Made-in-Europe digimagazine 5/2014 by Franc Coenen

MADE-IN-EUROPE.NU Digimagazine voor de verspanende en additive manufacturing industrie in de Benelux - dec. 2014 Toekomst van de maak-

Prof. Fritz Klocke (WZL):

ASML: Halvering kos-

Avi Reichental (3D

industrie in de cloud

People do matter in de

ten 3D-printen nodig

Systems): Ontwricht

verspaning

voor businesscase

of je wordt ontwricht



Index: kubische delen uit stafmateriaal



Hurco stapt in kottermarkt



Chiron: nieuw draaifreescentrum voor preciezer en sneller bewerken



Doosan zet flinke stappen vooruit

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Spanen maken blijft in ontwikkeling

Als je de stroom nieuwsberichten over additive manufacturing ziet, krijg je wel eens de indruk dat de ontwikkelingen in de verspaning Omslagfoto: Index

slechts in een slakkengangetje gaan. Niks is minder waar. Dat bleek dit

Werke toonde zowel op

najaar wel op zowel de IMTS in Chicago als de AMB in Stuttgart. Daar-

de IMTS als de AMB de heel nieuwe G220, een

om in deze editie veel machinenieuws, waarbij wel opvalt dat de Ame-

machine die aanhaakt bij

rikanen zaken anders benaderen dan Europeanen. Industrie 4.0 - waar-

de trend om kubische

om moet Nederland het over smart industry hebben? - is voor menig-

delen van staafmateriaal

een een ver van mijn bed show. Maar niet voor veel Amerikanen, die al

te maken.

praten over data driven manufacturing en alles in de cloud doen. En dan snapt iedereen waar je het over hebt. Okuma heeft op de IMTS zelfs officieel een AppStore opengesteld voor externe ontwikkelaars. Die kunnen hun apps voor CNC-machines daarin plaatsen en zo aanbieden aan de verspanende industrie. Iets anders dat in Chicago opviel, was de snelheid waarmee de Amerikanen investeren in 3Dprinttechnologie. Dat moet de maakindustrie verder terugbrengen naar Amerika. Ze beseffen dat je alleen kunt concurreren met nieuwe technologie, zoals Urbain Vandeurzen van Flanders Make eveneens opmerkte. Alleen voor hoog en medium technologische bedrijven is er straks nog plaats. Veel leesplezier, Franc Coenen

Made-in-Europe.nu digimagazine is een uitgave van VOF Franc Coenen Publiciteit en is onderdeel van het multimediaal concept Made-in-Europe.nu De website en het digimagazine richten zich op de verspanende en additive manufacturing industrie in de Benelux. Redactie: Franc Coenen, Schuttersdreef 72, 6181 DS Elsloo, T +31 46 4333 123. Advertenties: 54U Media, Vincent Span (v.span@54umedia.nl) & Harold Draaijer (h.draaijer@54umedia.nl), T +31 55 360 1060 ÂŠ VOF Franc Coenen Publiciteit; delen van artikelen via internet mag mits bronvermelding en doorlinken naar het digimagazine of de website.

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

3D-printen of frezen? Als je sommigen mag geloven, gaan de freesmachines aan de kant en maken plaats voor 3Dprinters. Nee dus! Ze hebben beide hun specifieke toepassingen.

Rรถders toonde op de IMTS deze impeller, gefreesd op een RXP500 DSC in 3 minuten en 40 seconden. Daar kan geen 3D-metaalprinter tegenop. De toepassingen voor de nieuwe technologie zitten in vormen die

niet te frezen zijn. Of in matrijzen met inwendige koelkanalen zoals Matsuura in Chicago toonde. Deze matrijs lijkt te simpel om op de Lumex Avance 25 te 3D-printen.

zoveel productie op een machine. Daar kan

Productietijd (lasersmelten en meteen nauw-

geen freesmachine tegenop. Kijk voor meer in-

keurig frezen): in totaal ruim 150 uur. De crux zit formatie over 3D-printen in het onlangs verechter in de inwendige koelkanalen (zie de

schenen 3D-print magazine.

transparante vorm). Dat verlaagt de cyclustijd bij het spuitgieten met 70 procent. Drie keer

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Toekomst van manufacturing ligt in de cloud

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

De Amerikaanse maakindustrie beleeft een heropleving die niemand voor mogelijk had gehouden, toen op de IMTS 2012 Harry Moser het reshoring initiative startte. De ex-topman van toen nog AgieCharmilles is een offensief gestart om politiek en bedrijfsleven wakker te schudden. Om ze te overtuigen dat made in America de enige oplossing is om uit de crisis te geraken.

Amerikanen onderstrepen toenemende rol IT in machines en processen in de maakindustrie

topman. Nieuwe technologie maakt nieuwe designs voor vliegtuigen mogelijk en die bouw je voortaan in Amerika, omdat technologie- en oeing topman Greg Hyslop, direc- productontwikkeling dicht bij elkaar moeten

teur van Boeing Research & Technology, denkt

zitten.

dat er in de VS meer aan de hand is dan een manufacturing renaissance, zoals de Amerikanen de opleving benoemen. Gelijktijdig denkt hij dat er ook een heruitvinding van maaktech-

Realtime productiedata analyseren

nologie plaatsvindt. Als je ziet hoe dwars door

In de technologie-ontwikkeling speelt de ijzer-

het hele land onderzoeksinstituten uit de grond sterke IT-industrie in de VS een prominente rol worden gestampt, merk je dat de Amerikanen

in. Bijvoorbeeld om te simuleren. Testen zal, zo

beseffen dat ze hun technologie-achterstand

schetste Hyslop op de TRAM-conferentie tij-

moeten goed maken. Want, zegt Hyslop, tech-

dens de IMTS, plaatsmaken voor modelleren.

nologie-ontwikkeling neemt op zijn beurt weer

Alles wat je in een computermodel kunt doen,

de productontwikkeling op sleeptouw. Dan is

verlaagt het aantal fysieke testuren. En dus kos-

de cirkel rond in de ogen van de Boeing-

ten en ontwikkelingstijd. En dat is nodig. Greg

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Hyslop haalde op de TRAM-conferentie een

werkingscentra, maar ook realtime analyseren

punt aan dat je op de beursvloer van de IMTS

van deze data. Het pakket is ontwikkeld door

duidelijk terugzag: de rol van IT in de industrie.

Lynar Corporation, een Amerikaans fijnmecha-

Veel nadrukkelijker dan in Europa kom je dat

nisch bedrijf. Omdat er enkele jaren geleden

thema op haast elke stand tegen. Data opslag in geen pakket was dat real time inzicht geeft,

Okuma stelt AppStore open voor alle ontwikkelaars

heeft Lynar zelf Clarity ontwikkeld dat niet alleen de uptime van spindels meet, maar in één dashboard zichtbaar maakt hoe een order zich verhoudt tot bijvoorbeeld de geplande uren.

de cloud is in de VS door de maakindustrie bre- Daartoe put Clarity uit het ERP-systeem en laat der geaccepteerd dan in Europa. Bijna elke gro- met herkenbare meters meteen zien of en waar te machinebouwer op de IMTS had voorbeelden er afwijkingen zijn. “Het gaat erom dat de shopvan communicatie tussen de machines en speci- floormanager of de werkvoorbereider snel ziet ale software om zaken als efficiency, machine-

waar de problemen zitten en daarop kan inzoo-

bezetting et cetera uit te lezen. Clarity is een

men”, aldus Chad Lesko, operations manager bij

van de onafhankelijke aanbieders van software

Clarity dat het systeem gekoppeld had aan een

voor niet alleen het real time monitoren van be- Toyoda-machine op de beursvloer. De operator Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

moet aan het begin van de dienst inloggen en hij ziet voortdurend of hij voor- of achterloopt op de geplande productie. Zijn er redenen om achter te lopen, bijvoorbeeld omdat tooling ontbreekt of omdat er een storing aan de machine is, geeft de operator dit via het touchscreen aan. Volgens Lesko gaat het er niet om de machinebedieners te controleren, maar om vaak terugkerende foutoorzaken snel te ontdekken en daarop in te zoomen. Zo kun je de productiviteit verhogen.

Okuma AppStore

Greg Hyslop, directeur van Boeing Research & Technology, denkt dat er in de VS meer aan de

Okuma haakte op de IMTS ook aan bij deze

hand is dan een manufacturing renaissance, zo-

ontwikkeling door derden die apps voor CNC-

als de Amerikanen de opleving benoemen. Ge-

machines ontwikkelen, toegang te geven tot

lijktijdig denkt hij dat er ook een heruitvinding

de Okuma AppStore (bereikbaar onder

van maaktechnologie plaatsvindt.

www.myokuma.com). Ook klanten kunnen in

deze appstore de apps die ze zelf hebben ge-

met een lijstje controles die bij de dagelijkse

schreven, delen met anderen. Op de beursvloer routine horen. Nog een stap verder is wat de werden de eerste voorbeelden hiervan gede-

Amerikanen noemen data driven manufactu-

monstreerd. Door derden toegang te bieden

ring, eigenlijk de ontwikkeling van Industrie 4.0

wil Okuma, net als anderen, de innovatie op dit in Duitsland. Data in de cloud gaan steeds vlak versnellen. Voorbeelden van apps: alarm-

meer de verspaning aansturen. Eigenlijk is een

status voor de machine die een email of SMS

andere ontwikkeling, adaptive machining,

stuurt bij storing; part flip monitor, een app die eveneens volledig toe te schrijven aan de ontde klemming van de klauwplaat controleert

wikkelingen aan de IT-kant. Brett Hopkins,

voordat de machine start; onderhoud app, die

werkzaam bij Delcam USA, pakte dit thema op.

niet alleen grotere onderhoudswerkzaamheden Delcam heeft wereldwijd een team van 50 speweergeeft, maar de operator ook confronteert Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

cialisten die samen met partners en klanten 7

Cloud-applicatie bij Sandvik: met sensoren in de tooling real time gereedschappen monitoren bezig zijn nieuwe concepten voor de verspaning vens die bekend zijn uit de databank. Dat is te ontwikkelen, zoals adaptive machining. Bij

eveneens een vorm van adaptief verspanen, dat

Delcam ziet men in adaptief frezen de sleutel

op termijn zal leiden naar een volledig autono-

tot een succesvolle toepassing van additive ma- me fabriek. “De mensen gaan dan weg uit de nufacturing. Brett Hopkins: "Met adaptive fixtu- fabriek. Dit gaat nog verder dan robotiseren”, ring inspecteren we de positie van het onder-

aldus Michael Standridge. Smart tools gaan vol-

deel en lijnen dan in het NC-programma het

gens de gereedschappenfabrikant een heel

product uit, zodat je niet meer elk onderdeel

nieuw tijdperk in de verspaning inluiden. Sand-

heel nauwkeurig hoeft op te spannen. Omdat

vik heeft al de eerste testen hiermee gedaan.

