door de aantrekkelijkheid van het centrum, de parkeerfaciliteiten en het openbaar gebied. Daar investeren wij als eigenaar dan ook graag in’.

TOTAALSOM Maar wat is nu precies een ‘goedlopend winkelcentrum’?

Erwin Wessels: ‘Voor ons betekent dit niet uitsluitend een optimale huuropbrengst, maar zeker ook de continuïteit van de bezetting en aantrekkelijkheid van het centrum voor de consument. Een goed winkelcentrum is niet een aaneenschakeling van winkels, maar een totaal van branchering, een veilig openbaar gebied en een prettige customer journey. Ons beleid is hierop gericht en je ziet dat dit vruchten afwerpt.’ ← WWW.ALTERAVASTGOED.NL

scn 2016 | 6 41

DE VINKEN VAN DARWIN

TEKST JORINE DE SOET KIR KORDAAT IN RUIMTE Jorine de Soet is procesmanager. Zij adviseert en begeleidt bij complexe herstructureringsprocessen. Daarnaast schrijft zij series en losse bijdragen voor SCN.

Topshelf

en de vinken van Darwin

Aan de grond genageld als een kleuter in een snoepwinkel.

Zo voel ik me als ik de parterre van de nieuwe winkel van Topshelf in het voormalige pand van V&D in Arnhem binnenstap.

E

en wereld van kleur en licht, bijzonder smaakvol gepresenteerd, komt bij me binnen.

Op de vloer liggen lichtgekleurde tegels met door de hele winkel grote lopers met het Topshelf-beeldmerk erin verwerkt. En dat niet alleen; overal in de winkel word ik oprecht vriendelijk gegroet. Niet zoals je dat op trainingen leert, zoals Herman Finkers dat goed liet zien in zijn scene ‘De kussentjes van v&d’, maar oprecht, uit het hart.

En dat voel je. De dames die er werken­ zijn zichtbaar blij met hun werk en trots op deze nieuwe winkel. Een van hen spreekt me aan en vertelt hoe gelukkig ze is met haar nieuwe baan bij deze nieuwe werkgever in deze nieuwe winkel, die zich op dezelfde plek bevindt als de winkel van haar vorige werkgever. Ik kijk haar aan en zie in haar ogen haar oprechte enthousiasme.

Daar mijn bezoek vlak voor de officiële feestelijke opening gepland staat, zie ik hoe iedereen de laatste hand legt aan de inrichting en presentatie.

VERASSEND Ik ben te vroeg voor mijn afspraak met Inge van Kemenade, eigenares van deze winkel.

Daardoor heb ik ruim de tijd de hele winkel­ over drie verdiepingen te verkennen. Ik val van de ene verassing in de volgende. De winkel biedt naast een aantal bekende merken ook artikelen en merken die ik niet ken.

42 scn 2016 | 6

Zo hangt er naast een collectie van Mexx en Esprit bijvoorbeeld ook een collectie van Mo, een bijzonder fraai damesmodemerk, dat ik niet eerder gespot heb.

VEELZIJDIG Er is een heuse tekenafdeling van FaberCastell met potloden in een oneindig aantal kleuren. Ook als je niet van tekenen of kleuren houdt, word je hier verleid tot een nieuwe creatieve carrière. Op de sportafdeling heeft de dartsport een eigen hoek. Er hangen allerlei verschillende dartborden en pijltjes. Zelf ben ik nooit verder gekomen dan het kijken naar onze eigen Raymond ‘Barney’ van Barneveld op televisie, onwetend van de rijke wereld die blijkbaar achter het dartsspel schuilgaat.

En niet eerder zag ik in een warenhuis zo fraai geëtaleerd herenondergoed. Meestal is dat vindbaar en zichtbaar op een wat dis-

DE VINKEN VAN DARWIN

cretere plek. Hier niet; hier zie je dat ook herenondergoed het presenteren waard kan zijn. Het hangt hier in volle glorie. Wellicht kijken de heren liever op de damesafdeling, die er ook voortreffelijk uitziet.

Wordt de parterre gekenmerkt door bijna alleen maar kleurrijke verleidingen; de eerste en tweede etage worden op dit moment gekenmerkt door ruimte, licht en functionele overzichtelijkheid. Er hangt fraaie dames- en herenmode. De sportafdeling is vrij uitgebreid en de kleding wordt bijzonder aantrekkelijk, en ook hier weer kleurrijk gepresenteerd.

De schoolafdeling is een lust voor het oog.

Ik zou zo weer naar school gaan. Daarnaast is er een glinsterrijke kerstafdeling, die mij het meest doet denken aan de kerstetalages in Londen.

‘Er zitten

te weinig vrouwen in de retail’

–Inge van Kemenade ZORGVULDIGE PRESENTATIE Op alle plekken in de winkel worden de artikelen zorgvuldig gepresenteerd. Er wordt voor de kleine, fraaie en kleurrijke artikelen gewerkt met lage tafels en etagères, zodat je goed ‘op’ de artikelen kunt kijken. Hierdoor komen deze beter tot hun recht dan wanneer ze in de traditionele stellingen gelegen­zouden hebben. De verlichting is overal erg goed, zodat je achteraf niet buiten staat met een oranje blouse die binnen nog rood leek.

GASTVRIJ En, heel belangrijk; er zijn nette schone toiletten en het gebruik ervan is gratis, zoals scn 2016 | 6 43

DE VINKEN VAN DARWIN

het hoort! Als je nu als winkelcentrum of als warenhuis je klanten écht gastvrij wilt ontvangen; je hen écht het gevoel wilt geven dat ze welkom zijn, dan zorg je voor schone gratis toiletten. En gelukkig, hier hebben ze dat begrepen.

Net als ik zo’n beetje het hele warenhuis gehad heb, komt er een dame naar me toe die vertelt dat Inge van Kemenade inmiddels gearriveerd is. Als ik boven in het restaurant aan kom, zie ik haar, zeer verzorgd als altijd, druk typend op haar laptop aan een lange tafel zitten.

“O, wat ben ik blij dat ik voor deze winkel mijn eigen dj geregeld heb”, start ze het gesprek, waarop ik besef dat ik de muziek inderdaad wel OK vind.

WAAROM BINNENSTEDELIJKE WARENHUIZEN? Als we samen zitten, Inge met muntthee en ik met een latte macchiato, vraag ik haar hoe ze ertoe gekomen is om nieuwe warenhuizen te realiseren in de achtergelaten V&D-panden na het faillissement. Natuurlijk ken ik haar van de formule Topshelf, die vroeger Sportsworld heette en de sportmarkt op zijn kop zette door winkels met een enorme omvang te openen. Winkels, waar je alle artikelen ter plekke kon uitproberen. Warenhuizen in binnensteden is echter wel andere koek.

EEN DROOM “Eigenlijk had ik altijd al een droom. Ik wilde graag een luxe warenhuis of een luxe hotel beginnen”, vertelt Inge. “En toen de eigenaar van mijn winkel op Cruquius en ik een discussie kregen, overwoog ik die winkel te verplaatsen naar Hoofddorp. Zo 44 scn 2016 | 6

kwam het balletje aan het rollen. Hoewel ik mijn winkel op Cruquius gehouden heb, was ik wel getriggerd om iets nieuws te beginnen. Toen V&D onderuit ging, zag ik mijn kans schoon om mijn droom te realiseren.”

Inge ging in onderhandeling met verschillende eigenaren van V&D panden en werkte ondertussen intensief en creatief aan moodboards. Ze wilde nieuwe warenhuizen realiseren die zich onderscheiden door luxe, klantvriendelijkheid en service.

“Met ‘luxe’, bedoel ik niet ‘duur’. Ik bedoel dat de winkels aangenaam en gezellig moeten zijn”, licht ze haar kijk op het begrip luxe toe.

AL VIJF VESTIGINGEN Inmiddels is er al een aantal Topshelfs open en wordt er aan een aantal gewerkt. Donderdag 17 november is de winkel in Arnhem officieel geopend, zaterdag 19 november de winkel in Nijmegen en 30 november de winkel in Groningen. Op 1 april 2017 staat de opening van de winkel in Alkmaar gepland en eind 2017 gaat de winkel in Hoofddorp open.

Met de opening van deze verschillende warenhuizen op centrumlocaties, die een beduidend ander soort winkels zijn dan de bekende Topshelf-sportwinkels, was het zinvol de namen van de binnenstedelijke vestigingen en buitenstedelijke vestigingen van elkaar te onderscheiden. De buitenstedelijke winkels dragen daarom nu weer de naam Sportsworld, terwijl de binnenstedelijke winkels de naam Topshelf dragen.

