Notatnik Ekologiczny
Notatnik Ekologiczny 2012 imiÄ™ i nazwisko:
adres:
telefon:
e-mail:
Białystok 2011 r.
© 2011 Copyright by: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku Wydawca: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska ul. Dojlidy Fabryczne 23, 15-554 Białystok tel.: 857406981 wew. 10, fax: 857406982 e-mail: biuro.bialystok@rdos.gov.pl www.: http://www.bialystok.rdos.gov.pl
Misją Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku jest profesjonalne, rzetelne, bezstronne i politycznie neutralne wykonywanie zadań publicznych w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska. Misję realizujemy pod hasłem: chronimy przyrodę województwa podlaskiego
Redakcja: Agnieszka Fiedorczuk, Beata Bezubik, Jakub Bobrowski, Małgorzata Wnuk, Małgorzata Zbyryt
Projekt okładki i skład: Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku
Zdjęcie na okładce: Klaudia Owsieniuk
Autorzy zdjęć i prac plastycznych: Autorami fotografii i prac plastycznych wykorzystanych w publikacji są uczestnicy konkursów „Przyroda wokół mnie” organizowanych przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Białymstoku.
Publikację dofinansowano w ramach projektu edukacji ekologicznej Przyroda wokół mnie III ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Białymstoku
Jeśli myślisz rok naprzód - sadź ryż Jeśli myślisz 10 lat naprzód - sadź drzewo Lecz jeśli myślisz 100 lat naprzód - ucz ludzi przysłowie chińskie
Pracownicy Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku biorąc sobie do serca powyższą maksymę wydają kolejną publikację mającą na celu podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, w tym przede wszystkim u dzieci i młodzieży. Ochrona środowiska jest jednym z największych cywilizacyjnych wyzwań XXI wieku. Zainspirowanie młodego człowieka do działań na rzecz ochrony przyrody województwa podlaskiego, to z kolei wyzwanie które stawia sobie nasza Instytucja. Poprzez to wydawnictwo chcielibyśmy pomóc dzieciom i młodzieży zrozumieć potrzebę troski o dobro wspólne jakim jest środowisko naturalne, a nauczycielom stworzyć warunki do przekazywania wychowankom niezbędnej wiedzy z zakresu ekologii i ochrony środowiska w interesującej formie. Ten bogato ilustrowany notatnik ekologiczny zawiera rysunki oraz fotografie nadesłane przez młodzież szkolną z terenu naszego województwa. Zamieszczone zdjęcia i obrazy brały udział w konkursach ekologicznych realizowanych przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w ramach projektów „Przyroda wokół mnie”. Wiedząc, że życie w przyjaźni ze środowiskiem wymaga podejmowania skutecznych działań podbudowanych gruntowną wiedzą o otaczającej nas przyrodzie, oddajemy w wasze ręce notatnik ekologiczny. Dzięki niemu zgłębicie tajemnice przyrody oraz poznacie wiele interesujących faktów z jej niesamowicie ciekawego życia. Mamy nadzieje, że spotka się on z Waszym pozytywnym przyjęciem.
Regionalny Konserwator Przyrody
Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska
Beata Bezubik
Lech Magrel
2011 P
W
Styczeń C P
Ś
S
N
1
2
P
W
Ś
Luty C
P
S
N
1
2
3
4
5
6
P
W
Ś
Marzec C P
S
N
1
2
3
4
5
6
P
W
Ś
Kwiecień C P
S
N
1
2
3
3
4
5
6
7
8
9
7
8
9
10
11
12
13
7
8
9
10
11
12
13
4
5
6
7
8
9
10
10
11
12
13
14
15
16
14
15
16
17
18
19
20
14
15
16
17
18
19
20
11
12
13
14
15
16
17
17
18
19
20
21
22
23
21
22
23
24
25
26
27
21
22
23
24
25
26
27
18
19
20
21
22
23
24
24
25
26
27
28
29
30
28
28
29
30
31
25
26
27
28
29
30
W
Ś
Maj C
P
S
N
P
P
W
Ś
31
P
W
1
Ś
Czerwiec C P
S
N
1
2
3
4
5
Lipiec C P
S
N
P
W
Ś
Sierpień C P
S
1
2
3
1
2
3
4
5
6
7
N
2
3
4
5
6
7
8
6
7
8
9
10
11
12
4
5
6
7
8
9
10
8
9
10
11
12
13
14
9
10
11
12
13
14
15
13
14
15
16
17
18
19
11
12
13
14
15
16
17
15
16
17
18
19
20
21
16
17
18
19
20
21
22
20
21
22
23
24
25
26
18
19
20
21
22
23
24
22
23
24
25
26
27
28
23
24
25
26
27
28
29
27
28
29
30
25
26
27
28
29
30
31
29
30
31
30
31
P
W
Wrzesień C P
S
N
P
W
Październik Ś C P
P
W
Ś
S
N
P
W
Ś
Grudzień C P
S
N
1
2
3
4
1
2
3
4
5
6
1
2
3
4
Ś
S
N
1
2
Listopad C P
5
6
7
8
9
10
11
3
4
5
6
7
8
9
7
8
9
10
11
12
13
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
10
11
12
13
14
15
16
14
15
16
17
18
19
20
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
17
18
19
20
21
22
23
21
22
23
24
25
26
27
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
24
25
26
27
28
29
30
28
29
30
26
27
28
29
30
31
31
2013 W
Ś
Styczeń C P
S
N
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
4
5
6
14
15
16
17
18
19
20
11
12
21
22
23
24
25
26
27
18
19
28
29
30
31
25
P
W
Ś
Maj C
P
S
N
P
1
2
3
4
5
P
P
W
Luty C
Ś
S
N
1
2
3
7
8
9
10
4
5
6
13
14
15
16
17
11
12
20
21
22
23
24
18
19
26
27
28
25
W
Ś
Czerwiec C P
P
W
Marzec C P
P
Ś
Kwiecień C P
S
N
P
W
Ś
1
2
3
1
2
3
4
5
6
7
7
8
9
10
8
9
10
11
12
13
14
13
14
15
16
17
15
16
17
18
19
20
21
20
21
22
23
24
22
23
24
25
26
27
28
26
27
28
29
30
31
29
30
S
N
P
W
Sierpień C P
S
N
1
2
3
4
Lipiec C P
S
N
P
W
Ś
1
2
1
2
3
4
5
6
7
Ś
S
N
6
7
8
9
10
11
12
3
4
5
6
7
8
9
8
9
10
11
12
13
14
5
6
7
8
9
10
11
13
14
15
16
17
18
19
10
11
12
13
14
15
16
15
16
17
18
19
20
21
12
13
14
15
16
17
18
20
21
22
23
24
25
26
17
18
19
20
21
22
23
22
23
24
25
26
27
28
19
20
21
22
23
24
25
27
28
29
30
31
24
25
26
27
28
29
30
29
30
31
26
27
28
29
30
31
P
W
Ś
P
W
Ś
C
P
S
N
P
W
Ś
P
W
Ś
C
P
S
1
2
3
4
5
6
Wrzesień C
Październik P
S
N 1
Listopad C
Grudzień P
S
N
1
2
3
N 1
2
3
4
5
6
7
8
7
8
9
10
11
12
13
4
5
6
7
8
9
10
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
14
15
16
17
18
19
20
11
12
13
14
15
16
17
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
21
22
23
24
25
26
27
18
19
20
21
22
23
24
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
28
29
30
31
25
26
27
28
29
30
23
24
25
26
27
28
29
30
31
30
2012 Luty
Styczeń P
W
Ś
C
P
S
N
P
W
1
Marzec
Ś
C
P
S
N
1
2
3
4
5
P
W
Ś
C
P
S
N
1
2
3
4
2
3
4
5
6
7
8
6
7
8
9
10
11
12
5
6
7
8
9
10
11
9
10
11
12
13
14
15
13
14
15
16
17
18
19
12
13
14
15
16
17
18
16
17
18
19
20
21
22
20
21
22
23
24
25
26
19
20
21
22
23
24
25
23
24
25
26
27
28
29
27
28
29
26
27
28
29
30
31
30
31
P
W
S
N
P
W
Ś
C
P
S
N
P
W
1
2
3
4
5
6
Maj
Kwiecień Ś
C
P
1
Czerwiec Ś
C
P
S
N
1
2
3
2
3
4
5
6
7
8
7
8
9
10
11
12
13
4
5
6
7
8
9
10
9
10
11
12
13
14
15
14
15
16
17
18
19
20
11
12
13
14
15
16
17
16
17
18
19
20
21
22
21
22
23
24
25
26
27
18
19
20
21
22
23
24
23
24
25
26
27
28
29
28
29
30
31
25
26
27
28
29
30
W
Ś
S
N
P
W
P
W
30
Lipiec P
C
Sierpień P
1
Wrzesień
Ś
C
P
S
N
1
2
3
4
5
Ś
C
P
S
N
1
2
2
3
4
5
6
7
8
6
7
8
9
10
11
12
3
4
5
6
7
8
9
9
10
11
12
13
14
15
13
14
15
16
17
18
19
10
11
12
13
14
15
16
16
17
18
19
20
21
22
20
21
22
23
24
25
26
17
18
19
20
21
22
23
23
24
25
26
27
28
29
27
28
29
30
31
24
25
26
27
28
29
30
30
31
P
W
Ś
C
P
S
N
P
W
P
W
S
N
1
2
3
4
5
6
7
1
2
8
9
10
11
12
13
14
5
6
15
16
17
18
19
20
21
12
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
Październik
Listopad Ś
Grudzień
C
P
S
N
1
2
3
4
7
8
9
10
11
3
4
5
6
7
8
9
13
14
15
16
17
18
10
11
12
13
14
15
16
19
20
21
22
23
24
25
17
18
19
20
21
22
23
26
27
28
29
30
24
25
26
27
28
29
30
31
Ś
C
P
fot.: Damian Chomczyk
Kolory zimy Otulona białą kołdrą przyroda oczekuje nadejścia cieplejszych dni, do których jednak wciąż daleko. Właśnie teraz przypada data przesilenia zimowego, kiedy to dzień jest najkrótszy, a noc najdłuższa w roku. W przypadku przyrody zdecydowanie króluje biel, czasami tylko przetykana czernią bezlistnych gałązek czy czerwienią pozostałych na krzewach owoców dzikiej róży i jarzębiny. W lasach iglastych znacznie więcej jest ciemnej zieleni, jako że świerki, jodły czy sosny pozostają strojne w swoje igły. Zaśnieżone lasy i pola są doskonałym miejscem obserwacji zwierząt. Dużo łatwiej teraz zauważyć uganiające się wśród bezlistnych drzew kowaliki, dzięcioły, szczygły czy sikorki, a także tropy przechodzących zwierząt. Zima na Podlasiu zachwyca każdego. Swoją wyjątkowość zawdzięcza specjalnemu mikroklimatowi oraz tak charakterystycznej dla tego regionu flory. Wysoki stopień zalesienia, w tym szereg puszcz i parków narodowych, położone na pięknie ukształtowanym terenie są niebywałymi walorami naszego województwa. Czy wiesz, że... Doceniają to turyści, którym zima dostarcza równie wiele atrakcji co lato. Saneczkowe zjazdy, narciarstwo biegowe, wędkarstwo i nurkowanie podlodowe oraz jazda konna, kuligi czy żeglarstwo lodowe na bojerach to tylko część możliwości spędzenia wolnego czasu jakie oferuje nasze województwo.
Styczeń 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
1 stycznia niedziela, Nowy Rok
2 stycznia poniedziałek
3 stycznia wtorek
4 stycznia środa
5 stycznia czwartek
6 stycznia piątek, Święto Trzech Króli
7 stycznia sobota
8 stycznia niedziela
fot.: Damian Chomczyk
Śnieg Śnieg i jego grubość pokrywy mają olbrzymi wpływ na szanse przeżycia zwierząt w porze zimowej. Dla poszczególnych gatunków mogą mieć one diametralne różne znaczenie. Dla gryzoni gruba warstwa śniegu stanowi ochronę przed drapieżnikami i przed mrozem. Natomiast dla drapieżników oznacza to często śmierć z głodu. Gruba warstwa śniegu pokryta lodem stanowi również utrudnienie dla roślinożerców szukających pod śniegiem pożywienia. Zmusza je to do przerzucenia się na korę i pędy drzew. Czy wiesz, że... Największy znaleziony płatek śniegu w historii - mierzył 38 cm szerokości i 3 cm grubości? Znaleziono go 28 stycznia 1887 roku w Fort Keogh w USA.
