Serieuze nepkaarten in het nieuws

Door de voortschrijdende mogelijkheden van kennis, technologie en data is de exclusiviteit van het maken van kaarten allang uit handen van de professional geraakt: bijna iedereen kan online kaarten maken. Dat heeft tot een enorme productie van kaarten geleid. Het is bijna onoverkomelijk dat daar ook foute kaarten tussen zitten. Maar die kaarten zijn van een heel andere categorie dan ‘fake news’, het nep nieuws waardoor onze maatschappij nu wordt uitgedaagd. Moeten we om verdere verwarring te voorkomen maar helemaal stoppen met 1 april grappen?

Foute kaarten

Op zich zijn foute kaarten niets nieuws. “Bijna alle landen hebben kaarten vervalst”, aldus kartograaf Kurt Brunner in Der Spiegel . Vanuit militair belang werden steden op de kaart verschoven, moerassen als goed begaanbaar terrein 12 aangegeven of kazernes weggelaten. Je kan ervan op aan dat die kaarten bewust niet kloppen.

Er zijn ook fouten in de kaart geïntroduceerd, zo gaat het gerucht, doordat kartografen zich proberen te vereeuwigen op de kaart en een toponiem naar zichzelf vernoemen. Dit verklaart menig “Van Eck pad”, “Willems hoogte” of soortgelijke plaatsaanduidingen, die er in werkelijkheid niet bleken te zijn. Deze nepplaatsen dienden niet alleen ter voldoening van de kartograaf. Het was ook een middel om de concurrentie, die van het type: alleen maar kopiëren wat een ander al in kaart heeft gebracht, te achterhalen en voor de rechter te dagen.

Dat kaarten maken zo zijn beperkingen kent en dat het lastig is om geografische gegevens juist te visualiseren heeft Mark Monmonier al jaren geleden laten zien. In zijn How to lie with maps beschrijft hij hoe je foute kaarten kan voorkomen, want de auteurs van kaarten nemen het niet altijd even nauw met de waarheid achter de kaart. Zijn klassieker heeft recent een update voor het digitale tijdperk gekregen. Zelfs ongelezen is dat boek een aanrader.

Nepkaarten

Nepnieuws en nepkaarten hebben aan de foute kaarten een nieuwe dimensie toegevoegd: het lijkt er hier niet alleen om het bewust overbrengen van verkeerde informatie te gaan, maar ook om juiste weergegeven informatie zonder enige schroom en argumentatie gewoon als nep te betitelen. In de trend van: die klimaateffectatlas over wateroverlast: een nepkaart! De Energie Transitie Atlas: nep! “Grote steden blijven achter bij afval scheiden”, kopt BNR met een kaart die het verhaal onderbouwt. Allemaal nep, nep, nep!

We moeten nepnieuws serieus nemen en de serieuze media doen dat ook. Misschien moeten we in dit tijdperk van nepnieuws dan maar stoppen met 1 april grappen, vraagt nu.nl zich af. Ik stel het tegenovergestelde voor: laten we vooral veel nepnieuws en nepkaarten maken en juist voor 1 april. Het CBS gaat ons daarin al voor, met een kaart van ‘een voorproefje van de nieuwe gebiedsindeling die CBS vanaf volgende week gebruikt: nog maar één gemeente en de rest is provincie’ (Amsterdam en de Nederlandse woestijn…). Ik kijk al uit naar een grote groep nepkaarten op 1 april. Het lijkt mij een uitstekende gelegenheid om (nep)kaarten in het nieuws te brengen.

Een hele verzameling nepkaarten levert meteen veel lesmateriaal op voor leerlingen en studenten. Want onderscheid maken tussen nep en echt, tussen feit en fictie, is jong het beste geleerd. Van foute kaarten kan je ook heel veel leren. Hoe we nepkaarten van echte kaarten kunnen onderscheiden, het zou zomaar een nieuwe les voor het nieuwe schooljaar kunnen zijn.