Trio Culinaire - 2023

Page 1

Beetebuerg Flaibano Valpaços





© Luxe Taste & Style, 2023 ISBN 978-99959-0-824-9



Virwuert • Prefazione • Prefácio Am Kader vun Esch2022, wéi Esch-Uelzecht Europäesch Kulturhaaptstad 2022 war, huet d’Gemeng Beetebuerg decideiert, an Zesummenaarbecht mat hire JumelageGemenge Flaibano (Italien) a Valpaços (Portugal) ee Buch erauszeginn, fir de kulturellen a kulinareschen Austausch tëscht den dräi Gemengen ze feieren. Ee Wierk, dräi Kulturen, ee Gedanken: dëst Buch hëlt Iech mat duerch déi traditionell a lokal Kichen aus den dräi Regiounen a bitt en Abléck an déi jeeweileg Gastronomie a Kultur. An all Kapitel kënnt Dir esou d’Geschicht, d’Ëmgéigend, lokal Produkter an net ze vergiesse Rezepter vu passionéierte lokale Käch entdecken, alles mat groussen a schéine Fotoen illustréiert. Eng spannend Entdeckungsrees an ons Partnergemengen.

In occasione dei festeggiamenti di Esch2022, che vedono Esch-sur-Alzette eletta Capitale Europea della Cultura nel 2022, il Comune di Bettembourg (Lussemburgo) ha deciso di pubblicare un libro in collaborazione con i suoi comuni gemellati Flaibano (Italia) e Valpaços (Portogallo) al fine di celebrare lo scambio culturale e culinario tra i tre Comuni. Un’opera, tre culture, un pensiero: un libro di cucina internazionale e multilingue destinato a celebrare i legami culturali e gastronomici tra le tre regioni. Ogni comune è presentato in dettaglio, con un’attenzione particolare alla cucina e ai prodotti locali, comprese le ricette di vari chef e appassionati cuochi locali. È redatto in 3 lingue (lussemburghese, italiano e portoghese) ed è illustrato con grandi e splendide fotografie.

Por ocasião das festividades de Esch-sur-Alzette, Capital Europeia da Cultura 2022, o município de Bettembourg (Luxemburgo), em colaboração com os seus municípios gémeos de Flaibano (Itália) e Valpaços (Portugal), decide conceber um livro gastronómico coletivo a fim de destacar os intercâmbios culturais e culinários entre os três municípios. Uma obra, três culturas, um sentimento: um livro de cozinha internacional e multilingue que visa comemorar os laços culturais e gastronómicos entre as três regiões. Cada município é apresentado em detalhe, com enfoque na culinária e nos produtos locais, incluindo receitas de diversos Chefes e apaixonados da cozinha local. É apresentado em 3 línguas (luxemburguês, italiano e português ) e é ilustrado com grandes e belas fotografias.

7



Sommaire • Sommario • Sumário

Virwuert Pakt

7 10

Beetebuerg

12 14 18 26 32 40

Wuert vum Buergermeeschter Gemeng Festlechkeeten Produkter Rezepter

Flaibano Parola al Sindaco Comune Festeggiamenti Prodotti Ricette

Valpaços

68 70 74 82 88 96

Palavra do Presidente Município Festas Produtos Receitas

124 126 130 138 144 152

Merci Index Impressum

181 182 184

9



Pakt • Patto • Pacto Den 11. Juni 1989 gouf zu Beetebuerg de Partnerschaftspakt vun de Buergermeeschtere vu Beetebuerg a Flaibano, Lucien Lux an Ezio Picco, ënnerschriwwen. Knapp 10 Joer méi spéit, den 12. September 1999, gouf dunn och de Partnerschaftspakt vum Beetebuerger Buergermeeschter an dem Buergermeeschter vu Valpaços, Francisco Tavares, offiziell ënnerschriwwen. Béid Ofkommesse versprieche feierlech, d’Engagement fir eng permanent Verbindung tëscht de Gemengen ze erhalen an den Echange tëscht hiren Awunner an alle Beräicher ze encouragéieren. Duerch d’Stäerkung vum géigesäitege Versteesdemech soll de Geescht vun der europäescher Gemeinschaft um Liewen erhale ginn an zum Wuelstand a Fridde bäidroen. Dee Gedanken ass och d’Fundament vun der Europäescher Unioun.

Il Patto di Gemellaggio tra Bettembourg e Flaibano fu firmato a Bettembourg l’11 giugno 1989, dai sindaci di allora, Lucien Lux e Ezio Picco. Il Patto di Gemellaggio tra Bettembourg e Valpaços fu firmato 10 anni dopo a Bettembourg, il 12 settembre 1999, dai sindaci Lucien Lux e Francisco Tavares. Entrambi gli accordi prevedono un impegno solenne a mantenere legami permanenti tra i comuni e a incoraggiare l’interazione tra i loro abitanti in tutti i campi. Rafforzando la comprensione reciproca, l’obiettivo è quello di mantenere vivo lo spirito di fratellanza europea e unire gli sforzi per contribuire al successo dell’impresa di pace e prosperità tra i popoli. Questa idea è anche il fondamento dell’Unione Europea.

O Pacto de Geminação entre os Presidentes de Câmara de Bettembourg (Lucien Lux) e Flaibano (Ezio Picco) foi celebrado em Bettembourg a 11 de Junho de 1989. O Pacto de Geminação entre os Presidentes de Câmara de Valpaços (Francisco Tavares) e Bettembourg (Lucien Lux) foi assinado 10 anos mais tarde, em Bettembourg, a 12 de Setembro de 1999. Ambos os acordos preveem o compromisso solene de manter ligações permanentes entre os municípios e encorajar a interação entre os seus habitantes, em todos os domínios. Ao reforçar a compreensão mútua, o objetivo é manter vivo o espírito de fraternidade europeia e combinar esforços para contribuir para o sucesso do empreendimento de paz e prosperidade, que é indispensável aos povos e que constitui hoje a União Europeia.

11



Beetebuerg Am Süde vum Lëtzebuerger Land, am Kanton Esch-Uelzecht, genéisst d’Gemeng Beetebuerg eng excellent geografesch Positioun, matten an engem international wichtege Stroossen- a Schinnennetz. Wa mir duerch den imposante Bou vum Schlass ginn, deen Zougang zu der Gemengeverwaltung gëtt, mierke mir, datt mir an enger Stad sinn, wou d’Geschicht an d’Natur d’Wuert hunn. D’Beetebuerger Schlass staamt aus dem 18. Joerhonnert an ass haut de Sëtz vun der Gemengeverwaltung. Dëse schéinen historesche Komplex ass Deel vum Gemengepark an huet och eng Konschtgalerie. Natur, Fräizäit a Kultur si Prioritéiten an der Gemeng. Reegelméisseg kulturell Eventer, e gutt Transportnetz a kommunal Infrastrukture sinn e puer vun de Grënn, déi d’Awunner begeeschteren an och Touristen unzéien.

Situato a sud della capitale del Lussemburgo, nel cantone di Esch-sur-Alzette, il Comune di Bettembourg gode di una posizione geografica eccezionale, su un asse stradale e ferroviario trafficato a livello internazionale. Attraversando l’imponente arco del castello che dà accesso all’amministrazione comunale, si scopre che la storia e la natura regnano sovrane in questo comune. Il Castello Bettembourg risale al XVIII secolo ed è oggi sede dell’amministrazione comunale. Questo splendido complesso storico fa parte del parco comunale e ospita anche una galleria d’arte. Natura, tempo libero e cultura sono le priorità dell’amministrazione locale. Eventi culturali regolari, una buona rete di trasporti e di infrastrutture comunali sono alcuni dei motivi che entusiasmano i residenti e attirano i visitatori.

Situada a sul da capital luxemburguesa, no cantão de Esch-sur-Alzette, a comuna de Bettembourg detém uma posição geográfica de relevo, inserida num eixo rodoviário e ferroviário movimentado ao nível internacional. Ao atravessarmos o imponente arco do castelo que dá acesso à administração comunal, constatamos que neste município reinam a história e a natureza. O Castelo de Bettembourg, do século XVIII, alberga as instalações da Câmara Municipal. Este belo complexo insere-se no parque municipal e acolhe também uma galeria de arte. A natureza, o lazer e a cultura são prioridades para a administração local. Manifestações culturais regulares, uma boa rede de transportes e de infraestruturas comunais são algumas das razões que cativam os munícipes e atraem igualmente turistas.

13



Wuert vum Buergermeeschter Dir Dammen an Dir Hären, no zwee Joer si mir erëm zesummen, fir d’Fête de l’Amitié am Kader vun eisem Nationalfeierdag ze feieren. E Feierdag net nëmme fir all Lëtzebuerger, mee e Fest fir all déi Leit, déi an eisem Land wunnen a schaffen. Fir eis all, déi mir hei zesumme liewen an dat klengt Stéck vun der Welt eis Heemecht nennen. Datt zur Heemecht virun allem och déi Leit gehéieren, mat deene mer eisen Alldag deelen, dat hu mer déi lescht Jore verstäerkt gespuert, wéi mer eis hu missen isoléieren. Mir sinn een op deen aneren ugewisen. Sécher, dat ass heiansdo ustrengend. Awer een aleng mécht keng Heemecht. An esou ännert sech eis Heemecht ëmmer erëm duerch déi Leit, déi an eiser Gemeng en Doheem fannen. 11.408 Awunner liewen an eise fënnef Uertschaften. An der Gemeng Beetebuerg liewen 108 ënnerschiddlech Nationalitéiten. Eis Diversitéit mécht eis Gemeng räich. Am Kulturjoer 2022 goufe mir opgefuerdert, eis nei ze erfannen. Esch, Europäesch Kulturhaaptstad,

an d’Regioun invitéieren eis, Verännerungen net ze fäerten, mee als Chance ze notzen. Am Abrëll hu mer mam LiteraTour eist Kapitel vun Esch2022 geschriwwen. Mir hu virun allem der Jugend eng artistesch Bün geschenkt. Jonk Auteuren aus Lëtzebuerg, Litauen, Italien a Portugal hunn um Prix Laurence deelgeholl. Mir haten och d’Freed, eng Delegatioun vu Valpaços an eisem Literaturconcours begréissen ze kënnen. D’Jugend aus onse Gemengen huet sech esou ausgedréckt. Et ass un dëser jonker Generatioun, d’Frëndschaft vum Jumelage an d’Zukunft ze droen. Mir wëllen dës Erfarung an dësen Austausch wäit iwwer de Projet Esch2022, duerch de Prix Laurence, weiderféieren. Jonker eng Stëmm ginn heescht, och der Zukunft nozelauschteren. Verschidden Erausfuerderunge waarden op eis an den nächste Méint a Joren, déi mir och als eng Chance gesinn, fir d’Häerz vun eiser Gemeng ze erneieren. Zu Hunchereng gouf de Kär vum Duerf ëmstrukturéiert a mam Kul-

Tourhaus hu mir en neit Haus vun der sozialer a kultureller Zesummenaarbecht fir eis Gemeng ageweit. Och den Duerfkär zu Beetebuerg soll nach méi eng Plaz gi vum SechBegéinen a vum Zesummeliewen. Mir kënnen nëmmen zesumme weidergoen, wa mir eis bewosst sinn, wat eis verbënnt a wat eis vereent. Dofir hu mer eis als Gemeng am Pakt vum Zesummeliewen engagéiert. Mat dësem Pakt sti mer zu eiser Diversitéit a wëllen e Mateneen erhalen. Vive eis Gemeng. Vive Lëtzebuerg. Vive de Grand-Duc.

Laurent Zeimet

15


Parola al Sindaco Signore e signori, Dopo due anni siamo di nuovo riuniti in occasione della Festa Nazionale, per celebrare la Festa dell’Amicizia. Un giorno festivo non solo per i lussemburghesi, ma anche per tutte le persone che vivono e lavorano nel nostro Paese, per tutti coloro che definiscono “Patria” questo piccolo angolo del mondo. Il fatto di condividere patria e vita quotidiana è qualcosa che ha aiutato ancora di più in questi ultimi anni, in cui siamo stati costretti a isolarci e restare a casa: ognuno di noi dipendeva dall’azione dell’altro. A volte è stata dura, ma bisogna guardare al futuro. E’ magnifico vedere come così la nostra patria cambia di continuo grazie alle persone che vivono nel nostro comune: 11.408 abitanti di 108 nazionalità diverse, distribuiti in cinque centri abitati. La nostra diversità rende veramente ricca la nostra comunità. Esch, eletta Capitale Europea della Cultura 2022, insieme con la regione ci invitano a reinventarci, a non temere il cambiamento, ma a coglierlo come un’opportunità.

16

In aprile abbiamo partecipato a Esch2022 con il nostro festival letterario, il LiteraTour. Con il Premio Laurence abbiamo concesso un palcoscenico artistico a giovani autori provenienti da Lussemburgo, Lituania, Italia e Portogallo. La gioventù del comune si è espressa e spetta a questa nuova generazione portare avanti il legame del gemellaggio. Vogliamo continuare questa esperienza e questo scambio attraverso il Premio Laurence, che va ben oltre il progetto Esch2022, perché dare voce ai giovani significa anche ascoltare e prepararsi al futuro. Nei prossimi mesi e anni ci attendono ancora nuove sfide: un nuovo ponte sulla linea ferroviaria e il rinnovo delle reti di approvvigionamento sulla Route d’Esch. E noi vediamo queste sfide anche come opportunità per rinnovare l’anima del nostro comune. Il nucleo dell’insediamento di Huncherange è stato ristrutturato e con la KulTourhaus abbiamo aperto un nuovo punto di cooperazione sociale e culturale per la nostra comunità. Il centro di Bettembourg

può e deve diventare un luogo di incontro e di convivialità. Possiamo andare avanti insieme solo se siamo consapevoli di ciò che ci lega e ci unisce. Per questo, come comunità, ci impegniamo a rispettare il patto di convivenza: con questo patto affrontiamo la diversità e manteniamo l’unità. Lunga vita alla nostra comunità. Lunga vita al Lussemburgo. Lunga vita al Granduca.

Laurent Zeimet


Palavra do Presidente Exmas. Senhoras e Exmos. Senhores, Após dois anos estamos novamente reunidos para celebrar a Festa da Amizade por ocasião da nossa Festa Nacional. Um dia feriado não só para todos os luxemburgueses, mas uma celebração para todas as pessoas que vivem e trabalham no nosso país. Para todos nós que vivemos aqui juntos e chamamos a este pequeno pedaço do mundo, a nossa pátria. O facto de as pessoas com quem partilhamos a nossa vida diária pertencerem à nossa pátria, constitui algo que nos ajudou ainda mais nos últimos anos, quando tivemos de nos isolar, quando tivemos de ficar em casa. Dependemos uns dos outros. Claro, por vezes é cansativo. Porém, não se tem saudades de casa. E assim a nossa pátria muda uma vez e outra vez graças às pessoas que encontram um lar no nosso município. 11.408 habitantes vivem nas nossas 5 freguesias. 108 nacionalidades distintas vivem na comuna de Bettembourg. A nossa diversidade torna a nossa

comunidade mais rica. Com o Ano da Cultura, é-nos pedido que nos reinventemos. Esch, a Capital Europeia da Cultura e a região convidam-nos a não temer a mudança, mas a aproveitá-la como uma oportunidade. Em abril, assinalámos o capítulo de Esch2022 com o nosso festival literário, LiteraTour. Concedemos um palco artístico sobretudo à juventude. Jovens autores provenientes do Luxemburgo, Lituânia, Itália e Portugal participaram no Prémio Laurence. Tivemos o prazer de acolher também os jovens de Valpaços no nosso concurso literário. A juventude do município expressou-se. Cabe a esta geração mais jovem levar a amizade da geminação para o futuro. Desejamos continuar esta experiência e este intercâmbio através do Prémio Laurence, muito para além do projeto Esch2022. Dar voz aos jovens significa também ouvir o futuro. Vários desafios nos aguardam nos próximos meses e anos: uma nova ponte sobre a linha férrea;

uma renovação das nossas redes de abastecimento na Route d’Esch. Consideramos também estas empreitadas como uma oportunidade para renovar o coração da nossa comuna. Em Huncherange, o núcleo da povoação foi reestruturado e com a KulTourhaus inaugurámos uma nova casa de cooperação social e cultural para a nossa comunidade. O centro de Bettembourg pode e deve transformar-se num ponto de encontro e de convivência. Só juntos podemos avançar, se estivermos conscientes do que nos liga e do que nos une. É por isso que nos comprometemos, como comunidade, a aderir ao pacto de coexistência. Com este pacto enfrentamos a diversidade e mantemos a unidade. Viva a nossa comunidade. Viva o Luxemburgo. Viva o Grão-Duque.

Laurent Zeimet

17



Gemeng D’ganzt Joer iwwer eng Bün fir grouss kulturell Manifestatiounen a bekannt fir säi berüümte „Parc Merveilleux“ ass Beetebuerg eng roueg Wunngemeng, mat villen Iddien a gemeinschaftleche Projeten, mat engem intensive kommerziellen a wirtschaftleche Liewen esou wéi ville Fräizäitaktivitéiten. 108 verschidden Nationalitéite liewen hei zesummen, woubäi déi portugisesch Gemeinschaft déi ass, déi am stäerkste vertrueden ass. Beetebuerg läit südlech vun der Lëtzebuerger Haaptstad am Kanton Esch-Uelzecht an ass de Chef-lieu vun der Gemeng mam selwechten Numm. Nach véier aner Uertschafte gehéieren zur Gemeng: Obeler, en Duerf mat engem däitlech ländleche Charakter, souwéi Fenneng, Hunchereng an Näerzeng, déi sech no Südosten erstrecken. D’Gemeng profitéiert vun excellente Schinnen- a Stroosseverbindungen, déi hiren Awunner en einfachen Zougang zum ganze Land erlaben, sief et fir d’Aarbecht oder fir d’Fräizäit. „Beetebuerg ass eng grouss Kräizung. Et ass eng Dier fir de Süden

an Osten, ass Deel vun engem wichtegen nationalen an internationale Schinnennetz an ass un d’Autobunnen a Frankräich an an Däitschland ugeschloss. Eng vun eise Prioritéite war an ass nach ëmmer d’Mobilitéit. Ee vun de Projete vun der Gemeng war de Bau vun enger neier Bréck iwwert d’Eisebunn“, erzielt de Buergermeeschter Laurent Zeimet. Beetebuerg huet awer nach vill aner Schätz ze bidden an et sinn eng Rei Projeten amgaangen. Nieft dem Parc Merveilleux, deen eenzege Märchepark zu Lëtzebuerg, huet Beetebuerg vill opweises a punkto Landschaft. Seng Naturschutzgebidder si faszinéierend a verbessere gläichzäiteg d’Liewensqualitéit an der Gemeng. Mat enger Fläch vun 12,5 Hektar an am Ganzen iwwer 1.200 Uebstbeem ass den Altenhovener Bongert dee gréisste vu senger Aart zu Lëtzebuerg. Ënnerhalung, Fräizäit a Kultur stinn och um Programm vun dëser dynamescher Gemeinschaft. De Literaturfestival „LiteraTour“, d’Open-Air-Ausstellung „Konscht

am Park“ an d’„Nuit des Merveilles“ sinn e puer vun den onvergiesslechen Eventer am Kalenner. „D’‚Fête de l’Amitié‘, dat zënter iwwer zwanzeg Joer stattfënnt, gëtt fir auslännesch Communautéiten organiséiert, am Kader vum Nationalfeierdag, den 23. Juni, virun der Summervakanz. Ëmzich, musikalesch Gruppen an Iessstänn aus alle Länner bidde fantastesch Ënnerhalung fir eis Gemeinschaft. Et ass eng excellent Geleeënheet, fir eis ze treffen a Frëndschaften ze stäerken“, seet de Buergermeeschter. 2022 huet d’Konschtgalerie „KulTourhaus“ hir Dieren opgemaach, eng Institutioun, déi d’ganzt Joer iwwer e reegelméissege kulturelle Programm ubitt. Eng vun de groussen Erausfuerderunge fir d’Gemeng ass grad d’Entwécklung vun neien Infrastrukture wéi nei Grondschoulen, d’Moderniséierung vun deenen, déi et scho gëtt, de Bau vu Wunnengen an d’Schafe vu Wunnquartieren.

19




Comune Palcoscenico di grandi eventi culturali durante tutto l’anno e rinomato per il suo famoso “Parco Meraviglioso”, Bettembourg è un comune residenziale tranquillo, pieno di idee e progetti comunitari, con un’intensa vita commerciale, economica e di svago, dove convivono 108 nazionalità diverse, di cui la comunità lusofona è la più rappresentata. Bettembourg (in lussemburghese “Beetebuerg”) è il capoluogo del comune omonimo e si trova a sud della capitale del Lussemburgo, nel cantone di Esch-sur-Alzette. Il comune conta altri quattro centri abitati: Abweiler, un villaggio dal carattere marcatamente rurale, Fennange, Huncherange e Noertzange, che si estendono a sud-est. Crocevia di civiltà e culla di ricongiungimenti, il comune beneficia di ottimi collegamenti ferroviari e stradali, che consentono ai suoi abitanti di accedere facilmente a tutto il Paese, sia per lavoro che per svago. “Bettembourg è un grande ‘carrefour’. Situata su un’importante linea ferroviaria nazionale e internazionale

22

e all’incrocio delle trafficate autostrade verso Francia e Germania, Bettembourg è da sempre la porta d’accesso verso Sud e verso Est”. Come ci spiega il sindaco Laurent Zeimet, “la mobilità è una delle priorità di sempre e per questo stiamo costruendo un nuovo ponte sulla linea ferroviaria”. Bettembourg custodisce molti altri tesori da esplorare. Oltre al “Parc Merveilleux”, l’unico parco a tema fiabesco del Lussemburgo, Bettembourg gode di affascinanti riserve naturali che migliorano la qualità della vita nel comune. Con una superficie di 12,5 ettari e un totale di oltre 1.200 alberi da frutto, il frutteto di Altenhoven è il più grande del suo genere in Lussemburgo. Anche l’intrattenimento, il tempo libero e la cultura sono all’ordine del giorno in questa vivace comunità. Il festival della letteratura “LiteraTour”, la mostra all’aperto “Konscht am Park” e la “Nuit des Merveilles” (“Notte delle Meraviglie”) sono alcuni tra gli eventi imperdibili del calendario annuale. “La Festa dell’Amicizia, che si svolge da oltre vent’anni, viene

organizzata prima delle vacanze estive per le comunità straniere, in occasione della Festa Nazionale del 23 giugno. Sfilate, gruppi musicali e stand gastronomici provenienti da tutti i Paesi offrono un fantastico intrattenimento alla nostra comunità. “È un’ottima occasione per incontrarci di nuovo e rafforzare le amicizie”, dichiara il Sindaco. Nel 2022 ha aperto le porte la galleria d’arte “KulTourhaus”, un’istituzione che offre un programma culturale regolare durante tutto l’anno. Una delle principali sfide per il Comune è proprio lo sviluppo di nuove infrastrutture, come l’apertura di nuove scuole primarie, l’ammodernamento di quelle esistenti, la costruzione di abitazioni e la creazione di nuovi quartieri residenziali.


Município Palco de grandes eventos culturais ao longo do ano e conhecido pelo seu famoso “Parque Maravilhoso”, Bettembourg é um município residencial tranquilo, fervilhante de ideias e projetos comunitários, com uma vida comercial, económica e de lazer intensas, onde coabitam 108 nacionalidades diferentes, sendo a comunidade lusófona a mais representada. Bettembourg (em luxemburguês, “Beetebuerg”), fica situada ao sul da capital luxemburguesa no cantão de Esch-sur-Alzette e é a capital do município do mesmo nome. A comuna conta com quatro outras freguesias: Abweiler, uma povoação de carácter marcadamente rural, bem como Fennange, Huncherange e Noertzange, que se estendem até Sudeste. Encruzilhada de civilizações e berço de reencontros, o município beneficia de excelentes ligações ferroviárias e rodoviárias, o que permite aos seus habitantes aceder facilmente a todo o país, seja em trabalho ou em lazer. “Bettembourg é um grande ‘carrefour’. Constitui uma porta de entrada

para o Sul e o Este e está inserida numa importante rede ferroviária nacional e internacional e num cruzamento de autoestradas muito movimentadas com destino à França e à Alemanha. Uma das nossas prioridades é a mobilidade, sempre foi. Um dos projetos do município é a construção de uma nova ponte sobre a linha férrea”, afirma Laurent Zeimet, Presidente da Câmara. No entanto, Bettembourg tem muitos outros tesouros para oferecer e projetos camarários em curso. Para além do “Parc Merveilleux”, o único parque temático de contos de fadas no Luxemburgo, Bettembourg tem muito a oferecer em termos de paisagem. As suas reservas naturais são fascinantes, melhorando ao mesmo tempo a qualidade de vida no município. Com uma área de 12,5 hectares e um total de mais de 1.200 árvores de fruto, o pomar Altenhoven é o maior do seu género no Luxemburgo. Animação, lazer e cultura estão também na ordem do dia desta dinâmica comunidade. O festival de literatura “LiteraTour”, a expo-

sição ao ar livre “Konscht am Park” e a “Nuit des Merveilles” (“Noite das Maravilhas”) são alguns dos eventos imperdíveis do calendário anual. “A Festa da Amizade, que se realiza há mais de vinte anos, é organizada antes das férias de verão para as comunidades estrangeiras, por ocasião da Festa Nacional, a 23 de Junho. Desfiles, grupos musicais e stands gastronómicos de todos os países proporcionam um fantástico entretenimento para a nossa comunidade. É uma excelente oportunidade para nos reencontrarmos e fortalecer amizades”, declara o Presidente da Câmara. Em 2022 a galeria de arte “KulTourhaus” abriu as suas portas, uma instituição que oferece uma programação cultural regular ao longo do ano. Um dos grandes desafios do município é precisamente o desenvolvimento de novas infraestruturas, tais como novas escolas primárias, a modernização das já existentes, a construção de habitações e a criação de novos bairros residenciais.