Styczeń 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
9 stycznia poniedziałek
10 stycznia wtorek
11 stycznia środa
12 stycznia czwartek
13 stycznia piątek
14 stycznia sobota
15 stycznia niedziela
rys.: Anna Sidor
Gil (Pyrrhula pyrrhula) Pomimo, że nie jest to ptak bardzo liczny, gil jest na ogół dobrze znany. Jest nieco większy od wróbla. Gil to ptak typowo leśny, jego biotopem (miejscem bytowania) są lasy iglaste i mieszane. Spotkać go można także w parkach i sadach; unika jednak bezdrzewnych, otwartych terenów. Gniazdo gil zakłada na dolnych częściach gałęzi drzew iglastych, na wysokości kilku metrów. Konstrukcja gniazda sporządzona jest z drobnych gałązek drzewa iglastego, w wyściółce znajdują się drobne korzonki i włosie (nigdy nie ma tam porostów); średnica zewnętrzna gniazda wynosi około 14-20cm. Gile lęgną się w Polsce w dużym rozproszeniu. Zdecydowanie bardziej kojarzone są u nas z zimą, kiedy to ze wschodu przylatują do naszego kraju tamtejsze populacje, by tu przezimować w łagodniejszych warunkach. To dlatego właśnie zimą gili jest u nas stosunkowo dużo, i to z tą porą roku są najczęściej kojarzone. Gile jedzą pokarm różnego rodzaju. Przede wszystkim są to nasiona jarzębiny, dzikiej róży czy głogu.
Styczeń 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
16 stycznia poniedziałek
17 stycznia wtorek
18 stycznia środa
19 stycznia czwartek
20 stycznia piątek
21 stycznia sobota
22 stycznia niedziela
fot.: Aleksandra Bartkowiak
Kaczka Krzyżówka (Anas platyrhynchos) Kaczka Krzyżówka to najczęściej spotykany ptak wodny, który występuje praktycznie nad każdym zbiornikiem wodnym. Nie przeganiane ani nie straszone szybko się oswajają. Kaczki żywią się praktycznie wszystkim, co mogą znaleźć nad wodą, czyli zjadają owady, larwy owadów, małże, ślimaki, kijanki, małe rybki i żaby, a przede wszystkim rośliny wodne. Krzyżówki wykonują gniazda ze źdźbeł trawy, liści i z dodatkiem własnego puchu. Pierwsze krzyżówki przylatują zaraz po roztopach - w lutym lub marcu, natomiast odlatują od sierpnia do grudnia. Oczywiście zdarzają się wyjątki, czyli niektóre kaczki pozostają na zimę. Tym z pewnością zimą należy pomóc. Czy wiesz, że... Kaczki potrafią - w wypadku zagrożenia gniazda - przenieść je na nowe miejsce. Przenoszą jaja w dziobie lub pod skrzydłem, a także potrafią je toczyć piersią przed sobą.
Styczeń 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
23 stycznia poniedziałek
24 stycznia wtorek
25 stycznia środa
26 stycznia czwartek
27 stycznia piątek
28 stycznia sobota
29 stycznia niedziela
fot.: Kamil Milenkiewicz
Zdobywanie pożywienia Zima dla zwierząt to ciężki okres walki o przetrwanie. Zielone łąki pokrywają się śniegiem, a wody ścina warstwa lodu. Każde zwierze ma swój sposób na przetrwanie tego czasu. Niektóre podejmują długie wędrówki do cieplejszych krajów, inne przesypiają okres zimy. Pozostałe podejmują walkę z mrozem i śniegiem. Borykając się z głodem i niskimi temperaturami – dla tych zwierząt podstawowym warunkiem przetrwania zimy jest zdobycie dostatecznej ilości pożywienia. Wiele gatunków zmuszonych jest do zmiany diety z letniej na zimową. Dobrym sposobem na zapewnienie sobie dostatecznej ilości pożywienia jest gromadzenie zapasów. Dla zwierząt mięsożernych bardzo ważnym źródłem pokarmu zimą jest padlina. Leżące w lesie szczątki sarny lub łani ściągają padlinożerców z odległości kilku kilometrów. Jednak mniejsze osobniki będące przy padlinie często są napadane przez większe drapieżniki i z konsumentów stają się ofiarami. Większe zwierzęta roślinożerne jak jelenie, sarny czy żubry zmuszone są szukać pożywienia pod śniegiem, lub też korzystać z mniej pożywnego pokarmu, jak kora i pędy drzew. Czy wiesz, że... Dla zwierząt zima to okres walki o przetrwanie, rodzaj wielkiego życiowego egzaminu. Te słabe, chore lub niedostatecznie przygotowane mogą nie przetrwać skrajnie niekorzystnych warunków. Dzięki takiej naturalnej selekcji, wiosną do godów przystępują osobniki najsilniejsze, będące w domyśle nosicielami najlepszych genów.
Luty 2012 P
6 13 20 27
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23
3 10 17 24
4 11 18 25
5 12 19 26
30 stycznia poniedziałek
31 stycznia wtorek
1 lutego środa
2 lutego czwartek
3 lutego piątek
4 lutego sobota
5 lutego niedziela
rys.: Natalia Węcławska
Puchacz (Bubo Bubo) Puchacze są jednymi z największych sów na świecie. Rozpiętość skrzydeł tego ptaka sięga niemal dwóch metrów. Jedną z charakterystycznych cech tego gatunku są kępki piór na głowie, potoczne zwane uszami. Na swe terytoria najchętniej wybiera lasy, liściaste w pobliżu znacznych terenów otwartych, które dają możliwość polowań. W skład jego diety wchodzą wiewiórki, krety, gołębie, sroki, kaczki i kuropatwy. Czy wiesz, że... Sowy nie posiadają uszu zewnętrznych, a jedynie otwory słuchowe ukryte pod piórami. „Uszy” widoczne u niektórych sów to jedynie pęki piór. Otwory słuchowe po obu stronach głowy są ułożone niesymetrycznie co powoduje, że dźwięk dochodzi do uszu w różnym czasie i w nieco innej formie. Dzięki temu sowa potrafi precyzyjnie zlokalizować ofiarę nawet w zupełnej ciemności.
Luty 2012 P
6 13 20 27
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23
3 10 17 24
4 11 18 25
5 12 19 26
6 lutego poniedziałek
7 lutego wtorek
8 lutego środa
9 lutego czwartek
10 lutego piątek
11 lutego sobota
12 lutego niedziela
fot.: Izabela Dzienis
Kora W końcu stycznia i w lutym (czasami też na początku marca) zagrożeniem dla drzew, szczególnie tych o gładkiej korze jest mróz - zwłaszcza jeśli nastaje po słonecznym dniu. W dzień pnie drzew nagrzewają się od południowej i południowo-zachodniej strony, a po zachodzie słońca gwałtownie się oziębiają. Taka szybka zmiana temperatury powoduje, że kora pęka i powstaje rana, przez którą mogą się przedostać wirusy, bakterie i grzyby wywołujące choroby drewna. Najbardziej wrażliwe na uszkodzenia kory są drzewa owocowe oraz niektóre ozdobne, na przykład buk, grab, kasztanowiec, śliwy i wiśnie ozdobne. Aby zapobiec pękaniu kory należy pobielić roztworem wapna pnie i konary drzew owocowych. Pnie młodych drzew ozdobnych warto owinąć słomą lub tekturą.
Luty 2012 P
6 13 20 27
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23
3 10 17 24
4 11 18 25
5 12 19 26
13 lutego poniedziałek
14 lutego wtorek
15 lutego środa
16 lutego czwartek
17 lutego piątek
18 lutego sobota
19 lutego niedziela
fot.: Kamil Milenkiewicz
Sarna (Capreolus capreolus) Sarny już jesienią, zagłębiają się w las, gdzie łatwiej jest im przeżyć zimę. W tym czasie, ich pokarm stanowią głównie odkopywane owoce drzew, wrzosy, zioła i delikatne krzewy. W zimie sarny zjadają gałązki drzew iglastych, które zawierają znaczny procent wody i w ten sposób uzupełniają sobie brak dostępu do wody. Z tych względów w zimie konieczne jest dokarmianie sarn soczystą karmą np. kartoflami czy kiszonkami. Sarna zjada dziennie 4-5 kg soczystej karmy. W okresie zimowym zwierzęta kopytne tworzą większe grupy, np. sarny tworzą tzw. „rudle”, a jelenie –„ chmary”. Takie zachowania ułatwiają im obronę przed drapieżnikami i pozwalają na skuteczniejsze poszukiwanie pokarmu. Czy wiesz, że... Sarny są przywiązane do miejsca, w którym żyją, i tak jak ludzie poruszają się często po swoich ulubionych ścieżkach. Jeśli ich szlak zostanie przecięty przez drogę, będą zwykle w tym samym miejscu próbowały ją pokonać. Widząc jedną sarnę wbiegającą na drogę możemy być niemal pewni, że zaraz pojawi się za nią kilka lub kilkanaście następnych.
Luty 2012 P
6 13 20 27
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23
3 10 17 24
4 11 18 25
5 12 19 26
20 lutego poniedziałek
21 lutego wtorek
22 lutego środa
23 lutego czwartek
24 lutego piątek
25 lutego sobota
26 lutego niedziela
fot.: Anna Łoniewska
Przylaszczki (Hepatica nobilis) Przylaszczka jest kwiatem rosnącym naturalnie w widnych lasach w Polsce oraz na terenie niemal całej Europy i Dalekim Wschodzie. Charakteryzuje się niewielkimi rozmiarami oraz drobnymi, zazwyczaj niebieskimi kwiatami, które są jednymi z pierwszych zwiastunów końca ponurej zimy i początku wytęsknionego przedwiośnia. Przylaszczki można spotkać nie tylko w lesie, ale i w większości ogrodów. Jest bardzo lubianym przez hobbystów kwiatem bo ma niewielkie wymagania. W wielu krajach jest uprawiana jako roślina ozdobna, w przeszłości była także stosowana jako roślina lecznicza. By ustrzec dzikie populacje przed zniszczeniem, w związku ze zrywaniem kwiatów i wykopywaniem roślin, przylaszczka została objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Czy wiesz, że... Kształt kwiatów przylaszczki pospolitej Hepatica nobilis przypomina płaty wątroby i im właśnie przylaszczka zawdzięcza swoją łacińską nazwę (hepar - wątroba)?
Marzec 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
27 lutego poniedziałek
28 lutego wtorek
29 lutego środa
1 marca czwartek
2 marca piątek
3 marca sobota
4 marca niedziela
fot.: Izabela Dzienis
Sen zimowy Zima to pora, gdy niektóre gatunki zwierząt zapadają w stan uśpienia, dzięki któremu mogą przeżyć. To m.in. nietoperze, susły, niedźwiedzie, owady, pająki, wije, także płazy i gady. Stan taki może trwać przez wiele tygodni. W tym czasie temperatura ciała zwierzęcia znacznie spada, maleje szybkość przemiany materii, szybkość bicia serca i oddychania, zwierzę nie pobiera żadnego pokarmu, zużywając jedynie zapasy tłuszczu nagromadzone w ciele. Niedźwiedzie oraz wiele gryzoni zapada w sen zimowy, ale mogą budzić się w ciepłe dni i jeść. Ptaki przeżywają okresy obniżonego metabolizmu w określonych godzinach doby. Czy wiesz, że... popielica zakopuje się metr pod ziemią, zwinięta w kłębek i zapada w sen osłonięta mchem i liśćmi, gdy tylko pojawią się pierwsze przymrozki? Jest śpiochem - budzi się dopiero w maju, czasem w czerwcu.
Marzec 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 marca poniedziałek
6 marca wtorek
7 marca środa
8 marca czwartek
9 marca piątek
10 marca sobota
11 marca niedziela
fot.: Kacper Zadykowicz
Zawilec gajowy (Anemone nemorosa) Zawilec gajowy należy do najbardziej charakterystycznych i najczęstszych roślin naszych lasów w okresie wczesnej wiosny. Mówi się o nim: „Gdzie kwitnie ten kwiat - musi być wiosna, a gdzie jest wiosna - wszystko wkrótce zakwitnie”. Co prawda łacińska nazwa zawilca - anemos pochodzi od greckiego słowa oznaczającego wiatr, zawilce jednak w rzeczywistości wolą zaciszne miejsca wśród drzew i krzewów. Skąd zatem wzięła się „wietrzna” nazwa tej rośliny? Może stąd, że jej niezwykle delikatne płatki są tak lekkie, że bez trudu porywają je podmuchy wiatru? Czy wiesz, że... Zawilce są rośliną trującą? Ziele zawilca we wszystkich częściach zawiera trujące i drażniące skórę związki - anemoninę i protoanemoninę. W medycynie ludowej stosowano tzw. „kamforę zawilcową” wyrabianą ze świeżych roślin. O leczniczych i jednocześnie trujących właściwościach zawilców wiedziano już w starożytności, pisali bowiem o tym np. sławny Hipokrates.
