Jaarboek Verspanen 2014 by Franc Coenen

JAARBOEK

Verspanen DE TECHNOLOGIE, DE TRENDS EN DE INVESTERINGEN

Uitgave van Made-in-Europe in samenwerking met 54U Media

Draaimachines Draaimachines, Multitasking machines, Multi axis draaimachines, Verticale draaimachines Teach-in draaimachines, Conventionele draaimachines

Freesmachines Verticale CNC-bewerkingscentra, Horizontale CNC-bewerkingscentra 5-Assige bewerkingscentra, Teach-in freesmachines, Conventionele freesmachines Bedfreesmachines

Carrousel draaibanken, Kotterbanken

Hogedruk-, koelen Luchtfiltratie systemen Automatisering

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Doen wat de markt van je vraagt machineleverancier uitgegroeid naar volwaardig partner voor de totale verspanende industrie. De eerste prioriteit van Dormac is het ondersteunen van haar klanten. Wij blijven dan ook voortdurend investeren in mensen en middelen om onze eindgebruikers optimaal te kunnen bedienen. Wij beschikken over een breed landelijk netwerk van eigen servicemonteurs, een Als leverancier van machines voor de ver-

gratis helpdesk, een eigen onderdelen magazijn en een

spanende industrie kijken wij voortdurend

sterke technische binnendienst. Daarnaast hebben wij de

naar de ontwikkelingen in de markt en de

kennis en ervaring in huis om u te kunnen adviseren over

wensen van onze klanten. De markt vraagt

de juiste machine, automatisering, hogedruk-, koel-,

oplossingen om zowel de kwaliteit als de

luchtfiltratie systemen, opspanmethodieken, produk-

efficiency van de productie tegen aanvaard-

tiemethoden en verspaningsstrategie.

bare investeringen te kunnen realiseren. Naast het leveren van de juiste machine

Kortom: Een totaal leverancier die de nadruk legt op het

richten we ons op het realiseren van alle

leveren van de juiste oplossing voor uw verspaning.

randvoorwaarden rondom de machine zodat onze klanten het optimale resultaat kunnen behalen. Daarbij zijn wij van

ing. Joost Verschure, sales director

Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel. +31 (0)229 542 485 fax +31 (0)229 542 364 info@ dormac.nl www.dormac.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Solutions for better machining

0 2 Succes komt

niet vanzelf JAARBOEK

Verspanen DE TECHNOLOGIE, DE TRENDS EN DE INVESTERINGEN

Uitgave van Made-in-Europe in samenwerking met 54U Media

Het Jaarboek Verspanen 2014. Een nieuw medium voor de verspanende industrie in de Benelux. Gedrukt op papier. Dus een oud medium, denken sommigen misschien. Dat klopt niet helemaal. Achter de verhalen in dit jaarboek gaan namelijk artikelen schuil die het voorbije jaar online zijn gepubliceerd op Madein-Europe.nu en in zes digimagazines. In dit jaarboek brengen we ze in een onderlinge samenhang om zo belangrijke trends te schetsen. Met aansprekende voorbeelden hoe fabrikanten, leveranciers en verspanende bedrijven met state of the art technologie hun concurrentiepositie versterken.

ant de maakindustrie en zeker de verspanende industrie hebben absoluut toekomst in West-Europa. Maar dan moet je als onderneming wel voorop lopen. Hightech oplossingen aanbieden, zoals Mark en Coen Driessen van D&M VacuĂźmsystemen in deze uitgave aangeven. Daarvoor investeren de jonge Brabantse metaalondernemers, want anders missen ze de markt, geven ze eerlijk toe. Dat is precies het punt dat in veel gesprekken in de afgelopen maanden telkens voorbij kwam. De verspanende industrie heeft toekomst, mits je technologisch voorop loopt. Succes komt niet vanzelf, zei een van de leveranciers. Succes vergt visie, kennis en durf. Voor dit laatste moet iedereen zelf zorgen. Wat kennis en visie betreft, bieden we met zowel de website van Made in Europe, het digimagazine als dit jaarboek ondersteuning. Technologie waarmee je morgen in West-Europa kunt concurreren, daar gaat het in de artikelen om. Soms lijkt dat veel op wat we gewend zijn, maar dan anders toegepast omdat machines en gereedschappen van vandaag nieuwe mogelijkheden bieden. Soms is dat technologie die heel nieuw is voor de verspaning, zoals in het laatste hoofdstuk in dit jaarboek aan bod komt. Professor Eberhard Abele van het PTW in Darmstadt verwoordt het aan het einde van dat hoofdstuk treffend: de wereld is complexer geworden. Er is meer mogelijk dan alleen materiaal wegnemen. Succes vergt ook open staan voor innovatie. Sterker nog: durf zelf te innoveren.

KEOBRAAJ

nenapsreV

Veel leesplezier Franc Coenen

PS: reageren? Graag: franc.coenen@made-in-europe.nu

Smaakt dit naar meer? Wie na het lezen van een artikel in dit Jaarboek Verspanen meer informatie wil, kan online terecht op de speciale pagina over het jaarboek, waarin de links verzameld zijn NEGNIRETnaar SEalle VNartikelen I EDdieNaan E de SD NER D ,Eten IGgrondslag OLONliggen. HCET ED inhoud vanT ditE jaarboek Kijk op www.made-in-europe.nu/jaarboek2014

Adverteerdersindex: Dormac CNC Solutions Dymato Laagland Renishaw Iscar Magistor

Gibac Chemie Evolent Machines Widenhorn IndustriĂŤle Automatisering Schunk MakeMT!

aideM U45 tem gnikrewnemas ni eporuE-ni-edaM nav evagtiU 4

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Machinebouwtechnologie 7 Industrie 4.0

Bewerkingstechnologie 21 Gereedschappen 33 Koelsmeermiddelen 41 Kwaliteitscontrole / procesbewaking

Automatisering 59 De markt

Nieuwe technologie

Leveranciersregister 83

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

www.dymato.nl

DYMATO AAN DE BASIS VAN KWALITEIT

Mitsubishi MV-R at Dymato VERHOOGD UW PRODUCTIVITEIT DOOR: CORE-HOLD FUNCTIE

Voorkomt doorvallen werkstuk - kostenbesparend

DIGITAL GENERATOR

Minder snedes, minder draad – kostenbesparend

Digital FS GENERATOR

Minder tot geen nabewerking – hoogste productkwaliteit

TUBULAR DRIVE

Hoogst haalbare contour geometrie – kostenbesparend

INTELLIGENT AT SYSTEEM

Nieuwste technologie op het gebied van draadinvoer – minder stilstand

POWER MASTER 3D

Optimale bewaking van het erodeerproces – minder stilstand

MADE-IN-EUROPE jaarboek info@dymato.nl Verspanen 2014 Voor 0318-550800 6 een uitgebreid oriënterend gesprek kunt u bellen met onze specialisten

Machinebouwtechnologie

Ditech Machinefabriek: Hermle Ditech Machinefabriek in Didam investeert in onder andere twee machines van Hermle. Het gaat om het 5-assige draai-freescentrum C42U en een 5-assige draai-freescombinatie Hermle C42U MT. Leverancier: Hermle Nederland

Nieuwe aandrijfconcepten grensverleggend Machinebouwers moeten innoveren om aan de eisen van hun klanten te blijven voldoen. Vooral qua nauwkeurigheid. Veel verbeteringen in de voorbije jaren zijn toe te schrijven aan compensatie dankzij de snelle besturingen en meer grip op de thermodynamische eigenschappen van machines. Als daar de grenzen van in zicht komen, zijn nieuwe aandrijfconcepten noodzakelijk. In Zwitserland hebben ze hier een voorbeeld van ontwikkeld: de Präzoplan freesmachine.

e huidige aandrijfconcepten stapelen teveel fouten op elkaar. Elke as bevat 6 locatie- en 3 componentfouten. Door de assen op elkaar te stapelen, moet je al die fouten bij elkaar optellen. Zodra je ultraprecies wilt gaan frezen, is het extreem moeilijk dit nog te kalibreren. Bovendien gaat het stapelen van geleidingen waarover de assen bewegen ten koste van de stijfheid. En die wil je juist zo hoog mogelijk houden. “Een draaibank heeft daarom nog het beste kinematisch concept”, zegt professor Konrad Wegener, verbonden aan de ETH in Zürich. Parallelle kinematica heeft niet gebracht wat gehoopt werd. Daarom hebben de Zwitsers een nieuw concept ontwikkeld, waarbij de X- en Y-bewegingen uit hetzelfde vlak komen. Aerostatische geleiding “Wij gebruiken slechts één geleiding voor de beweging in twee richtingen”, verduidelijkt Konrad Wegener dit concept. Vergeleken met de traditionele kruisslede betekent dit een vermindering van het aantal vrijheidsgraden van 15 naar 11. Ter vergelijking: parallelle kinematica telt er meer dan 100, een van de redenen waarom dit concept niet doorzet, denkt Wegener. De geleiding die

hij in de Präzoplan freesmachine gebruikt, is een aerostatische. In totaliteit gebruikt hij 124 nozzle inserts met elk 4 tot 8 nozzles waaruit de lucht komt. Vijf keer hogere stijfheid Het eerste concept van de Präzoplan, zoals de machine heet, kent een tafel van 325 bij 275 mm en een bereik in X-, Y-, en Z-richting van telkens 300 mm. De ijlgang bedraagt 20 m/s2, de voeding 60 m/min en de nauwkeurigheid in het X-Y-vlak is beter dan 0,5 µm. De Z-as is aldus Konrad Wegener extreem stijf met een waarde van 315 N/µm. “Vergeleken met de huidige verticale freesmachines is de machine zeker een factor 5 stijver”, zegt de Zwitserse hoogleraar. “De hoge stijfheid van de Z-as is meer dan er in de markt te koop is.” Halvering freestijd Het belangrijke voordeel van dit nieuwe concept is dat je de hoge dynamiek van de machine maximaal kunt benutten omdat de zogenaamde ‘jerk’ op oneindig kunt zetten. Jerk is de grenswaarde waarna de besturing ingrijpt omdat de versnellingen anders te abrupt zouden worden. Als test heeft men in Zwitserland de Matterhorn gefreesd op basis van data

Op de EMO 2013 heeft de Präzoplan een bijzondere MM Award gewonnen.

Professor Konrad Wegener.

die van de Zwitserse rijksgeologische dienst zijn verkregen. Vergeleken met een gewoon bewerkingscentrum freest men bij een ‘soft instelling (j=300 m/s3) het werkstuk in 77 procent van de tijd. Stelt men de jerk-waarde op oneindig, dan verkort men de bewerkingstijd zelfs tot 45 procent. Bij de huidige machines kan dat niet. Beide waarden gelden voor het finishen. Bij het voorfrezen is het verschil tussen de drie bewerkingen slechts enkele seconden. De grote winst zit dus vooral bij het snel frezen met een zeer hoge oppervlaktenauwkeurigheid, in dit geval een vlakheid van 1 µm en een Ra-waarde van 2,8 nm. In aluminium komt men tot een spaanvolume van 500 cm3/min. In staal tot 40 cm3/min (bij een spindel met een vermogen van 12 kW / 35000 rpm). MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

High speed in de grootverspaning Tot nog toe is het hogesnelheidsfrezen beperkt gebleven tot relatief compacte machines. De luchtvaartindustrie, energie en offshore vragen steeds grotere componenten, waar veel freeswerk aan zit. De prestaties van de grote machines lopen echter nog steeds achter bij de kleinere en middelgrote. Hier zit dus nog veel verbeterpotentieel om de bewerkingstijd te reduceren. Tijdens de 10e conferentie over High Speed Machining bij het PTW in Darmstadt presenteerde de Spaanse onderzoek alliantie IK4-Tekniker resultaten van een studie naar het hogesnelheidsfrezen van grote componenten. Men zoekt naar alternatieve machineconcepten om de dynamiek van grote machines sterk te verbeteren. Zoâ&#x20AC;&#x2122;n alternatief concept zou een combinatie van parallelle kinematica met het traditionele aandrijfconcept kunnen zijn. DĂśrries Scharmann (onderdeel van Starrag Group) past dit concept toe op de Ecospeed, die voorzien is van de Z3 freeskop die gebaseerd is op parallelle kinematica. Hiermee kunnen onderdelen tot 21 meter lengte bewerkt worden. De versnelling is 1G. Bij het frezen van aluminium haalt de Ecospeed een spaanvolume van 8000 cm3 per minuut. De Ecospeed haalt een spaanvolume tot 8000 cm3 per minuut.

Frezen vanaf coil De onderzoekers van het PTW in Darmstadt zijn onder meer bezig met een machine te ontwikkelen die vanaf coil kan frezen. Het hoogsterkte staal rolt met een snelheid van 100 meter per minuut af om verwerkt te worden tot bijvoorbeeld een profiel of een rail. Als eerste worden de kanten gefreesd, daarna worden deze omgevormd tot rail of profiel en dan worden er slots uit gefreesd, terwijl de plaat nog steeds met 100 meter per minuut beweegt.

Op deze lijn experimenteert men met het frezen van hoogsterkte staal on the fly.

Hybride rollagers Het PTW van de Technische Universiteit Darmstadt heeft hybride rollagers ontwikkeld voor motorspindels, zodat deze hogere toerentallen kunnen draaien. Door de hoge centrifugaalkracht van een hogesnelheidsfreesspindel verandert de binnenste ring van het rollager, waardoor het middelpunt verschuift. Dit leidt tot wrijving, dus warmte. Om de wrijving te verminderen, zet men nu rollagers in

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

waarvan de kogels van keramisch materiaal zijn gemaakt. Dat vermindert de thermische expansie en dus de wrijving met de stalen buitenring. In hetzelfde onderzoek is ook gekeken naar de smering van de lagers. Door vet toe te passen in plaats van een mix van olie en lucht, bespaar je geld.

Super precies draaien vervangt slijpproces Dit testwerkstuk bevat een aantal plekken waar extreme nauwkeurigheden worden behaald. Aan het uiteinde is de vormtolerantie 1,2 µm. Daarna volgt een deel met een rechtheid van 0,5 µm waarna verschillende cilinders met een stapgrootte van 1,25 um zijn gedraaid met een vormnauwkeurigheid die oploopt tot +/- 0,25 µm. De cirkelvormige nauwkeurigheid van de kogel bedraagt 3 µm.

Een deel van het slijpen van geharde materialen (> 64 HRC) kun je vervangen door super precies draaien. Hiermee bereik je profieltoleranties beter dan 0,5 µm. Of een standaard rondheid van 3 µm, als het moet zelfs 0,5 µm. Door niet te slijpen maar supernauwkeurig te draaien, verhoog je de productiviteit omdat je meerdere gereedschapsposities tot je beschikking hebt. Onderdelen kunnen compleet op één machine afgewerkt worden.

é voorwaarde om dergelijke nauwkeurigheden te halen bij het draaien, is een super precieze machine. Dat is het domein waar Mike Kushnir van Hardinge Inc. zich al decennia lang mee bezighoudt. “We push general technology close to the edge”, zegt de van origine Russische wetenschapper, thans hoofd engineer bij de Amerikaanse machinebouwer. Hij is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de SP-lijn, de super precision draaimachines T42, T51 en T65. Met deze CNC-machines concurreert Hardinge op twee fronten tegelijk: aan de ene kant met de slijpmachines, die weliswaar extreme nauwkeurigheden halen maar tegen lange cyclustijden en geen compleetbewerking toelaten. Aan de andere kant concurreert Hardinge met de fabrikanten van harddraaimachines met hydrostatische geleidingen, die weliswaar een hogere productiviteit halen dan de slijpers, maar hogere investeringen eisen in hun machines. Mike Kushnir durft zelfs de

concurrentie aan te gaan met machines uit de eigen groep. “Wij halen op onze SP-draaimachines de cilindriciteit van een Kelvaria met hydrostatische geleidingen.” In zijn ogen overbruggen de super precision draaimachines van Hardinge het gat tussen standaard draaien, dat tot een nauwkeurigheid van 5 µm gaat en het diamantdraaien, dat begint bij een nauwkeurigheid van 2 µm en beter. Lineaire geleidingen Naarmate de nauwkeurigheidseisen toenemen, spelen vormen positietolerantie een grotere rol. Deze twee grootheden bepalen 40 procent van de totale tolerantie. Hardinge gebruikt voor de T-machines lineaire geleidingen. Door de design ratio’s juist te kiezen, brengt men de dynamische stijfheid in dezelfde range als die van machines met blokgeleiding. Het nadeel van MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Hardinge draait rondheid tot 0,5 µm nauwkeurig een (stijve) blokgeleiding is dat deze vanwege het slickeffect geen kleine incrementele stappen toelaat, wat met lineaire geleidingen wel kan. Hardinge maakt op de T51 stappen van 0,2 micron. “Daardoor kunnen we compenseren voor een hogere nauwkeurigheid in de Z-as”, legt de engineer uit. Een hydrostatische geleiding is weliswaar nauwkeurig en heeft eveneens geen slickeffect, maar is volgens Kushnir duurder in de productie en het onderhoud naderhand. “Lineaire geleidingen zijn goed, als je de machine maar nauwkeurig maakt.” Dynamische stijfheid De dynamische stijfheid bedraagt bij de T51 meer dan 250 kg/mm. Omdat de machinebouwer niet kan profiteren van de dempende eigenschappen van een blokgeleiding, is veel aandacht besteed aan het ontwerp en de bouw van het basisframe van de machine. Dit wordt gemaakt van gietijzer met ribben voor de nodige ondersteuning en gevuld met Hartcrete. Het ontwerp van elke componentengroep is met FEM geoptimaliseerd. Het machinebed draagt overigens maar voor 8 tot 12 procent bij aan de stijfheid van een CNC-draaimachine. Onderzoek naar de bijdrage van verschillende bouwgroepen aan de stijfheid laat zien dat je je vooral

Mike Kushnir: productiever dan slijpen.

moet richten op de Z- en de X-as. Deze twee bepalen (volgens de testdata) respectievelijk voor 18-27 en 25-35 procent de stijfheid van de totale machine. Daarom compenseert men bijvoorbeeld de Z-as. Voor de assen gebruikt men de traditionele kogelomloopspindel. Door de mogelijkheden van de moderne besturing maximaal te benutten, compenseert men de assen met 0,1 µm zodat de rechtheid van de assen binnen een bandbreedte van +/- 0,2 µm blijft. De Y-as staat omwille van de stabiliteit op een aparte slede. Geen thermische compensatie Thermisch compenseren doet Hardinge niet, benadrukt Kushnir. Dat is niet nodig als je zorgt dat je een thermisch stabiele machine bouwt. “Thermomanagement werkt als je de nauwkeurigheid van 14 naar 10 mm brengt. Maar op dit niveau moet

de machine stabiel zijn. Als je één grote warmtebron hebt, kun je compenseren. Maar niet als je meerdere kleinere hebt.” Om de warmte uit de machine te houden, kan Hardinge de schakelkast met alle elektronica zelfs op afstand in een andere ruimte dan de machine zelf plaatsen. De winst komt, aldus de engineer van Hardinge, uit de combinatie van nauwkeurigheid met productiviteit. De T42 blijft in essentie een draaimachine met 2 spindels, Y-as en 16 gereedschapsposities (inclusief aangedreven gereedschappen). Het nauwkeurig bewerken van een boorgat betekent nu doorgaans voordraaien, precisiedraaien en slijpen, twee tot drie opspanningen dus op meerdere machines. Bij super precies draaien doe je de hele bewerking op één machine.

De praktijk Een van de gebruikers van een T-draaimachine is Claas Industrietechnik GmbH. Dat bewerkt met een nauwkeurigheid van de boring over de gehele lengte (lengte diameter verhouding 4:1) tussen 1 en 2 µm en een vormnauwkeurigheid van de cilinder die tussen de 3 en 4 µm ligt. Het gaat hier om smeeddelen met een hardheid van 62 tot 66 Hrc. De productiviteit ligt een factor 4 tot 5 hoger vergeleken met slijpen. Een ander voorbeeld is het bewerken van uitlijn- en profileerrollen voor slijpmachines voor Stroh Diamantwerkzeuge. Deze gereedschappen hebben twee radii op een totale diameter van 85 mm met een vormnauwkeurigheid beter dan 1 µm. Het gaat hier om aluminium. De gereedschapsslijtage heeft geen invloed op de nauwkeurigheid omdat Hardinge de Z-as continu compenseert. De rechtheid van de boring bedraagt +/- 0,2 µm. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Mitsubishi draadvonkt en ‘hecht’ in één beweging Productiviteit. Daar gaat het om bij de MV-R draadvonkmachine van Mitsubishi. Essentieel hierin is de CoreHold technologie. Tijdens het snijden ‘hecht’ de machine als het ware de uitgesneden stukken op enkele plaatsen vast. Deze kun je vervolgens met een klein tikje losmaken en uitnemen. Dat scheelt tot wel 90 procent van de tijd die je doorgaans kwijt bent aan het lossnijden.

ankzij de digitale generator én het tubular drive systeem kan Mitsubishi met de nieuwe draadvonkmachine MV-R qua productiviteit een flinke stap vooruit maken. Deze twee zaken liggen namelijk aan de basis van de CoreHold technologie. Normaal gesproken laat je bij het draadvonken van een contour meestal een klein stukje materiaal achter om het product vast te laten zitten aan het uitgangsmateriaal. Dat betekent voor de operator elk stuk apart lossnijden en het aanhechtingsvlak navonken. Een kwestie van een minuut per product voor de machine, maar meerdere minuten voor de operator die bij elk product de draad opnieuw moet invoeren, de bak vullen, lossnijden en de bak weer leeg laten. “Al dat werk vervalt door de CoreHold technologie”, zegt Colin Jennings, EDMspecialist bij Dymato. Tijdens het snijden vasthechten De digitale generator kan voor een massaverschil zorgen tussen de boven- en onderkop. Hiermee wordt tijdens het snijden messing van de messingdraad gediffundeerd in het staal. Colin Jennings: “Terwijl de machine snijdt, hecht de machine als het ware een stukje messing van een of twee millimeter bovenaan het product in de vonkspleet waaruit gesneden wordt. Het product wordt dus op een paar punten vastgezet. Door er met een hamer eventjes tegen te tikken, neem je het uit.” De stap van lossnijden komt hiermee te vervallen. Het kleine randje van messing dat op het product achterblijft, heeft geen invloed op het nasnijden. Hiermee verhoogt Mitsubishi de productiviteit, omdat de gesneden stukken vrijwel direct uitgenomen kunnen worden. In een voorbeeld van Mitsubishi zelf praat men over tot 92 procent tijdbesparing. “Het is een optie

Draadinvoeren zonder waterstraal Een tweede innovatie in de MV-R draadvonkmachine is dat de draad ingevoerd kan worden zonder waterstraal. De machine hoeft bij draadbreuk niet meer terug naar de startpositie. Praktisch op de plek waar de draad breekt, wordt deze opnieuw ingevoerd. Ook hierdoor verhoogt Mitsubishi de productiviteit. Deze innovatieve draadinvoer is standaard op de MV-R machines; de CoreHold technologie is een optie, die Mitsubishi ook naderhand nog kan vrijgeven op een machine. die zeker interessant is”, aldus Jennings. Deze CoreHold technologie werkt alleen met messingdraad en alleen bij staal en hardmetaal, tot een werkstukhoogte van 50 mm. Precisieaandrijving De technologie maakt gebruik van het tubular drive systeem waarmee Mitsubishi enkele jaren geleden op de markt is gekomen. Door met ronde niet ijzerhoudende magneten het magnetisch veld cirkelvormig te maken, voorkomt men het ‘rast’ moment en eenzijdige aantrekkingskracht zoals normaal bij een standaard lineaire motor. Hierdoor ontbreekt elke weerstand die je anders wel hebt. Alleen dan lukt het om deze CoreHold technologie toe te passen. Deze illustratie geeft de werking van de CoreHold technologie weer. Links: het werkstuk wordt helemaal los gesneden. Rechts het diffunderen van de draad in het werkstuk, dat hierdoor op enkele plekken wordt gehecht.

:RUNSLHFH

:LUH

0HOWHG ZRUNSLHFH

0HOWHG ZLUH

'LUHFWLRQ RI PRYHPHQW

)L[HG FRUH E\ PHOWHG ZLUH &RUH FDQ EH UHPRYHG E\ WDSSLQJ LW

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Industrie 4.0

Drabo: FMS van Fastems met 4 Niigata Drabo Hardenberg verdubbelt de FMS-lijn van Fastems. Er worden vier bewerkingscentra in de lijn ge誰ntegreerd, waaronder het nieuwe horizontale bewerkingscentrum Niigata HN800S. In totaal zijn 4 Niigata-machines in de lijn ge誰ntegreerd met twee verschillende pallettypes (630 x 630mm en 800 x 800 mm) Leverancier: Evolent Machines

SmartFactory: kleine series manarm

Een voorbeeld van een smart factory is de tandwielenproductie bij tractorenfabrikant John Deere in Mannheim. Hier worden de bewerkingscentra centraal aangestuurd. Via chips in de trolleys herkennen de cellen welk product bewerkt moeten worden en met welk NC-programma.

Door: Jan Kempeneers, Sirris Heel wat bedrijven lopen het risico te verdwijnen als ze hun productieapparaat niet aanpassen. De oplossing voor dit probleem heet SmartFactory en is één van de zeven door Agoria en Sirris geïdentificeerde noodzakelijke transformaties van de maakindustrie om te komen tot Factories of the Future.

e maakindustrie wordt geconfronteerd met een aantal marktevoluties die voortvloeien uit de heersende maatschappelijke trends: kleinere series, steeds meer nieuwe producten, onder druk staande prijzen en een tekort aan gekwalificeerd personeel. Producerende ondernemingen zoeken dan ook oplossingen om het productieapparaat af te stemmen op deze marktevoluties. Het einddoel is een productieapparaat dat in staat is om kleine series van nieuwe producten manarm en kostenefficiënt te produceren. Zo'n productieapparaat wordt in internationale roadmaps beschreven als de Smart Factory (slimme fabriek). Maakbedrijven én systemintegrators Het realiseren van een Smart Factory is niet alleen de zaak van het midden- en kleinbedrijf dat hoogwaardige producten wil afleveren. Een minstens even grote uitdaging is weggelegd

Sirris en Agoria zijn in Vlaanderen het project SmartFactory gestart. Uniek in het Vlaamse VIS-traject is dit samenbrengen van twee verschillende sectoren. De maakindustrie heeft behoefte aan flexibele automatiseringsoplossingen, de systeemintegratoren hebben nood aan een strategische visie op de collectieve uitdagingen van de maakindustrie wat betreft automatisering. Beiden hebben nood aan ondersteuning bij de implementatie van innovatieve technologieën. Met dit project wil men de productie duurzaam verankeren in deze regio. Voor elk van de 7 uitdagingen ondersteunt het traject het opstellen van collectieve vereisten, de ontwikkeling van generieke oplossingen met behulp van state of the art ondersteunende technologieën en het testen van de oplossingen aan de hand van generieke cases. Meer informatie: jan.kempeneers@sirris.be MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

en kostenefficiënt produceren voor de systeemintegrators die de Smart Factory realiseren. Zij moeten evolueren van het bouwen van oplossingen op maat naar het ontwikkelen van generieke oplossingen die veelvuldig kunnen ingezet worden. Hierbij wordt de ontwikkelingskost groter, maar het marktpotentieel stijgt exponentieel. Zeven kenmerken van de Smart Factory • snel instelbaar zijn, zodat men zonder tijdverlies tot productie kan overgaan • de toegankelijkheid van de operator niet belemmeren of geen extra productieoppervlakte innemen • de bediening vereist geen hoog opgeleide programmeur • de onbemande cel controleert zelf dat het product aan de kwaliteitsvereisten voldoet • de offline software is optimaal afgestemd op de toepassing • de cel(len) kan/kunnen aangestuurd en opgevolgd worden door centrale diensten • ook aan- en afvoer van materiaal zijn verzekerd, om de autonomie te verzekeren Bedrijven die er in slagen niet één maar een combinatie van deze uitdagingen op te lossen, kunnen rekenen op een enorme boost in hun productieapparaat. Zeven antwoorden op technologische uitdagingen Om met deze SmartFactory de productie duurzaam te verankeren, zullen concrete stappen gezet worden in de zeven technologische uitdagingen: 1. 'Zero ramp-up': proefseries of proefproducten worden niet meer aangemaakt; de opstartfase van productie wordt tot een minimum (ideaal geen opstartfase) beperkt. 2. Veilige mens-robotinteractie: robot en mens werken zonder gevaar naast en met elkaar; productiemachines blijven steeds toegankelijk. 3. Van 'computerondersteunde programmering' naar 'autoprogrammering': de robot programmeren vereist geen specifieke opleiding; de robot herprogrammeren voor een nieuwe serie kan binnen de 10 minuten. 4. Intelligente kwaliteitsbewaking bij geautomatiseerde productie van kleine series: kwaliteitscontrole gebeurt automatisch en geïntegreerd; series worden voor 100 procent gecontroleerd. 5. Benchmark van robot aansturingsoftware: het inzetten van de juiste software in de juiste situatie met de focus op overzicht en herstartbaarheid na calamiteiten; complexe robotbanen kunnen offline geprogrammeerd worden. 6. 'Remote production monitoring' bij kleine series: productiemachines genereren data die teruggekoppeld wordt naar een real-time monitoring en een real-time procesbewaking, ter beperking van potentiële schade in het geval van ongeplande gebeurtenissen zoals toolbreuk, pannes, …. 7. Van 'stand-alone' productiemiddelen naar genetwerkte productiecellen: slimme productiecellen vormen geen eilandjes, maar communiceren met elkaar en vormen een Smart Factory.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Gewenste veranderingen De gewenste verandering is dat systeemintegratoren generieke kant-en-klaar oplossingen en modules in de markt zullen zetten. Systeemintegratoren zullen beter vertrouwd zijn met innovatieve ondersteunende technologieën om gebruiksvriendelijkheid en autonomie te verhogen. Eindgebruikers zullen nieuwe generieke oplossingen inzetten en beter op de hoogte zijn van de nieuwe mogelijkheden van SmartFactory-technologieën. Dit zal deze bedrijven nieuwe voordelen geven: gemakkelijker nieuwe producten produceren, uitbreiding van een productgamma, sneller inspelen op klantvragen, behoud van arbeidsplaatsen, nieuwe businessmodellen.