23





Festlechkeeten • Festeggiamenti • Festas Den Nationalfeierdag an d’Beetebuerger „Fête de l’Amitié“ fannen all Joer gläichzäiteg den 22. Juni statt. E Meilestee fir d’Bierger an d’Lëtzebuerger Land. Gi mer e bëssen zréck an der Geschicht: Zanter dem Enn vum 18. Joerhonnert ass et zu Lëtzebuerg eng Traditioun, de Gebuertsdag vum Monarch ze feieren. 1961 gouf decidéiert, den Datum vum „Groussherzogsgebuertsdag“ op den 23. Juni festzeleeën, egal, op wéi een Dag dem aktuelle Monarch säi Gebuertsdag fält. Virun ongeféier zwanzeg Joer war d’„Fête de l’amitié“ zu Beetebuerg och en eegestännege Festival mat enger méi gastronomescher Natur, dee fir auslännesch Communautéite virum Summer organiséiert gouf. D’Iddi, fir déi zwee Eventer zesummen ze feieren, ass virun 12 Joer, am Ufank vum Mandat vum aktuelle Gemengerot, entstanen: „Mir hun eis gefrot: Firwat kombinéiere

Ogni anno, il 22 giugno, i cittadini di Bettembourg celebrano sia la Festa Nazionale che la Festa dell’Amicizia. Si tratta di un festival prestigioso che attira turisti da tutto il Paese. L’idea di unire i due eventi è nata 12 anni fa: “Quando abbiamo iniziato il nostro mandato, ci siamo chiesti: perché non unire la Festa Nazionale, che è anche una festa popolare, e la Festa dell’Amicizia? All’inizio, trattandosi di eventi diversi, le reazioni non furono particolarmente sfavorevoli, ma credo che oggi l’entusiasmo sia unanime: dal 2012 celebriamo la Festa Nazionale e la Festa dell’Amicizia il 22 giugno”, spiega Laurent Zeimet, sindaco di Bettembourg. Il programma dei festeggiamenti è molto ricco nel giorno del compleanno del Granduca: i festeggiamenti iniziano con una cerimonia ufficiale e discorsi protocollari, seguiti da una processione e da

Todos os anos, a 22 de junho, os munícipes de Bettembourg celebram simultaneamente a Festa Nacional e a Festa da Amizade. Um marco comemorativo prestigiado em todo o país, que atrai inúmeros turistas. A ideia de unir os dois eventos surgiu há 12 anos, “Quando iniciámos o mandato, interrogámo-nos: porque não juntamos as comemorações da Festa Nacional, que é igualmente uma festa popular, com a Festa da Amizade? No início, as reações não foram muito favoráveis, uma vez que se tratava de manifestações distintas, mas penso que hoje a satisfação é unânime: desde 2012 que celebramos a Festa Nacional e a Festa da Amizade a 22 de Junho”, esclarece Laurent Zeimet, o Presidente da Câmara de Bettembourg. O programa de festividades é bastante rico no dia em que se comemora o aniversário do Grão-Duque: os festejos

27





Festlechkeeten • Festeggiamenti • Festas mir net d’Feierlechkeete vum Nationalfeierdag mat der ‚Fête de l’Amitié‘? Wat de Catering ugeet, wier et e Virdeel, well et sécherlech méi Choix géif brénge wéi nëmmen déi traditionell Lëtzebuerger Spezialitéiten. Am Ufank waren d’Reaktiounen net ganz gënschteg, well d’Leit gesot hunn, et wieren zwou komplett verschidde Manifestatiounen. Ech mengen, haut ass awer jiddereen zefridden esou“, erkläert de Beetebuerger Buergermeeschter Laurent Zeimet. „Dësen Dag ass e richtege Moment vu Gesellegkeet a Feierlechkeet. Jidderee kann international kulinaresch Spezialitéiten vun all de Kulturen aus der Gemeng op deene verschiddenen Iessstänn schmaachen, den Ëmzuch kucken, op d’Musik vun deene verschiddenste Gruppen an DJen danzen. D’Zil ass, de Moment, wou déi verschidde Gemeinschafte beieneekommen, zesummen ze feieren.”

celebrazioni religiose. La festa e la musica continuano fino a notte fonda. “Questa giornata è un vero e proprio momento di convivialità e di festa. Tutti possono gustare le specialità culinarie internazionali, assistere alle sfilate e ballare al suono dei più svariati gruppi musicali. L’obiettivo è quello di festeggiare insieme, è un momento in cui le comunità si riuniscono”, afferma Laurent Zeimet. Dalla fine del XVIII secolo, in Lussemburgo è tradizione festeggiare il compleanno del proprio sovrano. Nel 1961 si decise di fissare la data del “Groussherzogsgebuertsdag” (compleanno del Granduca) al 23 giugno, anche se il compleanno del sovrano regnante cade in un’altra data.

arrancam com a cerimónia oficial e discursos protocolares, seguindo-se a procissão e as celebrações religiosas. A festa e a música prosseguem noite dentro. “O dia é um verdadeiro momento de convívio e de celebração. Todos podem usufruir das especialidades culinárias internacionais, assistir aos cortejos e dançar ao som dos mais variados grupos musicais e Dj’s. O objetivo é celebrar juntos, um momento em que as comunidades se reúnem”, refere Laurent Zeimet. Desde o final do século XVIII, é tradição celebrar no Luxemburgo o aniversário do seu soberano. Em 1961, foi decidido fixar a data do “Groussherzogsgebuertsdag” (aniversário do Grão-Duque) a 23 de Junho. Esta data foi escolhida, ainda que o aniversário do soberano reinante calhe noutra data.

31



Produkter • Prodotti • Produtos Bongert Altenhoven Mat enger Fläch vun 12,5 ha an am Ganzen iwwer 1.200 Uebstbeem ass de Bongert Altenhoven dee gréisste Bongert vu senger Aart zu Lëtzebuerg. Duerch d’Diversitéit vu Fauna a Flora ass de Bongert Altenhoven als nationaalt Naturschutzgebitt klasséiert ginn. Um Gutt stinn eng grouss Zuel u Beem, et gëtt hei ronn fofzeg Planzenaarten, 69 Vullenaarte goufe gezielt a vill Mamendéieren, déi an dësem Biotop e Liewensraum fonnt hunn. Iwwer 80 verschidden Uebstbeem stinn hei, ënner anerem d’Äppelzorte Baumann’s Reinette, Grouss Casseler Reinette, Lëtzebuerger Reinette an d’Nanzeger Mirabell. All Joer hëllefe Benevolle wéi d’Scouten an d’Awunner vu Beetebuerg beim Äppelplécken, fir herno Jus aus de Friichten ze maachen. neon.ly/bongert-altenhoven

Frutteto Bongert Altenhoven

Pomar Bongert Altenhoven

Con una superficie di 12,5 ettari e un totale di oltre 1.200 alberi da frutto, il frutteto di Altenhoven è il più grande frutteto del suo genere in Lussemburgo. La classificazione del frutteto di Altenhoven come area protetta è dovuta alla diversità della fauna e della flora. La riserva ospita un gran numero di alberi, 50 specie di piante, 69 specie di uccelli e molti mammiferi che trovano rifugio nei vari biotopi del frutteto. Sono elencate più di 80 varietà di alberi da frutto, come la Baumanns Reinette, la Große Casseler Reinette, la Luxemburger Reinette, la Nancy-Mirabelle e altre ancora. Ogni anno volontari bendisposti tra gli scout e gli abitanti di Bettembourg aiutano a raccogliere le mele e a trasformarle in succo.

Com uma superfície de 12,5 hectares e um total de mais de 1.200 árvores de fruto de árvores, o pomar Altenhoven é o maior pomar do seu género no Luxemburgo. A classificação do pomar Altenhoven como área protegida deve-se à enorme diversidade de fauna e de flora. A herdade conta com um elevado número de árvores, 50 espécies de plantas, 69 espécies de aves e muitos mamíferos que encontram refúgio nos variados biótopos do pomar. Estão listadas mais de 80 variedades de árvores de fruto, tais como as maçãs Baumanns Reinette, Große Casseler Reinette, Luxemburger Reinette, Nancy-Mirabelle, entre outras. Todos os anos voluntários benevolentes como os escuteiros e residentes de Bettembourg ajudam a colher maçãs e a transformá-las em sumo.

neon.ly/bongert-altenhoven

neon.ly/bongert-altenhoven

33



Produkter • Prodotti • Produtos Harmonie Municipale Beetebuerg D’Harmonie Municipale Beetebuerg gouf 1877 gegrënnt an ass en Orchester fir Jonk an Al. Fir zu der Finanzéierung vum Veräin bäizedroen, kachen a verkafen hir Membere säit Jore Quetschekraut. De Verkaf dovunner stellt ongeféier en Drëttel vun de Recettë vum Orchester duer. Dës Traditioun gëtt et zënter 1979 an déi aktuell Kach-Ekipp besteet aus dem Jimmy Helbenstein, dem Josy Sonntag an dem Pets David. „D’Qualitéit vun de Quetschen ass wichteg fir d’Qualitéit vum Kraut. Mir benotzen déi selwecht Zort ewéi déi, déi d’lokal Bäckere fir hir Taarten huelen“, erkläre si. D‘Rezept an déi geheim Gewierzmëschung sinn awer déi nämmlecht wéi nach viru 40 Joer. D’Kraut gëtt virun allem lokal verkaaft. Bis elo war et allkéiers séier fort.

Armonia Municipale di Bettembourg

Harmonia Municipal de Bettembourg

Fondata nel 1877, l’Armonia Municipale di Bettembourg è un’orchestra amatoriale con una caratteristica peculiare: per sostenere i costi del club (strumenti, direttore e attività), i membri producono una marmellata di prugne da vendere, il “Quetschekraut”. La sua vendita rappresenta circa un terzo delle entrate annuali del club. La marmellata viene prodotta dal 1979 e l’attuale team di cucina è composto da Jimmy Helbenstein, Josy Sonntag e Pets David. Le prugne vengono acquistate surgelate e denocciolate, ma la qualità è molto importante per loro: “Usiamo lo stesso tipo di prugne che i panettieri usano per le loro crostate, perché un buon frutto significa una buona marmellata”. Le marmellate vengono poi vendute dai volontari a Bettembourg.

www.hmb.lu

www.hmb.lu

Fundada em 1877, a Harmonia Municipal de Bettembourg é uma orquestra para amadores e possui uma característica peculiar: a fim de suportarem os custos do clube (instrumentos, maestro e atividades), os seus membros produzem um doce de ameixa para venda, o “Quetschekraut”. A sua comercialização representa cerca de um terço das fontes de rendimento anual. A confeção do doce decorre desde 1979 e a atual equipa de cozinha é constituída por Jimmy Helbenstein, Josy Sonntag e Pets David. As ameixas são compradas congeladas e descaroçadas, no entanto a qualidade, é para eles, muito importante, “Utilizamos o mesmo tipo de ameixas que os padeiros utilizam nas suas tartes, ou seja, boa fruta é sinónimo de boa compota”. As compotas são vendidas por voluntários em Bettembourg. www.hmb.lu

35



Produkter • Prodotti • Produtos Bio-Hunneg „Happiness“ vum Philippe Thill De Philippe Thill deelt seng Zäit tëscht den Naturschutzgebidder vu Beetebuerg an Diddeleng op, wou hie méi wéi véierzeg Beiestäck betreit. E jonke Lëtzebuerger Imker, ddee sech a senger Fräizäit fir seng grouss Leidenschaft hiergëtt: der Zuucht vun de Buckfast®-Beien an der Produktioun vum lëtzebuergesche Bio-Hunneg „Happiness“. „Ech hunn alles vu mengem Léiermeeschter Nico Kalmes geléiert, vun de Beienhäipe bis zur Produktioun vum Hunneg“, seet den drësseg Joer jonke Mann, deen d’Geschäft 2016 mat dräi Vëlker ugefaangen huet, nodeems hien e Kolleeg gesinn hat Beiekëschte baue fir seng Frëndin. Haut ziicht de Philippe Thill d’Buckfast®-Bei, andeems hie kënschtlech Besamungen am Laboratoire mécht, wat him erlaabt, d’Rass reng ze erhalen.

Miele biologico “Happiness” di Philippe Thill

Mel biológico “Happiness” de Philippe Thill

Philippe Thill si divide tra le riserve naturali di Bettembourg e Dudelange, dove gestisce più di 40 alveari. Un giovane apicoltore lussemburghese che dedica il suo tempo libero alla sua grande passione: l’allevamento di api Buckfast® e la produzione del miele biologico lussemburghese “Happiness”. “Ho imparato tutto dal mio maestro apprendista Nico Kalmes, dall’apicoltura alla produzione di miele”, racconta il giovane di 30 anni, che ha iniziato l’attività nel 2016 con 3 colonie, dopo aver visto un amico costruire dei box per le api da regalare alla sua fidanzata. Oggi il giovane apicoltore è diventato allevatore dell’ape Buckfast®, effettuando l’inseminazione artificiale in laboratorio, che gli consente di preservare la purezza della razza e di garantire accoppiamenti sicuri.

Philippe Thill divide o seu tempo entre as reservas naturais de Bettembourg e Dudelange, onde gere mais de 40 colmeias. Um jovem apicultor luxemburguês que dedica o seu tempo livre à sua grande paixão: a criação de abelhas Buckfast® e a produção do mel biológico luxemburguês “Happiness”. “Aprendi tudo com o meu mestre aprendiz Nico Kalmes, desde a apicultura à produção de mel”, afirma o jovem de 30 anos, que iniciou o negócio em 2016 com 3 colónias, depois de ver um amigo construir caixas de abelhas para dar à sua namorada. Hoje o jovem apicultor tornou-se criador da abelha Buckfast®, realizando inseminação artificial em laboratório, o que permite preservar a pureza da raça e assegurar acasalamentos controlados.

Instagram: buckfast_luxembourg

Instagram: buckfast_luxembourg

Instagram: buckfast_luxembourg

37



Produkter • Prodotti • Produtos EKABE Mëllechprodukter 1935 huet den Agronom Emile Klensch zu Beetebuerg seng Molkerei EKABE gegrënnt. Den Numm, ofgekierzt „Emile Klensch à Bettembourg“, louch och schnell op der Hand an ass haut national bekannt. Bis 1960 hat d’Fabréck scho ronn 16 Millioune Liter Mëllech verschafft; 1967 huet d’Duechter Marthe Kipgen-Klensch dunn d’Leedung vun der Firma iwwerholl. Den Ament bréngen d’Mëllechtransporter pro Joer ronn 50 Millioune Liter vu ronn 90 Produzenten an d’Fabréck, déi sech 1973 zu Eschweiler néiergelooss huet. EKABE kommerzialiséiert eng Rei vu Produkter ewéi verschidden Zorte Ram, frësch wäiss Kéiser, Desserten a selbstverständlech och Kachkéis. www.ekabe.lu/fr

Latticini EKABE Quasi un secolo di attività, 2 generazioni. Tutto ebbe inizio nel 1935 per mano dell‘agronomo Emile Klensch, che fondò il suo primo caseificio a Bettembourg, conferendogli il nome di “EKABE” per ispirazione del suo stesso nome: “Emile Klensch A Bettembourg”. Nel 1960 la fabbrica lavorava già circa 16 milioni di litri di latte e nel 1967 la figlia Marthe Kipgen-Klensch iniziò a dirigere l’azienda. Attualmente le autocisterne raccolgono in media 50 milioni di litri da circa 90 produttori e lo stabilimento, situato a Eschweiler dal 1973, lavora un totale di circa 110 milioni di litri di latte. EKABE offre una gamma di prodotti commercializzati commercializzati, tra cui creme culinarie, formaggi bianchi freschi, dessert e formaggi da forno “Kachkéis”. www.ekabe.lu/fr

Laticínios EKABE Quase um século de atividade, 2 gerações. Tudo começou em 1935 pelas mãos de Emile Klensch, agrónomo, que fundou a sua primeira fábrica de laticínios em Bettembourg. Atribuiu-lhe então o nome “EKABE”, inspirando-se no seu próprio nome “Emile Klensch A Bettembourg”. Em 1960 a fábrica processava já cerca de 16 milhões de litros de leite e, em 1967, a filha Marthe Kipgen-Klensch assume os comandos da empresa. Atualmente, os camiões-cisterna recolhem uma média de 50 milhões de litros de cerca de 90 produtores e a fábrica, situada desde 1973 em Eschweiler, processa um total de cerca de 110 milhões de litros de leite. A EKABE disponibiliza uma gama de produtos comercializados que inclui cremes culinários, queijos brancos frescos, sobremesas e queijos cozidos “Kachkéis”. www.ekabe.lu/fr

39



Rezepter • Ricette • Receitas Zu Beetebuerg, wéi och soss am Land, ass d’Fusiounskichen en essentielle Bestanddeel vun der Gastronomie. Ma net nëmmen dës Kichen ass gepräägt vun de Kulturen aus den Nopeschlänner. Doraus ergëtt sech, datt d’Restauranten eng ganz ofwiesslungsräich Kichen ubidden, vun traditionell bis innovativ, mat Aflëss aus der Groussregioun an der ganzer Welt. D’Lëtzebuerger Land a seng Kiche si ganz international, dat ass an der Gemeng Beetebuerg net anescht. Hei fënnt een ënnert anerem excellent italieneesch a portugisesch Restauranten. Ënnert eiser Auswiel u Lëtzebuerger Spezialitéite si méi traditionell Platen ewéi Kniddelen, Bouneschlupp, Kuddelfleck, Feierstengszalot, Choucroute garnie a Gromperekichelcher, déi och haut nach ganz beléift sinn.

A Bettembourg, come in tutto il Lussemburgo, la cucina fusion è una parte essenziale della gastronomia. I ristoranti offrono una cucina molto varia, da quella tradizionale a quella innovativa, con influenze dalla Grande Regione e dal mondo intero. Qui più che altrove è facile trovare ottimi ristoranti italiani e portoghesi. La nostra selezione di specialità lussemburghesi comprende piatti tradizionali come i “Kniddelen” (fagottini), la “Bouneschlupp” (zuppa di fagioli), il “Kuddelfleck” (trippa), il “Pâté en croûte au Riesling” (torta salata al Riesling), il “Porcelet en gelée” (maialino da latte in gelatina) e le “Gromperekichelcher” (frittelle di patate).

No Luxemburgo, pode apreciar-se uma verdadeira cozinha de fusão inspirada nas culturas dos países vizinhos, Bélgica e França. De facto, alguns restaurantes oferecem uma gastronomia inspirada na “nova cozinha francesa”, com toques de outros lugares. O país goza de uma influência internacional forte e a comuna de Bettembourg não é exceção. A nossa seleção de especialidades luxemburguesas inclui pratos tradicionais como os “Kniddelen” (bolinhos de massa), a “Bouneschlupp” (sopa de feijão), os “Kuddelfleck” (tripas), o “Pâté en croûte au Riesling” (torta salgada de Riesling), o “Porcelet en gelée” (leitão em geleia) e as “Gromperekichelcher” (panquecas de batata). A gastronomia do mundo está bem representada no município, incluindo restaurantes italianos, portugueses, indianos, entre outros.

41



Marechen Haller-Kesch D’Marechen ass eng gebierteg Éislekerin. Zënter 1964 läit hir Heemecht elo am Süde vum Land an der Gemeng Beetebuerg. Hei ass si och scho säit Jore ganz aktiv bei der lokaler ACFL Fraen a Mammen. Beim Kache si fir si Gefill an Erfarung dat Wichtegst. Hir Rezepter, wéi dat vun hire Gromperekichelcher, huet si esou iwwer d’Jore perfektionéiert.

INGREDIENTEN

4 Persounen

35 Minutten

� 1 kg Gromperen � 2 grouss Ënnen � 1–2 Eeër � 2 Iessläffel Maizena � Salz, Peffer

TIPP

� Péiterséileg, gehackt

ZOUBEREEDUNG

Gromperekichelcher 1 D’Gromperen an d’Ënne schielen.

Alles mat enger Rapp fein raaspelen a matenee vermëschen. 2 Déi ganz Mass gutt ausdrécken. D’Gromperemass ofschëdden an d’Stäerkt, déi sech ofgesat huet, zeréck ënner d’Gromperemass mëschen. 3 Eeër a Maizena ënnert d’Mass mëschen. 4 Mat Salz a Peffer wierzen. Um Enn de reng gehackte Péiterséileg bäimëschen. 5 Mat engem Iessläffel kleng Kichelcher an enger waarmer Pan mat Ueleg op béide Säite krupseg broden. 6 Gudden Appetit!

Am beschte schmaachen d‘Gromperekichelcher mat Äppelkompott.

43


Marechen Haller-Kesch Marechen è nata a Eisleck, in Lussemburgo. Dal 1964, la cuoca autodidatta vive nel sud del Paese, nel Comune di Bettembourg, dove ha svolto per anni un ruolo molto attivo nell’ACFL, Associazione locale di madri e donne. Per lei la cucina è soprattutto un mix di sensazioni ed esperienze, e nel corso degli anni ha perfezionato le sue ricette, come questa.

INGREDIENTI

4 persone

35 minuti

� 1 kg di patate � 2 cipolle grandi � 1–2 uova � 2 cucchiai di amido di mais � Sale e pepe

CONSIGLIO

� Prezzemolo, tritato

44

Le frittelle di patate si gustano al meglio se accompagnate da una salsa di mele.

PREPARAZIONE

Frittelle di patate 1 Grattugiare finemente le patate e le cipolle con

una grattugia e mescolare bene il composto. 2 Pressare e scolare il composto di patate e

cipolle, recuperando il liquido e filtrando l’amido delle patate. Aggiungere nuovamente l’amido filtrato al composto. 3 Aggiungere le uova e l’amido di mais al composto. 4 Condire con sale e pepe. Infine, aggiungere il prezzemolo tritato finemente. 5 Con un cucchiaio, friggere le frittelle in una padella con olio bollente fino a quando non diventano croccanti da entrambi i lati. 6 Buon appetito!


Marechen Haller-Kesch Marechen nasceu no Eisleck, no Luxemburgo. Desde 1964 que a cozinheira autodidata habita no sul do país, no município de Bettembourg. Na comuna teve um papel bastante ativo, durante anos na ACFL, a Associação local de mães e mulheres. Para Marechen, a cozinha é, acima de tudo, um mix de sensações e de experiências, tendo aperfeiçoado as suas receitas, como esta, ao longo dos anos.

INGREDIENTES

4 pessoas

35 minutos

� 1 kg de batatas � 2 cebolas grandes � 1–2 ovos � 2 colheres de sopa de amido de milho � Sal e pimenta

PREPARAÇÃO

Panquecas de batata 1 Ralar finamente as batatas e as cascas de

cebola com um ralador e misturar. 2 Misturar bem toda a massa. Escorra a mistura

de batata e junte o amido reservado na mistura de batata. 3 Adicionar os ovos e a farinha na mistura. 4 Temperar com sal e pimenta. Por fim, adicionar a salsa finamente picada. 5 Utilizando uma colher de sopa, frite pequenos biscoitos numa frigideira quente com óleo até ficarem crocantes estaladiços de ambos os lados. 6 Bom apetite!

DICA

� Salsa picada

O panquecas de batata sabe melhor com um pouco de molho de maçã.

45



Rachel Rameau De Restaurant De Pefferkär as wäit iwwer d’Grenze vun der Gemeng fir dem Rachel seng excellent Kiche bekannt. Virwëtzeg a mat vill Kreativitéit huet si sech d’Kache selwer bäibruecht a sech iwwer d’Joren en Numm an der héijer Gastronomie am Land gemaach. „Ech stinn all Dag mat Freed an der Kichen, et ass meng Leidenschaft!“

INGREDIENTEN

6 Persounen

35 Minutten

� 1 kg Sauerkraut � 1 Ënn � 1 Lorberblat � 2 Neelcheskäpp � schwaarze Peffer, Salz � Wakelter � Schwaart � Schmalz � 350 ml Riesling � 6 Mettwurschten � 6 Wirschtercher � 1 kg Judd (gereechert Schwéngefleesch) � 6 Tranchë gereecherte Speck � 6 Liewerkniddelen � Gromperen � Gréiwen

ZOUBEREEDUNG

Lëtzebuergesch Choucroute 1 Sauerkraut eemol oder zweemol wäschen, jee

nodeem, wéi sauer et ass. 2 De Schmalz an engem groussen Dëppe

schmëlze loossen an d’Schwaart, en Deel vum Sauerkraut, d’Ënn mat Neelcheskäpp gespickt, de Peffer, d’Salz, d’Wakelter an d’Lorberblat derbäiginn. Kuerz ubroden. 3 De Judd, de gereecherte Speck an de Rescht vum Sauerkraut dobäiginn. De Wäisse Wäin a genuch Waasser derbäiginn, dass alles bedeckt ass. Fir 2 Stonnen 30 Minutte brutschele loossen. 4 D’Mettwurscht derbäiginn a fir weider 30 Minutte kache loossen. An der Tëschenzäit d’Grompere kachen. 10 Minutte virum Enn vun der Kachzäit d’Wirschtercher an d’Liewerkniddelen derbäiginn. De Speck an enger Pan ubroden. 5 Fir ze zerwéieren, d’Sauermous an d’Mëtt vun engem grousse Platto tässelen an d’Fleesch drop verdeelen. D’Grompere ronderëmleeën a mat Gréiwe garnéieren.

47


Rachel Rameau Il ristorante “De Peffer Kär” è conosciuto ben oltre i confini del Comune grazie all’eccellente cucina di Rachel. Curiosa e creativa, ha imparato a cucinare da sola e nel corso degli anni si è guadagnata un posto di rilievo nell’alta gastronomia del Paese. “Lavoro in cucina tutti i giorni: è la mia passione!”

INGREDIENTI

6 persone

48

35 minuti

� 1 kg di crauti crudi � 1 cipolla � 1 foglia di alloro � 2 chiodi di garofano � Pepe nero granulato � Sale � Bacche di ginepro � Ritagli di maiale � Lardo � Riesling � 6 “Mettwurscht” (salsiccia affumicata) � 6 salsicce di Francoforte (“Würstel”) � 1 kg di “Judd” (collo di maiale affumicato) � 6 fette di pancetta affumicata � 6 fagottini di fegato � Patate � Ciccioli

PREPARAZIONE

Crauti alla lussemburghese 1 Sciacquare i crauti una o due volte, a seconda

del grado di acidità. 2 Sciogliere lo strutto in una pentola capiente

e aggiungere i ritagli di maiale, una parte dei crauti, la cipolla tritata con i chiodi di garofano, il pepe, il sale, le bacche di ginepro e l’alloro. Soffriggere per qualche minuto. 3 Aggiungere il “judd”, le fette di pancetta e i crauti restanti. Sfumare con mezza bottiglia di vino bianco e aggiungere acqua fino al livello dei crauti. Cuocere a fuoco lento per 2 ore e 30. 4 Aggiungere il “mettwurscht” e cuocere a fuoco lento per altri 30 minuti. Nel frattempo, cuocere le patate a vapore. 10 minuti prima della fine della cottura, aggiungere i “würstel” e le polpette di fegato. Riscaldare i ciccioli in una padella. 5 Per servire, adagiare i crauti al centro di un grande piatto da portata e disporvi sopra tutte le carni affettate. A parte, servire le patate cotte al vapore con i ciccioli.


Rachel Rameau O restaurante “De Peffer Kär” é conhecido muito para além das fronteiras do município, graças à excelente cozinha de Rachel. Curiosa e criativa, aprendeu a cozinhar por conta própria e tem conquistado, ao longo dos anos, um lugar de destaque na gastronomia de topo do país. “Trabalho na cozinha todos os dias, é a minha paixão!”

INGREDIENTES

6 pessoas

35 minutos

� 1 kg de chucrute crua � 1 cebola � 1 folha de louro � 2 cravos-da-índia � Pimenta preta granulada � Sal � Bagas de zimbro � Aparas de porco � Banha de porco � Riesling � 6 “Mettwurscht” (salsicha fumada) � 6 salsichas de Frankfurt � 1 kg “Judd” (pescoço de porco fumado) � 6 fatias de toucinho fumado � 6 bolinhos de fígado � Batatas � Torresmos

PREPARAÇÃO

Chucrute à luxemburguesa 1 Lavar a chucrute uma ou duas vezes,

dependendo da sua acidez. 2 Colocar a banha numa panela grande, deixá-la

derreter e adicionar as aparas de porco, parte do chucrute, a cebola picada com cravinho, pimenta, sal, bagas de zimbro e folha de louro. Saltear por um instante. 3 Acrescentar o “judd”, as fatias de bacon e a restante chucrute. Humedecer com meia garrafa de vinho branco e adicionar água ao nível da chucrute. Ferver em lume brando durante 2 horas e 30 minutos. 4 Acrescentar a “mettwurscht” e deixar em lume brando durante mais 30 minutos. Entretanto, cozer as batatas a vapor. 10 minutos antes do fim do tempo de cozedura, adicionar as salsichas “frankfurters” e os pastéis de fígado. Aquecer os torresmos numa frigideira. 5 Para servir, colocar a chucrute ao centro de uma grande travessa e dispor todas as carnes fatiadas por cima. Servir as batatas cozidas a vapor à parte, com os torresmos.

49



Jean Heinen Als geléierten Traiteur a fréiere Chefkach bei der englescher Ambassade huet de Jean Heinen nieft senger Aarbecht am Restaurant jorelaang Kachcoursen an der Gemeng Beetebuerg ugebueden. Hei huet hien de Leit perséinlech Tipps ginn an hinne Methode verroden, wéi een ouni Stress fir zwielef oder véierzéng Gäscht kache kann, sou datt een nawell den Owend genéisse kann.