Marzec 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
12 marca poniedziałek
13 marca wtorek
14 marca środa
15 marca czwartek
16 marca piątek
17 marca sobota
18 marca niedziela
fot.: Kamil Milenkiewicz
Lis rudy (Vulpes vulpes) Ssakom przetrwanie trudnych zimowych warunków umożliwia gęstsza i cieplejsza sierść, która pojawia się jeszcze jesienią. Także u lisów, krótsza „letnia” sierść przechodzi w gęste i ciepłe futro zimowe. Ta pora roku zmienia również lisie przyzwyczajenia. Zazwyczaj są one najaktywniejsze w nocy. Podczas zimy, w skutek niskich temperatur, szczyt aktywności tych zwierząt przypada na dzień. To dlatego, że wtedy właśnie aktywne są też i ich ofiary. Właśnie wtedy lis ma większe szanse upolować swą zdobycz. Zimą lisy są również mniej ruchliwe. Spadek ciśnienia i znaczna głębokość śniegu ogranicza jego sprawność. W razie niebezpieczeństwa lub niesprzyjających warunków atmosferycznych chroni się on w norze, podczas gdy latem rzadko z niej korzysta, zalegając na spoczynek na powierzchni ziemi, w zaciszu traw lub w gęstwinie leśnej. Czy wiesz że: Uznawany za sprytnego szkodnika, jest jednocześnie wielkim sprzymierzeńcem rolnictwa, który eliminuje znaczną ilość gryzoni.
Marzec 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
19 marca poniedziałek
20 marca wtorek
21 marca środa
22 marca czwartek
23 marca piątek
24 marca sobota
25 marca niedziela
rys.: Julia Andrejczuk
Pająki (Araneae) Wbrew obiegowej opinii pająki to nie owady, choć są z nimi spokrewnione. Ich ciało podzielone jest na dwa odcinki: głowotułów i odwłok (a nie jak u owadów na trzy). Pająki zimą zapadają w letarg. Wcześniej szukają różnych szczelin np. w pęknięcia murów, kory, pustych muszli ślimaków, zwiniętych liści bądź chowają się w zaciszne miejsca w naszych domach. Wiosną wyłażą ze swoich kryjówek siejąc strach, krzyk i spustoszenie. W przeciwieństwie do myszy czy innych robaków, nie niszczą jedzenia i nie roznoszą chorób, ale i tak prawie nikt ich nie lubi. W wielu wzbudzają śmiertelny strach. Pająki to typ stawonogów. Z głowotułowia wyrasta im aż sześć par nóg. Za pomocą ośmiu długich macek bez problemu wspinają się po gładkich pionowych powierzchniach i spacerują po suficie, a cztery pierwsze odnóża pełnią funkcję niezwykle czułych narządów zmysłów. Czy wiesz, że... Pająki choć mają najczęściej aż cztery pary oczu są w zasadzie (poza nielicznymi wyjątkami) prawie zupełnie ślepe, a wzrok służy im jedynie do odróżniania dnia od nocy. Zupełnie nie przeszkadza im to podczas polowaniu – sygnałem do ataku jest dla nich ruch. Czułe na najmniejsze wibracje włoski porastające pajęcze łapy odbierają każde drgniecie sieci-pułapki, czy zawirowanie powietrza.
Marzec 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
26 marca poniedziałek
27 marca wtorek
28 marca środa
29 marca czwartek
30 marca piątek
31 marca sobota
1 kwietnia niedziela
fot.: Anna Łoniewska
Sasanka (Pulsatilla) Sasanki to jedne z najpiękniejszych bylin. Całe otulone delikatnym puchem są roślinami pełnymi uroku i delikatności. Sasanki należą do rodziny jaskrowatych i są mrozoodporne. Dlatego jej pojawienie się kojarzymy z pierwszymi oznakami wiosny. Ich naturalnym środowiskiem są górskie tereny, łąki oraz suche stanowiska Europy i środkowej części Azji. W Polsce do niedawna można było spotkać kilka gatunków. Ponieważ występują coraz rzadziej, obecnie objęte są ścisłą ochroną. Czy wiesz, że... z uwagi na rozkwitanie na przełomie marca, kwietnia i maja, w kilku europejskich językach znane są jako kwiaty Wielkanocy. Ich zawarty w kwiatach, zielony barwnik, używany był dawniej do barwienia pisanek.
Kwiecień 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 kwietnia poniedziałek
3 kwietnia wtorek
4 kwietnia środa
5 kwietnia czwartek
6 kwietnia piątek
7 kwietnia sobota
8 kwietnia niedziela, Wielkanoc
fot.: Laura Jurcova
Bocian biały (Ciconia ciconia) Bocian jest jednym z tych ptaków, które cieszą się wielką sympatią ze strony Polaków. Uważany jest za symbol polskiej przyrody, bo właśnie w Polsce występuje największa populacja tego gatunku. Jesteśmy europejską ostoją bociana białego i nie na darmo powtarzamy porzekadło „co czwarty bocian jest Polakiem, a co trzeci Podlasiakiem”. Co roku przylatuje do nas ok. 41 tysięcy par ze 160 tysięcy żyjących na świecie. Znaczna część polskiej populacji bociana żeruje w dolinach i rozlewiskach rzek woj. podlaskiego. Przylot ptaków do naszego kraju ma miejsce na przełomie marca i kwietnia. Trasę 8000 km przebywają w ciągu czterech miesięcy, pokonując dziennie maksymalnie 200 km. Pożywienie bociana stanowią większe owady, jaszczurki, węże, pisklęta innych ptaków, ale przede wszystkim gryzonie. Rzadko poluje na żaby. Bocian żyje długo, bo ok. 25-30 lat. Czy wiesz, że... urodzone w Polsce młode bociany lecą do Afryki bez przewodników, bo ich rodzice odlatują zwykle kilka dni później? W trakcie lotu ptaki te wykorzystują prądy wznoszące, co pozwala im oszczędzać siły potrzebne w dalekich wędrówkach.
Kwiecień 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
9 kwietnia poniedziałek, Lany Poniedziałek
10 kwietnia wtorek
11 kwietnia środa
12 kwietnia czwartek
13 kwietnia piątek
14 kwietnia sobota
15 kwietnia niedziela
fot.: Damian Chomczyk
Krokus (Crocus) Krokusy są jednymi z najwcześniej kwitnących wiosną roślin. Krokusy zakwitają w marcu – czasem wtedy, gdy jeszcze leży śnieg. Kwiaty i liście wyrastają wprost z niewielkich bulw przybyszowych, pokrytych charakterystycznymi siateczkowatymi łuskami. Wąskie liście rosną silnie dopiero po kwitnieniu. Krokusy najładniej wyglądają sadzone w grupach po kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt. Rosnąc na tym samym miejscu kilka lat tworzą gęste kępy. Sadzi się je pod drzewami i krzewami, na brzegach rabat oraz w ogrodach skalnych. Należy pamiętać, że krokus jest rośliną chronioną ustawowo w całym kraju. Czy wiesz, że... Krokusy są także rośliną uprawną hodowaną od wieków. Wysuszone znamiona (część słupka roślin okrytonasiennych) szafranu uprawnego używane są jako przyprawa. Ten żółty proszek jest najdroższą przyprawą na świecie. Na zebranie 1 kg znamion potrzeba 150 tys. kwiatów szafranu uprawnego.
Kwiecień 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
16 kwietnia poniedziałek
17 kwietnia wtorek
18 kwietnia środa
19 kwietnia czwartek
20 kwietnia piątek
21 kwietnia sobota
22 kwietnia niedziela, Dzień Ziemi
rys.: Gabriela Kasperowicz
Rudzik (Erithacus rubecula) Rudzik to ptak pochodzący z rodziny muchołówek. Jest ptakiem wędrownym. Najbardziej charakterystycznym elementem jego upierzenia jest ruda pierś, gardło i boki głowy. Posiada jeden z lepszych głosów wśród polskich ptaków, który najgłośniejszy i najładniejszy jest wiosną, gdy samcowi chodzi o zwrócenie na siebie uwagi partnerki. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Czy wiesz, że... Rudzik oddał cenną przysługę nauce? Był pierwszym gatunkiem, którego badania pozwoliły naukowcom stwierdzić, że ptaki mogą orientować się w przestworzach dzięki umiejętności rozpoznawania pola magnetycznego ziemi. Wykazano, że ptasi zmysł magnetyczny jest ściśle związany ze wzrokiem, do tego stopnia, że nie działa on w ciemnościach. Ptaki, dosłownie „widzą” pole magnetyczne, mają „wbudowany” naturalny mechanizm, z pomocą którego ptak potrafi „wyznaczyć” kierunki świata, tak jak człowiek robi to z pomocą kompasu.
Kwiecień 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
23 kwietnia poniedziałek
24 kwietnia wtorek
25 kwietnia środa
26 kwietnia czwartek
27 kwietnia piątek
28 kwietnia sobota
29 kwietnia niedziela
fot.: Izabela Dzienis
Jaśmin (Jasminum) Jest atrakcyjnym, znanym krzewem ozdobnym. Może być pnączem lub krzewem o przewieszających się gałęziach i szeroko rozłożystym pokroju. Do rodzaju jaśmin należy około 200 gatunków pnączy i niskich krzewów. Kwiaty jaśminów są drobne (około 2,5 cm średnicy), ale liczne, o słodkiej woni. Są stosowane do aromatyzowania herbaty. Przepiękne białe kwiaty jaśminu są symbolem czystości. Jaśmin wspomaga leczenie chorób infekcyjnych połączonych z wysoką gorączką, jak również schorzeń wywołujących krwawienia. Łagodzi także skutki porażeń słonecznych, zapaleń spojówek i skóry. Czy wiesz, że... do Europy ten krzew dotarł z Persji? Najsłynniejsze plantacje znajdują się w Grasse we Francji. Bez jaśminu nie może się obyć żadne eleganckie pachnidło. Jest on ważnym składnikiem np. słynnych perfum „Chanel Nr 5”. Kwiaty jaśminu zbiera się zawsze przed świtem, bo poranna rosa i słońce im szkodzą.
Maj 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
30 kwietnia poniedziałek
1 maja wtorek, Święto Państwowe 1 Maja
2 maja środa
3 maja czwartek, Święto Narodowe 3 Maja
4 maja piątek
5 maja sobota
6 maja niedziela
rys.: Monika Niewiarowska
Dudek (Upupa epops) Jeden z oryginalniejszych naszych ptaków. Jest kolorowy, a pomarańczowy kolor głównie jego głowy i grzbietu jest tak jaskrawy, że aż trudno oderwać oczy. Na dodatek skrzydła czarne z białymi pasami dodają dudkowi uroku. Ale kolory to nic w porównaniu z wielkim czubkiem na głowie. Czub ten dość często nosi złożony ku tyłowi głowy, ale kiedy jest podniecony lub zaniepokojony, to dość często go rozkłada niczym wspaniały wachlarz. Czasami robi to nawet, lecąc. Dudek przyciąga wzrok jak mało który ptak i jeśli chodzi o ubarwienie przypominające ptaki tropikalne, jest jednym z trzech tak bajecznie wyglądających ptaków obok kraski, z którą jest spokrewniony, oraz zimorodka. Dudek jest rzadko spotykany w Polsce. Spędza w Polsce przeciętnie 150 dni. Przylatują w pierwszej połowie kwietnia, a odlatują na przełomie sierpnia i września. Czy wiesz, że... gniazda dudka czasem nieprzyjemnie pachną? Gdy tylko do dziupli zaczyna zbliżać się drapieżnik albo zajrzy nieostrożny człowiek, młode odwracają się do jej wylotu kuprami i z wielką siłą wystrzykują z nich cuchnącą maź. Ponieważ zapachu bardzo trudno się pozbyć, mało kto ma ochotę zjeść dudka.