additive manufacturing delen elke keer een an-

Een andere ontwikkeling die hij al op kortere

dere vorm hebben, vergelijken we de gemeten

termijn verwacht, is het toepassen van cryogene

waarden met de CAD-file en genereren daaruit

koeling op grotere schaal. “Gewone koeling is

voor elk onderdeel automatisch een unieke NC- erg duur. En door cryogene koeling toe te pascode."

sen, zie je de levensduur van gereedschappen voor bijvoorbeeld titanium verspanen sterk toenemen. “Het probleem is nog dat de hoge druk waarmee nu de spanen worden afgevoerd,

Online gereedschappen monitoren

wegvalt. Daar moet een oplossing voor worden

Zoals gezegd: deze ontwikkeling staat pas in de ontwikkeld.” kinderschoenen. Ook gereedschapfabrikanten gaan big data in de cloud meer benutten, zo werd in Chicago duidelijk. Nu nog gaat dat vooral om het zoeken naar snijparameters en

Integratie van de laser

gereedschapsamenstellingen, al dan niet via

Terug naar de machines. Frezen blijft frezen,

apps. De volgende stap wordt volgens Michael

draaien blijft draaien. Toch verandert er iets. Mi-

Standridge, aerospace specialist bij Sandvik Co- chael Standridge verwacht veel van de integraromant, de integratie van sensoren in gereed-

tie van de laser in de frees- en draaimachines,

schappen die via het internet real time commu- zoals onder andere Monforts Werkzeugmaschiniceren met slimme databanken. Verspanende

nen dat al doet. Door met de laser het materiaal

processen worden dan real time bijgestuurd op vlak voor de beitelpunt op te warmen, heb je basis van de data uit de sensoren en de gegeMade-in-Europe.nu digimagazine december 2014

per saldo minder energie nodig om moeilijk 8

Gaan we vaker de laser geïntegreerd zien in een CNC bewerkingsmachine, zoals deze twee langdraaiautomaten van Cen Tsugami?

verspaanbare materialen te bewerken en neemt de levensduur van je gereedschap toe. “Er moet nog veel onderzoek naar gebeuren, maar de technologie is veelbelovend”, aldus de aerospace specialist van Sandvik. Op de beursvloer waren de voorbeelden te vinden. Cincom (Citizen Machinery Miyano) lanceerde op de Amerikaanse metaalbeurs de L20 met daarin geïntegreerd de lasertechnologie, ontwikkeld door Arcor Laser Services. Voor de Citizen langdraaiautomaat is er een laserkop ontwikkeld die in de machine wordt geïntegreerd en daar ingezet wordt net zoals een CNC-gereedschap. Hiermee combineert men de nauwkeurige bewerking Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Op de IMTS werd in een week tijd een auto 3Dgeprint en afgebouwd met de aandrijving en stuurinrichting van Renault. Bekijk hier de productiedagen.

van de CNC-draaimachine met de mogelijkhe-

Een technologie als additive manufacturing

den die het laserbewerken biedt. Een sterk punt mag op een Amerikaanse beurs niet ontbreken.

is dat de machinebouwer meteen al FDA-

De Amerikanen pakken deze ontwikkeling ra-

goedkeuring heeft, zodat de technologie inzet- zendsnel op, waarbij de inzet onder andere is baar is voor de productie van medische compo- om 3D-printen te gaan gebruiken voor de pronenten. Tsugami combineert in de S206-II 6-

ductie van gereedschappen. "De gereedschap-

assig draaien met het bewerken met de laser, in penindustrie is de sleutelsector. Wij hebben dit geval gevoed door een fiberlaser van I200

veel van deze industrie verloren. Die moeten we

van IMG. De volledige machine wordt aange-

reshoren", zegt Lonnie Love van Oak Ridge Na-

stuurd door een Fanuc 32i-NB besturing. De

tional Laboratory, dat op de beurs samen met

toepassing die de beide machinebouwers het

Local Motors en Cincinnatti in 6 dagen tijd een

eerste zien, is in de medische technologie. Zo

rijdende elektrische auto 3D-printte. Additive

kun je bijvoorbeeld stents maken, door eerst

manufacturing kan de productie van gereed-

een metalen staaf te draaien en de dunne wand schappen - voor onder meer de composietdedaarna met de laser zodanig te snijden, dat je

len voor vliegtuigen - versnellen, goedkoper

een flexibele buis hebt. Een andere sector waar- maken en concurrerender. Love is overtuigd dat voor de techniek interessant is, is de luchtvaart- als Amerika die stap zet, nog meer maakindusindustrie.

trie terug komt. Michael Standridge van Sandvik ziet zeker toekomst voor additive manufacturing. Dat heeft een zekere impact op de verspaning. "Minder ruwen, meer tijd besteden aan

Toekomst in de cloud Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

het finishen, waarvoor we geavanceerde machi10

Dit soort dashboards gaat het management ondersteunen om sneller te zien waar de knelpunten in de productie zitten. Machine monitoringsystemen worden daartoe gekoppeld aan het ERP-systeem zodat eenvoudig zichtbaar te ma-

Keramische matrixstructuur composieten

ken is waar de productie uit de pas loopt met de begroting.

nes nodig hebben die nog nauwkeuriger werken dan de huidige generatie." Die stap naar nog hogere nauwkeurigheden zal vooral komen uit IToplossingen. En web based connectivity. De toekomst van de maakindustrie ligt in de cloud.

Meer informatie

TRAM conference IMTS 2014 Oak Ridge National Laboratory

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Tijdens de TRAM-conferentie werd ook het thema materialen aangesneden. De opmars van CFRP (carbonvezel versterkte kunststoffen) doet volgens Boeing niks af aan de toenemende vraag naar hittebestendige metaallegeringen, die vooral in de vliegtuigmotoren nodig zijn. De toekomst zal dan ook materialen brengen die moeilijker verspaanbaar zijn dan nu Inconel. Een heel nieuwe soort composieten waar Boeing en RollsRoyce momenteel aan werken, is composieten op basis van een keramische matrixstructuur (CMC). Dat materiaal is licht, heeft betere akoestische eigenschappen en is bestand tegen hoge temperaturen. Boeing denkt samen met RollsRoyce aan toepassingen in vliegtuigmotoren, die dan weer zuiniger worden. “Afgelopen zomer hebben we de testfase afgerond. Wij zijn echt enthousiast over de toekomst voor deze CMC’s.”

Nederland ruikt kansen in de VS Ook vanuit Nederland wordt er naar de IMTS gekeken. Hembrug is al een van de vaste exposanten, ook dit jaar. Nieuw was een stand onder de vlag van het Nederlands consulaat in Chicago en de Koninklijke Metaalunie. Hieraan hebben enkele bedrijven deelgenomen, waaronder Van Hoorn Carbide en GeGe Machinebouw.

Staten volop kansen voor Nederlandse machinebouwers. Hier ligt een markt voor innovatieve machines. Maar ook de aerospace industrie ecent is echter ook een groep be- biedt kansen, net als automotive industrie die in

drijven van Brainport Industries naar Chicago

de VS uit het dal opkrabbelt. Vanuit het consu-

gereisd om naar de mogelijkheden op de Ame- laat zijn al contacten gelegd met onder andere rikaanse markt te kijken. Volgens Stephan van

de automotive campus in Helmond. â&#x20AC;&#x153;Nu kijken

de Wall, hoofd economische afdeling bij het

we ook naar advanced manufacturing, robotise-

Nederlands Consulaat Generaal in Chicago,

ring en de metaaltoelevering. Amerika is echt

biedt het Midden Westen van de Verenigde

een interessante markt als je innovatieve pro-

Hembrug is een van de vaste Nederlandse deelnemers aan de IMTS. Op de foto directeur Robert Nefkens (links) en applicatie engineer Bart Venhuis.

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Stephan van de Wall van het Nederlands consultaat in Chicago ziet volop kansen voor de Nederlandse industrie in Amerika.

ducten maakt die goed zijnâ&#x20AC;?, zegt Van de Wall.

stuk in het opspangereedschap wordt minder

In Chicago wordt momenteel de digital manu-

belangrijk, omdat de machine de positie detec-

facturing hub ontwikkeld, officieel genoemd het teert en het NC-programma adaptief aanpast. Digital Manufacturing and Design Innovation

Dit systeem moet besturings- en machine-

Institute (DMDII). Hier komt het Amerikaans on- onafhankelijk gaan werken. Twee andere pro-

derzoeksinstituut dat zich bezig gaat houden

jecten die nu al zijn goedgekeurd, zijn Advan-

met digital manufacturing. Vanuit de Ameri-

ced manufacturing enterprise en Advanced

kaanse overheid wordt er 70 miljoen dollar in

analysis.

geĂŻnvesteerd, vanuit private fondsen komen daar nog 250 miljoen dollars bij. Meer informatie Digital manufacturing Het instituut gaat zich richten op de transfor-

Nederlands consulaat:

matie van het traditionele vakmanschap naar de

Stephan van de Wall

digitale productie, met als doel sneller tot pro-

America Makes

ductie te komen en materiaalverspilling tegen te gaan. Een van de projecten die nu al lopen, is dat van Intelligent Machines. Dit project heeft tot doel om een plug and play toolkit te ontwikkelen voor geometrisch adaptief verspanen.

Digital Manufacturing and Design Innovation Institute Koninklijke Metaalunie: Peter van der Mars

Anders gezegd: de exacte positie van een werk-

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Hurco lanceert kotterbank en nieuw type 5-asser

Als Amerikaanse machinebouwer pakte Hurco groots uit op de IMTS. Het model van een gepatenteerde 3D-printkop voor in een bewerkingscentrum trok voorafgaand aan de beurs de aandacht. Op de beursvloer waren het onder andere de kotterbank, de 5-asser en de nieuwe besturingsconsole die de aandacht opeisten.