HELDER EN DUIDELIJK Als Inge eenmaal begint te praten, praat ze aan een stuk door. Het valt me op dat ze steeds echt iets zegt. Ze is helder en duidelijk en er zit geen woord Chinees bij. Terwijl

ik af en toe aan mijn koffie nip en luister, schrijf ik zoveel mogelijk mee.

‘O, wat ben ik blij dat ik voor deze winkel mijn eigen dj heb geregeld’

VERANDERENDE MARKT De markt is enorm veranderd en verandert nog steeds, vertelt ze. Het ‘online-geweld’ maakt snelle en verdere professionalisering van de markt noodzakelijk. Vroeger gooide je de deur open en ging je achter je kassa zitten. Dat voldeed toen. Nu moet je echt wel weten wat je doet. Dat betekent dat vooral grote partijen succesvol kunnen zijn.

DE VINKEN VAN DARWIN

‘De beste bonbons vond ik uiteindelijk bij ons in het dorp’ Kleine partijen kunnen dat ook nog wel, maar dan moeten ze zich wel écht onderscheiden. Ze moeten écht iets bijzonders te bieden hebben.

Daarnaast zien we veranderingen in marktsegmentatie. Zaten H&M en Zara eerder tegen de onderkant van de markt, nu zijn ze omhoog geduwd door de komst van bijvoorbeeld Primark. We zijn in Nederland steeds meer prijskopers geworden. Dat zie je ook aan de enorme groei van Action.

Daarbij hebben we blijkbaar een wat dubbele moraal. We zijn tegen kinderarbeid, maar kopen wel graag bij discounters.

Inge zegt: “Met deze nieuwe winkels van Topshelf wil ik me onderscheiden als het gaat om kwaliteit en sfeer. Qua marktsegmentatie zitten we op midden-plus en hoog niveau.” Ik denk even aan de Valentinotassen die ik gezien heb. “We bieden hier bekende merken aan, maar ook minder bekende. Zo verkopen we bijvoorbeeld verzorgingsproducten van ‘Janzen’ en ‘Greenland’, eerlijke Nederlandse merken, die bovendien betaalbaar zijn. Voor de jongere vrouw hebben we bijvoorbeeld Melli Mello.”

UNIEK; EEN EIGEN PARFUMEUR “Ik heb er bewust voor gekozen niet met bijvoorbeeld Douglas of IciParis te concurreren door dezelfde producten te verkopen.

Dat geldt voor de huidverzorging, maar ook voor geuren. In onze nieuwe warenhuizen gaan we ‘Aqua di Flor’ verkopen. De geuren van Aqua di Flor worden samengesteld door een parfumeur uit Florence, die eigen

unieke geuren ontwikkelt. Om zijn geuren­ te mogen verkopen, moest ik eerst een soort toets doorstaan door zelf een geur te creëren. Blijkbaar slaagde ik, want ik mag zijn geuren voeren. Soms zal hij ook zelf naar onze winkels komen en dan kan je een persoonlijk parfum laten maken; helemaal uniek. Als hij naar Nederland komt, logeert hij bij ons.’’

TOPBONBONS In deze nieuwe winkel worden ook bonbons­ verkocht. Inge heeft uitgebreid onder­zoek gedaan naar de kwaliteit van bonbons­ voordat ze koos voor bonbons van Meynen­ donckx.­“Na een lange en intensieve zoektocht slaagde ik bij ons in het dorp in Turnhout”, vertelt ze smakelijk.

Nu ben ik zelf niet zo van de bonbons, maar de mensen met wie ik mijn leven deel, des te meer. Met enige regelmaat doen zij participerend vergelijkend warenonderzoek naar bonbons en chocolade en Meynen­ donckx steeg direct met stip naar de top.

IQ EN EQ Inge en ik hebben elkaar eerder ontmoet toen zij tijdens de Provada een presentatie verzorgde bij een bijeenkomst van dwire (Dutch Women in Real Estate), die ik mocht voorzitten. Terugdenkend aan die bijeenkomst vraag ik hoe ze aankijkt tegen het verschil tussen mannen en vrouwen in retail. “Er zitten te veel mannen en te

weinig vrouwen in de retail. iq is één ding, maar eq is echt iets anders. Vrouwen hebbendoorgaans een hoger eq en zijn praktischer en creatiever”, zegt ze overtuigend.

Die praktische instelling zien we terug in de wijze waarop Inge omgaat met bijvoorbeeld budgettering. Met veel minder geld weet zij de winkel veel meer te verfraaien dan een man zou doen.

Bovendien hoeft er niet op elke afdeling of bij elk product een vast verdienmodel gehanteerd te worden uit een soort rendementsjacht. Zo zal bijvoorbeeld de horeca geen verdienmodel kennen, maar een service zijn die bij de winkel hoort.

TIPS Veel van het personeel in de winkels heeft in het verleden bij v&d gewerkt. Aan de wijze waarop ik ontvangen werd, was overduidelijk te merken dat de dames het naar hun zin hebben. Als ik dat aan Inge vertel, herkent ze dat direct. “Ja”, zegt ze, “medewerkers kwamen zelfs naar me toe en zeiden: ‘u bént het echt; u bent zichtbaar!

In het verleden zagen we de directie niet’, waarop ik zei: ‘zeg alsjeblieft ‘je’.”

Als ik Inge vraag waar deze winkel over vijf jaar staat, zegt ze: “Bovenaan de pagina met de uitgaanstips.” ← scn 2016 | 6 45

BINNENSTEDEN

Veel winkelleegstand, een zwalkend parkeerbeleid en een matig bezochte koopzondag: de binnenstad van Ede heeft het zwaar te verduren. Met jaloerse blikken kijken de Edese winkeliers naar hun succesvolle buren Veenendaal en Barneveld.

Strijd in de door johan hardeman

W

ij gaan stoppen – meldt een grote sticker op de ruit van damesmodezaak Per Lei aan het begin van de Grotestraat in Ede. De laatste kledingpartij is in de uitverkoop. Even verderop staan vier panden leeg. Wie door één van de ramen naar binnen gluurt, ziet een volledig gestripte winkelruimte, een donker hol. Dit deel van het centrum doet door de grote leegstand denken aan een stuk gatenkaas.

De binnenstad lijkt in tweede instantie best gezellig.

Wie de Grotestraat verder afloopt, passeert eerst de Oude Kerk, met zijn karakteristieke toren. Op de looproute liggen een aantal goedlopende winkels, grote ketens en horecagelegenheden. Op deze dinsdagmiddag lopen er veel mensen over straat. Medewerkers van de gemeente zijn bezig om de kerstverlichting op te hangen. Ede toont zich op zijn voordeligst.

46 scn 2016 | 6

SPOOKSTEEG Wie de moeite om wat zijwegen te bewandelen, komt erachter dat het centrum er niet overal zo goed voorstaat.

De Doelenstraat, een zijweg, is uitgestorven. Zeker de helft van de winkelpanden staat leeg. Er lopen nauwelijks mensen. De gemeente heeft plannen om de spooksteeg in 2017 om te dopen in het Straatje van de Smaak, een ontmoetingsplaats van ambachtelijke winkels en gezellige restaurants.

Joanne van Roekel, eigenares van Hoedenspeciaalzaak De Doelen en Damesmode De Lantaarn, hoopt dat het plan deze keer wel een kans van slagen heeft. ‘Tot nog toe is het lastig geweest om deze straat levendig te maken. Plannen zijn er al jaren, maar het is er nooit van gekomen. Het idee is om een strook met ambachtelijke winkels te creëren. Op deze manier zou de Doelenstraat een gezellige straat kunnen worden.

BINNENSTEDEN

binnenstad Ze leidt met succes twee van de overgebleven winkels in de Doelenstraat. ‘Wij hebben een vaste klantenkring die bij ons in de winkel komt. Daarom hoef ik niet te verhuizen naar de Grotestraat. Maar toevallige voorbijgangers die even in je winkel komen kijken, heb je in deze straat weinig en dat is jammer.’

Aan de uiteinden van de Grotestraat staan veel winkelpanden leeg. Voor mensen die het winkelgebied voor het eerst betreden, is het een vreemd gezicht. Eerst loop je door een half verlaten straat met lege panden, een naaiatelier, een tattooshop en een tweedehands platenzaak, voordat je in het gezellige deel van de Grotestraat komt.

LEVENDIG CENTRUM Om de winkelleegstand in de binnenstad van Ede het hoofd te bieden, heeft de gemeente in 2015 het plan →

Jaloers op Veenendaal Winkeliers in Ede kijken met jaloerse blikken naar buurstad Veenendaal.