Maj 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 maja poniedziałek
8 maja wtorek
9 maja środa
10 maja czwartek
11 maja piątek
12 maja sobota
13 maja niedziela
rys.: Anna Kobeszko
Wiosenne kwiaty Wiosna to okres, kiedy z pozornego uśpienia budzi się do życia cała przyroda. Szczególnie dobrze widać to w lesie, gdy na szarej, ledwie co osuszonej po śniegu ziemi pojawiają się pierwsze barwne plamy przebiśniegów, zawilców, krokusów czy pierwiosnków. Warto też spojrzeć w górę, ponieważ już zaczynają kwitnąć drzewa. Wiele gatunków roślin budząc się do życia po zimowym „letargu” korzysta z zapasów zgromadzonych pod ziemią. Do wiosennych oznak należą nie tylko wczesno-rozkwitające kwiaty, ale i powracające ptaki takie jak: bociany, jaskółki i jako jedne z pierwszych – skowronki oraz wybudzające się z zimowego snu zwierzęta, np. niedźwiedzie. Wszyscy odczuwamy wpływ wiosny na nasze samopoczucie. Z jej nadejściem odnotowujemy znaczący przypływ sił, pozytywne nastawienie i większą dozę optymizmu.
Maj 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
14 maja poniedziałek
15 maja wtorek
16 maja środa
17 maja czwartek
18 maja piątek
19 maja sobota
20 maja niedziela
fot.: Michał Doroszczuk
Wschód słońca Wschód Słońca to moment w którym Słońce przekracza linię ziemskiego horyzontu. Położenie punktów wschodu Słońca na horyzoncie zmienia się codziennie. Czas i miejsce wschodu Słońca jest inne dla każdego miejsca na świecie, zawsze zależy od pory roku oraz równoleżnika i południka, na którym dany punkt się znajduje. Od 10 tysięcy lat p. n. e, historia obfituje w rzeźby i rysunki wyrażające dla Słońca szacunek i uwielbienie. Było ono centralnym punktem wielu prehistorycznych i starożytnych religii. I łatwo zrozumieć dlaczego - skoro każdego ranka Słońce wschodzi przynosząc światło, ciepło i bezpieczeństwo, chroniąc człowieka od zimna i ataków drapieżników ukrytych w ciemności. Bez niego nie byłoby ciepła i życia. Gdy go brakuje w długie zimowe miesiące, czujemy się przygnębieni. Często okazuje się, że wystarczy jeden słoneczny dzień, byśmy odzyskali chęć życia. Czy wiesz, że... na wschodzie Polski słonce wschodzi i zachodzi 40 min. i 8 sek. wcześniej niż na zachodzie?
Maj 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
21 maja poniedziałek
22 maja wtorek
23 maja środa
24 maja czwartek
25 maja piątek
26 maja sobota
27 maja Niedziela, Zielone Świątki
rys.: Barbara Rybarczyk
Słoneczniki (Helianthus) Słonecznik to roślina z rodziny astrowatych. Jego łacińska nazwa wywodzi się od dwóch słów greckich: helios -oznaczającego słońce oraz anthos - czyli kwiat. Przyczyną takiego nazewnictwa jest prawdopodobnie to, iż kwiatostany słoneczników przypominają tarczę słońca oraz fakt, iż kwiatostany kierują się zawsze ku słońcu, naśladując jego bieg. Pod koniec XIX w. cięty słonecznik stał się popularnym kwiatem używanym do dekoracji. Symbolizował on radość życia i idealizm. Stał się też popularnym motywem w malarstwie. Pierwsze obrazy ze słonecznikami jako motywem namalował Van Gogh późnym latem 1887. Czy wiesz, że... jako pierwsi słonecznik zaczęli uprawiać Indianie, którym udało się wyhodować różnokolorowe odmiany. Do Europy słonecznik trafił na hiszpańskich statkach. Swoją popularność zawdzięcza nie Hiszpanom a Rosjanom, którzy jako pierwsi zaczęli go uprawiać na masową skalę. Jak do tego doszło? Za panowania Piotra Wielkiego ortodoksyjny kościół rosyjski zakazał spożywania większości rodzajów olejów podczas Wielkiego Postu z wyjątkiem oleju słonecznikowego. To sprawiło, że ziarna i olej słonecznikowy na stałe zagościły na stołach wschodniej Europy.
Maj 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
28 maja poniedziałek
29 maja wtorek
30 maja środa
31 maja czwartek
1 czerwca piątek
2 czerwca sobota
3 czerwca niedziela
fot.: Grzegorz Kobus
Knieć błotna (Caltha palustris L.) Kaczeńce – czyli knieć błotna to gatunek byliny nawodnej, szeroko rozprzestrzenionej na całej półkuli północnej. Jest czasami uprawiana jako roślina ozdobna, szczególnie nadająca się na obrzeża oczek wodnych. Nie ma wymagań co do gleby, ważne jest tylko by była ona stale podmokła, stanowisko powinno być słoneczne. Kaczeńce idealnie nadają się do sadzenia nad zbiornikami wodnymi i w miejscach wilgotnych. Wiosną cieszą nas swoimi urokliwymi kwiatami, natomiast przez cały rok funkcje dekoracyjną pełnią jego grube, mięsiste, intensywnie zielone liście. Kaczyniec to chyba najbardziej znana i lubiana rodzima roślina z terenów podmokłych. Czy wiesz, że... Kaczeńce wabią owady sokiem, specjalnymi plamami i rysunkami, które mogą być zauważone tylko przez oczy owadów reagujące na ultrafioletowe światło?
Czerwiec 2012 P
4 11 18 25
W
5 12 19 26
Ś
6 13 20 27
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 czerwca poniedziałek
5 czerwca wtorek, Dzień Ochrony Środowiska
6 czerwca środa
7 czerwca czwartek, Boże Ciało
8 czerwca piątek
9 czerwca sobota
10 czerwca niedziela
rys.: Alicja Paszkiewicz
Bocianie zaloty Bocian odlatuje stadami w sierpniu i wrześniu, a wraca w marcu i kwietniu. Najczęściej bezbłędnie znajduje swoje stare M3 i urządza je na nowo. Zwykle, kilka dni po samcu, do gniazd przylatują partnerki. Wtedy para ptaków od razu przystępuje do zalotów. Podczas godów charakterystycznym dźwiękiem wydawanym przez te zwierzęta jest klekot. Bocian klekocze i kładzie głowę na plecach. Umie też gwizdać. Partnerki składają jaja, które potem oboje rodzice solidarnie wysiadują. Pierwsze jaja samice składa kilka dni po przylocie, czyli najczęściej w połowie kwietnia, zdarzają się lęgi jedno, dwu, jaki i sześcio jajowe. Bocianie jaja są blisko 2 razy większe od kurzych. Czy wiesz, że... bocian to symbol wiosny, płodności i szczęścia. W naszej kulturze i tradycji bocian cieszył się zawsze szacunkiem i uważany był za ptaka przynoszącego szczęście. Zabicie czy przepędzenie bociana miało zaś przynosić pasmo nieszczęść i niepowodzeń.
Czerwiec 2012 P
4 11 18 25
W
5 12 19 26
Ś
6 13 20 27
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24
11 czerwca poniedziałek
12 czerwca wtorek
13 czerwca środa
14 czerwca czwartek
15 czerwca piątek
16 czerwca sobota
17 czerwca niedziela
rys.: Olga Biegańska
Żaby (Ranidae) Żaby mają sylwetkę charakterystyczną dla wszystkich płazów bezogonowych: ciało krótkie, spłaszczone i pokryte nagą skórą. Istnieje bardzo wiele gatunków tych zwierząt, różniących się wielkością i ubarwieniem. Są to zwierzęta ziemno-wodne. Te, które stale mieszkają w wodzie, świetnie pływają i nurkują. Inne poruszają się małymi skokami po ziemi lub zamieszkują korony drzew w lasach tropikalnych. Tak jak większość płazów - w tym żaby, na okres rozrodu wędrują do zbiorników wodnych, pokonując niekiedy znaczne odległości. Samica składa jaja zwane skrzekiem w wodzie. Samica składa często wiele tysięcy jaj, które samiec natychmiast zapładnia. Kilka dni później wylęgają się kijanki. Po pewnym czasie kijance znika ogon i pojawiają się odnóża. Po 3 miesiącach płuca są już ukształtowane i mała żabka może wyjść z wody. Dorosłe żaby żywią się głównie owadami, wyrzucanym z wielką precyzją językiem. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych gatunków żab w Polsce jest żaba trawna. Należy do tzw. żab brunatnych, która to nazwa bierze się od koloru skóry tych zwierząt. Czy wiesz, że... większość gatunków żab nie potrafi pić - potrzebną organizmowi wodę wchłaniają poprzez skórę podczas wodnych kąpieli.
Czerwiec 2012 P
4 11 18 25
W
5 12 19 26
Ś
6 13 20 27
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24
18 czerwca poniedziałek
19 czerwca wtorek
20 czerwca środa
21 czerwca czwartek
22 czerwca piątek
23 czerwca sobota
24 czerwca niedziela
fot.: Izabela Dzienis
Rumianek (Matricaria chamomilla) Rumianek pospolity to jedno z najbardziej popularnych ziół, rosnących w Europie, Azji, Ameryce Północnej i Australii. Jest rośliną jednoroczną. Trudno wyliczyć jego wszelkie zalety oraz dobroczynne właściwości, które służą zdrowiu oraz urodzie każdego człowieka. Kwitnie od maja do sierpnia, a z jego kwiatów przygotowuje się lecznicze napary i herbaty, działa łagodnie uspokajająco, przeciwzapalnie na błonę śluzową i skórę. Wywiera działanie rozkurczowe i skutecznie walczy wraz z lawendą z bezsennością. Ponadto stanowi składnik maseczki używanej do pielęgnacji wrażliwej skóry. Czy wiesz, że... zdrowotne właściwości rumianku znane były już w starożytności? Stosowano go między innymi na bóle brzucha i do płukania oczu w zapaleniach spojówek. Aktualnie wiemy, że składniki rośliny posiadają właściwości antyalergiczne, a dodatkowo powstrzymują wydzielanie czynników wywołujących zapalenia.
Czerwiec 2012 P
4 11 18 25
W
5 12 19 26
Ś
6 13 20 27
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24
25 czerwca poniedziałek
26 czerwca wtorek
27 czerwca środa
28 czerwca czwartek
29 czerwca piątek
30 czerwca sobota
1 lipca niedziela
fot.: Alicja Jelska
Platformy bocianie Montaż platform bocianich w odpowiednich miejscach to najlepszy sposób na zapewnienie bocianom odpowiednich warunków lęgowych. Pracownicy Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku w ramach realizacji projektu „Ochrona miejsc lęgowych bociana białego” ustawili 15 takich platform, które zostały zasiedlone przez powracające z zimowiska bociany. Montowanie tego typu słupów w znacznym stopniu zapobiega próbom budowania gniazd przez bociany w miejscach dla nich niebezpiecznych np. na słupach energetycznych czy kominach domów. Lokalizacja na słupach elektrycznych powoduje dużą śmiertelność na skutek porażenia prądem lub zderzenia z linią energetyczną młodych bocianów uczących się dopiero latać, a budowa gniazd na dachach lub kominach budynków powoduje, że gniazda niezbyt dobrze przytwierdzone do podłoża – spadają, często zabijając przy tym młode bociany. W okresie lęgowym bociana białego bardzo często pracownicy Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku odbierają telefony z informacją oraz prośbą o przeniesienie gniazda z walących się dachów. Czy wiesz, że... w Pentowie, koło Tykocina, które nosi tytuł Europejskiej Wsi Bocianiej, jest założonych 31 gniazd, które są rokrocznie zajęte przez bociany?
Lipiec 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 lipca poniedziałek
3 lipca wtorek
4 lipca środa
5 lipca czwartek
6 lipca piątek
7 lipca sobota
8 lipca niedziela
fot.: Karolina Ostrowska
Trzmiel (Bambus) Trzmiel rodzaj owadów społecznych z rodziny pszczołowatych. Trzmiele prawie nigdy nie atakują ludzi. Są bardzo łagodne. Najczęściej przy spotkaniu z człowiekiem uciekają. Przyduszone mogą lekko użądlić. Nie pozostawiają żądeł w skórze, dlatego ilość przekazanego jadu jest mała. Użądlenie jest jednak niezwykle bolesne, zwłaszcza w przypadku nadepnięcia. Czy wiesz, że... W Polsce występuje około 40 gatunków trzmieli. Owady te są chronione ze względów gospodarczych - zapylają bardzo wiele roślin, których nie odwiedzają pszczoły i inne melitofagi ze względu na głęboko osadzone nektarniki tych kwiatów.