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Amerikaanse machinebouwer wil 3D-printen van kunststof integreren in bewerkingscentra

dingen dragen eveneens bij aan stabiliteit en nauwkeurigheid. Het andere uitgangspunt, compacte afmetingen in verhouding tot het et de kotterbank, de

werkbereik, levert in de praktijk een relatief

HBMX55i, stapt Hurco in een voor de machine- compacte machine (6,6 bij 5,7 meter) op met bouwer nieuw marktsegment. Tot nog toe

een bereik van 1400 bij 1390 bij 1100 mm. De

heeft Hurco dit soort machines niet in het pro-

tafelafmetingen zijn 1120 bij 1250 mm met een

gramma gehad. Bij de ontwikkeling hebben

maximaal werkstukgewicht van 4000 kilogram.

twee zaken voorop gestaan: een maximaal be-

De kotterbank wordt gebouwd met een twee

reik van de kotterkop op een zo klein mogelijk

versnellingen tandwielkast, met een spin-

vloeroppervlak en een zo compleet mogelijke

delsnelheid in de lage versnelling tot 454 om-

machine bouwen.

wentelingen per minuut (1500 Nm koppel) en tot 2500 toeren in de hoge versnelling ( 412 Nm koppel). Hurco kiest ervoor om standaard ook deze machine te leveren met de Winmax-

Compact met groot bereik

besturing, die zowel dialoog- als ISO-

Om met dit laatste te beginnen: standaard

programmeren ondersteunt. Bijzonder aan de-

wordt de kotterbank geleverd met een 4e as in ze kotterbank is dat de machinebouwer stande tafel. Het gaat hier om een volwaardige NC- daard het Ultimotion-pakket meelevert. Deze draaitafel, dus niet alleen positioneren van het

softwarefunctie omvat een algoritme dat voort-

werkstuk maar ook contourbewerkingen. Door

durend de beweging van de spindel optimali-

een grote verplaatsing van de pinole (500 mm,

seert. Dit kan de besturing doen doordat tel-

W-as), kunnen de gereedschappen (HSK 50 op- kens 10.000 blokken vooruit wordt gekeken. Dit name) kort blijven wat de nauwkeurigheid tij-

leidt tot minder trillingen, dus betere opper-

dens het kotteren ten goede komt. Om deze

vlaktekwaliteit en uiteindelijk ook een kortere

nauwkeurigheid verder te verhogen, bouwt

bewerkingstijd. Hurco start de uitlevering van

Hurco de HBMX55i standaard met glaslinealen

deze nieuwe machine eerst in de VS, liet de fa-

in zowel de X-, Y- als Z-as. Geharde boxgelei-

brikant op de IMTS weten. De machine komt in

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Boven en rechts: het prototype VCX600i; links een model van de 3D-printkop voor in de CNC-machines.

de loop van 2015 naar Europa.

de VMX42HSi, de variant van de 3-assige machine voor het hoge snelheidsfrezen (spindel

Nieuwe VCX600i

met 18000 omwentelingen per minuut ). Verder toonde de fabrikant een prototype van de VCX 600i. Deze machine laat een nieuw ontwerp

Een andere nieuwe machine uit de VMX-serie is zien, met een zeer grote deuropening doordat Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

De kotterbank bewerkt met korte gereedschappen.

de deuren zowel aan de voor- als zijkant wegschuiven. De machine is daardoor zeer geschikt voor het beladen van bovenaf met een kraan. Hurco kiest bij de VCX 600i ook voor een ander type draai-zwenktafel, die in feite een kwart slag gedraaid staat ten opzichte van het al eerder toegepast trunnion type. De draaizwenktafel hangt aan ĂŠĂŠn kant op en wordt aan de andere zijde afgesteund. Bij deze machine zit de draaizwenktafel aan de kolom vastgemaakt, waaraan ook de ram met de spindel is bevestigd. Voor bepaalde werkstukken biedt dit qua opspanning en bereik voordelen. Deze machine werd meteen getoond met de grotere mogelijk gebruik makend van de volledige snijbedieningsschermen.

lengte van de frees. De besturing herkent automatisch waar restmateriaal staat en haalt dit

Freesstrategie Adaptipath

met een kleinere frees weg. Het grootste deel van de kamers wordt uitgefreesd met een grote

Ook op het gebied van besturingen had Hurco

frees. Dit zorgt voor kortere bewerkingstijden

nieuws. Naast de Max 5 bedieningsconsole -

en minder gereedschapslijtage.

met een groter scherm - was vooral de Adaptipath strategie voor de 3-assige machine in het oog springend. Hurco brengt hiermee het trochoidaal frezen naar de dialoogbesturing, een

freesstrategie die je anders alleen in CAM-

Meer informatie:

programma's tegenkomt. De strategie zorgt ervoor dat de frees gelijkmatiger door het materi- Hurco Nederland aal gaat, met een constante belasting en zoveel Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

ASML: halvering kosten 3D-printen noodzakelijk voor businesscase De kosten van 3D-printen van metaal is een van de grootste struikelblokken, die een brede invoering momenteel in de weg staan. Daarnaast schiet de resolutie tekort, is de oppervlaktekwaliteit te laag en moeten ook materialen als titanium grade 5 beschikbaar komen voor 3D-printen. Dat zijn de kritische kanttekeningen die Fred de Vreede, competenceleader AM bij ASML plaatst bij additive manufacturing. Toch zet de fabrikant van high tech machines voor de halfgeleiderindustrie in op de techniek voor de volgende generatie chipmachines.

aan met de huidige productietechnieken. Met

additive manufacturing kunnen de waferstages lichter worden gemaakt, stijver en het thermisch dditive manufacturing is niet nieuw

gedrag kan worden verbeterd, zo verwoordde

voor ASML. De chipmachinefabrikant is er al ja-

Fred de Vreede tijdens de masterclass Design

ren mee bezig. In de huidige machines zitten al

for Additive Manufacturing tijdens het 3D Prin-

de nodige onderdelen, vervaardigd met additive ting Event de redenen waarom het bedrijf sterk manufacturing. Toch begint het bedrijf nu pas

inzet op de nieuwe technologie. Ook voor ma-

naar buiten te treden en daagt toeleveranciers

nifolds, tot nog toe vaak van PEEK gemaakt, wil

uit de nieuwe technologie te onderzoeken. De

men de techniek inzetten. Want de kanalen in

reden: de versnelling van de waferstages (15G)

zo'n manifold kunnen dan vloeiender lopen, wat

en de positionering (300 keer per minuut op 2,5 minder verstorende krachten veroorzaakt. Bonamometer nauwkeurig) lopen tegen grenzen Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

vendien ziet ASML de kans om het design te 20

Concept

Materialen en 3D-print kosstandaard on- ten derdelen

BewerkingsLas- en askosten op ma- semblagechine kosten

WarmtebeOverhandeling / head en reinigen / risico kwaliteitscontrole

Totaal

Peek & slan- 250 gen

550

350

140

350

1640

Ti Gr5 gefreesd

970

885

630

2575

Ti Gr 5 SLM

1870

470

585

3045

-20%

1800-

Doelstellin-

-50% door ho- - 25% door

gen

gere snelheid

betere kwaliteit

2000

Deze tabel illustreert de kostprijsverschillen. De bovenste rij geeft alle kosten weer voor een manifold gefreesd uit kunststof (PEEK) met slangaansluitingen; de middelste kosten betreffen een manifold verspaand uit Ti Gr5 en de laatste rij geeft de kosten van een 3D-geprint (selective laser melting) onderdeel weer. ASML wil die laatste het liefst in de machine plaatsen, maar dan moet de kostprijs halveren. (Bron: ASML)

veranderen, waardoor er minder onderdelen

jaar ervaring met het ontwerpen voor additive

nodig zijn. Fred de Vreede: "Elke aansluiting op manufacturing. In de huidige machines zitten al het manifold is een kans op fouten of storin-

30 3D-geprinte onderdelen. "Je moet anders

gen. Willen we met verspaning naar een mono- denken dan conventioneel", aldus De Vreede. litisch deel, dan weegt dat 200 gram, vergele-

Niet alleen omdat je functies gaat integreren in

ken met 110 gram nu. Met additive manufactu- het deel en lichter gaat construeren, ook omdat ring kunnen we een monolitisch deel maken

je rekening moet houden met de nabewerking.

dat slechts 100 gram weegt als we het design

ASML heeft inmiddels ontwerpregels opgesteld

optimaliseren." Het gaat dus om de nieuwe de- op basis van de opgedane ervaring, zoals het signkansen die 3D-printen biedt.

reduceren van overhangende oppervlakken, omdat daarin spanningen ontstaan; of het minimaliseren van het aantal supportstructuren. Onder een bepaalde hoek printen voorkomt vaak

Designrules

problemen in de werkstukken. Partikels in de

Het designteam van ASML heeft ondertussen 5 3D-geprinte componenten vormen een ander Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Fred de Vreede (ASML): reiniging van 3D printdelen een van de themaâ&#x20AC;&#x2122;s die aandacht behoeven.

probleem en vergen veel van de oppervlaktereiniging. Een poederdeeltje is namelijk een factor

1000 groter dan de lijnen waarmee de wafers belicht worden. Ondanks deze uitdagingen durft de competenceleader het aan te zeggen dat additive manufacturing inmiddels een geaccepteerde technologie is. Zijn team rolt de technologie momenteel verder uit, ook naar de toeleveringsindustrie. De grote uitdaging die hij

deel worden meegerekend. Pas als je in die

momenteel ziet, is dat de geprinte onderdelen

prijsrange komt, is er een serieuze businesscase,

nog veel goedkoper moeten worden. De helft,

aldus De Vreede tijdens de masterclass van Ad-

om in de buurt van een verspaand onderdeel te ditive World. Ter vergelijking: het manifold komen. En dat blijft voor ASML de benchmark,

waarover hij sprak, kost vervaardigd uit PEEK

waarbij de nabewerkingskosten van een AM-

inclusief de aansluitingen 1.640 euro, bestaande

60 Designrules voor additive manufacturing

nen voor het ontwerpen voor additive manufacturing. Ze hebben daartoe het ontwerpproces uiteen gerafeld in 9 stappen en hebben voor elk van deze stap richtlijnen. Inspiratie hiervoor haalt men uit de natuur, waar je veel bionische structuren tegen-

Binnenkort publiceert de Duitse onderzoeker Jannis komt die sterkte combineren met lichtgewicht en Kranz zijn bevindingen ten aanzien van het tech-

efficiĂŤnt materiaalgebruik. Deze richtlijnen worden

nisch design van additive manufacturing onderde-

dit jaar nog gepubliceerd in het Journal of Laser ap-

len. Hij promoveert op dit onderwerp bij het Insti-

plications. In een vervolgproject gaat Kranz de pro-

tute of Laser and Systems Technologies (TUHH). De cesbeperkingen van additive manufacturing verder

kansen die 3D-printen biedt, zijn tegelijkertijd de

onderzoeken. Het zullen dan ook beslist niet de de-

uitdagingen, denkt hij. Want in het design maak je

finitieve richtlijnen zijn. Klik hier voor een presenta-

het verschil. Daarin komt de meerwaarde van de

tie van Jannis Kranz, die enkele jaren geleden al de

nieuwe maaktechnologie naar voren. Kranz en zijn

VDI-prijs voor zijn onderzoek ontving.

team heeft een catalogus gemaakt met 60 richtlijMade-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Daan Kersten (CEO Additive Industries) opent de masterclass.

uit 250 euro materiaalkosten, 550 euro bewerkingskosten, 350 euro assemblage en 140 euro

Masterclass & 3D Printing Event

reiniging. Aangevuld met 350 euro risicoopslag, overhead en winst. Hetzelfde onderdeel verspaand uit Titanium grade 5 zou 2.575 euro kosten. Ga je het 3D-printen, dan kost het 65 euro aan materiaal, 470 euro aan bewerkingskosten, 55 euro voor het reinigen en 585 euro voor risico-opslag en overhead. Daar komen dan wel nog 1.870 euro kosten bij voor het 3Dprinten. Totaal: 3.045 euro. Dat maakt de technologie nu nog veel te duur, vindt ASML. Niet meegerekend zijn dan de voordelen van additive manufacturing qua design en assemblage.

