De cartograaf op de grens van de kaart van iedereen [Essay] Als combinatie van kunst, wetenschap en technologie27 hebben cartografie en kaarten een grote aantrekkingskracht en nodigen zij uit tot ontdekken. Bestond de uitdaging voor cartografen een ruime eeuw geleden uit het wegvegen van de woorden Terra Incognita van de globe28, het huidige Terra Incognita kan onder andere worden gevonden in de omgang met ‘overal en altijd weten waar wat is’ en de veranderende rol van de gebruiker van de kaart29. Een kaart is als model van de werkelijkheid niets meer dan dat: een toetsing aan vooraf opgestelde eisen en een gestandaardiseerde visualisatie van die werkelijkheid. De kaartlezer begeeft zich binnen dat model en mag verwachten dat er daarbinnen ook aan die eisen is voldaan. De kaart en het geografische bewustzijn van de maatschappij hebben dankzij mobiele telefoons nog meer aan kracht gewonnen. Waar we zijn is nu relevanter geworden, ook als we de mobiel in de trein opnemen en deze informatie (“ik ben in de trein”) delen, hoewel geheel overbodig voor onze medetreinreizigers. Mobiele telefoons zelf zijn slim geworden en weten waar ze zijn. Dat maakt veel toepassingen mogelijk, die onze anonimiteit, vaak zonder dat we het ons bewust zijn, inperken. De unieke ruimtelijke sporen die gebruikers van mobiele telefoons achterlaten zijn nog in een massa van anderhalf miljoen andere gebruikers terug te vinden30. Hand in hand met de steeds belangrijkere geografische component is ook het gebruik van kaarten zelf toegenomen en is de betrokkenheid van de kaartconsument bij het kaartproductieproces groter geworden. Zo vervagen de grenzen tussen de producent van de kaart en de afnemer, die zelf een beetje producent wordt. Wat is nu de plaats van de cartografische professional? En is die kaart, die ze samen maken, wel van iedereen? Altijd weten waar wat is Cartografie wordt voortgedreven door de ontwikkelingen in de wetenschap en de technologie en de acceptatie van beide ontwikkelingen door de maatschappij. Het kunst-aspect van kaarten is ook aan veranderingen onderhevig. Het kunstzinnige was in de eerste gouden tijd, in de 16e eeuw, vooral op de rand van het kaartbeeld waar te nemen: in mooie ornamenten werden vergezichten of klederdrachten uit het afgebeelde land geplaatst. Maar of dat kunst of kunstzinnige iets toevoegt aan de kwaliteit van een kaart? Je kan zelfs het tegendeel beweren: de kunst leidt alleen maar af van de visualisatie van de gegevens, het beeld dat de cartograaf echt wil overbrengen31. In de moderne kaart heeft de ingenieursbenadering gewonnen: het gaat om het kaartbeeld, niet om de mooie rand en de verpakking. De huidige renaissance van de cartografie is al eens eerder als een mogelijke gouden eeuw gepresenteerd. De aanleiding toen waren de nieuwe mogelijkheden door luchtfoto’s, elektronica en snelle reproductiesystemen32. Traditioneel wordt de cartografie verdeeld in het maken van topografische kaarten die beschrijven wat waar is, en thematische kaarten die een specifiek thema op de topografische ondergrond visualiseren. Het ontwerp van de thematische kaart gebeurt naar de regels van de cartografische grammatica, die afhankelijk van de eigenschappen van de gegevens een visualisatievorm voorschrijft. Aan beide vormen van kaarten is de automatisering niet voorbijgegaan.
67