Lipiec 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
9 lipca poniedziałek
10 lipca wtorek
11 lipca środa
12 lipca czwartek
13 lipca piątek
14 lipca sobota
15 lipca niedziela
rys.: Marek Barmuta
Kwiaty Niezależnie od szerokości geograficznej, kwiaty są jedną z najpiękniejszych ozdób naszych mieszkań i ogrodów. W bardzo dawnych czasach nie układano bukietów, a ulubionymi formami kwiatowych dekoracji były wianki i girlandy. Obyczaj dekorowania honorowych gości girlandami z kwiatów zachował się w Indiach, Birmie i innych krajach wschodnich, a także na Hawajach. Kwiaty miały, a gdzieniegdzie nadal mają, swoje znaczenie i swój język. U starożytnych Greków róża oznaczała tęsknotę za czasem przeszłym, za minioną młodością. Wyrazem niewinności i czystości była lilia. U Egipcjan lilia oznaczała krótkotrwałość życia, a także swobodę i nadzieję. We Francji była symbolem władzy królewskiej i wraz z margerytką weszła do herbu króla Ludwika IX. Japończycy uważają chryzantemę za symbol niebiańskiej światłości, a Włosi za symbol śmierci. Chińczycy na znak miłości ofiarowywali peonię, Anglicy - niezapominajkę. Narodowym kwiatem Niemców jest bławatek, Francuzów fiołek, Japończyków - chryzantemy lub kwiaty wiśni. Kwiaty cenione w polskiej kulturze to kwiaty polne - maki, chabry, rumianki. Czy wiesz, że... u wielu narodów fiołek oznaczał nieżyczliwość, dzwonek - gadatliwość, tulipany - dumę, niezabudka - stałość, a róża -miłość.
Lipiec 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
16 lipca poniedziałek
17 lipca wtorek
18 lipca środa
19 lipca czwartek
20 lipca piątek
21 lipca sobota
22 lipca niedziela
rys.: Konrad Szymczuk
Zachód słońca Kiedy już dzień chyli się ku końcowi, słońce powoli zaczyna opuszczać horyzont. Zachód słońca to jedno z najpiękniejszych i najcudowniejszych widoków jakie możemy podziwiać. Światło przedzierając się przez atmosferę ziemską sprawia, iż ciepła poświata słoneczna mieni się na czerwono, fioletowo, pomarańczowo, różowo czy żółto. Kolory to efekt wywołany rozpraszaniem promieni słonecznych. Gdy słońce jest nisko nad horyzontem inaczej załamują się w atmosferze poszczególne długości fali światła słonecznego i niektóre z nich są bardziej lub mniej pochłaniane przez atmosferę. Czy wiesz, że... Każde 6 centymetrów kwadratowych materii słonecznej daje tyle światła co 1,5 miliona świec? W środku Słońca panuje temperatura 16 mln stopni Celsjusza, a na jego powierzchni – tylko 5500 stopni Celsjusza.
Lipiec 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 8 15 22 29
23 lipca poniedziałek
24 lipca wtorek
25 lipca środa
26 lipca czwartek
27 lipca piątek
28 lipca sobota
29 lipca niedziela
rys.: Krystian Kowalczyk
Kraska (Coracias garrulus) To jeden z najbarwniejszych ptaków wędrownych w Polsce. Niegdyś był pospolity i występował na terenie całego kraju, obecnie jego populacja zmniejszyła się i z każdym rokiem grozi mu całkowite wyginięcie. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Występuje już tylko na Podkarpaciu, Podlasiu i Kurpiach, a ich liczba szacowana jest na około 60 par. Wymaga ochrony czynnej w całej Europie, o czym świadczy wiele projektów jej ratowania - uznano ją za „gatunek skrajnie zagrożony” na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych. Jest na liście Konwencji Berneńskiej i Bońskiej, a Dyrektywa Ptasia uznaje ją za gatunek szczególnej troski. Jako przyczynę ich zagrożenia wyginięciem specjaliści wskazują: niszczenie miejsc lęgowych, czyli wycinanie starych drzew z dziuplami, brak pokarmu czy stosowanie środków ochrony roślin. Czy wiesz, że... kraska poluje z tzw. z zasiadki - zlatuje z miejsc obserwacyjnych prosto na ofiarę, która jest na ziemi. Żywi się owadami i chrząszczami, rzadziej dżdżownicami i pająkami, drobnymi gadami i płazami. Jesienią dieta jest uzupełniana owocami.
Sierpień 2012 P
6 13 20 27
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
30 lipca poniedziałek
31 lipca wtorek
1 sierpnia środa
2 sierpnia czwartek
3 sierpnia piątek
4 sierpnia sobota
5 sierpnia niedziela
fot.: Patrycja Sulik
Łabędź niemy (Cygnus olor) Łabędzie są bardzo dużymi ptakami wodnymi, których skrzydła po rozłożeniu mogą osiągnąć długość nawet do 2- 2,5 m. Są jednymi z najcięższych ptaków latających. Łabędzie były kiedyś bardzo rzadkimi ptakami, na które chętnie polowano. Od kiedy zostały objęte ochroną, ich liczebność wzrasta i często można je spotkać w dużych miastach. Ich skupiska mogą liczyć nawet do kilkuset osobników. Mimo że są ptakami wędrownymi, od kilku dekad wzrasta ich liczba pozostających w Polsce przez cały rok. Jedną z przyczyn zanikania instynktu migracji poza coraz częściej występującymi łagodnymi zimami - jest dokarmianie ich przez ludzi od wiosny do jesieni. To przyzwyczajenie zwierząt do stałego źródła pożywienia i późniejsze zostawienie ich bez pomocy może mieć przykre konsekwencje. Zimą mniej osób spaceruje i zaskoczone niską temperaturą łabędzie zostają bez pokarmu. Nie zawsze udaje się je wtedy uratować i uchronić od zamarznięcia w lodzie. Łabędzie powinno dokarmiać się tylko, gdy jest to konieczne, czyli podczas poważnych mrozów. Na żywione przez człowieka ptaki poza zanikaniem instynktu migracji czyhają też inne niebezpieczeństwa. Chleb, który staje się podstawą ich diety, bywa zeschnięty i spleśniały, co może doprowadzić do chorób układu pokarmowego, a nawet śmierci zwierząt.
Sierpień 2012 P
6 13 20 27
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 sierpnia poniedziałek
7 sierpnia wtorek
8 sierpnia środa
9 sierpnia czwartek
10 sierpnia piątek
11 sierpnia sobota
12 sierpnia niedziela
rys.: Szymon Szutkiewicz
Pokarm dzięcioła Menu dzięciołów jest dość szerokie. Wiosną i latem rozkopuje mrowiska i żywi się mrówkami i ich larwami, zjada też gąsienice, owady i ich larwy żyjące w drewnie oraz poczwarki, wydobyte spod kory. Jesienią i zimą, gdy brakuje owadów czy ślimaków żywią się nasionami wydziobywanymi z sosnowych, świerkowych czy jodłowych szyszek. Dzięcioły zimą stołują się w kuźniach. Są to specjalnie wybrane miejsca na drzewie, w których przechowują szyszki, np. między gałęziami, czy przy odstającej korze, po to by wydziobywać z nich nasiona. Niektóre gatunki dzięciołów spijają również wypływający z drzew sok. Robią to nakłuwając korę zdrowych drzew. Na większą uwagę zasługują dzięciołowe języki. Są one bowiem bardzo długie, sprężyste, lepkie i zakończone ostrzem okolonym haczykowatymi zadziorkami. Dzięki temu są w stanie z wąskich norek wyciągnąć organizmy żerujące głęboko w drzewie. Taki język może mierzyć nawet 18 cm. Czy wiesz, że... dzięcioł uderza dziobem w drzewo średnio 20 razy na sekundę z prędkością ok. 24 km/h? Jak to się dzieje, że jego czaszka nie pęka, a ptak nie ma wstrząśnienia mózgu? Wytrzymałość na uderzenia dzięcioł zawdzięcza mocnym mięśniom, strukturze kości przypominającej gąbkę oraz trzeciej powiece. To właśnie one ochraniają mózg przed urazami. Podatne na kompresję kości czaszki amortyzują uderzenie. Zamykanie powieki utrzymuje gałkę oczną we właściwym miejscu, daje też gwarancję, że odpryskujące kawałki drewna nie wpadną do oka. Powieki działają jak pas bezpieczeństwa i nie dopuszczają do wypadnięcia gałki ocznej.
Sierpień 2012 P
6 13 20 27
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
13 sierpnia poniedziałek
14 sierpnia wtorek
15 sierpnia środa, Wniebowzięcie NMP
16 sierpnia czwartek
17 sierpnia piątek
18 sierpnia sobota
19 sierpnia niedziela
fot.: Magda Tomaszuk
Maliny (Rubus sp.) Malinę uprawia się w Polsce jako krzew owocowy już od średniowiecza. Hodowali ją przy klasztorach mnisi. W stanie dzikim występuje na znacznej części Azji oraz w niemal całej Europie, oprócz Portugalii i Islandii. W Polsce jest pospolita na całym obszarze. Ma wszechstronne zastosowanie. Jako roślina uprawna, w sztuce kulinarnej oraz jako roślina lecznicza. Owoce są smaczne i pachnące, nadają się do spożycia zarówno na surowo, jak i na przetwory. Z malin robimy kompoty, mrożonki, galaretki, konfitury, dżemy, powidła oraz soki. Znajdują zastosowanie w produkcji win, nalewek, likierów i innych alkoholi. Doskonale łączą się z produktami mlecznymi, takimi jak mleko, jogurt, ser i maślanka. Owoce mają działanie napotne i ogólnie wzmacniające ze względu na zawartość witamin. Podobne działanie, lecz jeszcze silniejsze mają liście, które ponadto działają moczopędnie, żółciopędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, ściągająco oraz poprawiają przemianę materii. Napar z suszu owocowego i liści wykorzystuje się w stanach gorączkowych. Czy wiesz, że... Maliny to dobre źródło witamin? Owoce są zasobne w związki mineralne oraz pektyny, zawierają glukozę, fruktozę i sacharozę, prowitaminę A, witaminy B1, B2, E, H, P, witaminę C, beta-karoten, sód, potas, magnez, wapń, fosfor, żelazo, jod, kwas foliowy oraz błonnik.
Sierpień 2012 P
6 13 20 27
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
20 sierpnia poniedziałek
21 sierpnia wtorek
22 sierpnia środa
23 sierpnia czwartek
24 sierpnia piątek
25 sierpnia sobota
26 sierpnia niedziela
rys.: Natalia Gutowska
Łoś (Alces alces) Łoś to największy ssak z rodziny jeleniowatych żyjący w Polsce. Najliczniej w naszym województwie występuje w Dolinie Biebrzy. Mieszka tam ok. 700 osobników. To duża liczba w porównaniu do innych regionów Polski, gdzie występują populacje liczące ok. 150 sztuk. Łoś zamieszkuje również Puszczę Białowieską, a w Białowieży można go zobaczyć na wybiegu w Rezerwacie Pokazowym Żubrów. Poza tym zwierzęta te lubią przebywać w podmokłych lasach, borach bagiennych i olsach. Jego oczy (świece) słabo widzą, ale krótka i masywna szyja umożliwia obracanie głowy w szerokim zakresie. Silne i bardzo długie nogi (badyle) zakończone są potężnymi, szeroko rozsuwalnymi racicami ułatwiającymi chodzenie po śniegu, bagnach i mokradłach bez zapadania się. Jest roślinożerny, a dorosłe osobniki potrafią zjeść dziennie 20–50 kg karmy. Obecnie trwa memorandum na jego odstrzał. Czy wiesz, że... łosie to świetni pływacy? Potrafią nurkować na głębokość do 5 m przez 30-50 sekund, mogą przepłynąć kilkanaście kilometrów. Łosie niejednokrotnie już widywano pływające na morzu między Szwecją a wyspami Alend, które leżą kilkanaście kilometrów od lądu.