In juni belandde Veenendaal op de achtste plaats op de ranglijst van aantrekkelijkste binnensteden in de Retail Gemeente Atlas. Klanten ervaren

het winkelaanbod als gevarieerd en parkeren is op zaterdag gratis. Op 18 september beleefde Veenendaal zijn eerste koopzondag. Dat werd ingeluid met een feestweekend met straatartiesten en een poppodium. scn 2016 | 6 47

BINNENSTEDEN

Levendig Centrum laten ontwikkelen. Het imago van het centrum kan volgens projectleider Lout van der Hoeven wel een oppepper gebruiken. ‘Het belangrijkste is dat Edenaren het centrum weer in de armen gaan sluiten en er positief over spreken’, zegt hij. De komende jaren gaat de gemeente onder zijn leiding aan de slag om de historische winkelgevels in de Grotestraat op te knappen. Ook worden er, net als vroeger, weer bomen geplant voor een frissere uitstraling.

Ede wil in de toekomst ook meer culturele evenemen­ ten aan de stad binden. Het afgelopen jaar lokte ijsbaan Friends on Ice, kunstfestival Art & Food en Statues

by Night al extra bezoekers naar de binnenstad. Daar moeten nog veel meer publiekstrekkers bijkomen. Dat zijn niet de enige plannen op cultuurgebied. Ede heeft ook ideeën voor een poppodium en er komt meer budget voor straatkunst.

EENHEIDSWORSTEN Winkeleigenaar Jannie Spans van JS Leerstyle is blij met de nieuwe initiatieven vanuit de gemeente. ‘Er worden eindelijk weer leuke dingen georganiseerd’, zegt ze. ‘Ede is het centrum van de Veluwe, maar mensen buiten Ede weten dat niet. Die laten ons links liggen en gaan naar Apeldoorn of Arnhem om te shoppen. Het is goed dat er extra evenementen zijn gekomen die de stad extra op de kaart zetten.’

Spans zit met haar lederzaak al 34 jaar in de Grote­ straat. Haar winkel staat letterlijk in de schaduw van de

Leegstand in Ede Ede is een stad aan de rand van de Veluwe met 65 duizend inwoners.

In de gemeente Ede wonen 110 duizend mensen. De politiek en de winkeliers in Ede voeren al jaren fel debat over de toekomst van de binnenstad. 65 van de 402 winkelpanden staan leeg. De leegstand is met 16,2 procent fors. De gemiddelde leegstand in Nederland is 10 procent.

Volgens de gemeente is er een overmaat aan detailhandelsoppervlak.

Dat komt omdat er in de jaren 90 en 00 teveel winkelvastgoed is gebouwd. En de detailhandel heeft het de laatste jaren zwaar.

48 scn 2016 | 6

‘Ede heeft mooie plannen, maar er komt nooit wat van terecht’ Oude Kerk. Winkelpanden in dit deel van de straat staan voor een groot deel leeg. Ze heeft al heel wat winkeliers zien komen en gaan. ‘Alle eenheidsworsten – goedkope schoenen- en kledingzaken - zijn weg’, zegt ze. ‘Pakweg tien jaar geleden waren die er nog wel veel. De business was booming. Het kon niet op. Maar sinds de financiële crisis is de hele markt ingestort. Alleen de sterksten overleven.’

Volgens Spans is er maar één strategie. ‘Je moet je onderscheiden. Ik zeg altijd maar: differentiëren is de kunst. Klanten zijn tegenwoordig op zoek naar spullen die ze online niet kunnen krijgen.’ Ze werpt een bezorgde blik naar buiten. ‘Jammer van damesmodezaak Per Lei. Die hebben het helaas niet gered.’

KOOPZONDAG Het is zondagmiddag en de Grotestraat is uitgestorven.

Je kunt gerust een kanon afschieten. De meeste winkels zijn gesloten – ook de grote ketens zoals de Hema en de Blokker. Een stuk of tien winkels zijn vandaag wel open. Bij de Boni, het Kruidvat en de Mediamarkt is het behoorlijk druk, maar in de kleinere zaken zijn geen klanten te bekennen. Een winkelier leunt verveeld tegen een regenpijp buiten zijn kledingzaak. Iets beters heeft hij niet te doen. Het hart van Ede klopt op geen dag zo rustig als op zondag.

Lange tijd is in Ede de komst van de koopzondag tegengehouden. Een fors deel van de Edenaren winkelt en werkt uit principe niet op ‘de dag des Heeren’. Het leek dan ook een illusie dat de koopzondag hier ooit zou komen.

Toch gebeurde het. Op 10 juni 2015 mochten kiezers uit de gemeente Ede tijdens een raadgevend referendum hun mening geven over het wel of niet invoeren van de koopzondag. 57 procent van de Edenaren stemde tegen.

Ondanks een ‘nee’ van de stemmers werd de koopzondag toch ingevoerd. De CDA, SGP en CU kwamen met 19 zetels­ één zetel tekort om het initiatief voor de koopzondag tegen te houden.

In eerste instantie zouden alle winkels elke week opengaan. Maar na een maand bleken er zo weinig klanten op de koopzondag te komen dat het voor de meeste winkeliers niet rendabel was om open te gaan.

Sindsdien is er nog maar één gezamenlijke koopzondag per maand.

BINNENSTEDEN

WENNEN Jeroen Schoeman, eigenaar van kledingzaak De Garage, gaat stug door. Zijn winkel bevindt zich precies tegenover de Oude Kerk. Boven de deur hangt een bordje met daarop de tekst ‘Elke zondag open’. Het lijkt haast een provocatie naar de stroom kerkgangers die elke zondag het bordje passeren. Maar het is eerder een statement naar de winkeliers die al na een maand het bijltje erbij neergooiden, zegt hij.

‘Hoe kun je nou zolang strijden voor een koopzondag en als je hem eenmaal hebt al na een paar weken op die dag je deur dichtgooien?’, hij kan er nog steeds niet over uit. ‘Zo’n koopzondag heeft tijd nodig. Mensen moeten daar aan wennen. Je kunt niet meteen verwachten dat je winkel de eerste keren meteen vol staat.’

Hij peinst er niet over om zijn zaak op zondag ook te sluiten. ‘Ik zie het als een service voor onze vaste klanten.

Ik heb op zondag alle tijd om hen te helpen. Dat zijn ook de enige mensen die komen. Toeristen laten zich hier niet zien. Die gaan wel naar Arnhem of Amersfoort.’

truc 250.000 euro belastingvoordeel per jaar moeten opleveren. Vanaf het moment dat het systeem werd ingevoerd, brak er een storm van kritiek los.

Het nieuwe parkeersysteem was duurder, mensen begrepen het niet en klanten bleven weg. De lokale kranten stonden wekenlang vol met klachten over de parkeersores. Vooral ondernemers waren woest. ‘Wij hebben een digitale klantenteller en zagen het aantal klanten vanaf maart gestaag afnemen’, zegt Schoeman, van kledingzaak De Garage. Het systeem leidde in het begin tot lange rijen voor het betaalautomaat en vervolgens tot lege parkeerplaatsen. Na wat aanpassingen aan het parkeersysteem snappen mensen nu beter hoe het werkt. Maar vooraf betalen, is nog steeds verplicht.

Werner Koelewijn, eigenaar van Het Vishuis, is nooit open op zondag. ‘Door de koopzondag spreid je je omzet en verhoog je je kosten. Een klant kan zijn euro maar één keer uitgeven. Of hij dat nou op zondag of op maandag doet, maakt geen verschil. Ik snap dat het in Amsterdam aantrekkelijk is om op zondag open te gaan vanwege de toeristen, maar in Ede heb je die nauwelijks.’

de manier waarop de maatregel tot stand is gekomen. ‘In eerste instantie heeft het parkeerbeleid van de gemeente mij en andere ondernemers veel klanten gekost. De gemeente kon na alle kritiek niet anders dan zijn keutel intrekken.’

Hij is weleens jaloers op winkeliers in omringende steden zoals Veenendaal. ‘Daar doen ze het heel goed. Op zaterdag gratis parkeren, op de eerste koopzondag een feest organiseren; dat is slim. Zo zouden we het hier ook moeten doen. Maar Ede heeft veel mooie plannen, maar er komt nooit wat van terecht. Het enige wat je kunt doen, is vechten voor je eigen winkel.’ ←

VOORAF PARKEREN De laatste clash tussen gemeente en winkeliers was in maart. Dat ging over vooraf betalen om te parkeren. Dat was nieuw in Ede. Het zou de gemeente door een fiscale

CYNISCH Vanaf oktober kunnen mensen een dagkaart van vijf euro kopen (dat was eerst dertien euro) en parkeren is vanaf 18.00 uur gratis. Schoeman is blij dat de gemeente zich de kritiek heeft aangetrokken. Maar hij is cynisch over

scn 2016 | 6 49

INNOVATIE IN BELGIË

DOOR EDWIN BRUGMAN, HOOFDREDACTEUR

Q

ua formaat zal het niet gemakkelijk zijn om een gelijkwaardige concurrent van Uplace aan te wijzen. Maar liefst 190.000 m2 meet het project in totaal.

