Sieć Natura 2000 – Miejsca żyjące – miejsca do życia
DZIEDZICTWO DLA PRZYSZŁYCH POKOLEŃ
zdj. Waldemar Bzura Druga połowa XX wieku to okres wzmożonego tzw. siedliskowe, chroniące cenne gatunki roślin rozwoju gospodarczego w Europie, niestety nie i zwierząt i ich siedliska oraz ptasie, na których bez wpływu na stan środowiska. Cenne siedliska chronione są rzadkie gatunki ptaków. Stworzono rzadkich roślin, ostoje zwierząt poprzecinane są listę rzadkich gatunków roślin i zwierząt oraz ich siecią dróg i autostrad. Infrastruksiedlisk, które powinny zostać objęSieć Natura 2000 opiera tura przemysłowa wdziera się na te dyrektywami siedliskową i ptasią. się na dwóch dyrektytereny o bogatej różnorodności W Polsce zidentyfikowano 269 gawach Unii Europejskiej. biologicznej. Nie bez grzechu jest tunków ptaków, 88 gatunków inPierwsza z nich to dyteż europejskie rolnictwo, które zanych zwierząt oraz 44 gatunki roślin rektywa Rady 79/409/ truwa przyrodę nawozami, pestycywymagających ochrony w ramach EEC z 2 kwietnia 1979 dami, gnojowicą. sieci Natura 2000. roku w sprawie ochrony – Statystyki są nieubłagane, zasoby Proces wyznaczania sieci Natura dzikich ptaków (tzw. dyprzyrodnicze systematycznie giną 2000 trwa dość długo, trzeba było rektywa ptasia). Druga to w wyniku przekształcania krajobrabowiem pogodzić propozycje ekodyrektywa Rady 92/43/ zu i działalności gospodarczej. Dzieje logów ze stanowiskiem rządu, trzeba EEC z 21 maja 1992 roku się tak zarówno w starych krajach też było zrobić inwentaryzację przyw sprawie ochrony Unii, jak i w nowych. Pokazuje to, że rodniczą, by nie okazało się, że chrosiedlisk przyrodniczych dotychczas funkcjonujące tam systenione są tereny, na których rzadkie oraz dzikiej fauny i flory my ochrony przyrody są nie do końgatunki roślin czy ptaków nie wystę(tzw. dyrektywa siedlica efektywne i skuteczne – mówi dr pują od lat. skowa). W Polsce zasady Anna Liro, dyrektor Departamentu – Do tej pory wyznaczyliśmy 141 obwdrażania sieci Natura Obszarów Natura 2000 w Generalszarów z tytułu dyrektywy ptasiej i 364 2000 określa ustawa z 16 nej Dyrekcji Ochrony Środowiska. z tytułu dyrektywy siedliskowej. Łączkwietnia 2004 roku (Dz. Skala zagrożeń stanu przyrody jest nie obszary te pokrywają 18,5% kraju U. 2004 nr 92 poz. 880) tak duża, że podjęto decyzję, aby te – informuje Janusz Zaleski, podse„o ochronie przyrody”. tereny, które są ważne dla dziedzickretarz stanu w Ministerstwie Środotwa przyrodniczego objąć specjalwiska, główny konserwator przyrody nym nadzorem. W tym celu postanowiono stwopodkreślając, że w przygotowaniu mamy jeszcze rzyć sieć Natura 2000, przy czym siecią tą mogą ponad 500 obszarów, po powołaniu których pobyć objęte również tereny już chronione (parki wierzchnia kraju objęta siecią Natura 2000 wzronarodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe itp.). śnie do ok. 20%. Unijne dyrektywy podzieliły te obszary na Aldona Zyśk Gospodarki Wodnej w ramach projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)
Sieć Natura 2000 – Miejsca żyjące – miejsca do życia
CO DO STRACENIA – CO DO ZYSKANIA?