Intelligentie in machines Het thema van de EMO 2013 was ‘intelligentie in productie’. Sirris zag ook hier software oplossingen en hulpmiddelen om de proceszekerheid te verhogen. In de machinesturingen worden steeds meer opties voorzien die de operator ondersteunen bij het vinden van een optimaal bewerkingsproces. Bepaalde sturingen van Heidenhain (TNC640, iTNC530 en TNC620) bevatten optioneel een pakket ‘Dynamic Efficiency’ waarbij de sturing ondersteunt bij het onderdrukken van trillingen (Active Chatter Control), het optimaliseren van de voeding in functie van de bewerkingsomstandigheden (Adaptive Feed Control) en het afwerken van pockets. Sinumerik pakt dan weer uit met de integratie van kinematische simulatie (op basis van NC code) en de integratie van de robotsturing (Run MyRobot). Bij Mikron, Makino en DMG kan een operator aangeven op welke wijze hij de machine wenst te benutten: hoogdynamisch, ultranauwkeurig of hoog spaandebiet. Het gedrag van de machine past zich aan de gekozen instelling. Ook binnen CAM staan er steeds meer bewerkingsstrategieën met het oog op proceszekerheid ter beschikking.

Een voorbeeld van de invloed van de besturing op de kwaliteit van het freeswerkstuk is op deze foto te zien. Dit is gefreesd met Dynamic Efficiency van Heidenhain.

Industrie 4.0: verspanen wordt nooit meer als vroeger Zaterdag lukt helaas niet

Ik vul het magazijn wel bij

Schakel mij in!

Magazijn leeg, vullen svp!

Ik kan komende zaterdag werken

Capaciteit tot vrijdag helemaal vol!

Moet binnen 2h bij productenuitgang zijn! Een beetje hardloper heeft vandaag de dag een app op zijn smartphone om zijn prestaties bij te houden. Minisensoren in zijn oordopjes registreren de hartslag, ondertussen luisterend naar Miley Cyrus. Waarom zou je dan niet de hartslag van je frees- of draaimachine bijhouden?

e verspanende afdeling maakt in de toekomst deel uit van een digitale werkomgeving: vanaf binnenkomst van de order tot en met het verzenden van de producten, inclusief kwaliteitsrapporten, gebeurt alles digitaal. Zelfs gebruik van de gereedschappen, spindelprestaties, vermogensbelasting van de machine en andere factoren worden minuut voor minuut geregistreerd. Als Industrie 4.0, of het Internet of things zoals de Amerikanen zeggen, doorbreekt, wordt nog veel meer mogelijk. First time right: dat wordt straks mogelijk dankzij de vergaande IT-integratie. Zelforganiserende productiecellen De grote stap vooruit die we met Industrie 4.0 gaan zetten, is dat machines, cellen en fabrieken zichzelf organiseren. Trouble

shooting doen cellen en machines straks zelf, voorspelt professor Thomas Bauernhansl, hoofd van het Fraunhofer IPA in Stuttgart, dat samen met de universiteit zeer sterk inzet op Industrie 4.0. Als een product niet gemaakt kan worden omdat bijvoorbeeld een gereedschap is stuk gegaan, schakelt de machine zelf over op een ander product om te frezen of te draaien. Met Industrie 4.0 wordt bedoeld de koppeling tussen de fysieke en de cyberwereld; cyberfysische systemen. Intelligentie dringt door in componenten en modules die met elkaar gaan communiceren via het Internet Protocol. â&#x20AC;&#x153;Ook machines en producten gaan zich organiseren in netwerken; ze gaan quasi real time communiceren met elkaar.â&#x20AC;? Een concreet voorbeeld: stel een productiecel moet een bepaalde order verwerken, maar er ontbreken gereedschappen. In plaats van dat de cel MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

stopt en je de volgende ochtend ontdekt dat een hele nacht geplande productie niet is gerealiseerd, zoekt de cel zelf een andere order die wel verwerkt kan worden. Dit heeft vooral gevolgen voor de productieplanning: die hoeft niet langer tot op detailniveau te gebeuren, omdat machines zelf gaan meebeslissen. Tandwielproductie bij John Deere Tractorenfabrikant John Deere in Mannheim heeft de productie van tandwielen zodanig geautomatiseerd, dat een handvol werknemers met minder dan de helft van het aantal machines de helft meer produceert. Anders gezegd: 55 procent minder machines, 50 procent hogere productie, enkele medewerkers per shift. Het werk wordt volledig offline voorbereid. Bij de machines staan trolleys met daarop het materiaal of het halffabrikaat. De medewerkers plaatsen zo’n trolley in een bewerkingscel en de RFID-chip van de trolley wordt automatisch uitgelezen. Hierin staan alle essentiële data, zoals om welk product het gaat, welke order, welke gereedschappen nodig zijn, welk NCprogramma gebruikt moet worden. De cel kan daarna automatisch met de bewerking starten. Dit is nog niet helemaal Industrie 4.0 omdat de medewerkers nog bepalen welke producten het eerst bewerkt moeten worden. Nog even voor de goede orde: John Deere verspaant jaarlijks zo’n 300.000 tandwielen in Mannheim. Productiedata gebruiken De koppeling tussen de IT-omgeving zoals we die gewend zijn in de kantooromgeving van een bedrijf én de werkplaats, wordt een feit. Dat betekent leren van de productie: meten, analyseren, verbeteren. Siemens heeft op de EMO 2013 in Hannover Sinumerik Integrate for Production gelanceerd. Hiermee kunnen bedrijven eenvoudig en tegen zeer lage kosten hun eigen server koppelen aan de verspanende machines. Een, twee of naar believen meer. Data uitlezen over de echte tijd dat een spindel draait, over onderhoudstatus en nog meer. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Meten is weten. John Deere gebruikt in de fabriek in Mannheim bijvoorbeeld chips in freesgereedschappen om de inzetduur per gereedschap bij te houden. Op die manier kan in de planning eenvoudig gezien worden of een bepaald gereedschap nog voor een onbemande shift geschikt is qua standtijd of niet. Wordt het gewisseld, dan kan de resterende tijd nog naderhand benut worden. Professor Bauernhansl ziet hierin de kans om de productie verder te optimaliseren. OEE-metingen (Overall Equipment Effectiveness) zijn leuk, maar gebaseerd op uitvaltijden. En je wilt juist de data kunnen analyseren om verstoringen te detecteren. Weten dat je spindel 20 procent van de tijd stil heeft gestaan is leuk om te weten, maar het heeft pas echt zin als je weet waarom de machine een op de vijf werkdagen heeft stilgestaan.

Alles koppelen aan het internet Professor Detlef Zühlke van de TU Kaiserslautern denkt dat de opmars van Industrie 4.0 ook de werktuigmachine zal veranderen. De klassieke PLC zal vervangen worden door de moderne digiconnect, een klein standaard component met IP aan boord die je zo in een industrieel netwerk kunt koppelen. Als je een palletwisselaar daarmee uitrust, kun je deze zo aan de machine koppelen en verloopt de configuratie in de besturing daarna automatisch. Zühlke noemt dit ‘smart components’, waarvan je de stekker insteekt en het werkt. Op de Hannover Messe heeft het DFKI, het instituut dat Zühlke leidt, een eerste concept van zo’n oplossing gedemonstreerd. Op die manier kun je veel eenvoudiger sensoren

integreren in de CNC-werktuigmachine. Het IFW, het onderzoeksinstituut van de Leibniz Universität in Hannover, heeft bijvoorbeeld een prototype van een ‘voelende’ machine gebouwd. Sensoren meten de krachten die tijdens het frezen vrijkomen. Elke trilling wordt gevoeld en geregistreerd. In het werkstuk is een microchip geïntegreerd. Hierop worden via elektromagnetische pulsen tijdens de bewerking data weggeschreven. De chip onthoudt precies met welke parameters het werkstuk is verspaand. Deze chip wordt tijdens de productie van het materiaal bij de staalproducent of in de walserij ingebracht. De intelligentie komt dus in het werkstuk zelf te zitten. Zo’n chip

Professor Thomas Bauernhansl.

met Hewlett-Packard in het project Virtual Fort Know aan een veilige cloudopslag voor de productieomgeving. De virtuele en reële wereld groeien zo naar elkaar toe, lopen straks naadloos in elkaar over. Toekomstmuziek? Dan is de toekomst wel al in september op de EMO begonnen. Daar heeft DMG Mori Intelligente gereedschappen Celos geïntroduceerd. Deze nieuwe user interface werkt met Ook de fabrikanten van opspangereedschappen werken apps. De machinebouwer heeft meer dan 150 medewerkers inmiddels aan het intelligenter maken van hun producten. Als op dit project gezet. Alle high end machines worden vanaf je gaat voorfrezen, wil je je blok metaal misschien met andere het 2e kwartaal 2014 voorzien van het nieuwe 21,5 inch krachten opspannen dan bij het finish frezen. Römheld werkt met een aantal partners aan een intelligent opspangereedschap, touchscreen bedieningsscherm en de Celos-interface. Hiermee geeft de machinebouwer alvast een visitekaartje af voor wat dat uiteindelijk gekoppeld zal worden aan de CNC-besturing. in Duitsland Industrie 4.0 heet. “Celos is het koppelen van alle In het gereedschap registreren sensoren de druk waarmee bedrijfsinformatie vanaf productontwerp tot en met het kant en het werkstuk is opgespannen. Deze wordt automatisch gecontroleerd met de geprogrammeerde druk. Heb je in het NC- klare product aan elkaar”, zo zegt Christian Tönis het, lid van de programma een andere druk geprogrammeerd, dan wordt deze raad van bestuur van DMG Mori. via drukventielen automatisch aangepast. “Data-acquisitie wordt Machine wordt big data belangrijk”, zegt Thierry Van Eeckhout, business unit manager Motion Control bij Siemens NV. Bijvoorbeeld om de conditie van Celos zal, is zijn overtuiging, verspanende processen efficiënter maken en versnellen. Wat Celos echter vooral kan, is het je machine beter te bewaken. Of de effectiviteit. Door de data eenvoudig integreren van speciale softwarefuncties via van de machine uit te lezen, valt het onderhoud veel beter te apps. Vergelijk het met de smartphone. En dat is ook de plannen. achterliggende gedachte achter de nieuwe interface. Christian Tönis: “Machines bevatten steeds meer sensoren. De machine Big data in de cloud wordt big data. Die moeten we eruit halen en benutten. Al die data die straks uit de productie beschikbaar komen, gaan Daarvoor hebben we deze systemen nodig.” Met deze systemen naar de cloud. Dat voorspelt men bij het Fraunhofer IPA. En bedoelt hij de apps, die het voor de gebruiker gemakkelijker net zoals de hardloper nu in de app-store een app downloadt maken om meer te weten te komen over het proces in de om zijn prestaties te analyseren, koop je straks een app voor machine en daardoor ook sneller en beter kan ingrijpen. je CNC-werktuigmachine om metingen te registreren en gegevens te analyseren. Het Fraunhofer IPA werkt samen helpt tevens piraterij tegen te gaan: je kunt simpelweg de chip uitlezen om te zien of je met een origineel onderdeel van doen hebt.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

De slimme machine met gevoel Software gaat een nog veel grotere rol in de CNC-werktuigmachine van de toekomst spelen dan nu het geval is. Data die downstream bewaard worden in grote databases zullen meer en meer gebruikt worden in het productieproces om online de machine aan en bij te sturen. Neurale netwerken komen ook in de verspanende industrie.

ig Data. Industrie 4.0. Begrippen die in zwang zijn en te pas en te onpas worden gebruikt. Big data gaat ook in de metaalbewerking een rol spelen, voorspelt dr. Masahiko Mori, topman van het Duits-Japanse DMG Mori. Tijdens de EMO 2013 sprak Mori op het VDMA-congres over de werktuigmachine en de werktuigmachine-industrie tegen 2020. Toename sensoren in machines Hij verwacht een toename van het aantal sensoren en andere devices in de machine. De alsmaar toenemende rekenkracht van computers biedt de mogelijkheid bijna real time deze data te analyseren. In Japan werken de softwareontwikkelaars van Mori Seiki al aan de ontwikkeling van een neuraal netwerk voor de CNC werktuigmachine, het Mori Neural Network System (MNNS). Sensoren die niet alleen zaken als de temperatuur, druk van het koelsmeermiddel, energieverbruik en trillingen meten, maar ook versnellingen, slijtage van het gereedschap, doorbuigen van het machinebed, groei van het bed, et cetera. Sensoren die het geluid tijdens het frezen en draaien detecteren en op basis daarvan signalen herkennen. Lasersystemen zullen gereedschappen en werkstukken bewaken. Via de neurale netwerken in de machines en de koppeling met externe databases, zijn we tegen 2020 in staat om real time processen te analyseren, big data te doorgronden en op zoek te gaan naar ervaringen uit het verleden. Dat schept kansen om beter inzicht te krijgen in hoe je bijvoorbeeld moet reageren op trillingen in de machine. Of hoe je bepaalde producten hanteert. De voelende machine Het IFW van de Leibniz Universität in Hannover heeft al zo’n ‘voelende’ machine ontwikkeld. Met sensoren kunnen de onderzoekers nu al de krachten meten die tijdens het frezen op het werkstuk komen. Elke trilling wordt gevoeld en geregistreerd. In het werkstuk is een microchip geïntegreerd. Hierop worden via elektromagnetische pulsen tijdens de bewerking data weggeschreven. De chip onthoudt precies met welke parameters het werkstuk is verspaand, welke krachten er hebben gespeeld. Bij superkritische componenten is het naderhand gemakkelijk om bij verzaken terug te gaan en naar oorzaken in de bewerking te zoeken. Hetzelfde onderzoeksinstituut laat ook zien dat je met de juiste instrumenten veel beter kunt analyseren welke componenten energieslurpers zijn. Daartoe hebben ze een klein apparaatje ontwikkeld dat voortdurend energieverbruik van alle componenten logt. In het project heeft men onder andere het energieverbruik van een 5-assige DMG gemeten. Wat blijkt: 27 procent van de energieconsumptie wordt veroorzaakt door het koelen, 24 procent door de toevoer van koelsmeermiddel. Als je dat weet, heeft het zin om juist deze twee zaken te optimaliseren. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

In het werkstuk zit een chip ingebouwd die alle bewerkingsparameters inclusief krachten registreert en bewaart.

Dat hebben de onderzoekers gedaan. CAM-strategie stuurt koeling Ze hebben een CAM-simulatie uitgevoerd om de effecten te meten die ontstaan als je de toevoer van koelsmeermiddel reduceert. Door de pomp van het koelsmeersysteem uit te schakelen of qua vermogen terug te schroeven wanneer je niet vol hoeft te koelen, kon het verbruik met 37 procent verminderd worden. De onderzoekers willen dit nu verder doorontwikkelen. In de toekomst, verwachten zij, gaat energiebesparing een rol spelen in het CAM-programmeren.

Meer productiviteit en effectiviteit Met Industrie 4.0 dringt de IT-wereld nog dieper door in de maakindustrie. Siemens haakt aan bij deze ontwikkeling met onder andere de Manufacturing Resource Library in NX CAM 9, Sinumerik for Production om data uit de machine te lezen én Collision Avoidance. Dat helpt de verspaner die aan de machine programmeert botsingen te vermijden. Programmeren we dan straks nog aan de machine?

Manufacturing Resource Library, waaraan gereedschapfabrikanten iemens kiest met Collision zoals Sandvik, Kennametal en Iscar Avoidance ervoor realtime de machine meedoen. Dit vereenvoudigt het te bewaken als aan de machine wordt CAM-programmeren. Gaan zich meer geprogrammeerd. Blijven we dan aan de fabrikanten bij dit platform aansluiten? machine programmeren? Joachim Zoll: “We hebben enkele grote Joachim Zoll: “Je ziet meer en meer het gebruik van CAM-systemen, zeker voor de namen uit de gereedschapwereld erbij betrokken omdat we momentum nodig complexe werkstukken. Maar de meeste hebben. De bibliotheek werkt met een verspaners programmeren nog altijd aan open standaard. Waarschijnlijk, en de machine en blijven dat ook doen. En ook al programmeer je in CAM, vaak zie je dat hoop ik, gaan anderen meedoen. dat men dan aan de machine nog snel iets Misschien ook de aanbieders van wijzigt en dan is het risico op een botsing opspangereedschappen, dat zou mooi zijn, zeker voor opspangereedschappen groot. Daarvoor hebben we deze optie die gestandaardiseerd en genormaliseerd ontwikkeld.” zijn. Met deze bibliotheek maken we het De reële en de virtuele machine komen CAM-programmeren eenvoudiger.” bij elkaar. In NX CAM 9 zit nu de

Joachim Zoll (Siemens Machine Tools) over de integratie van IT in de werktuigmachine.

Industrie 4.0 is actueel in de Duitse maakindustrie. Wat kan ik er als verspaner mee? Joachim Zoll: “Tegenwoordig willen bedrijven meer productiviteit en efficiency bij een eenvoudiger verloop van het proces. Het potentieel van Industrie 4.0 is groot. Onze oplossing maakt een verticale integratie mogelijk. Denk bijvoorbeeld aan centrale opslag van programma’s, gereedschapbeheer, maar ook effectieve draaitijden van de spindels uit de machinedata aflezen. De software laat ook machinediagnose op afstand toe.” Kan ook de jobber met enkele machines hier iets mee? Joachim Zoll: “We brengen Sinumerik Integrate for Production juist als een eenvoudige en betaalbare oplossing om de IT- en productie-omgeving aan elkaar te koppelen. De kracht van onze oplossing is de schaalbaarheid. De loonverspaner kan met één machine starten. Hij koopt de software (50 euro, red.), installeert deze op een server en hij kan data uit de machine uitlezen op de server. Een eenvoudige Windows server is al voldoende om in te stappen.” Werkt Integrate for Production uitsluitend met Sinumerikbesturing of kun je ook machines met andere besturingssystemen koppelen? Joachim Zoll: “De client die tussen de server software en de werktuigmachine in zit, werkt met een standaard protocol. Als de machinefabrikant het toelaat, kun je dus ook een niet-Sinumerik besturing koppelen. Dat is eigenlijk altijd mogelijk over een standaard I/O uitgang. Wat de features betreft, die zullen door onze solution partners ontwikkeld gaan worden. ”

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Bewerkingstechnologie

CoMaTech:Toyoda freesbewerkingscentra CoMaTech Machinefabriek in Cuijk heeft twee 4-assige freesbewerkingscentra van Toyoda gekocht. Het gaat om de typen FV1365 (1300 x 650 mm) en FV1165 (1100 x 650 mm). De Taiwanese machines zijn met een BT40 opname uitgerust en halen een hoog koppel van 470 Nm. Leverancier: Toyoda Machinery Europe

Als het materiaal hard is Hardmetalen stempels en matrijzen bewerken: een kwestie van vonkeroderen? Of kun je ze ook frezen? Twee praktijkvoorbeelden van Kern en Makino: de Duitse en de Japanse aanpak. Of wordt het de Nederlandse aanpak, van Hembrug Machine Tools, door een polijstspindel in de harddraaimachine te integreren en een adaptief systeem te ontwikkelen?

Kern: hardmetaal frezen vereist absolute procesbeheersing Hardmetaal frezen kan bij de juiste applicatie tot een behoorlijke kostenbesparing leiden, zegt Didier Gony, area salesmanager bij Kern. De Duitse machinebouwer zet hiervoor bij klanten twee typen machines in: de Triton, een polyvalente machine, en de Pyramid Nano. Het verschil is dat deze laatste hydrostatische geleidingen en drives in de X-, Y- en Z-as heeft, terwijl de Triton enkel over hydrostatische geleidingen in de X- en Y-as beschikt. De aandrijving van de 4e en 5e as gebeurt via torquemotoren. Ook de spindel verschilt. Bij de Pyramid Nano is zowel een 50.000 rpm 7,8 kW-HSK E25 spindel beschikbaar als een versie met 42.000 rpm en 20 kWHSK E40. Frequentieanalyse spindel Voor hardmetaal frezen heb je echter geen koppel nodig, wel rondloopnauwkeurigheid en hoge spindeltoerentallen. Belangrijk zijn ook de frequentieanalyses die Kern van alle spindels onderzoekt De Kern Pyramid Nano heeft zowel hydrostatische geleidingen als drives. zodat men exact weet in welke toerentalbereik de spindels Hoge dynamiek optimaal en trillingvrij presteren. Daarnaast worden de spindels Hardmetaal frezen is geen tovenarij, zegt Didier Gony. Know how uitgebalanceerd voor een perfecte rondloopnauwkeurigheid bij en absolute procesbeheersing zijn noodzakelijk. De crux bij het 50.000 rpm.

Makino: vonkeroderen én frezen voor polijstkwaliteit Voor het frezen van hardmetaal heeft Makino enkele jaren geleden de iQ300 ontwikkeld, die sindsdien constant verder is verbeterd. Ondanks de hoge nauwkeurigheden waarmee deze machine freest, zou de beste strategie om hardmetalen gereedschappen te maken wel eens een combinatie van frezen met vonkeroderen kunnen zijn.

Deze matrijs voor een brandstofcel toont de nauwkeurigheid van de iQ300 aan: het materiaal (hardheid 75 HRC) is eerst 15 uur gevonkt en daarna 33 uur gefreesd. De diepte van de richels is daarbij tot op plus of min 1 µm nauwkeurig.

De Makino iQ300 is een zeer stijve machine, met lineaire aandrijvingen en een spindel die niet alleen tot 45.000 toeren per minuut draait, maar ook nog eens in de Z-richting tot op enkele µm nauwkeurig kan worden gepositioneerd. En dat is een van de vereisten wil je direct hardmetaal kunnen frezen, zegt Matthias Wilke, productmanager bij Makino Europe. “Je hebt een stijve spindel en een stijve machineconstructie nodig, anders krijg je problemen met de standtijd van je gereedschappen.” De herhaalnauwkeurigheid van deze machine bedraagt 0,5 µm. Makino heeft bij de iQ300 gekozen om links en rechts lineaire motoren te plaatsen. Hierdoor verlaagt men de krachten die vrijkomen en kan men beter koelen. De lage trillingswaarde van

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

frezen van dit soort extreem harde materialen zit in de dynamiek. De hydrostatische geleidingen en drives zorgen enerzijds voor een nauwkeurigere positionering, omdat je geen slickeffect hebt. Anderzijds vangt de hydrostatische geleiding de trillingen goed op, belangrijk voor de standtijd van de gereedschappen. De verschillen in nauwkeurigheid tussen een hydrostatische aandrijving en een lineaire zijn groot als je zo nauwkeurig freest. Met de wrijvingsloze aandrijving positioneert Kern de spindel in stappen van 0,1 µm per as. “Machines zonder hydrostatische drives en geleidingen zijn lastiger nauwkeurig te positioneren waardoor je dus de snelheid omlaag moet brengen om µm nauwkeurig te kunnen frezen.” Temperatuurbeheersing Een ander belangrijk gegeven is de temperatuurbeheersing in de machine. Dit begint bij de constructie. Ook hier levert de combinatie van hydrostatische aandrijving en geleiding een voordeel. Kern koelt het frame, alle kritische componenten en alle hydrauliekolie in de machine (inclusief de koelsmeeremulsie) tot op 0,2 graad K (Triton) en 1 graad K (Pyramid Nano) nauwkeurig. CAM-strategie Heb je machine, gereedschap, hoofdspil en houder onder controle, dan is de juiste CAM-strategie noodzakelijk. Een afwijking van 0,02 µm in een freesbaan kan tot gereedschapsbreuk leiden. Ook de strategie om met je frees het materiaal in te gaan, is speciaal. Zonder druk op te bouwen, houdt de machine de frees continu in het materiaal, trillingsvrij. Verder geeft Gony aan dat je bij dit soort freesbewerkingen niet langer over de standtijd van een high end gereedschap praat, maar over het volume dat je met één frees kunt verspanen (MRR). “De feitelijke slijtage van de frees hangt niet af van de bewerkingstijd maar van de hoeveelheid spanen die geproduceerd wordt.” Daarom moet het CAM-programma goed kunnen berekenen hoeveel materiaal je gaat wegfrezen. Overigens de spanen zijn in dit geval slechts 0,025 mm lang en 0,003 mm dik. Onder de microscoop zien ze er uit als echte spanen. De oppervlaktenauwkeurigheid die Kern freest, bedraagt Ra 0,05 µm in hardmetaal. Zonder polijsten.