Sierpień 2012 P
6 13 20 27
W
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
27 sierpnia poniedziałek
28 sierpnia wtorek
29 sierpnia środa
30 sierpnia czwartek
31 sierpnia piątek
1 września sobota
2 września niedziela
fot.: Paulina Świerdzewska
Ślimak winniczek (Helix pomatia) Ślimaki należą do jednych z najliczniejszych i najbardziej zróżnicowanych gromad mięczaków. Na świecie pośród 120 000 gatunków mięczaków – ok. 100 000 gatunków to właśnie ślimaki. Zamieszkują niemal wszystkie typy środowisk lądowych i wodnych, wszystkie strefy klimatyczne, z wyjątkiem strefy polarnej. Ślimaki zamieszkują przede wszystkim obszary o dużej wilgotności. Winniczek zaliczany jest do największych ślimaków lądowych. Średnica muszli przeciętnie osiąga ok. 5cm. Porusza się bardzo wolno, ich prędkość wynosi około 5 cm/min. Zimę spędza w uśpieniu, ukryty pod roślinnością. Ślimak winniczek jest gatunkiem podlegającym ochronie prawnej. W okresie od 1 a 31 maja za zgodą Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska można go zbierać i sprzedawać w punktach skupu. Jednakże pozyskiwać można tylko te osobniki, u których średnica muszli przekracza 3 cm. Czy wiesz, że... do rozprzestrzenienia się ślimaków w Polsce przyczynili się zakonnicy, którzy począwszy od średniowiecza hodowali ślimaki winniczki w ogrodach i parkach przyklasztornych. Mięso tego ślimaka stanowiło źródło białka w czasie długotrwałych postów, ponieważ według ówczesnych poglądów ślimak nie był zwierzęciem i w związku z tym jego ciało nie było uznawane za mięso. Nazwa winniczka wzięła się od upodobania do winorośli, wśród których winniczki czyniły niegdyś wielkie szkody.
Wrzesień 2012 P
3 10 17 24
W
4 11 18 25
Ś
5 12 19 26
C
6 13 20 27
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 września poniedziałek
4 września wtorek
5 września środa
6 września czwartek
7 września piątek
8 września sobota
9 września niedziela
Początek konkursu „Przyroda wokół mnie”
rys.: Aleksandra Sawicka
Leczenie drzew Dzięcioły bywają nazywane lekarzami drzew. Jako pierwsze odkrywają zaatakowane szkodnikami drzewa, znakują je poprzez zrywanie kory i skutecznie leczą, zjadając olbrzymie ilości larw i owadów. Potrafią „prześwietlać” drzewa czułymi zmysłami i skutecznie dobierają się do swoich ofiar specjalnymi narzędziami pracy. Czy wiecie, że język ich jest czterokrotnie dłuższy od i tak długiego dzioba? Ponadto jest bardzo ruchliwy, czuły i lepki, ma też zadziory. Prawdziwe byłoby też nazwanie dzięciołów leśnymi architektami, dlatego że po wylocie potomstwa wykute przez nie dziuple, stają się mieszkaniami licznych innych zwierząt. Zwłaszcza duże dziuple opuszczone przez dzięcioły czarne są miejscami gniazdowania, schronienia na noc lub na całą zimę dla rozmaitych mieszkańców lasu. Z dziupli wykuwanych przez dzięcioły czarne korzysta w sumie kilkadziesiąt gatunków ptaków, ssaków i bezkręgowców. Czy wiesz, że... dzięcioły są ptakami o najdłuższych językach? Nieużywany język jest zwinięty i tworzy dwie pętle wokół czaszki, sięgające do górnej nasady dzioba - to połączenie radaru, sondy i harpuna.
Wrzesień 2012 P
3 10 17 24
W
4 11 18 25
Ś
5 12 19 26
C
6 13 20 27
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
10 września poniedziałek
11 września wtorek
12 września środa
13 września czwartek
14 września piątek
15 września sobota
16 września niedziela, Dzień Sprzątania Świata
rys.: Aneta Hołubowicz
Pajęczyna Nić pajęcza jest jednym z najbardziej wytrzymałych materiałów na świecie. To niezwykle cienkie włókno o grubości dziesięć razy mniejszej niż ludzki włos, wykorzystywane jest przez pająki do budowy sieci. Pajęczyna może zatrzymać pędzącą z prędkością 30 km/h pszczołę. Nić pajęcza jest bardzo lekka, biodegradowalna, a do tego ma niezwykłe właściwości mechaniczne - jest bardzo trwała, odporna na pękanie i rozciąganie. Zbudowana jest z białek, które mają zdolność do łączenia się ze sobą tworząc włókno. Jest elastyczna, nie rozpuszcza się w wodzie i może zwiększyć swoją długość o 40% bez rozerwania się. Powstaje w efekcie zakrzepnięcia na powietrzu wydzieliny gruczołów przędnych pająków. Czy wiesz, że... jeżeli wykonać stalową nić o grubości jedwabnej nici pająka, nić pajęcza będzie 3 razy mocniejsza?
Wrzesień 2012 P
3 10 17 24
W
4 11 18 25
Ś
5 12 19 26
C
6 13 20 27
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
17 września poniedziałek
18 września wtorek
19 września środa
20 września czwartek
21 września piątek
22 września sobota
23 września niedziela
rys.: Katarzyna Pochodowicz
Brązowienie i opadanie liści Barwy odgrywają ważną rolę w życiu roślin. Kwiaty wabią niezwykłymi kolorami zapylające je owady, owoce zaś przyciągają uwagę ptaków i innych zwierząt, które rozsiewają po świecie ukryte w nich nasiona. Gdy we wrześniu dni stają się wyraźnie krótsze, drzewo otrzymuje sygnał, że czas rozpocząć przygotowania do zimy. Dlaczego liście spadają? Bo w ten sposób mogą ochronić się przed mrozem i śniegiem. Lód z łatwością mógłby przedostać się przez nie do wnętrza drzewa, niszcząc je w ten sposób, dodatkowo na liściach osadzałoby się więcej lodu i śniegu niż na nagich gałęziach i wiele z nich łamałoby się pod ich ciężarem. Sygnałem do zrzucenia liści jest dla drzew długość dnia. Gdy jesienią dni stają się krótsze, drzewo wyprowadza do gałęzi i pnia magazynowane w liściach zapasy żywności, soli mineralnych i wody. Między liściem, a gałązką drzewa tworzy się przegroda, która sprawia, że do liścia przestaje dopływać woda. Liść usycha i przy podmuchu wiatru odpada od gałęzi.
Wrzesień 2012 P
3 10 17 24
W
4 11 18 25
Ś
5 12 19 26
C
6 13 20 27
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
24 września poniedziałek
25 września wtorek
26 września środa
27 września czwartek
28 września piątek
29 września sobota
30 września niedziela
Ostatni dzień nadsyłania prac na konkurs „Przyroda wokół mnie”
rys.: Jakub Rektor
Kolor purpury Jesienią spada na ziemię kilka miliardów ton liści. Zanim spadną, przybierają ogniste barwy. Dlaczego liście zmieniają barwę? Jesienią, gdy dzień staje się coraz krótszy, zanika produkcja chlorofilu odpowiedzialnego za zielony kolor liści. Ujawnia się wtedy obecność innych barwników: m.in. karotenów, ksantofili i antocyjan i to właśnie one są odpowiedzialne za mozaikę barw, którą możemy zaobserwować podczas jesiennych spacerów. Dzięki nim liście przybierają różne barwy: żółtą, pomarańczową, czerwoną i purpurową. Intensywne słońce ma podobny efekt: niszczy zieleń i czerwieni liście. Miłośnikom barwnych jesieni należy więc życzyć suchego, słonecznego i chłodnego października. Czy wiesz, że... Na zmianę barwy niektórych liści ma wpływ także obniżenie temperatury i wzmożone opady atmosferyczne? Czerwona barwa liści jest szczególnie intensywna przy utrzymującym się wysokim ciśnieniu atmosferycznym.
Październik 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
1 października poniedziałek
2 października wtorek
3 października środa
4 października czwartek
5 października piątek
6 października sobota
7 października niedziela
fot.: Klaudia Owsieniuk
Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) Jarzębina czyli jarząb pospolity, jarząb zwyczajny to gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych. Żyje 80-100 lat, a pojedyncze okazy osiągają znacznie starszy wiek, np. jedna z jarzębin w Świnoujściu przekroczyła wiek 130 lat. Mają charakterystyczny zapach gorzkich migdałów. Owoce rozsiewane są przeważnie przez ptaki. Występuje w Europie, południowo-zachodniej Azji, zachodniej Syberii. W Polsce pospolita na całym obszarze. Ma różnorakie zastosowanie: jako roślina lecznicza (stosowana w chorobach układu pokarmowego), do wyrabiania marmolad i dżemów. Sadzona także jako drzewo ozdobne w parkach i ogrodach. Drewno jest wykorzystywane w stolarstwie, nadaje się do toczenia, a także wytwarzane są z niego niektóre instrumenty muzyczne. Czy wiesz, że... łacińska nazwa rośliny Sorbus aucuparia - w dosłownym tłumaczeniu oznacza jarzębina łowiąca ptaki. Dawniej bowiem ptasznicy używali jej owoców za przynętę w swoich pułapkach.
Październik 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
8 października poniedziałek
9 października wtorek
10 października środa
11 października czwartek
12 października piątek
13 października sobota
14 października niedziela
rys.: Sylwia Nieścier
Wiewiórka (Sciurus vulgaris) Charakterystyczny rudy kolor, pędzelki sierści na uszach oraz długi puszysty ogon to znaki, które jednoznacznie kojarzymy z wiewiórkami. To gatunek gryzonia, który występuje w Europie i Azji. Występuje w lasach liściastych i iglastych, a także w parkach. Są doskonałymi skoczkami. Niebagatelną rolę odgrywa przy tym długi, puszysty ogon, który stabilizuje kierunek lotu. Dobrze owłosiony ogon ogrzewa też wiewiórkę podczas zimowych mrozów. Wiewiórka przykrywa się wtedy nim jak kołdrą, a on izoluje ją od panującego na zewnątrz zimna. Wiewiórki mają też dobrze wykształcone pazury, którymi idealnie wczepiają się w pnie drzew. Jej pożywienie stanowią nasiona, pędy, grzyby, owoce, ale także owady, jaja i pisklęta. Może być nosicielem wścieklizny. W Polsce podlega całkowitej ochronie. Czy wiesz, że... nasze rudokolorowe zwierzątka w cale nie zapadają w sen zimowy? Gryzonie te - jako jedyne spośród polskich przedstawicieli wiewiórkowatych - nie hibernują. Są aktywne cały rok.
Październik 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
15 października poniedziałek
16 października wtorek
17 października środa
18 października czwartek
19 października piątek
20 października sobota
21 października niedziela
fot.: Karolina Ostrowska
Odloty ptaków Pierwsze migracje ptaków możemy zaobserwować już w sierpniu. W południowe strony odlatują kanie rdzawe, słowiki, wilgi oraz liczne ptaki wodne i błotne. Jaskółki zbierają się w stada i „sejmikują” oraz stopniowo odlatują pod koniec miesiąca, podobnie jak dudki czy kukułki. Siwerniak skupia się w stada i odlatuje z wyższych partii gór w rejony podgórskie. Również bociany w pierwszych dniach miesiąca stają się samodzielne. Już wtedy zaczynają gromadzić się w stada, by pod koniec miesiąca odlecieć. Czy wiesz, że... odlatują od nas głównie ptaki owadożerne, a niektóre z tych co zostają zmieniają z konieczności swoją dietę. Jednocześnie pojawiają się natomiast gile, jemiołuszki czy gawrony. Przylatują do nas z północy i ze wschodu, gdzie mrozy są bardziej dotkliwe, a o pokarm trudniej.
Październik 2012 P
W
Ś
C
P
S
N
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24 31
4 11 18 25
5 12 19 26
6 13 20 27
7 14 21 28
22 października poniedziałek
23 października wtorek
24 października środa
25 października czwartek
26 października piątek
27 października sobota
28 października niedziela
fot.: Paweł Chojnowski
Grzyby (Fungi) Wbrew obiegowej opinii grzyby to nie rośliny. Nie są samożywne – co stanowi zasadniczą różnicę w stosunku do roślin. Nie są w stanie wytwarzać związków organicznych jedynie przy udziale energii słonecznej. Dodatkowo próżno u grzybów szukać typowych dla roślin organów: liści, łodygi czy korzenia. Wśród wielu rodzajów grzybów możemy wyróżnić grzyby kapeluszowe i pasożytnicze - tworzące charakterystyczne owocniki przyrośnięte do pnia lub gałęzi drzewa. Niektóre huby powodują duże zagrożenie dla roślin drzewiastych, jednak atakują przeważnie osobniki osłabione, uszkodzone, przyczyniając się do ich szybszego zamarcia. Czy wiesz, że... grzyby odgrywają bardzo istotną rolę jako służba sanitarna przyrody? Opadające co roku na dno lasu szczątki roślinne lub zwierzęce, są opanowywane przez liczne grupy organizmów, w tym grzybów. Rozkładają martwe resztki organiczne będąc ogniwem reducentów w złożonym obiegu materii.