De masterclass vond plaats tijdens het 3DPrinting Event in Eindhoven en werd georganiseerd door Additive Industries. Dat organiseert op 4 en 5 maart 2015 in Eindhoven de 3e editie van Additive World Conference. Jakajima, de organisator van het 3D Printing

Event, organiseert ook een reeks bijeenkomsten waarin andere aspecten van 3D-printen aan bod komen. Op 27 januari vindt in Maastricht de 3D Printing Materials Conference plaats, waarin alle materialen aan bod komen. Een dag later, 28 januari, is er in Maastricht de 3D Bioprinting Conference. Een week eerder, op 20 januari, is op de

Meer informatie

high tech campus in Eindhoven de 3D Printing Electronics conference.

ASML

Additive World Conference

Additive Industries

3D Printing Materials Conference

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Je ontwricht of je wordt ontwricht Avi Reichental: 3D-printen brengt 'het maken' terug naar de lokale samenleving

Een klein uur, langer had Avi Reichental, CEO van 3D Systems, op de IMTS niet nodig om zijn publiek te overtuigen van de toekomst van 3D-printen. In de industrie, waarvoor het Amerikaanse concern momenteel een supersnelle machine ontwikkelt; maar ook thuis. Dankzij 3D-printen gaan we naar een hyper lokale industriĂŤle samenleving, waarin we allemaal makers worden.

techniek. Wat de beperkingen zijn van frezen, spuitgieten en noem maar op. "Dat alles is gedefinieerd door wat we de laatste eeuwen heben van de factoren die 3D-printen

ben geleerd. 3D-printen geeft ons voor het

helpt door te breken, is dat voor het eerst com- eerst de kans om componenten en producten

plexiteit niks kost. Tegelijkertijd is dit in de

te ontwerpen waarin we functionaliteiten inte-

ogen van Avi Reichental de grote horde die

greren. Complexiteit maakt voor het eerst niks

overwonnen moet worden. Een engineer leert

uit." Het integreren van functionaliteit betekent

nu immers vooral de onmogelijkheden van een onder andere dat producten uit minder compoMade-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

nenten bestaan.

details worden voorbereid, gesimuleerd, guides worden geprint. De uitvoering van de operatie

De industriële groeimarkten

wordt niet meer overgelaten aan hoe de chirurg op dat moment beslist. De technische uitkomst

Industriesectoren waar de technologie momen- staat vast voordat de patiënt de OK op gaat. teel aan een snelle opmars bezig is, zijn onder Ook de consumentenmarkt ontwikkelt zich snel andere de automobiel en de medische indus-

richting personalisatie van producten middels

trie. In de automotive ziet Avi Reichental een

3D-printen. Avi Reichental vindt het niet gek

verschuiving van prototyping richting productie. dat een concern als Nike momenteel volop inDuizenden auto's met 3D-geprinte onderdelen vesteert in onderzoek hoe nieuwe productielijrijden al over de weg. Hij ziet ook een snelle

nen er gaan uitzien. Productielijnen waarin de

verschuiving richting het 3D-printen van meta-

3D printers zijn geïntegreerd, want daarmee

len componenten. 3D Systems heeft bijvoor-

kan Nike schoenen personaliseren. Hij ziet ook

3D-printen ontkoppelt de slagingskans van een operatie van de capaciteiten van de chirurg beeld al 15 ferro en non-ferro legeringen in de

een andere trend: de combinatie van een modemerk met een 3D-thuisprinter. Niet alleen voor de schoenenindustrie, ook voor de brillenindustrie. Waarom niet zelf accessoires 3Dprinten om schoenen en brillen een persoonlijke touch te geven?

portfolio. Het bedrijf werkt aan een nieuwe

printtechnologie die metaalprinten naar de serieproductie moet brengen. Medische toepassingen vormen binnen 3D Systems eveneens

Economy of scale verdwijnt Het nieuwe paradigma is namelijk dat 1 onder-

een snel groeiende afzetmarkt. In eerste instan- deel net zoveel kost als 1 miljoen stuks. Tooling tie gaat het dan vooral om guides voor de chi- vervalt. Deze ontwikkeling verandert de econorurg, die zijn operatie efficiënter maken. Avi

mische modellen waarin we gewend zijn te den-

Reichental bestempelt ook dit als een breuk

ken. "Economy of scales verdwijnt, we gaan

met het verleden. "Tot nog toe hing het slagen

naar een economy of savings", zegt Avi

van een operatie af van de vaardigheden van de Reichental. En daarin is de desktop 3D-printer chirurg. 3D-printen ontkoppelt de capaciteiten de toekomst. "De factory of the future is een van de chirurg van het operatieve proces." Met

desktop factory, die de gap tussen design en

de data van een MRI-scan kan de operatie tot in productie dicht. Dat wordt voor het eerst realiMade-in-Europe.nu digimagazine december 2014

De factory of the future is een desktop factory teit en kan hele supply chains op zijn kop gaan zaken die oplosbaar zijn. Veel belangrijker

zetten." De technologische innovatie moet je

vindt hij dat de maakindustrie beseft dat 3D-

dan wel aan de innovatie van businessmodel-

printen de kans biedt om producten samen

len koppelen. "3D-printen is een enabling tech- met gebruikers te maken en continu te verbenology die productie koppelt aan businessmo- teren. Immers: als economy of scales vervalt, del innovatie." De gezondheidszorg is slechts

kun je producten in een continu proces blijven

een voorbeeld. Rond de voorbereiding van

verbeteren.

operaties en het printen van surgical guides ontstaat een heel nieuwe bedrijfstak. Soortge-

lijke ontwikkelingen zullen in andere sectoren plaatsvinden. Avi Reichental sluit beslist niet de Thuisprinten wordt gewoon ogen voor de tekortkomingen die de technolo- In zijn presentatie op de Amerikaanse metaalgie nu nog heeft. Zoals de snelheid. Dat zijn Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

bewerkingsbeurs tipte de 3D Systems topman 27

ook het fenomeen thuisprinters aan. Avi

onze eigen accessoires doordat er slimme soft-

Reichental gelooft dat in elk huis straks een 3D- ware komt die foto's vertaalt naar 3D-printbare printer te vinden is. Toch vindt hij dat eigenlijk

files? "Reverse engineering gaat heel krachtig

een non-discussie. De vraag waar het om moet

worden." Productontwerpen gaat veranderen.

gaan, is in zijn ogen hoe de 3D-printer past in

Daarom is de ontwikkeling van designsoftware,

onze levensstijl van de toekomst. Printen we

inclusief het scannen van producten, een be-

ons voedsel? 3D Systems werkt aan de ChefJet,

langrijk gegeven in de ontwikkeling die 3D-

een printer die voedsel print. Reichental: "Het

printen doormaakt. We worden allemaal ma-

idee hierachter is niet dat we in de keuken cho- kers, denkt Reichental. "We gaan naar een hycolade vormen gaan 3D-printen. Nee, we willen per lokale industriĂŤle samenleving." Dat sluit de voedingsindustrie ontwrichten en aanzetten

weer naadloos aan op het thema duurzaamheid

om met gepersonaliseerde voeding te komen.

en zuinig omspringen met grondstoffen. De

Sensoren in smartphones en andere devices

keerzijde van economy of scale is namelijk een

monitoren je gedrag en dat vertalen we naar

afvalberg. "Economy of scale eindigt vaak in

gepersonaliseerde voeding." Maken we straks

een surplus of scale. Een afvalberg van overtolli-

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Links: een dashboard geprint op een ProX950, boven een onderdeel van een vliegtuigmotor gemaakt op de metaalprinter ProX 200DP.

ge producten. Dat kunnen we met 3D-printen

printen van metaal die behoorlijke investerin-

voorkomen." De afvalberg van lege PET-flessen gen vergen. Immers: waar het nu nog kapitaal verandert hierdoor in een enorme voorraad

vergt om over productiecapaciteit te kunnen

grondstoffen.

beschikken, is dat met 3D printen niet meer nodig omdat 1 stuk net zo duur wordt als 1 miljoen stuks. Avi Reichental: "Maken komt binnen handbereik van iedereen. Want we

Iedereen een maker

hebben niet langer zelf een 3D-printer nodig.

Disruptive. In goed Nederlands â&#x20AC;&#x2DC;ontwrichtendâ&#x20AC;&#x2122;. De techniek komt voor iedereen beschikbaar Die term plakken analisten graag op 3D-

via 3D-print service bedrijven", aldus Reichen-

printen. Terecht, vindt Reichental. Hij is over-

tal. Dat is een ommezwaai die impact gaat krij-

tuigd dat hele productieketens op zijn kop ge- gen. zet gaan worden zodra de technologische innovatie wordt verbonden aan businessinnovatie. "Je ontwricht of je wordt ontwricht", schetst Meer informatie hij de twee keuzes die bedrijven hebben. 3D3D Systems printen democratiseert namelijk het maken van producten. De technologie komt binnen ieders handbereik, ook technieken zoals het 3DMade-in-Europe.nu digimagazine december 2014

ISOG de nieuwe naam voor Michael Deckel De gepatenteerde verticale bouw van de slijpmachines van het vroegere Michael Deckel en het huidige ISOG, levert in de praktijk wezenlijke voordelen op. Op de AMB presenteerde het bedrijf zich onder andere met een nieuwe vertegenwoordiging in de Benelux, MachinImmo.