Om dit werkstuk van Gebr. Bräm gaat het: hardmetaal (91,5 HRa) dat op een Kern Triton is gefreesd. Niet alleen de productietijd is korter, de contournauwkeurigheid en oppervlaktekwaliteit zijn ook bijzonder goed. Mede door de optimale standtijd van het high end gereedschap, waarschijnlijk door het ontbreken van een warmte beïnvloede zone.

de machine zorgt uiteindelijk voor de hoge oppervlaktekwaliteit. “Trilling is killing voor oppervlaktekwaliteit.” Makino heeft voor deze machine een gereedschapmeetsysteem ontwikkeld dat gereedschappen van minimaal 0,01 mm meet met behulp van een CCD-camera om de gereedschapslengte te bepalen. Gereedschappen kunnen nu gecontroleerd worden zonder ze uit de machine te halen. Bij machines zoals de iQ300 frees je met microfrezen van 0,5 tot zelfs 0,05 mm doorsnede meten. Zo dun als een menselijke haar. Gereedschapfabrikant Zecha heeft hiervoor een nieuwe lijn HHZ-frezen ontwikkeld. Vonkeroderen Om een absoluut hoge oppervlaktekwaliteit te halen, combineert Makino het hardfrezen met zinkvonken (wolfraamkoper elektrode). Met die combinatie haalt de Japanse machinebouwer een oppervlakteruwheid van 0,015 µm. Om het vonkeroderen te versnellen, is onder andere een nieuwe generator ontwikkeld. Deze Carbide Booster (120Aeff) reduceert de bewerkingstijd bij het ruwen met zo’n 66 procent (in een oliebad). Dit percentage

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Meerdere wegen leiden naar Rome, ook in het supernauwkeurig bewerken van componenten zoals stempels en matrijzen. Heel wat hardmetalen onderdelen kunnen tegenwoordig direct gefreesd worden. Andere zijn wellicht effectiever te maken door eerst te vonken en dan te frezen.

heeft betrekking op een test met een wolfraamkoper electrode bij het vonkeroderen van G2 hardmetaal. Dankzij de nieuwe generator haalt men een 3 keer zo hoge productiviteit: per minuut kan 2 gram materiaal worden weg gevonkt. In tegenstelling tot wat je zou denken, begint Makino dan ook met vonkeroderen voor het ruwen. Daarna gebeurt semi finishen en finishen op de iQ300. In enkele uren behaalt men dan spiegelkwaliteit met frezen. Matthias Wilke

ziet dit als een beter alternatief voor het polijsten van gevonkte werkstukken. Niet alleen duurt het polijsten met de hand veel langer; het is dan lastiger om de gelijke kwaliteit te herhalen bij meerdere werkstukken. De boodschap van zijn verhaal is dat er meerdere oplossingen zijn. “De applicatie van de klant bepaalt welke de beste is.”

Het rekensommetje van Gebr. Bräm

Het rekensommetje van Makino

Productie van één gereedschap: Zinkvonken: 24 elektrodes, kosten 4.500 euro Frezen: 600 euro aan gereedschapkosten en 1.800 euro machinetijd = 2.400 euro

Productietijd één gereedschap (matrijs voor brandstofcel, 75 HRc): Elektrode aanmaken met EDM: 8 uur Vonkeroderen: 15 uur Finishfrezen (nauwkeurigheid reliëf binnen 1 µm) 33 uur

Hembrug integreert polijsten in harddraaimachine De Nederlandse fabrikant van precisiedraaimachines Hembrug Machine Tools heeft samen met Imix uit Apeldoorn en enkele Europese partners een polijstspindel geïntegreerd in een harddraaimachine. Rotatiesymmetrische delen laten zich in één opspanning zonder tussenkomst van de operator compleet bewerken, inclusief hoogglans polijsten. Men behaalt optische kwaliteiten. Een adaptieve besturing compenseert gereedschapslijtage. Deze innovatie is ontwikkeld in het Europese onderzoeksproject EasiTAP, waaraan verder onder andere het Fraunhofer IPT in Aken heeft meegedaan. Het doel van dit project was het harddraaien en polijsten in één machine te combineren zodat je oppervlaktekwaliteiten onder 0,1 µm Ra kunt bereiken. Doe je dat in

een enkele opspanning, dan krijg je vooral voor de productie van kleine series een efficiënt proces. Tot nog toe worden dergelijke componenten na het harddraaien vaak manueel gepolijst, wat kostbaar is, of geslepen op een tweede machine. Bijkomend voordeel van de nieuwe combinatie is dat veel koelsmeermiddel wordt bespaard als je het slijpen overbodig maakt. Dit sluit aan op de ideeën in de Europese machinebouw over Blue Competence. Akoestische metingen De grootste uitdaging in dit project is geweest het ontwikkelen van een procesbewakingssysteem dat via optische meettechnologie exact de slijtage van de draaibeitels meet, deze waarden vergelijkt met het uitgangspunt en daarna het programma automatisch corrigeert. Op deze manier voorkom je niet alleen vormfouten maar eveneens oppervlaktefouten. Hierin heeft onder andere Imix, de tweede Nederlandse partner naast Hembrug, een rol gespeeld. Het systeem dat binnen EasiTAP is ontwikkeld, registreert de akoestische emissie tijdens het harddraaien. Zodra het gereedschap namelijk slijt, verandert de frequentie van het geluid. Samen met een krachtsensor detecteert het systeem de slijtage en compenseert hiervoor in de machinebesturing. Daardoor haalt men met het polijsten de hoge nauwkeurigheid van Ra 0,1 µm, optische kwaliteit.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Onronde gietstukken frezen én draaien op 4-assige horizontale freesmachine

Draaien zonder draaitafel Freesdraaicentra zijn sinds enkele jaren aan een sterke opmars bezig. Ook de Duitse machinebouwer Heller heeft deze in het gamma. De fabrikant biedt echter ook een alternatief: Planzug. Draaibewerkingen op een 4-assige horizontale freesmachine door de integratie van het draaiend gereedschap in de freeskop. Dus: draaien zonder draaitafel.

et zogenaamde Planzugbewerken is een door Heller ontwikkelde en gepatenteerde technologie. Op de Z-as komt een extra U-as, die haaks staat op de spindelas en parallel aan de X-as beweegt. Heller kiest bewust voor een tweede motor voor de aandrijving van de U-as, die vast achter de spindelmotor zit. Door de gewone freesspindel heen loopt de aandrijfas die alleen meeloopt als je een draaibewerking start. Aan deze as worden de ‘Plankop’ en het gereedschap bevestigd. De U-as is een volwaardige machine-as, die kan interpoleren met de andere assen van het horizontale bewerkingscentrum. De bijzondere aandrijving levert een nauwkeurige en proceszekere oplossing, omdat deze constructie veel minder de neiging heeft omlaag te knikken als gevolg van de zwaartekracht. Dat vertaalt zich in een hoge nauwkeurigheid: 3µm nauwkeurige vlakheid bij het draaien van gietijzer GGG40 en een rondheid van 6,8 µm bij hetzelfde materiaal (finishbewerking). Bij het voordraaien komt Heller al tot een rondheid van 12 µm. Het gereedschap vindt gewoon zijn Heller heeft ervoor gekozen om de aandrijving door de gewone freesspinplek in het magazijn. del heen te laten lopen naar de tweede motor die achter de gewone spindel is geplaatst.

Minder opspanningen Met deze oplossing kun je niet alleen contouren vlakdraaien, maar ook gleufsteken en inwendige contouren draaien. “Doordat je de beitel kunt in- en uitschuiven, kun je bijvoorbeeld eerst een diameter 100 draaien en daarna uitgaan bij een diameter 50”, legt Jan Huyghe van Huyghe Machining Agency, de Belgische verdeler, uit. De geïntegreerde oplossing van Heller heeft volgens hem het voordeel dat je geen last hebt van een stoorcontour in de bewerkingsruimte, wat je wel hebt bij mechanische systemen. In principe ben je evenmin niet langer begrensd qua toerental, iets dat je bij draaien op een freescentrum met een extra draaitafel wel hebt. Hoewel de technologie van Heller niet nieuw is, merkt Jan Huyghe wel dat deze nog relatief onbekend is. Hij ziet voor bepaalde toepassingen veel voordelen in het Planzugbewerken. Dat geldt met name als je onronde gietstukken moet bewerken, onder andere dichtingsvlakken draaien. Jan Huyghe: “Soms hebben bedrijven voor deze ene bewerking speciale draaibanken met een wentelklauwplaat, zodat je je werkstuk kunt indexeren naar drie zijden toe. Voor een ventielbehuizing van 400 mm heb je dan echter al gauw een draaibank met een 1100 mm klauwplaat nodig, terwijl je het stuk op een Heller H 5000 machine (1000 bij 1000 bij 1000 mm) heel goed kunt bewerken. In Luxemburg hebben we een machine geïnstalleerd met een palettenwisselaar met maximaal 12 pallets voor onbemande productie.” Zo ziet de schematische opbouw van de totale Planzuginrichting eruit.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

µm in het groot De groot verspaning profiteert van de goede ontwikkelingen in belangrijke markten, zoals energie maar ook machinebouw. Ook al heet het groot verspaning, uiteindelijk gaat het ook hier om de nauwkeurigheid.

Studer: 5 miljoen in Dixi- en Fastemscel “Alleen met extreem nauwkeurige precisiemachines kunnen we precisieslijpmachines leveren”, zo zei Gerd König van Fritz Studer AG het, toen de Zwitserse fabrikant van slijpmachines de 5 miljoen kostende investering in een bewerkingscel rond de Dixi DHP 80 II toelichtte. Studer zet de machine in voor het zeer precies boren van de spindelbehuizing voor de S41. Deze werden handmatig bewerkt. Dezelfde nauwkeurigheid maar dan veel constanter moet nu met deze productiecel worden bereikt. Manarm. Het 4-assig horizontaal bewerkingscentrum met een nauwkeurigheid van 1,4 µm in elk van de 4 assen. De machine is gekoppeld aan een Fastems FMS-systeem met 29 palletplaatsen.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Dixi 210: nauwkeurigheid in het kwadraat Dixi, de Zwitserse machinebouwer in handen van Mori Seiki, laat zien dat nauwkeuriger nog nauwkeuriger kan met de Dixi 210, gevolgd door de 270 op de EMO. Het gaat om grote bewerkingscentra. Standaard in een 3-assige uitvoering met NC-rondtafel, optioneel als 5-assige machine door een NC-gestuurde zwenkfreeskop. Ook een B-as is mogelijk. De Dixi 210 belooft een volumetrische nauwkeurigheid van 35 µm in een werkruimte van 1800 bij 2100 bij 1450 mm. Dat betekent dat iemand die over een lijn van 2 kilometer loopt nog steeds op dezelfde lijn zit als de eerste halve meter. Een factor 3 nauwkeuriger, aldus de fabrikant, dan bij soortgelijke bewerkingscentra.

De Rooy Slijpcentrum: 2,8 µm nauwkeurig meten Grote stukken nauwkeurig bewerken is één, je moet de nauwkeurigheid ook nog kunnen aantonen. Juist daarom heeft De Rooy Slijpcentrum geïnvesteerd in de grootste coördinatenmeetmachine van Nederland. Met de Leitz PMM-G kan de Brabantse toeleverancier werkstukken tot 6 bij 3 bij 1,6 meter meten met een nauwkeurigheid vanaf 2,8 µm. “Klanten willen dat we de nauwkeurigheid waarmee we frezen en slijpen ook aantonen met meetrapporten”, zegt Dirk de Rooy, een van de drie broers die als derde generatie het familiebedrijf leiden. “Wat je niet kunt meten, kun je niet maken, zeiden we hier vroeger al.” De machine staat op een speciale, U-vormige dempende fundering, die gekoeld wordt. De volledige ruimte heeft een constante temperatuur van 20 graden C +/- 0,5 graad. De machine zelf meet werkstukken tot 6 bij 3 bij 1,6 meter met een nauwkeurigheid vanaf 2,8 µm. Dat betekent volgens Hexagon Metrology dat je over een lengte van 2 meter met een nauwkeurigheid van 7 tot 8 µm meet.

Dirk de Rooy.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Snel tot µm-precies 3D meten GFMesstechnik demonstreerde onlangs de 3D meetopstelling bij het ISF in Dortmund, dat onderzoek met het meetsysteem uitvoert.

Als het echt op nauwkeurigheid aankomt, telt elke µm. Tactiel meten aan het gereedschap levert dan onvoldoende nauwkeurige resultaten op. Optisch meten levert betere resultaten op. Absoluut nauwkeurige resultaten krijg je door met UV-licht optisch te meten. De toegepaste Strepenprojectie zorgt voor een tien keer zo hoge resolutie en een heel snel meetproces.

n 2004 is het Duitse GFM met het MicroCAD-systeem voor het eerst op de markt gekomen, met name voor de gereedschapfabrikanten. De radii aan de snijkanten van het gereedschap zijn namelijk van grote invloed op het resultaat van de frees- of draaibewerking. GFMesstechnik gebruikt als meettechnologie hiervoor de zogenaamde Strepenprojectie. Deze heeft als belangrijkste voordeel ten opzichte van de andere optische meettechnieken, dat de resolutie meer dan tien keer zo hoog is en tien keer zo snel als andere 3D meetsystemen. Het systeem maakt gebruik van de DLPTM-technologie van Texas Instruments, dezelfde belichtingstechniek die tegenwoordig ook in bepaalde 3D printers gebruikt wordt. UV-licht GFMesstechnik maakt nu een vervolgstap door in plaats van wit (de eerste systemen) of blauw LED-licht (de tweede generatie) nu UV-licht te gebruiken. Matthias Liedmann, productmanager, vergelijkt de ontwikkeling met die van de CD-speler naar de Blue Ray speler. “We krijgen met de UV-lichtbron veel meer diffuus en strooilicht, precies wat we nodig hebben voor onze hoge resolutiemeting.” Dit resulteert erin dat met het nieuwe systeem een kantenradius tot 0,2 µm gemeten kan worden. De meting verloopt bovendien extreem snel: tot 500.000 punten per seconde kunnen gemeten worden, met een puntenwolk van 3 miljoen punten per vierkante mm. Momenteel heeft de Duitse

onderneming, die onlangs nog de Future Technology Award in Duitsland heeft gewonnen, twee van dergelijke systemen gebouwd. Hiervan staat er één in Dortmund bij het Institut für Spanende Fertigung. Zoller meetopstelling Zoller maakt de meettechniek nu toegankelijk voor een breder publiek, door de software van het bestaande snijkantherkenningssysteem aan te passen zodat de meetresultaten van GFMesstechnik direct vergeleken kunnen worden met de uitgangspositie van het gereedschap. De Ist- en Sollwaarde worden zo met elkaar vergeleken en geven direct inzicht in de slijtage van het gereedschap. Matthias Liedmann noemt dit een belangrijke ontwikkeling, omdat bijvoorbeeld in de luchtvaartindustrie met heel nauwe toleranties wordt gewerkt. “Vliegtuigmotorenfabrikant MTU gebruikt in de verspaning gereedschappen waarbij de standtijd bepaald wordt door een kantradius van exact 2 µm. De geringste afwijking heeft al een enorm effect op de standtijd van het gereedschap.” Liedmann ziet ook toepassingsmogelijkheden in de slijptechnologie, omdat het systeem zo nauwkeurig is dat je niet alleen de snijkant opmeet, maar zelfs een uitbraak van een hardmetaalkorrel herkent.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

KU Leuven gastheer 17e ISEM conferentie

De vonk doet het niet meer alleen EDM-technologie is veranderd, zowel qua technologie als wat de markt betreft. De nauwkeurigheden worden sneller gehaald. Maar nu vooral draadvonken meer in de productieomgeving opduikt, moet ook de productiviteit omhoog. Hybridetechnologie blijkt te helpen. De vonk doet het niet meer alleen.

e KU Leuven was in 2013 gastheer voor een kleine 150 wetenschappers en vertegenwoordigers uit de industrie. Professor Jean-Pierre Kruth en Bert Lauwers en hun team namen in mei de organisatie van de 17th CIRP conference on Electro Physical and Chemical Machining (ISEM) op zich. Dit is een driejaarlijkse conferentie waarop wetenschappers en vertegenwoordigers uit de industrie onderzoeksen praktijkervaringen op het vlak van vonkeroderen en elektrochemisch verspanen met elkaar uitwisselen. Dat de conferentie in Leuven plaatsvond, is volgens Bert Lauwers een bevestiging dat de Vlaamse universiteit internationaal nog steeds een belangrijke rol speelt als het om EDM-technologie gaat. Hybridetechnologie Vonktechnologie is onder andere belangrijk voor de lucht- en ruimtevaart. En dat creëert meteen het eerste probleem: in die sector wordt veel titanium gebruikt en dat materiaal geleidt slecht. Aan het Werkzeugmaschinenlabor in Aken heeft een team onder leiding van professor Fritz Klocke holle elektroden gebundeld, zodat ze door de elektrodebuizen kunnen spoelen. Daarmee behalen ze bij het bewerken van titanium een material removal rate (MRR) die vijf keer hoger ligt dan met een normale elektrode: 150 mm3 per minuut. Aan de Amerikaanse Nebraska Lincoln University zoekt het team van professor Rajurkar de productiviteitsverbetering in het combineren van technieken, zoals elektrochemisch verspanen met zinkvonken en frezen. De combinatie van ECM en EDM schept mogelijkheden om complexe en nauwkeurige 3D structuren te maken. De combinatie van laser en ECM vergroot de hoeveelheid materiaal die je in een bepaalde tijdseenheid wegneemt. De grootste uitdaging voor de onderzoekers is volgens Rajurkar, die in Leuven de keynote lezing hield, ontdekken wat er nu precies in de vonkspleet gebeurt. “De vonkspleet is nog altijd een fenomeen dat we niet helemaal begrijpen. We weten niet hoe de energie gedistribueerd wordt.” Een recente Japanse studie waarin de elektrode snel omhoog, weg van het werkstuk wordt bewogen, blijkt een 30 procent hogere materiaalafname op te leveren. In Korea experimenteert men met Strip EDM. Hierbij wordt een heel dunne koperen strip rond de tip van de elektrode geleid. Deze strip zit op een rol die continu draait. Daarmee bereik je eigenlijk het effect van draadvonken, namelijk telkens een nieuw gereedschap, nu bij het zinkvonken. De strip

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

beweegt met een snelheid van 6 tot 8 meter rond de elektrode. De voordelen zijn geen slijtage aan de elektrode, een hogere productiviteit en geen vormfouten meer. Ultrasoon zinkvonken Het Fraunhofer IPK in Berlijn heeft dan weer een heel andere variant ontwikkeld: trillingsondersteund EDM. Op een Z&K Genius 1000 (The Cube) is een piezo unit geplaatst die de

Swipen bij Makino Makino heeft op de EMO 2013 de userinterface van de tablet naar de bediening van de vonkerodeermachines gebracht. Swipen in de werkplaats. Maar er is meer veranderd. Via het touchscreen kan de operator de ondersteuning van E Tech Doctor inroepen. De intelligente besturing kan zelfs een deel van het programmeerwerk overnemen. Makino haalt met de nieuwe besturing op de U6, met nieuwe generator, in 4 keer snijden een oppervlakteruwheid van Ra 0,4 µm. “Draadvonken kan veel meer in de productie van componenten worden ingezet”, aldus Uwe Speetzen, tot eind verleden jaar vice president Makino Europe. Dat heeft niet alleen met de besturing en generator te maken, ook met de nieuwe PICOdraadgeleiding waardoor draad wisselen binnen de minuut kan, zonder dat kalibratie nodig is.

De kennis van vonktechnologie is bij Makino aan de machine beschikbaar. Enkel door met een paar vingertoppen over het scherm te bewegen.

Z+K rekent in nanoseconden Veel van de vooruitgang die het vonkeroderen boekt, is te danken aan snellere processors. “We kunnen nu in een tijdbestek van nanoseconden ingrijpen in de stroompuls, zodat we tijdens het vonkproces kunnen bijsturen”, zegt Jörg Meyer van Zimmer&Kreim, dat op de EMO een nieuwe generator heeft gelanceerd voor de vonkmachines. Met de IPM tec technologie haalt men bij het zinkvonken ruwheden van Ra 0,06 µm in hardmetaal, waarbij gevonkt wordt met een wolfraamkoper elektrode.

elektrode op de Z-as met een frequentie van 0 tot 1000 Hz over een afstand van 2 tot 16 micrometer kan laten bewegen tijdens het vonken. Voor diepe slots in turbine-onderdelen blijkt dit een effectieve aanpak te zijn, omdat de productiviteit omhoog gaat. Wel moet nog onderzoek gedaan worden naar de oppervlaktekwaliteit en het voorkomen van cracks in het materiaal. Ook in andere landen worden goede resultaten behaald met het ultrasoon boren van Inconel 738 LC. Tapervormige gaten boren In China heeft men een proces ontwikkeld om met een

Superlegeringen vonkeroderen

Met de nieuwe generator kan Z+K in een tijdbestek van nanoseconden ingrijpen in de stroompuls.

Tijdens de ISEM-conferentie werd een groot aantal onderzoeken gepresenteerd naar het vonkeroderen van specifieke materialen, waaronder superlegeringen. In China hebben onderzoekers het draadvonken van Inconel 718 onderzocht. Ze hebben deze testen gedaan op een Sodick A280 L met demiwater als diëlectricum. Als je de hoeveelheid energie reduceert, verbetert de oppervlaktekwaliteit significant (van 3,75 µm naar 1,25 µm). Het IWF van de Technische Universiteit Berlijn heeft turbinecomponenten van MAR-M247 bewerkt. Gevonkt werd met grafietelektrodes MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

GF AgieCharmilles: thermische stabiliteit GF AgieCharmilles, dat 60 jaar EDM-technologie vierde in 2013, legt onder meer de nadruk op het verbeteren van de thermische stabiliteit van de machines, zoals bij de Form 2000 VHP. Deze beschikt nu over actieve thermische stabilisatie, door het diëlectricum door de Z-as te laten stromen. Hierdoor blijft de temperatuur in de – belangrijke – Z-as gelijk aan die in de rest van de machine. Iets gelijkaardigs past AgieCharmilles toe in de CUT 200 mS, waar het diëlectricum zowel het bed als de kolom koelt. Op de EMO introduceerde het Zwitserse concern de 2e generatie van de camera die terwijl het werkstuk nog is opgespannen op de CUT 2000S of 3000S, de high end draadvonkmachines, het werkstuk controleert en eventueel nasnijdt. Deze nieuwe camera werkt met een nog hogere resolutie.

Een matrijs voor een lens voor een smartphone. Dit zijn de applicaties waar de absoluut hoogste nauwkeurigheden vereist worden.

combinatie van zinkvonken en elektrochemisch verspanen zeer nauwkeurige tapervormige gaten te boren. Eerst wordt een recht gat geboord met zinkvonken. Dan wordt met een elektrode die aan de zijkanten geïsoleerd is de tapervorm aangebracht. Door de isolatie kun je heel lokaal materiaal wegnemen. In nikkel heeft men gaten geboord met een diepte van 1000 micron en een diameter die van 175 micron naar 200 micron uitloopt. Volgens de Chinese onderzoeker is de haalbaarheid van de hybridetechnologie aangetoond, nu zal deze vertaald moeten worden naar een industrieel inzetbare machine.

in IonoPlus IME-MH van Oelheld als diëlectricum. Door de pulsduur en de ontladingsstroom te optimaliseren en een bredere spleet te kiezen, zodat je beter kunt spoelen, halveren de onderzoekers de productietijd, zonder dat de oppervlaktekwaliteit daaronder lijdt. Tot slot hebben Spaanse onderzoekers (universiteit van Bilbao) ontdekt dat bij het zinvonken van de superlegering C1023 de elektrodeslijtage beperkt wordt door met een hoge stroom, hoge pulstijd en een lage spanning te werken.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Sodick: productiviteit Sodick zet met de nieuwe draadvonkmachines SL 400G en 600G eveneens sterk in op productiviteit. Deze is voorzien van onder andere een 20 kilogram zware rol draad, een automatische draaddoorvoer voor draden van 0,1 tot 0,3 mm, en optioneel zelfs 0,05 mm. Hiermee wordt de autonomie van de machine aanzienlijk verlengd. Met de combinatie van de nieuwe pulsgenerator en Hayabusa draad snijdt Sodick bij de eerste keer 50 procent sneller, bij een gelijkblijvende oppervlakteruwheid (Ra 2,8 µm). Uiteindelijk haalt men een oppervlakteruwheid van Ra 1,6 µm. Ook Sodick kiest voor een tabletachtige besturing en biedt de mogelijkheid om gadgets toe te voegen, kleine programma’s voor speciale zaken, zoals een cosinuscalculator.

Productiviteitsverbetering is de leidraad in de ontwikkelingen bij Sodick.

Samen met de klant het maximale uit high tech machines halen Tegen de trend in groeide Makino in Europa de afgelopen jaren. Hier werd duidelijk marktaandeel gewonnen. Europees topman P. Anders Ingemarsson ziet nog volop kansen om verder te groeien. Waardoor slaagt Makino erin om in Europa te groeien? “We hebben lange tijd geïnvesteerd in de aerospacemarkt. Daar plukken we nu de vruchten van. Daarnaast zijn we ook in de crisis van 2009 blijven investeren in Europa. We hebben onze positie uitgebreid met nieuwe vestigingen; het team versterkt; veel geïnvesteerd in opleiding en training.” Makino zegt oplossingen te verkopen in plaats van machines. U ondersteunt de klant bij het inrichten van diens proces. Doet u dat alleen voor de grote klanten, die een T2 of T4 kopen? “Nee, applicatieontwikkeling doen we ook voor een gereedschapmaker. Voor

de klant die een standalone machine heeft. Samen testen we de grenzen van wat mogelijk is en werken we aan een optimalisatie van machine en proces. Anders kun je niet de waarde die in onze high tech machines zit eruit halen.” Is het met name de aerospace die het goed doet in Europa? “Niet alleen. De stempelen matrijzenmarkt is deels teruggekeerd naar Europa. Werk dat nu terugkomt, blijft. Sommige bedrijven focussen op hoogwaardige gereedschappen; anderen verbreden hun portfolio door naast stempels en matrijzen ook precisiedelen te gaan toeleveren. Ze bouwen een nieuwe poot onder hun bedrijf. Ook in machines

P. Anders Ingemarsson, ceo van Makino Europe, ziet kansen om op het Europese continent verder te groeien, ook als de totale markt hier stagneert of zelfs krimpt. “Makino plukt nu de vruchten van de investeringen in de afgelopen vijf jaren in Europa.”

voor deze precisiedelen zijn wij sterk.” Op de EMO introduceerde Makino nieuwe draadvonkmachines. Wat zegt dit over deze markt? “Velen denken bij eroderen meteen aan de stempelen matrijzenmarkt. Wij zien het vonken echter ook meer en meer in de gewone productie komen. Zeker het draadvonken. Het zinkvonkwerk is minder geworden, dat werk is verdwenen. De markt voor draadvonken is echter gebleven. We willen groeien in deze markt.” Op de EMO introduceert Makino E Tech Doctor, realtime software ondersteuning voor de operator aan de vonkmachines. Hebben Makinoklanten zo’n eenvoudige vorm van ondersteuning wel nodig? “E Tech Doctor betekent gebruiksgemak. Waarom zou je ondersteuning niet gemakkelijk maken als dat kan? Als bedieners gemakkelijker en sneller leren, daalt de foutquote. Daar gaat het om. De prestaties van de machine moeten voorop staan, software is daarbij ondersteunend.”