INGREDIENTEN

4 Persounen

60 Minutten

� 600 g Rëndfleesch � Geméis-Mix a klenge Stécker (Muerten, Zelleri, Porrett, Ënnen, Knuewelek, Salz, Peffer, Thymian, Lorberblat) � 2 Eeër (haartgekacht) � 2 Kiischtentomaten, kleng geschnidden � Salz, Peffer � 60 ml Olivenueleg � 20 ml Esseg � 1 Téiläffel Moschter � 1 Schallott, kleng geschnidden � 3 Kornischongen, kleng geschnidden � 1 Knuewelekszéif, kleng geschnidden � Péiterséileg, Bratzelen, Dill a Kierwel

ZOUBEREEDUNG

Feierstengszalot 1 Den Dag virdrun d’Rëndfleesch an engem

groussen Dëppe mam Geméis-Mix a genuch Waasser 50 Minutte kachen. Ofkille loossen a kal stellen. 2 Den Dag selwer d’gekachte Fleesch a Wierfelen oder Sträife schneiden. 3 D’Kraider fir d’Vinaigrette kleng schneiden a mam Olivenueleg, Esseg, Moschter, der Schallott, de Kornischongen an dem Knuewelek mixen. 4 D’Eeër an d’Tomate kleng schneiden an zesumme mam Fleesch ënner d’Vinaigrette mëschen. 5 1 Stonn roue loossen. Mat Tomaten, Réidercher, Péiterséileg oder Bettseecheschblieder dekoréieren.

51


Jean Heinen Con una formazione di catering e Chef presso l’Ambasciata d’Inghilterra, Jean Heinen ha tenuto corsi di cucina nel comune di Bettembourg mentre gestiva il suo ristorante. Qui ha insegnato le sue tecniche e i suoi metodi di cucina professionale, per insegnare a cucinare per 12 o 14 persone e poter ospitare una fantastica cena a casa propria, senza dover andare al ristorante.

INGREDIENTI

4 persone

52

60 minuti

� 600 g di carne di manzo � Verdure miste tritate (carota, sedano, porro, cipolla, aglio, sale, pepe, timo, alloro) � 2 uova sode � 2 pomodori ciliegini tagliati a tocchetti � Sale e pepe � 60 ml di olio d’oliva � 20 ml di aceto � 1 cucchiaino di senape � 1 scalogno tagliato finemente � 3 cetriolini tagliati a tocchetti � 1 spicchio d’aglio tritato finemente � Erbe aromatiche per il condimento: prezzemolo, erba cipollina, aneto e cerfoglio � Per guarnire: pomodori, ravanelli, prezzemolo

PREPARAZIONE

Insalata tradizionale “Feierstengszalot” 1 Cuocere dal giorno prima la carne di manzo

per 50 minuti in una pentola capiente insieme al trito di verdure, e aggiungere acqua sufficiente a ricoprire il tutto. Lasciare raffreddare e conservare in frigorifero. 2 Il giorno stesso, tagliare la carne precedentemente cotta a cubetti o a strisce. 3 Tritare finemente le erbe aromatiche per il condimento e mescolarle con l’olio d’oliva, l’aceto, la senape, lo scalogno, i cetriolini e l’aglio. 4 Tagliare le uova e i pomodorini e amalgamarli insieme alla carne e al condimento. 5 Lasciare riposare per un’ora. Guarnire con pomodori, ravanelli e prezzemolo.


Jean Heinen Com formação em catering e antigo Chefe de cozinha na Embaixada de Inglaterra, Jean Heinen ministrou aulas de cozinha no município de Bettembourg, enquanto geria o seu restaurante. Foi aqui que ensinou as suas técnicas e métodos de cozinha profissional para 12 ou 14 pessoas no domicílio, para que se possa desfrutar tranquilamente dos serões em casa.

INGREDIENTES

4 pessoas

60 minutos

� 600 g de carne de vaca � Legumes mistos, picados (cenoura, aipo, alho francês, cebola, alho, sal, pimenta, tomilho, folha de louro) � 2 ovos (cozidos) � 2 tomates cereja, cortados em pequenos pedaços � Sal e pimenta � 60 ml de azeite � 20 ml de vinagre � 1 colher de chá de mostarda � 1 chalota pequena picada � 3 pickles cortados em pequenos pedaços � 1 dente de alho (finamente cortado) � Salsa, cebolinho, aneto e cerefólio

PREPARAÇÃO

Salada tradicional “Feierstengszalot” 1 No dia anterior, cozer a carne numa panela

grande com a mistura de legumes e água suficiente, durante 50 minutos. Deixar arrefecer e conservar no frigorífico. 2 No mesmo dia, cortar a carne cozinhada em cubos ou tiras. 3 Picar finamente as ervas aromáticas para o molho e misturar com o azeite, vinagre, mostarda, chalota, pickles e alho. 4 Cortar os ovos e o tomate em pedacinhos e misturar com a carne sob o molho. 5 Deixar repousar por 1 hora. Decorar com tomates, rabanetes ou salsa.

53



Helma Schummer Zënter 1984 wunnt d’Helma zu Hunchereng, engem klengen Duerf an der Gemeng Beetebuerg, wou si sech scho säit Jore fir d’Chancëgläichheet vun hire Matbierger engagéiert. Hei kacht si mat Häerz a Séil a probéiert sech virun allem och gären u méi speziellen a kniwwelege Rezepter. Esou geet si och haut nach reegelméisseg a Kach- a Bakcoursen. „Et kann een ëmmer eppes bäiléieren!“

INGREDIENTEN

4 Persounen

70 Minutten

� 800 g Kuddelfleck, vum Metzler preparéiert � 1 Lorberblat � 2 Neelcheskäpp � Salz a Peffer � 100 ml Elbling � 2–3 Iessläffele Moschter � 70 g Tomatenmark � 1–2 Tase Britt (vum Kuddelfleck) � 2–3 Iessläffele Miel � 1 Ënn � 1–2 Iessläffele Botter � 125 g Kornischong (kleng schneiden) � Péiterséileg � Esseg

ZOUBEREEDUNG

Kuddelfleck 1 De Kuddelfleck am Salzwaasser mat

Neelcheskäpp a Lorberblieder opkachen, bis en zaart ass. 2 Kal gi loossen an a kleng Stécker schneiden. 3 D’Ënne klenggeschnidden am Botter kuerz ubroden. Miel dobäiginn a mat der Britt ofläschen. Tomatenmark dozouginn, zu enger dënnflësseger Zooss réieren an opkache loossen. 4 Elbling an de Kuddelfleck ginn a mat Salz a Peffer ofschmaachen. 15 Minutte siddere loossen. 5 D’Kornischong an de Moschter dobäiginn, no Geschmaach mat Salz a Peffer wierzen a jee no Goût e Schotz Esseg ënnerréieren. 6 Mat Péiterséileg garnéieren a mat Gromperen zerwéieren.

55


Helma Schummer Helma vive dal 1984 a Huncherange, un piccolo villaggio di Bettembourg, e da molti anni si impegna a favore delle pari opportunità dei suoi concittadini. Ama soprattutto sperimentare ricette particoli e gustose. Ancora oggi frequenta regolarmente laboratori di cucina e pasticceria: “C’è sempre qualcosa da imparare!”, sostiene.

INGREDIENTI

4 persone

56

70 minuti

� 800 g di trippa preparata dal macellaio � 1 foglia di alloro � 2 chiodi di garofano � Sale e pepe � 100 ml di Elbling (vino bianco) � 2–3 cucchiai di senape � 70 g di concentrato di pomodoro � 1–2 tazze di brodo di manzo � 2–3 cucchiai di farina � 1 cipolla � 1–2 cucchiai di burro � 125 g di cetriolini tagliati a pezzetti � Prezzemolo � Aceto

PREPARAZIONE

Trippa “Kuddelfleck” 1 Lessare la trippa in acqua salata con i chiodi

di garofano e le foglie di alloro, finché non diventa tenera. 2 Lasciare raffreddare e tagliare a cubetti. 3 Tagliare la cipolla finemente e soffriggerla per qualche istante nel burro. Aggiungere la farina e il brodo. Aggiungere il concentrato di pomodoro, mescolare per ottenere una salsa liscia e continuare con la cottura. 4 Mescolare il vino bianco e la carne preparata in precedenza e condire con sale e pepe. Cuocere a fuoco lento per 15 minuti. 5 Aggiungere i sottaceti e la senape e regolare di sale e di pepe. Se gradito, aggiungere qualche cucchiaio di aceto. 6 Guarnire con prezzemolo e servire con un contorno di patate.


Helma Schummer Helma reside em Huncherange, uma pequena aldeia em Bettembourg, desde 1984 e tem estado empenhada na igualdade de oportunidades dos seus concidadãos, desde há muitos anos. Ela gosta particularmente de se aventurar a experimentar as suas receitas deliciosas e especiais. Ainda hoje, ela participa regularmente em workshops de cozinha e pastelaria. “Há sempre algo a aprender!”

INGREDIENTES

4 pessoas

70 minutos

� 800 g de tripas, preparadas pelo açougueiro � 1 folha de louro � 2 cravos-da-índia � Sal e pimenta � 100 ml Elbling (vinho branco) � 2–3 colheres de sopa de mostarda � 70 g de concentrado de tomate � 1–2 chávenas de caldo de carne � 2–3 colheres de sopa de farinha � 1 cebola � 1–2 colheres de sopa de manteiga � 125 g de pickles (cortados em pequenos pedaços) � Salsa � Vinagre

PREPARAÇÃO

Tripas “Kuddelfleck” 1 Ferver as tripas em água salgada com

o cravinho e as folhas de louro até estarem tenras. 2 Deixar arrefecer e cortar em cubos pequenos. 3 Cortar as cebolas em pequenos pedaços e fritar ligeiramente em manteiga. Adicionar a farinha e remover o caldo. Adicionar o tomate concentrado, mexer de modo a fazer um molho fino e ferver. 4 Adicionar a gema de ovo e a carne preparada antes e temperar com sal e pimenta. Ferva em lume brando durante 15 minutos. 5 Adicionar os pickles e a mostarda e temperar com sal e pimenta q.b. Acrescentar um pouco de vinagre a gosto. 6 Decorar com salsa e servir com batatas.

57



SEA Sonnepavillon De SEA Sonnepavillon zu Näerzeng empfänkt säit 2010 bis zu 129 Kanner am Joer. D’Kach- a Bakcoursen, déi hei reegelméisseg ugebuede ginn, stousse bei de Kanner op grouss Begeeschterung. Hei kënnen den Telmo, d’Alyia an d’Ivana mat hire Kolleege selbstänneg an der Kichen experimentéieren an zesumme lokal a saisonal Rezepter kachen. D’Kniddele sinn hei ëmmer en Hit!

INGREDIENTEN

4 Persounen

40 Minutten

� 500 g Wäisse Kéis � 300–400 g Miel � 4–5 Eeër � Salz � 250 g Speck

TIPP

� 500 ml Ram

D’Kniddele schmaachen och ganz lecker mat enger Rei anerer Zosen, sief dat Tomaten oder e Pesto. Der Kreativitéit si keng Grenze gesat.

ZOUBEREEDUNG

Kniddele mat Speck 1 De Wäisse Kéis, d’Miel, d’Eeër an eng Pouz

Salz an enger Schossel zu engem festen Deeg mëschen. Mat engem Duch bedeckt op d’Säit stellen. 2 An der Tëscht e grousst Dëppe mat Waasser zum Kache bréngen a salzen. 3 Mat zwee Téiläffelen den Deeg portionéieren an an d’kache Waasser ginn. 3–4 Minutte kache loossen. Dobäi d’Dëppen net ze voll maachen, d’Kniddele musse genuch Plaz am Waasser hunn. 4 D’Kniddelen aus dem Waasser huelen, ofdrëpse loossen a waarm halen. Mam Rescht vum Deeg widderhuelen. 5 Wann déi lescht Kniddelen am Dëppe sinn, de Speck an enger Pan krupseg broden. D’Ram dobäiginn, salzen a pefferen. 6 D’Kniddele mam Speck an engem déiwen Teller zerwéieren.

59


SEA Sonnepavillon Dal 2010, il SEA Sonnepavillon di Noertzange ogni anno dà il suo benvenuto fino a 129 bambini. I corsi di cucina offerti regolarmente sono accolti con grande entusiasmo dai bambini. Qui Telmo, Alyia e Ivana hanno la possibilità di cimentarsi in cucina con i loro compagni e di preparare insieme ricette locali e stagionali. I Kniddelen sono sempre un grande successo!

INGREDIENTI

4 persone

40 minuti

� 500 g di ricotta � 300–400 g di farina � 4–5 di uova � Sale � 250 g di pancetta

CONSIGLIO

� 500 ml di panna

60

I “Kniddelen” sono molto gustosi anche nella variante con salsa al pomodoro o con il pesto. La creatività non ha limiti.

PREPARAZIONE

Fagottini di pasta “Kniddelen” 1 Mescolare in una ciotola la ricotta, la farina,

le uova e un pizzico di sale fino a formare un impasto compatto. Coprire con un panno e mettere da parte. 2 Nel frattempo, portare a ebollizione una pentola capiente di acqua salata. 3 Versare due cucchiaini di pastella nell’acqua bollente e cuocere per 3-4 minuti. Non riempire troppo la pentola, in modo che i “Kniddelen” abbiano spazio sufficiente nell’acqua. 4 Togliere i fagottini dall’acqua, scolarli e tenerli al caldo. Ripetere l’operazione con la pastella rimanente. 5 Quando gli ultimi fagottini sono pronti, soffriggere la pancetta in una padella fino a renderla croccante. Aggiungere la panna e condire con sale e pepe. 6 Servire i fagottini con la pancetta in un piatto fondo.


SEA Sonnepavillon O SEA Sonnepavillon em Noertzange acolhe, desde 2010, um máximo de 129 crianças por ano. As aulas de culinária que oferecem regularmente são recebidas com grande entusiasmo pelas crianças. Aqui Telmo, Alyia e Ivana têm a possibilidade de fazer experiências na cozinha, com os seus colegas, e de cozinhar em conjunto receitas locais e sazonais. Os Kniddelen são sempre um grande sucesso!

INGREDIENTES

4 pessoas

40 minutos

� 500 g de queijo cottage � 300–400 gr. de farinha � 4–5 ovos � Sal � 250 g de bacon

DICA

� 500 ml de creme

Os “Kniddelen” são também muito deliciosos com uma variedade de outros molhos com tomate ou um bom pesto. Não há limites para a criatividade.

PREPARAÇÃO

Bolinhos de massa “Kniddelen” 1 Misturar o queijo cottage, a farinha, os ovos e

uma pitada de sal numa tigela até formar uma massa firme. Cobrir com um pano e colocar de lado. 2 Entretanto, leve uma grande panela de água a ferver e adicione sal. 3 Verter duas colheres de chá de massa na água em ebulição e deixar ferver durante 3 a 4 minutos. Não encher demasiado a panela para que os “Kniddelen” tenham espaço suficiente na água. 4 Retirar os bolinhos da água, deixá-los escorrer e mantê-los quentes. Repetir com a restante massa. 5 Quando o último dos bolinhos estiver na frigideira, fritar o bacon numa frigideira até ficar estaladiço. Acrescentar o creme e temperar com sal e pimenta. 6 Servir os bolinhos com o bacon num prato fundo.

61



Manuel Romizio De Manuel ass geléierte Kach an huet seng éischt Erfarungen an der Gastronomie ënnert dem Léa Linster gesammelt. 2011 huet et hien an de soziale Beräich gezunn an zënterhier ass hie Chefkach am Foyer Ste Elisabeth zu Beetebuerg. Hei huet hie seng Passioun fonnt, wou hien am enke Kontakt mat sengen eelere Gäscht schafft. „Hei kennt sech jiddereen!“

INGREDIENTEN

5 Persounen

120 Minutten

� 500 g gréng Bounen � 350 g Gromperen � 100 g Ënnen � 1,5 l Geméisbouillon � 60 g Botter � 60 g Miel

ZOUBEREEDUNG

Bouneschlupp 1 D’Ënne schielen a wäschen. 2 D’Boune wäschen an a kleng Raute schneiden. 3 D’Ënnen an engem groussen Dëppe liicht

ubroden, dann d’Bounen dobäiginn. 4 Mam Geméisbouillon ofläschen an bei

mëttlerer Hëtzt eng hallef Stonn laang kache loossen. 5 D’Grompere schielen an a kleng Wierfele schneiden. No der hallwer Stonn d’Gromperen an d’Zopp derbäiginn an eng weider Stonn kache loossen. 6 An enger Pan de Botter schmëlzen, dann d’Miel dobäiginn an zu engem Roux réieren. No der Kachzäit ënner d’Zopp réieren. Mat Salz a Peffer wierzen.

� Salz, Peffer

63


Manuel Romizio Manuel è uno cuoco qualificato e ha acquisito la sua prima esperienza nella gastronomia con Léa Linster. Nel 2011 si è dedicato al settore sociale e da allora è capo Chef presso il Foyer Ste Elisabeth di Bettembourg. Qui ha scoperto la sua vera passione, lavorando a stretto contatto con gli anziani ospiti. “Qui tutti si conoscono!”.

INGREDIENTI

5 persone

120 minuti

� 500 g di fagiolini

1 Sbucciare e lavare le cipolle. 2 Lavare i fagiolini e tagliarli a tocchetti. 3 Soffriggere le estremità in una padella

capiente, quindi aggiungere i fagiolini. 4 Aggiungere il brodo vegetale e cuocere a

� 350 g di patate

fuoco medio per trenta minuti. 5 Sbucciare le patate e tagliarle a cubetti.

� 100 g di cipolla � 1,5 l di brodo vegetale � 60 g di burro � 60 g di farina � Sale e pepe

64

PREPARAZIONE

Zuppa di fagioli “Bouneschlupp”

Trascorsi i trenta minuti, aggiungere le patate alla zuppa e cuocere per un’altra ora. 6 Sciogliere il burro in una casseruola, quindi aggiungere la farina e mescolare fino a ottenere un composto omogeneo. Continuare a mescolare la zuppa fino a cottura ultimata. Condire con sale e pepe.


Manuel Romizio Manuel é um cozinheiro qualificado e adquiriu a sua primeira experiência em gastronomia com Léa Linster. Em 2011 dedica-se ao setor social e é, desde então, Chefe de cozinha no Foyer Ste Elizabteh em Bettembourg. Foi aqui que descobriu a sua verdadeira paixão, onde trabalha em estreito contacto com os hóspedes mais idosos. “Aqui, todos se conhecem uns aos outros!”

INGREDIENTES

5 pessoas

120 minutos

� 500 g de feijão verde

PREPARAÇÃO

Sopa de feijão “Bouneschlupp” 1 Descascar e lavar as cebolas. 2 Lavar os feijões e cortá-los em cubos. 3 Fritar as pontas numa frigideira grande e

depois adicionar os feijões. 4 Verter o caldo de vegetais e cozinhar em lume

� 350 g de batatas

médio durante meia hora. 5 Descascar as batatas e cortá-las em cubos.

� 100 g de cebola � 1,5 l de caldo de legumes � 60 g de manteiga

Após meia hora, adicionar as batatas à sopa e cozinhar durante mais uma hora. 6 Derreter a manteiga numa caçarola, depois adicionar a farinha e mexer até ficar macia. Mexer no caldo após o tempo de cozedura. Tempere com sal e pimenta.

� 60 g de farinha � Sal e pimenta

65


66


67



Flaibano Flaibano ass eng kleng Gemeng an der Regioun FriuliVenezia Giulia. Den Numm „Flaibano“ ass ofgeleet vun de Lännereie vun der réimescher Famill Flavi. Den Numm vum Proprietär ass bei de Réimer an der Grondstécksbezeechnung erëmzefannen: „Praedium Flavianus“. Aus dem „Flavianus“ gouf du mat der Zäit „Flaibano“. Flaibano ass vun enger Vilfalt u Klimazonen a Landschaften ëmginn, am Norde vun den Alpen an am Süde vun der Adria, an zitt am Summer Dausende vun Emigranten an Touristen un, déi sech op deene ville Fester treffen. D’Frico-Fest „A tutto Frico“ an d’Feierlechkeeten zu Éiere vun der helleger Filomena sinn e Must an der Summerzäit. De Friul proposéiert eng regional Kichen, déi staark vun der Morphologie vun dëser Regioun an der Diversitéit vun de Kulturen a Vëlker, déi si bewunnt hunn, gepräägt ass.

Flaibano è un piccolo comune del Friuli-Venezia Giulia. Il nome “Flaibano” deriva dal nome della famiglia romana dei “Flavi”, proprietari degli appezzamenti: inizialmente “Prauedium Flavianus”, da cui il nome romano “Flavianus”, che col tempo divenne Flaibano. Anche l‘impianto architettonico del centro abitato è tipico delle città romane. Circondata da una straordinaria varietà di climi e paesaggi, a nord dalle Alpi e a sud dal mare Adriatico, ogni estate Flaibano è invasa da migliaia di emigranti e turisti che fraternizzano nelle numerose feste gastronomiche e religiose. La Sagra “A tutto Frico” e i festiggiamenti di Santa Filomena sono un “must” nel periodo estivo. La cucina friulana è una cucina regionale italiana che risente fortemente della morfologia della regione, della diversità delle culture e delle popolazioni che l’hanno abitata.

Flaibano é um pequeno município na região de Friuli-Veneza Júlia. O nome “Flaibano” deriva das terras pertencentes à família romana “Flavi”. O nome dos proprietários determinou o nome que foi dado às parcelas “Prauedium Flavianus” e daqui surgiu “Flavianus” que, com o tempo, evoluiu para Flaibano. Aliás, a disposição arquitetónica é típica das cidades romanas. Rodeado por uma extraordinária variedade de climas e paisagens, a norte pelos Alpes e a sul pelo Mar Adriático, Flaibano é invadido no verão por milhares de emigrantes que confraternizam nos inúmeros festivais gastronómicos e religiosos. O Festival “A tutto Frico” e as Festividades de Santa Filomena são um “must” estival. A cozinha friuliana é tipicamente regional e é fortemente influenciada pela diversidade de povos que a habitaram.

69



Wuert vum Buergermeeschter Wat bedeit dës Frëndschaft, de Jumelage tëschent Flaibano a Beetebuerg, fir Iech? Dëse Jumelage steet fir d’Frëndschaft tëschent ënnerschiddleche Vëlker, deenen et awer gelongen ass, sech ze integréieren. D’Frëndschaft berout op der Unerkennung vun deem, wat d’Awunner vu Flaibano fir Beetebuerg gemaach hunn, an op der Gaaschtfrëndlechkeet vu Beetebuerg géintiwwer den Aarbechter vu Flaibano. Wat sinn d’Piliere vun der wirtschaftlecher Entwécklung vu Flaibano? Flaibano ass eng kleng Gemeng, déi sech perfekt als „Wunnstad“ organiséiert huet. Dës Gemeng bitt d’Déngschtleeschtunge vun enger Groussstad un, well se sech am Laf vun de Jore strukturéiert huet an et fäerdegbruecht huet, d’Crèche ze erhalen. Mir hunn eng Spillschoul an eng Primärschoul, déi éischt Ganzdagsschoul an der Regioun Friuli-Venezia Giulia, déi et Familljen erméiglecht, schaffen ze goen. Esou eng kleng Gemeng mat Déngschtleeschtunge wéi eng Apdikt, eng Post, eng Bank an zwee kleng Super-

marchéen erlaabt de Mënschen, hiert alldeeglecht Liewen ze meeschteren. Aus wirtschaftlecher Siicht ass d’Landwirtschaft ganz wichteg. Am Laf vun de Jore gouf et ëmmer manner grouss Baueren, déi meescht Leit schaffen haut am tertiäre Secteur, d. h. am Bankesecteur, an der ëffentlecher Verwaltung an am Assurancësecteur. Obwuel mir en Agrarland sinn, si mir eppes wéi e klengt Lëtzebuerg, well e groussen Deel vun der Bevëlkerung am Déngschtleeschtungssecteur schafft. D’Regioun huet eng ausgepräägt gastronomesch Traditioun, mécht dat de Reiz vu Flaibano aus? Jo, d’Flaibano-Fest gëtt mat engem typesche Plat aus dem Friul gefeiert. Et handelt sech ëm eng Delikatess, déi och an de Bierger ganz bekannt ass, well se haaptsächlech aus Gromperen a Kéis besteet. Et ass en einfache Plat, deen an de Sennereie preparéiert gëtt, mee e schmaacht phantastesch. Flaibano läit am Zentrum vum Friul. Et ass eng Géigend, déi Invasiounen erlieft huet, fir d’éischt koumen d’Réimer, dunn d’Barbaren a schliisslech d’Éisträicher, déi laang

Zäit bliwwe sinn. Mir sinn d’Resultat vu ville Vëlker an dat ass vläicht grad eis Stäerkt. Wat mécht d’Flaibano-Fest esou eenzegaarteg? Dat éischt Frico-Fest gouf hei virun 30 Joer organiséiert. Eréischt méi spéit koumen anerer no. D’Tatsaach, datt et dat éischt war, mécht et zum Original. Déi aner Frico-Fester an der Regioun sinn alleguer just Kopien. Eist Fest ass gepräägt duerch de Benevolat. D’Iddi koum vun engem Emigrant, deen den Dammen hei nogekuckt huet, wéi se de Frico preparéiert hunn. Hien huet fonnt, datt dëse Plat e grousse Succès wier, an huet de Frico als gastronomesche Protagonist vum järleche Fest, der Sagra del Frico, proposéiert. Doduerch, datt ëmmer méi Emigranten aus verschiddenen Deeler vun Europa am Summer heihinner koumen, krut d’Sagra eng aner Dimensioun a gouf ëmmer méi bekannt. Mir preparéieren de Frico a verschiddene Varianten: klassesch, gehäerzt a pikant, an op dësem Fest zerwéiere mir och eist beléift Gegrills: Rëppercher, Pouletsbroschetten a Wirschtercher.

Alessandro Pandolfo

71


Parola al Sindaco

72

Che significato ha per lei il gemellaggio tra Flaibano e Bettembourg? Rappresenta l’amicizia tra popoli diversi che sono riusciti a integrarsi. Il gemellaggio si basa sul riconoscimento di ciò che gli abitanti di Flaibano hanno fatto per Bettembourg e sull’ospitalità di Bettembourg nei confronti dei lavoratori di Flaibano.

Nel corso degli anni sono diminuite le aziende agricole di grandi dimensioni e la maggior parte delle persone oggi lavora nel settore terziario, nelle banche, nella pubblica amministrazione e nelle assicurazioni. Benché siamo un paese agricolo, siamo un piccolo Lussemburgo dove gran parte della popolazione lavora nei servizi.

Quali sono i pilastri dello sviluppo economico di Flaibano? Flaibano è un piccolo comune a vocazione residenziale. L’amministrazione comunale fornisce i servizi di una grande città perché si è strutturata negli anni ed è riuscita a mantenere l’asilo nido. Abbiamo anche la scuola materna e la scuola primaria, che è stata la prima scuola a tempo pieno della regione Friuli-Venezia Giulia, permettendo così alle famiglie di lavorare. Un comune piccolo, ma che offre servizi come la farmacia, l’ufficio postale, le banche e due piccoli supermercati, per consentire di gestire la vita quotidiana. Dal punto di vista economico, l’agricoltura è molto importante.

La regione ha una forte tradizione gastronomica, è questo che conferisce a Flaibano il suo fascino? Sì, la Sagra del Frico di Flaibano si celebra grazie a un piatto tipicamente friulano. Una prelibatezza molto conosciuta anche in montagna, a base di formaggio e patate. È un piatto povero, perché fatto nelle malghe, ma delizioso. Il Frico è nato in montagna e bisogna tener presente che Flaibano si trova nel centro del Friuli. Quindi è una terra che ha vissuto tante invasioni, prima dei romani, poi dei barbari, poi degli austriaci per molti anni. Siamo il compendio di tante popolazioni e forse questa è anche la nostra forza.

Cosa rende unica la Sagra di Flaibano? La prima edizione della Sagra del Frico è nata 30 anni fa, poi sono sono arrivate le altre. Il fatto che sia la prima le permette di essere l’originale... le altre nella regione sono tutte copie. Il nostro Festival è caratterizzato dal volontariato. L’idea è nata da un emigrante che ha assistito alla preparazione del Frico qui e, trovandolo un piatto di successo, ha deciso di proporre il Frico come protagonista gastronomico della celebrazione annuale, la Sagra del Frico. Con l’arrivo di emigranti da varie parti d’Europa in estate, la Sagra ha acquisito maggiori proporzioni ed è diventata sempre più conosciuta. Cuciniamo il Frico in molte varianti: classico, aromatizzato alle erbe oppure piccante, e al festival serviamo anche i nostri gustosi arrosti: costine, pollo allo spiedo, salsiccia.