Nieuwe directie wil verticale slijptechnologie terug op de kaart zetten

nologie terugbrengen naar waar deze voor staat: precisie slijpmachines voor bedrijven die nauwkeurigheid en productiviteit zoeken." Gro-

e officiĂŤle aftrap van ISOG was op te productieaantallen zullen er niet uit de fa-

GrindTec in Augsburg. Sinds december 2013

briek rollen. Het nieuwe management mikt op

geven algemeen directeur Martin Sackmann en 80 tot 100 machines per jaar. Er worden nametechnisch directeur Thomas Seyssler gezamenlijk geen standaard machines gebouwd, maar lijk leiding aan het bedrijf ISOG. Dit jaar moes-

maatwerkoplossingen op basis van standaard

ten de eigenaren beslissen of ze de naam Mi-

modules.

chael Deckel verder wilden voeren of niet. "We investeren het geld liever in ontwikkeling van onze technologie dan in het overnemen van een naam", zo verklaart Martin Sackmann de

Verticaal

keuze om de oude naam te laten vervallen en

Het handelsmerk van ISOG is de verticale op-

onder ISOG verder te gaan. "We willen de tech- bouw van de machine. De gereedschapspindel Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

(A-as) staat loodrecht op het te slijpen werkstuk. Dit gepatenteerd concept levert volgens Sackmann in de praktijk grote voordelen op, waarbij het be-

langrijkste is dat er heel andere krachten in de machine spelen. Daarnaast is deze manier van bouwen compact en is de massa die verplaatst moet worden geringer, wat de stijfheid ten goede komt; zijn de positioneerafstanden kort, kunnen gemakkelijker grote gereedschappen worden gebruikt en is het beladen van de machine relatief eenvoudig, ook eventueel door een robot. Door de spindel verticaal te plaatsen, kan een groot deel van de aan-

drijving buiten de werkruimte van de machine worden gehouden. Martin Sackmann: "Machineonderdelen die warmte in de bewerkingsruimte brengen, laten wij erbuiten. Daardoor hebben we geen last van warmteopbouw en kun je

Nieuwe besturing

gebruikte NUM-besturing nu

met onze machines direct

De machinebouwer heeft aan

ook Fanuc als besturing aan te

nauwkeurig werken. Opwar-

de besturingskant inmiddels

bieden. Bij de S20 gaat het om

men is niet nodig; termische

een flinke stap gezet door bij

een 5-assige Fanuc 31i-B5 be-

drift evenmin."

de S20 naast de van oudsher

sturing. Op termijn wil men alle

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Martin Sackmann, directeur van ISOG, samen met Manu Coppens (rechts) van MachinImmo, voor de S22 gereedschapslijpmachine, voorzien van een ketting voor 155 producten die door een grijper aan de spindel worden beladen.

machines zowel met NUM- als

tacommunicatie tussen machi-

trekt aan; in China worden

met Fanucbesturing gaan aan-

ne en robot. ISOG blijft daar-

complexere producten ge-

bieden. Met nieuwe functies

naast de NUM-besturing leve-

maakt dus neemt de behoefte

zoals Nano smoothing en Nano ren. Op de S22 is nu ook de

aan kwaliteit toe. En ook in Eu-

interpolation, die in de

nieuwe NUM-Flexium+ be-

ropa kan ISOG gereedschapslij-

Fanucbesturing zijn ge誰nte-

schikbaar.

pers de juiste oplossing bieden.

greerd, verhoogt ISOG de

"Slijpen blijft belangrijk. We

nauwkeurigheid van de machi-

zullen best wel toepassingen

nes nog verder. Vooral de op-

kwijtraken aan andere tech-

pervlaktekwaliteit verbetert.

Technische achtergrond

nieken, maar aan de andere

Een ander voordeel is de inte-

Martin Sackmann ziet kansen

kant komen er ook nieuwe toe-

gratie met een eventuele ro-

voor het bedrijf om als niche-

passingen bij." Waar het in Eu-

botcel voor het beladen van de speler een positie in deze

ropa om gaat, is dat je het ho-

gereedschappen. Fanuc biedt

markt te behouden en te ver-

ge kostenniveau als gereed-

standaard al een BUS voor da-

sterken. De Amerikaanse markt schapslijper kunt rechtvaardi-

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

In de S22 is een 8-voudig magazijn geïntegreerd voor de slijpschijven. Voor de kwaliteitsbewaking kunnen de machines worden uitgerust met meettasters.

gen. En dan komt het op de technologie aan. "Een klant die met de tijd meegaat, hecht waarde aan kwaliteit en beseft dat kwaliteit zijn prijs heeft. Maar ondanks dat onze machines duurder zijn, is het product dat we slijpen

Precies opspannen lange gereedschappen

niet duurder doordat we direct nauwkeurig frezen. We zijn sneller, nauwkeuriger en heb-

ben minder uitval." Dat verhaal aan de man brengen vergt een salesorganisatie met een sterke technische achtergrond. Voor Sackmann is dat het argument geweest om voor de Benelux in zee te gaan met MachinImmo, het Belgische bedrijf van Manu Coppens dat ook enkele andere machinemerken uit het high end segment in portefeuille heeft. Sackmann

nogmaals: "Onze kerncompetentie ligt in de

Speciaal voor het slijpen van lange gereedschappen heeft ISOG een ‘Rundlauf optimator Air’ ontwikkeld. Deze is voorzien van luchtlagers die voor de ondersteuning van de lange gereedschappen zorgt. Een gereedschapslengte tot 250 mm kan met een rondloopnauwkeurigheid van 3 µm worden geslepen. De maximale lengte bedraagt 380 mm. Het systeem kan door de slijper zelf in de machine worden geplaatst als deze hierop is voorbereid.

toepassingstechnologie. Technische advisering onderscheidt ons. Daarom hebben we 12 applicatie engineers die oplossingen voor onze Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

klanten ontwikkelen en zo onze verkooporga-

flexibele machines nodig, inclusief automatise-

nisatie ondersteunen."

ring en software." De nieuwe software vergemakkelijkt het programmeren van de machines

Kansen in de Benelux

in zijn ogen aanzienlijk, mede door de goede simulatietools die er tegenwoordig in zitten.

Manu Coppens ziet in de Benelux zeker een plek voor deze hoogwaardige slijpmachines.

De machines zijn namelijk al lang niet meer ex- Meer informatie clusief voor het (na)slijpen van gereedschap-

ISOG

pen. "In de medische industrie neemt de be-

MachinImmo

hoefte aan nauwkeurige slijpoplossingen eveneens toe. En nu series kleiner worden, heb je

Precisie uit de natuur Precisie begint bij de basis. Op de AMB in Stuttgart toonde Reitz Natursteintechnik onder andere dit machinebed, vervaardigd uit twee blokken natuurgraniet.

blijft. Een van de machines waarvoor Reitz het bed heeft gemaakt, is een precisieslijpmachine van OptoTech, bedoeld voor het slijpen en po-

lijsten van 2 meter brede spiegels voor ruimtetelescopen.

e geringe thermische uitzettings-

coĂŤfficient en de slechte thermische geleidbaarheid zijn volgens het Duitse bedrijf twee

Meer informatie

ideale eigenschappen van dit natuurproduct om tot een zeer nauwkeurige machine te komen, die ook onder belasting thermisch stabiel Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Reitz Natursteintechnik 34

Toepassing van natuurgraniet door Reitz Natursteintechnik

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Doosan zet nieuwe stappen

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

naar hoger segment

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Uitbreiding met verticaal bewerkingscentrum en highspeed lineaire machine

Voor Doosan heeft de IMTS praktisch net zoveel betekenis als een EMO. Wat de EMO voor de Europese markt is, dat is de beurs in Chicago voor de NoordAmerikaanse. De machinebouwer pakte dan ook flink uit met een aantal premières die de week erna op de AMB in Stuttgart te zien waren. Hieronder twee wereldpremières: een verticaal bewerkingscentrum met vaste tafel en verplaatsbare kolom en een volledig lineair aangedreven bewerkingscentrum.

Doosan USA (inmiddels leidt hij de Europese vestiging van Doosan, red.) het samen. Het gaat om een verticaal bewerkingscentrum met vaste iefst 23 machines toonde Doosan op

tafel en een verplaatsbare kolom. De totale

de IMTS in Chicago. Dat aantal moet de ambi-

lengte van de tafel bedraagt 3000 mm. In de ta-

ties van Doosan om een wereldspeler te wor-

fel is een draaitafel geïntegreerd. De B-as zit in

den, onderstrepen. Het nieuwe verticaal bewer-

de zwenkbare spindel, zodat er 5-assig bewerkt

kingscentrum VCF850 LSR is één van de premiè- kan worden op de VCF 850. De spindel kan over res. Voor Doosan is dit een nieuw type machine, een bereik van +/- 110 graden draaien, wat gebouwd voor het bewerken van een uiteenlo-

compleetbewerken van veel componenten mo-

pend aantal werkstukken. Bij de ontwikkeling

gelijk maakt. Het feit dat de ontwikkelaars de

van de machine is met name gekeken naar de

olie- en gasindustrie als een van de doelmark-

vraag uit de luchtvaartindustrie en olie- en gas-

ten voor ogen hebben gehad, blijkt onder ande-

industrie, maar de machine kan eigenlijk zo ge-

re uit het ontwerp van de constructie van de

configureerd worden dat deze ook voor andere

machine. Het bed is uit één stuk gegoten van

industrieën geschikt is. "Deze machine opent

een speciale gietijzersoort (Meehanite) met

voor ons de deuren van nieuwe marktsegmen-

zware ribben geïntegreerd in het design voor

ten", vatte Henry (HyeongJoo) Kim, CEO van

een betere absorptie van trillingen. De ver uit

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Grote foto boven: Doosan zoekt het onder andere in de luchtvaartindustrie, bijvoorbeeld bij het bewerken van turbinebladen. Kleine foto: De opbouw van de VCF 860. Rechts: de volledig lineair aangedreven FM 200 / 5AX

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

elkaar geplaatste geleidingen moeten verder

hoog toerental spindel met 45.000 omwentelin-

bijdragen aan de stabiliteit van de machine. Alle gen per minuut (HSK E40). Standaard is er een geleidingen zijn lineaire rolgeleidingen vanwe-

gereedschapmagazijn voor 24 gereedschappen.

ge hun hogere stijfheid. Voor een hogere posi-

In de X-as heeft deze machine een bereik van

tioneernauwkeurigheid past Doosan in deze

210 mm, in de Y-as 340 mm en in de Z-richting

machine op zowel de X-, Y- als Z-as glaslinealen van 300 mm.

toe. De machine beschikt over een spindel met maximaal 12000 omwentelingen per minuut en een maximaal vermogen van 22 kW. De spindel (Big Plus opname) wordt met olie gekoeld en

