De mythe van de platte aarde en de platte kaart [Blogpost] Het ‘in de Middeleeuwen dacht men dat de aarde plat was’ mag ik nog regelmatig horen. Vaak in combinatie met een ‘en daarom trok Columbus erop uit om het tegendeel te bewijzen’. Vóór de grote filosofen, Plato, Aristoteles, dacht men inderdaad dat de aarde plat was, maar sindsdien ging men, op een enkele uitzondering na, ervan uit dat de aarde bolvormig is. Waarom dan terug naar af in de Middeleeuwen? Hoe dat allemaal gekomen is wordt helder beschreven door voornaamgenoot Jan Willem Nienhuys22, maar ook door niemand minder dat Stephen J Gould in The Late Birth of a Flat Earth.23 In mijn woorden: twee auteurs, John Draper en Andrew White, hebben deze geo-mythe in de 19e eeuw de wereld ingeduwd, omdat ze de overwinning van de wetenschap over de religie wilden etaleren. Het zou zelfs gewaagd zijn om in de middeleeuwen te beweren dat de aarde plat was. Niets van waar, schrijft ook Kees de Pater in “De platte aarde en het conflictmodel voor de relatie geloof-wetenschap”24. Umberto Eco maakt in “De geschiedenis van imaginaire landen en plaatsen” ook korte metten met dat idee. “Ondanks allerlei legendes waarin het tegendeel wordt beweerd, waren alle middeleeuwse geleerden ervan op de hoogte dat de aarde een bol was” en verder “.., het in de dertiende eeuw geschreven Over de wereldbol van Johannus de Sacrobosco zal eeuwenlang als uitermate gezaghebbend gelden”. Het is precies dat boek dat ik dankzij bibliothecaris Addie Ritter even mocht vasthouden in het tresor van de TU Delft: Johannis de Sacro Bosco’s Sphaericum opusculum uitgegeven door Erhard Ratdolt, Venetië, 1485, staat op de eerste pagina in potlood. Zinnen als “Terram et aquam esse rotundas”, “Quae forma sit mundi” en “Quod terra sit centrum mundi” laten ook voor hen die het Latijn niet (meer) zo machtig zijn weinig aan de verbeelding over. Maar het zijn vooral de illustraties in heldere kleuren in dit oudste boek van de TU-bibliotheek die boekdelen spreken. Het boekwerk stamt uit 1230. Voor de Delftse ingenieurs was de aarde altijd al bolvormig.
Naïeve cartografie Waarom dan toch al die kaarten met daarop een platte aarde, terwijl men wist dat de aarde rond was? Als een van de mogelijke verklaringen geeft Umberto Eco: “Het was gewoon een naïeve, conventionele cartografische projectie, zoals we dat nu in feite ook nog doen”. Want de kaarten die we nu produceren en gebruiken zijn meestal 2D, plat. Het geowerkveld gooit nog merendeels een dimensie weg en slaat de werkelijkheid plat, zodra we gaan beheren, analyseren en visualiseren.
63