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Gereedschappen

Bredel Hose Pumps: compleet bewerken met Mapal Om cyclustijden verder te verkorten is Bredel Hose Pumps in Delden overgestapt op compleetbewerken. Daarbij zet men een combigereedschap van Mapal in. Door bijvoorbeeld boren, frezen, ruimen en aanschuinen in één gereedschap te combineren, wordt dit op één machine, in één cyclus uitgevoerd. Leverancier: Laagland

Steeds meer erkenning voor rol gereedschap in de verspanende productiviteit

Tussen machine en werkstuk Tientallen tonnen staal en polymeerbeton. De allersnelste besturingen. En de meest geavanceerde CAM-programma’s. Uiteindelijk wordt de spaan echter gemaakt op het flinterdunne snijvlak waar het gereedschap het materiaal in gaat. Wat zijn de trends op dit vlak?

isschien is wel een van de belangrijkste ontwikkelingen dat verspaners in de hightech industrie het belang van het gereedschap zijn gaan onderkennen. En die groep groeit. “Zij snappen dat ze met het gereedschap geld kunnen verdienen omdat tooling breed bijdraagt aan de productiviteit”, zegt Eric van Leeuwen, directeur van Iscar Nederland. Hij ziet stilaan dit beeld ook ontstaan bij kleinere bedrijven, alhoewel daar gereedschappen vaak nog als een kostenpost worden gezien. “Ze zijn behoudend, terwijl de anderen constant investeren in nieuwe gereedschappen en houders omdat ze daarmee de productiviteit verhogen.” Want de nieuwe generatie machines en de opmars van legeringen met hoge treksterkten en hittevastheid vragen om andere gereedschapsconcepten. Daarnaast vragen bedrijven die naar manarm verspanen toegroeien vooral betrouwbaarheid van hun gereedschap. Liever iets minder snel, maar wel met de zekerheid van de ingeplande standtijden.

Klauwwissel in seconden Naast de freesgereedschappen spelen ook de gereedschapspangereedschappen een grote rol in de productiviteit. Hier gaat het niet alleen om de opspankracht, ook om het snel kunnen wisselen. Modulaire systemen, zoals het Schunk klauwsnelwisselsysteem Pronto, leveren hier meer productiviteit. Door gebruik te maken van wisselbare inzetstukken wordt het bereik vergroot met maximaal 16 mm, zonder de steunklauw om te hoeven zetten. In de vergrendelde toestand zorgt een zeskantige vormvergrendeling voor maximale processtabiliteit en maakt een hoge krachten draaimoment overdracht mogelijk. De spandiepte is via steunbouten varieerbaar. In eerste instantie is het onderhoudsarme klauwsnelwisselsysteem er voor klauwplaten met bouwgrootte 250. Andere groottes zijn gepland.

Spaanbrekers De snijkant is uiteraard cruciaal. Iscar boekt hier een doorbraak met de nieuwe Millshred P290 lijn wisselplaten. Kartelrandjes in de wisselplaten zorgen voor een aanzienlijke hogere productiviteit, onder andere doordat je een andere freesstrategie kunt kiezen. Frees je anders met 70 procent snedediepte, nu kan de frees 12 tot 15 mm diep in het materiaal doordat de zittingen anders zijn aangebracht. Ze zitten niet op dezelfde hoogte maar crossgewijs. Hierdoor spreekt de frees veel minder het vermogen van de machine aan. “Normaal trekt een standaard machine het niet om zo diep met de frees het materiaal in te gaan. Nu houden we de spanenafvoer goed”, aldus Eric van Leeuwen. De komst van spaanbrekers zorgt ervoor dat je ook met minder krachtige machines grote spaanvolumes kunt bereiken. De doorbraak die de fabrikant hier bereikt is dat men de geometrie van een volhardmetalen frees nu in de wisselplaat kan persen. Daarmee voorkomt men het dure naslijpen van de wisselplaten om spanenbrekers aan te brengen. Deze technologie zal het gebruik van wisselplaten doen toenemen, zeker nu de fabrikanten erin slagen om de nauwkeurigheid van de bewerking met wisselplaten te verhogen. Belang van coating Het is niet alleen het hardmetaal waarmee fabrikanten

Het Schunk klauwsnelwisselsysteem.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

innoveren. Het gaat om de combinatie van hardmetaal, geometrie en coating. Een goed voorbeeld is te vinden bij Sandvik Coromant met de nieuwe GC 4325 wisselplaten met de Inveio coating. Hierin zijn alle drie de factoren verbeterd maar vooral op coatinggebied zet Sandvik stappen vooruit. Door de kristallen in eenzelfde richting te positioneren (unidirectional crystal orientation), verhoogt men de slijtageweerstand en verbetert dus de standtijd. Dit is te danken aan het feit dat de kristallen nu dichter op elkaar gepakt liggen. Normaal liggen deze kristallen willekeurig. Dit is een trend die de komende jaren ook in andere gereedschappen doorgetrokken gaat worden. In eerste instantie wordt deze technologie aangeboden op wisselplaten voor het draaien van staal, legeringen waarbij de temperatuur tijdens het draaien oploopt en frezen van gietijzer. Gietijzer bewerken Ook Kennametal laat zien hoe je door substraat en coating aan te pakken betere resultaten haalt. Bijvoorbeeld bij het KB1340 systeem uit de Beyond Shield serie voor het bewerken van geharde ferrometalen, zoals gietijzer. Veldtesten laten tot een verdubbeling van de gereedschapslevensduur zien in verouderd en niet-verouderd gietijzer. Dat komt enerzijds door de nieuwe structuur, die een verhoogd kubisch boriumnitride gehalte kent. Anderzijds versterkt de CVDcoating de snijkanten van de wisselplaat. Hiermee heeft Kennametal vooral een oplossing voor het typische probleem bij het verspanen van gietijzer, waarin het zwavelgehalte sterk kan schommelen wat de standtijd van de wisselplaat onvoorspelbaar maakt. Ook het belang van de klemming komt bij dit gereedschap duidelijk naar voren. Het nieuwe klemsysteem is een driepuntsklemming die de klemkracht uitoefent op de voorkant van de wisselplaat, dichterbij de snijkant. Hierdoor worden trillingen beter geabsorbeerd en vermindert de kans op het crashen van de wisselplaat. Multitask bewerken De toolingconcepten zelf veranderen eveneens. Om maximaal profijt te halen uit draaifreesbewerkingen moet je eigenlijk ook je gereedschappen daarop afstemmen. De zogenaamde multitoolhouders bieden ruimte aan meerdere beitels in één houder. Dat levert bij onbemand werken het voordeel op dat de machine langere tijd inzetbaar is MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Het Duitse CemeCon slaagt er samen met het Fraunhofer IPT in om met HiPIMS (High Power Impulse Magnetron Sputtering) gereedschappen te coaten met een hardere en taaiere coating dan tot nog toe mogelijk is met de bestaande coatingtechnieken PVD en CVD. De nieuwe coatings verlagen de slijtagegevoeligheid en zorgen voor een hogere nauwkeurigheid. Het is de bedoeling verder onderzoek te doen op Inconel 718.

Het aandeel composieten neemt toe. Gereedschapfabrikanten zoals Komet spelen hierop in met de ontwikkeling van speciale gereedschappen voor het verspanen van composieten zoals CFK’s.

Koelen met hogedruk levert een betere spaanbeheersing op. Seco Tools verbetert de Jetstream Tooling beitelplaathouders zodat ook de secundaire warmtezone bereikt wordt met de koelsmeeremulsie.

zonder dat gereedschappen gewisseld hoeven te worden. Het is ook mogelijk om wisselplaten voor verschillende bewerkingen te combineren op een houder, wat gunstig is vanwege het beperkt aantal gereedschapsposities op de revolver in een draaifreescentrum. Hogedrukkoeling Een thema dat zeker met gereedschappen te maken heeft is de koeling. Hogedrukkoeling wint aan populariteit, ten koste van flooding (overspoelen met koelmiddel). Je wilt echter met de koeling niet alleen de spanen afvoeren, maar met de spanen vooral de hitte uit de machine brengen om thermische drift te voorkomen. Het probleem bij het verspanen van bijvoorbeeld de titaniumlegering Ti6Al-4V is dat de spaancontrole heel moeilijk is. Bij flooding kan de temperatuur zo hoog oplopen dat er een stoombarrière ontstaat doordat het water in de koelsmeeremulsie verdampt en de emulsie zijn werkingskracht verliest. Hogedrukkoeling is een goede oplossing, maar alleen dan als de straal koelsmeermiddel daadwerkelijk onder de spaan kan worden gebracht. Seco Tools past daarvoor bijvoorbeeld de Jetstream Tooling beitelplaathouders toe. Deze zijn uitgevoerd met spuitmonden die machinaal zijn aangebracht in zwenkbare bovenklemmen (inducers) op snijplaathouders. De combinatie van koelmiddeldruk, -opbrengst en de kleine gaatjes maken een krachtige en zeer snelle koelmiddelstraal mogelijk, die gemakkelijk de primaire warmtezone direct achter de snijkant binnendringt.

Bij de P290 wisselplaten van Iscar zijn de crossgewijze zittingen ingeperst en daarna kort nageslepen.

De nieuwste generatie is ook gericht op het vrijloopvlak van de snijplaat - de secundaire warmtezone. Dat verlengt de standtijd verder. Carbon fiber: de volgende uitdaging Koolstofvezel en hybride technologie: ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden in de auto-industrie. Tegen 2025 zal nog maar één op de drie nieuwe auto’s enkel op fossiele brandstof rijden. Het extra gewicht van de accu’s (tot 200 kilo) moeten de autobouwers compenseren. Daarom neemt het aandeel composieten

sterk toe. Het probleem in de verspaning is delaminatie als het gereedschap niet scherp genoeg is. Gereedschapfabrikanten zijn volop bezig hiervoor speciale gereedschappen te ontwikkelen, zowel wisselplaten als volhardmetalen. Een studie bij Airbus in Bristol (GB) wijst echter uit dat juist bij carbon fiber de freesstrategie bepalend is voor de productiviteit. De freesbanen moeten zo gekozen worden dat je rekening houdt met van de oriëntatie van de koolstofvezels.

Magistor: draad rollen of frezen De werkstukken worden steeds complexer en dus duurder. Een relatief simpele laatste bewerking, draad tappen, wordt daardoor risicovoller. Zeker als je ook de complexe werkstukken onbemand gaat verspanen. Een alternatief voor het draad tappen is het draad snijden of draad frezen, zoals Vardex en DC Threading Technology doen. Draadsnijden betekent dat het materiaal geforceerd wordt. Dit vereist wel materiaal met minstens 10 procent rek. Omdat hierbij het materiaal vervormt, leggen bepaalde industrieën zoals de luchtvaart en voedingsmiddelenindustrie restricties op. Een alternatief is dan het draadfrezen, dat de twee gereedschapfabrikanten al aanbieden vanaf 0,6 mm.

Draadfrezen is weliswaar een langzamere bewerking, maar wel een meer zekere.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Industrie 4.0 en gereedschappen Niet alleen de machines worden intelligenter. Ook de (opspan)gereedschappen. Industrie 4.0 gaat ook hier de komende jaren voor grote veranderingen zorgen. Over enkele jaren communiceren de gereedschappen rechtstreeks met de machinebesturing.

ans-Joachim Molka, vice-voorzitter van de vakgroep Precisiegereedschappen van de VDMA en directeur van Römheld, ziet het eigenlijk als verkeerde zuinigheid wanneer je wel investeert in het nieuwste bewerkingscentrum, maar doorgaat met je huidige opspanmiddelen. Besparen op opspanmiddelen betekent de eerste fouten in huis halen. En je zult dan de mogelijkheden van de nieuwe generatie dynamische machines niet volledig kunnen benutten. Onbalans kan desastreus uitpakken voor zowel de werkstukkwaliteit als de gereedschapsstandtijd. Trillingen kunnen bijvoorbeeld ontstaan doordat de hydraulische spankrachten niet constant zijn, bijvoorbeeld door vervuiling of slijtage. Maar ook de werkstukopspanning is van grote betekenis. Opspankrachten aansturen Wat de werkstukopspanmiddelen betreft, houdt hij rekening met de komst van sensoren, om draadloos de druk waarmee wordt opgespannen te bewaken. “Door de sensoren te koppelen aan de besturing, kan deze zien of de opspanning van het werkstuk goed is”, schetst Molka een toekomstbeeld. De ultieme stap is een adaptieve opspanning, waarbij de druk waarmee het werkstuk is opgespannen aangestuurd wordt door de machine, afhankelijk van de bewerking die je gaat doen. Dan praat je over concreet Industrie 4.0. Als je bij het ruwen met een andere druk wilt opspannen dan bij het nafrezen, regelt de besturing dit via drukventielen automatisch. Op deze manier wordt het productieproces opnieuw een stap efficiënter.

Met een relatief eenvoudige Data Matrix code zet Schunk een stap naar Industrie 4.0. Verspaners kunnen nu eenvoudig de historie van hun gereedschapopnamen registreren, al dan niet automatisch.

Gereedschaphouder herkennen Schunk laat een heel andere richting zien waarin het bedrijf bezig is Industrie 4.0 concreet vorm te geven. Een groot aantal gereedschaphouders wordt voortaan voorzien van een Data Matrix code. Hiermee kan elke houder individueel herkend worden. Dat kan via een handscanner, maar je kunt de code ook met een smartphone scannen. Schunk kiest bewust voor deze manier van identificeren van de gereedschapopname en niet voor een RFID-chip, die een automatische herkenning mogelijk zou maken. Zo’n chip voegt echter gewicht toe en dat betekent dat er opnieuw gebalanceerd moet worden voor precisieverspanen. De Data Matrix code heeft geen enkele invloed op de balans van gereedschap met opname. De gebruiker kan de code zelf definiëren in zijn eigen systeem. Hiermee kan men dus zeer precies de volledige historie van een gereedschaphouder bijhouden en de data altijd bij de hand hebben. Schunk biedt deze oplossing aan op alle Tendo hydrodehn spantangen en de Tribos polygoonspantangen aan. Bij de grijpers werkt Schunk al aan de integratie van webgebaseerde services. Zo hebben de mechatronische grijpers een ingebouwde webserver om met de machine de communiceren, zowel over het proces, het product als de functie. Bij Schunk denkt men dat dit de sleutel is naar meer op maat gemaakte producten, mass customization. De Smart Römheld ziet sensoren in opspanmiddelen komen om dan automatisch factory is een essentiële succesfactor voor de Europese industrie. vanuit de besturing de juiste spankrachten te regelen.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Ook zonder software kun je al veel doen aan trillingsprobleem in de verspaning

Chatter de baas Trillingsproblemen in de verspaning kun je oplossen. Vaak zelfs met een hogere productiviteit. Het vergt wel een gedegen analyse van de gereedschapsamenstelling in de spil. Het is echter niet alleen het gereedschap dat trilling veroorzaakt.

egen van de tien keer worden trillingen veroorzaakt door de gereedschapsamenstelling in de spil, zo is er ervaring van Pierre van den Hurk, senior engineer machining bij VDL ETG. Hij is een van de sprekers geweest op de themadag ‘Frezen, nieuwe ontwikkelingen’, die Mikrocentrum organiseerde bij het Eindhovense TecLab. Chatter De eerste stap die hij adviseert, is te kijken welke soort trilling problemen veroorzaakt. Pas dan kun je gericht een oplossing zoeken. Het trillingsprobleem waar veel bedrijven mee worstelen, is chatter, oftewel ratelen. Pierre van den Hurk: “Verspanen is energie toevoeren. Door energie in een bepaald ritmisch patroon toe te voeren, kan een systeem spontaan gaan trillen zonder dat je in de pas loopt met de opgelegde frequentie.” Chatter is relatief eenvoudig te herkennen. Het gaat gepaard met een jankend geluid. Chatter voorkomen betekent niet automatisch dat je je productiviteit vermindert, zegt Pierre van den Hurk. “Het gaat uiteindelijk om het verspaand volume. Je hebt ook nog de snedediepte en snedebreedte waarmee je kunt variëren.” Stel dat je het toerental vermindert van 12.000 rpm naar 10.800 (10 procent), maar je kunt dankzij het stabiele freesproces de snedediepte verdubbelen, haal je per saldo een veel hogere opbrengst.

De deelnemers namen eveneens een kijkje in het FabLab dat naast het TecLab is gevestigd. Hier maakten ze kennis met 3D printen.

Eén keer meten en analyseren VDL ETG gebruikt de software en meettools van Manufacturing Laboratories Inc, dat zich al meer dan 15 jaar met chatterproblematiek bezighoudt. In feite biedt het Amerikaanse bedrijf de stand alone versie van een systeem dat bijvoorbeeld Okuma en ook Makino tegenwoordig in hun machines integreren, alhoewel volgens de VDL ETG verspaner de nieuwere algoritmen nog verfijnder zijn. Er zijn ook andere systemen waarmee je het probleem kunt analyseren om een optimale instelling te vinden. De software berekent op basis van een eerste analyse de ideale snijparameters, zoals snedediepte, en ook het potentieel volume dat verspaand kan worden. Daarna wordt gemeten aan de machine bij draaiende spindel. Hoewel de verschillen meestal klein zijn, kunnen enkele procenten qua productiviteit een wereld van verschil betekenen. Met deze waarden kun je vervolgens werken. Dit regel je in voor een compleet gereedschapsysteem: houder, gereedschap en spil. Wie zonder deze software wil werken, kan ook eenvoudig zelf een aantal testen doen, legt Van den Hurk uit. Frees een aantal testsleuven bij een vaste snedediepte en voer bij elke sleuf het toerental op. Als een trilling ontstaat, kun je aan de hand van de data zelf de zogenaamde lobbengrafiek tekenen. Een uurtje frezen kan waardevolle informatie opleveren waarmee de productiviteit verhoogd wordt.

Gereedschapsysteem Trillingen voorkomen vergt een aanpak van het totale systeem, gaf Van den Hurk al aan. De keuze van de gereedschaphouder bepaalt bijvoorbeeld ook het resultaat. Een spantanghouder geeft meer demping in een breder gebied; een krimphouder De interesse voor de themadag over verspanen die Mikrocentrum orga- is dan weer beter voor een specifiek toerentalbereik. Ook de geometrie is van invloed. KMWE Toolmanagers heeft bij de niseerde, was groot.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

VHM Chatterfree frees voor aluminium de geometrie aangepast om chatter te vermijden. De spiraalgeometrie verdeelt de krachten beter over de totale frees. En dankzij een rondfase aan de snijkant gaat de frees minder agressief het materiaal in. “Dit zorgt voor een rustiger verspaningsbeeld”, aldus Eric Bijl van KMWE Toolmanagers, die er overigens meteen aan toevoegt dat een gereedschap alleen niet voldoende is om chatter te voorkomen. Doordat met deze frees met hoge voedingen kan worden gefreesd, komt KMWE Tool Managers tot een debiet van 1.000 cm3 per minuut, mits de spanenafvoer goed is. Een voorwaarde om trillingsvrij te frezen, is wel dat je de juiste freesstrategie kiest. Bij dunwandige producten betekent dit kiezen voor steekfrezen om zo de spanning uit het product te halen. Lange tijd heeft de gereedschappenleverancier

niet geloofd in het coaten van dit gereedschap. De reden: de coating beïnvloedt de geometrie negatief. Oerlikon Balzers heeft echter een nieuwe zeer dunne coating ontwikkeld (Balinit hard carbon) die enerzijds dun genoeg

De invloed van de gereedschappen en freesparameters op het ontstaan en oplossen van chatter werd tijdens de themadag gedemonstreerd op deze Litz LY 620 5-assige freesmachine waarover het Eindhovense TecLab beschikt. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

is en anderzijds niet verkleeft met de spanen. Hiermee neemt de standtijd van het gereedschap toe. Microfrezen: minder doorbuigen Ook Van Hoorn Carbide zoekt naar mogelijkheden om de gereedschappen zo te maken dat trillingen minder voorkomen. Hiervoor bestaat geen one size fits all recept, aldus Gerard van Kessel van de Nederlandse fabrikant van precisiegereedschappen. Een van de nieuwe ontwikkelingen is het modificeren van de snijkanten van de microfrezen. Elke applicatie krijgt een eigen afronding van de snijkant, die aangebracht wordt na het slijpen. Van Hoorn Carbide zoekt daarnaast oplossingen om het doorbuigen van de frees te reduceren. Gerard van Kessel: “Bij microfrezen is de doorbuiging belangrijk. We willen deze minder groot maken.” Dit is niet alleen belangrijk om trillingen te voorkomen, maar ook om gereedschapbreuk te vermijden. Het blijkt dat meer factoren van invloed zijn op het verkleinen van het risico op gereedschapbreuk dan alleen de hardmetaalgradatie. Enkel door de radius van de frees aan te passen, vermindert de doorbuiging. Wordt de vrijloopmaat conisch, dan treedt er nog eens een verbetering van 16 procent op. “We kunnen de vrijloop aanpassen aan de lossingshoek, wat tot 71 procent minder doorbuiging oplevert. Dat zorgt voor een stabieler proces”, aldus Van Kessel.

Dienstverlening de onderscheidende factor Gerrit-Jan de Ridder is optimistisch voor de fijnmechanische industrie in Nederland. Hij ziet namelijk bij zijn klanten werk uit lage lonen landen terugkomen. Bovendien wil de Europese consument het nieuwste, hipste product. Logistiek wordt dus een belangrijke factor: snel leveren. Dat schept kansen voor de maakindustrie.

e directeur-eigenaar van De Ridder THO neemt liever niet het woord crisis in de mond. Hij heeft het over ‘bijzondere tijden’. “Dit is de nieuwe economie. We moeten eraan wennen te concurreren met bedrijven die we niet kennen.” Hij is overtuigd dat dienstverlening door machine-importeurs de doorslaggevende factor is en nog meer gaat worden in deze markt. “Want het verschil tussen goede en slechte machines is minder geworden. Met dienstverlening op hoog niveau onderscheid je je.” Klant helpen beter te worden Je moet bij de klant aan tafel zitten. En blijven zitten, is zijn visie. Daarom heeft de onderneming fors geïnvesteerd in applicatieontwikkeling, zowel voor de Sodick vonkerosiemachines als op het vlak van slijpen freestechnologie.

De applicatiemedewerkers krijgen de vrijheid van hem. “Ze mogen klanten vrij benaderen om behulpzaam te zijn bij rendementsverbetering. Met deskundigheid kweek je een vorm van respect en vertrouwen bij klanten.” Tussen fabrikant en klant Hij vindt dit thuis horen bij het type bedrijf dat een machine-importeur is. Die zit namelijk per definitie tussen de klant en de fabrikant. “We moeten de fabrikant ondersteunen om zijn product succesvol te maken. En onze klanten om de producten succesvol in te zetten.” Als je daarin slaagt, hoef je je als importeur geen zorgen te maken dat de fabrikant op een dag zelfstandig de markt op wil. De fabrikanten waar De Ridder THO mee samenwerkt, denken in de verste verte niet aan eigen vestigingen in de Benelux.

De Schaublin slijpmachines sluiten volgens Gerrit-Jan de Ridder naadloos aan op het bestaande portfolio.

Gerrit-Jan de Ridder: service is het sleutelwoord.

Zij zien de importeur als een volwaardige service collega en investeren daar ook in. Ze zouden er ook een harde dobber aan krijgen. “De markt en onze klanten zijn ons kapitaal.” Taiwanese machines De Ridder heeft lange tijd alleen Europese merken vertegenwoordigd. Twee jaar geleden is daar het Taiwanese merk Litz aan toegevoegd. Het prijsniveau van Litz ligt gemiddeld rond de 20 procent onder dat van de bekende Duitse machines. Puur een imagokwestie. Hij verwacht dat de Taiwanese en Europese machines uiteindelijk qua prijsniveau naar elkaar toe gaan groeien. De loonkosten in Taiwan liggen namelijk slechts fractioneel lager dan in Europa. “En dan gaat ook daar de importeur het verschil maken.” Slijpen versus harddraaien Slijptechnologie is een belangrijk deel van het portfolio van De Ridder. Ondervindt hij in dit segment geen concurrentie van het harddraaien? Gerrit-Jan de Ridder vindt dat het niet alleen om de µm’s draait, maar ook om de vraag hoe en tegen welke kosten die bereikt worden. “Het gaat uiteindelijk om het rendement, het samenspel tussen nauwkeurigheid en kosten. Harddraaien en rondslijpen staan qua nauwkeurigheid niet ver van elkaar, maar slijpen is nog steeds een goedkopere bewerking. Alleen al vanwege de lagere gereedschapskosten. We dressen de slijpsteen en gaan verder. En we kunnen met slijpen veel meer doen: polygoon slijpen, rechthoekig slijpen. Alles is te maken.”

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Koelsmeermiddelen

Wolters: Doosan met hogedrukkoeling Wolters Metaaltechniek in Spankeren heeft een Doosan Puma 280 LM draaimachine gekocht die uitgerust is met het Green Light Machining pakket van Dormatec. Dit pakket bestaat uit een hogedrukkoeling van 70 bar en een koelwaterkoeler om de spanenafvoer en nauwkeurigheid bij het draaien van roestvaststaal te verbeteren. Leveranciers: Dormac CNC Solutions; Dormatec

Economische en ecologische inzet van Door: Prof. Dr.-Ing. Dr.-Ing. E.h. Dr. h.c. Dr. h.c. Fritz Klocke, Dipl.-Ing. Dipl.-Wirt. Ing. Alexander Krämer, Dipl.-Ing. Dieter Lung (Werkzeugmaschinenlabor WZL)

In de metaalverwerkende industrie zijn koelsmeermiddelen een van de meest gebruikte hulpmiddelen. Ze dragen bij aan het eindresultaat van de bewerking doordat ze effect hebben op de standtijd, oppervlaktekwaliteit en maatnauwkeurigheid. Bovendien vergemakkelijken koelsmeermiddelen de spaanbreuk en het spanentransport. Problemen in de arbeidsomstandigheden en de verwerking van de koelsmeermiddelen na gebruik, drukken een steeds grotere stempel op de koelsmeermiddelen. Naast de ecologische belasting zorgt strengere weten regelgeving in toenemende mate ook voor een economische belasting.

ekkages, verlies, emissies, afvalwater na het reinigen en last but not least de afvoer van gebruikte metaalbewerkingsvloeistoffen leveren risico’s op voor bodem, water en lucht. Bestanddelen van de koelsmeermiddelen, bactericiden en fungiciden en stoffen die door de reactie met het metaal ontstaan, kunnen ziekten veroorzaken. De wetgever reageert hierop met steeds strengere regelgeving. Voor bedrijven leveren deze wettelijke en technische regels niet alleen

een grotere verantwoordelijkheid en nieuwe verplichtingen op tegenover hun medewerkers; ze leiden eveneens tot hogere financiële kosten. Door de hoge kosten voor het afvoeren en verwerken van gebruikte koelsmeermedia, komt het kostenplaatje van deze middelen steeds nadrukkelijker op de voorgrond te staan. Alternatieven? De meest logische stap om al deze kosten te vermijden, zou droog verspanen zijn. Dit kan echter enorme beperkingen opleveren, onder meer vanwege het prestatievermogen van de gereedschappen en de eisen die aan het werkstuk worden gesteld. Een alternatief voor nat verspanen kan minimaalsmering (MQL) zijn. Maar ook dit heeft beperkingen, bijvoorbeeld bij het verwerken van moeilijk verspaanbare materialen. Traditionele koelsmeermiddelen moeten dan wel toegepast worden. Als deze traditionele koelsmeermiddelen noodzakelijk zijn, dan moeten ze wel zo efficiënt mogelijk worden ingezet om hun prestatieniveau te verhogen en de kosten ervan te verlagen.