Standaard MTConnect Doosan heeft voor de Amerikaanse markt ove-

bevat keramische lagers. Doosan zegt dat de

rigens de machines aangepast aan de MTCon-

voordelen biedt. De spindel trekt als het ware

van machine-importeurs, met als doel om ma-

Big Plus gereedschapopname met name bij het nect standaard. Dit is een open standaard, mebewerken van moeilijkere materialen een aantal de ontwikkeld door de Amerikaanse organisatie

de gereedschaphouder naar binnen totdat de fles van de houder de spindelneus raakt. De werkstukkoeling (maximaal 20 bar) loopt door de spindel. Tot slot is er een kettingmagazijn voor 60 gereedschappen ingebouwd.

chines, devices en software via het internet makkelijker te koppelen. Doosan toonde op de IMTS onder andere een DNM 400 II bewerkingscentrum, gekoppeld aan een Lynx 220LMA draaimachine met een robot voor de belading. Met een speciaal softwarepakket van TechSolve kon men op de beurs direct alle productiedata

Lineair highspeed machine

van de complete cel uitlezen en verwerken. De-

De andere absolute noviteit is het 5-assig be-

ze software is vooral gericht op het meten van

werkingscentrum FM 200/5AX met lineaire aan- Overall Equipment Efficiency, spindeluren, prodrijvingen in alle assen. De compacte machine

ductieverlies etc. Doordat de machines voorzien

is een portaaltype, gebouwd van mineraalcom- zijn van de MTConnect standaard, is het instalposiet voor maximale stabiliteit en dus hoge

leren van zo'n monitoring systeem een kwestie

oppervlaktenauwkeurigheden. Zowel thermisch van plug and play. MTConnect is namelijk geals tribologisch biedt het mineraalcomposiet bij baseerd op het Internetprotocol en de XMLdit soort machines voordelen ten opzichte van

datastandaard.

andere materialen. Ook de 4e en 5e as, in een trunniontype draai-zwenktafel, zijn lineair en

Dormac

worden aangedreven door direct drive moto-

Doosan

ren. Doosan bouwt deze machine met een Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Nieuwe standaard voor gereedschapopname Ott Jakob, het WZL Aachen en enkele andere partners

presenteerden op de AMB deze nieuwe standaard voor de gereedschapopname van aangedreven gereedschappen, PTI. Deze combineert de voordelen van de bestaande interfaces, zoals BMT. Momenteel lopen de eerste testen. In 2015 moet het systeem volledig klaar zijn.

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Kubische delen uit stafmateriaal

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Index G220: frees-draaicentrum voor kleine series precisiecomponenten INDEX-Werke heeft zowel op de IMTS als de AMB de nieuwste generatie van het draai-freescentrum uit de Greeks ge誰ntroduceerd. Kleinere seriegroottes en meer flexibiliteit zijn de belangrijkste uitgangspunten geweest bij de ontwikkeling van de machine. Zwaardere freescapaciteit een ander. De Duitse machinebouwer liet echter ook een ontwikkeling samen met Siemens zien: de virtuele machine.

teriaal werken. Zeker zolang het om kleinere, vaak kubische werkstukken gaat met complexe frees- en draaibewerkingen lijkt dit een zinvolle omponenten worden alsmaar com- optie. Het automatiseren van een dergelijke

plexer, nauwkeurigheidseisen hoger en series

machine is immers gemakkelijk te realiseren via

steeds kleiner. Dat dwingt verspaners in de rich- stafaanvoer. En de flexibiliteit is groot zolang de ting van compleet bewerken op flexibele ma-

(verschillende) producten passen binnen de

chines, die snel om te stellen zijn naar een an-

diameter van het materiaal. "Onder andere bij

der product. Deze machines moeten niet alleen medische producten, tandwielen en ook turboqua maatnauwkeurigheid hoog scoren, ook wat schroeven zie je bedrijven overstappen op het betreft de oppervlaktekwaliteit. Precies voor de- bewerken vanaf stafmateriaal", merkt Eddo ze markttrend hebben de Index-constructeurs

Cammeraat van Laagland, dat INDEX-Werke in

de nieuwe G220 ontwikkeld. INDEX haakt met

Nederland vertegenwoordigt. Het voordeel zit

de G220 aan op de trend die dit jaar bij meer-

volgens hem niet alleen in de automatisering,

dere machinebouwers zichtbaar is: kleine com-

ook in de vrije spanenval, de compacte afmetin-

pacte freesdelen niet langer op een 5-assig be- gen van de machine met stangenlader en de werkingscentrum verspanen maar vanaf stafma- nieuwe programmeermogelijkheden die INDEX Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

op deze machines biedt.

Automatische stafaanvoer Voor de G220 is er een nieuwe stafaanvoer beschikbaar en in de machine is een grijper geïntegreerd voor het uitnemen van de bewerkte producten. Deze CNC-gestuurde portaalunit kan zowel reststukken uit de hoofdspindel alsook compleet bewerkte producten (maximaal 7,5 kilo) uit de overnamespil uitnemen. In principe kan elk willekeurige stangenlader aan de machine worden gekoppeld. INDEX eigen doorontwikkelde MBL-lader garandeert echter een hoge de simulatie goed, dan kunnen de cycli direct

positioneernauwkeurigheid. Deze lader wordt

vanuit Virtual Machine naar de machinebe-

met servomotoren aangedreven en voert de

sturing worden doorgestuurd. Klantervaringen

stangen nauwkeurig aan met de walslagers.

met deze werkwijze wijzen volgens INDEX uit dat de setuptijden tot 80 procent verkort wor-

Virtual machine De nieuwe besturing van de G220, gebaseerd op Sinumerik 840D sl, beschikt over een tweede

ingang, die INDEX gebruikt voor Siemens PLM's Virtual machine die als optie wordt aangeboden. Met één druk op de knop kan de CNCoperator omschakelen van de huidige bewer-

den. Bij kleine series levert Virtual Machine zo een flinke productiviteitsverbetering. INDEX biedt deze optie niet alleen op de nieuwe G220 aan, maar ook op andere machines. Tot voor kort was een laptop of aparte PC nodig om de simulatie te doen, nu kan het dus op de machine zelf terwijl deze bezig is met een bewerking.

king naar een simulatiescherm om de bewerking te simuleren. In deze simulatie worden alle In de loop van 2015 komt INDEX-Werke met de gereedschappen, gereedschaphouders en spin- grotere broer van de G220, namelijk de INDEX dels meegenomen. De simulatie is een 1:1 kopie G330 met maximale spildoorlaat van 102 mm. van de machine die gebruikt gaat worden voor de bewerking, dankzij Virtual Machine. De ope-

Index Werke

rator kan de simulatie uitvoeren met het feitelij-

Laagland

ke NC-programma voor de bewerking. Verloopt Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Index G220: volledig nieuwe machine

De nieuwe G220 is qua concept een typisch draai-freescentrum van INDEX. Toch hebben de constructeurs de machine volledig nieuw ontwikkeld. Het gegoten frame en de grote lineaire geleidingen in zowel de Xals Z-as moeten voor de stabiliteit zorgen. De Z-asslede en de hydrostatisch gelagerde Y- en B-as zijn als een portaal geconstrueerd. De gro- motorspindel is watergekoeld en in de Y- en Bte werkruimte met een afstand van 1280 mm

as hydrostatisch gelagerd. De Y-as zorgt voor

tussen hoofd- en tegenspindel en 1000 mm

een slag van +/- 80 mm en de B-as komt tot

draailengte zorgen voor de forse capaciteit qua een zwenkbereik van -35 tot +215 graden. Met te bewerken componenten. De doorlaat van de

de nieuwe machine kun je tot 30 mm onder het

G220 is groter dan bij zijn voorganger. Stafaan- centerpunt van het werkstuk werken dankzij de voer tot 65 mm rond (klauwplaten tot maximaal grote afstand waarover de X-as beweegt. Index 250 mm) is mogelijk. Het is echter vooral het

heeft deze machine echter ontwikkeld voor de

meerassige concept van INDEX dat in deze ma- productie-omgeving, wat onder meer blijkt uit chine voor de productiviteit zorgt.

de gereedschapketting met 70 of 140 HSK-A40

gereedschappen. De dubbele ketting (140 Hoge productiviteit

plaatsen) laat toe gereedschappen parallel aan de hoofdbewerking te wisselen.

De hoofd- en tegenspindel hebben een vermogen van 20/24 kW en een koppel van 135 / 190 Nm bij 5000 omwentelingen per minuut. De turret telt 18 posities VDI-25 gereedschappen of 12 posities VDI 30, alle voorzien van aangedreven gereedschappen. Voor de zwaardere freesbewerking beschikt de G-220 over een 5assige motorfreesspindel, met een vermogen van 11 kW en toerental tot 18.000 rpm. Deze Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Professor Klocke tijdens opening HPC-conferentie

People do matter Het lijkt wel eens alsof de rol van de mens volledig wordt overgenomen door computers en slimme software. Onzin, vindt professor Fritz Klocke van het Werkzeugmaschinenlabor Aachen. Zeker, sensortechnologie en digitale modellen geven een belangrijke impuls aan de verspaning. "Maar de mens blijft een rol spelen. People do matter."

leraar. De vakmensen blijven daarom een belangrijke rol spelen. locke maakte zijn statement bij de

opening van de conferentie over High Performance Cutting, een tweedaagse conferentie aan

Hoe MKB mee te krijgen?

het Akense instituut waarin alle facetten van de- Daar ligt ook een punt waar Fritz Klocke wel ze freesstrategie aan bod kwamen. Klocke be-

eens bezorgd om is. De komende jaren groeit

stempelt de ontwikkeling van sensortechnolo-

het belang van bijvoorbeeld simulatie, die zal

gie en modelgebaseerde beslismodellen als be- bijdragen aan het ontwikkelen van betere gelangrijk voor de verspaning. Daarmee kan de

reedschappen. Machines kun je over enkele ja-

productiviteit verbeterd worden met tegelijker-

ren veel beter monitoren dan nu. Uit de

tijd verhoging van de proceszekerheid." Maar

stroomafname kan men in Aken nu al de belas-

het registreren van data zonder hun relevantie

ting aan de snijkant van het gereedschap aflei-

voor de probleemoplossing is niet zinvol." An-

den. Labs on a chip gaan hun intrede doen, ze-

ders gezegd: de intelligentie van je tablet is nog ker als de industrie de productiekosten ervan geen directe link naar IQ, aldus de Duitse hoog- verlaagt. En in de toekomst gaan beslissingen Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Lothar Horn: gereedschappen over freesparameters steeds vaker gebaseerd

nog niet aan hun grenzen

worden mede op informatie die van sensoren afkomstig is. De grote uitdaging zal echter zijn het middenen kleinbedrijf in deze ontwikkeling mee te krijgen. Volgens Klocke zijn de grote concerns, zoals de automobielfabrikanten, voldoende bezig deze stappen te zetten. "Maar ook het middenen kleinbedrijf moet aan boord komen." Alleen dan kan de verspanende industrie in West-Europa blijven meekomen.