Listopad 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 11 18 25
29 października poniedziałek
30 października wtorek
31 października środa
1 listopada Czwartek, Wszystkich Świętych
2 listopada piątek
3 listopada sobota
4 listopada niedziela
fot.: Paulina Świerdzewska
Dziki bez (Sambucus nigra) Dziki bez czarny nazywany również bzem czarnym, ma wiele zwyczajowych nazw polskich: bez lekarski, bez pospolity, bzowina, bzina, buzina, hyczka. To okazały krzew, który dorasta do 4 m. Ciekawostką jest to, że w początkowej fazie wzrostu jego liście są żółtawe, a w miarę upływu lat liście zielenieją i przybierają barwę coraz to ciemniejsza. Kwiaty oraz dobrze wybarwione owoce (niedojrzałe zawierają substancję trującą) mają właściwości lecznicze, nadają się też na przetwory. Czy wiesz, że... czarny bez to dobre źródło witamin? Owoce są źródłem witaminy A, B1, B2, C oraz karotenoidów i jodu. Zawiera również olejki eteryczne, garbniki, pektyny, sole mineralne, enzymy i substancje hormonopodobne, kwasy organiczne: octowy, jabłkowy, walerianowy, winowy i benzoesowy.
Listopad 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 11 18 25
5 listopada poniedziałek
6 listopada wtorek
7 listopada środa
8 listopada czwartek
9 listopada piątek
10 listopada sobota
11 listopada niedziela, Święto Niepodległości
fot.: Paulina Michalska
Brzozy (Betula) Brzoza brodawkowata należy do najłatwiej rozpoznawalnych i równocześnie najbardziej lubianych drzew. Wszystko to za sprawą jej niezwykle charakterystycznej, przy tym bardzo efektownej, kory. Kredowobiała i gładka, wyróżnia się ona zdecydowanie na tle innych drzew. W powierzchniowych warstwach kory występuje substancja, zwana betuliną - jej drobne kryształki załamują światło w taki sposób, że nadają korze kolor biały. Poza korą dekoracyjne są również bardzo długie i cienkie gałązki brzozy brodawkowatej, zwieszające się podobnie jak to ma miejsce u wierzby płaczącej (cecha typowa dla gatunku). Ażurowa korona brzozy daje przyjemny cień, a jej delikatne, trójkątno-rombowate liście drżą przy najmniejszym podmuchu wiatru. Czy wiesz, że... brzoza rośnie szybko, osiąga wysokość 25 m i dożywa do 120 lat. Jest gatunkiem pionierskim, który w krótkim czasie zdobywa tereny leżące odłogiem.
Listopad 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 11 18 25
12 listopada poniedziałek
13 listopada wtorek
14 listopada środa
15 listopada czwartek
16 listopada piątek
17 listopada sobota
18 listopada niedziela
rys.: Monika Bielecka
Opadanie liści Listopad jest ostatnim miesiącem jesieni. Przyjął nazwę od opadających liści. Dawniej bowiem liść zwany był listem, dlatego z połączenia słów: list i opad powstało jedno słowo: listopad. W tym przedostatnim miesiącu roku kończy się niemal całkowicie okres wegetacyjny roślin i zwierząt. Jeszcze na „spóźnionych” drzewach i krzewach, takich jak: sosna, świerk, jałowiec dojrzewają nasiona. Na nielicznych drzewach utrzymują się liście, zbrunatniałe i zeschnięte. Prace w polu dobiegają końca. Z naszych terenów odlatuje ostatni z ptaków - skowronek. Przyroda sprawia wrażenie zmarzniętej i uśpionej, jednak to tylko pozory. Zarówno rośliny jak i zwierzęta wiedzą, że zbliża się najtrudniejszy okres w roku, więc starają się do niego jak najlepiej przygotować. Czy wiesz, że... natura nie produkuje śmieci? Zdaniem specjalistów jesienią spada z drzew prawdziwe „bogactwo”. Liście są idealnym składnikiem do przyspieszenia procesu kompostowania. Drobno pocięte - mogą zostać zastosowane dla przykrycia gleby np. ułożone bezpośrednio na grządkach, bądź jako składnik mieszanki kompostowej. Oprócz liści spadają też różnego rodzaju odpadki ogrodowe, jak np. resztki owoców i warzyw, zwiędłe kwiaty, gałęzie drzew owocowych i krzewów. Resztki te zawierają wiele związków odżywczych, które mogą wzbogacić glebę.
Listopad 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 11 18 25
19 listopada poniedziałek
20 listopada wtorek
21 listopada środa
22 listopada czwartek
23 listopada piątek
24 listopada sobota
25 listopada niedziela
rys.: Adam Leszczyński
Muchomor (Amanita Pers.) Rodzaj grzybów trujących. Toksyny, które się w nich znajdują sieją największe spustoszenie w ludzkim organizmie - powodują najcięższe i bardzo często śmiertelne zatrucia. Wbrew obiegowym mitom nie wystarczy grzybów ugotować, aby się nie zatruć. To dlatego, że rozkład trujących substancji, które się w nich znajdują, następuje dopiero w temperaturze 240 stopni Celsjusza. Z powodu zatrucia grzybami rocznie w Polsce umiera od 30 do 60 osób, a około tysiąca trafia do szpitali z objawami silnego zatrucia. Mimo wszelkich ostrzeżeń każdego roku lekkomyślność prowadzi do ciężkich zatruć grzybami. Ich przyczyną nie muszą być wcale śmiertelnie niebezpieczne muchomory - sromotnikowy, wiosenny czy jadowity. Niemal każda rodzina grzybów ma swoich trujących przedstawicieli. Z tego powodu należy znać grzyby trujące zanim pójdziemy na grzybobranie. Nie wolno przeprowadzać prób smakowych z nieznanymi grzybami. Spośród 12 poznanych grzybowych trucizn, działających na człowieka, najgroźniejsza jest działająca na wątrobę i najczęściej powodująca przypadki śmiertelne amanityna.
Listopad 2012 P
5 12 19 26
W
6 13 20 27
Ś
C
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 10 17 24
4 11 18 25
26 listopada poniedziałek
27 listopada wtorek
28 listopada środa
29 listopada czwartek
30 listopada piątek
1 grudnia sobota
2 grudnia niedziela
fot.: Tomasz Kadłubowski
Nocne życie Kiedy my, ludzie udajemy się na nocny wypoczynek, życie wokół nas toczy się nadal, zwłaszcza w lesie. Nocą na żer wychodzą m.in. borsuki, żbiki, sarny i dziki. Wszystkie zwierzęta, które prowadzą nocny tryb życia łączy doskonale rozwinięty zmysł słuchu, węchu oraz wzroku. Dobrym przykładem są tu sowy. Większość ptaków ma oczy po bokach głowy, a sowy - z przodu, jak ludzie i dzięki temu mogą dokładnie ocenić odległość dzielącą je od przyszłej zdobyczy. Mają niespotykaną u innych zwierząt umiejętność kręcenia głową, niemal dookoła dlatego nikt i nic nie zdoła przemknąć w ich pobliżu niezauważenie. Słuch też mają doskonały. Sowa słyszy niemal wszystko, nawet najdelikatniejsze dźwięki nie słyszalne dla ludzi. Czy wiesz, że... w porównaniu do ptaków dziennych, np. gołębi, oko sowy jest do 100 razy wrażliwsze na światło, a w porównaniu do człowieka – do 2,5 raza? Poszczególne gatunki różnią się między sobą zdolnością widzenia – sowy prowadzące dzienny tryb życia widzą gorzej przy słabym oświetleniu, ale lepiej rozróżniają barwy.
Grudzień 2012 P
3 10 17 24 31
W
4 11 18 25
Ś
5 12 19 26
C
6 13 20 27
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
3 grudnia poniedziałek
4 grudnia wtorek
5 grudnia środa
6 grudnia czwartek
7 grudnia piątek
8 grudnia sobota
9 grudnia niedziela
rys.: Michał Adamski
Jesień w przyrodzie Jesień to czas zmian w przyrodzie. Dni stają się krótsze, powietrze chłodniejsze, a spadek temperatury powoduje zmiany w życiu roślin i zwierząt. Niektóre ssaki zaczynają gromadzić na zimę pokarm, inne jak jeż, borsuk i jenot jesienią najadają się do syta. Dzięki temu gromadzą pod skórą zapasy tłuszczu, które wykorzystają, jako źródło energii, w czasie długiego snu zimowego. Niektóre ssaki jesienią przygotowują sobie zimowe legowiska. Nietoperze szukają różnych zakamarków w piwnicach, ziemiankach oraz na strychach starych domów, w których zimą schronią się przed wiatrem i mrozem. Drobne gryzonie, takie jak myszy domowe, polne i leśne chętnie wprowadzają się na zimę do domów, stajni, stodół, aby korzystać w nich z zapasów żywności, zgromadzonych przez ludzi. Jesienią, przed nadejściem silnych mrozów, ssaki żyjące w naszych lasach, zmieniają letnie futro na ciepłe futro zimowe, o znacznie dłuższych i gęściej ułożonych włosach. Niektórym ssakom np.: gronostajowi czy zającowi bielakowi wyrasta na zimę białe futro. Dzięki niemu, na tle białego śniegu, będą trudno dostrzegalne dla drapieżników. Czy wiesz, że... ptak orzechówka zakopuje część znalezionych ziaren w ziemi na ziemę? Zapasy są ogromne ptak zakopuje jesienią 50 kg w ponad 20 tys. miejsc na obszarze swego terytorium i rzadko o nich zapomina!
Grudzień 2012 P
3 10 17 24 31
W
4 11 18 25
Ś
5 12 19 26
C
6 13 20 27
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
10 grudnia poniedziałek
11 grudnia wtorek
12 grudnia środa
13 grudnia czwartek
14 grudnia piątek
15 grudnia sobota
16 grudnia niedziela
rys.: Aleksandra Cudnik
Zapasy na zimę Zima dla leśnych zwierząt to najtrudniejszy okres w ciągu całego roku. Podstawowym problemem jest dla nich zimno i ograniczony dostęp do pokarmu. Strategię gromadzenia zapasów obrało kilka gatunków zwierząt. Dość znanym przykładem jest sójka, która jesienią w różnych miejscach gromadzi prawdziwe zapasy żołędzi, owoców buka i orzechów laskowych. Zapasy na zimę gromadzi też wiewiórka zbierając nasiona, orzechy i grzyby. Ciekawym przykładem zapobiegliwości jest też kret, który obok specjalne przygotowanego gniazda zimowego ma też spiżarnię, a w niej cały zapas setek żywych dżdżownic, które najpierw umiejętnie nadgryza by skutecznie unieruchomić. Bobry ściągają do wody gałęzie, które umocowują na dnie. Woda w czasie zimowych chłodów ma niską temperaturę i działa jak chłodziarka, dlatego zapasy gałęzi pozostają w niej świeże przez całą zimę. Czy wiesz, że... najmniejsze ssaki – ryjówki, nie zasypiają na zimę i aktywnie poszukują pod śniegiem drobnych bezkręgowców, stanowiących ich pożywienie. Nie mogą przestać nawet na chwilę, gdyż ich malutkie ciałka szybko się wyziębiają. Dodatkowo na zimę niektóre organy wewnętrzne ryjówek oraz ich mózg, który wymaga dostarczania dużych ilości energii, zmniejszają się, co pozwala tym maleńkim ssakom na spore oszczędności.