Alessandro Pandolfo


Palavra do Presidente O que significa para si esta amizade, a geminação entre Flaibano e Bettembourg? Representa a amizade entre povos que, apesar de serem diferentes, conseguiram integrar-se. A amizade baseia-se no reconhecimento do que os habitantes de Flaibano têm feito por Bettembourg e na hospitalidade de Bettembourg para com os trabalhadores de Flaibano.

-dia. Do ponto de vista económico, a agricultura é muito importante. Ao longo dos anos, o número de grandes explorações agrícolas tem diminuído, e a maioria da população trabalha no setor terciário, ou seja, na banca, na administração pública e nos seguros. Apesar de sermos um país agrícola, somos um pequeno Luxemburgo, porque uma grande parte da população trabalha no setor dos serviços.

Quais são os pilares do desenvolvimento económico de Flaibano? Flaibano é um pequeno município de vocação residencial. A autarquia assegura os serviços de uma grande cidade, porque se estruturou ao longo dos anos e conseguiu manter a creche. Temos também o jardim de infância e a escola primária, que foi a primeira escola a tempo inteiro na região de Friul-Veneza Júlia, permitindo assim que as famílias trabalhem. O município é pequeno, mas oferece serviços como a farmácia, a estação de correios, os bancos e dois pequenos supermercados, que permitem às pessoas gerir o seu dia-a-

A região tem uma forte tradição gastronómica. É isso que confere a Flaibano o seu encanto? Sim, o Festival “Sagra del Frico” é celebrado graças a um prato tipicamente friulano. Trata-se de uma iguaria à base de queijo e batata, que também é bem conhecida nas montanhas pois é feita nas malghe (cabanas do pastor). Sendo embora um prato pobre, é delicioso. O Frico nasceu nas montanhas, mas importa não esquecer que Flaibano fica no centro de Friul. É, por isso, uma terra que já assistiu a muitas invasões, desde os romanos e bárbaros até à ocupação austríaca durante muitos anos… somos uma

amálgama de muitos povos e, quem sabe, talvez seja essa a nossa força. O que torna o Festival de Flaibano único? A primeira edição do Festival “Sagra del Frico” nasceu há 30 anos. Depois vieram os outros. O facto de ser o primeiro permite-lhe ser o original... os outros na região são todos cópias. Uma característica do nosso festival é o trabalho voluntário. A ideia partiu de um emigrante que, depois de ter observado como se confeciona o Frico, considerou tratar-se de um prato de sucesso e decidiu torná-lo o protagonista gastronómico da celebração anual “Sagra del Frico”. Com a chegada dos emigrantes de várias partes da Europa no verão, o festival ganhou maiores proporções e começou a tornar-se cada vez mais conhecido. O Frico é cozinhado de diferentes maneiras: clássico, com ervas e picante. No festival, também se servem outros grelhados saborosos, como costeletas, frango assado no espeto e salsichas.

Alessandro Pandolfo

73



Gemeng „Friul-Julesch Venetien ass eng vun de schéinste Regioune vun der Welt, eng tourismusorientéiert Grenzregioun.“ D’Stiedche Flaibano läit eppes iwwer honnert Kilometer vu Venedeg ewech, et gëtt net vill Plazen op der Welt, wou d’Distanz fir bei d’Mier respektiv an d’Bierger déi nämmlecht ass. Dat ass bei Flaibano de Fall. Dës kleng Gemeng an der Provënz Udine ass e rouegt Wunngebitt an en touristescht Zil fir eng ganz Rei Visiteuren op hirem Wee an déi pittoresk Julesch Alpen an a Karnien oder op déi renomméiert Plagen un der Adria. Flaibano läit an der Grenzregioun FriuliVenezia Giulia am Nordoste vun Italien a grenzt un Éisträich, Slowenien an d’Adriatescht Mier. Duerch den historeschen Afloss vun den Nopeschvëlker héiert een an dëser klenger Stad nieft Italieenesch och de friuleschen Dialekt an esouguer Däitsch a Sloweenesch. Laut dem Alessandro Pandolfo, Buergermeeschter vu Flaibano, „ass d’Regioun Friuli-Venezia Giulia eng vun de schéinste vun der Welt, eng

Grenzregioun, déi sech dem Tourismus verschriwwen huet. D’Mier ass nëmme 60 Kilometer ewech an d’Bierger grad emol 55. Esou kënnt et oft vir, datt mir op engem schéinen Abrëlldag Schi fuere ginn an am spéiden Nomëtteg erof bei d’Mier fueren. Déi touristesch Offer an de Küsteregiounen ass gutt entwéckelt, an de Bierger eppes manner, warscheinlech well d’Distanzen bis duer kuerz sinn an einfach gependelt gëtt.” Zu Flaibano gréissen d’Leit een deen aneren. Wann et däischter gëtt, trëfft ee sech an de Caféen a Pizzeriaen, déi sech op där grousser, elliptescher Plaz am Stadkär niddergelooss hunn, déi esou typesch fir réimesch Stied ass. Am Summer bevëlkeren d’Emigranten d’Stroossen, a wärend dem reliéise Fest vun der helleger Filomena, der Sagra del Frico, Mëtt August feieren d’Leit hei e freedegt Erëmgesinn. Trotz senger gerénger Gréisst bitt Flaibano sengen Awunner alles, wat se am Alldag brauchen, an och renomméiert Restauranten an Herbergen. An dëser Stad mat senge ronn 1.180 Awunner ass den tertiäre

Secteur predominant. D’Landwirtschaft an den Tourismus sinn awer wichteg Piliere vun der Wirtschaft, an déi typesch Gastronomie ass eng Stäerkt vun dëser Regioun. Hei gëtt et deen eenzegaartege Frico: eng Aart Tortilla aus Kéis a Gromperen, déi engem vun deene berüümte Summerfester, der „Sagra del Frico“, hiren Numm ginn huet. D’Regioun Friul huet eng räich Ham- a Kéisindustrie. Gutt zéng Autosminutte vu Flaibano ewech, zu San Daniele del Friuli, kann een an engem vun deene ville lokalen Hambutteker, enger sougenannter „Prosciutteria“, déi beschten Ham aus Italien degustéieren. De Montasio DOP ass eng Referenz an der italieenescher Gastronomie. Et handelt sech ëm en typeschen Dëschkéis mat engem aromateschen an intensive Goût, deen an der Regioun Friuli-Venezia Giulia produzéiert gëtt a bis an d’Biergregiounen ze fannen ass. An der Kiche gëtt dëse Kéis haaptsächlech fir dee berüümte „Frico“ geholl, awer och gär als Haaptplat oder bei ville lokale Platen.

75




Comune “Il Friuli-Venezia Giulia è una delle regioni più belle del mondo, una regione di frontiera orientata al turismo”. Situato a poco più di cento chilometri da Venezia, Flaibano è uno dei rari luoghi che dista in ugual misura dal mare e dalla montagna. Flaibano è un piccolo comune della provincia di Udine, dalla vocazione residenziale molto tranquilla e meta turistica di innumerevoli visitatori, che hanno come destinazione finale le suggestive Alpi Giulie e la Carnia o le ambitissime spiagge dell’Adriatico. Flaibano si trova nella regione di frontiera del Friuli-Venezia Giulia, nel nord-est dell’Italia, e confina con l’Austria, la Slovenia e il mare Adriatico. Per via dell’influenza storica dei popoli vicini, nella regione, oltre all’italiano, si sente parlare il tedesco, lo sloveno e, come in ogni altra regione d’Italia, non manca la lingua tipica del territorio, il “friulano”. Secondo Alessandro Pandolfo, sindaco di Flaibano, “la regione Friuli-Venezia Giulia è una delle

78

più belle del mondo, una regione di confine dedicata al turismo. Da Flaibano il mare dista solo 60 chilometri e le montagne 55, quindi spesso, quando iniziano le belle giornate di aprile, andiamo prima a sciare e poi, nel pomeriggio, raggiungiamo il mare. L’offerta turistica delle zone litoranee è stata molto ben sviluppata, un po’ meno quella della montagna, probabilmente perché le distanze per raggiungere le località alpine sono brevi e quindi c’è molto pendolarismo”. A Flaibano tutti si salutano. Al calar della sera, il punto di ritrovo sono i bar e le pizzerie situati nella grande piazza ellittica del centro, tipica delle città romane. In estate gli emigranti riempiono le strade ed è in occasione della festa religiosa di Santa Filomena, durante la Sagra del Frico, a metà agosto, che ci si riunisce. Nonostante le sue piccole dimensioni, Flaibano dispone di tutti i servizi essenziali per abitanti e turisti, tra cui ostelli e ristoranti rinomati. Con una popolazione di circa 1.180 abitanti, il settore terziario

è predominante, seguito da agricoltura e turismo. La gastronomia tipica è un altro punto forte della regione. Qui regna l’inimitabile frico: una sorta di tortino caldo a base di formaggio e patate che dà il nome a una delle più famose feste estive, la “Sagra del Frico”. La regione Friuli Venezia Giulia vanta un’importante industria ricca di prosciutti e formaggi. A poco più di dieci minuti di auto da Flaibano, a San Daniele del Friuli, è possibile gustare, presso una delle prosciutterie locali, quello che viene definito il migliore prosciutto d’Italia. Altro importante riferimento della gastronomia è il Montasio DOP, tipico formaggio da tavola dal sapore aromatico e intenso, spesso servito come secondo piatto o utilizzato in cucina nella preparazione di pietanze locali, ma soprattutto come ingrediente principale del famoso “frico”.


Município “A região de Friul-Veneza Júlia é uma das mais belas do mundo, uma região fronteiriça vocacionada para o turismo.” Situada a pouco mais de uma centena de quilómetros de Veneza, não existem muitos lugares no mundo onde a proximidade do mar e da montanha seja tão equidistante. Em Flaibano assim acontece. Flaibano é um pequeno município da província de Udine, de vocação residencial muito sossegada e local de passagem para inúmeros turistas cujo destino final são os atrativos Alpes Julianos e a região de Cárnia ou as praias mais concorridas do mar Adriático. Flaibano está inserida na região fronteiriça de Friul-Veneza Júlia, no nordeste de Itália, que faz fronteira com a Áustria, a Eslovénia e o mar Adriático. Devido à influência histórica dos povos vizinhos, na pequena povoação ouve-se falar não só italiano, mas também o dialeto friulano e, até mesmo, alemão e esloveno. Segundo Alessandro Pandolfo, Presidente da Câmara de Flaibano, “a região de Friul-Veneza Júlia é

uma das mais belas do mundo, uma região fronteiriça vocacionada para o turismo. O mar fica a escassos 60 quilómetros e as montanhas a 55, pelo que acontece frequentemente irmos esquiar num belo dia de abril e, ao final da tarde, acabarmos junto ao mar a ver o por-do-sol. Infelizmente, o litoral está muito mais desenvolvido do que a montanha e, como as distâncias são bastante curtas, existem muitos movimentos pendulares”. Em Flaibano, todos se cumprimentam. Ao final do dia, o ponto de encontro são os bares e as pizarias, localizados na grande praça elíptica no centro, típica das povoações de origem romana. No verão, os emigrantes enchem as ruas, e é na festa religiosa de Santa Filomena, por ocasião do Festival “Sagra del Frico” em meados de agosto, que os reencontros se sucedem. Apesar da sua pequena dimensão, Flaibano conta com todos os serviços indispensáveis à vida quotidiana da sua população, incluindo alojamentos turísticos e restaurantes de renome. Com uma população de cerca de 1.180 habitantes, o setor terciário

é preponderante. Não obstante, a agricultura e o turismo são pilares importantes da economia, e a gastronomia típica é um forte trunfo na região. Por aqui, o inimitável Frico é rei: uma espécie de tortilha de queijo e batata que dá o nome a um dos famosos festivais de verão, o “Sagra del Frico”. A região de Friul é rica em produtores de presunto e de queijos. A pouco mais de 10 minutos de carro de Flaibano, em San Daniele del Friuli, pode-se provar aquele que é considerado o mais delicioso presunto de Itália, numa das inúmeras “prosciutterie” locais. O queijo Montasio DOP é uma referência da gastronomia italiana. Este queijo de mesa típico com sabor aromático e intenso é produzido na região de Friul-Veneza Júlia, mas estende-se também às áreas montanhosas. Na cozinha, presta-se sobretudo a ser utilizado no famoso “Frico”, mas também como segundo prato, ou na confeção de pratos locais.

79





Festlechkeeten • Festeggiamenti • Festas Friul-Julesch Venetien ass eng Grenzregioun mat engem räiche kulturellen, historeschen, natierlechen a virun allem öno-gastronomeschen Ierwen, e reegelrechte Pilier an eng touristesch Attraktioun an dësem nordëstlechen Deel vum Stiwwel. Am Summer ginn hei eng ganz Rei Duerffester a Foiren ofgehalen, déi mat den Aromae vun dëser Regioun ze dinn hunn a vun Dausende Mënsche besicht ginn. Wärend den Duerffester sinn ëmmer nach vill Emigrante present, déi an dëser Joreszäit an hir Heemechtslänner hanneschtginn. Zu Flaibano gëtt zënter méi wéi 100 Joer all zweete Sonndeg am August d’helleg Filomena mat enger historescher Pressessioun duerch d’Duerfstroosse gefeiert. D’Feierlechkeete ginn an der éischter Hallschent vum August ofgehalen, an zënter e puer Joer leeft dëst Fest och ënner dem Slogan „A tutto Frico“, well deemools beschloss gouf, dëst Fest mat deem typesche Plat

Il Friuli-Venezia Giulia è una regione di frontiera, dal ricco patrimonio culturale, storico, naturale, ma soprattutto enogastronomico, vero punto di forza e d’attrazione turistica di questo angolo nord-orientale dello Stivale. Durante il periodo estivo si ospita un gran numero di feste paesane e rassegne legate ai sapori del territorio, alle quali partecipano migliaia di persone. Nelle feste paesane vi è un’alta concentrazione di emigranti che in questo periodo dell’anno fanno rientro nel loro paese d’origine. A Flaibano, da oltre 100 anni viene celebrata Santa Filomena con una processione storica per le vie del paese, che si svolge sempre la seconda domenica di agosto. I festeggiamenti si svolgono durante i primi 15 giorni di agosto e, negli ultimi anni, la festa sta acquisendo notorietà anche con lo slogan “A tutto Frico”,

Friul-Veneza Júlia é uma região fronteiriça, com um rico património cultural, histórico e natural, mas acima de tudo enogastronómico, a verdadeira força e atração turística deste cantinho no nordeste de Itália. O período de verão é repleto de festivais de aldeia e eventos relacionados com os sabores do território, que são frequentados por milhares de pessoas. Durante os festivais, há ainda uma elevada presença de emigrantes que regressam ao seu país de origem nesta época do ano. Em Flaibano, a Santa Filomena é celebrada há mais de 100 anos com uma procissão histórica pelas ruas da aldeia, que se realiza sempre no segundo domingo de agosto. As festividades de Santa Filomena têm lugar durante os primeiros 15 dias de agosto e, nos últimos anos, a festa também tem vindo a ganhar notoriedade com o slogan.... “A tutto Frico”,

83





Festlechkeeten • Festeggiamenti • Festas aus dem Friul, dem Frico, ze verfeineren. D’Sagra del Frico bitt fofzéng Deeg laang e vaste Festprogramm. Den Tourismusverband Pro Flaibano engagéiert sech um Gelänn vun de Festivitéite mat önologeschen a gastronomeschen Aktivitéiten, suergt fir Musek, organiséiert Vëlostouren a Kannerspillplazen a verschidden Aktivitéiten, déi vu Joer zu Joer änneren, fir de Visiteuren, déi ëmmer a grousser Zuel aus allen Ecke vum Friul ureesen, fir hei agreabel Momenter mat der Famill oder mat Frënn ze verbréngen, dat Bescht ze bidden. D’Gastronomie ass en absolutte Publikumsmagnéit an d’Haaptattraktioun vun dësem Event. Flaibano erwaart Iech Joer fir Joer mat sengem onvergläichleche Frico mat Gromperen an e puer Varianten: klassesch, gehäerzt a pikant. D’Fest vun der helleger Filomena … a tutto Frico! Eng Traditioun, déi ee sech net entgoe loosse sollt.

poiché si è deciso di valorizzarla con il piatto tipico friulano, il frico. La Festa di Santa Filomena è una tradizione da non perdere: la Pro Flaibano si adopera con un intenso programma e proposte enogastronomiche, musicali, cicloturistiche, aree per bambini e varie attività che cambiano di anno in anno per offrire sempre nuove proposte ai visitatori che arrivano numerosi per trascorrere momenti piacevoli, in famiglia o tra amici. Una certezza assoluta e protagonista dell’evento è la gastronomia. Flaibano vi aspetta ogni anno con iI suo impareggiabile Frico con patate nelle versioni classica, alle erbe e piccante.

desde que se decidiu valorizá-la com o prato típico friulano, o Frico. O Festival “Sagra del Frico” é um evento que oferece um extenso programa ao longo dos 15 dias de festividades. A associação Pro Flaibano organiza, no recinto do festival, concertos de música, dança, jogos tradicionais, uma área infantil, passeios de bicicleta e várias outras atividades que mudam de ano para ano, procurando proporcionar o melhor aos visitantes, que chegam sempre em grande número de todos os cantos da região para passar momentos agradáveis em família ou entre amigos. Uma certeza absoluta e protagonista do evento é a gastronomia. Todos os anos, Flaibano espera os visitantes com o seu incomparável Frico de batata nas versões: clássico, com ervas e picante. A Festa de Santa Filomena... “A tutto Frico”! Uma tradição a não perder.

87



Produkter • Prodotti • Produtos De landwirtschaftleche Betrib Curridor De landwirtschaftleche Betrib Curridor ass eng artisanal Blummenziichterei, deen zu Flaibano allméiglech Zorte vu Blummen a Schnëttplanze produzéiert. Zënter dräi Generatiounen huet dëse Familljebetrib sech der qualitativ héichwäerteger Landwirtschaft verschriwwen. Mat Léift an Opmierksamkeet produzéiert en op eng nohalteg Aart a Weis jonk Planze fir Schnëttblummen: Dahlien, Chrysanthemen, Petunien, fir der just e puer ze nennen. A senger Fräizäit hëlleft de Federico Curridor sengem Papp Riccardo Curridor am Geschäft: „Ech hunn eng grouss Leidenschaft fir d’Blummen an d’Natur. Ech sinn en Autodidakt; wann ee mat ganzem Häerz bei der Saach ass, kann een alles léieren!“ Dëse Betrib verkeeft u privat Clienten, Blummeproduzenten a Geschäfter an Italien.

Azienda Agricola Curridor

Azienda Agricola Curridor

L’Azienda Agricola Curridor è un’azienda a conduzione familiare che opera nel settore della floricoltura, vivaismo e giardinaggio. Nelle serre di Flaibano si coltivano diverse varietà di fiori e piante. Da tre generazioni la famiglia si dedica all’agricoltura di qualità. Con cura e amore, coltiva in modo sostenibile piante giovani destinate alla produzione di fiori recisi: dalie, zinnie, crisantemi, petunie, gerani e molti altri. Federico Curridor aiuta il padre Riccardo nell’azienda di famiglia: “Ho una passione per i fiori e la natura. Sono un autodidatta: quando ci metti il cuore, puoi imparare qualsiasi cosa!” L’azienda vende i suoi prodotti prodotti a clienti privati, floricoltori e negozi in tutta Italia.

A Azienda Agricola Curridor é uma empresa do setor da floricultura artesanal, um negócio familiar que produz e vende todo o tipo de flores e plantas de corte, nas suas instalações em Flaibano. Desde há três gerações que a família se dedica à agricultura de qualidade. Com cuidado e amor, produzem de forma sustentável plantas jovens destinadas à produção de flores de corte: dálias, zínias, crisântemos, petúnias, gerânios, e tantas outras. Federico Curridor ajuda o pai, Ricardo Curridor, na quinta nos seus tempos livres: “Tenho uma paixão pelas flores e pela natureza. Sou um autodidata, quando se envolve o coração, aprende-se tudo!”. A quinta vende os seus produtos a clientes particulares, a produtores de flores e a lojas em Itália.

www.curridor.org

www.curridor.org

www.curridor.org

89



Produkter • Prodotti • Produtos De landwirtschaftleche Betrib Fellucci Flaibano ass vill méi wéi just Ham, Kéis oder „Frico“. Zënter 2019 gëtt et e weidere Grond, fir dës Stad op eng aner Manéier ze besichen: eng Alpakafarm, de landwirtschaftleche Betrib Fellucci. Et ass e Start-up vum Federico Gallucci, engem jonke Mann, deen dëst Gutt vu sengem Grousspapp geierft huet. „Ech hu schonn eng gréisser Investitioun gemaach, mee ech hoffen, datt ech bis 2023 eng staatlech Ënnerstëtzung kréien. Bis elo hunn ech néng Alpakaen. Zil ass, Woll ze verkafen, déi vun excellenter Qualitéit ass. E Weibche ka bis zu 4.000 Euro an e Männche bis zu 7.000 Euro abréngen.“ An Zukunft wëll dee jonke Mann Land kafen, fir méi Déieren ze ziichten, an eng Websäit fir de Verkaf ariichten. Instagram: azienda_agricola_fellucci

Azienda Agricola Fellucci

Azienda Agricola Fellucci

Flaibano è molto di più che prosciutto, formaggio o “Frico” e dal 2019 c’è una ragione in più per far visita al comune: l’allevamento di alpaca dell’Azienda Agricola Fellucci, una start-up gestita da Federico Gallucci, giovane appassionato di questi mammiferi. Ma la storia va indietro nel tempo, perché è stato il nonno a passare la proprietà al nipote Federico, che rivela i suoi obiettivi: “Ho già fatto un grosso investimento importante ma spero di avere un sostegno statale entro il 2023. Oggi ho nove alpaca, con l’obiettivo di vendere lana di buona qualità. È proprio per l’alta qualità della lana che gli alpaca sono costosi: una femmina può costare fino a quattromila euro e un maschio fino a settemila”. In futuro, il giovane Federico intende acquistare altro terreno per far crescere l’allevamento e poi lanciare un sito web di vendita.

Flaibano é muito mais do que presunto, queijo ou “Frico”. Desde 2019, existe mais um pretexto para uma visita diferente: uma quinta de criação de alpacas, a Azienda Agricola Fellucci. Trata-se de uma start-up gerida por Federico Gallucci, um jovem apaixonado por estes mamíferos. Mas a história recua no tempo, pois foi o avô que passou a propriedade ao neto Federico, que revela os seus objetivos: “Já fiz um grande investimento, mas em 2023 espero receber um apoio do Estado. Tenho nove alpacas e pretendo comercializar a lã, que tem de ser de boa qualidade. Por isso, as alpacas são caras. Uma fêmea pode custar até quatro mil euros e um macho até sete mil”. No futuro, o jovem pretende comprar terreno para criar mais animais, bem como lançar um website de vendas. Instagram: azienda_agricola_fellucci

Instagram: azienda_agricola_fellucci

91



Produkter • Prodotti • Produtos De landwirtschaftleche Betrib Picco

Azienda Agricola Picco

Azienda Agricola Picco

Et ass schwéier, méi eng reng a ländlech Géigend wéi déi heiten ze fannen. De Paolo Picco empfänkt jiddereen, deen op sengem Haff zu Flaibano ukënnt, mat immenser Häerzlechkeet. „D’Mëllech vun eisem Haff geet un eng Genossenschaft, déi se zu verschiddene Produiten (Kéis, Jughurt, asw.) verschafft, déi dann u Geschäfter an der Regioun geliwwert ginn. Mir hunn am Duerchschnëtt 120 Stéck Véi an der Laktatioun, déi 1,2 Millioune Liter Mëllech pro Joer ginn. Dernieft produzéiere mir héichwäertegt Fleesch a verkafen dat direkt un d’Konsumenten“, erkläert de Paolo. Dëse Familljebetrib produzéiert ausschliisslech 100%eg natierlech Produiten – eng breet Gamm u Geméis an Notzdéieren am Zeeche vun der Nohaltegkeet an der Authentizitéit.

È difficile trovare un ambiente più puro e rurale di questo. Paolo Picco accoglie con immensa cordialità tutti coloro che vengono a visitare la sua azienda agricola di Flaibano. Girando per le enormi stalle, Paolo ci spiega: “Qui produciamo latte che vendiamo a una Cooperativa, che poi lo trasforma in vari prodotti (formaggio, yogurt, latte, ecc.) venduti nei negozi della regione. Ogni anno produciamo 1,2 milioni di litri di latte e abbiamo una media di 120 capi in lattazione. Produciamo anche carne di alta qualità che vendiamo direttamente al consumatore.” Questa azienda agricola a gestione familiare produce solo prodotti naturali e sani al 100%. Un’ampia varietà di ortaggi, legumi e allevamenti all’insegna della sostenibilità e dell’autenticità.

É difícil encontrar um ambiente mais puro e mais rural do que este. Paolo Picco acolhe quem chega à sua quinta em Flaibano, com imensa cordialidade nos enormes estábulos. “Aqui produzimos leite que vendemos a uma Cooperativa, que o transforma nos mais diversos produtos (queijo, iogurte, leite, etc.) que são depois vendidos em várias lojas da região. Produzimos 1,2 milhões de litros de leite por ano e temos uma média de 120 vacas em lactação por ano. Nas nossas explorações pecuárias, também produzimos carne de alta qualidade que vendemos diretamente ao consumidor”, explica Paolo. Esta quinta familiar produz apenas produtos 100% naturais e saudáveis. Uma grande variedade de legumes, leguminosas e gado com selo de autenticidade.

facebook.com/aziendagricolapicco

facebook.com/aziendagricolapicco

facebook.com/aziendagricolapicco

93



Produkter • Prodotti • Produtos Pezzetta

Pezzetta

Pezzetta

Bal e Joerhonnert laang am Geschäft, dräi Generatiounen, een Zil: nëmmen déi bescht Qualitéit. D’Fakel gouf weidergereecht un de Marco an de Paolo, déi virun engem Joerzéngt de klenge Lagerraum zu Fagagna an e grousst Gebai mat computergesteierte Killraim fir en optimaalt Konservéiere vum Kéis verwandelt hunn. An der Kéiserei vun Ovaro matzen an de Bierger ginn déi eenzel Kéiszorten no aler friulanescher Traditioun produzéiert: Montasio DOP, Latteria Davar, Neval an nach vill anerer. D’Kéiszorten, déi laang räife mussen, ginn alleguer an der Kéisfabrik vu Fagagna traitéiert. D’Entreprise kritt reegelméisseg international Auszeechnunge fir seng iwwer 20 verschidde Kéiszorten, déi exklusiv aus der Mëllech vun de friulanesche Kéi hiergestallt ginn.

Quasi un secolo di attività, tre generazioni, un unico obiettivo: alta qualità. Il testimone è passato a Marco e Paolo che una decina di anni fa hanno trasformato il piccolo magazzino a Fagagna in un grande stabilimento, con impianti di climatizzazione e celle frigorifere computerizzate per la stagionatura ottimale dei formaggi. Nella storica latteria di Ovaro, situata in montagna, vengono prodotti i formaggi dell’antica tradizione friulana: Montasio Dop, Davar, Neval, Caciotta Sutina e tanti altri. Nello stabilimento di Fagagna vengono stagionati tutti formaggi destinati a una lunga stagionatura. L’azienda è regolarmente riconosciuta a livello internazionale, grazie ai premi assegnati a oltre 20 tipi diversi di formaggio ivi prodotti, utilizzando esclusivamente il latte dei malghesi friulani.

