Van de kaart door topofilie Niet dat ik van plan ben om alle gezegdes met het woord ‘kaart’ in columns voor geografie.nl aan de orde te brengen, in kaart gebracht, zich in de kaart laten kijken, in de kaart spelen, et cetera, maar voor Van de kaart maak ik graag een uitzondering. Het is een vrije vertaling van de titel van Alastair Bonnet’s boek ‘Off the map’6. Alastair neemt je mee op een ontdekkingsreis naar bijzondere plaatsen, die na ontdekking toch weer heel normaal blijken te zijn. Hij is niet de enige die uitnodigt om even van de kaart te zijn. Er is een ruim aanbod van boeken die geografische verbeelding oproepen. Ze zijn van harte aanbevolen, voor tijdens en na een zomervakantie. Topofilie Bonnet’s boek is eigenlijk een boek over de liefde, topofilie, de liefde voor plaats. In verhalen over 47 verloren gegane plaatsen, eilanden die nog van niemand zijn en dode steden, dwingt de auteur de lezer anders tegen het begrip plaats aan te kijken. Bonnet neemt je mee op weg naar plaatsen die slechts op weinig kaarten staan, soms zelfs op geen enkele. Zo bleek spookeiland Sandy Island, dat op veel kaarten stond en zelfs Google Earth haalde, in november 2012 toch niet in het echt te vinden. Zelfs het E.D. (existence doubted) werd door de cartografen van toen niet op de kaart vermeld. Over het ineens opgedoken eiland New Moor, maakten India en Bangladesh zich jarenlang druk. Gelukkig loste dat probleem zich vanzelf op, zodra het eiland van nature weer was verdwenen. En wat te denken van Kangbashi, als voorbeeld van de maakbaarheid van het stedelijk landschap dat duidelijk zijn grenzen kent: we leven in een tijdperk van lege steden. Chinese stedenplanners lijken er een gewoonte van te maken om ‘steden zonder bewoners’ te plannen. Maar zijn steden zonder bewoners wel steden? In het hoofdstuk over enclaves wordt gesuggereerd dat de chitmahals, de Bangladeshi enclaves in India, in 1947 door een dronken Britse cartograaf zijn ontstaan. Hij gooide per ongeluk zijn inktpot om toen hij de nieuwe grens intekende, met de chitmahals als resultaat. Voor niet-grens overstijgende gezondheidszorg vormen zij een serieus probleem. Baarle-Hertog en Baarle-Nassau ontbreken in dit hoofdstuk niet. Mocht de landsgrens daar dwars door je huis gaan: je betaalt belasting in het land waar je voordeur staat. Door die te verplaatsen kan je dus zomaar, volkomen legaal, in een gunstigere belastingschijf vallen. Leven in een cartografisch unicum, het voegt als vanzelf extra waarde toe aan huis en woongenot. Plaats zegt zoveel over onze identiteit. Ook al hebben we behoefte aan mobiliteit en onze roots, misschien moeten we maar toegeven dat ook grenzen inspireren. ‘Off the Map’ is een boek dat ons herinnert aan de tijden toen geografie een centraal begrip was voor moraliteit en religie. Het boek is uitermate geschikt om bij weg te dromen. Het komt deels door de mooie, bijna niet te vertalen, zinnen als: ‘Unruly places that defy expectations. It is not down on any map. True places never are.’ en ‘The Discovery of non-existent places is an intriguing byway in the history of exploration.’ Zo is het maar net.
27