Het inhoudelijke verslag van de HPC-conferentie verschijnt in het Jaarboek Verspanen 2015, dat in maart 2015 verschijnt. Daarin wordt verder ingegaan op gereedschapinnovaties die bijdragen aan een groter tijdspaanvolume.

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

De keynotespreker tijdens de HPCconferentie was Lothar Horn, directeur van Paul Horn en voorzitter van de VDMAvakgroep Precisiegereedschappen. Volgens hem heeft de trend van de afgelopen jaren dynamischere machines, halvering van de toleranties, hogere snijsnelheden en grotere tijdspaanvolumes - de gereedschapfabrikanten gedwongen grenzen te verleggen. "Hogere bewerkingskrachten werken op machine ĂŠn gereedschap." Volgens hem hebben de gereedschappen hun belastinggrens echter nog niet bereikt. Zowel in de hardmetaal substraten, de coatings alsook de geometrie zijn nog nieuwe ontwikkelingen mogelijk. De innovaties die de gereedschappenindustrie de komende jaren gaat lanceren, bieden voor de verspaning nog een groot verbeterpotentieel, aldus de topman van Paul Horn. 47

Chiron bouwt precisie-versie van draaifreescentrum FZ08 MT

Precies, snel en compact Met het nieuwe draai-freescentrum FZ08 MT biedt Chiron een compacte machine voor wie nog hogere nauwkeurigheden zoekt. Chiron lanceerde deze nieuwe machine naast de bestaande FZ08 reeks op de AMB.

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Door de tegenspil op dubbele geleidingen aan de voorkant van de machine te plaatsen, blijft de werkruimte zoveel mogelijk vrij terwijl toch werkstukken uit de draaispil overgenomen kunnen worden voor het bewerken van de zesde kant.

54.000 omw. per minuut. De as van de zwenk-

kop loopt door het toolcenter point. Daardoor hiron speelt met de nieuwe FZ08

hoeft bij 5-assig simultaan bewerken de be-

MT in op zowel de vraag naar hogere nauw-

sturing minder te compenseren, wat eveneens

keurigheden, compleet bewerken alsook de

tot een hogere nauwkeurigheid leidt. Maar met

trend om fysieke ruimte in de productie te be-

name de mogelijkheid om in alle assen lineaire

sparen. De draaifrees-machine, voor werkstuk-

aandrijvingen toe te passen, vormt de basis

ken van 210 bij 200 bij 360 mm, neemt amper 3 voor meer nauwkeurigheid (en snelheid) vergevierkante meter vloeroppervlak in beslag. Het

leken met de voorganger van deze machine.

gaat om een machine die producten vanaf staf (doorlaat maximaal 32 mm) zeszijdig kan bewerken, zowel draaien, frezen, boren, tappen etc. De draaispindel (maximaal 8000 omw. per

Tegenspil

minuut) kan ook voorzien worden van spantan- Voor het bewerken van het zesde vlak, bouwt gen voor losse werkstukbelading. De machine

de fabrikant optioneel in de machine een

wordt standaard gebouwd met kogelomloop-

tegenspil die het werkstuk kan overnemen. Chi-

spillen; lineaire aandrijvingen in alle assen zijn

ron biedt hier meerdere mogelijkheden. De ba-

een optie. In de zwenkkop (-10 tot + 100 gra-

sis is een tegenspil die kan zwenken. De hele

den) gebruikt Chiron standaard een torque-

unit is geplaatst op twee geleidingen aan de

aandrijving, wat zich vertaalt in een hogere

voorkant van de machine. Een andere mogelijk-

nauwkeurigheid. Toerentallen lopen hier tot

heid is om op deze extra zwenkas een nauw-

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

keurig nulpuntspansysteem te plaatsen, bijvoorbeeld als er langere delen bewerkt moeten

Mill 2000 veel gevraagd

worden. De derde optie is een met een torquemotor aangedreven rondtafel, die net als de draaispindel tot 8000 omw. per minuut haalt.

Omdat bij alle drie de opties nauwkeurigheid en snelheid voorop staan, moet je vooraf een keuze maken voor een bepaalde opbouw. De Duitse machinebouwer richt zich met het nieuwe concept dus duidelijk op de groep fijnmechanische bedrijven voor wie nauwkeurigheid een absolute prioriteit is. Voor wie meer flexibiliteit in de tegenspil wil, blijft de FZ08 MT Magnum in het programma. Chiron

Chiron liet op de AMB ook nog eens de machineserie 26 zien, de horizontale machine van de fabrikant die op de EMO 2013 werd gepresenteerd. Dit is een dubbelspindelige machine. Het koppel van de beide spindels, die in de Z-richting onafhankelijk van elkaar bewegen, bedraagt 390 Nm. Een andere machine die het in Nederland goed doet, is de Mill 2000 (foto). Deze machine is met name ontwikkeld voor het bewerken van structuurdelen voor de aerospace industrie. Afhankelijk van de uitvoering kunnen werkstukken van 800 tot 8.000 mm bewerkt worden op deze langbedmachine. Chiron bouwt een 4- en 5-assige uitvoering van de Mill 2000.

Oude Reimer Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Waterstraal versus laser en draadvonken Het PTW van de universiteit Darmstadt had in het trendpaviljoen op de AMB plek ingeruimd voor Omax, fabrikant van 5-assige precisie waterstraalsnijmachines. De reden hiervoor: de onderzoekers zien voor een aantal toepassingen waterstraalsnijden als een zinvolle aanvulling in de CNC-verspaning. De technologie positioneert zich precies tussen lasersnijden (hoge nauwkeurigheid maar alleen in dun materiaal) en draadvonken (nauwkeurigheid neemt af als de dikte van het materiaal toeneemt) in. PTW Darmstadt Omax / IWE Nederland

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

3D-printen in een hogere versnelling De fabrikanten van 3D-printers schakelen naar een hogere versnelling. De meest spraakmakende aankondiging komt van HP, dat nieuw in de 3D-wereld is en meteen belooft de concurrentie zowel op het vlak van snelheid, eigenschappen als kosten voorbij te streven.

sen de virtuele en reële wereld te slechten. HP wil rondom het thema 3D-printen een heel eigen ecosysteem bouwen. P heeft onlangs de strategie ont-

huld die de grootste 2D-printerfabrikant ter wereld een leidende positie moet geven in de wereld van 3D-printen. Want dat willen de Ameri-

Nieuwe designregels

kanen. Ze gaan dat langs twee wegen proberen. Allereerst Sprout by HP. HP wil naar een heel De HP Multi Jet Fusion technologie belooft de

andere manier toe hoe we producten ontwer-

tekortkomingen van de huidige additive manu-

pen en maken. Daarom combineert de printer-

facturing technieken weg te werken. Dat bete-

en PC-fabrikant een computer, camera, scanner,

kent sneller, kwalitatief beter en ook nog goed- diepte-sensor en een projector in één apparaat. koper dan de bestaande technieken. Daar voegt Daarmee kan de gebruiker een fysiek voorwerk HP aan toe Sprout by HP, een volledig nieuw

eenvoudig overbrengen naar de digitale werk-

computerplatform dat de basis moet zijn voor

omgeving. Simpelweg door het voor de PC te

heel nieuwe technieken. Dion Weisler, executive plaatsen, te scannen en naar de designsoftware vice president Printing & Personal Systems bij

over te brengen. Daarin kunnen meerdere men-

HP, noemt de combinatie van printer en soft-

sen, op verschillende plekken, gezamenlijk aan

ware de beslissende stap om de scheidslijn tus- het design werken. Door te kiezen voor een Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Stephen Nigro (HP) tijdens de presentatie: marktpotenties 3D -printen zijn groot.

touchscreen, wil HP de mensen weer de kans

af te remmen. Dat kan heel precies gestuurd

bieden met hun handen aan een virtueel design worden, zodat je aan de randen van een prote werken.

duct bijvoorbeeld gladde oppervlakken krijgt. HP beweert dan ook dat de oppervlakteruwheid

van de 3D-print delen met deze technologie aanzienlijk beter is dan wat tot nog toe wordt Nieuwe 3D-printtechnologie

bereikt. Ook de mechanische eigenschappen

Het 3D-printen gebeurt vervolgens met de Mul- liggen op een hoger niveau. Doordat de verti Jet Fusion technologie. Dit is een doorontwik- schillende agents heel precies kunnen worden keling van de inkjettechnologie waarmee het

aangestuurd, zegt HP in alle drie de richtingen

Amerikaanse concern groot is geworden. Het

van een product betere en uniforme mechani-

gaat hier om een chemisch proces. Waar mate-

sche eigenschappen te kunnen bereiken. Qua

riaaldeeltjes met elkaar verbonden moeten wor- snelheid beweert HP een factor 10 sneller te zijn den, gebruikt men een 'fusing agent', terwijl op

dan technieken zoals selective lasersintering

andere plekken een andere agent wordt ge-

(zoals bijvoorbeeld EOS toepast) en fused depo-

bruikt om het verbinden juist tegen te gaan of

sition modelling (onder andere Stratasys). Over

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Een schematische voorstelling van het 3D -print proces van HP.

enige tijd denkt HP ook full color te kunnen

aantonen dat de marktpotenties van 3D-

printen.

printen groot zijn. Maar de factoren die de doorbraak tegenhouden, zijn de eerder genoemde prijs, snelheid en kwaliteit. "Onze Multi Jet Fusion technologie is er om maak-

Open innovatie

processen in de hele industrie te transforme-

HP kiest bij deze nieuwe technologie deels

ren door de industrie het volledige potentieel

voor de weg van open innovatie. Zowel qua

van 3D-printen aan te reiken met betere kwali-

materialen alsook qua processen wordt de

teit, verhoogde productiviteit en een door-

techniek vrijgegeven voor applicaties die door braak wat betreft de economische kant van derden worden ontwikkeld. Daartoe wordt de

3D-printen. Tot de kostenkant rekent men ook

3D-printtechniek nu al vrijgegeven voor be-

zaken als de hoeveelheid materiaal die verspild

drijven die mee willen ontwikkelen. De markt-

wordt, energieverbruik en cyclustijden tijdens

introductie is pas gepland voor 2016.

het 3D-printen. Hoewel HP zegt verder te willen gaan dan de thermoplasten die nu veelal worden gebruikt, doet men geen uitspraken over het gebruik van metalen als materiaal

Doorbraak voor de industrie

voor de 3D-printers.