Autor zdjęcia: Przemysław Kunysz
Sieć Natura 2000 powstała w odpowiedzi na niepokojące sygnały o drastycznym spadku liczebności wielu gatunków zwierząt, szczególnie ptaków oraz o degradacji ich siedlisk. Jeśli nic się nie zrobi, aby wyhamować ten proces, to w okresie najbliższych 20–30 lat wyginie w Europie ok. 15% gatunków ptaków, a wraz z nimi inne gatunki zwierząt i roślin. Polska, mimo wciąż bogatych zasobów przyrodniczych, nie jest wyjątkiem. U nas także szybko spada liczebność ptaków krajobrazu rolniczego, liczebność i różnorodność płazów. Sieć Natura 2000 wyznaczana jest na podstawie dwóch dyrektyw – ptasiej i siedliskowej. Określają one między innymi listę gatunków fauny i flory zagrożonych w Europie wyginięciem. Głównym celem powołania sieci Natura 2000 jest zachowanie zasobów przyrodniczych i stworzenie warunków przetrwania przyrody. W Polsce w ramach sieci Natura 2000 zostało już wyznaczonych 505 obszarów, które zajmują łącznie ok. 18% powierzchni kraju. Kolejne są konsultowane. Natura 2000 nie zastępuje dotychczas funkcjonujących form ochrony przyrody, ale je uzupełnia. Różnorodność biologiczna ma ogromne, często nieuświadamiane przez nas ludzi znaczenie. Wpływa na jakość i funkcjonowanie ekosystemów, od których zależy jakość życia człowieka. Trzeba pamiętać, że im uboższe w gatunki środowisko naturalne człowieka, tym gorzej znosi ono nagłe zmiany klimatu, a ze skutkami tych zmian (susze, powodzie, tajfuny) mamy ostatnio do czynienia niemal na co dzień. Z bogactwa różnorodności biologicznej korzysta też medycyna, szacuje się, że składniki ok. 35 proc. leków pochodzą z roślin dziko żyjących.
Sieć Natura 2000 budzi w naszym kraju wiele kontrowersji, wokół zakazów i ograniczeń, jakie przyniesie ten system ochrony przyrody narosło już wiele mitów. Natura 2000 kojarzy się często z konfliktami przyrodników z lokalną ludnością, przykładem jest choćby Rospuda, gdzie w procesie przygotowywania inwestycji popełniono chyba wszystkie możliwe błędy, począwszy od braku wariantów przebiegu Via Baltica. – Podejmujemy wszelkie starania aby zrealizować główny cel europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000, czyli zapewnić właściwy poziom ochrony naszej przyrodzie przy poszanowaniu potrzeb społeczeństwa. Kluczem do realizacji tak określonego celu jest odpowiednie zarządzanie obszarami, poprzez dobranie odpowiednich narzędzi a także wprowadzenie skutecznego system kontroli oraz monitoringu, który jest podstawowym sposobem sprawdzania skuteczności podejmowanych działań. Właściwe zastosowanie instrumentów do zarządzania obszarem, uwzględniających specyfikę Natury 2000 jako formy ochrony, gwarantuje osiągniecie kompromisu między potrzebami przyrody oraz lokalnym rozwojem społeczno – gospodarczym. Niezbędne do osiągnięcia zamierzonych celów jest przede wszystkim zaangażowanie społeczności, które żyją na tych terenach i pozostają z nimi we wzajemnej zależności. Naszym celem jest „uspołecznienie” Natury 2000 w taki sposób, aby mieszkańcy utożsamiali się z nią i czerpali korzyści z tego, że chronią nasze wspaniałe dziedzictwo przyrodnicze – mówi Michał Kiełsznia Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska.