De retailcomponent vormt ongeveer 75.000 m2 en verder omvat het project kantoren, een hotel, wellness, top-horeca (circa 10.500 m2), een theaterzaal met 3000 plaatsen, een cinemacomplex, familiezone en groene en publieke ruimtes. Daarbij ook nog parkeerfaciliteiten voor bijna 6000 auto’s.

Om te duiden wat Uplace is, spreekt Shopping Centre news met coo Ignace Bultijnck. Hij deed zijn eerdere ervaringen op zowel in de theaterwereld als in de retail bij Inditex. Met het oog op wat Uplace gaat worden, doet die combinatie wel een lichtje branden...

INDUSTRIEEL Ignace neemt ons mee terug in de geschiedenis en vertelt hoe het plan voor Uplace is ontstaan: ‘Om het plan eerst geografisch af te bakenen is het goed om te weten dat België in feite uit drie grote regio’s bestaat: Vlaanderen, Brussel en Wallonië. De locatie Machelen bevindt zich in Vlaanderen, even benoorden Brussel.

Een regio die traditioneel heel sterk industrieel gericht was.’

‘Maar er is helaas veel gebeurd ten aanzien van de werkgelegenheid, wat de Vlaamse regering noopte in actie te komen. Men bedacht een prijsvraag voor een groot(s) project dat de nieuwe motor voor de regio moest kunnen worden. Om kort te gaan, die contest heeft Uplace gewonnen met een concept voor een integrale belevingswereld.’

WAT MAAKT UPLACE UNIEK? In een editie waarin het begrip ‘innovatie’ meermalen terugkomt, is dat ook onze vraag aan Ignace Bultijnck: wat is er zo innovatief aan Uplace, wat maakt dit concept uniek?

‘Daar zijn een vijftal redenen voor.

Allereerst de unieke mix van ont50 scn 2016 | 6

Ignace Bultijnck, Uplace:

‘Onze concurrent is het dagje uit naar zee of naar de Efteling’ Ai. Maar liefst drie keer op het verkeerde been gezet. Ten eerste is Uplace geen shopping centre (maar wat dan wel?). Ten tweede is het project niet geprojecteerd in Mechelen, maar in Machelen nabij de Brusselse luchthaven Zaventem. En ten derde ziet Uplace zich niet als concurrent van bijvoorbeeld Docks (waarover u elders in dit magazine kunt lezen) of een van de andere shopping malls in de Brusselse regio.

INNOVATIE IN BELGIË

Impressie van Uplace: de opgang naar de daktuin

spanningsactiviteiten. De mens heeft steeds minder vrije tijd en vandaar dat wij op één locatie een optimaal en gevarieerd aanbod willen bieden.

Van wellness tot shopping, van theater tot top-horeca en meer.

‘Ten tweede moet elke activiteit een unieke beleving bieden. Dat gaat zelfs zo ver dat dit in een clausule binnen de verhuurcontracten wordt beschreven. Elke retailer, elk horecabedrijf, elke andere activiteit verplicht zich om in Uplace de nieuwste concepten aan te bieden en extra belevingselementen toe te voegen. Daarbij willen we ook alles op alles zetten om online en de fysieke wereld bij elkaar te brengen. Maar ook entertainment en retail. We staan aan het begin van deze revolutie en Uplace zal daarin een belangrijke rol vervullen.’

KRUISBESTUIVING Ignace vervolgt: ‘Een derde punt qua innovatie is dat ons een mix van activiteiten voor ogen staat die elkaar moeten gaan kruisbestuiven. Onze rol als verhuurder van de ruimte is die van de intendant die voor een

goede kalender zorgt en activiteiten aan elkaar koppelt. We willen iedere dag een Uplace festival, waar we een geweldige beleving voor de bezoeker gaan creëren. En dat dus 24/7, always on.’

En geldt dat ook voor de retail?

‘Voor de uren die voor de retail verantwoord zijn zeker. De retail tot twee uur ’s nachts openhouden heeft geen zin. Maar food & beverage weer wel. Dat moet dan gesynchroniseerd worden met de cinema en het theater of andere events.’

REGELGEVING Nu schijnt het zo te zijn dat het in België nog niet mogelijk is om winkels elke zondag of elke avond geopend te hebben. Dat zou echter toch wel heel goed bij een concept als Uplace passen?

‘Inderdaad, dat is door regelgeving nog niet mogelijk. Om in België op zondag open te mogen zijn, moet je erkend zijn als toeristische zone. En dat is een heel proces. Wij denken wel dat we daarvoor in aanmerking komen. Het is dan ook onze intentie dit te bereiken.’

SMART Dan het vierde punt, genoemd smartest destination: ‘We hebben de tijdgeest mee: er is een enorme technologische evolutie aan de gang en daar willen we goed gebruik van maken.

Data uit diverse bronnen zal ingezet worden om onze klanten een betere service te bieden en om real time inzicht te krijgen in de gedragingen van het publiek. Daarmee kunnen we dan weer een tweeweg-communicatie bewerkstelligen om zo een ‘real time engagement’ met onze klant te bereiken.’

‘Die nieuwe techniek sluit eveneens aan op het onderwerp duurzaamheid. Zo kunnen we het gebouw quasi energieneutraal laten draaien.

Ook qua gebouwbesturingstechniek willen we state of the art zijn.’

Punt vijf van de innovaties omschrijft Ignace ietwat bijzonder als ‘het excuus om te re-connecten van mens tot mens.’ Hoe moeten we dat zien? ‘In het digitale tijdperk zijn we ontwend om elkaar fysiek te ontmoeten. Daar willen wij wat aan doen door in bijvoorbeeld de open ruimtes het menselijk contact te bevorderen en te versterken. Denk

‘Elke retailer verplicht zich extra belevingselementen toe te voegen daarbij aan een WK-event, waarbij alle voetballiefhebbers op het veld eensgezind in ons belevingscentrum aanwezig zijn.’

CONCURRENT: DE EFTELING Deze vijf punten maken dat Ignace –gevraagd naar wie hij als concurrenten ziet – beslist niet aan Docks of een van de andere shopping centers in Brussel denkt.

‘Onze concurrenten zijn bijvoorbeeld het dagje uit aan zee of de Efteling. Want ook bij Uplace gaan we scn 2016 | 6 51

INNOVATIE IN BELGIË

ervoor om de mensen een eendagsbestemming te geven. Zeker niet een bestemming waar ze voor slechts een uurtje naar binnen lopen om een paar nieuwe schoenen uit te zoeken.

‘In Uplace gaat het daarbij vooral om de combinatie: theaterbezoek met wat eten en drinken (de horeca is voor ons qua functie de mayo op de salade) en eventueel gezellig wat shoppen. Maar ook het bieden van iets leuks voor vader en zoon (denk aan een Lego experience center) en weer iets anders voor moeder en dochter.’

TOCH EVEN INZOOMEN OP RETAIL Hoe zal de retail in Uplace ingevuld worden? ‘Wij willen een catchment van een uur of langer rijden bereiken.

In feite dus een groot deel van België en dat kan omdat de leisure-compo-

Waar Ignace het over ‘straten’ heeft, moet de lezer zich bedenken dat het ontwerp van Uplace open is: ‘Uit onderzoek weten wij dat de consument liever geen ‘gebruikte lucht’ inademt. We hebben dus wel een glazen overkapping die bezoekers beschermt tegen de regen, maar de zijkanten blijven open – bij winterse kou moet je je dus warm kleden.’

COMPLIMENT VAN DE MARKT Wat is er nog meer bijzonder aan Uplace? Wel, misschien dat het project bedacht is en ontwikkeld wordt door drie aandeelhouders die hun roots in het logistiek vastgoed hebben. Ignace Bultijnck: ‘In tegenstelling tot Nederland zijn er in België bijna geen internationale ontwikkelaars actief. Dat is blijkbaar ook geen voorwaarde, want inmiddels is al

De opening van Uplace laat nog een paar jaartjes op zich wachten.

Intussen kan de consument zich laven aan het onlangs geopende Docks Bruxsel. Op 22 november organiseerde Spryg Real Estate

Impressie van de entree

nent zo sterk is. Voor wat betreft de invulling van de retail zullen we een aantal straten in Uplace een eigen definiëring geven. Dus clusters van winkels en horeca op een bepaald thema, een bepaald niveau. Daarbij gaan we tot aan het hoge segment, want er is ook een luxestraat voorzien.’

de helft van de winkel- en ontspanningsruimte gecontracteerd. Een groot compliment van de markt, zonder dat er nog maar iets gebouwd is.’