Hogedruk koelen Een mogelijkheid voor een efficiënte inzet van koelsmeermiddelen is de hogedruk koeling. Hierbij wordt het koelsmeermedium gericht op de spleet tussen de onderkant van de spaan en het spaanvlak van het gereedschap. Vooral bij het draaien vermindert dankzij de effectievere koeling de gereedschapslijtage aanzienlijk, vergeleken met gewoon koelen. Hierdoor kan de snijsnelheid meestal significant worden verhoogd. Tevens oefent de hoog energetische koelsmeermiddelstraal een mechanische kracht uit op de uitbrekende spaan, waardoor een gedefinieerde spaanbreuk ontstaat en een zekere spanenafvoer gegarandeerd is. (Foto 1). In de huidige onderzoeken werken we aan de afstemming tussen grootheden als druk, debiet, snijparameters en gereedschapontwerp, om met een minimale druk en volumestroom en daarmee een minimale pompcapaciteit een maximale productiviteitsverhoging en hogere proceszekerheid te realiseren. Hierbij wordt ook rekening gehouden met de energie Foto1: Hogedruk koeling bij het bewerken van moeilijk verspaanbare maefficiency. terialen.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

koelsmeermiddelen in de verspaning

Cryogene koeling Een alternatief voor het koelen met traditionele koelsmeermiddelen is cryogene koeling. Dit heeft een groot potentieel om de werkstuktemperaturen verder te reduceren. In het cryogene koelproces worden stoffen met extreem lage temperaturen gebruikt voor koeling. De bekendste zijn vloeibaar waterstof (kookpunt 20,268 K = -252,882 ° C), vloeibaar stikstof LN2 (kookpunt 77,35 K = - 195,80 ° C), vloeibaar zuurstof (kookpunt 90,18 K = -182,97 ° C) en droogijs oftewel koolzuursneeuw (sublimatiepunt - overgaan van vast naar gasvormig 194,5 K = -78,5 ° C). Voor de verspanende bewerking worden vanwege de beschikbaarheid en het relatief veilig hanteren ervan vooral vloeibaar stikstof en droogijs gebruikt. De voordelen van cryogene koeling zijn gereduceerde verspaningstemperaturen en als gevolg hiervan een duidelijk geringere slijtage van het gereedschap respectievelijk hogere snijsnelheden.

gereedschapstandtijd in vergelijking met conventioneel koelen [Kahn08] . Vanwege de specifieke eigenschappen van hoogvaste legeringen biedt cryogene koeling ook bij het bewerken van deze materialen een groot potentieel om thermisch veroorzaakte gereedschapslijtage te reduceren. Onderzoeken naar het uitwendig langdraaien van TiAl6V4 wijzen uit dat door het gebruik van LN2 koeling in plaats van de gebruikelijke koeling de slijtage van het gereedschap tot een vijfde verminderd wordt [Hong01]. Vooral bij hogere snijsnelheden komt het hogere koeleffect van cryogene koeling tot zijn recht. Door het verminderen van de gereedschapslijtage vanwege het koelen met LN2, werden hogere oppervlaktekwaliteiten bereikt en duidelijk langere standtijden van het gereedschap [Wang99].

Praktijkproeven Figuur 2 (zie pagina 44) toont proeven met gecoate volhardmetalen frezen met een diameter van 12 mm, bij identieke snijparameters onder gebruikelijke koeling (6% Hoogvaste legeringen emulsie) en de inzet van LN2 koeling zonder smeermiddel. De Reeds in het begin van de 60’er jaren werden proeven gedaan vloeibare stikstof wordt extern toegevoerd via een nozzle. Als met het verspanen met cryogene koeling. Tot op de dag van testmateriaal werden platen Ti6Al4V gebruikt, die bewerkt zijn vandaag lopen deze onderzoeken door. Het merendeel heeft met rechte freesbanen. Figuur 2 toont de gereedschappen na betrekking op cryogene proceskoeling bij de bewerking van een inzet van ongeveer 16 min (snijparameters staan naast de staal. Bij het uitwendig draaien van austenitisch staal bereikt men foto). Op de foto van de spaanvlakken is het verschil tussen de bij het koelen met LN2 (vloeibaar stikstof) een vier keer langere standaard koeling en LN2 koeling het beste zichtbaar. Terwijl de MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Foto 2: Gereedschapslijtage bij het frezen van TiAl6v4 met gebruikelijke flooding en bij stikstofkoeling.

snijkant van de frees die traditioneel werd Deze manier van warmte afvoeren wordt enerzijds bevorderd door een hoge gekoeld na 16 min volledig open ligt, zijn temperatuurgradiënt tussen het snijvlak op de coating van de frees die met LN2 en de freesschacht, en anderzijds door werd gekoeld slechts enkele krassen en een hoge thermische geleidbaarheid van materiaalaanhechting zichtbaar. Als de vrijloopvlakslijtage wordt meegenomen bij het snijmateriaal. het berekenen van de slijtage, dan blijkt ook hier duidelijk het voordeel van de LN2 Aanpassingen aan de machine Als het koelsmeermedium voor cryogene koeling: VB = 98 µm bij normale koeling koeling extern wordt aangevoerd, hoeft en VB = 10 µm bij LN2 koeling [KLOC11]. de machine slechts lichtjes aangepast te worden. Als je het koelsmeermedium Standaard gereedschappen inwendig gaat leiden, dan blijkt er Bij cryogene koeling kunnen standaard een duidelijk verschil te zijn tussen de gereedschappen worden ingezet. De aanpassingen nodig voor koelen met moderne snijmaterialen zijn voldoende koolzuursneeuw (droogijs) en met taai om ook bij deze extreem lage vloeibaar stikstof. Voor het koelen temperaturen niet bros te worden. met droogijs zijn er speciale systemen, Bijzonder effectief zijn snijmateralen die het vloeibare droogijs met een met een hoge thermische geleiding, dragergas mengen bij kamertemperatuur zoals diamant en CBN. Bij cryogene en onder druk door de spindel leiden. koeling fungeren de gereedschappen Bij het vrijkomen koelt het mengsel als koellichaam, zodat veel warmte via in zeer korte tijd zo sterk af, dat de het gereedschap afgevoerd kan worden.

vloeibare CO2 bevriest en als droogijs op het spaanoppervlak wordt gespoten. Inwendig koelen met vloeibare stikstof is complexer vanwege de lage temperatuur waarmee het stikstof naar de tip van het gereedschap geleid moet worden. Als de spindellagers en de inwendige leidingen niet hiervoor zijn aangepast, is een met vacuüm geïsoleerde leiding noodzakelijk. Hierdoor wordt het vloeibare stikstof naar de gereedschapopname geleid [ZELI11] . In de gereedschaphouder en de koelmediumkanalen verdampt een deel van het stikstof, wat voor koeling van het gereedschap zorgt. De rest wordt in het verspaningsproces gebruikt. Conclusie Zoals uit deze voorbeelden blijkt, is het technologische en economische potentieel van cryogene koeling voor moeilijke verspanende bewerkingen groot. Door het gebruik van cryogene koeling kan de gereedschapslijtage gereduceerd worden respectievelijk de snijsnelheden verhoogd worden. Een ander voordeel van cryogene koeling is dat de koelmedia tijdens de bewerking volledig vergassen waardoor componenten, spanen en de binnenkant van de machine droog en schoon blijven. Of de investeringen voor cryogene koeling zich in economische zin lonen, moet per geval bekeken worden. Literatuur [HONG01] Hong, S. Y.; Markus, I.; Jeong, W.: New cooling approach and tool life improvement in cryogenic machining of titanium alloy Ti-6Al-4V. In: International Journal of Machine Tools & Manufacture. 41. Jg., 2001, S. 2245-2260 [KAHN08] Khan, A. A.; Ahmed, M. I.: Improving tool life using cryogenic cooling. In: Journal of Materials Processing Technology. 2008, Nr. 196, S. 149-154 [KLOC11] Klocke, F.; Krämer, A.; Lung, D.: Kühlung mit flüssigem Stickstoff erhöht Werkzeugstandzeit. Erscheint am 11.4.2011 in MaschinenMarkt [WANG99] Wang, Z. Y.; Rajurka, K. P.: Cryogenic machining of hard-to-cut materials. In: Wear. 2000, Nr. 239, S. 168175 [ZELI11] Zelinski, P.: The 400° Difference. In: Modern Machine Shop, 2011 http://www.mmsonline.com/articles/ the-400-difference

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Koelsmeren gerichter inzetten Verspaners hebben nog onvoldoende oog voor de kosten van koelsmeren, denkt Dirk Friedrich, directeur van Grindaix in Aken. Hij hanteert als vuistregel dat elke liter koelsmeermiddel die je per minuut door de machine pompt, tussen de 50 en 300 euro kost.

ij rekent dan niet alleen de kosten per liter emulsie en de afvoerkosten, maar ook energiekosten voor de pompen op de machines. Daarin gaan jaarlijks grote bedragen zitten. Ga je daar anders mee om, dan kun je volgens zijn inschatting de jaarlijkse kosten met 30 procent reduceren. Duizenden euro’s per jaar. Hij verwacht dat in de komende jaren omwille van dit economisch

aspect verspaners het gebruik van koelsmeermiddelen veel efficiënter zullen gaan plannen. Op de EMO werd dit op de stand van DMG Mori al getoond door de Leibniz Universität in Hannover. Onderzoeken laten zien dat de pompen voor koelsmering een forse energieverbruiker zijn. Door de koelsmering gericht in te zetten wanneer je deze nodig hebt, kun je fors energie besparen.

Wetgeving drukt stempel op koelsmeermiddelen Wet- en regelgeving drukt steeds meer een stempel op de koelsmeermiddelen. REACH is daar wellicht het bekendste voorbeeld van. Maar ook het terugdringen van het gebruik van pesticiden zal effect hebben, net als regelgeving omtrent arbeidsomstandigheden en gezondheid.

an de 27 stoffen die nu nog beschikbaar zijn om bacteriegroei in koelsmeermiddelen tegen te gaan, zal er een aantal verdwijnen als in 2017 de REACH-wetgeving volledig van kracht is. Zelfs het gebruik van boorzuur en formaldehyde wordt ingeperkt. In Frankrijk zijn deze al een groot aantal jaren verboden. Daarnaast worden ook bedrijven zich er steeds meer van bewust dat ze hun medewerkers zo min mogelijk bloot moeten stellen aan potentieel schadelijke stoffen. Maar, bacteriegroei is een probleem in de verspaning. Niemand kan zich overdadige bacteriegroei permitteren. Twee oplossingen Er zijn meerdere oplossingsrichtingen denkbaar. Een hiervan is MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

met hulpmiddelen als ultrasoontechnologie en UV-licht de bacteriegroei tegen gaan. Dat is heel effectief, zegt Stefan Gernsheimer, technical support manager bij het Duitse Georg Oest Mineralölwerk. Toch betwijfelt hij of dit zal doorzetten: er hangt namelijk een kostenplaatje aan dat deze oplossingen niet houdbaar maakt op de lange duur. Daarom zullen producenten van koelsmeermiddelen nieuwe formules moeten ontwikkelen. Oest doet dat bijvoorbeeld door een bepaalde stof toe te voegen die als het ware de bacterie de appetijt ontneemt. Zonder bactericiden blijft het bad lange tijd stabiel, terwijl praktijktesten aantonen dat het gebruik van de emulsie daalt bij langere standtijden.

Heetwaterreinigingsapparaten

www.gibac.nl Tel. 055 54 31 946 • Gladsaxe 19 • 7327 JZ Apeldoorn • E-mail: info@gibac.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Duizend keer schoner dan de ziekenhuis OK De machinebouw in de Benelux heeft alleen een toekomst door zich op high tech systemen toe te leggen. Dat betekent slimme oplossingen ontwikkelen, maar ook aan extreem hoge nauwkeurigheidseisen van OEM’ers voldoen. Dat laatste betekent volledige controle over de processen. De freesdelen van D&M Vacuümsystemen moeten zo extreem rein zijn, dat men elk risico op contaminatie wil uitsluiten.

pecialiseren en investeren zodat je aan de extreem hoge eisen van OEM'ers kunt voldoen. Dat is de strategie waarmee D&M Vacuümsystemen jaar in jaar uit groeit. "High tech machinebouw is een markt die toekomst heeft. Specialist zijn maakt ons sterk. Wij zitten vaak direct met de techneuten van onze klanten aan tafel. En hoewel we weinig aan acquisitie doen en geen eigen verkoopafdeling hebben, vinden klanten uit de hele wereld ons”, zegt Mark Driessen, operational manager. High tech systemen D&M Vacuümsystemen in Budel ontwikkelt en bouwt voor grote, internationale klanten uit de high tech industrie geavanceerde vacuümsystemen. Vooral prototypes, waarbij men het liefst elke keer opnieuw grenzen verlegt. In de nieuwe semiconductor EUVlithografiemachines zitten meerdere hoog vacuümsystemen, ontwikkeld in Brabant; evenals in de nieuwe laserbronnen van het Amerikaanse Cymer. De klantenkring van het high tech bedrijf met 20 medewerkers in vaste dienst, bestaat uit internationale spelers die omwille van de specialistische kennis bij D&M Vacuümsystemen aankloppen. Het bedrijf beschikt over een eigen engineeringafdeling, die snel kan inspelen op de opdrachten van de klanten. Daarnaast vervaardigt men de systemen grotendeels in eigen huis. Steeds groter Een van de trends die Coen en Mark Driessen, twee broers en zonen van de oprichter van het bedrijf, zien in deze markt, is dat de vacuümsystemen steeds groter worden. "Daarin willen we meegroeien", zegt Coen, financial controller. Het frezen van grote, complexe stukken was tot voor kort de ontbrekende schakel in de eigen verspaning. Dit werk werd uitbesteed. De

Mark (links) en Coen Driessen bij een zonnecellenmachine die ze momenteel ontwikkelen. De machine gaat zonnecellen op dunne film drukken.

extreme eisen die klanten aan de Budelse systemen stellen, maken dat echter alsmaar moeilijker. Mark Driessen, operational manager: "Geometrisch liggen onze eisen niet extreem hoog, maar wel wat de reinheid betreft. Schoon produceren is voor ons essentieel. We moeten de garantie hebben dat geen ander materiaal dan RVS op de machine is verspaand. Andere materialen, of als het koelsmeermiddel met andere materialen in aanraking is geweest, zijn funest voor onze stukken. Niemand geeft je die garantie." Ze hebben voor een klant wel eens twee weken aan een machine gewerkt om deze volledig schoon te

Kiheung Rigitrax: bedfrezer met verplaatsbare kolom De Kiheung Rigitrax is een bedfreesmachine met een bewegende kolom. De ramslag bedraagt 1500 mm, de Z-slag 2000 mm (standaard 1600 mm). Het spilvermogen bedraagt 42 kW. Koeling gaat door de spil. Als extra heeft de machine zoals die in Budel staat een verstelbare kop, zodat je zowel horizontaal als verticaal kunt bewerken. Ook de Interpolation 290 cyclus is een optie. Deze cyclus heeft samen met de stabiliteit van de machine (die 46,5 ton weegt) en de reputatie MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

van Dormac CNC Solutions volgens Coen Driessen de doorslag gegeven. “De kwaliteit van de machine is voor ons belangrijk, maar ook de service. We maken hier weliswaar geen productie, maar als er eens iets is, moet dat snel opgelost worden. Als de prijzen van de machines in elkaars buurt liggen, je krijgt meer stabiliteit en de machine beschikt over deze interpolatiecyclus, dan is de keuze snel gemaakt.”

krijgen. Dat wil zeggen: alle koelsmeermiddelen vernieuwen, alle leidingen reinigen, het bed schoonmaken. Dedicated produceren Koelsmeermiddel laat bijvoorbeeld op RVS vlekken achter. "Dat levert een ontgassing op die het vacuüm verziekt", geeft Mark Driessen als voorbeeld. Draad tappen is eveneens uit den boze. Dan wring je het materiaal, wat later het vacuüm verstoort. "Daarom snijden wij draad en werken we superschoon. Alles in de bewerking, inclusief de gereedschappen is dedicated. We gaan nog de vloer coaten. Alleen zo werk je schoon genoeg." Omdat er geen manier bestond om de extreme reinheid te meten, heeft D&M Vacuümsystemen zelf technologie voor het meten van restgassen ontwikkeld. Deze wordt nu wereldwijd in de vacuümwereld gebruikt. Mark: "We meten de moleculen die uit het materiaal komen. Zelfs een pico Ampère kunnen we nog meten, 12 cijfers achter de komma." Anders gezegd: voor D&M Vacuümsystemen zijn de producten pas rein als ze duizend keer schoner zijn dan de OK in een Nederlands ziekenhuis. “Daarom produceren we gedeeltelijk in cleanrooms.” Volledige productie in eigen huis Vanwege deze hoge eisen heeft men besloten ook de grote vacuümkamers zelf te gaan verspanen. "We haalden uiteindelijk de extreme reinheid wel, maar met veel moeite. En we willen de doorlooptijd verkorten”, legt Coen Driessen uit. In het De machine heeft in deze uitvoering een verstelbare kop, zodat je zowel selectieproces van de machine hiervoor is de keus uiteindelijk horizontaal als verticaal kunt bewerken. Foto inzet: een van de vacuümkagevallen op de Kiheung Rigitrax, de eerste bedfreesmachine mers die D&M Vacuümsystemen maakt voor onder meer Cymer. met bewegende kolom van dit Koreaans merk die Dormac CNC Solutions in Nederland levert. Een van de argumenten die de keuze voor deze machine heeft bepaald, is de stabiliteit. Kiheung, dat in Korea over een eigen gieterij beschikt, bouwt deze machines in een zware uitvoering. Doorslaggevend was mede dat de Kiheung Rigitrax optioneel kan worden uitgerust met de Interpolation cyclus 290, een optie in de Heidenhain TCN 530 besturing. Deze cyclus is bedoeld voor het trekken van groeven. Terwijl de spil draait, maakt ook de ram een cirkelbeweging, wat als effect geeft dat de structuur van de groef meeloopt in de richting van de cirkel. De Budelse vacuümspecialist gebruikt deze cyclus voor het interpolatie Hoewel D&M Vacuümsystemen zeker een goede draaien van de afdichtingsvlakken op de machine, waardoor het geometrische nauwkeurigheid wil, kijk men vooral naar de typische freespatroon achterwege blijft. "Als deze vlakken niet fysische nauwkeurigheid. Dat bepaalt uiteindelijk namelijk nauwkeurig zijn en een typisch ijlgangpatroon hebben, gaan de de effectiviteit van bijvoorbeeld afdichtingen. Mark O-ringen lekken en loopt het vacuüm weg", aldus Mark Driessen. Driessen maakt om dit begrip uit te leggen de vergelijking De ruwheid bedraagt 0,4 µm circulair, wat bereikt wordt met met Zwitserland. Dat is op zich een klein land. "Maar als polijsten. je de bergen vlak trekt, is Zwitserland groot. Zo moet je het oppervlak in de vacuümkamer ook zien. Een stukje Verder groeien geanodiseerd aluminium van 1 cm2 heeft een fysisch Met deze investering verwacht D&M Vacuümsystemen verder te oppervlak van 1 m2 wanneer je alle kraters vlak trekt." kunnen groeien, nadat afgelopen jaren de omzet al is Voor het reinigen van de freesdelen zet men voornamelijk verdubbeld. "We hebben nu meer grip op de kwaliteit van ons ultrasoon reinigen in, naast alkalische reinigingsbaden. productieproces doordat we alles in eigen huis kunnen doen: D&M Vacuümsystemen beschikt in de productie ook over van design tot eindproduct inclusief eigen besturingssoftware een eigen stofvrije ruimte en over een speciale cleanroom voor de vacuümsystemen. Hierdoor hoeven we minder tijd te (klasse 10.000) waar de montage van de geavanceerde besteden aan het reinigen. We winnen hier stappen mee in het systemen gebeurt. Het bedrijf is begin jaren negentig proces", zegt Coen Driessen. "Dat gaat in de toekomst extra werk verzelfstandigd uit Philips Lighting. opleveren. Als we niet investeren, lopen we projecten mis.”

De Zwitserse bergen en Budelse reinheid

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Kwaliteitscontrole / procesbewaking

KMWE: Makino A81M en DMG HSC 105 Als eerste stap in een investeringsprogramma van 5 miljoen euro, investeert KMWE in een Makino A81M. Dit zeer nauwkeurig 5-assig bewerkingscentrum is speciaal aangepast voor het verspanen van titanium onderdelen. Ook nieuwe freesstrategieën en intelligente opspansystemen maken deel uit van deze investering. Daarnaast zijn er nog twee 5-assige bewerkingscentra van DMG, de HSC 105, geïnstalleerd, samen met een robotlader. Ook heeft KMWE in 2013 de achtste coördinatenmeetmachine van Mitutoyo in gebruik genomen. De Crysta Apex CMM heeft een bereik van 1205 x 3005 x 1005 mm. Leveranciers: Produtec; DMG Benelux; Mitutoyo

Marcel Hoedeman (links) en Rob Backus bij de lijn waarop de motorblokken en koppen worden bewerkt.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Stabieler verspaningsproces betekent meer output met dezelfde technologie De verspaningsafdeling van DAF Trucks verhoogt de output vooral door de processen stabieler en beter voorspelbaar te maken. Met die strategie kun je met bestaande technologie de productiviteit verhogen.

e 400 medewerkers in de verspaningsafdeling van de motorenplant van DAF Trucks, bewerken jaarlijks zo’n 62.000 motorblokken en cilinderkoppen. Daarnaast frezen, boren, harden en slijpen ze nog een aantal essentiële componenten, zoals nokkenassen, drijfstangen, tandwielen en aluminium vliegwielbehuizingen. “Verspaning is een kerncompetentie van de motorenfabriek. De verspanende processen bepalen mee de performance van onze motoren”, zegt Marcel Hoedeman, plant manager van de Eindhovense motorenfabriek. Van elk blok dat uit de gieterij van de toeleverancier in Brazilië of Duitsland de fabriek in Eindhoven binnenkomt, haalt men 100 kilo spanen af. Van de 500 kilo uitgangsgewicht blijven er een slordige 400 over. In totaal ondergaan de blokken 1.000 bewerkingen in de verspaningsafdeling.

ons bereik”, verduidelijkt Rob Backus, areamanager blok en koppen. “Dus moeten we oplossingen zoeken die met deze variaties kunnen omgaan.” Monitoring van machines Zijn team werkt op meerdere manieren aan het stabieler maken van de verspanende processen. Op de machines worden voortdurend zaken als opgenomen vermogen van de spindel bewaakt, net als de gereedschappen. Deze monitoring gebruikt DAF Trucks niet alleen om direct in te kunnen grijpen als grenswaarden worden overschreden. In dat geval wordt de hele batch apart gezet, nagemeten en gecontroleerd, eventueel bijgewerkt en dan pas weer voor de verdere productie vrijgegeven.

De gemeten data worden eveneens gebruikt om de snijparameters te optimaliseren. Rob Backus: “We spelen continu met de grenzen en zoeken naar snijparameters die kunnen omgaan met de verschillen. Door met Six Sigma te werken, is dit geen gokwedstrijd.” Het vergt een nauwgezette planning, want in principe is de verspaning van de MXmotoren (12,9 liter zes in lijn) uitgelegd op één productielijn, die momenteel bijna vol bezet is. “We moeten dus testen en experimenten met andere snijparameters in het lopend productieproces doen.” Rob Backus geeft toe dat dit lastig is. “Daarom luisteren we ook goed naar de operators aan de machines.” Hun inbreng draagt wezenlijk bij aan het verhogen van de productiviteit. De verspaningsafdeling

Verschillend gietijzer Een van de moeilijkheden zit in het bewerken van de gietijzeren blokken (CGI). Vermiculair gietijzer toont van nature al variaties in zowel dikte als mechanische eigenschappen; bij DAF merkt men ook nog eens verschillen tussen de klimatologische omstandigheden bij het gieten in respectievelijk de Duitse en Braziliaanse gieterij. “Omdat de eisen steeds hoger liggen, moeten we de processen steeds fijner sturen om geen productieverlies te lijden”, zegt Marcel Hoedeman. Als je seriematig verspaant, wil je uniforme uitgangspunten. Die vormen de basis voor stabiele processen. De variatie in eigenschappen van de gietijzeren componenten staat daar eigenlijk haaks op. “De oorzaak van de schommelingen in het uitgangsmateriaal liggen buiten MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

100 %

KSP plus

klemkracht blok

controle

350

NSR robot koppeling kg draagkracht

NSA

100

Geautomatiseerd Palletteringssysteem

kN houdkracht

Uw geautomatiseerde machine belading. Het is tijd om gebruik te maken van het volledige potentieel van uw machine. www.nl.schunk.com/potentieel-benutten Jens Lehmann, merk ambassadeur van het familiebedrijf SCHUNK

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

DAF Trucks probeert in de verspaning telkens de grenzen te verleggen werkt ook hard aan de implementatie van Total Productive Maintenance. Preventief onderhoud wordt hierbij zorgvuldig voorbereid en operators aan de machine vervullen zelf ook de nodige inspectieen onderhoudstaken. “We streven naar zero breakdown”, zegt Marcel

Hoedeman. Dat punt is nog niet bereikt, maar hij spreekt wel over significante verbeteringen. Kwaliteitscontrole Elk motorblok en elke component die in Eindhoven de productie in gaan,

Laserstructureren van drijfstangen Eén van de nieuwste technieken die DAF in de motorenproductie toepast, is het laserstructureren van de drijfstangen. Hier worden de toleranties steeds nauwer, mede door de aangescherpte milieu-eisen voor de Euro 6 motor. Om de juiste oppervlaktekwaliteit te behalen, brengt men met de laser structuren aan nadat de drijfstangen zijn gefijnboord. Bij de nokkenassen wordt de oppervlakteruwheid die hier nodig is nog altijd met polijsten aangebracht.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

krijgt een dotmatrixcode. Gedurende het proces worden voortdurend alle gegevens van de machines opgeslagen. DAF heeft de verspaningsafdeling gekoppeld aan het MES-systeem. Ook resultaten van tussentijdse metingen in de meetkamer worden aan de dataset van een motor toegevoegd. Marcel Hoedeman: “Zo krijgen we een soort geboortekaartje van elk product. Als er later in het veld een fout naar buiten komt, kunnen we altijd aan de hand van deze gegevens nagaan wanneer met welke machine en welk type gereedschapschap de component is bewerkt.” Tegelijkertijd gebruikt de verspaningsafdeling al deze data om het proces te analyseren en hier verbetermogelijkheden uit te halen. In de productie zelf wordt deels steekproefgewijs gemeten, deels vindt er een 100 procent kwaliteitscontrole plaats van kritische bewerkingen. Marcel Hoedeman: “Die metingen hebben we geautomatiseerd en vinden in de machine plaats. We verifiëren het werkstuk en koppelen terug naar het verspaningsproces.” De machine corrigeert dan automatisch de bewerking van het eerstvolgende product. Slijtage geleidingen meten Door systematisch elke dag de processen in de verspaningsafdeling te monitoren en te analyseren, lukt het om de productiviteit te verhogen. Bij de bewerking van de cilinderblokken is de productiviteit al verhoogd van 8 koppen per uur naar 10. De komende tijd gaat het team van Rob Backus een volgende stap maken. Met trillingsmetingen in de machines wil men de slijtage van onder andere de geleidingen van de machines in kaart brengen. Er wordt een soort nulopname van de machine gemaakt als deze nieuw in de fabriek binnenkomt. Door daarna op regelmatige momenten opnieuw zo’n opname van de nauwkeurigheid van de machine te maken, krijgt men een beter inzicht in het slijtagegedrag. Ook dit is gericht op het verbeteren van de stabiliteit van het verspaningsproces. “Nu grijpen we vaak pas in als de maatafwijking in de producten te groot wordt. We willen dat moment voor zijn. We willen zien aankomen wanneer de maatafwijking buiten toleranties gaat komen en dan al ingrijpen.” Dan voorkom je namelijk een verstoring van het proces.