Grudzień 2012 P
3 10 17 24 31
W
4 11 18 25
Ś
5 12 19 26
C
6 13 20 27
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
17 grudnia poniedziałek
18 grudnia wtorek
19 grudnia środa
20 grudnia czwartek
21 grudnia piątek
22 grudnia sobota
23 grudnia niedziela
fot.: Aleksandra Bartkowiak
Tropy - ślady zwierząt Zima to doskonały czas dla obserwatorów na znalezienie dziesiątków śladów zwierząt, które na co dzień starannie unikają spotkań z człowiekiem. Łatwo jest zauważyć ślady łap, racic i kopyt pozostawionych przez zwierzęta w formie odcisków na śniegu. Kształt poszczególnych tropów zależy od tego, jaki jest sposób poruszania się zwierzęcia i od samej kończyny. Śladami zwierząt nazywamy też strzępki sierści, resztki pokarmu, odchody, nory, gniazda, a w przypadku jelenia czy sarny również poroże. Umiejętność poszukiwania i odczytywania tych niezrozumiałych dla laika znaków daje możliwość poznania zwierzęcych zachowań i zwyczajów. Stwarzają niepowtarzalną okazję podpatrywania przyrody, w niczym nie zakłócając jej ładu i nie naruszając rządzących nią praw. Czy wiesz, że... Jedne z dłuższych śladów pozostawia borsuk? To głębokie tropy na 7 cm długości z odbiciami wyjątkowo długich pazurów przednich łap. Tropy lisa (5 cm długości) są najbardziej podobne do psich– wyróżniają się silniejszym rozsunięciem opuszek palcowych. Wyraźnie odciśnięte podwójne, wąskie raciczki (4–5 cm długości) pozostawiła sarna, a większe od sarnich i uzupełnione o szeroko rozstawione odciski tylnych raciczek, tzw. szpil, to tropy dzika (6–10 cm długości).
Grudzień 2012 P
3 10 17 24 31
W
4 11 18 25
Ś
5 12 19 26
C
6 13 20 27
P
S
N
7 14 21 28
1 8 15 22 29
2 9 16 23 30
24 grudnia poniedziałek
25 grudnia wtorek, I dzień Bożego Narodzenia
26 grudnia środa, II dzień Bożego Narodzenia
27 grudnia czwartek
28 grudnia piątek
29 grudnia sobota
30 grudnia niedziela
31 grudnia poniedziałek
Bocianie ABC Bocian biały (Ciconia ciconia) jest gatunkiem chronionym na mocy ustawy o ochronie przyrody, Konwencji Bońskiej, Berneńskiej, Ramsarskiej, a także wymienianym w tzw. Dyrektywie Ptasiej. Polska jest europejską ostoją bociana. Co roku przylatuje do nas około 41 tysięcy par z ponad 160 tysięcy żyjących na świecie. Znaczna część populacji bociana gniazduje w dolinach i rozlewiskach Podlasia. Ten piękny ptak jest narażony na liczne zagrożenia powodowane przez cywilizację, takie jak: linie wysokiego napięcia, melioracje odwadniające, przekształcanie użytków zielonych w pola uprawne, zmiany pokryć dachowych będące naturalnym czynnikiem „wyprowadzki” bocianów, stosowanie folii i sznurków w rolnictwie i inne. Poniżej zamieszczamy kilka przykładów „pierwszej bocianiej pomocy”. Gniazdo bocianie zagraża naszemu bezpieczeństwu lub stanowi zagrożenie dla naszego zdrowia W zależności od terminu działania będą różne. W okresie od 16 października do końca lutego gniazdo możemy usunąć bez stosownych zezwoleń. Poza tym okresem o zezwolenie na usunięcie gniazda musimy zwrócić się do Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Białymstoku (RDOŚ). Do wniosku należy dołączyć opłatę skarbową w wysokości 82 zł. Zwolnieniom z opłaty podlegają m.in. jednostki samorządu terytorialnego, organizacje ekologiczne. Młody bocian wypadł z gniazda Najczęściej jest to dowodem choroby młodego ptaka i wynoszenie go do gniazda zwykle nie przynosi efektu, bo dorosłe ptaki i tak zaraz go znowu wyrzucą. Ptaka można przewieźć do Ośrodka Rehabilitacji Zwierząt (adresy dostępne na stronie: http://www.bialystok.rdos.gov.pl w zakładce Ośrodki rehabilitacji zwierząt na terenie województwa podlaskiego) lub zawiadomić organ ochrony przyrody: wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starostę lub RDOŚ. Gałęzie zarastają dolot do gniazda Należy je obciąć, tak aby dolot ptaków był możliwy. W wielu przypadkach cenna może być pomoc straży pożarnej. Znajdujemy ptaka chorego lub rannego Po pierwsze głowę ptaka należy nakryć szmatą, co uspokaja ptaka i zabezpiecza przed dziobaniem. Po drugie zawieźć ptaka do ośrodka Ośrodka Rehabilitacji Zwierząt lub zawiadomić najbliższy organ ochrony przyrody. Ptak pozostał na zimę Jest to zjawisko naturalne, aczkolwiek do końca nie poznane. Niekiedy zimujące ptaki są cały czas w dobrej kondycji i nie wymagają pomocy człowieka. Jeżeli jest to ptak osłabiony to można go dokarmiać, ale nie należy zwabiać go do domu, w pobliże zabudowań. Menu bociana: podroby i wnętrzności np. z rzeźni, ryby, inny rodzaj pokarmu mięsnego, ugotowane na twardo i zgniecione ze skorupką jajko. Dorosły bocian powinien otrzymywać ok. 1 kg pożywienia dziennie i mieć stały dostęp do wody. Pamiętaj: Nie należy przyzwyczajać bociana do swojej obecności! Jeśli zwierzę jest zdrowe, powinno samo dać sobie radę, nawet późną jesienią i zimą. Natura jest właśnie dlatego doskonała, że eliminuje z całą bezwzględnością wszelkie niedoskonałości. Pamiętajmy, że zwierzęta, które raz dostały się pod ludzką opiekę bardzo trudno jest przywrócić naturze” (dr n. wet. Ewa Rumińska)
fot.: Filip Weremczuk
Poroża jelenia i łosi
1
2
Rys 1.: Poroże łosia: a - tyki (łopaty), b - pasynki Rys. 2: Poroże łosia - badylarza: a - tyki (badyle), b - poszczególne odnogi
Poroże jelenia: a - tyki, b - róże, c - odnogi oczne (oczniaki), d - odnogi nadoczne (nadoczniaki), e- odnogi środkowe (opieraki), f - uperlenie, g - korony, h - odnogi koron
fot.: Izabela Dzienis
Tropy zwierząt
2
1
3
5
4
6
8
7
9
10
11
12
1- daniel, 2- dzik, 3 - jeleń, 4 - sarna, 5- tchórz, 6- ryś, 7 - wydra, 8 - zając, 9 - bażant, 10 - kaczka,11 - głuszec, 12 - kuropatwa.
fot.: Julia Andrejczuk
Sanatorium tuż za oknem O tym, że drzewa wpływają zbawiennie na nasz organizm, wiedzieli już starożytni. Także i dziś coraz więcej lekarzy zaleca swoim pacjentom, by jak najczęściej przebywali w otoczeniu drzew, które są naturalnym źródłem tlenu. Przechadzka lipową aleją łagodzi zaburzenia sercowo-naczyniowe oraz obniża ciśnienie krwi. Do celów leczniczych wykorzystuje się suszone listki oraz kwiaty lipy, parzone jako herbatki na przeziębienie, kaszel i katar. Brzoza jest drzewem, które według twierdzenia radiestetów najskuteczniej ze wszystkich drzew odpromieniowuje i zasila w energię. Gałązki brzozy ustawione w pokoju neutralizują promieniowanie TV i komputera. Sok brzozowy bogaty w sole mineralne, potas, magnez, wapń i witaminy z grupy B oczyszcza organizm, wspomaga leczenie chorób dróg moczowych, wątroby, płuc i nadczynności tarczycy. Spacer w sosnowym lesie stanowi dobrodziejstwo dla płuc: pogłębia oddech, zwiększa przyswajanie tlenu, poprawia przemianę materii, usprawnia krążenie krwi. Dąb pobudza do pracy naczynia limfatyczne i krążenie krwi. Wywar z jego kory leczy choroby skórne, a stosowany do nasiadówek łagodzi stany zapalne narządów rodnych. Przebywanie w pobliżu bzu czarnego działa na organizm moczopędnie, rany szybciej się goją, poprawia się stan psychiczny. Herbata z jego kwiatów jest skuteczna w leczeniu przeziębień, wzmacnia system immunologiczny. Spacery wśród buków polecane są osobom narażonym na stresy, choroby układu krążenia, gardła i nerek. Liść tego drzewa przyłożony na czoło złagodzi ból głowy. Przebywanie w sąsiedztwie jarzębiny działa mobilizująco i pozwala pozbyć się nałogów. Owoce rośliny zawierają dużo witaminy C (prawie tyle co owoce cytrusowe), cukrów, kwasów organicznych, pektyn i składników mineralnych. Stosowana zewnętrznie (do nacierania) łagodzi bóle mięśniowe i stany reumatyczne.
fot.: Klaudia Owsieniuk
Jak zbudować budkę lęgową?
Wysokość tylnej ścianki
Wewnętrzne wymiary dna
Odległość dolnej krawędzi otworu wlotowego od dna
Średnica otworu wlotowego
Wróbel, mazurek, kowalik, bogatka, krętogłów Czubatka, sosnówka, modraszka, muchołówka żałobna
28
30
11x11
21
3,3
28
30
11x11
21
2,8
>3m
Pliszka
28
30
11x11
21
≥ 4,7
>3m
Szpak
38
40
13x13
26
4,7
>3m
Jerzyk
15-18
15-18
18x30
5
4x6
>6m
Pójdźka
16
16
16x90
4
6,3
>6m
Płomykówka
49
49
65x40
4
13x19
>4m
Gągoł
40
43
19,5x19,5
26,5
10
3-5 m
Gatunek
Wysokość zawieszania
Wysokość przedniej ścianki
Wymiary budek lęgowych:
>3m
fot.: Jakub PapieĹź
Zimowe sylwetki drzew
2
1
3
5
4
6
7 8
1- buk zwyczajny, 2- jesion wyniosły, 3 - kasztanowiec zwyczajny, 4 - lipa drobnolistna, 5- lipa szerokolistna, 6- klon jawor, 7 - wydra, 8 - jarzębina, 9 - klon zwyczajny.
fot.: Julia Andrejczuk
Zasięg działania Wydziałów RDOŚ w Białymstoku: Wydział Spraw Terenowych w Łomży (obsługa powiatów: grajewskiego, kolneńskiego, łomżyńskiego, zambrowskiego) Wydział Spraw Terenowych w Suwałkach (obsługa powiatów: suwalskiego, augustowskiego, sejneńskiego) Pozostałe wydziały
RDOŚ w Białymstoku Misją Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Białymstoku (RDOŚ) jest profesjonalne, rzetelne, bezstronne i politycznie neutralne wykonywanie zadań publicznych w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska. Misję realizujemy pod hasłem: chronimy przyrodę województwa podlaskiego. Ogólną wizją działania RDOŚ jest profesjonalna administracja świadcząca obywatelom i instytucjom usługi w zakresie środowiska o coraz lepszej jakości oraz dążąca do zachowania dziedzictwa naturowego w stanie co najmniej niepogorszonym. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Białymstoku realizuje swoje zadania w oparciu o wydziały merytoryczne: 1. Wydział Ochrony Przyrody i Obszarów Natura 2000 2. Wydział Zapobiegania i Naprawy Szkód w Środowisku oraz Informacji o Środowisku i Zarządzania Środowiskiem 3. Wydział Ocen Oddziaływania na Środowisko 4. Wydział Spraw Terenowych w Łomży (obsługa powiatów: grajewskiego, kolneńskiego, łomżyńskiego, zambrowskiego) 5. Wydział Spraw Terenowych w Suwałkach (obsługa powiatów: suwalskiego, augustowskiego, sejneńskiego) Do zadań Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska należy: 1. udział w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko; 2. przeprowadzanie ocen oddziaływania przedsięwzięć na środowisko lub udział w tych ocenach; 3. tworzenie i likwidacja form ochrony przyrody na podstawie ustawy o ochronie przyrody; 4. ochrona i zarządzanie obszarami Natura 2000 i innymi formami ochrony przyrody, na zasadach i w zakresie określonych ustawą o ochronie przyrody; 5. wydawanie decyzji na podstawie ustawy o ochronie przyrody; 6. przeprowadzanie postępowań i wykonywanie innych zadań, o których mowa w ustawie o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie; 7. współpraca z organami jednostek samorządu terytorialnego w sprawach ocen oddziaływania na środowisko i ochrony przyrody; 8. współpraca z organizacjami ekologicznymi.