Aldona Zyśk
Więcej o Naturze 2000 czytaj w kolejny poniedziałek Gospodarki Wodnej w ramach projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)
Sieć Natura 2000 – Miejsca żyjące – miejsca do życia
OBSZARY OCHRONNE W POLSCE We wszystkich krajach europejskich odczuwano skutki zniszczenia środowiska przyrodniczego spowodowane rozwojem gospodarczym. Aby temu zapobiec w Unii Europejskiej opracowano nowoczesny system ochrony przyrody – sieć Natura 2000. Sieć ta wyznaczana jest na podstawie dwóch dyrektyw – ptasiej i siedliskowej. Określają one między innymi listę gatunków fauny i flory zagrożonych w Europie wyginięciem. – Sieć Natura 2000 łączy ochronę najcenniejszych gatunków roślin i zwierząt z możliwością zrównoważonego rozwoju. Obszary Natura 2000 nie są obszarami o barierach w rozwoju społecznogospodarczym, ale takimi gdzie określone są reguły rządzące tym rozwojem. Sieć Natura 2000 należy postrzegać także jako sposób na promocję oraz zdobycie dodatkowych środków na rozwój obszarów nią objętych – mówi Piotr Otawski, zastępca Generalnezdj. Dan Wołkowycki go Dyrektora Ochrony Środowiska. Natura 2000 nie blokuje działań nieszkodliwych dla chronionych gatunków i siedlisk przyrodniczych, a także innych działań, choć wymusza ich planowanie w sposób uwzględniający potrzeby ochrony przyrody. – Najważniejszą zasadą na obszarach naturowych jest zasada przezorności, jeżeli nie jesteśmy pewni czy nasze działania nie wpłyną niekorzystnie na chronione gatunki czy siedliska to zaniechajmy tych działań – mówi dr Anna Liro, dyrektor Departamentu Obszarów Natura 2000 w Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. W Polsce do tworzenia sieci przystąpiono w 2004 roku. Wyznaczono 141 obszarów specjalnej ochrony ptaków i 364 obszary ochrony siedlisk. Wśród obszarów należących do sieci Natura 2000 znalazły się m.in. unikaty na skalę
europejską. Torfowiska bagien biebrzańskich, Roztocze, małopolski przełom Wisły – jedynej bodaj dużej rzeki na naszym kontynencie będącej wciąż w stanie naturalnym i dzikim, Puszcza Białowieska, Puszcza Piska, Bory Dolnośląskie, Tatry, Bieszczady, Dolina Narwi. – Starorzecze Narwi, poprzecinane pajęczyną odpływów i dopływów, labiryntem mniejszych cieków to perła w koronie Zielonych Płuc Polski. Na próżno szukać takiego drugiego miejsca w Europie. To nasza polska Amazonia, oczywiście przy
zachowaniu odpowiedniej skali i proporcji – mówi Krzysztof Wolfram, prezes Fundacji Zielone Płuca Polski. Część z obszarów Natura 2000 powstała w powiązaniu ze znanymi parkami narodowymi, krajobrazowymi, rezerwatami. Wiele z tych obszarów jest jednak utworzonych w miejscach niechronionych dotychczas, których walory przyrodnicze są zupełnie nieznane. To szansa dla władz lokalnych, promotorów turystyki na stworzenie nowego wizerunku powiatu, gminy czy wsi, a także na nowe źródła finansowania rolnictwa, turystyki, agroturystyki. Aldona Zyśk Więcej o Naturze 2000 czytaj w kolejny poniedziałek
Kampania społeczna finansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)
Sieć Natura 2000 – Miejsca żyjące – miejsca do życia Dyrektywa siedliskowa – Klucz do ochrony ekosystemów
zdj. Marcin Karetta W Europie w II połowie XX w. zaobserwowano postępującą degradację wielu typów siedlisk, zatrważająco rosła też liczba zagrożonych gatunków. Winowajcą okazał się szybki rozwój gospodarczy, któremu nie towarzyszyła troska o przyrodę. W odpowiedzi na to zjawisko powołano Europejską Sieć Natura 2000. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie europejskich siedlisk przyrodniczych charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych (w Polsce występują dwa regiony: kontynentalny – 96% powierzchni kraju i alpejski – 4% powierzchni) oraz gatunków roślin i zwierząt zarówno tych zagrożonych wyginięciem, jak i typowych, wciąż jeszcze powszechnie występujących. Sieć Natura 2000 wytycza się na podstawie dwóch dyrektyw ptasiej i siedliskowej. Na podstawie dyrektywy siedliskowej wyznaczono 364 obszary. Znaczna część tych obszarów położona jest na terenach, którymi zarządzają Lasy Państwowe. Siecią Natura 2000 objęte są również parki narodowe, np. na obszarze Natura 2000 Puszcza Kampinoska występuje wiele siedlisk przyrodniczych i gatunków z listy referencyjnej dyrektywy siedliskowej. Za szczególnie cenne uważa się m.in. siedliska związane z terenami mokrymi, np. torfowiska wysokie, torfowiska przejściowe i trzęsawiska, a także lasy łęgowe, grądy środkowoeuropejskie oraz świetliste dąbrowy subkontynentalne.
W Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, obszary zaliczone do sieci Natura 2000 są bardzo różnorodne. Wiele z nich utworzono w miejscach niechronionych dotychczas i właśnie na tych obszarach sieć budzi najwięcej obaw. Obiegowa opinia głosi, że sieć Natura 2000 jest źródłem konfliktów, ograniczeń, szczególnie inwestycyjnych. – Inwestycje na obszarze Natura 2000 są możliwe, chociaż proces inwestycyjny może być dłuższy, mogą też być większe koszty, szczególnie tam gdzie zachodzi potrzeba kompensacji lub zastosowania czystych, szczególnie przyjaznych środowisku technologii. Natura 2000 na pewno nie będzie jednak blokowała naszego rozwoju, a szczególnie dostępu do środków unijnych – mówi Janusz Zaleski, podsekretarz stanu w Ministerstwie Środowiska, główny konserwator przyrody. – Ochrona przyrody na obszarach Natura 2000 polega na rozwijaniu umiejętności współistnienia z przyrodą i szukaniu kompromisów między potrzebami ekonomicznymi i rekreacyjnymi a wymogami utrzymania niezakłóconych układów przyrodniczych – dodaje Anna Liro, dyrektor Departamentu Obszarów Natura 2000 w Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Aldona Zyśk Więcej o Naturze 2000 czytaj w kolejny poniedziałek
Kampania społeczna finansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)
Sieć Natura 2000 – Miejsca żyjące – miejsca do życia Gatunki podlegające ochronie Sieć Natura 2000 wyznaczana jest na podstaTradycyjne użytkowanie łąk jest również ważne wie dwóch dyrektyw – ptasiej i siedliskowej, dla owadów, m.in. dla modraszka telejusa (na a jej głównym celem jest ochrona najcenniejzdjęciu). Intensyfikacja rolnictwa, a także zanieszych europejskich siedlisk przyrodniczych chanie tradycyjnego koszenia łąk spowodowało, oraz gatunków fauny i flory. W załączniku że w wielu krajach Unii Europejskiej ten piękny do dyrektywy siedliskowej zamieszczono limotyl wymarł. U nas można go spotkać jeszcze stę gatunków, oznaczając część z nich jako dość licznie m.in. w lipcu i w sierpniu na wilpriorytetowe. gotnych łąkach i torfowiskach niskich, głównie W Polsce sieć Natura 2000 chroni 267 gatunw środkowej i południowej Polsce. Jest wykaków ptaków, 89 gatunków innych zwierząt zywany w 52 istniejących i 99 projektowanych i 46 gatunków roślin. Są wśród nich niezwykle obszarach Natura 2000, z których część została rzadkie, wpisane do czerwonej księgi zwiezaproponowana specjalnie dla jego ochrony. rząt, którym grozi wyginięcie np. kraska, cietrzew i inne, ale i takie, które w Polsce są dość liczne, za to w innych krajach Unii Europejskiej występują sporadycznie. – Wielkość populacji wielu gatunków chronionych w Polsce jest znacząca w skali europejskiej. Na przykład populacja derkacza w Unii Europejskiej znacznie spadła w ostatnich latach ze względu na intensywne rolnictwo. U nas jest wciąż dość zdj. Andrzej Staśkowiak duża – mówi Grzegorz Cierlik z Instytutu Ochrony Przyrody pan, podkreślając, że w Pol- – Na obszarach objętych siecią Natura 2000 nie sce wiele gatunków przetrwało właśnie dzięki można podejmować działań, które spowodują tradycyjnemu rolnictwu. zmniejszenie liczebności gatunków, czy też nieZagrożone gatunki często bardzo trudno się korzystne zmiany w siedlisku, ale to nie oznacza, chroni, bo nie wystarcza ochrona miejsca że nie można prowadzić tam dotychczasowej lęgów, konieczne jest też przeciwdziałanie gospodarki rolnej, czy rozwijać turystyki, a takdegradacji ich żerowisk i całej przestrzeni żyże realizować inwestycji, pod warunkiem wykociowej. Dlatego też na terenach Natura 2000 nania oceny ich oddziaływania na środowisko tak ważne jest prowadzenie odpowiedniej go- – mówi dr Anna Liro, dyrektor Departamentu spodarki leśnej i rolnej, współpraca z leśnikaObszarów Natura 2000 w Generalnej Dyrekcji mi, rolnikami, organizacjami pozarządowymi. Ochrony Środowiska. Przyjazne naturze użytkowanie pól i łąk, koAldona Zyśk szenie w odpowiednim czasie oraz zapobieganie ich zarastaniu powoduje, że wiele Więcej o Naturze 2000 gatunków ptaków ma u nas doskonałe waczytaj w kolejny poniedziałek runki do rozwoju.
Kampania społeczna finansowana ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach projektu “Transition Facility” (PL06/IB/EN/02)