Met bits & bytes meer spanen Voortdurend investeren in nieuwe hardware omdat je frees- of draaicapaciteit te kort komt, is een race die nooit eindigt. Je zult telkens opnieuw tegen capaciteitsproblemen aanlopen zolang je niet je processen aanpast. Procesoptimalisatie vraagt een integrale aanpak: machine, gereedschap, opspanning. Daar is de virtuele wereld het meest geëigend voor. Met bits & bytes meer spanen maken.

e virtuele wereld bepaalt steeds meer de hoeveelheid spanen die op de werkvloer kan worden gemaakt. Voor veel bedrijven begint dit met CAM-programmeren. De programma’s waarmee je 5-assig simultaan freest, kun je niet meer aan de machine programmeren. Slimme freesstrategieën, zoals trochoidaal frezen, zijn eveneens ondenkbaar zonder CAM-software. Hierbij beweegt de frees veel vloeiender door het materiaal; abrupte bewegingen worden voorkomen. De belasting van frees en machine nemen af. CAM-programmeren is dan ook vooral een manier om je machinecapaciteit te verhogen. Hierin schuilt volgens Pascal van Teeffelen van CNC Consult een van de pluspunten van CAM-programmeren. Zijn ervaring bij klanten is dat de capaciteit van de machines met minstens 20 procent toeneemt. Nog meer als je de hyperformance strategieën gebruikt die elke CAM-leverancier tegenwoordig aanbiedt. Ontwikkelingen als featureherkenning en macro’s automatiseren het programmeerwerk voor een belangrijk deel. 70 procent en meer kan al automatisch verlopen. Hierdoor wordt CAM-programmeren volgens Van Teeffelen ook interessant voor enkelstuks en kleine series. Simuleren Als je eenmaal met CAM-software bezig bent, is de volgende stap simulatie. Bij complexe producten voor 5-assige machines is deze stap eigenlijk onmisbaar. De meeste CAM-pakketten bieden een

simulatiemogelijkheid. Voor Fritz Pimpel (Pimpel, de Oostenrijkse specialist op het snijvlak van IT en manufacturing), is simuleren echter iets anders dan virtueel verspanen. Dat laatste doet Pimpel, zowel na het programmeren als tegenwoordig ook vooraf, om de maakbaarheid van een stuk snel te controleren. “Wij halen de DNA van de machine, inclusief alle cycli, parametisering, de configurering van de besturing. We simuleren niet maar voeren de bewerking virtueel uit. De software doorloopt het bewerkingsproces op basis van de DNA van je machine en gebruikt hiervoor dezelfde kernel als de machinebesturing.” Met andere woorden: Pimpel haalt de machine naar de werkvoorbereiding. Hij noemt dit een essentieel verschil met simulatiepakketten, die de NC-code interpreteren en dan interpoleren. “In een simulatie neem je aan dat de besturing

Ander vakmanschap: machine wordt een printer De groep verspaners die met CAM-software programmeert, groeit. Volgens Frank Smets van Hurco Nederland programmeert echter nog steeds meer dan de helft van de frezers aan de machine. De huidige generatie frezers bestempelt vakmanschap nog als vanaf een werktekening met de machine een kant en klaar product maken. Deze generatie is niet gewend met de computer te werken. Maarten van Teeffelen: “Onze insteek is om een nieuw soort vakmanschap te creëren. Je moet de machine als een printer zien. Je stuurt het NC-programma naar de machine en die gaat spanen maken.” Als team zorg je dat alles daarvoor gereed staat: machine, opspanning, materiaal, gereedschappen en NC-programma.

Frank de Smets (links) en Maarten van Teeffelen: ander type vakman.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

en de voorinstelapparatuur. “Het proces vult zich dan gaandeweg als een emmer die langzaam met water volloopt”, schetst hij deze toekomstige stap. Doordat er vanuit één databank wordt gewerkt, verklein je de kans op fouten en voorkom je dubbel werk.

dit of dat doet. Je hoeft echter maar een parameter te veranderen en de machine gedraagt zich anders.” Fritz Pimpel is ervan overtuigd dat de reële en de virtuele wereld stilaan in elkaar gaan overlopen. Zo zoekt hij samenwerking met machinefabrikanten om bijvoorbeeld data over gereedschappen en voorinstellingen die in de CAM-software zijn bepaald, door te geven aan de machine

Optimaliseren Een plek waar veel onderzoek naar simulatie plaatsvindt, is het Institut für Spanende Fertigung van de universiteit in Dortmund. Het team van professor Dirk Biermann gebruikt de modellen tegenwoordig voor heel andere toepassingen dan alleen controleren of er geen botsing ontstaat tussen gereedschap en machine of werkstuk. In Dortmund maken ze digitaal al benchmarks van machines op basis van hetzelfde werkstuk. Ze kunnen ook de MRR vooraf voorspellen, net zoals de snijkrachten die op een bepaald moment op de frees komen. Professor Biermann: “Als je simulatie hebt gedaan, kun je vervolgens het proces verbeteren door op kritieke punten met andere parameters te gaan frezen.” Ook dat valt te automatiseren. Bijvoorbeeld door in de hoeken automatisch de snedediepte aan te passen, zodat je gereedschap en machine minder worden belast. Het ISF heeft bijvoorbeeld voor Premium Aerotec NC-programma’s voor het frezen van titaandelen geoptimaliseerd. Het zijn onderdelen waaruit veel pockets gefreesd moeten worden. Dirk Biermann: “In de hoeken freesde men met lage voedingen om tot een goed resultaat te komen. Wij hebben op basis van de simulatie de voeding juist verhoogd, waardoor de pieken in de snijkrachten verminderen, de freestijd met 25 procent daalde en de gereedschapslijtage afnam. Het proces werd efficiënter.” Een ander voorbeeld van een toepassing dat hij aanhaalt, komt bij Mercedes Benz vandaan, waar de inlaat van de cilinder bewerkt moest worden met lange, smalle frezen. “We hebben andere snijparameters kunnen zoeken zonder aan de machine te moeten experimenteren.” De allernieuwste ontwikkeling in Dortmund is een simulatiemodel dat de thermische effecten van de bewerking voorspelt. Het ISF werkt hiervoor samen met de universiteit in Berlijn.

SMF TOOLS: concurrentie met Azië winnen Om op de 5-assige DMU 40 monoBlock met een palletwisselaar (10 pallets) de vonkdoorns te kunnen frezen, heeft SMF Tools in Helmond geïnvesteerd in Esprit CAMsoftware. Een belangrijk deel van het programmeerwerk gebeurt tegenwoordig offline. Joan van de Gender, chef werkplaatsbureau: “CAM-programmeren kost in de werkvoorbereiding iets meer tijd, maar dat levert het in de productie dubbel en dwars op.” Dat komt niet alleen door de kortere doorlooptijd bij complexe producten, ook doordat men nu klanten vooraf een 3D model van het gereedschap kan tonen. En SMF Tools verhoogt de kwaliteit van de gereedschappen. In de warmen koud-omvormmatrijzen zijn scherpe randen uit den boze. Die verkorten de standtijd van de matrijs extreem. Daarvoor moesten vroeger veel radii met de hand bewerkt worden. Nu vertaalt SMF Tools deze naar vonkpennen waarin alle features geïntegreerd zijn. Licht polijsten om de juiste oppervlakteruwheid te krijgen, volstaat. Anton Verschoor, sales manager: “Dankzij Esprit is de repeteerbaarheid van ons werk veel beter geworden. De voorspelbaarheid van onze gereedschappen neemt toe.” SMF Tools positioneert zich hierdoor in een hoger marktsegment. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Dat geeft de gereedschapmakerij een betere uitgangspositie in de concurrentie met Aziatische spelers. “Die maken de standaard matrijzen; dat kunnen wij ook, maar qua kosten zijn we dan vaak te duur. De echte toekomst in Europa ligt bij de complexere matrijzen.”

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Procesbewaking helpt constructieve grenzen verleggen Stabiele verspaningsprocessen leveren veel meer op dan alleen langere standtijden van gereedschappen en de mogelijkheid onbemand te werken. Als je het proces optimaal beheerst, kun je constructief de grenzen van je product opzoeken. Procesbewaking staat nog aan het begin, zo leert een studiedag bij gereedschapsfabrikant Komet Group.

TU Aero Engines, een van de weinige toeleveranciers in de luchtvaartindustrie die kritische componenten voor motoren van onder andere Rolls Royce, Pratt & Whitney en GE frezen, heeft geïnvesteerd in procesbewaking omdat dit de Duitse luchtvaarttoeleverancier in staat stelt constructief de grenzen te verleggen. Martin Eckstein, bij MTU Aero Engines verantwoordelijk voor procesbewaking: “Als je bepaalde grenswaarden bereikt, moet je een risico inschatting maken. De constructeur moet aantonen welke zekerheid wij in het proces inbouwen omdat we op de grens werken. Procesbewaking is daar een oplossing voor.” Optimum zoeken Er kunnen meerdere argumenten voor procesbewaking pleiten. Drazen Veselovac, die bij het Werkzeugmaschinen Labor WZL in Aken de groep procesbewaking leidt, ziet als belangrijkste drijfveer de behoefte aan een optimum tussen productiviteit, standtijd en kosten. “De industrie zoekt stabiele processen die productief zijn. Hoever kunnen we gaan met in het grensgebied te werken?” Essentieel hierbij is volgens hem goed te weten wat er tijdens de verspaning gebeurt. Eerst het proces kennen, dan de technologie om het te bewaken en dan pas regelen. In geen andere volgorde. Gereedschap cruciale factor MTU verspaant in de fabriek in München onder andere hogedruk compressoren voor vliegtuigmotoren. Titaan en Inconel 718 zijn er gangbare materialen. Een serie van 5 stuks is al fors. De klanten stellen hoge eisen aan de integriteit van de oppervlakken en randen van de componenten. De cruciale factor is, zegt Eckstein, de slijtage van de frees. “Dat is de grootste verandering in het proces.” In de vliegtuigindustrie heb je met veel smeeddelen te maken, die niet iedere keer identieke eigenschappen hebben. De slijtage kan hierdoor 30 procent verschillen tussen twee op het eerste gezicht identieke smeeddelen. Het levert dus niks op alleen naar de VBmax als factor te kijken. Met zulke grote materiaalvariaties zou een bewakingssysteem dat bijvoorbeeld het draaimoment MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

van de spil meet, te veel valse signalen geven. Embedded systeem Martin Eckstein heeft daarom samen met een onderzoeksteam van het Werkzeugmaschinen Labor (WZL) in Aken een algoritme ontwikkeld dat de schommelingen in de materiaaleigenschappen nivelleert. Een aantal machines is nu voorzien van een embedded PC met daarop dit algoritme. De signalen worden direct uit de Siemens 840 D sl besturing gelezen, omdat Eckstein geen extra sensoren of andere apparatuur in de machines wil. Aan de hand van de processignalen kan hij nu uitspraken doen over de gereedschapslijtage en dus tot dichter op de kritische grens frezen, met de zekerheid dat de bewerking foutloos is. “MTU heeft hierdoor de hoogste credits in de luchtvaartindustrie. Het geeft ons een concurrentievoordeel.” Momenteel werkt het team van Eckstein aan de implementatie van deze embedded systemen in de nieuwe 5-assige bewerkingscentra in de nieuwe productiehal, speciaal gebouwd voor het

Gereedschappen en procesbewaking Procesbewaking is een onderwerp dat bij veel verspaners speelt. Komet zelf is verleden jaar in deze tak van sport gestapt met de overname van Brinkhaus, een Duits bedrijf dat sinds enkele jaren procesbewakingssystemen voor de verspanende industrie ontwikkelt en implementeert bij bedrijven. Sindsdien opereert het onder de naam Komet Brinkhaus.

Dankzij procesbewaking kan MTU Aero Engines gemakkelijker de grenzen opzoeken bij het verspanen van kritische componenten voor vliegtuigmotoren. (Foto: MTU)

bewerken van blisks. Ook wil hij het systeem inzetten in draaifreescentra. Eén van de toeleveranciers van MTU Aero Engines gebruikt het systeem ook al. Martin Eckstein: “Zonder extra sensoren hebben we meer zekerheid in ons proces ingebouwd. Met deze bewaking willen we echt de grenzen van de slijtage aan het gereedschap opzoeken.” Maar niet overschrijden, die zekerheid biedt deze vorm van procesbewaking. Twee soorten gietijzer Het onderzoeksteam van het WZL heeft de kennis inmiddels ook in andere sectoren van de verspaning toegepast. Bijvoorbeeld in een productielijn van een motorenfabrikant, die op dezelfde lijn twee typen motoren wilde bewerken, de ene van GG25, de andere van CGI 450, vermiculair gietijzer met heel andere eigenschappen. Drazen Veselovac: “We hebben hiervoor een adaptief systeem ontwikkeld. Dat detecteert welk type gietijzer op de machine staat en past dan in de machine de parameters aan.” In een ander project is voor Heidelberger Druckmaschinen onderzocht hoe chatter bij het slijpen van een cilinder tegengegaan kan worden.

Pro-actief reageren Op dit moment bewaakt men processen met gesloten regelkringen. De volgende stap moet volgens Drazen Veselovac zijn dat we naar modelgebaseerde regelingen toe gaan. “Als je een model hebt, kun je voorspellen wat er gebeurt als een parameter verandert en proactief reageren. Meetsystemen reageren namelijk altijd te langzaam.” De stap daarna zal zijn naar regelkringen die zichzelf kunnen aanpassen. De ultieme vorm van procesbewaking die hij voor ogen heeft, is een zelflerend systeem. “Een algoritme dat beslissingen neemt, actie oproept en waarneemt wat er in het veld gebeurt om op basis daarvan

weer te reageren. Een systeem dus dat de reactie aanpast aan wat de realiteit van het proces is en niet telkens dezelfde reactie geeft.” Juist nu vakman nodig Maakt dat de vakman aan de machine overbodig? Juist niet, bleek uiteindelijk tijdens de bijeenkomst in Besigheim aan het eind van de dag uit de forumdiscussie. De vakman is immers degene die de grenzen kan opzoeken en die vastlegt in het systeem. Daarvoor heb je kennis van het verspaningsproces nodig. “De vakman aan de machine wordt juist belangrijker.”

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Automatisering

AAE: cel met Okuma freesdraaimachines AAE in Helmond heeft een nieuwe geautomatiseerde cel in gebruik genomen, opgebouwd rond twee Okuma MU 500 VAL freesdraaimachines met elk 236 gereedschapsplaatsen. De belading gebeurt door een Erowa Dynamic robot met een capaciteit van 250 kilogram. Leverancier: Gelderblom

Déjà vu in de verspaning: automatiseren net zo’n stap als CNC-besturing Voor Bram de Koning, ceo van Cellro en Promatrix, is het een déjà vu. Zoals in de jaren tachtig de CNCbesturing de verspanende industrie voorgoed veranderde, zorgt nu automatisering voor hetzelfde effect. “De traditionele vakman was goed met zijn handjes; een goede procesoperator is iemand die niet de hele dag loopt te rennen, maar die in logistiek, kwaliteit, optimalisatie en structuur kan denken.”

e verspanende industrie loopt qua automatisering zwaar achter bij andere industriesectoren. De inhaalslag is echter in gang gezet, denkt Bram de Koning. Noodgedwongen, omdat automatisering het enige juiste antwoord is op prijsdruk en de kleine bestellingen. Tenminste als je in West-Europa wilt blijven produceren. Het aandeel loonkosten in het product moet omlaag. Druk op kleinere verspaners Cellro heeft de afgelopen jaren de productie in meerdere grote, verspanende bedrijven in Nederland vergaand geautomatiseerd. De grootste winst die bedrijven als KMWE, Norma, VDL en ook De Konings’ eigen bedrijf Promatrix hiermee hebben geboekt, is dat hun flexibiliteit is toegenomen. “Ze hebben nauwelijks nog stelkosten, omdat dit geautomatiseerd verloopt.” Ook het programmeren automatiseren ze steeds verder. Ze kunnen hierdoor vaak zonder extra kosten heel kleine series maken, tot enkelstuks toe. Deze toeleveranciers, vaak 1. tier system suppliers aan Nederlandse OEM’ers, besteden op hun beurt nogal wat werk uit aan kleinere verspanende bedrijven die veelal nog traditioneel

werken. Eén man één machine. De grote bedrijven willen hun leveranciers echter niet langer betalen voor diens stelkosten. Ze zetten hiermee de bedrijven onder druk om te automatiseren. Personeel Een tweede trend die hij ziet, is dat bedrijven eerder minder dan méér ploegen willen. Hierdoor wordt het echter moeilijker om dure investeringen terug te verdienen. Ook deze ontwikkeling zal de vraag naar automatisering doen toenemen. En als derde factor speelt er het tekort aan vakmensen. “Dat tekort zal snel groeien als de vraag gaat toenemen”, zegt Bram de Koning. “Komende jaren wordt dit een van de hoofdthema’s waar bedrijven een oplossing voor moeten gaan zoeken.” Drie ontwikkelingen die verspaners dwingen om te automatiseren. Méér flexibiliteit Enkele jaren geleden heeft Cellro de Smartcel in de markt gezet. Een typische high end automatiseringsoplossing. Vorig jaar werd de Xcelerate gelanceerd, een systeem dat juist bedoeld is voor kleinere bedrijven die nog de eerste stap in automatisering moeten zetten. Hoewel er veel technologie uit de grotere systemen in is verwerkt, gaat achter dit product een duidelijke filosofie schuil. Bram de Koning ziet de kleine bedrijven niet opeens van één ploeg naar 24/7 gaan. Wel naar 1 man op 3 machines. Of ’s avonds nog een paar uurtjes onbemand doorwerken. Dit vraagt andere automatiseringsconcepten dan de systemen die vaak toegespitst zijn op één of meerdere machine of één proces. Flexibiliteit is hier het sleutelwoord: Xcelerate is niet alleen makkelijk verplaatsbaar, maar verandert bovenal continu met de behoeftes van de gebruiker mee. Op de universele kern kunnen altijd, zonder grote moeite, benodigde opties toegevoegd worden. Xcelerate wordt door regelmatige software updates steeds slimmer. Hiermee kunnen jobbers flexibiliteit winnen en hun kosten omlaag brengen. Kleinere bedrijven hoeven in de ogen van Bram de Koning niet over te stappen op CAM-programmeren, door velen als noodzakelijk gezien om machinestilstand te voorkomen. “CAM-programmeren is wel noodzakelijk voor complexe delen. Maar voor relatief eenvoudige delen is het niet nodig. Automatiseer de handling en laat de slimme operator aan de machine programmeren, terwijl de MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

robot een andere belaadt. Laat de vakman doen waarvoor hij is opgeleid.” Lbo-werk verdwijnt Deze ontwikkelingen zorgen voor een andere personele bezetting in een doorsnee verspanend bedrijf. Bram de Koning denkt dat de laagste functies verdwijnen; lbowerk houdt op. De procesoperators, geschoold op mbo-niveau, gaan in de fabriek van morgen 4 tot 5 machines bedienen, ondersteund door robotcellen. De topmensen zijn mbo+ en hbo geschoold. “Zij zorgen dat de processen stabiel blijven en waar het kan verder worden geoptimaliseerd. Daarvoor heb je pragmatisch ingestelde vakmensen nodig, die waarden kunnen corrigeren. De traditionele vakman was goed met zijn handjes; een goede procesoperator is iemand die niet de hele dag loopt te rennen, maar die in logistiek, kwaliteit en structuur kan denken.” Dat is de omslag die de bedrijven in hun personele bezetting moeten maken. Team zorgt voor resultaat De kwaliteit en effectiviteit hangen hierdoor niet langer af van het vakmanschap van één man, maar van het totale team dat de goede dingen doet. De mensen die straks nog in de verspanende fabriek werken, zijn met logistiek bezig, zorgen dat materiaal, gereedschappen en werkstukken klaar staan , controleren de kwaliteit en zorgen

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Automatisering is vergelijkbaar met de opkomst van CNC-besturing, vindt Bram de Koning. Het is niet een kwestie van wel of niet; je ontkomt er niet aan.

dat de machines hun maximale output leveren. De andere groep zorgt ervoor dat het proces iedere keer op een hoger niveau komt. Laat de rest aan de robot over als het om handling gaat of aan slimme software als het aan programmering gaat. Want dat ziet Bram de Koning als de volgende stap voor de bedrijven aan de bovenkant van de markt. Naast robotiseren ook processen automatiseren. Intelligentie in CAM-software, zodat machineprogramma’s automatisch tot stand komen. Aan de nieuwe vakman daarna de taak het proces te verbeteren. Daarmee kunnen bedrijven hun output verhogen en de investeringen

in dure, geavanceerde machines rendabel maken. Bram de Koning gelooft sterk dat de verspanende industrie in Nederland er over tien jaar heel anders zal uitzien dan nu. Exact dezelfde beweging als begin jaren tachtig werd ingezet door de komst van de eerste CNC-besturingen zie je nu weer, alleen dan door robotisering en automatisering. “Het is niet meer de vraag wel doen of niet doen. Je moet het vandaag doen. Ook in de verspaning van complexe en nauwkeurige delen.” Wie deze stappen niet zet, is straks out of business.

Het Nederlandstalige cadcam & dnc systeem voor frezen, draaien en draaderoderen

www.edgecam.nl

Renishaw

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Manarm én man-onafhankelijk Manarm produceren is slechts een eerste stap, vindt men bij Wilting, producent van fijnmechanische precisiecomponenten. Manarm moet samen gaan met man-onafhankelijk. Dan pas zorg je voor constante kwaliteit en kun je je productiecapaciteit flexibeler inrichten. Bij Wilting frezen en draaien de machines ‘s nachts onbemand high tech onderdelen; overdag worden de machines bemand door medewerkers die binnen een halve dag inzetbaar zijn.

ilting heeft in Leerdam de productielijn uit de voormalige Tecnovia Inaxxionfabriek in gebruik genomen. Twee Mori Seiki vertikale machines (NVM 5000) en twee C40 5-assers van Hermle worden door 1 Kuka-robot beladen en ontladen. De lijn beschikt over tussenmagazijnen met 120 palletplaatsen. Aan twee laadstations be- en ontladen twee operators overdag de machine. Met 4 operators per etmaal beschikt Wilting in deze nieuwe vestiging op jaarbasis over 20.000 uur freescapaciteit voor high tech componenten. “Producten met nauwkeurigheden tot enkele µm’s”, zegt Adwin Kannekens, commercieel directeur. Deze onderdelen worden onbemand in kleine series geproduceerd. “Ook moeilijke titanium componenten frezen we onbemand.” Groeien dankzij precisie en manarm Bij Wilting is men overtuigd dat precisie én manarm de combinatie is waarmee de verspanende industrie in WestEuropa kan groeien. Achter de manarme productie gaat een productiefilosofie schuil, waarin centraal staat de koppeling van manarm aan man-onafhankelijk. “Het inrichten van je proces is de sleutelfactor wil je onbemand produceren.” Dat gebeurt in de vestiging in Wintelre. Hier bereiden de procesengineers het verspaningsproces tot in detail voor, inclusief simulatie, meetrapporten, gereedschapslijsten et cetera. In de industrialisatiefase werken de procesengineers aan een optimaal proces. Korte cyclustijd is daarbij het uitgangspunt. Met korte cyclustijden kan het bedrijf meeademen met de klanten. Heeft de procesengineer zijn programma klaar, wordt het eerste product gefreesd in de fabriek in Wintelre. Hier staan naast enkele Matsuura bewerkingscentra en Nakamura draaimachines ook zeven onbemande cellen, opgebouwd uit een Matsuura 4- en 5-assige machine, voorzien van interne robotbelading of robotbelading vanuit een Fastemsmagazijn. Doen zich in de testfase problemen voor, dan gaat de programmeur terug naar zijn CAM-station. Er wordt niet aan de machine geprogrammeerd, net zo min als fine-tuning aan de machine plaatsvindt. De

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Theo Opdam (links) en Adwin Kannekens.

machines moeten namelijk maximaal worden ingezet voor de productie, zegt Theo Opdam, productieleider in zowel Wintelre als Leerdam. Is het productieproces geoptimaliseerd, dan kan men de productie binnen een halve dag overhevelen naar de nieuwe lijn in Leerdam. Of de productie blijft op één van de productiecellen in Wintelre. Of op een van de standalone machines. Principiële keuzes Aan deze aanpak liggen nog enkele andere principiële keuzes ten grondslag. Zo heeft elk product zijn eigen gereedschapketting. De gereedschappen worden per product buiten de machine ingesteld en samen met de opspanmiddelen klaar gezet op een trolley. De opspanmiddelen worden eveneens zo gekozen, dat het voor de operator eenvoudig is werkstukken op te spannen als ze in de standalone machines worden bewerkt. In de onbemande cellen staat alles op pallets. Zelfs als aan de machine een meting moet worden gedaan, is dit zo opgezet dat fouten maken praktisch uitgesloten is. Het resultaat van dit alles is dat Wilting aan de machines medewerkers van wat men zelf noemt niveau 1 kan inzetten. Theo Opdam: “Een uitzendkracht moet het werk aan de machine kunnen doen. Binnen 4 uur nadat iemand zonder ervaring hier binnenkomt, levert hij of zij aan de machine productie.” Dat biedt de producent van high tech freesdelen een grote flexibiliteit voor de inzet van menskracht, die ook in een manarm omgeving nodig blijft.

Automatisering raakt de totale Automatiseren. Manarm werken. Manonafhankelijk verspanen. Het lijken wel de buzzwoorden in de maakindustrie. Maar wat betekenen ze nu echt in de praktijk? Hoever kun je gaan met automatisering? En de belangrijkste vraag: wat levert het op? Drie praktijkvoorbeelden.

Frank Schaefer (Lidu): totale bedrijf beter organiseren

e Duitse toeleverancier Lidu in Dülmen, vlak boven het Ruhrgebied, heeft al lange tijd ervaring met de digitalisering van de productieomgeving. Tien jaar geleden heeft het bedrijf zelf het softwarepakket MDE ontwikkeld (Maschinen Data Erfassung); software die op machineniveau alle productiegegevens verzamelt en verwerkt in managementrapportages. Niet om de CNCoperators te controleren, zegt Frank Schaefer, directeur. Wel om inzicht te krijgen in het spindelrendement. “In de verspaning verdien je alleen geld als de spindel draait. Dat moet je dan wel weten.” Verspillingen tegen gaan, de kern van lean manufacturing, begint bij meten, want alleen dan weet je waar je kunt verbeteren. Je ziet dan waar het probleem ligt en kunt dat oppakken.” Auto-Cell concept Lidu is voor het Nederlandse Auto-Cell de pilotklant geweest waarmee een concept is ontwikkeld om manarm kleine series draaidelen te produceren. Het concept van de digitale omgeving speelt hierin een belangrijke rol. In de cel staat een Gildemeister CTX 1250 Bèta, gekoppeld aan een groot magazijn, zowel bedoeld voor het ruwe materiaal, de gereedschappen als de afgewerkte producten. De robot wisselt niet alleen de werkstukken, ook de klauwen. Met 90 klauwen kan dus niet alleen automatisch naar 30 verschillende diameters omgebouwd worden, maar ook de repeteernauwkeurigheid blijft op deze wijze binnen de specificaties. In de praktijk lopen bedrijven die onbemand gaan werken vaak tegen het probleem aan dat machines te weinig gereedschapposities in het magazijn hebben. Doordat in deze cel de gereedschapspallets dezelfde afmetingen hebben als die voor de producten, creëer je flexibiliteit wat het aantal gereedschapsposities betreft. Lidu wil daarmee flexibiliteit winnen, zonder aan kostbare gereedschapmagazijnen en -wisselaars gebonden te zijn. Standaard werkt men met 4 pallets met in totaal 360 gereedschappen.

De robot wisselt niet alleen de werkstukken, ook de klauwen.