Uplace zal waarschijnlijk openen in de tweede helft van 2019. Waarschijnlijk, want het wachten is nog op een laatste vergunning. Wordt vervolgd, in scn. ←

Een animatie over hoe Uplace eruit gaat zien kunt u bekijken door met een daarvoor geschikte app op uw smartphone of tablet bijgaande QRcode te scannen. U kunt ook de volgende url intoetsen: youtu.be/WySsmQRjE6g 52 scn 2016 | 6

Academy in het kader van ‘Winkelvastgoed on tour’ een bezoek aan dit imposante project.

Shopping Centre NEWS was er bij en maakte voor u deze reportage.

FOTO’S: SCN

INNOVATIE IN BELGIË

Groeispurt W

aar we het verderop in dit artikel gemakshalve hebben over ‘shopping centre’, dient u eigenlijk steeds te lezen ‘in- en outdoor shoppingdistrict met leisure- en foodcomponenten’. Docks Bruxsel is de eerste ontwikkeling van deze soort van het Belgische bedrijf Equilis. Voorwaar geen geringe prestatie, want er is hier werkelijk iets moois neergezet.

Het door de eveneens Belgische architect Art & Build ontworpen Docks Bruxsel imponeert. Overdag, maar ’s avonds zo mogelijk nog meer vanwege de aanlichting en ook de enorme lichtkrant. Of koning Filip dit kan waarderen is de vraag, maar hij heeft in elk geval vanuit zijn achtertuin een goed zicht op dit immense project.

Qua aanbod is Docks in elk geval van alle markten thuis. Dat wil zeggen, qua positionering richt men zich op het middensegment, doorlopend tot het quasihoogste segment.

WAT IS DOCKS BRUXSEL? We zeiden het al, Docks is meer dan een shopping centre.

Gebouwd op een voormalige industriële locatie en pal aan een van de belangrijkste toevoerwegen in de noordelijke stad, kenmerkt het ontwerp zich door een mix van zowel historische als moderne gebouwen en door een binnen- en buitenomgeving. Docks heeft een eigen tramhalte, parkeervoorzieningen in de ondergrondse garage voor 1700 auto’s en tevens een prachtige fietspar-

Brusselse regio maakt retailgroeispurt na ruim drie decennia rust king. Vanbinnen heeft Docks drie lagen op en boven het maaiveldniveau: twee winkellagen en helemaal boven de cinema en bar met de naam White. En wit, dat is het beslist. Docks heeft een zeer letterlijk winkelrondje. Met als extra dus het buitengebied, waar in de plint ook nog horeca en een grote apotheek te vinden zijn.

Daarbij ook nog bijvoorbeeld de tot het leisuredomein behorende actieformule Koezio (www.koezio.com). Een bijzonder concept dat erom draait als team een in het gebouw gesitueerd actieparcours af te legggen. Op dit moment draait dit parcours onder de naam ‘Opleidingscentrum voor geheime agenten’.

TREKKERS Trekkers in Docks Bruxsel zijn onder meer: de ‘walk of fashion’ (onze eigen naam hiervoor): een imposante straat met naast elkaar de modetempels van h&m (met Home-department), Mango, zara en de uit Frankrijk afkomstige en voor België nieuwe keten Kiabi. Dan is → scn 2016 | 6 53

INNOVATIE IN BELGIË

er een Media Markt, een prachtige supermarkt van Match, verschillende restaurants, lunchrooms en andere food & drinkconcepten, kiosken die echt wat toevoegen (waarom niet in Nederland? Toch niet alleen vanwege de ruimte?), een winkelruimte genaamd ‘76 m2’ exclusief bestemd voor het testen van formules (goed idee!), services en kinderopvang en veel aandacht voor klein entertainment (zie de foto’s van draken en soortgelijke). Deze opsomming is geenszins compleet en ik raad u dan ook aan om voor meer informatie te kijken op de websitedocksbruxsel.be.

DE MARKETING Katrien Giebens is marketing director voor Docks. Zij is in dienst van JLL, dat in België nog niet actief was op het gebied van retailmanagement. Docks is de eerste opdracht qua centermanagement in België.

Wie op internet gaat rondkijken op het trefwoord ‘shopping center’ komt in het Brusselse nogal wat tegen. Er zijn een aantal oudere centra, maar ook staan er nieuwe centra in de planning (zie ons verhaal over Uplace). Wat maakt volgens Katrien Giebens dat Docks Bruxsel een kans in deze markt maakt?

‘Allereerst is het aantal retailmeters per hoofd van de bevolking in Belgie nog altijd veel lager dan in veel

Een prachtig winkelaanbod in een aangename ambiance

WWW.DOCKSBRUXSEL.BE

54 scn 2016 | 6

andere Europese landen. Daarin zat dus nog ruimte.

Daarbij komt dat dit in Brussel het eerste nieuwe shopping center in 30 tot 35 jaar is. Weliswaar zitten er in de pijplijn nog twee andere centra, maar die zullen pas op z’n vroegst over drie tot vijf jaar gerealiseerd zijn. Tegen die tijd zal Docks een gevestigde waarde zijn en het potentieel dat er is kunnen benutten.’

Waarom spreekt men liever niet over ‘shopping center’? ‘ Docks is ontworpen als ‘shopping district’. Wij hechten er ook aan om die term te gebruiken, omdat daarmee heel duidelijk het verschil neergezet wordt tussen een shopping center en wat Docks is. Zo hebben wij op de eerste plaats de combinatie met leisure. Daarnaast is de fashion heel uitgebreid, evenals het fooddistrict.

Ook is er een stuk kantoorruimte.’

INNOVATIE IN BELGIË

‘Voor de Belgische markt is het concept met een binnen en buiten redelijk uniek. Daarbij zie je hier een mix van functies, omdat alleen shopping niet meer werkt. Die multifunctionaliteit is in elk geval voor België een nieuw gegeven.’

MASSMARKETFORMULES Het valt op dat er geen bekende department stores gevestigd zijn. Wat is daar de reden van? ‘Ook daaraan zie je dat Docks Bruxsel een vertegenwoordiger van de nieuwe generatie is. Ik vraag me af of de pure department stores nog wel geschikt zijn voor dit soort concepten. We hebben hier nu een mix van upscale merken aangevuld met mass-marketformules. Docks is daarmee een mastodont met alle merken erin vertegenwoordigd.’

Qua consumenten worden drie doelgroepen onderscheiden: de Brusselse klanten in het algemeen, de expats die in een aantal wijken zijn neergestreken en de rand van Vlaanderen, welk gebied weer een eigen profiel heeft.

Katrien Giebens: ‘De catchment area gaat tot zo’n 30 minuten autorijden. In Vlaanderen is dat tot bijvoorbeeld Mechelen aan toe. Veel verder niet, want elders in Vlaanderen vinden we natuurlijk ook andere shopping centres die hun eigen gebied bestrijken.’

COMMUNITY Helaas konden wij geen bedrag voor het marketingbudget aan Katrien ontfutselen, maar zij gaf aan dat dit substantieel is, omdat ‘we op het gebied van marketing meer moeten doen dan een gewoon shopping center, omdat we ook de leisure moeten ondersteunen. Dan is er het binnen-buitenverhaal met activiteiten die ook buiten plaats vinden. En we moeten zorgen dat ook de koopavond op donderdag aantrekkelijk wordt.’

‘Verder hebben we natuurlijk sterk op de digitale community ingezet. Zo is er een Facebookcommunity van nu al 110 duizend fans. Verder zijn er de grote digitale schermen binnen en buiten die wij met een ingehuurde designer aansturen. Tot slot is het zo dat we in drie talen communiceren: Frans, Nederlands en ook Engels om de expats aan te spreken.’ →

Alle ruimte voor het uitdragen van de winkelidentiteit

scn 2016 | 6 55

INNOVATIE IN BELGIË

41.000

M2 RETAIL EN HORECA

8

FILMZALEN

6500

M2 KANTOREN

10.000 M2 RECREATIE

110

WINKELS EN RESTAURANTS

1700 1

PARKEERPLAATSEN

56 scn 2016 | 6

TRAMSTATION

ACHTERGRONDEN Collega Helga Cosyns is het hoofd van JLL Retailmanagement & strategic consulting. Zij vertelt over het tienjarige traject van de ontwikkeling van Docks en de uitdagingen die daarin gepasseerd zijn. ‘In België hebben we te maken met een uitvoerig vergunningentraject dat veel tijd vergt. De autoriteiten kijken naar de ontwikkelingen van de verschillende zones en ook de effecten van een nieuwe ontwikkeling op de bestaande retail. Sinds de start van de voorbereidingen in 2006, heeft de ontwikkelaar zich constant moeten aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Niet alleen de crisis, maar ook de evoluties (zoals online retail) die speelden. Maar ook is het marktgebied sterk veranderd, bijvoorbeeld door de toetreding van steeds meer expats die in Brussel zijn komen wonen.’