Quase um século de atividade, três gerações, um único objetivo: a exigência de qualidade. O testemunho passou para Marco e Paolo, que há uma década transformaram o pequeno armazém de Fagagna num grande edifício, com sistemas de ar condicionado e câmaras frigoríficas computorizadas para uma ótima conservação dos queijos. Na histórica leitaria de Ovaro, localizada nas montanhas, são produzidos os queijos da antiga tradição friulana: Montasio DOP, Latteria Davar, Neval, Caciotte, e muitos outros. Todos os queijos destinados a longa maturação são curados na fábrica de Fagagna. A empresa é regularmente reconhecida a nível internacional, com a atribuição de prémios aos seus mais de 20 tipos diferentes de queijo, fabricados exclusivamente com o leite dos produtores friulanos.

pezzetta.it

pezzetta.it

pezzetta.it

95



Rezepter • Ricette • Receitas De Friul proposéiert eng räichhalteg Kichen, déi staark vun der Morphologie vun dëser Regioun gepräägt ass, déi sech vum Mier bis an d’Bierger erstreckt. Hei ginn Aflëss aus verschiddene Kulturen a Vëlker, déi si bewunnt hunn, zu engem kulinaresche Konschtwierk vermëscht. Friuli-Venezia Giulia ass eng Grenzregioun, an hir Kiche gëtt vun der Proximitéit zu Éisträich a Slowenie beaflosst. Aus wirtschaftlecher Siicht sinn déi wichtegst Produkter aus dem Liewensmëttelberäich de Collio-Wäin an d’SanDaniele-Ham, zwou weltwäit unerkannte Spëtzeleeschtunge vum Made in Italy. Op d’Visiteure vum Friul waart eng Rei typesch Platen: Brovada e Muset, Polenta, Montasio-Kéis, d’réi Ham San Daniele, Cjarsons, Sùf di coce, Gubana, Strucchi an nach vill aner Delikatessen.

La cucina friulana è ricca e saporita e fortemente caratterizzata della morfologia della regione stessa, che va dal mare alla montagna. La regione mescola, nell’arte culinaria, influenze di culture diverse e delle popolazioni che l’hanno abitata. Il Friuli-Venezia Giulia è una regione di frontiera e anche la sua cucina viene condizionata dalla prossimità con Austria e Slovenia. Dal punto di vista economico, i principali distretti alimentari sono quelli del settore vitivinicolo del Collio e quello del prosciutto di San Daniele, due eccellenze del Made in Italy riconosciute in tutto il mondo. Per chi desidera visitare il Friuli, riportiamo di seguito alcuni piatti tipici: brovada e muset, polenta, formaggio Montasio, prosciutto crudo di San Daniele, cjarsons, zùf di coce, gubana, strucchi e molte altre delizie.

A cozinha friulana é rica, saborosa e fortemente caraterizada pela morfologia da própria região, que se estende do mar até às montanhas. A região mistura, na sua arte culinária, influências das diferentes culturas e povos que a habitaram. Friul-Veneza Júlia é uma região fronteiriça e, como tal, a sua cozinha é igualmente influenciada pela sua proximidade com a Áustria e a Eslovénia. Do ponto de vista económico, os principais setores alimentares são os do vinho de Collio e do presunto de San Daniele, duas especialidades provenientes de Itália mundialmente conhecidas. Para quem deseja visitar a região de Friul, eis alguns pratos típicos: brovada e muset, polenta, queijo Montasio, presunto de San Daniele, cjarsons, sùf di coce, gubana, strucchi e muitas outras iguarias.

97



Olivier Picco Den Olivier gouf zu Juvisy-sur-Orge a Frankräich gebuer an ass 50 Joer al. Schonns als klenge Bouf konnt een hien ëmmer mat senger Mamm zesummen an der Kiche gesinn. Hien huet d’Hotelfachschoul zu Udine besicht a schafft zënter 34 Joer an der Gastronomie. Viru sechs Joer gouf hie Chefkach am Restaurant Mulinâr zu Villalta.

INGREDIENTEN

4 Persounen

15 Minutten

� 400 g frësch Salami (1 Mount geräift) � ½ giel Zwiwwel � 40 g Botter � 800 ml hausgemaachte Roude-Wäin-Esseg � 250 g Maismiel (normaalt Miel oder Instantmiel) � 750 ml Waasser

TIPP

� eng Pouz Salz

ZOUBEREEDUNG

Salami am Esseg 1 D’Zwiwwel a Wierfele schneiden a mat e

wéineg Ueleg an der Pan ubroden. D’Salami an zwee Zentimeter déck Tranchë schneiden an an enger zweeter Pan op zwou Säiten ubroden. 2 Da mat Esseg läschen an e bësselche verdämpe loossen, duerno de Botter derbäimaachen, bis d’Zooss déckst. 3 D‘Polenta preparéieren an op engem Teller a Form vun engem Nascht placéieren. D’Salami an d’Mëtt ginn, d’Zwiwwel drop verdeelen a mat der Zooss iwwergéissen. 4 Schmanteg Polenta: D’Waasser zum Kache bréngen, Salz derbäimaachen; esoubal d’Waasser kacht, d’Maismiel drastreeën a mat engem klenge Schnéibiesem bei schwaacher Hëtzt réieren. Kachzäit: Instantmiel 3–5 Minutten an normaalt Maismiel 20 Minutten.

Mat enger Schossel „Radicchio col poc“ (Radicchio mam Still) oder gréngem Radicchio (Grumolo) a Pignolo zerwéieren.

99


Olivier Picco È nato 50 anni fa a Juvisy-sur-Orge, in Francia. Da piccolo stava sempre in cucina con la mamma e da lì è nata la passione per i fornelli: aveva 8 anni quando decise che da grande avrebbe fatto il cuoco. Ha frequentato per due anni la Scuola Alberghiera di Udine. Lavora nella ristorazione da 34 anni e da 6 anni è Chef presso il Ristorante Mulinâr di Villalta.

INGREDIENTI

4 persone

15 minuti

� 400 g di salame fresco di un mese � ½ cipolla dorata � 40 g di burro � 800 ml di aceto di vino rosso fatto in casa � 250 g di farina per polenta normale o istantanea � 750 ml di acqua

CONSIGLIO

� Sale q.b.

100

Mangiare con una terrina di “Lidric cul pòc” o con la cicoria a grumolo. Accompagnare con vino rosso Pignolo.

PREPARAZIONE

Salame nell’aceto 1 Rosolare in una padella la cipolla tagliata a

julienne con un filo d’olio. In un’altra padella rosolare, su entrambi i lati, il salame tagliato a fette di due centimetri. 2 A questo punto sfumare con l’aceto e far evaporare per qualche minuto, quindi aggiungere il burro finché la salsa non si addensa. 3 Preparare la polenta morbida. Disporla su un piatto a forma di nido. Adagiare il salame al centro, aggiungere la cipolla e versare sopra la salsa. 4 Polenta morbida: mettere l’acqua a bollire, aggiungere il sale; quando l’acqua bolle, abbassare il fuoco, unire la farina a pioggia e mescolare con l’aiuto di una frusta. Tempi di cottura: farina istantanea 3–5 minuti e farina normale 20 minuti.


Olivier Picco Nasceu em Juvisy-sur-Orge, em França, e tem 50 anos. Em criança, passava o tempo na cozinha com a sua mãe, onde nasceu a paixão pela cozinha. Aos 8 anos decide que, um dia, será cozinheiro. Frequentou a Escola de Hotelaria em Udine, durante dois anos. Na restauração há 34 anos, é chefe de cozinha no Restaurante Mulinâr em Villalta há seis anos.

INGREDIENTES

4 pessoas

15 minutos

� 400 g de salame fresco de 1 mês � ½ cebola dourada � 40 g de manteiga � 800 ml de vinagre de vinho tinto caseiro � 250 g de farinha de polenta normal ou instantânea � 750 ml de água

PREPARAÇÃO

Salame em vinagre 1 Numa frigideira, refogar a cebola cortada às

meias-luas finas com um fio de azeite. Noutra frigideira, alourar, de ambos os lados, o salame cortado em fatias de dois centímetros. 2 Neste ponto, regar com o vinagre e deixar evaporar um pouco, adicionando depois a manteiga até o molho engrossar. 3 Preparar a polenta mole. Dispô-la sobre um prato em forma de ninho. Colocar o salame no meio, cobri-lo com a cebola e verter o molho por cima. 4 Polenta mole: colocar água a ferver, adicionar sal. Quando a água começar a ferver, adicionar a farinha aos poucos e mexer com uma vara de arames em lume brando. Tempo de cozedura: farinha instantânea, 3–5 minutos; farinha normal, 20 minutos.

DICA

� Sal q.b.

Acompanhar com “radicchio col poc” (endívia de folha verde) e um copo de vinho tinto Pignolo.

101



Franco Ceroi De Franco gouf a Frankräich gebuer an ass an Italien opgewuess. Säit 2013 ass hie President vun der Associatioun Pro Flaibano, déi 1996 decidéiert huet, en traditionellt Rezept aus dem Friul nees opliewen ze loossen: de Frico. Mat der Hëllef vu lokale Kächinne gouf dat bescht Rezept erausgesicht an domat war d’Sagra del Frico (d’Fest vum Frico) gebuer.

INGREDIENTEN

4 Persounen

35 Minutten

� 700 g „réi“ verschaffte „Latteria Friulano“-Kéis � 600 g Gromperen � 1 EL Ueleg

TIPP

� eng Pouz Salz

ZOUBEREEDUNG

De klassesche Frico 1 D’Gromperen an dënn Sträife schneiden, de

Kéis an dënn Stécker schneiden (am Verhältnis 50 zu 50). D’Grompere mat e wéineg Ueleg a Salz an eng beschichte Pan ginn an ënner stännegem Réieren ongeféier zéng Minutte laang goe loossen. Wann d’Grompere mëll sinn, deen an dënn Stécker geschniddene Kéis derbäiginn a weider goe loossen a wärenddeems réieren. 2 De Kéis gëtt en Deel vu sengem Fett of, dat aus der Pan ofgeschott gëtt. 3 Wann d’Mass gläichméisseg an déckflësseg ass, léisst een se ouni ze réiere kachen, bis sech op enger Säit eng gëlle Kuuscht bilt. Duerno dréint een se ëm a léisst déi aner Säit brong ginn. 4 No 35 Minutte Kachzäit gëtt dee klassesche Frico zerwéiert.

Mat Cabernet Franc zerwéieren.

103


Franco Ceroi Presidente dell’Associazione Pro Flaibano dal 2013, Franco guida il team che nel 1996 decise di recuperare una ricetta tradizionale friulana. La scelta cadde sul “Frico” che, con l’esperienza di alcune depositarie della tradizione, è stato riscoperto nella sua versione più autentica. Nasce allora la “Sagra del Frico”, un evento di grande prestigio oggi frequentatissimo.

INGREDIENTI

4 persone

35 minuti

� 700 g di formaggio latteria Friulano lavorato a “crudo” � 600 g di patate � 1 cucchiaio di olio

CONSIGLIO

� Sale q.b.

104

Accompagnare con vino rosso Cabernet Franc.

PREPARAZIONE

Il Frico classico 1 Tagliare le patate a listarelle e il formaggio a

tocchetti (nella proporzione del 50%). Mettere le patate in una padella antiaderente con un po’ d’olio e sale e cuocerle, mescolando costantemente, per una decina di minuti. Quando le patate si sono ammorbidite, aggiungere il formaggio tagliato a tocchetti, continuando a cuocere e mescolare. 2 Mettere da parte il grasso rilasciato dal formaggio. 3 Quando l’impasto sarà uniforme e denso, cuocere il primo lato senza mescolare fino a doratura. Una volta ottenuta la crosta, capovolgerlo e ultimare la cottura dall’altro lato. 4 Dopo 35 minuti di cottura, servire il Frico classico.


Franco Ceroi Presidente da Associação Pro Flaibano desde 2013, Franco lidera a equipa que decide recuperar, em 1996, uma receita tradicional de Friuli. A escolha recai sobre o “Frico”, e com a ajuda de algumas senhoras, é descoberta a forma mais tradicional de o cozinhar. Assim nasce o Festival “Sagra del Frico”, evento muito prestigiado atualmente em toda a região.

INGREDIENTES

4 pessoas

35 minutos

� 700 g de queijo friulano “cru” � 600 g de batatas � 1 colher de sopa de azeite

DICA

� Sal q.b.

Acompanhar com vinho tinto Cabernet Franc.

PREPARAÇÃO

Frico clássico 1 Cortar as batatas em tiras finas e o queijo

em pedaços finos (na proporção de 50%). Saltear as batatas com um pouco de azeite e sal numa frigideira antiaderente, mexendo sempre, durante cerca de dez minutos. Quando as batatas estiverem prontas, adicionar o queijo cortado em pedaços finos e deixar cozinhar, continuando a mexer. 4 O queijo irá libertar alguma da sua gordura, que se soltará da frigideira. 3 Quando a mistura estiver uniforme e espessa, deixa-se acabar de cozinhar sem mexer, até formar uma crosta dourada de um lado; depois, vira-se completamente e deixa-se dourar do outro lado. 4 Após 35 minutos de cozedura, o Frico clássico está pronto a servir.

105



Valentina Bevilacqua D’Valentina Bevilacqua staamt aus Flaibano an huet 37 Joer. Si ass Kächin a schafft an engem Restaurant zu San Daniele del Friuli. Si huet op der Hotelfachschoul Stringher zu Udine studéiert. „Meng Kanner si frou, datt si och eng Kächin am Haus hunn“, seet d’Valentina. D’Valentina ass houfreg drop, typesch Platen aus dem Friul ze kachen.

INGREDIENTEN

8 Persounen

170 Minutten

� 250 g wäisst Miel � 50 g Manitobamiel (Typ 0) � 1 EL dréche Béierhief � 2 EL Grappa � 100 ml Mëllech � 1 Ee � 40 g mëlle Botter � 2 EL Zocker � 1 TL Salz � 70 g déck Nëss � 70 g Roséngen � 50 g geréischtert Hieselnëss � 50 g Piniekären � 1 gerappt Zitrouneschuel � 1 gerappt Orangëschuel � 100 g dréche Biscuiten oder Amaretti-Kichelcher � 60 ml Rumm oder Grappa � Pudderzocker fir driwwer ze siften

ZOUBEREEDUNG

Typesche Chrëschtdagskuch 1 Deeg: D’Ee mam Botter, dem Zocker, der Grappa

an der Mëllech vermëschen. D’Mielzorten an de Backpulver vermëschen. No an no dee flëssegen Deel derbäiginn. Salzen a knieden, bis e glaten an homogeenen Deeg entsteet. Den Deeg zu enger Bull formen a mat engem fiichten Duch ofgedeckt op enger waarmer Plaz ouni Duerchzuch 2 Stonne laang goe loossen. 2 Fëllung: D’Roséngen zesumme mat der gerappter Zitrounen- an Orangëschuel am Rumm aweechen. D’Nëss, d’Hieselnëss, d’Piniekären an d’Biscuite kleng hacken. Alles an eng Schossel ginn an esou laang réieren, bis d’Mëschung gutt fiicht an homogeen ass. Bei Bedarf e bësse Grappa derbäischëdden. 30 Minutten am Frigo roue loossen. 3 Baken: Esoubal den Deeg opgaangen ass, d’Bakbriet mat Miel bestëbsen an den Deeg mat enger Rull ½ cm déck ausrullen. Déi am Viraus preparéiert Fëllung um Deeg verdeelen. Alles fest zesummerullen an zu engem Schleek formen, fir déi typesch „Gubana“-Form zu kréien. 50 Minutte bei 180 °C am Schäffche baken. Mat Pudderzocker bestreeën.

107


Valentina Bevilacqua Valentina Bevilacqua è originaria di Flaibano, 37 anni. È cuoca e lavora in un ristorante a San Daniele del Friuli. Ha frequentato la Scuola Alberghiera allo “Stringher” di Udine. “I miei figli sono contenti di avere anche una cuoca in giro per casa”, dice Valentina. Per lei è un orgoglio cucinare tipicamente friulano.

INGREDIENTI

8 persone

108

170 minuti

� 250 g di farina bianca � 50 g di farina manitoba (di tipo 0) � 1 cucchiaio di lievito di birra secco � 2 cucchiai di grappa � 100 ml di latte � 1 uovo � 40 g di burro a temperatura ambiente � 2 cucchiai di zucchero � 1 cucchiaino di sale � 70 g di noci � 70 g di uva passa � 50 g di nocciole tostate � 50 g di pinoli � La scorza di 1 limone e di 1 arancia grattugiati � 100 g di biscotti secchi o amaretti � 60 ml di rum o grappa � Zucchero a velo da spolverare

PREPARAZIONE

Gubana 1 Pasta: In una ciotola sbattere l’uovo intero

assieme al burro ammorbidito, allo zucchero, alla grappa e al latte. Lavorare in una ciotola le farine e il lievito. Aggiungere gradualmente la parte liquida. Aggiungere il sale e impastare fino a ottenere un composto omogeneo e liscio. Formare una palla, coprire con un panno umido e far lievitare per due ore in luogo caldo e asciutto. 2 Ripieno: Mettere l’uvetta in ammollo nel rum insieme alla scorze grattugiate di arancia e limone. Tritare con un coltello le noci, le nocciole tostate, i pinoli e i biscotti. Versare il tutto in una ciotola e mescolare fino a quando il composto risulterà ben umido e amalgamato. Se necessario, aggiungere liquore. Lasciare riposare in frigo per 30 minuti. 3 Cottura: una volta che l’impasto è lievitato, infarinare il piano da lavoro e stendere la pasta con un mattarello fino a raggiungere uno spessore di ½ cm, distribuendo il ripieno di frutti secchi, precedentemente preparato, sulla pasta. Arrotolare strettamente in modo da formare un rotolo. Per dare la forma della “Gubana”, metterla in una forma di chiocciola. Infornare a 180° per circa 50 minuti e spolverare di zucchero.


Valentina Bevilacqua Valentina Bevilacqua é natural de Flaibano e tem 37 anos. Trabalha como cozinheira num restaurante em San Daniele del Friuli. Frequentou a Escola de Hotelaria no “Stringher” em Udine. “Os meus filhos estão felizes por terem uma cozinheira em casa”, confia ela. Para Valentina, é um orgulho cozinhar comida tipicamente friulana.

INGREDIENTES

8 pessoas

170 minutos

� 250 g de farinha branca � 50 g de farinha de trigo mole (tipo 0) � 1 colher de sopa de levedura de cerveja em pó � 2 colheres de sopa de grappa � 100 ml de leite � 1 ovo � 40 g de manteiga à temperatura ambiente � 2 colheres de sopa de açúcar � 1 colher de chá de sal � 70 g de nozes � 70 g de sultanas � 50 g de avelãs torradas � 50 g de pinhões � Raspa de 1 limão e de 1 laranja � 100 g de bolachas ou biscoitos de amêndoa � 60 ml de rum ou grappa � Açúcar em pó

PREPARAÇÃO

Bolo típico de Natal 1 Massa: Numa tigela bater o ovo inteiro

juntamente com a manteiga amolecida, açúcar, grapa e leite. Misturar as farinhas e o fermento em pó numa tigela. Adicionar gradualmente a porção líquida. Adicionar o sal e amassar até que a massa esteja lisa e homogénea. Formar numa bola e deixe levedar durante 2 horas num local quente, longe das correntes de ar, com um pano húmido a cobrir. 2 Recheio: Mergulhar as sultanas em rum juntamente com a casca de limão e laranja ralada. Cortar as nozes, avelãs torradas, pinhões e bolachas com uma faca. Misturar tudo numa tigela e mexer até que a mistura fique humedecida e misturada. Adicionar licor, se necessário. Deixar repousar no frigorífico durante 30 minutos. 3 Cozedura: Assim que a massa levedar, enfarinhar a tábua e enrolar a massa com um rolo até ½ cm de espessura, espalhando o recheio de frutos secos, previamente preparado, na massa. Enrole-o bem até obter um rolo. Para dar a forma da “Gubana”, coloque-o numa forma caracol. Colocar no forno a 180° cerca de 50 minutos. Polvilhar com açúcar em pó.

109



Oscar Picco Den Oscar Picco gouf zu Flaibano gebuer a schafft als Kach am Centro di Cottura zu Palmanova, engem Betrib, deen op Gemeinschaftsverfleegung spezialiséiert ass. Mat 15 Joer huet hien ugefaangen ze kachen an huet domat senger Mamm hir Leidenschaft iwwerholl. Obwuel hien elo an der Pensioun ass, ass hie weiderhin als Kach täteg.

INGREDIENTEN

4 Persounen

15 Minutten

� 12 Kotlette vum Réi � 30 g Botter � 3 EL extra nativen Olivenueleg � 1 klengt Glas Grappa � 300 g Bëschfriichten

ZOUBEREEDUNG

Réikotlette mat Bëschfriichten 1 De Botter an enger beschichte Pan schmëlze

loossen, d’Kotletten am Miel wenden an op béide Säiten ongeféier 5–6 Minutte laang ubroden an duerno mat Salz a Peffer wierzen. 2 Mat dem Grappa flambéieren. D’Kotletten aus der Pan huelen. D’Bëschfriichten zesumme mat der flësseger Ram an d’Pan ginn, mat Salz ofschmaachen a waarden, bis d’Zooss crèmeg gëtt. 3 D’Kotletten an d’Mëtt vun engem Teller leeën an zur Hallschent mat der Bëschfriichtenzooss bedecken. Kachzäit: 15 Minutten.

� 200 ml Ram � e bësse wäisst Miel � eng Pouz Salz � eng Pouz Peffer

111


Oscar Picco Oscar Picco è nato a Flaibano ed è cuoco presso il Centro di Cottura di Palmanova, azienda di ristorazione collettiva. Ha iniziato a cucinare all’età di 15 anni, seguendo la passione trasmessa dalla madre Hilde. È ormai in pensione ma continua a lavorare come cuoco.

INGREDIENTI

4 persone

15 minuti

� 12 costolette di capriolo � 30 g di burro � 3 cucchiai di olio extra vergine d’oliva � 1 bicchierino di grappa � 300 g di frutti di bosco � 200 ml di panna liquida � Farina bianca q.b. � Sale q.b. � Pepe q.b.

112

PREPARAZIONE

Costolette di capriolo ai frutti di bosco 1 Sciogliere il burro in una pentola antiaderente,

infarinare le costolette e rosolare per circa 5–6 minuti da ambo le parti, salare e pepare. 2 Fiammare con la grappa, togliere le costolette, aggiungere i frutti di bosco, la panna liquida, aggiustare di sale e attendere che la salsa si addensi. 3 Adagiare le costolette al centro di un piatto e coprirle per metà con la salsa ai frutti di bosco. Tempo di cottura: 15 minuti.


Oscar Picco Oscar Picco nasceu em Flaibano e é cozinheiro no Centro di Cottura di Palmanova, uma empresa de restauração coletiva. Começou a cozinhar aos 15 anos, seguindo a paixão transmitida pela sua mãe Hilde. Já está reformado, mas continua a trabalhar como cozinheiro.

INGREDIENTES

4 pessoas

15 minutos

� 12 costeletas de veado � 30 g de manteiga � 3 colheres de sopa de azeite virgem extra � 1 copinho de grappa

PREPARAÇÃO

Costeletas de veado com frutos silvestres 1 Derreter a manteiga numa frigideira

antiaderente, passar as costeletas pela farinha e alourá-las de ambos os lados durante cerca de 5–6 minutos, temperar depois com sal e pimenta. 2 Flambar com a grappa, tirar as costeletas da frigideira, adicionar os frutos silvestres, as natas líquidas, retificar o sal e fazer o molho cremoso. 3 Colocar as costeletas no centro de um prato e cobri-las até meio com o molho de frutos silvestres. Tempo de cozedura: 15 minutos.

� 300 g de frutos silvestres � 200 ml de natas líquidas � Farinha branca q.b. � Sal q.b. � Pimenta q.b.

113



Marta Bergonzi D’Marta Bergonzi ass eng autodidaktesch Kächin, déi gemeinsam mat hirer Famill d’Tavern „Ristolocanda Grani di Pepe“ zu Flaibano bedreift, déi wéinst hirer Lag an der Offer u Wäiner zu enger Referenz fir Gourmeten an Amateure ginn ass. D’Marta beschreift sech selwer als intuitiv Kënschtlerin, déi hir Emotiounen iwwer d’Iessen ausdréckt.

INGREDIENTEN

50 Minutten

� ca. 500 ml Geméisbouillon � 1 oder 2 EL (10 oder 20 ml) extra nativen Olivenueleg � 320 g Graupen � 50 g op Bichenholz gereecherte Geessericotta vun der Molkerei Ovaro (Mark Pezzetta) � eng Pouz Peffer � Bléiblieder a Sonneblummekären � eng Pouz Salz � e bësse Safran � 100 g Porrett � 150 g Zucchini � 1 Muert � 100 g Bléien a gemëschte Kraider � 20 g Botter

TIPP

4 Persounen

Dëse Plat kann och mat Spelz a Parmesan preparéiert ginn.

ZOUBEREEDUNG

Grauperisotto mat Kraider 1 Fir de Geméisbouillon en hallwe Liter

Salzwaasser mat der Muert, Zucchini a Gromper zum Kache bréngen, ofschëdden an de Safran derbäiginn. 2 D’Zucchini grëndlech botzen a wäschen. D’Porrett an 100 g Zucchini a kleng Stécker schneiden an an der Pan mat e bësselchen Olivenueleg, Salz a Peffer ubroden. Déi gemëscht Kraider am Salzwaasser blanchéieren. Wann d’Porrett an d’Zucchini op béide Säiten ugebrode sinn (2–3 Minutte ginn duer), een Deel dovun an eng Gratinsform fëllen. 3 D’Graupen derbäiginn an e puer Minutte réischtere loossen. Elo wéi bei engem normale Risotto virgoen an d’Graupen no an no mat e wéineg Bouillon ufiichten. Déi optimal Kachzäit fir Graupen ass 30 Minutten. De Botter an de gereecherte Geessericotta drënnerréieren. Weider réieren, fir eng homogeen Mass ze kréien, a mat e puer gehackte frësche Kraider ofschmaachen. Mat Bléieblieder, Zucchini, Basilikumblieder a Fréijoerskraider garnéieren. Mat gerapptem Ricotta bestreeën an zerwéieren.

115


Marta Bergonzi Marta Bergonzi è una cuoca autodidatta che lavora in famiglia nella “Ristolocanda Grani di Pepe” a Flaibano, ed è diventata un punto di riferimento per i gourmet, per la location e per i vini. Marta si descrive come un’artista istintiva che attraverso il cibo trasmette emozioni.

116

INGREDIENTI

50 minuti

� 500 ml (circa) di brodo vegetale � 1 o 2 cucchiai (10 o 20 ml) di olio extravergine di oliva � 320 g di orzo perlato � 50 g di ricotta di capra di Ovaro affumicata al faggio (Pezzetta) � Pepe q.b. � Petali e semi di girasole � Sale q.b. � Pistilli di zafferano q.b. � 100 g di porro � 150 g di zucchine � 1 carota � 100 g di fiori ed erbe miste � 20 g di burro

CONSIGLIO

4 persone

Questo piatto si può preparare anche utilizzando il farro e con aggiunta di parmigiano.

PREPARAZIONE

Orzotto alle erbe 1 Preparare il brodo vegetale mettendo a bollire

500 ml circa di acqua salata con una carota, una zucchina e una patata, filtrare e unire i pistilli di zafferano. 2 Pulire e lavare accuratamente le zucchine. Tagliare il porro e 100 g di zucchine in piccoli pezzi e farli rosolare in padella con un filo d’olio extravergine, sale e pepe. Sbollentare in acqua salata le verdure miste. Quando il porro e le zucchine saranno rosolati da entrambi i lati, versarne una parte in una casseruola. 3 Aggiungere l’orzo e lasciarlo tostare alcuni minuti. La parte restante delle zucchine verrà usata per decorare. A questo punto, procedere come un normale risotto, idratando gradatamente l’orzo con poco brodo caldo per volta. La cottura ottimale dell’orzo perlato è di 30 minuti. Mantecare con il burro e la ricotta di capra affumicata. Continuare a mescolare per amalgamare il tutto, e aromatizzare con il trito di erbe fresche. Decorare con alcuni petali, triangoli di zucchine, foglioline di basilico ed erbe di primavera. Guarnire con la ricotta grattugiata e servire immediatamente.