Koppeling met ERP Ook de spanencarroussel is aangepast: 5 keer 1 ton spanen kunnen worden opgevangen. Het koelsmeersysteem is eveneens aangepast. Maar de automatisering raakt vooral ook de bedrijfsvoering. De productie-afdeling wordt in de digitale werkomgeving geschoven. Frank Schaefer: “Bij de orderintake kijken we al of alle materialen en gereedschappen aanwezig zijn. De programmeur wordt vanuit het ERP-systeem ingepland. We plannen meteen de productiedatum omdat we onze machinebezetting exact kunnen voorspellen. Dan sturen we automatisch op tijd de order naar de zagerij.” Automatiseren is daarom in zijn ogen iets dat hoog op de agenda van het management moet staan. “Je zult je totale bedrijf beter moeten organiseren.” Het spilrendement bij Lidu lag na drie maanden al boven de 80 procent, bij een gemiddelde seriegrootte van 24 stuks met 65 procent repeatorders en 35 procent nieuwe producten. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

bedrijfsvoering geïnvesteerd in een Mazak Variaxis 630 5X, voorzien van een robotlader met pallets, om 18 tot 20 uur per dag onbemand te kunnen frezen. Tegelijk zijn meettasters van Renishaw gekocht en is samen met Pimpel een geavanceerde CAM-oplossing van Esprit gebouwd. Ad van Riet: ”Als we hier ’s ochtends binnenkomen, moeten goede producten in de cel liggen.” Daarom meet de machine met een Renishaw meettaster het vlak of gat, terwijl het product in de opspanning in de machine blijft. “Zelfs van verloop van het gereedschap hebben we geen last, omdat een afwijking automatisch gecorrigeerd wordt. Vallen de maten buiten de toleranties, dan gaat de besturing automatisch terug naar de beginregel van deze bewerking en wordt de bewerking opnieuw gedaan.” Als een maat zodanig buiten de toleranties valt dat corrigeren niet mogelijk is, wordt de bewerking afgebroken. Constateert de meettaster dat een gat te conisch is, wat duidt op gereedschapslijtage, dan wordt automatisch het gereedschap gewisseld. De proceszekerheid neemt dus sterk toe. 300 nulpunten Proceszekerheid heeft alles te maken met fouten uitsluiten. Pimpel Benelux heeft daarom de postprocessor onder andere voor nulpuntbepaling uitgebreid. In principe kan de verspaner dankzij deze uitbreiding nu op drie manieren het nulpunt bepalen. Bij de eerste methode ligt het nulpunt vast in het hart van de tafel. Bij de tweede manier gebruikt men een hoofdnulpunt in de ruimte en laat Esprit vanuit dat punt herberekenen. Bij de derde methode wordt een van de 300 nulpunten die in de machineruimte zijn gedefinieerd eenmalig ingegeven en Esprit koppelt de nulpunten van het programma daaraan. Automatisch. Deze stap verkort doorlooptijden en verhoogt de proceszekerheid, zegt Bart van de Sande, voorman. Hij haalt op een eenvoudigere en trefzekerdere manier de hoge nauwkeurigheden die klanten uit bijvoorbeeld de halfgeleiderindustrie eisen, in combinatie met korte doorlooptijden. Door de hoge mate van proceszekerheid kan Van Riet Metaalbewerking bij repeatorders zelfs binnen een dag leveren als het moet. “Als we het materiaal in huis hebben, kunnen we complexe stukken die we al een keer hebben gefreesd, binnen enkele uren maken als de klant echt omhoog zit.” Bart van de Sande (links) met Ad van Riet.

Bart van de Sande: eenvoudiger hoge kwaliteit behalen

utomatiseren heeft vooral zin als hierdoor de totale doorlooptijd verkort wordt. Meten hoort daar ook bij. Daarom heeft Van Riet Metaalbewerking in Vessem niet alleen

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Markus Kirchner (Knödler Getriebe): “Wat brengt korte bewerkingstijd als product dan moet wachten op vervolgbewerking?”

nödler is een Duitse fabrikant van onder andere grote tandwielkasten voor machine-aandrijvingen. In tien jaar tijd is de omzet vertienvoudigd. De 75 medewerkers in de productie bewerken jaarlijks 50.000 onderdelen, in seriegroottes variërend van 1 tot 30 stuks. De aandrijvingen lopen uiteen van de kleinste met 0,12 kw en 52 Nm koppel tot de grootste met 1.000 kW vermogen en 60.000 Nm koppel. In de verspaningsafdeling staan 10 Heller bewerkingscentra, waaronder de grote H14000, de eerste die Heller van dit type heeft uitgeleverd. Markus Kirchner, directeur, wil ook seriegrootte 1 manarm produceren. Om dat doel te verwezenlijken, is men voor de productie van 4 type behuizingen, die in 362 varianten worden vervaardigd, onder andere overgestapt op multifunctionele opspanmiddelen. Vroeger werd voor elk product eigen opspanmiddelen ontwikkeld, nu is er sprake van standaardisatie. De opspanplaat blijft altijd op de tafel. Er wordt niet meer geschroefd, maar er worden spanbouten gebruikt. Zonder gebruik te hoeven maken van nulpunspansystemen heeft Knödler de omsteltijd met 80 procent gereduceerd. Op een andere machine werkt men met pallets.

• Lidu: spilrendement > 80 procent bij seriegrootte 24 • Van Riet: hoognauwkeurige delen onbemand frezen • Knödler: 40 procent besparing op werkkapitaal

Andere bewerkingen Ook je manier van bewerken moet je onder de loep nemen, zegt de Duitse producent. Passingen die eerst werden gedraaid, worden nu in drie stappen en met drie verschillende gereedschappen gefreesd. Weliswaar zijn dat meer gereedschapswissels en langzamere freesbewerkingen, onder de streep wint Knödler tijd. Markus Kirchner: “Vroeger wilden we steeds minder bewerkingstijd. We gingen tot aan de grens. Maar wat schiet je op met een 40 procent kortere bewerkingstijd als de stukken vervolgens een week naast de machine liggen, wachtend op de vervolgstap. Nu verdienen we geld doordat we hele vervolgstappen overslaan.” 40 procent minder werkkapitaal Wat volgens Kirchner belangrijk is als je automatiseert, is ook naar de periferie rond de machine te kijken. Zoals Van Riet eigenlijk ook heeft gedaan: als je straks een opeenhoping van stukken bij de meetkamer krijgt door de onbemande productie, verkort je de doorlooptijd niet meer. “Daarom willen wij elke behuizing op nauwkeurigheid controleren in de machine. Dat scheelt tijd met telkens de stukken naar de meetkamer te brengen.” De doorlooptijd is dankzij de automatisering teruggebracht met 60 procent. Dat scheelt de helft aan opslagruimte voor de volumineuze behuizingen voor de tandwielkasten. “We maken alleen nog wat de klant vraagt. Daardoor is ons werkkapitaal dat in de behuizingen zit met 40 procent gedaald.”

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

De markt

De Koning: Hanwha langdraaier voor massaproductie Metaaldraaierij De Koning in Heerjansdam investeerde in een langdraaimachine van Hanwha. Het draaibedrijf investeert om ook massaproductie aan te kunnen. De Hanwha XD32H (draaidiameter tot 32 mm) is de eerste van het Zuid Koreaanse merk in Nederland. Leverancier: Dymato

André Gaalman (Vimag) voorspelt discussie over ander verdienmodel

Kennis is de bepalende factor De adviesrol van machineen gereedschappenleveranciers wordt alsmaar belangrijker. Dat stelt hen voor de uitdaging kennis te behouden en nieuwe vakmensen aan te trekken nu de markt weer gaat groeien. Op termijn zal er echter ook een discussie moeten komen over het verdienmodel. Naarmate klanten voor advies zwaarder op hun leverancier leunen, zijn de marges te gering om het advieswerk hieruit te blijven financieren.

30 procent kleiner Want ook al heerst er optimisme en investeren bedrijven weer, e Nederlandse markt voor machines en de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat de Nederlandse markt voor gereedschappen voor de metaalbewerking gaat weer groeien machines en gereedschappen voor de metaalbewerking een in 2014. Ook voor de jaren daarna zijn er volop kansen, zegt flinke tik van de crisis heeft gekregen. Per saldo ligt de omzet André Gaalman, voorzitter van de Vimag-sectie in de Federatie Productie Technologie. Voor het eerst sinds enkele jaren rekenen nog steeds 30 procent onder de piek van 2008. Neem je de inflatie sinds het begin van de crisis mee in de berekeningen, de Vimagleden weer op groei. De angst is uit de markt, zo merkte FPT-voorzitter Richard Boske begin van het jaar op, toen dan is de markt nog veel kleiner dan zes jaar geleden. De sector de Techni-Show 2014 werd aangekondigd. Ook André Gaalman, heeft zich in 2010 weliswaar snel hersteld van de enorme dip in 2009, daarna is het weer bergafwaarts gegaan. Eigenlijk valt naast sectievoorzitter van de Vimag directeur-eigenaar van in dat licht gezien het aantal faillissementen nog mee. “Ik denk Leering Hengelo, ziet overal om zich heen positieve signalen. “Het positieve gevoel wordt thans onderbouwd met feiten uit de dat de Vimagleden alert hebben gereageerd en kosten hebben weten terug te dringen. Door goed ondernemerschap hebben markt. Maar het herstel is broos.” De sector komt uit een diep ze het hoofd boven water weten te houden”, antwoordt André dal. De weg omhoog zal best af en toe nog wel eens hobbelig zijn. “Belangrijk voor bedrijven in de maakindustrie is dat ze alert Gaalman op de vraag waar het aan te danken is dat de sector deze crisis redelijk goed heeft doorstaan. De historie van menig blijven op wat er om hen heen gebeurt. Ga niet denken dat de bedrijf heeft daar zeker een rol in gespeeld. “Bedrijven die al sky the limit is.” langer bestaan, hebben vet op de botten.”

De ontwikkeling van de Nederlandse markt voor machines en gereedschappen; uitgangspunt is de markt in 2005. De cijfers geven de procentuele verandering aan sindsdien. (Bron: FPT-Vimag)

Meer beroep op adviesfunctie De markt is echter wel veranderd. Juist in een periode waarin werkstukken complexer worden en materialen moeilijker bewerkbaar zijn, worstelen metaalverwerkende bedrijven met het aantrekken van goede vakmensen. André Gaalman ziet bedrijven die willen investeren, maar dit niet doen omdat ze onvoldoende mensen kunnen vinden. Ze leunen daarom meer en meer op hun machineen gereedschappenleverancier. “Onze adviesrol wordt steeds belangrijker. Klanten doen een zwaarder beroep op ons voor kennis. Dat is hartstikke mooi, want dan ben je als leverancier belangrijk voor je klant. Maar het beperkt ook onze groeikansen.” In een aantal opzichten kan dit een achilleshiel voor de MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

machineen gereedschappenleveranciers worden als de markt de komende jaren daadwerkelijk gaat aantrekken. Allereerst is er de uitdaging dat ze zelf voldoende technische medewerkers weten aan te trekken. “De bepalende factor in de groeifase waarin we nu komen, is in hoeverre we in staat zijn om de kennis die we hebben vast te houden. Je moet als leverancier goed in kaart brengen welke medewerkers het verschil maken. Daarin is kennis essentieel.” Als tweede speelt het verhaal van kosten. Het verdienmodel van de sector is nu nog dat advies gratis wordt gegeven en dat machines en gereedschappen gefactureerd worden. “De kennis betalen we uit de marge. Dit verdienmodel is echter soms nog maar lastig te realiseren”, aldus de Vimagvoorzitter.

“Nederland kan niet zonder maakindustrie” Besparing delen? De marges worden namelijk te klein om alle advieskosten uit te kunnen betalen. André Gaalman: “Als je het op de cent uitrekent, verdien je het advieswerk niet meer terug. Dat kan een tijdje duren, maar we zullen moeten nadenken over een ander verdienmodel.” Hoe dat er uitziet? Wie het weet, mag het zeggen. Gaalman heeft wel ideeën, maar voegt er direct aan toe dat de Nederlandse klanten daar nog niet klaar voor zijn. Hij denkt dat in de toekomst leveranciers mee profiteren van het voordeel dat de klant behaalt met het advies of de nieuwe technologie. “Ik kan me voorstellen dat de klant in de toekomst bij speciale gereedschappen en projecten niet meer voor de gereedschappen betaalt, maar dat de leverancier mee profiteert van de productiewinst die we met onze adviezen en producten realiseren. We delen mee in de winst die we samen boeken in de kosten van de verspaning.” Versnippering De Nederlandse markt is fors gekrompen. Het aantal machineen gereedschapmerken is toegenomen. Alleen al de Vimagleden vertegenwoordigen zo’n 1.500 merken. En in de krimpende markt zijn er de laatste jaren nieuwe spelers bijgekomen. Vaak één- of tweepitters. Is dat houdbaar op termijn? “De Nederlandse markt is versnipperd. Maar nieuwe aanbieders en nieuwe producten houden iedereen scherp”, zegt André Gaalman hierover. “Als de nieuwe producten onderscheidend zijn en toegevoegde waarde bieden, zullen ze een positie in de markt veroveren. Anders zul je zien dat ze alleen in het netwerk van de importeur worden opgenomen.” Hij vindt het evenmin erg dat er nieuwe spelers bijkomen. Als ze een niche vinden, kunnen ze succesvol worden en doorgroeien. Want hij verwacht wel dat komende jaren de factor schaalgrootte aan belang zal toenemen. Advisering en service - “als de markt aantrekt komt dat weer op de agenda” - stellen hoge eisen aan een importeur. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

André Gaalman, voorzitter van de Vimagsectie: nu de economische groei doorzet, komen er kansen omdat hierdoor eindelijk ook de binnenlandse vraag kan aantrekken.

Minder bang is hij dat fabrikanten eigen verkooporganisaties gaan opzetten en de rol van de importeur overnemen. Daarvoor is de Nederlandse markt te klein en te versnipperd. “In Duitsland kun je grote stappen maken, in Nederland niet zomaar. Hier heb je lokale kennis nodig. Daarmee zijn wij van grote waarde voor een fabriek.” Politieke waardering André Gaalman is met een goed gevoel aan 2014 begonnen. Nu de economische groei doorzet, komen er kansen omdat hierdoor eindelijk ook de binnenlandse vraag kan aantrekken. Dan gaan bedrijven weer investeren. Hij ziet in de opmars van 3D printen eveneens een groeikans. “We gaan andersoortige producten maken. Er zullen zich nieuwe productgroepen ontwikkelen. En 3D printen is misschien de trigger om jongeren te interesseren voor techniek.” En er komt wellicht ook in de politiek weer aandacht voor de maakindustrie. André Gaalman: “Het is prima dat nieuwe sectoren ondersteund worden, maar de maakindustrie is voor Nederland zo belangrijk, dat deze bovenaan de politieke agenda moet blijven staan. Wanneer je als land ergens goed in bent, waarom zou je er dan afscheid van nemen? Omdat het niet meer past bij deze tijd? Maakindustrie blijft nodig in Nederland.”

PROCESOPTIMALISATIE VOOR METAALBEWERKING MET:

VERSPANENDE MACHINES

SPAN SYSTEMEN

VERSPANEND GEREEDSCHAP

VOORINSTELLEN, METEN EN TOOLMANAGEMENT

INDEX-TRAUB • WEILER • SORALUCE • ELB-ABA • MAXMILL ROEMHELD • HILMA • STARK • ZOLLER • MAPAL • WOHLHAUPTER • SUHNER

Meer informatie? www.laagland.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Businessmodel machinemarkt moet op de schop Het businessmodel van de machinehandel moet anders, zeggen Jan Floor van Egmond en Frank de Beijer van Landré. Omarmt deze sector het Zalandomodel? Kopen we straks machines met een muisklik?

“D

e laatste tien jaren zijn de veranderingen sneller gegaan dan in de 140 jaar daarvoor”, zegt Jan Floor van Egmond. De wereld is kleiner geworden, vooral dankzij het internet. Vroeger konden noch machinefabrikant noch de machinegebruiker om de lokale dealer heen. De fabrikant omdat een organisatie als Landré de lokale markt kende. De metaalbewerker omdat hij zelf geen toegang had tot nieuwe technologie. “Onze kennisvoorsprong is kleiner geworden door internet en het eenvoudiger bezoeken van buitenlandse beurzen”, zegt Jan Floor van Egmond.

de klant niet betalen voor de meerwaarde die de leverancier kan bieden door zijn expertise en know how. Frank de Beijer: “De markt is zo gek dat velen strategieën uitzoeken en teststukken frezen, maar de marges laten dat eigenlijk niet meer toe.”

Online machines kopen Het businessmodel zal daarom moeten veranderen, is hun overtuiging. Hoe? Op die vraag hebben ze nog geen pasklaar antwoord. Jan Floor van Egmond: “Sinds ik Zalando heb ontdekt, ga ik niet meer naar een kledingwinkel. Stel we kopen zo meteen machines met een muisklik?” Hij denkt dat dit moment dichterbij is dan velen denken. Neem Haas, dat Geen revolutionaire innovaties al een online machineconfigurator Daar komt nog bij dat de verspanende beschikbaar heeft. Het programma industrie eigenlijk sinds de doorbraak wordt daardoor duidelijker, opties van de CNC-besturing geen wezenlijke transparanter.” Ondernemers moeten op innovaties meer heeft gezien. Deze ontwikkeling hebben van de machinemarkt hun tellen passen, want businessmodellen gaan veranderen. Zowel bij de een commoditymarkt gemaakt, met bijbehorende dunne marges. Bovendien wil machineleverancier als diens klant.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Met 3D printen kan Landré de meerwaarde als machineleverancier weer tonen, vinden Jan Floor van Egmond (links) en Frank de Beijer.

Der Spindeldoktor Moet je als handelaar dan je adviesrol uitbouwen? Zodra de klant bereid is te betalen voor een goed advies, zou dat het businessmodel kunnen zijn, zegt Jan Floor van Egmond. Is service dan het antwoord? Misschien. Landré is in elk geval bezig de serviceactiviteiten te verbreden, bijvoorbeeld via het exclusieve dealerschap van Der Spindeldoktor. In de toekomst zal het belangrijk worden een totaal servicepakket aan te kunnen bieden, niet alleen voor de machines die je zelf hebt geleverd. Frank de Beijer denkt dat ook op dit vlak de businessmodellen gaan veranderen. Verkoop en service worden meer en meer los van elkaar gekoppeld. Bedrijven willen nog één partner voor het onderhoud. Echte innovatie: 3D printen De ontwikkelingen die beiden schetsen, horen bij een product dat in de laatste fase van de levenscyclus zit. Dan wordt de rol van de dealer kleiner. Daarom is Landré vijf jaar geleden in de markt voor 3D printen (additive manufacturing) gestapt, met exclusieve vertegenwoordigingen van Concept Laser (metaal printen) en 3D Systems (kunststof). Deze technologie is wel de revolutie die ervoor zorgt dat je dingen kunt maken die je buurman met traditionele machines niet kan maken. “Bij 3D printen wil de klant nog betalen voor advies. Hier kunnen wij door onze kennis meerwaarde tonen.” “Het moment is echter niet meer ver weg dat je niet meer kunt volstaan met alleen te draaien en te frezen”, zegt Frank de Beijer. Als een concern als General Electric zegt in 2015 met de eerste 3D geprinte metalen delen in een vliegtuigmotor te willen gaan vliegen, illustreert dat hoe hard de ontwikkelingen gaan.

Kortere levenscyclus, ander verdienmodel DMG Mori heeft veel geleerd van een van de grootste klanten, de automobielindustrie. Door standaardisatie produceren autofabrikanten wereldwijd heel efficiënt. Dat model rolt de Duits-Japanse machinebouwer nu zelf ook uit. Ook het productportfolio wordt gerationaliseerd.

ls eind 2014 DMG Mori de nieuwe fabriek in Rusland opent, beschikt het concern wereldwijd over fabrieken die op dezelfde manier werken. De voorbije jaren zijn er zowel in China, de VS als nu in Rusland nieuwe fabrieken gebouwd, gebaseerd op een gelijk concept. Ze kunnen voor lokale markten produceren volgens een globale standaard die vanuit het concern wordt bepaald. De Duitse standaard, om precies te zijn. Dit model scheelt transportkosten. Bovendien kan men door te standaardiseren de capaciteiten in de fabrieken beter benutten. Hierdoor is men nu al in staat om bij onverwachte vraag uit een markt te schuiven met productiecapaciteit. In dat opzicht is DMG Mori eigenlijk al bezig met Industrie 4.0. Productie- en administratieve systemen worden aan elkaar gekoppeld. Net als wereldwijd de fabrieken. Deze stap is noodzakelijk, vindt topman dr. Masahiko Mori. “Elke vijf jaar zit de sector in een recessie. We hebben

dus een stabiele financiële basis nodig om te kunnen overleven.” Hierin schuilt de reden voor de samenwerking tussen Gildemeister en Mori Seiki, die in 2014 precies vijf jaar bestaat. Standaardisatie productportfolio Op termijn is ook standaardisatie in het productportfolio nodig om te overleven. Masahiko Mori: “We bouwen nu teveel verschillende producten om de vraag goed te kunnen voorspellen.” Daarom wil hij tegen 2020 het aantal modellen met eenderde reduceren, het aantal onderdeelnummers zelfs met de helft. Concreet betekent dit dat over zes jaar DMG Mori nog zo’n 100 verschillende machines verkoopt, tegen meer dan 300 nu. En die 100 verschillende machines gaan veel meer componenten met elkaar delen. Engineers moeten eerst kijken of een bepaald bestaand onderdeel geschikt is, dan pas eventueel een nieuwe component ontwerpen. Dat maakt het

Dr. Masahiko Mori vindt standaardisatie noodzakelijk om te overleven in de machine-industrie. De levenscyclus van machines wordt korter terwijl het verdienmodel verandert.

plannen van de productie eenvoudiger. En het scheelt qua service flink in de kosten. Kortere levenscyclus Deze ontwikkeling heeft volgens dr. Mori te maken met zijn verwachting dat ook de levenscyclus van de CNC-machine korter wordt. Hij denkt dat machines in de toekomst nog 5 tot 10 jaar gebruikt worden. Dan staan de opvolgers klaar. Alleen door de productie zo op te zetten, kunnen machinebouwers overleven. Want de recessies die de sector de voorbije decennia heeft gekend, blijven zich ook herhalen. “De industrie zal de komende jaren elke vijf jaar in een recessie belanden. Daarvoor moet je vet op de botten hebben.” Toegevoegde waarde De kortere levenscyclus en de veranderende markt hebben ook effect op het verdienmodel van de machinebouwindustrie. Dat gaat veranderen, verwacht Mori. De toegevoegde waarde voor de klant zal tegen 2020 voor een belangrijk deel uit applicatie-ondersteuning komen, terwijl spare parts en service voor de fabrikanten belangrijke poten onder het verdienmodel worden. Tien jaar geleden waren deze zaken nog bijzaak en vormde de feitelijke machine de belangrijkste component. Het belang van de machine zelf verandert niet, maar de andere onderdelen worden belangrijker voor de machinebouwer.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Nieuwe technologie

AddLab: 3D printen in metaal Zeven toeleveranciers rondom Eindhoven investeren gezamenlijk in twee 3D metaalprinters, een SLM 280 HL en een Phenix PXL. Samen gaan ze de nieuwe technologie verkennen en doorontwikkelen voor hun eigen producten en processen. Leverancier: SLM Solutions en CNC Consult & Automation

Pemmen: koud 30 nanometer metaal wegnemen Pemmen. Het Frans-Duitse Pemtec heeft die benaming officieel laten registreren voor een bewerkingstechnologie die ontwikkeld is door Faraday, maar nu pas productierijp is. Precise ElektroChemical Machining (P-ECM), daar staat Pemmen voor. De drie voordelen van deze technologie: de geometrische beperkingen van het frezen, draaien en boren van metaal vervallen. Zelfs een inwendig kanaal onder een hoek kun je braamvrij aanbrengen. En het proces is snel. Pemmen leent zich voor serieproductie. Het derde voordeel: er komt geen warmte in het materiaal.

-ECM stamt mede uit de koker van Pemtec in Forbach, de Franse Elzas, aan de overkant van Saarbrücken. Hier is vanaf eind jaren 90 het electrochemical machining – in Rusland ontwikkeld voor de defensieindustrie – doorontwikkeld, mede onder leiding van de Nederlander Maarten Brussee, technisch directeur. Het precieze van de technologie wordt bereikt door met de hydraulische Z-as de elektrode tot op 10 µm van het werkstuk te positioneren. De Z-as oscilleert met een frequentie tot 100 Hz, waarbij elke keer als de elektrode tot op 10 µm het werkstuk is genaderd er een stroompuls van 1000 tot wel 12000 ampère (5 en 10 V) komt, direct gevolgd door het terugtrekken van het elektrode (tot 400 à 200 µm) en spoelen met elektrolyt. Dit is het verschil met gewoon elektrochemisch verspanen. Bij elke beweging lost een 30 nanometer dun laagje van het metaal op. De elektrode slijt niet, omdat er geen contact is met het werkstuk.

Koud proces Pemmen is een koud proces. Het lijkt op het eerste gezicht misschien wel op vonkeroderen, maar er bestaan wezenlijke verschillen. Zo wordt bij Pemmen het metaal opgelost, geïoniseerd en dan direct met het elektrolyt (water met zout) weggespoeld. De metaalionen krijgen door de constante spoeling niet de kans zich aan het gereedschap te hechten. Omdat er geen warmte in het werkstuk komt, is het ontstaan van microcracks uitgesloten. Essentieel is wel dat er constant gespoeld wordt. Hierin zit dan ook voornamelijk de door Pemtec ontwikkelde technologie. Door de snelle, nauwkeurige beweging van de hydraulische Z-as ontstaat namelijk risico op vacuümvorming wat voorkomen moet worden. De elektrode kan van koper zijn, maar ook gereedschapstaal en edelstaal zijn mogelijk. De te bewerken materialen zijn legio: ook nikkellegeringen en titaan laten zich snel en nauwkeurig bewerken.

Precise ElectroChemical Machining gaat verder waar 5-assig frezen ophoudt

Van links naar rechts John Snijders van Encoma, Hans Kuhn, directeur, en Maarten Brussee, technisch directeur van Pemtec.

Complexe vormen De toepassingen in de precisietechnologie zijn legio, zeggen Maarten Brussee en Hans Kuhn, directeur. Bijvoorbeeld nauwkeurige stansstempels, die ondersnijdingen mogen hebben. Omdat je met pemmen ondersnijdingen kunt maken, kan Pemtec stempels uit één stuk maken die met andere technieken uit meerdere onderdelen worden opgebouwd. Hologrammen in metalen delen aanbrengen met stempels is een andere toepassing. Met de technologie van Pemtec kun je een reliëf van 1 µm hoog aanbrengen. De automobielindustrie is momenteel de sector met de meeste toepassingen. Bepaalde ontwikkelingen, zoals de zuinige dieselmotoren, zijn volgens Kuhn niet mogelijk zonder de inzet van pemmen. Deze technologie wordt onder andere gebruikt in de productie MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Het verschil tussen ECM en P-ECM zit in de Z-as die oscilleert en de elektrode veel dichter bij het werkstuk brengt, waardoor men preciezer kan bewerken.

van brandstofinjectoren. De medische industrie is een andere belangrijkste afzetmarkt, gevolgd door de stempelen matrijzenindustrie. Kleine series Vergelijk je pemmen met andere verspanende technieken, dan worden heel complexe onderdelen uit moeilijk verspaanbaar materiaal, sneller gemaakt. Je kunt voor de machine namelijk een meervoudig gereedschap maken zodat je meerdere producten in één keer produceert. Een klant van Pemtec produceert zo in één keer 40 precisiecomponenten. Brussee en Kuhn zien de technologie bij hun klanten dan ook steeds vaker ingezet worden in de productieomgeving. Je kunt de machine inpassen in een gerobotiseerde productiecel omdat de machine qua beladingsmogelijkheden (voor- en zijkant) flexibel in te richten is. Op de EMO 2013 heeft Pemtec zowel een compacte als een grote machine geïntroduceerd, de PemTec 800 Maxi en de PemTec 400 Compact. Deze laatste is vooral bedoeld voor verspaners die voor het eerst in deze technologie stappen. Om deze stap te vergemakkelijken werkt Pemtec tevens aan de uitbouw van een MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

netwerk van Pem Applicatie Centra. Hier worden niet alleen voor klanten applicaties ontwikkeld, maar ook test-

en aanloopseries vervaardigd. In de loop van 2014 zullen zowel in Nederland als in België dergelijke centra geopend worden.