Stephen Nigro, senior vice president van de inkjetdivisie, zegt dat onderzoeken door HP

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

De race voor de snelste 3D-printer Niet alleen HP kondigt aan 3D-printen qua snelheid en kosten naar een industrieel niveau

te tillen. Ook andere zijn hiermee bezig.

3D Systems werkt aan de racetrack 3D-printer. 3D-printen versnelt dan met een factor 50, zo heeft 3D Systems een tijdje geleden analisten verteld. Bovendien kun je deze nieuwe 3D printer eenvoudig integreren in een productielijn met andere bewerkingen, zoals CNC-frezen en coaten. 3D Systems bestempelt dit als een next generation productieplatform, dat overigens verdacht veel lijkt op de eerder ontwikkelde Printvalley door TNO. Ook de racetrack is een concept dat gebruik maakt van meerdere stations waarlangs een product tijdens de opbouw passeert. Een Brits consortium met Delcam en Airbus werkt aan de Rawfeed-technologie, waarmee het 3D-printen van metaal met een factor 50 versneld kan worden. Hierbij wordt het poeder na het smelten aangedrukt met een rol.

Nederland: Additive Industries

Dichter bij huis werkt Additive Industries in Eindhoven aan de industrialisering van additive manufacturing voor metaal. Zonder in details te treden over de technologie, laat de Nederlandse groep wel weten dat het 3D-printen van metalen delen met de toekomstige Eindhovense machine op industriële snelheid kan plaatsvinden. Additive Industries presenteert zichzelf op de komende editie van EuroMold, de machine zelf wil men pas in de loop van 2015 presenteren.

België: Flanders Make Een jaar later, in 2016, wil een team van onderzoekers binnen Flanders Make ook zover zijn dat ze een 3Dprintlijn hebben ontwikkeld die geïntegreerd kan worden in een productielijn voor de verdere afwerking, bijvoorbeeld CNC-bewerken of slijpen. Binnen het strategisch onderzoekscentrum voor de maakindustrie in Vlaanderen wil men een geïntegreerde 3D-printoplossing ontwikkelen.

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Schone lucht niet alleen voor een gezonde werkplek

Schoon werken in de verspaning is niet alleen noodzakelijk uit kwaliteitsoogpunt. Ook vanuit arbeidsomstandigheden. Als er in de zomer boven Parijs meer dan 18 milligram stofdeeltjes in elke kubieke meter lucht zitten, wordt smogalarm gegeven. In de verspaningsafdeling accepteren internationale Arbonormen een veelvoud hiervan. Onnodig, vindt men bij het Duitse Reven. Nevel kun je heel goed afscheiden boven de machine. Dat biedt mĂŠĂŠr voordelen dan alleen een gezonder werkklimaat.

wijls nog onmisbaar in de verspaning. Dat wil echter nog niet zeggen dat het in een verspanend bedrijf altijd naar olie moet ruiken. En oelsmeerolie en emulsie zijn dik- dat alles onder een dun laagje olie en vet zit.

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Smog die in de buitenlucht nauwlettend in de

halen de grote deeltjes eruit maar niet de klei-

gaten wordt gehouden, wordt in de fabriek

nere (kleiner dan 5 µm). Deze komen uiteinde-

vaak geaccepteerd. Dat heeft alles te maken

lijk in de longen terecht, met alle gevolgen van

met het feit dat er in een gebouw heel andere

dien. Reven heeft een eigen technologie ont-

regels gelden dan in de buitenlucht. De We-

wikkeld, de Reven X-Cyclone, om deze deeltjes

reldgezondheidsorganisatie (WHO) schrijft voor uit de lucht te zuiveren, zonder gebruik te madat mensen niet meer dan 50 microgram stof-

ken van stoffen of papieren filters die vervan-

deeltjes per 24 uur mogen binnenkrijgen. In de

gen of gereinigd moeten worden. “Het pro-

buitenlucht betekent dit dat de alarmgrens bij

bleem met dergelijke filters is namelijk dat de

een concentratie van 0,05 mg / kubieke meter

werking afneemt naarmate ze sterker vervuild

ligt. In een fabriek hanteert de WHO een grens

raken. En uiteindelijk blaas je dan nog meer

van maximaal 10 milligram. “Omdat de WHO

vervuilde lucht de werkplaats in. Daarnaast ben

redeneert dat je in een fabriek mensen kunt

je de dure vloeistof kwijt, wat vele liters op jaar-

verplichten een gasmasker te dragen. Maar wie basis kan zijn.” Ook elektrostaten zijn niet altijd doet dat in de verspaning”, zegt Mark Camps

ideaal, omdat je ozon creëert. Daarom zorgt

van Pinno. Pinno is in de Benelux de partner

Reven bij installaties die met elektrostaten wer-

van het Duitse Reven, dat in de fabriek in Baden ken onder de wettelijke onzongrens te blijven. -Württemberg een studiedag wijdde aan het

Door gebruik te maken van de Reven X-Cyclone

thema nevelafzuiging in de verspaning. De

wordt de luchtstroom al gezuiverd voordat de

WHO-normen, gevat in de Air Quality Index,

laatste kleine deeltjes met de elektrostaat moe-

lopen voor binnen en buiten extreem ver uit

ten worden verwijderd. Dit heeft als positief ef-

elkaar. Mark: “Als je alle deeltjes optelt, mag je

fect dat de elektrostaat elementen veel langer

buiten per dag 1/20 deel van een pakje boter

schoon blijven en dus minder onderhoud beno-

aan fijnstof binnenkrijgen, maar wie in de fa-

digen. Mark Camps: “We doen dit niet bij water

briek werkt, mag zelfs 10 pakjes binnenkrijgen.” - of wateremulsiekoeling, omdat dan risico op kortsluiting ontstaat. Bij oliekoeling plaatsen we de elektrostaat eigenlijk standaard.” Inmiddels is de 5e generatie X-Cyclone in de markt, die Kleine druppels funest

zowel aeresolen, olie- en vloeistofdamp, spuit-

Het zijn vooral de druppeltjes kleiner dan 10

nevel als fijnstof uit de luchtstroom afscheidt.

µm die funest zijn. Bij het verspanen ontstaan er De compact systemen en kanaalafscheiders die hoge concentraties PM10-aerosolen. Veel filters Reven hiervoor heeft ontwikkeld, reinigt in een

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Een schematische voorstelling van de werking van de bijzondere lamellen.

aantal stappen. Het belangrijkste is de reini-

de druppels verzameld worden en dus groter

ging met het gepatenteerd metalen lamellen-

worden, wat de afscheiding in de X-Cyclone

profiel, de X-Cyclone waarlangs de aangezo-

bevordert. Eventueel kan na de X-Cyclone nog

gen lucht wordt geleid. Door de werveling die

een elektrostatisch filter, Hepafilter, of F9 tef-

in de X-Cyclone ontstaat, botst de lucht met

lon gecoate filter (afwasbare fijnfilter), worden

daarin de druppels met een hoge snelheid te-

geplaatst, allemaal modulair aan te passen..

gen de lamellen aan. De oliedeeltjes druppelen Met deze manier van luchtafscheiding op de langs het plaatwerk naar beneden. Deze drup- machine haalt Reven 99,999 procent van de

pels nemen alles mee wat ze onderweg tegen- vloeistof uit de lucht. Deze vloeistof kan zonkomen, waardoor de profielen dus steeds

der meer weer in de productie worden ingezet.

schoon blijven. De vloeistof kan weer gebruikt worden als koelvloeistof in de machine, wat vele liters op jaarbasis kan betekenen. Reven haalt 100% van de deeltjes tussen 5 en 10 Âľm

Vonkdoorslag voorkomen

uit de aangezogen lucht. Omdat het systeem

Mark Camps is voorstander van nevelafschei-

zichzelf continu reinigt, blijft de reinigings-

ding op de machine, eventueel gekoppeld aan

kracht steeds op hetzelfde niveau. Om de klei- een centraal systeem. Daardoor voorkom je nere deeltjes ook af te scheiden uit de lucht-

vonkdoorslag als er iets misgaat in een machi-

stroom, plaatst Reven agglomeratoren voor de ne. â&#x20AC;&#x153;Bij systemen die met filters werken, heb je X-Cyclone profielen. Deze zorgen ervoor dat Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

altijd kans dat het filter in brand vliegt waar58

Walter gereedschappen: 40 miljoen euro schade

door je de brand buiten de machine

Dat het goed mis kan gaan in de verspaning leert de

brengt. Reven zorgt dat de brand in

brand die in 2006 de fabriek van Walter gereedschap-

de machine blijft en daar met de

pen in het Duitse Tübingen in de as legde. Tot dan toe

brandblusinstallatie van de machine

had Walter geen afzuiging op de machines maar een

geblust wordt.” Reven heeft daarom

centrale afzuiging zonder de mogelijkheid om vlam-

ook verschillende brandtestunits ge-

doorslag te voorkomen. Een vonk in een slijpmachine

bouwd om de DIN 18869-5 Bouwty-

heeft toen een olie- en luchtmengsel in de machine

pe A te verkrijgen. De TüV komt dan

doen exploderen. Die brand heeft zich via de centrale

ook geregeld deze test uitvoeren.

afvoer razendsnel door de hele fabriek kunnen ver-

Daarna kunnen de afzuigunits op

spreiden. Het gevolg: 40 miljoen euro schade, nog af-

een centraal systeem worden aange-

gezien van de kosten van de productiestilstand. Daarna

sloten, zoals bijvoorbeeld Volkswa-

heeft Walter in alle fabrieken Reven afzuigkasten tus-

gen dat doet. Het resultaat van goe-

sen de machines en de centrale afzuiging laten plaat-

de luchtzuivering is volgens Mark

sen, voorzien van filters die branddoorslag voorkomen.

Camps niet alleen een gezonder

Mark Camps: “Er gelden nu allerlei internationale nor-

werkklimaat, maar ook een hogere

men voor, die erop neerkomen dat de brand in de ma-

kwaliteit en productiviteit. “Nevel van

chine minimaal 1 minuut tegengehouden moet wor-

snijolie gaat overal in zitten; emulsie

den. Die tijd is voldoende om de brand in de machine

plakt. Dat gaat ten koste van de kwa-

te blussen, waardoor verdere schade voorkomen

liteit. En als medewerkers zich sneller

wordt.”

ziek voelen, gaat dat ook ten koste van de productiviteit.”

Reven Pinno Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014

Het laatste woord

Alleen voor hoog- en mediumtechnologische maakbedrijven is er straks nog plek. Want enkel door te innoveren, kun je blijven concurreren op competitieve exportmarkten.â&#x20AC;? Urbain Vandeurzen Voorzitter Raad van Bestuur van Flanders Make

Made-in-Europe.nu digimagazine december 2014