Marta Bergonzi Marta Bergonzi é uma cozinheira autodidata que trabalha com a sua família no “Ristolocanda Grani di Pepe” em Flaibano, que se tornou uma referência para gourmets, devido à sua localização e aos vinhos. Marta descreve-se como uma artista instintiva que transmite as emoções através da comida.

INGREDIENTES

50 minutos

� 500 ml (aprox.) de caldo de legumes � 1 ou 2 colheres de sopa (10 ou 20 ml) de azeite virgem extra � 320 g de cevada perolada � 50 g de ricota de cabra de Ovaro defumada em faia Pezzetta � Pimenta q.b. � Pétalas e sementes de girassol � Sal q.b. � Pistilos de açafrão q.b. � 100 g de alho-francês � 150 g de curgetes � 1 cenoura � 100 g de mistura de flores e ervas � 20 g de manteiga

DICA

4 pessoas

Este prato também pode ser preparado usando espelta e adicionando queijo parmesão.

PREPARAÇÃO

Risoto de cevada perolada com ervas 1 Preparar o caldo de vegetais fervendo meio

litro de água salgada com uma cenoura, uma curgete e uma batata, filtrar e adicionar os pistilos de açafrão. 2 Limpar e lavar bem as curgetes. Cortar o alho francês e 100 g de curgete em pequenos pedaços e dourá-los numa frigideira com um pouco de azeite virgem extra, sal e pimenta. Ferver as ervas mistas em água com sal. Quando os alhos franceses e as curgetes estiverem dourados de todos os lados (2–3 minutos serão suficientes), verter alguns deles para uma caçarola. 3 Adicionar a cevada e deixá-la tostar durante alguns minutos. As restantes curgetes serão utilizadas para decoração. Proceda agora como um risoto normal, humedecendo gradualmente a cevada perolada com um pouco de caldo quente de cada vez. O tempo de cozedura ideal para a cevada perolada é de 30 minutos. Junte a manteiga e a ricota de cabra defumada. Continuar a mexer para misturar, aromatizando com algumas ervas frescas picadas. Decorar com pétalas, curgetes, manjericão e ervas. Terminar com ricota ralada e servir imediatamente.

117



Paolo Pezzetta De Paolo ass zesumme mat sengem Brudder Marco Proprietär vum Betrib Pezzetta mat Sëtz zu Fagagna, am Häerz vun der Regioun Friuli-Venezia Giulia. De Betrib gouf 1927 vun hire Grousseltere gegrënnt, déi vun dem Verkaf vu Kéis aus dem Friul gelieft hunn. Zënter ettleche Jore beliwwert de Paolo d’Associatioun Pro Flaibano mat Kéis fir d’Produktioun vum Frico.

INGREDIENTEN

4 Persounen

40 Minutten

� 150 g Maismiel � 225 g Manitoba-Miel (oder Weessmiel Typ 550) � 15 g Hief � 30 ml Olivenueleg � 190 ml Waasser � 3 g Salz

TIPP

� Montasio-Kéis, Latteria-Kéis, Ubriaco-Kéis a Fricut (traditionelle Snack aus dem Friul) � San-Daniele-Ham � Salami aus dem Friul � maturéierte Coppa (Hamspezialitéit aus dem Halsstéck)

ZOUBEREEDUNG

Traditionelle Plat aus dem Friul 1 Déi zwou Mielzorte mat der Hief vermëschen. 2 D‘Waasser mam Olivenueleg a Salz

vermëschen. 3 Dat Flëssegt bei d‘Miel ginn an zu

engem glaten Deeg knieden. 4 Den Deeg op eng Déckt vun ongeféier

2 mm ausrullen an 1,5–2 cm breet Sträife schneiden a mat den Hänn rullen. Op engem Bakblech mat Bakpabeier verdeelen. 5 An engem virgehëtzten Uewe bei 200 °C fir ongeféier 20 Minutten oder bis en eng gëlle Faarf kritt baken. 6 Déi traditionell Spezialitéiten aus dem Friul schéin op engem Platto presentéieren.

Mat gekilltem Wäisse Wäin aus dem Friul zerwéieren.

119


Paolo Pezzetta Paolo Pezzetta è il titolare, insieme al fratello Marco, dell’azienda Pezzetta, con sede a Fagagna, al centro del Friuli-Venezia Giulia. L’azienda è nata nel 1927 dai nonni che stagionavano e vendevano formaggio friulano. L’attività è cresciuta esponenzialmente nelle mani di Paolo e Marco, con l’acquisizione di strutture e tecnologie all’avanguardia.

INGREDIENTI

4 persone

40 minuti

� 150 g di farina di mais Fioretto � 225 g di farina Manitoba (o farina di grano tenero tipo 0) � 15 g di lievito � 30 ml di olio d’oliva � 190 ml di acqua � 3 g di sale

CONSIGLIO

� Formaggio Montasio, Latteria Ubriaco e Fricut (snack tradizionale del Friuli) � Prosciutto San Daniele � Salame friulano � Coppa stagionata

120

Accompagnare con vino bianco friulano, servito fresco.

PREPARAZIONE

Piatto della tradizione friulana 1 Setacciare le due farine con il lievito. 2 In una ciotola mescolare l’acqua con l’olio

d’oliva e il sale. 3 Aggiungere i liquidi alle farine e impastare fino

a ottenere un impasto omogeneo. 4 Stendere la pasta fino a raggiungere uno

spessore di circa 2 mm, ricavare delle strisce di circa 2 cm e arrotolarli con le mani. Distribuirli su una teglia ricoperta di carta da forno. 5 Cuocere in forno preriscaldato a 200 °C per circa 20 minuti o fino a doratura. 6 Servire con prodotti tradizionali friulani, disposti su un tagliere.


Paolo Pezzetta Paolo Pezzetta é proprietário, juntamente com o irmão Marco Pezzetta, da empresa Pezzetta, com sede em Fagagna, no centro de Friul-Veneza Júlia. A empresa foi fundada em 1927 pelos avós que curavam e vendiam queijo Friuliano. O negócio cresceu exponencialmente nas mãos de Paolo e Marco, com a aquisição de instalações e tecnologia de ponta.

INGREDIENTES

4 pessoas

40 minutos

� 150 g de farinha de milho � 225 g de farinha de manitoba (ou farinha de trigo tipo 550) � 15 g de levedura � 30 ml de azeite de oliva � 190 ml de água � 3 g de sal

DICA

� Queijo Montasio, Latteria Ubriaco e Fricut (snacks tradicionais de Friul) � Presunto de San Daniele � Salame friulano � Coppa curada

PREPARAÇÃO

Tábua de produtos tradicionais friulanos 1 Peneirar as duas farinhas com a levedura. 2 Numa tigela, misturar a água com o azeite

e o sal. 3 Acrescentar o líquido à farinha e amassar até

obter uma massa homogénea. 4 Estenda a massa até uma espessura de cerca

de 2 mm, corte em varas de 1,5-2 cm de largura e torça-as, enrolando-as com as mãos. Espalhe-as sobre um tabuleiro coberto com papel vegetal. 5 Cozer em forno pré-aquecido a 200 °C cerca de 20 minutos ou até dourar. 6 Servir com produtos tradicionais friulanos, dispostos sobre uma tábua.

Acompanhar com vinho branco friulano, servido fresco.

121


122


123



Valpaços D’Stad Valpaços läit uewen am Norde vu Portugal, an enger Regioun, déi zwar heefeg vergiess gëtt, déi awer ganz räich ass an an där et vill ze entdecke gëtt. Valpaços ass de Sëtz vun der Gemeng mat enger ganz frëndlecher an opgeschlossener Bevëlkerung a läit am Bezierk Vila Real, an deem d’Ekonomie um Primärsecteur baséiert. Valpaços ass bekannt fir seng Gastronomie a seng Qualitéitsproduite wéi Wäin, Olivenueleg, Käschten, Hunneg, de „faule“ Kuch, gedréchent Friichten, traditionell gereezte Produiten an dee berüümte Folar de Valpaços. Dat architektonesch an historesch wäertvollt Ierwen, d’Gastronomie, déi onverfälscht Natur an déi authentesch Gaaschtfrëndlechkeet wéi och dee gudden Accès an déi perfekt Symbios tëschent Traditioun a Modernitéit maache Valpaços zu enger eenzegaarteger Destinatioun, déi et derwäert ass, entdeckt ze ginn.

Valpaços è una città situata nell’estremo nord del Portogallo, una regione spesso dimenticata dai portoghesi, eppure così ricca e con tanto da scoprire. Con una popolazione molto amichevole e accogliente, il comune di Valpaços è la sede del comune e si trova nel distretto di Vila Real, dove prevale il settore primario. Valpaços è diventata famosa per i prodotti di qualità quali vino, olio d’oliva, castagne, miele, “bolo podre”, frutta secca, carne affumicata e il famoso Folar de Valpaços, come anche per la gastronomia a essi legata. Il patrimonio di grande valore architettonico e storico, la gastronomia, la natura genuina, l’ospitalità intrinseca della gente di Valpaços, gli accessi di qualità ed una perfetta simbiosi tra tradizione e modernità, fanno di Valpaços una destinazione unica merita di essere esplorata.

Valpaços é uma cidade localizada no extremo Norte de Portugal, uma região muitas vezes esquecida dos portugueses, contudo tão rica e com tanto por descobrir. Com uma população muito simpática e acolhedora, Valpaços é sede do município e fica situada no distrito de Vila Real, onde o setor primário prevalece. Valpaços tornou-se conhecida pelos seus produtos de qualidade, como o vinho, o azeite, as castanhas, o mel, o bolo podre, os frutos secos, o tradicional fumeiro e o famoso Folar de Valpaços, bem como pela sua gastronomia. O património de grande valor arquitetónico e histórico, a gastronomia, a natureza genuína, a hospitalidade intrínseca dos Valpacenses, os acessos de qualidade e uma perfeita simbiose entre tradição e modernidade, fazem de Valpaços um destino único, que vale bem a pena descobrir.

125



Wuert vum Buergermeeschter Dir Dammen an Dir Hären, no enger zweejäreger, duerch d’Pandemie verursaacht Ënnerbriechung ass d’Folar-Foire mat hire lokale Produiten elo nees do. Et ass dëst en Event, op deem de Folar, ee vun deene bekanntste Produite vun der Bakkonscht aus der Regioun Trás-os-Montes, den absolutte Star ass. Doduerch, datt et deen eenzegen zertifiéierte Folar am Land ass – e krut am Februar 2017 de Label g.g.A. (geschützt geografesch Angab) –, gëllt Valpaços als Haaptstad vum Folar hei bei eis an am Ausland. Niewent deem eenzegaartege Folar aus Valpaços sinn op dëser Foire och déi weltbescht lokal Produite wéi Wäiner, Olivenueleger, Produiten op Basis vu Käschten, de Bolo podre (Kuch), gereezte Produiten, Hunneg, gedréchent Friichten a Konschthandwierk vertrueden. D’Foire dauert dräi Deeg, ass normalerweis ganz gutt besicht – mir rechne mat 150.000 Visiteuren –, a léist bei den Awunner vun dëser Gemeng grouss Erwaardungen aus, well se ganz wichteg fir d’Ekonomie vun der Gemeng ass, excellent Geschäftsméiglechkeete

bitt an d’Potenzial vun der Regioun voll zur Geltung bréngt. Haut ass dës Foire ëmmer nach eng reegelrecht Vitrinn vun der ländlecher Welt, an där dat Bescht, wat an der Gemeng Valpaços hiergestallt gëtt, presentéiert gëtt. Säit éiwegen Zäite produzéiere mir ee vun de weltwäit beschten Olivenueleger, wéi all déi Medailen a Präisser beleeën, déi dësen Ueleg bei nationalen an internationale Kompetitioune gewonnen huet. Bei der leschter Recolte goufen iwwer 13 Millioune Kilo Oliven erageholl, wat iwwer dräi Millioune Liter extranativem Olivenueleg entsprécht. Mir hunn déi bescht Käschte vun der Welt, aus der Terra Fria, mat enger duerchschnëttlecher Joresproduktioun vun 12.000 bis 15.000 Tonnen. Mir hunn och grouss Wäiner – Wäiner aus der Regioun Trás-osMontes, der Ënnerregioun vu Valpaços –, déi eng national an esouguer international Renommée hunn. Weider Kulturen, déi elo boomen an duerch dat wonnerbaart Mikroklima vu Valpaços begënschtegt ginn, si Mandelen, Molbier, Hieselnëss, Gojibieren, Figen an Hunneg.

All dës Produite si vun enger Qualitéit, déi hiresgläiche sicht, a si ergänzen déi touristesch Offer vun der Gemeng a Stad Valpaços als gastronomesch, naturfrëndlech, kulturell an historesch Destinatioun. Well mir zwee Joer laang keng presenziell Foire ofhale konnten, hu mir d’Online-Plattform www. folarvalpacos.pt kreéiert, déi all eis Erwaardungen iwwertraff huet. Dës Plattform bleift weiderhin aktiv, well d’Leit ëmmer nach gären d’Produite vu Valpaços online kafen. Et ass eng Éier, aus Valpaços ze stamen, eng Stad, déi esouwuel hei wéi och am Ausland fir deen onvergläichleche Folar de Valpaços an nach aner héichqualitativ Produiten, déi hiresgläichen op der Welt sichen, bekannt ass. Eng Gemeng, wou ee sech ka freeën, wann een do op d’Welt komm ass, do ka liewen, schaffen an al ginn, a wou mir eist Bescht maachen, datt et jiddwerengem gutt geet. Iech alleguerte soen ech e ganz grousse Merci!

Amílcar Castro Almeida

127


Parola al Sindaco Signore e Signori, La Fiera del Folar, dei prodotti locali e dei loro sapori è un evento che ha come re il Folar, uno dei più rinomati prodotti della panificazione di Trásos-Montes, che ha reso Valpaços la capitale del folar qui e all’estero. Si tratta dell’unico folar certificato del Paese, avendo ottenuto nel febbraio 2017 la certificazione con denominazione IGP (Indicazione Geografica Protetta). Oltre all’inconfondibile folar di Valpaços, sono rappresentati in questa fiera anche alcuni dei migliori prodotti locali noti a livello mondiale come i vini, gli oli d’oliva, i prodotti derivati dalla castagna, il “bolo podre“, la carne affumicata, il miele, la frutta secca e l’artigianato. I tre giorni della fiera sono un evento che di solito registra una grande affluenza, con oltre 150.000 persone, suscitando una grande aspettativa nella popolazione del Comune per l’importanza che rappresenta per l’economia locale, promuovendo eccezionali opportunità di business e divulgando il potenziale del territorio nel modo più completo.

128

Questa fiera ha sempre avuto la particolarità di promuovere eccezionali opportunità di business e di favorire una maggiore diffusione del potenziale del territorio, rappresentando esclusivamente i prodotti del nostro Comune. È forse l’unica fiera di questo tipo nel Paese. Da due decenni questa fiera continua a essere la vera vetrina del mondo rurale, dove si divulga il meglio che si fa e si produce nel Comune di Valpaços. Produciamo uno dei migliori oli d’oliva al mondo, come provano le medaglie e i premi vinti nei concorsi nazionali e internazionali cui partecipiamo. L’ultimo raccolto ha superato i 13 milioni di chili, che corrispondono a più di tre milioni di litri di olio extra vergine d’oliva. Vantiamo le migliori castagne del mondo, provenienti da Terra Fria, con una produzione media annuale di 12-15 mila tonnellate. Abbiamo i grandi vini della regione di Trás-os-Montes, sottoregione di Valpaços di fama nazionale e internazionale. Altre colture in forte espansione, favorite dalle meraviglie del micro-

clima di Valpaços, sono le mandorle, insieme a mirtilli, nocciole, goji, fichi e miele. Tutti questi prodotti di qualità ineguagliabile completano l‘offerta turistica del comune e della città di Valpaços come destinazione turistica gastronomica, naturalistica, culturale e patrimoniale. In mancanza di fiere in presenza, abbiamo anche creato la piattaforma online www.folarvalpacos.pt e le aspettative sono state superate. La piattaforma è e rimane attiva e le persone continuano, a distanza, a selezionare e acquistare i prodotti di Valpaços. È un onore essere valpacensi, conosciuti ovunque per l‘ineguagliabile “Folar de Valpaços” e per i migliori prodotti al mondo. Un comune dove è bello nascere, vivere, lavorare e invecchiare, dove desideriamo che tutti stiano bene. A tutti voi un ringraziamento speciale!

Amílcar Castro Almeida


Palavra do Presidente Exmas. Senhoras e Exmos. Senhores, A Feira do Folar, produtos da terra e seus sabores é um certame que tem por rei o Folar, um dos mais reputados produtos da panificação transmontana, e que tornou Valpaços a capital do folar aqui e além-fronteiras. Este é o único folar certificado no país, tendo alcançado em fevereiro 2017 a certificação com denominação IGP (Indicação Geográfica Protegida). Além do inconfundível folar de Valpaços, estão ainda representados neste certame alguns dos melhores produtos locais a nível mundial como os vinhos, os azeites, os produtos derivados da castanha, o bolo podre, o fumeiro, o mel, frutos secos e o artesanato. Os três dias de feira constituem um evento que habitualmente regista grande afluência, sendo esperadas mais de 150.000 pessoas, despertando grande expectativa na população do concelho, atendendo à importância que representa para a economia deste, promovendo excelentes oportunidades de negócio e a divulgação de

uma forma mais plena das potencialidades do território. Esta feira sempre teve a particularidade de representar exclusivamente os produtos do seu concelho. Porventura, é a única do país nestes moldes. Duas décadas depois, esta feira continua a ser a verdadeira montra do mundo rural, onde divulgamos o que de melhor se faz e produz no concelho de Valpaços. Produzimos, desde logo, um dos melhores azeites do mundo, prova disso são as medalhas e prémios alcançados nos concursos nacionais e internacionais em que participa. A última safra ultrapassou os 13 milhões de quilos, correspondentes a mais de três milhões de litros de azeite extra virgem. Temos a melhor castanha do mundo, proveniente da Terra Fria, com uma produção média anual de 12 a 15 mil toneladas. Temos ótimos vinhos – vinhos da região de Trás-os-Montes, sub-região de Valpaços – de renome nacional e até internacional. Outras culturas em franca expansão, potenciadas pelas maravilhas do microclima valpacense,

são a amêndoa, a par do mirtilo, da avelã, do goji, do figo e do mel. Todos estes produtos de inigualável qualidade complementam a oferta turística do concelho e da cidade de Valpaços como um destino turístico gastronómico, de natureza, de cultura e património. Criámos ainda, na ausência de feiras em modo presencial, a plataforma online, www.folarvalpacos.pt, que ultrapassou todas as expetativas. Esta plataforma permanece ativa, e as pessoas continuam, à distância, a preferir e a adquirir os produtos de Valpaços. É uma honra ser Valpacense, conotado aqui e além-fronteiras com o inigualável Folar de Valpaços e com os melhores produtos do mundo. Um concelho bom para nascer, viver, trabalhar e envelhecer, onde queremos que todos se sintam bem. A todos o meu especial obrigado!

Amílcar Castro Almeida

129



Gemeng Valpaços läit am Häerz vun der Regioun Trás-os-Montes an ass eng herrlech Géigend a Portugal. Déi häerzlech Bevëlkerung, déi all Visiteur wéi e Frënd empfänkt, dat ëmfangräicht kulturellt an historescht Ierwen, déi eenzegaarteg Gastronomie, déi héichwäerteg lokal Produiten, déi intakt Natur, déi heefeg Veranstaltungen an en eenzegaartege Mikroklima maachen dës Gemeng zu enger topp Destinatioun am Norde vu Portugal. Vun hei, aus der Terra Quente vun der Regioun Trás-os-Montes, kënnt dann och eng Rei vun deene weltwäit beschte Produiten: Käschten, Olivenueleg a Wäin.

Wichtegst landwirtschaftlech Produiten D’Käscht zielt zu deene wichtegste landwirtschaftleche Produite vun dëser Regioun a gëllt als „d’Gold” vun der Terra Quente. Vun hei kommen 90 % vun der nationaler Recolte. D’Castanha Judia staamt aus Carrazedo de Montenegro; hiren Numm krut se vun hirem Ausgesinn: der blénkeger Faarf an der Gréisst.

D’Gemeng ass och besonnesch houfreg op hiren Olivenueleg, deen als Azeite de Trás-os-Montes DOP zertifiéiert gëtt. Den Ubau vun Oliven ass hautdesdaags eng Aktivitéit vu grousser wirtschaftlecher a sozialer Bedeitung a Portugal. Wat de Wäibau betrëfft, ass et interessant ze wëssen, datt den Numm Valpaços vun deem excellente Wäi staamt, deen an der Réimerzäit an dësem Dall produzéiert gouf: de Passum-Wäin, ee vun deene beschten am Réimesche Räich. Dohier kënnt och den Numm Vale Passum, Vale Passos, dat haitegt Valpaços. Zu Valpaços, der Gemeng mat deene meeschten a Portugal identifizéierte Fielsmillen (ronn 120 Stéck), gëtt och haut nach eng Vinifikatiounsmethod vu ganz fréier benotzt. Nach 2018 gouf de Calcatorium-Wäin mat enger an de Fiels gehae Wäipress produzéiert. Dee wonnerbaren Hunneg, déi traditionell gereezte Produiten, d’gedréchent Friichten an de Folar de Valpaços si weider Produiten, duerch déi Valpaços un der Spëtzt

vum Ranking vun de gesonden an traditionelle Goûte steet.

Fester a Pilgerfaarten D’Stad ass reegelméisseg d’Bün fir bedeitend kulturell a gastronomesch Veranstaltungen am regionalen an nationale Kalenner an zitt Joer fir Joer Dausende vu Mënschen un, déi Eventer wéi d’FolarFoire, d’São-Brás-Foire (Foire vun de gereezte Produiten), d’Franca-Foire, d’Fest vum Wäin a vun der JudiaKäscht, déi national Foire vum Olivenubau an nach anerer besichen.

Naturpied Fir Naturfrënn ass d’Ecovia de Rabaçal e Must. Op dësem ekologeschen, an dräi Wander- a Vëlosweeër opgedeelten Trail maache mir eng Zäitrees, wäertschätzen Zeie vu vergaangenen Zäiten, wéi déi an de Fiels gehae Millen a Pressen, a bewonnere sekulär Härenhaiser, Kierchen a Quellen. Déi aussergewéinlech Landschaft ass och gepräägt vu Wéngerten an Olivefelder a virun allem vun der Stëllt an der Verbonnenheet mat enger intakter an eenzegaarteger Natur.

131




Comune Nel cuore della regione di Trás-osMontes, Valpaços può essere davvero considerato un territorio benedetto. L‘affettuosa popolazione che accoglie il visitatore come un amico, il vasto patrimonio storico-culturale, la gastronomia unica, i prodotti locali di qualità, la natura pura, gli eventi culturali periodici e un microclima unico, fanno di questa località uno dei comuni da non perdere nel nord del Portogallo. Situata nella Comunità Intercomunale dell’Alto Tâmega e Barroso, dove predominano vigneti, oliveti e castagneti, è qui che si producono alcuni dei migliori prodotti a livello mondiale: il vino, l’olio d’oliva e la castagna.

Principali prodotti agricoli La castagna è considerata uno dei principali prodotti agricoli della regione e “l‘oro” della Terra Fria di Trás-os-Montes, responsabile del 90% della produzione nazionale. È a Carrazedo de Montenegro che nasce la “Castanha Judia”, il cui nome deriva dalle sue caratteristiche, come il colore brillante e le dimensioni.

134

Il comune può anche vantarsi di produrre il miglior olio d‘oliva del mondo, e a garantirlo sono gli specialisti del settore. L‘olio d‘oliva prodotto nel comune è certificato come olio d‘oliva di Trás-os-Montes DOP. Di fatto, l‘olivicoltura è oggi un‘attività di grande rilevanza economica e sociale in Portogallo. Quanto alla coltivazione della vite, è curioso sapere che il nome “Valpaços” deriva dall‘ottimo vino prodotto durante il periodo romano. Nella valle si produceva il “vino Passum”, uno dei migliori (se non il migliore) dell‘Impero Romano, da cui il nome “Vale Passum”, “Vale Passos”, oggi “Valpaços”. A Valpaços, il comune con il maggior numeri di torchi rupestri identificati in Portogallo (circa 120), il metodo di vinificazione ancestrale rimane attivo e proprio di recente, nella vendemmia 2018, il vino “Calcatorium” è stato prodotto in un torchio scavato nella roccia. Il delizioso miele, la tradizionale carne affumicata, la frutta secca e il singolare Folar de Valpaços, sono altri prodotti che collocano Valpaços in una posizione di rilievo

a livello nazionale e internazionale tra i sapori sani e tradizionali.

Feste e pellegrinaggi Palcoscenico regolare di eventi culturali e gastronomici di riferimento nel calendario regionale e nazionale, la città attira ogni anno migliaia di persone per eventi come la Fiera del Folar, la Fiera di São Brás, la Fiera Franca, la Festa del Vino, la Fiera della “Castanha Judia”, la Fiera Nazionale dell’Olivicoltura e molte altre.

Sentieri naturali Per gli amanti della natura, l‘Ecovia di Rabaçal è un “must”. Lungo i tre percorsi pedonali e ciclabili, siamo invitati a viaggiare indietro nel tempo, ammirando segni antichi, come mulini e stagni scavati nella roccia, e contemplando manieri secolari, chiese e fontane. Il paesaggio eccezionale è segnato anche da vigneti e uliveti e, soprattutto, dal silenzio e dal contatto con una natura unica e intatta.


Município No coração da região de Trás-os-Montes, Valpaços pode ser verdadeiramente considerado um território abençoado. A população afável, que acolhe o visitante como um amigo, o vasto património cultural e histórico, a gastronomia ímpar, os produtos locais de qualidade, a natureza pura, as manifestações culturais frequentes e um microclima único, juntos fazem deste concelho um local de visita obrigatória no norte de Portugal. Situado na Comunidade Intermunicipal do Alto Tâmega e Barroso, onde predominam as vinhas, os olivais e os soutos, é aqui que são produzidos alguns dos melhores produtos a nível mundial: o vinho, o azeite e a castanha. Principais produtos agrícolas A castanha é considerada um dos principais produtos agrícolas da região e “o ouro” da Terra Fria Transmontana: 90% da produção nacional provém desta região. É em Carrazedo de Montenegro que nasce a “Castanha Judia” cuja denominação advém das suas características singulares e incon-

fundíveis: a sua cor reluzente e o seu tamanho. O município orgulha-se também de produzir o melhor azeite do mundo, como garantem os próprios especialistas do setor. O azeite produzido no concelho é certificado como Azeite de Trás-os-Montes DOP, e a olivicultura é hoje uma atividade de grande relevância económica e social em Portugal. Quanto à cultura da vinha, é curioso saber que o nome “Valpaços” advém do excelente vinho produzido no período romano. No vale produzia-se o “Vinho Passum”, um dos melhores (senão o melhor) do Império Romano, e daí o nome de “Vale Passum” “Vale Passos”, hoje “Valpaços”. Em Valpaços, o concelho com mais lagares rupestres identificados em Portugal (cerca de 120), o método ancestral de vinificação mantém-se ativo e ainda recentemente, na vindima de 2018, foi produzido o vinho “Calcatorium” num lagar cavado na rocha. O delicioso mel, o tradicional fumeiro, os frutos secos e o singular Folar de Valpaços, são outros produ-

tos que colocam Valpaços no topo do ranking dos sabores saudáveis e tradicionais. Festas e Romarias Regularmente palco de manifestações culturais e gastronómicas de referência do calendário regional e nacional, a cidade atrai milhares de pessoas todos os anos a eventos tais como a Feira do Folar, a Feira de São Brás (Feira do Fumeiro), a Feira Franca, a Festa do Vinho, a Feira da Castanha Judia, a Feira Nacional de Olivicultura, entre outras. Trilhos na Natureza Para os amantes da Natureza, a Ecovia do Rabaçal é absolutamente imperdível. Ao longo de três percursos pedestres e cicláveis, somos convidados a viajar no tempo, apreciando sinais ancestrais, como os moinhos e os lagares cavados na rocha, e admirando solares seculares, igrejas e fontes. A excecional paisagem é muito marcada pelas vinhas e olivais e, acima de tudo, pelo silêncio e pelo contacto com uma natureza intacta e única.