INNOVATIE Omdat in deze editie het trefwoord ‘innovatie’ een rol speelt, vragen wij aan Helga Cosyns wat innovatie voor Docks betekende. ‘Allereerst is dat toch wel de architectuur. De klant van vandaag wil naar een bestemming

INNOVATIE IN BELGIË

komen, een omgeving ervaren. De architectuur van dit gebouw speelt daar een wezenlijke rol in, ook door het samenbrengen van oud en nieuw. Wat men hier ook nadrukkelijk ervaart is ‘ruimte’. Dat geeft niet alleen een mooie lichtinval, maar ook lucht en levendigheid.

Ruimte wordt vaak gezien als een luxe en hier draagt het dan ook bij aan een positieve onderscheiding van de omgeving.’

‘Natuurlijk is ook het commercieel aanbod, de winkels, hier onderscheidend. Voor een deel zijn dat de formules die de consument gewoon verwacht. Winkels die je als centrum nodig hebt om de consument een bepaald vertrouwen te geven. Daarnaast is er een cluster ontwikkeld met meer upscale winkels, waarmee we ons onderscheiden van shopping centers die dat niet hebben.’

‘Bovendien biedt Docks een goed uitgewerkt leisure concept met onder meer een prachtige cinema, iets dat andere in Brussel ook niet hebben. We hebben hier werkelijk een multifacettenaanbod, dat maakt dat wij ons onderscheiden van bestaande shopping centers.’

Goede balans tussen binnen- en buitengebied

WESTFIELD Vanuit de groep die Docks met Spryg bezocht werd qua architectuur en opzet toch wel een link met Westfield Londen gezien. Kunt u zich dat voorstellen?

‘Absoluut. Voor een belangrijk deel is dat inderdaad de architectuur die daaraan doet denken. Dat heeft mede te maken met de grootte van het gebouw en de koepel. Om zo’n koepel bouwkundig te ondersteunen heeft men niet

‘We hebben hier een multifacettenconcept, dat onderscheidt ons van de andere’ zo heel veel mogelijkheden. Zodoende doen dit wellicht wat aan Westfield denken. Die pilaren laten ons overigens ook toe om een verticale dynamiek te creëren, wat belangrijk is in een shopping center met verschillende niveaus.’

‘Maar daarnaast is het zo dat Westfield feitelijk het eerste shopping center van een nieuwe generatie was. De centra die vandaag gerealiseerd worden doen daar vaak aan denken.’

Links op de foto: Katrien Giebens, marketing director

Dit gezegd hebbende zouden we Docks ernstig tekort doen door het een Westfieldkopie te noemen. Dat is het zeker niet. Bovendien, welke Brusselse consument zal die link leggen? Voor vakgenoten is Docks beslist een aanrader om te bezoeken, en dat op pakweg twee uur autorijden vanuit Midden-Nederland. Maar denk er wel aan: zondagopeningen zijn in België niet vanzelfsprekend, dus controleer dit! ← scn 2016 | 6 57

IN THE PIPELINE

ALMERE

Olympiakwartier O in ontwikkeling M 25.000 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7300 ▼

AMERSFOORT

Retailpark Amersfoort O 2016 M 10.228 m2 P Kwadraat Invest I Robin v. Westbroek, T 071 8876600

▼

AMSTERDAM

Mosveld O 2016 I 7000 m2 (1500 m2 vervanging) P Multi Netherlands I T 020 258 81 00 ▼

AMSTERDAM

Osdorpplein O 2017 (eerste fase) –2019 M 17.000 m2 (5500 m2 eerste fase) P a.s.r. vastgoed ontwikkeling I Chris Weijman T 030 22572648 APELDOORN

Anklaar O 2018 M 16.500 m2 P MAB Development Nederland I T 033 4534111 ▼ AMSTELVEEN ALPHEN A/D RIJN

Thorbeckeplein/Lage Zijde O 2016 M 1100 m2 P VORM I J. Weeber, T 078 642 13 00 ▼

Westwijkplein O 2016 M 8600 m2 P Colliers Int. Real Estate/ Did Vastgoedontwikkeling I Ger Dings, T 073 649 1564

Gelderlandplein O 2016 M 35.000 m2 (8000 m2 uitbreiding) P Kroonenberg Groep, Multi Netherlands I T 020 258 81 00 ▼

▼

ARNHEM

Schuytgraaf

AMERSFOORT

AMSTERDAM

Vathorst fase 2A

De Banne

O opgeleverd M nog 600 m2 te huur P MAB Development Nederland I Simone Kramers, T 033 2531701

Vathorst fase 2B

O 2016 M 7300 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7301 ▼

Amstelstation O in ontwikkeling M 4500 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7302 ▼

O 2016-2017 M 4.500 m2 P MAB Development Nederland I Simone Kramers, T 033 2531701 ▼

BK40

IJburg Blok 49B O 2016 M 1750 m2 P Synchroon I Coen v. Oudheusden, T 088 0105 700 ▼

LEGENDA O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

58 scn 2016 | 6

O 2017 M 8700 m2 P Multi Netherlands I T 020 258 81 00 ▼

Waterlandplein O 2016 M 9000 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7303 ▼

O 2016 M 3.300 m2 P Synchroon I Casper Grondel, T 088 0105 700 ▼

IN THE PIPELINE

ASSEN

De Citadel O 2016 M 12.500 m2 P Bemog Projectontwikkeling I Koos Pols, T 06 13505457 ▼

BILTHOVEN

Vinkenplein O in ontwikkeling M 1400 m2 P Synchroon I Arjan de Vries, T 088 010 5700 ▼

DEDEMSVAART

Hof van Dedem O 2016 M 3200 m2 P Leyten I T 010 436 4033

DREUMEL

Dorpshart Dreumel O 2016 M 1200 m2 P Leyten I T 010 436 4033 ▼

DELFT

Hovenpassage O 2016 M 9000 m2 P Van der Vorm Vastgoed I D. Hoek, T 010 2092723 ▼ BOSKOOP BERLICUM

Schoolstraat O in ontwikkeling M 1000 m2 P Vorm Ontwikkeling I A. v. Houwelingen, T 078 6421555

Centrum Zuid O 2016 M 2250 m2 P Leyten I T 010 436 4033 ▼

EINDHOVEN

Meerrijk Meerhoven

DE LIER BEVERWIJK

De Winkelier

Wijkerbaan O in ontwikkeling M 8000 m2 en overig P Webscom I T 030 600 42 00 ▼

BREDA

De Barones O 2016 M herontwikkeling bestaand P Kroonenberg Groep en 3W New Development I Olaf Nieuwenhuis, T 020 578 8788 ▼

Meerplein O 2018 M 10.000 m2 P Synchroon I Casper Grondel T 088 0105 700

▼

BRUNSSUM

O 2012–2016 gefaseerd M 10.000 m2 P a.s.r. vastgoed ontwikkeling I Mark van Empelen, T 030 2786865 ▼

O 2016 M 2500 m2 P MAB Development Nederland en Waaijer Project Realisatie I Simone Kramers, T 033 253 1701 DEN BOSCH

Boschveld O 2016 M 1200 m2 P 3W New Development I T 043 763 0300 DRACHTEN

ENSCHEDE

Raadhuisplein

Stokhorst

O in ontwikkeling M 20.000 m2 P Webscom I T 030 600 42 00 ▼

Centrumplan Brunssum

O in ontwikkeling M 6000 m2 P Green Real Estate I T 0172 448383

Hofpassage O ntb M 5000 m2 P 3W New Development I 043 7630300 ▼

O 2016 M 6500 m2 P 3W New Development, Bouwontwikkeling Jongen I T 043 7630300 ▼

LEGENDA O opleveringsdatum M metrage P projectontwikkelaar I informatie

scn 2016 | 6 59

IN THE PIPELINE

’S-GRAVENZANDE

Hart van ’s-Gravenzande O 2017 M 9000 m2 P BPD Creating living environments I Anja Bakker, T 06 4721 2101 ▼

KAMPEN

Hanzewijk O 2016 M 6500 m2 (2000 m2 vervanging) P Multi Netherlands I T 020 258 81 00 ▼