135





Festlechkeeten • Festeggiamenti • Festas D’Foire ronderëm de Folar zu Valpaços ass eng ideal Geleeënheet, fir déi excellent Produiten aus der Regioun Trás-osMontes virzestellen, a gëtt all Joer de leschte Weekend virun Ouschteren ofgehalen. D’FolarFoire gëllt als eng vun de wichtegste Foiren an dëser Regioun a bitt de Visiteuren dräi Deeg laang e Programm mat Animatioun, regionaler Gastronomie, soziokulturellen Aktivitéiten a lokaler Handwierkskonscht un. Eng eenzegaarteg Foire, op där déi lokal Produiten am Mëttelpunkt stinn, déi et exklusiv an dëser Gemeng gëtt an ënner deenen de Folar vu Valpaços den absolutte Star ass. Ronn honnert Aussteller, dorënner lokal Fabrikanten a Veräiner, presentéieren zur grousser Freed vun der Bevëlkerung dat Bescht aus Gastronomie, Wäibau a Konschthandwierk. Vum Olivenueleg iwwer gereezt Fleesch, Bolo podre, Hunneg, Produiten op Basis vu Käschten, gedréchent

La Fiera del Folar di Valpaços, che sin dal 1998 si svolge ogni anno il fine settimana prima di Pasqua, è una vetrina unica per gli eccellenti prodotti del comune di Valpaços. Considerata una delle manifestazioni più importanti della regione, per tre giorni i visitatori sono invitati a partecipare a un programma ricco di intrattenimento, gastronomia regionale, attività socio-culturali e artigianato locale. Una fiera singolare dove i protagonisti sono i prodotti locali, esclusivi del comune e dove il Folar de Valpaços la fa da padrone. Sono presenti un centinaio di espositori, tra produttori e associazioni locali, che risaltano il meglio della gastronomia, dell’enologia e dell’artigianato, per la gioia della popolazione. Dall’olio d’oliva al vino, alla carne affumicata, alla torta tradizionale “bolo podre“, al miele, ai prodotti a base di castagne, alla frutta secca, ai dolci e, natural-

A Feira do Folar de Valpaços, que se realiza todos os anos no fim de semana anterior à Páscoa, é a montra de produtos de excelência do concelho de Valpaços. Durante os três dias do certame, considerado um dos mais importantes da região, os visitantes são convidados a participar num programa recheado de animação, gastronomia regional, atividades socioculturais e artesanato local. Um evento singular onde os protagonistas principais são os produtos locais, exclusivos do concelho, e onde o Folar de Valpaços é rei. Cerca de uma centena de expositores, entre produtores locais e associações, colocam em destaque o melhor que a gastronomia, a enologia e o artesanato têm para oferecer, para regozijo da população. Do azeite ao vinho, passando pelo fumeiro, o bolo podre, o mel, os produtos derivados da castanha, os frutos secos,

139





Festlechkeeten • Festeggiamenti • Festas Friichten a Séissegkeete bis zum Wäin an natierlech dem traditionelle Folar de Valpaços feelt näischt op dëser Foire, duerch déi Valpaços d’Reputatioun als „FolarHaaptstad“ krut. Zënter 1998 organiséiert d’Gemeng mat groussem Succès d’Folar-Foire, eng Ausstellung, déi Dausende Leit unzitt, déi déi regional Gastronomie genéissen a sech an deenen typeschen Tavernen zu de Kläng vun der traditioneller Musek vun de Philharmoniker, Volleksdanzgruppen a Concertinaen ameséieren. D’Foire gouf vun Awunner aus Valpaços an d’Liewe geruff, déi sech fir d’Erhalen an d’Fërdere vum traditionelle Folar de Valpaços agesat hunn. De Folar gëllt als ee vun de bekanntste Produiten aus der Broutbäckerei vun der Regioun Trás-os-Montes, gëtt mëttlerweil dat ganzt Joer iwwer hiergestallt an ass och um Site ze kréien.

mente, al tradizionale Folar de Valpaços: non manca nulla durante la fiera, che ha conferito a Valpaços la fama di “Capitale del Folar”. La Fiera, lanciata da un gruppo di abitanti di Valpaços che si sono preoccupati di preservare e promuovere il tradizionale Folar de Valpaços, attira migliaia di persone che amano non solo degustare la gastronomia regionale, ma anche deliziarsi nelle tipiche taverne, al suono della musica tradizionale delle bande filarmoniche, dei gruppi di danza popolare e dei concerti. Considerato uno dei prodotti più rinomati della panificazione di Trás-os-Montes, il Folar de Valpaços viene ora prodotto tutto l’anno ed è disponibile attraverso una piattaforma digitale. www.folarvalpacos.pt

a doçaria e, claro está, o tradicional Folar de Valpaços, nada falta durante o certame que deu a Valpaços o título e a fama de “Capital do Folar”. Desde 1998 que a autarquia organiza com sucesso a Feira do Folar, uma exposição que atrai milhares de pessoas, que gostam de saborear a gastronomia regional e deleitar-se nas tabernas típicas, ao som da música tradicional das bandas filarmónicas, dos ranchos folclóricos e das concertinas. O certame foi iniciado por um grupo de Valpacenses com o objetivo de preservar e dinamizar o tradicional Folar de Valpaços. Considerado um dos mais reputados produtos da panificação transmontana, o Folar passou assim a ser produzido durante todo o ano, estando também disponível através de uma plataforma digital. www.folarvalpacos.pt

www.folarvalpacos.pt

143



Produkter • Prodotti • Produtos Vinho Encostas de Sonim

Vinho Encostas de Sonim

Vinho Encostas de Sonim

D’Wäiner vun Encostas de Sonim sinn e perfekt Beispill dofir, datt dat aussergewéinlecht Klima hei d’Produktioun vun excellente Wäiner mat enger eegener Authentizitéit erméiglecht. D’Mark steet fir eng laang Familljentraditioun a gëtt vum Dina Pessoa geréiert, déi den Knowhow vu Generatioune geierft huet a mat der Ënnerstëtzung vun der Famill en 18 Hektar grousse Wënzerbetrib bewirtschaft. D’Gamm Sonim mat hire frësche Wäiner ass déi kommerziellst Serie an zeechent sech duerch hir Liichtegkeet a Frëscht aus. D’Reserva ass méi en eleganten an usprochsvolle Wäin. D’Grande-Reserva-Serie ass ënner aussergewéinleche Bedingungen entstanen, wéi de weltwäit priméierten Touriga Nacional, deen a Granitpresse gekeltert gëtt an a franséischen Eechefässer räift.

Il vino Encostas de Sonim è l’esempio perfetto di come il clima eccezionale della contea possa produrre vini di eccellenza, con un’autenticità tutta sua. Frutto di una storia familiare, il marchio Encostas de Sonim è gestito da Dina Pessoa, che ha ereditato il know-how di una lunga tradizione, gestendo una proprietà viticola di 18 ettari con il supporto della sua famiglia. I vini Encostas de Sonim hanno caratteristiche uniche. La gamma Sonim è la più commerciale, con i suoi vini freschi che si distinguono per la loro leggerezza. La gamma Reserva è più elegante e sofisticata. La gamma Grande Reserva nasce da condizioni eccezionali. Un esempio illustre è il Touriga Nacional, premiato in tutto il mondo, vinificato in presse di granito e invecchiato in barili di rovere francese.

O vinho Encostas de Sonim é o perfeito exemplo de que o clima excecional do concelho permite produzir vinhos de excelência, com uma autenticidade muito própria. Fruto de uma história familiar, a marca Encostas de Sonim é gerida por Dina Pessoa que herdou o saber-fazer de uma longa tradição, administrando uma propriedade vitivinícola com 18 hectares, com o apoio da família. Os vinhos Encostas de Sonim possuem características únicas. A gama Sonim é a mais comercial com os seus vinhos frescos e distingue-se pela sua leveza e frescura. A gama Reserva é por sua vez mais elegante e sofisticada. A gama Grande Reserva nasce de condições excecionais. Ilustre exemplo é o Touriga Nacional, premiado a nível mundial, vinificado em lagares de granito e envelhecido em barris de carvalho francês.

www.encostasdesonim.pt

www.encostasdesonim.pt

www.encostasdesonim.pt

145



Produkter • Prodotti • Produtos Santa-Maria-Hunneg

Miele Santa Maria

Mel Santa Maria

D’Gebuertsstonn vum SantaMaria-Hunneg huet 1995 mat dem Optauche vun engem Beieschwarm op engem Bauerenhaff zu Santa Maria de Émeres, Valpaços, geschloen. Dem Rui Baptista seng Léift fir Beien ass stänneg gewuess: „Ech hat keng Erfarung als Imker, ech war Turnproff.“ Hie laacht. „Wéi soen ech ëmmer, dëst war eng Geleeënheet, déi Gott mir ginn huet, fir glécklech ze sinn. Déi bescht Ausbildung, déi ee kréie kann, dat ass déi, déi d’Beien engem e Liewe laang ginn.“ Haut entsteet hei aus 1.000 Beiestäck, déi a verschiddenen Deeler vun der Regioun Trás-os-Montes opgestallt sinn, en zertifiéierte biologeschen Hunneg vu beschter Qualitéit. De Familljebetrib produzéiert pro Joer ongeféier 12.000 Glieser (vun 250 g) Heed-, Käschten- a Rosmarinhunneg.

È stato con l’apparizione di uno sciame in un’azienda a Santa Maria de Émeres, Valpaços, nel 1995, che è nato il miele di Santa Maria. Lo sciame è stato introdotto in un alveare e monitorato costantemente. Rui Baptista ha coltivato la passione per le api e il desiderio di creare un marchio: “Non avevo alcuna esperienza come apicoltore, anzi ero un insegnante di ginnastica (ride). È stata un’opportunità che Dio mi ha dato per essere felice. Il più grande insegnamento che possiamo ricevere è quello delle api stesse, perché insegnano per tutta la vita”. Oggi dai 1.000 alveari situati in varie zone di Trásos-Montes nasce un miele biologico certificato e di qualità, che ci permette di assaporare la natura da ogni vasetto. Questa azienda familiare produce ogni anno circa 12.000 vasetti (da 250 g) di miele di erica, di castagno e di rosmarino (i più venduti) di premiata qualità.

Foi com o surgimento de um enxame numa Quinta em Santa Maria de Émeres, Valpaços, que nasceu em 1995 o mel Santa Maria. O enxame foi introduzido numa colmeia e acompanhado regularmente. Rui Baptista foi cultivando o gosto pelas abelhas e o desejo de criar uma marca: “Eu não tinha qualquer experiência como apicultor, aliás eu era professor de ginástica (risos). Foi uma oportunidade que Deus me deu de ser feliz. A maior formação que se pode ter são as próprias abelhas que nos dão ao longo da vida”. Hoje, de 1.000 colmeias, localizadas em várias zonas de Trás-os-Montes, nasce um mel biológico certificado, cheio de qualidade onde a natureza se sente em cada frasco de mel. Esta empresa familiar produz, por ano, cerca de 12.000 frascos (de 250 g) de mel de urze, castanheiro e rosmaninho, o mais vendido, de qualidade premiada.

www.melsantamaria.com

www.melsantamaria.com

www.melsantamaria.com

147



Produkter • Prodotti • Produtos Olivenueleg Rosmaninho

Olio Rosmaninho

Azeite Rosmaninho

D’Kooperativ vun den Olivebauere vu Valpaços gruppéiert 2.200 Olivenuelegproduzenten, déi en Terroir vu 7.500 ha mat 820.000 Olivebeem exploitéieren. Et ass eng Geschicht iwwer siwe Joerzéngten, aus där den nativen Olivenueleg DOP Rosmaninho ervirgeet, mat enger järlecher Produktioun vun duerchschnëttlech 2 Millioune Liter. „Mir kréien d’Oliven hei direkt vun den Olivefelder, esou, wéi se vun de lokale Produzente geraf goufen. Mir botzen, wäschen a weien se an huelen Echantillone fir d’Bewäertung fir den Associé. Duerno ginn se gelagert a fir d’Extraktioun, d’Analys an d’Offëlle weidergeleet“, erkläert de José Ventura, Chef de Service vun der Kooperativ. Kommerzialiséiert ënnert de Marke Rosmaninho, Vilanova an Ancestral, ass den Olivenueleg scho mat ville Präisser ausgezeechent ginn.

La Cooperativa Olivicola di Valpaços riunisce 2.200 produttori di olio d’oliva, che mettono a frutto 7.500 ettari di un terroir d’eccellenza, con 820.000 olivi. Sette decenni di storia hanno dato vita all’olio d’oliva più sano e autentico del mondo: l’olio extra vergine d’oliva DOP Rosmaninho, con una produzione media annuale di 2 milioni di litri. “Qui riceviamo le olive così come arrivano dagli oliveti, raccolte dai produttori locali. Ci occupiamo di pulire, lavare, pesare e raccogliere i campioni per la valorizzazione dell‘oliva dell‘associato. Le olive vengono poi immagazzinate e inviate per l‘estrazione, l‘analisi e l‘imbottigliamento”, spiega José Ventura, Direttore del Servizio della Cooperativa. L’olio d’oliva viene commercializzato con tre marchi: Rosmaninho, Vilanova e Ancestral. I top di gamma sono Rosmaninho Premium, Rosmaninho Cobrançosa e Rosmaninho Madural.

A Cooperativa de Olivicultores de Valpaços reúne 2.200 produtores de azeitona, que exploram 7.500 ha de um terroir de excelência, com 820.000 oliveiras. São sete décadas de história, que deram origem ao mais saudável e autêntico azeite do mundo: o azeite virgem DOP Rosmaninho, com uma produção média anual de 2 milhões de litros. “Recebemos a azeitona tal e qual como sai dos olivais, recolhida pelos produtores locais. Procedemos à limpeza, lavagem, pesagem e recolha de amostras para a valorização da azeitona ao associado. É depois armazenada e segue para a extração, análise e engarrafamento”, explica José Ventura, Diretor de Serviço da Cooperativa. O azeite é comercializado sob três marcas: Rosmaninho, Vilanova e Ancestral. Os topos de gama são Rosmaninho Premium, Rosmaninho Cobrançosa e Rosmaninho Madural.

www.azeite-valpacos.com

www.azeite-valpacos.com

www.azeite-valpacos.com

149



Produkter • Prodotti • Produtos Casa Cândido

Casa Cândido

Casa Cândido

An der Casa Cândido ginn d’Gäscht waarmhäerzeg a mat oppenen Äerm empfaangen. Déi eigentlech Staren am Haus vum Cândido Gonçalves an der Maria Fernanda Gonçalves sinn awer de Salpicão, d’Linguiça, de Botelo, d’Sangueiras, de Chouriço de sangue, de Chouriço azedo, déi traditionell Alheira an d’Alheira de Aves. D’Awunner vu Valpaços sinn net wéineg houfreg drop, datt dëst Haus déi bescht traditionell gereezte Produiten um lokalen an nationalen Niveau produzéiert – dëst och zur Zefriddenheet vun de Visiteuren. Et ass en Haus mat enger 44-järeger Traditioun, dat ursprénglech vum Cândido sengem Papp als kleng Taverne gebaut gouf. Seng Mamm huet zu de Molzechte gereezte Produiten zerwéiert an d’Geschäft ass gutt gelaf. An der Casa Cândido ass déi gesamt Produktioun komplett hausgemaach.

Cândido Gonçalves e Maria Fernanda Gonçalves sono i padroni di casa che accolgono con grande gentilezza chi arriva a Casa Cândido, situata nel centro di Valpaços. Tuttavia, i re della casa sono il “salpicão”, la “linguiça”, il “botelo”, le “sangueiras”, il “chouriço de sangue”, il “chouriço azedo”, la tradizionale “alheira” e la “alheira de aves”. Qui si produce la migliore carne affumicata tradizionale locale e nazionale, per l’orgoglio degli abitanti di Valpaços e la soddisfazione dei visitatori. Una Casa che vanta 44 anni di tradizione, costruita originariamente dal padre di Cândido come alpeggio. La madre serviva carne affumicata durante i pasti e l’attività decollò. Oggi, chi vuole assaggiare le “alheiras”, che sono più vicine al loro stato e alla loro essenza “originale”, si trova nel posto giusto: a Casa Cândido la produzione è totalmente artigianale.

Cândido Gonçalves e Maria Fernanda Gonçalves são os anfitriões que recebem com enorme simpatia, quem chega à Casa Cândido, situada no centro de Valpaços. No entanto, os reis da casa são o salpicão, a linguiça, o botelo, as sangueiras, o chouriço de sangue, o chouriço azedo, a alheira tradicional e a alheira de aves. Nesta Casa produz-se o melhor fumeiro tradicional, a nível local e nacional, para orgulho dos Valpacenses e satisfação dos visitantes. Uma casa com 44 anos de tradição, construída originalmente pelo pai de Cândido como casa de pasto. A mãe servia fumeiro às refeições e o negócio avançou. Hoje, quem quiser provar alheiras mais próximas do seu estado “original” e da sua essência, está no sítio certo. Na Casa Cândido a produção é totalmente artesanal.

www.casacandido.pt

www.casacandido.pt

www.casacandido.pt

151



Rezepter • Ricette • Receitas Wann ee vun der Regioun Trásos-Montes schwätzt, dann denkt een direkt un hir excellent Kichen, déi enk mat der Geschicht vun der Regioun an hirem kulturelle Gediechtnes verflecht ass. D’Traditioun huet glécklecherweis d’Zäit iwwerdauert an huet sech bis haut gehalen. Hei ginn déi bescht Wäiner, gereezte Produiten an Olivenueleger hiergestallt, net ze vergiessen och d’Käschten, d’Mandelen, den Hunneg, de „faule“ Kuch, gedréchent Friichten an natierlech de Folar de Valpaços. An dësem Distrikt komme räichhalteg, traditionell a mat Léift preparéiert Platen op den Dësch: Feijoada à transmontana (Bouneneintopf mat Fleesch), Milhos à transmontana (Maisbräi), Kalleffleesch vum Grill, Alheira de Mirandela (Wurscht aus Mirandela), Käschtenzopp a Käschtepudding. Zu Valpaços gëtt mat Léift a Leidenschaft gekacht.

Quando si parla della regione di Trás-os-Montes, viene subito in mente la sua eccellente gastronomia, parte inscindibile della sua storia e della sua memoria culturale. Fortunatamente, la tradizione è durata nel tempo ed è arrivata fino ai nostri giorni, sotto forma di prelibatezze da mangiare e desiderare sempre di più. Qui si producono i migliori vini ed oli d’oliva, senza dimenticare la carne affumicata, le castagne, le mandorle, il miele, la frutta secca, il “bolo podre“ di Santa Maria de Émeres e, naturalmente, il Folar de Valpaços. Nel comune arrivano ai tavoli piatti abbondanti, carichi di tradizione e dedizione nella loro preparazione. Segnaliamo alcuni piatti tradizionali e dolci che sono una delizia per il palato: la “feijoada“ locale, i “milhos“ locale, il pezzo di vitello alla griglia, alheira, il brodo di castagne e il budino di castagne. A Valpaços si percepisce l’amore per la cucina.

Quando se fala da região de Trás-os-Montes, pensamos imediatamente na sua gastronomia de excelência, parte indissociável da sua história e memória cultural. A tradição perdurou felizmente no tempo e chegou aos nossos dias, em forma de iguarias de extraordinário sabor. Os melhores vinhos e azeites são aqui produzidos, não esquecendo o fumeiro, a castanha, a amêndoa, o mel, os frutos secos, o bolo podre de Santa Maria de Émeres e, naturalmente, o Folar de Valpaços. No concelho, abundantes pratos chegam às mesas, carregados de tradição e devoção na confeção. Destacamos alguns pratos tradicionais e doces que são um regalo para o paladar: a feijoada à transmontana, os milhos à transmontana, o naco de vitela na brasa, a alheira, o caldo de castanhas e o pudim de castanha. Sente-se o amor pela cozinha em Valpaços.

153



Rui Conde De Rui gouf zu Valpaços gebuer an huet mat 13 Joer schonn an der Bäckerei Juvenal eng Hand mat ugepaakt. Säit der Grënnung vum Familljebetrib 1939 gëtt de Folar fir Ouschtere preparéiert. Well dëst Gebäck awer esou beléift ass, gëtt de Folar elo dat ganzt Joer iwwer hiergestallt. Haut, mat 45 Joer, seet de Rui: „Et mécht mir immens Pleséier, Brout ze baken an déi al Traditioun vum Folar weiderliewen ze loossen.“

INGREDIENTEN

4 Persounen

180 Minutten

� 500 g Weessmiel Typ 65/55 � 4 Eeër � 100 g Fett (50 g Botter; 50 g Olivenueleg) � 20 g Hief � 15 g Salz � ½ Linguiça � ½ klenge Salpicão

TIPP

� 100 g Ham a fett Fleesch

Bei de Folar passt ganz gutt e Glas Roude Wäin.

ZOUBEREEDUNG

Folar vu Valpaços 1 D’Miel op den Dësch schëdden, eng Kaul an

der Mëtt maachen. D’Eeër opschloen an an d’Kailche schëdden, d’Salz derbäiginn an den Deeg vun der Mëtt aus verschaffen. 2 D’Hief a 50 ml wotlechem Waasser opléisen, an d‘Kaul an der Mëtt schëdden a verréieren. D’Fett op klenger Flam schmëlzen, an den Deeg ginn an no an no Waasser derbäischëdden a mat den Hänn zu engem dënnen Deeg verschaffen, bis sech d’Mass vum Dësch léist a Blosen entstinn. 3 E bësse Miel iwwer den Deeg siften a mat engem Duch ofdecken. Ongeféier 45 Minutten op enger waarmer Plaz goe loossen, bis sech de Volume verduebelt huet. 4 E rechteckege Bakblech mat Schmalz an Olivenueleg afetten (de Rand dierf net méi héich wéi 8 cm sinn). D’Linguiça, de Salpicão an d’Ham a Sträife schneiden. Den Deeg ausrullen an d’Fleesch drop verdeelen. Den Deeg oprullen. 5 Den Deeg weider 45 Minutte goe loossen. Mat Eegiel bepinselen an am gliddege Schäffchen ongeféier 45 Minutte baken.

155


Rui Conde Rui è nato a Valpaços e all’età di 13 anni è entrato a far parte dell’azienda di famiglia: il Panificio Juvenal, fondato dai nonni nel 1939. All’epoca, il Folar veniva prodotto solo a Pasqua. La tradizione ha acquistato prestigio ed il Folar viene ora prodotto tutto l’anno. Oggi, all’età di 45 anni, confessa: “È per me un grande piacere fare il pane e continuare la tradizione ancestrale del Folar”.

INGREDIENTI

4 persone

180 minuti

� 500 g di farina di grano tipo 00 � 4 uova � 100 g di grassi (50 g di burro; 50 g di olio d’oliva) � 20 g di lievito � 15 g di sale � ½ linguiça � ½ salpicão piccolo

CONSIGLIO

� 100 g di prosciutto e carne grassa

156

Il Folar si accompagna molto bene a un bicchiere di vino rosso.

PREPARAZIONE

Folar di Valpaços 1 Disporre la farina a fontana su un piano da

lavoro e fare un buco nel mezzo. Rompere le uova al centro, aggiungere il sale e lavorare l’impasto a partire dal centro. 2 Diluire il lievito in 50 ml di acqua tiepida, incorporarlo all’impasto e mescolare. Sciogliere i grassi a fuoco lento, aggiungerli all’impasto e lavorare, aggiungendo acqua fino a ottenere una pasta sottile. Lavorare l’impasto con le mani finché non si stacca dal piano da lavoro e fino alla comparsa di bollicine in superficie. 3 Spolverare l’impasto con la farina e coprirlo con un panno. Lasciar lievitare per circa 45 minuti in luogo caldo e asciutto, fino a quando non sarà raddoppiato e avrà un aspetto merlettato. 4 Ungere una teglia rettangolare di terracotta con strutto e olio d’oliva (i bordi non devono superare gli 8 cm di altezza). Tagliare la linguiça e il salpicão a rondelle e il prosciutto a strisce. Stendere la pasta e distribuirvi sopra la carne. Arrotolare la pasta. 5 Cuocere per altri 45 minuti. Spennellare con il tuorlo d’uovo e cuocere in forno molto caldo per circa 45 minuti.


Rui Conde Rui é natural de Valpaços. Aos 13 anos de idade junta-se ao negócio da família: a Padaria Juvenal fundada pelos avós em 1939. Na altura a confeção do Folar acontecia só na Páscoa. A tradição ganha prestígio e o Folar é atualmente produzido todo o ano. Hoje, com 45 anos confessa, “Tenho um enorme prazer em fazer pão e em dar continuidade à tradição ancestral do Folar”.

INGREDIENTES

4 pessoas

180 minutos

� 500 g de farinha de trigo 65/55 � 4 ovos � 100 g de gordura (50 g de manteiga; 50 g de azeite) � 20 g de fermento de padeiro � 15 g de sal � ½ linguiça � ½ salpicão pequeno

DICA

� 100 g de presunto e carne gorda

O Folar acompanha muito bem com um copo de vinho tinto.

PREPARAÇÃO

Folar de Valpaços 1 Coloca-se a farinha numa mesa e faz-se

uma cova ao meio. Partem-se os ovos para dentro da farinha (ao centro), junta-se o sal e trabalha-se a massa a partir do centro. 2 Desfaz-se o fermento de padeiro em 50 ml de água morna, deita-se na cova e envolve-se. Derretem-se as gorduras em lume brando, juntam-se à massa e trabalha-se tudo, adicionando água até obter uma massa fina. Bate-se a massa com as mãos até se descolar da mesa e surgirem bolhas à superfície. 3 Polvilha-se a massa com farinha e cobre-se com um pano. Coloca-se a levedar cerca de 45 minutos num local tépido até crescer o dobro e apresentar um aspeto rendilhado. 4 Unta-se com banha e azeite um tabuleiro retangular de barro (os bordos não devem exceder 8 cm de altura). Cortam-se a linguiça e o salpicão às rodelas, bem como o presunto às tiras. Estende-se a massa e espalham-se as carnes por cima. Enrola-se a massa. 5 Deixa-se levedar o Folar mais 45 minutos. Pincela-se com gema de ovo e leva-se a cozer em forno bem quente durante cerca de 45 minutos.

157



Anaíde Azevedo D’Anaíde koum an der Gemeng Valpaços op d’Welt. Si huet 58 Joer a schafft am Restaurant Quinta Dona Adelaide. „Ech kache gär a maache gär e bësselche vun allem. Ech hu mech mat 17 Joer un d’Kache ginn an nodeems ech meng Mamm mat 18 Joer verluer hat, war ech gezwongen, alles ze maachen. Esou huet déi Verbonnenheet mat der Gastronomie ugefaangen.“

INGREDIENTEN

4 Persounen

120 Minutten

� 300 g Karmiel

ZOUBEREEDUNG

Karbrout mat Olivenueleg 1 D’Miel mat enger Pouz Salz an eng Schossel

siften. 2 D’Hief an 100 ml wotlechem Waasser opléisen.

An d’Miel ginn an zu engem Deeg verschaffen. 3 Den Deeg 45 Minutte laang goe loossen.

� 20 g Hief

4 Zu enger Kugel formen a weider 45 Minutte

� 100 ml waarmt Waasser

5 E bësse Miel iwwer d’Brout siften an an

� eng Pouz Salz

6 50 bis 60 Minutte baken.

goe loossen. dee waarme Schäffche stellen. 7 Den Olivenueleg an eng kleng Schossel

� e Schotz nativen Olivenueleg extra DOP vu Valpaços

schëdden. 8 D‘Brout a Stäipercher schneiden an dës an

TIPP

den Olivenueleg zappen. Iwwer der Glous geréischtert Karbrout ass eng Delikatess um Kaffisdësch oder als Snack.