TE HUUR IN NIEUWEGEIN

Hoogzandveld → compleet boodschappencentrum → o.a. Albert Heijn, Blokker, Action, di-vers → eindpunt sneltram → 245 gratis parkeerplaatsen → eigen expeditiehof → nog 1 unit te huur van 105 m2 P Ovidius I Caspar Wortmann, 06 11 33 00 95

HARDERWIJK

Waterfront O 2016 M 20.000 m2 P Synchroon I Coen v Oudheusden, T 088 0105714 ▼

MAASTRICHT

Brusselse Poort LEENS

De Marren O 2016 M 4300 m2 P Leyten I 010 4364033

O 2016 M 19.000 m2 renovatie, 7500 m2 nieuwbouw P 3W New Development I T 043 763 0300 ▼

REEUWIJK

Centrumplan O 2016 M 4.500 m2 P Top Vastgoed I Patrick van Lammeren, T 06 5530 1334 ▼

LEIDEN

Aalmarkt, Catharinasteeg ’S-HERTOGENBOSCH

GZG O in ontwikkeling M 28.000 m2 P AM Real Estate Development, Heijmans I T 030 281 7300 ▼

O 2016 M 6000 m2 P a.s.r. vastgoed ontwikkeling I Maarten Stam, T 030 257 2030 ▼

NIJMEGEN

Handelskade O 2016–2018 M 60.000 m2 (2500 m2 commercieel) P BPD creating living environments I Arjen Kleijer, T 033 453 4147 ▼

RIDDERKERK

Kuyperhof O 2016 M 600 m2 P Leyten I T 010 436 40 33 ▼

PAPENDRECHT

Aalmarkt, Waagblok

HILVERSUM

Hilvertshof O 2016 M 20.000 m2 P Kroonenberg Groep met Centrum Projecten I T 035 642 2325 ▼

60 scn 2016 | 6

O 2016 M 25.000 m2 P Provast I T 070 308 10 30

Stationsgebied O 2017 M 1097 m2 horeca P Synchroon I Coen v Oudheusden, T 088 0105714 ▼

PAPENDRECHT

Land van Matena O 2017 M 3500 m2 P MKB Vastgoedplan en BPD Ontwikkeling I Simone Kramers, T 033 2531701 ▼

ROSMALEN

Centrumplan O in ontwikkeling M 12.000 m2 P Foruminvest bv I T 035 6956060 ▼

IN THE PIPELINE

ROTTERDAM

Forum Rotterdam O 2018 M 60.000 m2 retail, kantoren en appartementen P Multi Netherlands I T 020 258 81 00 ▼

STEIN

UTRECHT

Winkelcentrum Stein O 2016 M 13.800 m2 P 3W New Development, Bouwontwikkeling Jongen I T 043 763 0300 ▼

Neude O zomer 2017 M ca. 5475 m2 P a.s.r. vastgoed ontwikkeling I Anne Ophoff, T 030 2574092 ▼

ZEIST

Allegro O 2016 M 600 m2 P MAB Development Nederland I Simone Kramers, T 033 253 1701

VEENENDAAL

Cool 63 O 2015 M 14.000 m2 P MAB Development Group I Gilijam Molsbergen, 010 261 4040

Boston en Seattle

UITHOORN

Zijdelwaard O 2016 M 13.000 m2 P Colliers Int. Real Estate I Frans Merks, T 073 649 1577 ▼

Brouwerspoort O 2016 M 14.000 m2 P AM Real Estate Development I T 030 281 7300 ▼

De Clomp O 2016 M 9000 m2 P Rialto Zeist bv I T 073 7511788 ZOETERMEER

O 2016 M 1439 m2 P Synchroon en Bouwfonds Ontwikkeling I René de Wit, T 088 0105 700

Cadenza O 2016 M 5200 m2 P Synchroon I Casper Grondel, T 088 0105 700

▼ VLISSINGEN UTRECHT

Leidsche Rijn Centrum Centrée O 2016 M 3500 m2 P Leyten I 010 436 4033 ▼

O 2017 M 28.000 m2 retail P a.s.r. vastgoed ontwikkeling I Rogier Hendriks, T 06 5399 9140 ▼

De Bestevaer O 2016 M 500 m2 P AM I Jasper Mandigers, T 030 6097385 ▼

ZWOLLE

Ritmeesterhof O 2016 M 450 m2 P Bemog Projektontwikkeling I Koos Pols, T 06 13 505457

SCHEVENINGEN

Norfolk (De Zuid) O 2016–2022, gefaseerd M 5700 m2 commerciële ruimte P a.s.r. vastgoed ontwikkeling I Anne Ophoff, T 030 2574092

▼

Terwijde O opgeleverd M nog 3000 m2 te huur P MAB Development Nederland I Simone Kramers, T 033 453 4147 ▼

ZWOLLE WOGNUM

De Boogerd O 2016 M 5600 m2 P Colliers Int. Real Estate I Sjaak Soldaat, T 073 6491569 ▼

Katwolderplein O 2017 M 200 m2 winkels, bioscoop, parkeergarage en supermarkt P Multi Netherlands I T 020 258 81 00 ▼

scn 2016 | 6 61

Niederlande

COLOFON

DU: 01.10.2016

Eén toegangskaart, talloze voordelen: christmasworld.messefrankfurt.com floradecora.messefrankfurt.com

27 t /m 31. 1. 2017 27 t /m 30. 1. 2017

info@messefrankfurt.nl Tel. +31 (0) 70 262 90 71

colofon

Shopping Centre NEWS

Floradecora meets Christmasworld. Snijbloemen en sierplanten horen er als het om versieren en verrassen gaat het hele jaar bij. Bestel het beste aan decoratiemateriaal en feestversiering nu tegelijk met verse teeltproducten. De aantrekkelijke verkoopconcepten van Floradecora zijn snel en gemakkelijk in uw aanbod te integreren – voor elke branche! Voor een lucratieve extra omzet, waar u ook uw klanten blij mee maakt.

63520-010_CW_FD_Shopping Center News SCNews_Synergie_98x258 • FOGRA 39 • CMYK • dk: 15.09.2106

Het sterke duo voor uw succes!

jaargang 18 (2016), 6 • 68 pp.

Shopping Centre news is het Nederlandse vakblad voor iedereen die beroepsmatig met winkelcentra te maken heeft. Ontwikkelaars, beleggers, managers, consultants, researchers, gemeenten, retailers, makelaars, toeleveranciers en anderen blijven met scn geïnformeerd over alle ontwikkelingen in winkelcentrumland.

REDACTIE Postbus 3032, 1270 ea Huizen t 035 523 31 82 | redactie@scnews.nl VOOR UW PUBLICITEIT Mirjam van der Veer t 035 523 98 32 | media-advies@scnews.nl ABONNEMENTEN Shopping Centre news verschijnt zes keer per jaar. Een abonnement kost slechts € 83,50 per kalenderjaar, exclusief btw (voor Europa € 95 en rest van de wereld € 105). Voor bepaalde doelgroepen bestaat de mogelijkheid een gratis cc-abonnement aan te vragen. Zie voor de voorwaarden: www.scnews.nl > abonnementen. Met een abonnement mist u niets van wat er speelt in winkelcentrumland. U geeft u op als abonnee met een e-mail aan abonnementen@scnews.nl. U kunt ook gebruikmaken van het formulier op onze website.

UITGEVER/HOOFDREDACTEUR Edwin Brugman GEDRUKTE/VERSPREIDE OPLAGE 2500/2400 ex.

VORMGEVING EN PREPRESS Jeroen van Heemskerck Düker, Hyperion, Naarden DRUK Indrukwerk, Huizen Ben Hagen issn 1571 9243

62 scn 2016 | 6

B2B

B2B-pagina’s BELEGGER/ONTWIKKELAAR

Kroonenberg Groep Real estate investment & development WTC Schiphol Airport, Schiphol Blvd. 181, 1118 BG Schiphol T 020 5788 788 F 020 6750 430 E info@kroonenberg.nl I www.kroonenberg.nl

BELEGGER

Syntrus Achmea Real estate & finance

ONTWIKKELING

Synchroon

Multi Netherlands Postbus 7073 2701 AB Zoetermeer Zilverstraat 39 2718 RP Zoetermeer

Nico de Vries Decoratie

T 020 606 5600 I www.achmeavastgoed.nl

T 036 5368365 E info@projectdecoraties.nl I www.projectdecoraties.nl

ILLUMINATIE

MK Illumination Holland J. Huydecoperweg 11 1331 GC Almere T 036 537 21 81 F 084 7510 275 E verkoop@pbbcitylights.nl I www.pbbcitylights.nl

T 020 258 8100 E office-nl@multi.eu I www.multi.eu

DECORATIE

Televisieweg 91 1322 AK Almere

PBB City Lights

Postbus 74120, 1070 BC Amsterdam

T 088 0105700 I www.synchroon.nl

Postbus 59347 1040 KH Amsterdam

ILLUMINATIE EN DECORATIE

BELEGGER/ONTWIKKELAAR

DECORATIE

CNS Projectdecoratie Wietse van Reijen

T 06 54232528 E info@creativityneversleeps.nl

ILLUMINATIE

Rako Groep bv

Postbus 19 8140 AA Heino

Gildestraat 111 2671 BV Naaldwijk

T 0572 760008 E b.hulsbosch@mk-illumination.nl

T 0174 624077 I www.groupe-leblanc.nl E info@groupe-leblanc.nl

scn 2016 | 6 63

B2B

BEPLANTING

Oase Lease beplantingen

DECORATIE

Accent deco & expo

BEPLANTING

Flower and Shower

Broekweg 3 3956 NE Leersum

Hopbrouwer 14 5253 RE Nieuwkuijk

Konijnenkamp 41 7361 DD Beekbergen

T 0343 473 777 E info@oase-lease.nl I www.oase-lease.nl

T 073 643 02 86 E info@accentdeco.nl I www.accentdeco.nl

T 055 843 26 63 M 06 5316 3771 E info@flowerandshower.nl I www.flowerandshower.nl

ILLUMINATIE

RECLAME

ILLUMINATIE

DECOLIGHTS

Feestverlichting Starlight Illumination for shopping areas

E info@starlightholland.nl I www.starlightholland.nl

BEWEGENDE ANIMATIEFIGUREN

ELRA 2000 Bewegende animatiefiguren

Prinses Marijkehof 52 1411 CN Naarden

T 0316 373 335 E info@decolights.nl I www.decolights.nl

T 06 2440 4721 E info@studiohyperion.nl I www.studiohyperion.nl

PROMOTIE

BRANDING

Promotions by Maureen Regentesselaan 7 7316 AA Apeldoorn

T 0162 515 000 E info@elra2000.nl I www.elra2000.nl

T 055 5767988 E maureen@promotionsbymaureen.nl I www.promotionsbymaureen.nl

OVER Concepts advies & strategie A. Hofmanweg 2F 2301 BH Haarlem T 023 531 41 19 I www.overconcepts.nl

Hyperion Helder en creatief in tekst en beeld

De Hazelaar 15 6921 XA Duiven

Zalmweg 36H 4941 VX Raamsdonksveer

ADVIES & STRATEGIE

64 scn 2016 | 6

Decolights Sfeerverlichting voor winkelgebieden

EVENTS & MARKETING

FanWork Events & marketing Rijksstraatweg 26 3545 NA Utrecht T 030 686 69 11 E events@fanwork.nl I www.fanworkevents.nl

LookFeel Consultancy formaat visitekaartje 90 x 52 mm versie engels 2013.1

Branding en beleving: merkenbouwer winkelgebieden Postbus 1278 1500 AG Zaandam

T 06 52617967 E info@lookfeelconsultancy.com I www.lookfeelconsultancy.com

COMMUNICATIE OPENBARE RUIMTE

Ngage Media Mediacentrum 3111, Rijk de Gooyersteeg 2 1217 GP Hilversum Tel: 035 744 01 40 E info@ngagemedia.nl I www.ngagemedia.nl

B2B

RECLAME

Buro Toob Reclame en media

COMMUNICATIE/ICT

Chainels

COMMUNICATIE

Voutje.nl Tekstcorrectie en -redactie

Prins Bernhardlaan 6 2405 VZ Alphen aan den Rijn

Stationsplein 45, unit E1, 174 3513 AK Rotterdam

T 0172 236161 I www.burotoob.nl

T 015 364 26 67 E info@chainels.com I www.chainels.com

I  www.voutje.nl E info@voutje.nl

FACILITAIR

PARKEREN

JURIDISCH

PNNL Relatienetwerk parkeerprofessionals

Interparking Nederland

Uw tekst gegarandeerd foutloos en vlot leesbaar!

Bricks Advocaten

Postbus 134 6880 AC Velp

Kruisplein 25 3014 DB Rotterdam

Kantoorgebouw Edge offices Van Heenvlietlaan 198 1083 CM Amsterdam

T 06 8191 3315 E info@pnnl.nl I www.pnnl.nl

T 010 2170970 E info@interparking.nl I www.interparking.nl

T 020 6704040 E info@bricksadvocaten.nl I www.bricksadvocaten.nl

FACILITAIR

BUKO Bouw & winkels

MAKELAARDIJ

adhoc horecamakelaars

CONSULTANCY

KIR Kordaat In Ruimte

Postbus 39 5300 AA Zaltbommel

Thorbeckelaan 11 2805 CA Gouda

Govert Flinckhage 25 3438 JC Nieuwegein

T 0418-573333 F 0418-573334 E winkels@buko.nl I www.bukohuisvesting.nl

T 0182 533 355 F 0182 533 311 E info@adhoc-hm.nl I www.adhoc-hm.nl

T 030 6668616 F 030 6668617 E info@kordaatinruimte.nl I www.kordaatinruimte.nl

CONGRES & EVENEMENT

Spryg Real Estate Academy Scheepmakerij 12A 2828 AA Delft T 015 303 0670 E info@spryg.com I www.spryg.com

MANAGEMENT

CBRE

MANAGEMENT

CBRE Gustav Mahlerlaan 405 1082 MK Amsterdam T 020 6262691 Prinses Margrietplantsoen 82 2595 BR Den Haag T 070 7508900

Croeselaan 15, 3521 BJ Utrecht T 030 6352211 Delftseplein 27M, 3013 AA Rotterdam 010 3004800 www.cbre.nl

scn 2016 | 6 65

B2B

KENNIS & INFORMATIE

KENNIS & INFORMATIE

s t r a b o) PFM Passantentellingsystemen

M A R K TO N D E R Z O E K E N VA S TG O E D I N FO R M AT I E

Strabo Marktonderzoek en vastgoedinformatie

De Schans 23 2405 XX Alphen a/d Rijn

Postbus 15710 1001 NE Amsterdam

T 0172 435901 F 0172 422271 E info@pfm-intelligence.com I www.pfm-intelligence.com

T 020 6260817 E strabo@strabo.nl I www.strabo.nl

ADVIES EN RESEARCH

Q&A Research & Consultancy

ALGEMEEN

NIEUWS

Pretwerk Recreatief ondernemersnieuws

Nederlandse Raad Winkelcentra Hoog Catharijne Cluetinckborch Godebaldkwartier 64 3511 DZ Utrecht T 030 2313754 E info@nrw.nl I www.nrw.nl

ARCHITECTUUR

K3H Architecten

Printerweg 22 3821 AD Amersfoort T 033 2454637 F 033 2457690 E info@qanda.nl I www.qanda.nl

66 scn 2016 | 6

T 030 244 53 15 E redactie@pretwerk.nl I www.pretwerk.nl

T 0529 485888 E info@k3h.nl I www.k3h.nl

Enlightening your vision

MK Illumination - the full service provider - ontwikkelt stijlvolle, decoratieve en creatieve verlichtingsconcepten voor winkelcentra en steden.

MK Illumination Holland BV

·

Tel. 0572 760008

·

info@mk-illumination.nl

·

www.mk-illumination.nl

Editie 1 | 2017 Boordevol nieuws, reviews en visies, onder meer rondom het thema 'winkelcentra en kinderen’. Een kans voor uw onderneming!

TEKSTCORRECTIE EN -REDACTIE

Bel Mirjam van der Veer op 035 523 98 32 of mail: media-advies@scnews.nl. Met Shopping Centre News bereikt u de juiste mensen in het winkelcentrumvak!

Laat je nakijken! Ons team van correctoren en redacteurs verbetert jouw tekst.

Snel, foutloos en met behoud van jouw stijl.

THE MA

5 | 2016

www.scn.today

SHOPPING CENTRE retail nkelgebieden en winkelcentra, wi

NEWS

1

Kies correctie of redactie.

2

3

Neem een kop koffie of werk even lekker door.

4

Upload je tekst en geef je e-mailadres.

Open je mail en gebruik je verbeterde tekst.

Kroonenberg Groep voorziet in huisvesting voor winkelen, werken en wonen. Onze vastgoedportefeuille wordt voortdurend geoptimaliseerd en afgestemd op de behoeften van de markt. In ons streven naar het leveren van toegevoegde waarde combineren we creativiteit en oog voor detail met financiĂŤle daadkracht en snelle besluitvaardigheid. Het doel is een optimale balans te bereiken in ontwikkeling, kwalitatief beheer en rendement. kroonenberg.nl

Winkelcentrum Barones, Breda