159


Anaíde Azevedo Anaíde è nata nel comune di Valpaços. Ha 58 anni. È assistente di cucina del ristorante Quinta Dona Adelaide. “Mi piace cucinare, mi piace che la gente mangi bene e mi piace fare un po’ di tutto. Ho iniziato a cucinare all’età di 17 anni, a 18 anni sono rimasta orfana di madre e sono stata costretta a occuparmi di tutto, così è iniziato questo amore per la gastronomia”.

INGREDIENTI

4 persone

120 minuti

� 300 g di farina di segale � 20 g di lievito per la panificazione � 100 ml di acqua calda � Sale q.b.

CONSIGLIO

� Olio extravergine di oliva DOP de Valpaços (quantità a piacere)

160

Il pane di segale tostato sulla brace è una prelibatezza per la prima colazione o la merenda.

PREPARAZIONE

Pane di segale con olio d’oliva 1 Setacciare la farina con un po’ di sale in una

ciotola. 2 Sciogliere il lievito di birra in 100 ml di acqua

tiepida. Versare nella farina e lavorare fino a formare un impasto omogeneo. 3 Lasciare lievitare l’impasto per 45 minuti. 4 Formare una palla e lasciare lievitare per altri 45 minuti. 5 Cospargere il pane di farina e metterlo in forno preriscaldato. 6 Cuocere per 50-60 minuti. 7 Versare l’olio d’oliva in una piccola ciotola. 8 Tagliare il pane a fettine e immergerle nell’olio d’oliva.


Anaíde Azevedo Anaíde é natural do concelho de Valpaços. 58 anos de idade. É Ajudante de Cozinha do Restaurante Quinta Dona Adelaide. “Adoro cozinhar, gosto que as pessoas comam bem e gosto de fazer um pouco de tudo. Comecei a cozinhar com 17 anos de idade pois fiquei sem mãe aos 18 anos e fui obrigada a fazer de tudo, assim começou este apego pela gastronomia”.

INGREDIENTES

4 pessoas

120 minutos

� 300 g de farinha de centeio � 20 g de fermento de padeiro � 100 ml de água quente � Sal q.b.

DICA

� Azeite virgem extra DOP de Valpaços (quantidade segundo o gosto)

PREPARAÇÃO

Pão de Centeio com azeite 1 Peneirar a farinha com um pouco de sal para

uma tigela. 2 Dissolver o fermento de padeiro em 100 ml

de água morna. Verter na farinha e trabalhá-la até obter uma massa. 3 Deixar a massa levedar durante 45 minutos. 4 Moldar numa bola e deixar levedar por mais 45 minutos. 5 Polvilhar o pão com farinha e colocá-lo num forno quente. 6 Cozer durante 50 a 60 minutos. 7 Verter o azeite para uma tigelinha. 8 Cortar o pão em pequenas fatias e mergulhá-las no azeite.

As torradas de pão de centeio na brasa são uma iguaria recomendada para o pequeno almoço ou lanche.

161



Paula Cepas D’Paula gouf zu Possacos an der Gemeng Valpaços gebuer an ass 47 Joer al. Den Ament ass si Chefkächin am Restaurant Quinta Dona Adelaide, wou si zënter 24 Joer schafft. Si laacht: „Wann ech net Kächin gi wier, géif ech trotzdeem kachen, dat ass meng Leidenschaft.“ Virun allem appreciéiert si d’Erausfuerderungen an den Adrenalin an der Kichen.

INGREDIENTEN

4 Persounen

45 Minutten

� 300 g Gromperen � 500 g Käschten � 150 g wäiss Bounen (fakultativ) � 1 mëttelgrouss Zwiwwel � 1 Iessläffel Olivenueleg � eng Pouz Salz

ZOUBEREEDUNG

Käschtenzopp 1 D’Käschte virum Kachen aschneiden. 2 D’Käschten a Waasser mat enger Pouz Salz

wärend ongeféier 45 Minutte kachen. Wann se mëll sinn, schielen an op d’Säit stellen. 3 Déi gewierfelt Gromperen, déi kleng gehackten Zwiwwel, déi gehackte Knuewelekszéiwen, déi ageweechte Bounen, den Olivenueleg an d’Salz an en Dëppe mat Waasser ginn a 40–50 Minutte laang kachen. 4 Ongeféier 100 g vun de Käschten op d’Säit stellen an de Rescht an dës Mëschung ginn, alles mixen an ofschmaachen. 5 De Rescht Käschten a kleng Stécker schneiden an an d’Zopp ginn. 6 Direkt zerwéieren.

TIPP

� 2 Knuewelekszéiwen

D‘Käschte sinn eng herrlech Bäilag fir Plate mat Schwéngefleesch.

163


Paula Cepas Paula è nata a Possacos, nel Comune di Valpaços e ha 47 anni. Attualmente è Capo Chef del ristorante Quinta Dona Adelaide. Cucina da quando ha iniziato a lavorare alla Quinta, cioè 24 anni fa. Confessa che “se non fosse una cuoca, sarebbe una cuoca (ride): è una passione”. Ama preparare un po’ di tutto e le piacciono soprattutto le sfide e l’adrenalina.

INGREDIENTI

4 persone

45 minuti

� 300 g di patate � 500 g di castagne � 150 g di fagioli bianchi (facoltativo) � 1 cipolla media � 1 cucchiaio di olio d’oliva � Sale q.b.

CONSIGLIO

� 2 spicchi d’aglio

164

Le castagne sono un ottimo accompagnamento per i piatti a base di maiale.

PREPARAZIONE

Zuppa di castagne 1 Praticare un’incisione profonda sulle castagne

prima di cuocerle. 2 Cuocerle in acqua con un pizzico di sale

per circa 45 minuti. Una volta cotte, rimuovere la buccia e metterle da parte. 3 In una pentola d’acqua mettere le patate tagliate a cubetti, la cipolla tritata, gli spicchi d’aglio tritati, i fagioli precedentemente lasciati riposare in ammollo, l’olio d’oliva e il sale. Cuocere per 40–50 minuti. 4 Mettere da parte circa 100 g di castagne e aggiungere il resto al composto precedente. Frullare il tutto e regolare di sale il condimento. 5 Tagliare grossolanamente le castagne lasciate da parte e guarnire la zuppa. 6 Servire immediatamente.


Paula Cepas Paula é natural de Possacos, concelho de Valpaços e tem 47 anos de idade. Atualmente é Cozinheira Chefe do restaurante Quinta Dona Adelaide. Cozinha desde que começou a trabalhar na Quinta, ou seja, há 24 anos. Confessa que, “Se não fosse cozinheira seria cozinheira (risos), é uma paixão”. Adora preparar um pouco de tudo e aprecia sobretudo os desafios.

INGREDIENTES

4 pessoas

45 minutos

� 300 g de batatas � 500 g de castanhas � 150 g de feijão branco (facultativo) � 1 cebola média � 1 colher de sopa de azeite � Sal q.b.

PREPARAÇÃO

Caldo de Castanha 1 Dê um corte nas castanhas antes de as

cozinhar. 2 Coza-as em água, com uma pitada de sal,

durante cerca de 45 minutos. Uma vez cozidas, descasque-as e coloque-as de lado. 3 Numa panela com água coloque as batatas cortadas em cubos, a cebola picada, os dentes de alho picados, o feijão demolhado, o azeite e o sal e deixe cozer durante 40 a 50 minutos. 4 Ponha de lado cerca de 100 g de castanhas e coloque as restantes no preparado anterior. Triture tudo e retifique o tempero. 5 Corte em pedaços pequenos as castanhas reservadas e coloque no caldo. 6 Servir de seguida.

DICA

� 2 dentes de alho

A castanha é um excelente acompanhamento para pratos de carne de porco.

165



Milu Correia D’Milu ass zu Valpaços op d’Welt komm. Si huet 64 Joer a keng Preferenz fir e bestëmmte Plat, si kacht gär an e bësselche vun allem a fir vill Leit. „Ech kache mat ganz vill Léift“, verréit si. Si war dräi Joer laang Proprietärin vun engem Restaurant zu Valpaços a schafft den Ament als Assistentin an der Gemengeverwaltung.

INGREDIENTEN

4 Persounen

50 Minutten

� 1 Taass gutt geschwenkte Mais � 500 g Entrecôte (am Viraus mat Roudem Wäin, Salz a Knuewelek marinéiert) � 1 Linguiça (Schwéngs- oder Rëndswurscht) a Rondele geschnidden

ZOUBEREEDUNG

Mais à la Trás-os-Montes 1 Eng mëttelgrouss Zwiwwel, zwou

Knuewelekszéiwen an zwee Lorberblieder am Olivenueleg ubroden. 2 Zwou geschielten Tomaten derbäiginn an ubroden, bis d’Zwiwwel glaseg ass an d’Tomat zerfält. Mat Salz ofschmaachen. 3 D’Fleesch derbäiginn, mijotéiere loossen an 330 ml Waasser derbäischëdden. 4 Wann d’Fleesch duerch ass, de Mais derbäiginn a 4 bis 5 Minutte kache loossen. 5 Direkt zerwéieren.

� 1 mëttelgrouss Zwiwwel � 2 Knuewelekszéiwen � 2 Tomaten � 2 Lorberblieder � eng Pouz Salz � e Schotz Olivenueleg

167


Milu Correia Milu è nata a Valpaços. Ha 64 anni e non ha preferenze per un piatto in particolare, le piace preparare un po’ di tutto e per molte persone. “Metto tanto amore nel mio cibo”, racconta. Ha avuto un ristorante per tre anni a Valpaços e attualmente è assistente amministrativa al Comune.

INGREDIENTI

4 persone

50 minuti

� 1 tazza di mais accuratamente lavato � 500 g di costine (precedentemente condite con vino rosso, sale e aglio) � 1 linguiça tagliata a rondelle � 1 cipolla media � 2 spicchi d’aglio � 2 pomodori � 2 foglie di alloro � Sale fino q.b. � Olio d’oliva q.b.

168

PREPARAZIONE

Mais alla Trás-os-Montes 1 Soffriggere con olio d’oliva una cipolla media,

due spicchi d’aglio e due foglie di alloro. 2 Aggiungere due pomodori pelati e soffriggere

finché la cipolla non è trasparente e il pomodoro non si sarà disfatto. Aggiungere sale a piacere. 3 Aggiungere la carne, lasciarla rosolare e aggiungere 330 ml di acqua. 4 Quando la carne è quasi cotta, aggiungere il mais e lasciarlo cuocere per 4/5 minuti. 5 Servire immediatamente.


Milu Correia Milu é natural de Valpaços. Tem 64 anos de idade e não tem preferência por cozinhar algo em especial, gosta de fazer um pouco de tudo e para muita gente. “Ponho muito amor na minha comida”, confessa. Já foi proprietária de um restaurante durante três anos em Valpaços e atualmente é Assistente Administrativa na Câmara Municipal da cidade.

INGREDIENTES

4 pessoas

50 minutos

� 1 chávena de chá de milhos bem lavados � 500 g de entrecosto (previamente temperado com vinho tinto, sal e alho) � 1 linguiça partida às rodelas � 1 cebola média

PREPARAÇÃO

Milhos à Transmontana 1 Faz-se um refogado com azeite, uma cebola

média, dois dentes de alho e duas folhas de louro. 2 Acrescentam-se dois tomates sem pele e deixa-se refogar até a cebola ficar transparente e o tomate desfeito. Deita-se sal a gosto. 3 De seguida põe-se a carne, deixa-se refogar e vai-se acrescentando 330 ml de água. 4 Quando a carne estiver quase cozinhada, juntam-se os milhos e deixam-se cozer (mexendo sempre) durante 4/5 minutos. 5 Servir de seguida.

� 2 dentes de alho � 2 tomates � 2 folhas de louro � Sal q.b. � Azeite q.b.

169



Fabiana Faustino D’Fabiana gouf zu Freixo de Espada à Cinta gebuer, huet 20 Joer an ass diploméiert Kächin a Bäckesch vun der EPA (Beruffsschoul). Si schafft zënter 2020 als zweet Chefkächin am Restaurant Quinta Dona Adelaide. Hir Leidenschaft fir d’Kache gouf hir scho fréi an d’Wéi geluecht: Si kacht zënter hirem néngte Liewensjoer a léiert ëmmer nach gär bäi.

INGREDIENTEN

4 Persounen

50 Minutten

� 500 g ageweechte Lupinnen � 6–8 Blieder grénge Kabes � eng Pouz Salz � e Schotz Olivenueleg

TIPP

� 4 Alheira-Wurschten (eng op de Kapp)

ZOUBEREEDUNG

Lupinne mat Alheira-Wurscht 1 D’Lupinnen nom Aweechen am Salzwaasser

kachen. 2 De grénge Kabes reng schneiden,

2- oder 3-mol am Waasser schwenken an ofdrëpse loossen. 3 D’Zwiwwel an enger Pan mat dem Olivenueleg ubroden, bis se Faarf unhëlt. 4 D’Lupinnen an de Kabes derbäimaachen an e bësselche Kachwaasser dropschëdden. 5 Mat enger Pouz Salz wierzen. 6 Zum Schluss d’Alheira-Wurschte grillen. 7 Ofschmaachen an um Teller drapéieren. 8 Olivenueleg driwwerginn an zerwéieren.

Lupinne passe ganz gutt zu Rojões (Schwéngefleesch), als Alternativ zu der Alheira-Wurscht.

171


Fabiana Faustino Nata a Freixo de Espada à Cinta, Fabiana ha 20 anni e si è laureata in Cucina e Pasticceria presso la EPA (Scuola Professionale). Si diletta a cucinare fin dall’età di 9 anni e da allora la voglia di imparare e di continuare a crescere non l’ha più abbandonata. Lavora come Sous-Chef al ristorante Quinta Dona Adelaide dal 2020.

INGREDIENTI

4 persone

50 minuti

� 500 g di lupini ammollati

PREPARAZIONE

Lupini con cavolo e “alheira” 1 Dopo l’ammollo, fare bollire i lupini in acqua

e sale. 2 Tagliare finemente il cavolo, lavarlo 2 o 3 volte

e scolarlo. 3 Mettere la cipolla in una padella con l’olio

d’oliva e farla soffriggere fino a doratura.

� 6–8 foglie di cavolo verde portoghese

4 Aggiungere il cavolo, i lupini e la loro acqua

� Sale q.b.

5 Aggiungere sale a piacere.

di cottura (a piacere). 6 Infine, grigliare le alheiras.

� Olio d’oliva q.b.

7 Regolare di sale e impiattare. 8 Condire con un filo d’olio e servire.

CONSIGLIO

� 4 alheiras (una per persona)

172

I lupini si accompagnano molto bene ai rojões, in alternativa alla alheira.


Fabiana Faustino Natural de Freixo de Espada à Cinta, Fabiana tem 20 anos de idade e é formada em Cozinha e Pastelaria pela EPA (Escola Profissional). Trabalha como Cozinheira Subchefe no Restaurante da Quinta Dona Adelaide desde 2020 e a paixão pela cozinha surgiu muito cedo. Desde os 9 anos de idade que gosta de cozinhar e tem vontade de aprender sempre mais e de continuar a crescer.

INGREDIENTES

4 pessoas

50 minutos

� 500 g de chícharos demolhados

1 Depois de demolhados, cozem-se os chícharos

em água e sal. 2 Cortam-se as couves-galegas finas, lavam-se

em 2 ou 3 águas e escorrem-se. 3 Em seguida, numa frigideira coloca-se a cebola

� 6–8 folhas de couve galega � Sal q.b. � Azeite q.b. � 4 alheiras (uma por pessoa)

DICA

PREPARAÇÃO

Chícharos com couves e alheira

com o azeite e deixa-se refogar (até a cebola ficar corada). 4 Juntam-se depois os chícharos, a couvegalega e adiciona-se um pouco do caldo (a gosto) onde cozeram os chícharos. 5 Deita-se sal a gosto. 6 Por fim, assam-se as alheiras 7 Retificam-se os temperos e emprata-se. 8 Servem-se regados com azeite.

Os chícharos acompanham muito bem com rojões, em alternativa à alheira.

173



Luís Guedes De Luís wär gär Maschinnebauingenieur ginn, awer op de Rot vu senger Mamm hin huet hien am Alter vu 14 Joer e Kachcours beluecht. Zënterhier ass d’Kache fir hien zur Leidenschaft ginn. Hie gouf zu Tarouca gebuer a schafft zënter 2021 als Chefkach am Restaurant Quinta Dona Adelaide. E Liblingsplat huet hien net: „Ech kachen all Plat mat Léift.“

INGREDIENTEN

4 Persounen

30 Minutten

� 2 Eeër � 250 g gekachte Käschten � 125 ml Mëllech � 65 g Zocker � ½ Vanillsstaang

ZOUBEREEDUNG

Käschtepudding 1 D’Käschten a vill Waasser mat enger Pouz Salz

kachen. D’Waasser ofschëdden an d’Käschten duerch d’Passe-vite dréinen. Op d’Säit stellen. 2 D’Mëllech mat der Vanillsstaang opkachen. De Käschtepüree, den Zocker, de Botter an d’Eegiel derbäiginn. 3 D’Eewäiss zu Schnéi schloen an drënnerhiewen an dës Mass an déi mat Karamell ausgegosse Pännercher (4 Stéck) schëdden. 4 20 Minutten am Schäffchen am Bain-marie baken. 5 Ofkille loossen, aus de Pännercher léisen a gekillt zerwéieren.

� 10 g Botter

TIPP

� e Schotz flëssege Karamell

Dir kënnt dëse Pudding mat gekachte Käschtestéckelcher dekoréieren.

175


Luís Guedes Luís voleva diventare ingegnere meccanico ma, incoraggiato dalla madre, ha finito per frequentare un corso di cucina all’età di 14 anni. Nato a Tarouca, nel distretto di Viseu, si è diplomato alla Escola de Hotelaria Turismo de Portugal Douro Lamego e racconta: “Non ho un piatto preferito, metto un po’ di amore in ogni piatto”. Dal 2021 è Chef de Cuisine presso il ristorante di Quinta Dona Adelaide.

INGREDIENTI

4 persone

30 minuti

� 2 uova � 250 g di castagne lessate � 125 ml di latte � 65 g di zucchero � ½ baccello di vaniglia � 10 g di burro

CONSIGLIO

� Caramello liquido (a piacere)

176

È possibile decorare il budino con pezzi di castagne cotte.

PREPARAZIONE

Budino di castagne 1 Lessare le castagne intere in abbondante

acqua e salare a piacere. Scolare l’acqua passandola al setaccio e mettere da parte. 2 Far bollire il latte con il baccello di vaniglia. Aggiungere la purea di castagne, lo zucchero, il burro e i tuorli d’uovo. 3 Aggiungere gli albumi montati a neve. Versare negli stampi singoli (4 unità) precedentemente unti di caramello. 4 Cuocere in forno a bagnomaria per circa 20 minuti. 5 Lasciare raffreddare, sformare e servire freddo.


Luís Guedes Luís gostaria de ter sido Engenheiro Mecânico mas, incentivado pela mãe, acaba por fazer um curso de cozinha aos 14 anos. Natural de Tarouca, distrito de Viseu é, desde 2021, Chefe de Cozinha no Restaurante da Quinta Dona Adelaide. Formado pela Escola de Hotelaria Turismo de Portugal Douro Lamego, Luís confessa que não tem um prato preferido, “Em todos os pratos deposito um pouco de amor”.

INGREDIENTES

4 pessoas

30 minutos

� 2 ovos � 250 g de castanha cozida � 125 ml de leite � 65 g de açúcar � ½ vagem de baunilha

PREPARAÇÃO

Pudim de castanha 1 Cozer as castanhas inteiras em água

abundante com sal a gosto. Escorrer a água e passar pelo passe-vite. Pôr de lado. 2 Ferver o leite com a vagem de baunilha. Adicionar o puré de castanha, o açúcar, a manteiga e as gemas. 3 Envolver as claras em castelo. Verter para as formas individuais (4 unidades) previamente untadas com caramelo. 4 Levar ao forno a cozer em banho-maria cerca de 20 minutos. 5 Deixar arrefecer, desenformar e servir fresco.

� 10 g de manteiga

DICA

� Caramelo líquido q.b.

O pudim pode ser enfeitado com pedaços de castanha cozida.

177


178


179



Merci • Grazie • Obrigado An éischter Linn soen den Här Buergermeeschter Laurent Zeimet an déi ganz Ekipp vun der Gemeng Beetebuerg de Gemenge Flaibano a Valpaços an hire Buergermeeschteren, dem Här Alessandro Pandolfo an dem Här Amílcar Castro de Almeida, Merci fir hire waarmen Empfang an hir Mataarbecht un dësem flotte Projet. E Merci och un déi lokal Entreprisen, dass si eis en Abléck an hir traditionell esou wéi innovativ Tätegkeeten erlaabt hunn – Bongert Altenhoven, Harmonie Municipale Beetebuerg, Philippe Thill, EKABE, Azienda Agricola Curridor, Azienda Agricola Bellucci, Azienda Agricola Picco Luigi, Pezzetta, Vinho Encostas de Sonim, Mel Santa Maria, Azeite Rosmaninho, Casa Cândido. Net ze vergiessen och déi sëlleg Käch aus den dräi Gemengen, déi sech fir dëse Projet mat Freed engagéiert hunn – Marechen HallerKesch, Rachel Rameau, Jean Heinen, Helma Schummer, SEA Sonnepavillon, Manuel Romizio, Olivier Picco, Franco Ceroi, Valentina Bevilacqua, Oscar Picco, Marta Bergonzi, Paolo Pezzetta, Rui Conde (Bäckerei Juvenal), Anaíde Azevedo, Paula Cepas, Fabiana Faustino, Luís Guedes - Quinta D. Adelaide a Milu Correia. An um Enn gëllt eis Unerkennung och dem Asaz vun der Commission du jumelage an allen anere Bedeelegten.

Innanzitutto, il sindaco Laurent Zeimet e l’intero team del Comune di Bettembourg desiderano ringraziare i comuni di Flaibano e Valpaços e i loro sindaci, Alessandro Pandolfo e Amílcar Castro de Almeida, per la calorosa accoglienza e la collaborazione in questo meraviglioso progetto. Un ringraziamento anche alle aziende locali, per averci permesso di conoscere le loro attività tradizionali e innovative: Bongert Altenhoven, Harmonie Municipale Beetebuerg, Philippe Thill, EKABE, Azienda Agricola Curridor, Azienda Agricola Bellucci, Azienda Agricola Picco Luigi, Pezzetta, Vinho Encostas de Sonim, Mel Santa Maria, Azeite Rosmaninho, Casa Cândido. Da non dimenticare i grandi chef dei tre comuni che hanno partecipato con entusiasmo a questo progetto: Marechen Haller-Kesch, Rachel Rameau, Jean Heinen, Helma Schummer, SEA Sonnepavillon, Manuel Romizio, Olivier Picco, Franco Ceroi, Valentina Bevilacqua, Oscar Picco, Marta Bergonzi, Paolo Pezzetta, Rui Conde (Padaria Juvenal), Anaíde Azevedo, Paula Cepas, Fabiana Faustino, Luís Guedes - Quinta D. Adelaide e Milu Correia. Infine, il nostro ringraziamento va anche all’impegno della Commissione Gemellaggi e a tutti gli altri collaboratori che sono stati di grande supporto per la realizzazione del progetto.

Em primeiro lugar, o Presidente da Câmara Laurent Zeimet e toda a equipa do município de Bettembourg agradecem aos municípios de Flaibano e de Valpaços e aos seus Presidentes de Câmara, Alessandro Pandolfo e Amílcar Castro de Almeida, o seu caloroso acolhimento e a sua cooperação neste maravilhoso projeto. Um agradecimento também às empresas locais por nos permitirem descobrir as suas atividades tradicionais e inovadoras - Bongert Altenhoven, Harmonie Municipale Beetebuerg, Philippe Thill, EKABE, Azienda Agricola Corridor, Azienda Agricola Bellucci, Azienda Agricola Picco Luigi, Pezzetta, Vinho Encostas de Sonim, Mel Santa Maria, Azeite Rosmaninho, Casa Cândido. Sem esquecer os talentosos Chefes dos três municípios que participaram neste projeto- Marechen HallerKesch, Rachel Rameau, Jean Heinen, Helma Schummer, SEA Sonnepavillon, Manuel Romizio, Olivier Picco, Franco Ceroi, Valentina Bevilacqua, Oscar Picco, Marta Bergonzi, Paoló Pezzetta, Rui Conde (Padaria Juvenal), Anaíde Azevedo, Paula Cepas, Fabiana Faustino, Luís Guedes Quinta D. Adelaide e Milu Correia. Por último, o nosso apreço vai também para o empenho da Comissão de Geminação e de todos os outros colaboradores.

181


Index • Indice • Índice

62

58

54

106

102

Salami am Esseg Salame nell’aceto Salame em vinagre

Bouneschlupp Zuppa di fagioli Sopa de feijão

Kniddele mat Speck Fagottini di pasta Bolinhos de massa

Kuddelfleck Trippa Tripas

98

Feierstengszalot Insalata di carne Salada de carne

Lëtzebuergesch Choucroute Crauti alla lussemburghese Chucrute à luxemburguesa

Gromperekichelcher Frittelle di patate Panquecas de batata

182

50

46

42

De klassesche Frico Il Frico classico Frico clássico

Typesche Chrëschtdagskuch Gubana Bolo típico de natal


118

114

110

162

158

154

174

170

Mais à la Tràs-os-Montes Mais alla Tràs-os-Montes Milhos à Transmontana

Käschtenzopp Zuppa di castagne Caldo de Castanha

Karbrout mat Olivenueleg Pane di segale con olio d’oliva Pão de Centeio com azeite

Folar vu Valpaços Folar di Valpaços Folar de Valpaços

166

Traditionelle Plat aus dem Friul Piatto della tradizione friulana Produtos tradicionais friulanos

Grauperisotto mat Kraider Orzotto alle erbe Risoto de cevada perolada

Réikotlette mat Bëschfriichten Costolette di capriolo Costeletas de veado

Lupinne mat Alheira-Wurscht Lupini con cavolo e “alheira” Chícharos com couves e alheira

Käschtepudding Budino di castagne Pudim de castanha

183


obeler fenneng :beetebuerg: hunchereng näerzeng eis gemeng

Konzept & Realisatioun: Luxe Taste & Style S.à r.l. Responsable fir de Projet: Pol Schons Autorin: Patrícia Casal Marques Iwwersetzung: Rita Schmit, Carlos de Jesus, Maurizio Maffei Art Director: Marc Dostert Fotografen: Ramunas Astrauskas, Guy Wolff (S.14), Gemeng Beetebuerg (S.18), Gemeng Valpaços (S.130, 136) Lektorat: Myriam Welschbillig, Rita Schmit, Maurizio Maffei Drock: johnen-print Lëtzebuerg

© Luxe Taste & Style, 2023 ISBN 978-99959-0-824-9





Vu Kniddelen a Kuddelfleck bis Frico a Folar: Dëst Buch hëlt Iech mat op Entdeckungsrees duerch déi traditionell a lokal Kiche vu Beetebuerg, Flaibano a Valpaços. En eenzegaartegen Abléck an d‘Gastronomie an d‘Kultur vun onsen Awunner a Partnergemengen. Da Kniddelen e Kuddelfleck a Frico e Folar: questo libro vi porta alla scoperta della cucina tradizionale e locale di Bettemburg, Flaibano e Valpaços. Una visione unica della gastronomia e della cultura dei cittadini delle nostre comunità partner. Dos Kniddelen e dos Kuddelfleck ao Frico e ao Folar: este livro convida-o a descobrir a cozinha tradicional e local de Bettembourg, Flaibano e Valpaços. Uma visão única da gastronomia e da cultura dos cidadãos dos municípios nossos parceiros.

20 €


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.