Hoewel Pemtec de enige speler in de Europese markt is die zich uitsluitend bezig houdt met Precise ElectroChemical Machining, zijn er inmiddels meerdere bedrijven in deze technologie gestapt. Eén hiervan is EMAG, dat na de overname van Dorner aanvankelijk met electro chemisch verspanen op de markt is gekomen maar nu ook de precisievariant van de technologie aanbiedt. EMAG bouwt onder andere machines die beide technieken aan boord hebben. Je kunt dus voor het ruwen ECM toepassen, wat sneller gaat, en voor de nabewerking P-ECM. Daarnaast biedt sinds kort het Duitse Sitec Industrietechnologie de machines eveneens aan. Dit bedrijf bouwt echter geen standaardmachines, maar ontwikkelt voor klanten maatwerk toepassingen, onder andere boorapplicaties voor luchtvaart en de medische industrie.

Dit soort complexe vormen laten zich realiseren met P-ECM. Geometrische beperkingen zoals bij het frezen, zijn er veel minder.

Eigen feedstock geeft Mimo Technology voorsprong door hogere nauwkeurigheid

Spuitgieten van metaal: aantrekkelijk in de microtechnologie

Spuitgieten kent eigenlijk iedereen wel. Maar dan wel het spuitgieten van polymeren. Dat je ook metalen componenten kunt spuitgieten, is veel minder bekend. Deze technologie leent zich heel goed voor de productie van complexe werkstukken. Het is bovendien een groene productietechnologie. Je verspilt veel minder grondstoffen.

“J

e kunt bij metaalspuitgieten de geometrische vrijheid die je bij een kunststof spuitgietproduct hebt, loslaten op bijvoorbeeld een roestvaststaal 316 L”, legt Rob Egberink, manager bij Mimo Technology in Oldenzaal uit. Hierin schuilt in zijn ogen de kracht van metal injection moulding (MIM). Er zijn geometrisch minder beperkingen dan in de verspaning. Daarom vindt hij het belangrijk al in een vroeg stadium bij klanten aan tafel te zitten. Liefst bij de R&D afdeling, want je moet je product specifiek voor deze technologie engineeren wil je de voordelen maximaal benutten. Bijvoorbeeld door materiaal weg te nemen waar dat kan; of door het combineren van meerdere onderdelen tot één MIM-deel. Het proces Metal injection moulding verloopt voor een deel gelijk aan het spuitgieten van kunststof, alleen gebruik je nu geen polymeren maar metaalbolletjes waar een polymeerstructuur om heen zit. Deze zogenaamde feedstock wordt verwarmd en in een gewone spuitgietmachine ingebracht, zoals je die ook gebruikt voor het spuitgieten van kunststof componenten. De matrijs wordt onder druk gevuld waarna het product zich vormt. Doorgaans gebruik je een meervoudige matrijs, zodat je dus met één shot meerdere producten maakt. Hierna worden de producten gespoeld met water om de eerste polymeren weg te spoelen. De volgende

stap is het thermisch debinden, door verhitting de laatste resten polymeer verwijderen. Daarna moet het dan brosse product gesinterd worden zodat het hard wordt. Hierna kun je het met traditionele verspanende technieken verder bewerken. De praktijk Een van de belangrijkste voordelen van de technologie is de geometrische vrijheid, zoals Rob Egberink al aangaf. Een goed voorbeeld is een klein onderdeel voor een snelkoppeling van een hogedrukslang. De Duitse klant van Mimo Technology produceerde dit door messing te persen en de delen daarna nog in vier stappen na te bewerken. MIM Technology spuitgiet de delen nu uit 316 L en hoeft ze slechts één keer na te bewerken, enkel groefsteken. Rob Egberink: “En wij maken de onderdelen uit 316 L voor dezelfde prijs als de klant vroeger de messing componenten kon inkopen. Als je de vroegere integrale kosten doorrekent, dan was men zelfs duurder uit dan nu.” Ook de medische industrie is een interessante sector voor deze technologie, vindt Rob Egberink. Het Amerikaanse Stryker Medical Instruments zet MIM in voor het produceren van chirurgische instrumenten. Hiervoor gebruikt men de feedstock van Mimo Technology. Het Nederlandse bedrijf maakt namelijk als enige in Europa zelf de feedstock aan. Rob Egberink: “Met MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Rob Egberink, manager van Mimo Technology: producten engineeren voor metal injection moulding.

onze technologie hebben we een kleinere en voorspelbare krimp bij het sinteren, waardoor we nauwkeuriger werken. Bovendien garanderen wij een hoge mate van reproduceerbaarheid, ook als je met verschillende batches werkt.” Mimo Technology kan tot op ± 0,25 procent van de eindmaat nauwkeurig sinteren. Dat is de helft van wat gangbaar is bij metaal spuitgieten. Toleranties van 20 µm zijn realiseerbaar en de mechanische eigenschappen zijn gelijk aan die van bulk materiaal. Het materiaal laat zich goed

matrijs nodig hebt. Je moet dus wel een serie kunnen produceren. Afhankelijk van de toepassing, varieert de minimale seriegrootte van 500 tot enkele duizenden stuks. Rob Egberink schat dat de drempel Klein en serieproductie Er zijn echter grenzen aan de inzetbaarheid voor algemeen industriële producten bij van MIM. De technologie is eigenlijk alleen zo’n 5.000 stuks op jaarbasis ligt. Hij volgt geschikt voor kleine componenten, pakweg daarom nauwlettend de ontwikkelingen op het vlak van additive manufacturing. tot 100 gram. Economisch is het zelfs het Daar ligt in de toekomst wellicht een kans meest zinvol als ze minder dan 50 gram als je zo goedkoop de matrijzen kunt wegen. Bij zwaardere componenten is vervaardigen. de verloren was techniek interessanter. Een andere beperking is dat je een verspanen. Volgens Egberink kun je het 316 L na het sinteren zelfs beter verspanen dan volmateriaal 316 L.

Zo ziet het product eruit als het uit de spuitgietmachine komt. MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

En zo na het sinteren.

Lasertechnologie opent nieuwe mogelijkheden

Licht als gereedschap De verspanende industrie is vooral gewend om mechanisch te bewerken. Met een (hard)metalen gereedschap materiaal weghalen. Dat het anders kan, tonen draaden zinvonken aan. Je kunt echter ook met de energie van licht materiaal afnemen. Dat gebeurt al, zij het mondjesmaat. Velen zien de laser als hét gereedschap van de 21e eeuw. Terecht?

igital Photonic Production: onder die noemer vatten de onderzoekers bij het Fraunhofer ILT in Aken de ontwikkelingen rond het produceren met de laser samen. Van twee kanten wordt deze ontwikkeling gestimuleerd. Aan de ene kant is dat de doorbraak van ultrakorte puls lasers, zoals de femto- en picosecondelaser die industrierijp zijn; anderzijds vraagt de industrie naar een dergelijke koude bewerkingstechnologie, omdat de stukken die gemaakt moeten worden, alsmaar kleiner en moeilijker op te spannen zijn. Ook de bewerkingen worden alsmaar nauwkeuriger. De ultrakorte pulslasers brengen gedurende een extreem korte tijd, bijvoorbeeld 10-15 seconden, een extreem hoge energie in het materiaal. Deze kan pieken bereiken van 1 GW, vergeleken met 10 kW voor een CO2 of ND:Yag laser. Hierdoor verandert het materiaal aan het oppervlakte direct van vast naar gasvormig en laat dus los. Laser met microfrezen Een van de toepassingen die in Aken worden ontwikkeld, in nauwe samenwerking met de Katholieke Universiteit Leuven (B), is het combineren van laser- met freestechnologie: laserablatie met microfrezen. Deze technologie zet men vooral in voor het aanbrengen van microstructuren op oppervlakken van bijvoorbeeld matrijzen. Het microfrezen maakt snel de buitencontour; de laser zorgt voor de details. De nieuwe hybridetechnologie moet vooral sneller zijn dan de huidige alternatieven, etsen en vonken. Een van de oplossingen waaraan men werkt, is het programmeren van de totale bewerking, dus microfrezen en laserablatie, vanuit dezelfde softwareomgeving. De laser wordt geprogrammeerd als ware het een freesmachine. Een demonstratieproject is gerealiseerd door een Lumera picoseconde laser (pulsduur 10 picoseconden, vermogen

17 W) in te bouwen in een Kern EVO freesmachine. Eerst wordt een kamer gefreesd van 7 bij 1,8 bij 2,3 mm. Hierin wordt met de laser een patroon van 6 bij 0,6 bij 0,08 mm aangebracht. De wanddikte bedraagt op een bepaald punt slechts 0,11 mm. Afbramen gebeurt met de laser. Een andere concrete toepassing is het precisieboren in folie. Met een sterke femtosecondelaser boort men in Aken per

Laser maakt spaanbreker in PKD-wisselplaat Lasertechnologie opent eveneens nieuwe mogelijkheden voor de fabrikanten van verspanende gereedschappen. Met name bij PKD-wisselplaten ontstaat nu de mogelijkheid om spaanbrekers aan te brengen, iets wat tot nog toe onmogelijk is omdat dit materiaal niet te slijpen valt. Het Brabantse GSE Technology heeft recent de lasertechnologie van de Amerikaanse machinebouwer Laser Marking Technologies naar Europa gehaald. De eerste Diamond machine is geleverd aan een Europese gereedschappenfabrikant. Het hart van de Diamond is een ultra korte puls vaste stof laser. De warmte-inbreng in het materiaal is zodanig dat je aan het oppervlak materiaal weghaalt, maar de warmte niet de kans krijgt diep in het materiaal door te dringen. De material removal rate (MRR) bedraagt 1 mm3 per minuut. Oppervlaktenauwkeurigheid: 0,6 µm. De hoogte van het 3D product wordt zowel theoretisch bepaald aan de hand van het CAD-model als getoetst met een meettaster. Impuls gereedschapsontwikkeling “Met deze machine kunnen we zo’n spaanbreker achteraf aanbrengen op het gereedschap. We kunnen kantverrondingen maken met een veel betere homogeniteit dan wanneer dat mechanisch gebeurt”, aldus Adam Wayne, ceo van LMT. Dat kan in serieproductie, maar doordat je eigenlijk direct vanuit een CAD-model kunt werken, net als bij 3D printen, kunnen gereedschapfabrikanten eveneens eenvoudig een geometrie aanbrengen voor testen. Een STL-file van je CAD-model is voldoende. Hij verwacht, net als Martin Cox van GSE Technology, dat dit een impuls gaat geven aan de ontwikkeling van nieuwe PKD-gereedschappen die een langere standtijd hebben dan hardmetalen, maar het nadeel hadden van het ontbreken van een spaanbreker.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Een matrijs waarvan het oppervlak door een laser is bewerkt voor de structuur in het spuitgietproduct.

seconde 10.000 gaten van 70 µm doorsnede. Een toepassing is te vinden in micromoulds voor LED-productie.

lasertechnologie ten opzichte van EDM is dat je nu ook nietgeleidende materialen kunt bewerken, zoals keramiek.

Laser etsen Laser etsen is een andere ontwikkeling bij het Fraunhofer ILT. Dit noemen ze het ISLE-proces (in-volume selective laser etching). Hierbij worden de microcomponenten met een ultrakort gepulste laser in 3D selectief belicht. Alleen waar materiaal verwijderd moet worden, daar projecteer je het laserlicht op. Het materiaal verandert hierdoor zowel chemisch als fysisch. Daarna wordt op deze plekken met een natchemisch etsproces materiaal weggehaald. Met een polygoonscanner, die scansnelheden tot 350 meter per seconde haalt, slaagt het Fraunhofer erin om metalen oppervlakken snel te bewerken. Om de snelheid nog verder op te voeren, wordt de laserstraal met een speciaal optisch element in 16 deelstralen verdeeld. Daarmee kun je dus op 16 plekken tegelijk bewerken. De ILT-onderzoekers zijn er al in geslaagd om met 144 laserstralen tegelijk functionele oppervlakstructuren aan te brengen, bijvoorbeeld verbeterde tribologische eigenschappen.

Nederlandse innovatie Ook in Enschede wordt lasertechnologie klaargestoomd voor industriële productie. Lightmotif, voortgekomen uit de TU Twente, brengt de ultrakorte pulslaser naar een productiemachine om oppervlakken te microbewerken. Denk bijvoorbeeld aan medische implantaten. Door een microstructuur in het oppervlak aan te brengen, zullen de cellen in het menselijk lichaam zich sneller aan het implantaat hechten. Een heel andere toepassing: textureren van spuitgietmatrijzen. Hiermee breng je functionele oppervlakken aan. Zo kun je het spuitgietproduct bijvoorbeeld een zijdematte look geven. Het bijzondere aan de machine van Lightmotif is de software, een eigen ontwikkeling. De hele kennis van lasertechnologie en het werken hiermee is in de besturing verwerkt, zodat de gebruiker zich daar niet druk over hoeft te maken. Dat vergt grote hoeveelheden data. Om een snelle en doorlopende productie mogelijk te maken, genereert de Lightmotifmachine de code ‘on the fly’.

Op de drempel van productie Niet alleen in Duitsland gebeurt veel op het vlak van lasertechnologie ontwikkeling. In het Sciencepark in Angleur bij Luik past Lasea lasertechnologie al concreet toe in machines, die nu nog hun weg naar R&D-afdelingen van bedrijven vinden maar op de drempel van de productie staan. Toepassingen vind je in de medische industrie (bijvoorbeeld chirurgische implantaten), de horloge-industrie en precisietechnologie. Tandwielen van 1 tot 2 mm worden hier met de laser vervaardigd. De dikste laag die Lasea kan weghalen, is 100 micron, in stappen van 3 tot 4 micron per keer. Lasea bouwt ook al 5-assige machines, waarmee onder andere stents voor in bloedvaten worden bewerkt. Een van de voordelen van de

Laser en CNC-machines De femto- en picosecondelaser zetten andere laserbronnen beslist niet buiten spel. Sommige fabrikanten van CNCmachines passen de lasertechnologie, maar dan met andere laserbronnen, concreet toe. AgieCharmilles bijvoorbeeld in de machines voor het structureren van matrijzen. Lasertec, de DMG Mori dochter, doet hetzelfde. In 2014 brengt deze machinebouwer nog een andere toepassing van de laser op de markt, namelijk een combinatie van lasersmelten van poeder en 5-assig frezen. Een heel andere benadering kiest de Duitse machinebouwer Monforts Werkzeugmaschinen. Hier gebruikt men de laser in een draaimachine om het materiaal vlak voor de draaibeitel op te warmen, zodat het makkelijker verspaanbaar

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Onze passie, onze kennis en ...

draadsnijgereedschap

hardmetaal / keramische gereedschappen

VHM frezen / boren

ruimers en gladwals gereedschap

HSS-, PM-, VHM frezen en boren

HSS-, PM-, VHM boren en frezen

band-/cirkelzagen

wisselplaten voor frezen/ draaien van schroefdraad

De kracht van de combinatie

Vandaag ontworpen, morgen gemaakt

Een enorm potentieel voor Additive Manufacturing In de wereld van industriĂŤle productie, maken we af en toe technologische doorbraken mee die de industrie zodanig veranderen dat bestaande producten sneller, goedkoper en beter gemaakt kunnen worden. Net zoals met de opkomst van CNC verspanen, CAD/CAM en CNC meten, zal Additive Manufacturing een wereld van nieuwe productmogelijkheden openen. Deze nieuwe ontwerpvrijheden zetten een deur open naar productverbeteringen die leiden naar gewichtsbesparing, oppervlakte optimalisatie en funktieintegratie. Voordelen van groot belang voor de luchtvaart, High Tech en medische industrie.

Kijk op www.renishaw.nl/additive voor meer informatie

Renishaw Benelux BV Nikkelstraat 3, 4823 AE, Breda, Nederland T +31 76 543 11 00 F +31 76 543 11 09 E benelux@renishaw.com

www.renishaw.nl NL_Renishaw Additive Advert_Pendant_148mmx210mm_0214.indd 1

2/17/2014 2:16:37 PM

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Additive manufacturing versus verspanen Gaat additive manufacturing oftewel 3D printen een deel van de verspaning verdringen? Die kans is zeker aanwezig, blijkt onder meer uit een onderzoek van RolandBerger. De prijsdalingen van 3D geprinte metalen componenten zullen de komende jaren voor een enorme stijging van de vraag naar deze nieuwe technologie zorgen. Nu al is additive manufacturing voor sommige toepassingen concurrerend met bestaande technologieën als je naar de totale product life cycle kosten kijkt. In het najaar van 2014 publiceren we het Jaarboek additive manufacturing waarin dieper ingegaan wordt op de trends in 3D printen.

wordt. De proceskrachten verminderen tot enkele honderden newtonmeters. De laserkop is bij deze machine in de revolver geïntegreerd, maar zodanig dat deze ongevoelig is voor de koelsmeeremulsies. Bij de ontwikkeling is dit een van de grote uitdagingen geweest. Je moet de machine immers ook als gewone draaibank kunnen gebruiken. De tijd om te wisselen van laser naar draaigereedschap is secondenwerk, nauwelijks méér dan een gewone gereedschapwissel van de revolver. De bediening van de laser is geïntegreerd in de machinebesturing. Het optisch gereedschap in de revolver wordt net zo behandeld als elk ander gereedschap. En waar brengt dit voordeel? Keramiek draaien bijvoorbeeld. Siliciumnitride keramiek kun je normaal gesproken alleen slijpen; Monforts Werkzeugmaschinen draait het, in combinatie met de laser. Hierdoor kan men contouren draaien zonder de contour eerst in de slijpsteen aan te hoeven brengen. Bij het bewerken van metalen kan de laser gebruikt worden om na het draaien selectief te harden. Hier toont de laser zich van de beste kant. Doordat de warmte niet verder dan 1,5 mm diep in het materiaal doordringt, blijft de nauwkeurigheid behouden.

Max Groenendijk,Lightmotif: Doorbraak gaat komen Max Groenendijk is overtuigd van de doorbraak van de femtosecondelaser in de industriële productie. Niet als een vervanger van bijvoorbeeld de fiberlaser, maar wel als een stap die de laser dieper in de maakindustrie laat doordringen. Het is nu tijd om in deze technologie te stappen, denkt hij. Sommige sectoren, zoals de medische en de horloge-industrie, zetten de ultrakorte pulslaser nu al in. Stents worden bijvoorbeeld hiermee gesneden. Bij andere producten boort en snijdt men met deze laserbron. De komende jaren zal de technologie zijn weg vinden in de high tech maakindustrie, bijvoorbeeld bij toeleveranciers aan ASML. “De technologie is uitgerijpt en de risico’s verbonden aan een jonge technologie zijn grotendeels weggenomen.”

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Frezen niet langer de enige technologie De wereld wordt complexer. Ook voor de engineer en de verspaner. Er zijn niet enkel processen om materiaal weg te nemen. Je kunt ook werkstukken opbouwen, laag voor laag. Komt er concurrentie voor het hogesnelheidsfrezen?

rofessor Eberhard Abele leidt in Darmstadt het PTW (Technische Universiteit Darmstadt). Hij sprak over dit thema op het 10e High Speed Machining congres bij de viering van het 120-jarig bestaan van het instituut. Abele ziet een competitie tussen de materiaal afnemende en materiaal opbouwende technologieën. Ze zitten nog op een verschillend niveau. Opbouwen gaat met 4 tot 15 kubieke centimeter per uur; afnemen met 25 tot 35 kubieke meter per uur. Toch moet je niet alleen naar dit verschil kijken, vindt hij. “Direct lasersinteren en ook laserverspanen zijn concurrenten voor het hoge snelheidsfrezen. Precise ECM en tot op zekere hoogte vonktechnologie ook. Hogesnelheidsfrezen is niet meer de enige oplossing.” Hij wijst bijvoorbeeld naar de PMA-technologie van Hermle, die in een 5-assige machine metaalpoeder opspuit en dan freest. Daarmee wordt de opbouwsnelheid verhoogd. De wereld wordt complexer, is zijn boodschap. “Ook additive technologie komt. Het is niet langer alleen het proces van materiaal wegnemen.”

Laser gaat veel grotere rol spelen in matrijzenbouw Lasertechnologie heeft veel potentieel in de matrijzenindustrie. Niet alleen om texturen aan te brengen, ook om met lasertechnologie metalen onderdelen laag voor laag op te bouwen. De technologie is echter aanvullend op het frezen, zegt Hakan Pfeiffer, hoofd sales en marketing bij GF AgieCharmilles.

P-Link, producent van breedbandrouters, freest in de Chinese fabriek in Shenzhen op een Mikron XSM 400U LP (met 42.000 toeren spindel) de matrijs voor de kunststof behuizing van een router. Als tweede stap draaden zinkvonkt de producent deze op een CUT 200 mS en Form 200. De laatste bewerking is het lasertextureren met een 5-assige Mikron Laser 600. Het logo van TP-Link wordt in de matrijsholte aangebracht en wel op een dusdanige manier dat je op het kunststof spuitgietdeel het reliëf van het logo voelt.

Hoe ziet u de toekomstige rol van de laser in de stempelen matrijzenindustrie? Hakan Pfeiffer: “De laser heeft nog een groot potentieel in de matrijzenbouw. Je ziet dat texturen vaak nog via etsen gebeurt. Een proces waarvoor de matrijs de deur uit moet met verlies van doorlooptijd en kwaliteitscontrole. Etsen is bovendien niet milieuvriendelijk. Met lasertechnologie voorkom je die problemen.”

Het logo op de achterzijde van de breedbandrouter bevat een reliëf. Om deze vorm in de matrijs aan te brengen, zet de Chinese fabrikant de Mikron Laser 600 in. Deze gebruikt een Ytterbium fiberlaserbron met een vermogen van 20 W (50 W optioneel). Het gaat om een 5-assige machine waarop werkstukken tot maximaal 350 kg beladen kunnen worden.

Hakan Pfeiffer is hoofd marketing en sales bij GF AgieCharmilles. Hij ziet voor de laser nog veel mogelijkheden in de matrijsbewerking.

Kun je nog meer met de laser doen? Hakan Pfeiffer: “Wij kijken ook naar andere toepassingen voor de laser, inclusief het lasersinteren van metaal.” Zal het lasersmelten, een additive manufacturing techniek, het hoge snelheidsfrezen en het vonkeroderen gaan vervangen? Hakan Pfeiffer: “Daar ben ik niet bang voor. Elke technologie heeft zijn specifieke voordelen. Voor een deel treedt er misschien substitutie op, maar ik verwacht niet dat additive manufacturing bestaande technieken gaat kannibaliseren. Het kan wel een interessante aanvullende technologie zijn.” AgieCharmilles heeft eveneens het softwarepakket MPP ontwikkeld dat vanuit de CAD-file automatisch de juiste bewerkingsvolgorde voor de productie kiest - frezen, vonken, laserbewerken - en de juiste programma’s via het workcenter naar de celmanagers stuurt. Wat beoogt AgieCharmilles met MPP? Hakan Pfeiffer: “Software wordt in de toekomst belangrijker dan het nu al is. Met deze multiproces operations software kunnen we processen simuleren en optimaliseren. Op basis van de CAD-tekening berekent de software bijvoorbeeld automatisch de bewerkingsduur van de verschillende stappen, zoals frezen en eroderen. MPP is tevens een belangrijke stap in de kwaliteitsborging van dataflow. We hebben het pakket nog niet vercommercialiseerd en onderzoeken nog hoe we dit naar de markt gaan brengen.” MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Leveranciersregister Dit leveranciersregister is op zorgvuldige wijze samengesteld door de redactie van het Jaarboek Verspanen. De omschrijvingen van de genoemde bedrijven en organisaties zijn gebaseerd op de informatie die op hun websites staat (peildatum 1 februari 2014). De redactie heeft getracht zoveel mogelijk compleet en actueel te zijn, maar realiseert zich dat dit overzicht niet uitputtend is. Aanpassingen of wijzigingen kunnen daarom te allen tijde aan de redactie worden doorgegeven. Dat geldt ook voor bedrijven die wellicht ontbreken in dit overzicht. Dit leveranciersregister zal ook als een digitale database worden geïntegreerd in de website www.made-in-europe.nu. Hierin kunnen wijzigingen op ieder moment worden doorgevoerd. In elke volgende editie van dit jaarboek zal eveneens een geactualiseerde versie van dit leveranciersregister worden opgenomen. Het leveranciersregister heeft de volgende rubrieken: • Machines • Gereedschappen en tooling • Automatisering/robotisering • Besturingen/meetmiddelen/vision • Procesbewaking • CADCAM • Koel- en smeermiddelen • Opleidingen/Consultancy/Advisering • Materialenleveranciers • Brancheverenigingen

Het accent ligt op de Nederlandse leveranciers. Maar ook een aantal Belgische leveranciers wordt genoemd, evenals diverse Duitse bedrijven met interessante proposities voor de verspanersmarkt in de Benelux.

Machines

Auto Well Benelux

Dragonder 9d 5554 GM Valkenswaard tel: 040-2041029 email: info@autowell.nl website: www.autowell.nl Leverancier van verticale bewerkingscentra en CNC draaibanken, CNC machinecentra, machineklemmen en Gantry Loaders voor draaimachines en bewerkingscentra. Fabrikanten: Accuway, Trident, Auto Well De toeleveranciers van Auto Well Benelux zijn allemaal gevestigd in Taiwan. De Gantry Loaders voor draaimachines en bewerkingscentra ontwikkelt Auto Well zelf.

Bendertechniek Plesmanstraat 32 3905 KZ Veenendaal tel: 0318–550200 email: info@bendertechniek.nl website: www.bendertechniek.nl Leverancier van: draaimachines, freesmachines, bewerkingscentra, kotterbanken, boormachines, slijpmachines, bandzaagmachines, gebruikte machines, toebehoren. Fabrikanten: Averex, Cosen, ColchesterHarrison, Chung Sing Machinery, Geminis, Ger, Hankook, Hwacheon, Ibarmia, Juaristi, Joen Lih, Kao Ming, Lagun, Matsuura, Stama, YCM, Zayer, SFM.

BMT Machine Tools Zalmweg 36 4941 VX Raamsdonksveer tel. 0162-519565 email: info@bmtmachines.nl Website: www.bmtmachines.nl Leverancier van machines voor frezen, draaien, slijpen en automatisering. Fabrikanten: Hardinge, Bridgeport, Kellenberger, Jones & Shipman, Hauser, Tschudin, Monforts, Indunorm.

Boelens Machines Nijverheidstraat 69 6681 LN Bemmel tel: 026-7370437 email: info@boelensmachines.nl website: www.boelensmachines.nl Leverancier van conventioneel-plus, teach-in en CNC draaibanken en

freesmachines, verticale en horizontale bewerkingscentra, moving column verticale bewerkingscentra met pendelmogelijkheden, draai-frees cellen, hoognauwkeurige high-speed 3- en 5-assige bewerkingscentra, boor/ freescentra, afzuigsystemen voor draaibanken en bewerkingscentra. Fabrikanten: Lazzati, Cazeneuve, Leadwell, Kitamura, RemaControl, Somab, Ernault, AR Filtrazioni, Huron, Avia Polen.

Buhlmann Hermesstraat 2C B-1930 Zaventem (België) tel +32 (0)27112030 email: info@buhlmann.be website: www.buhlmann.be Leverancier van freesmachines, boorcenters, bewerkingscenters, draaibanken, decolleteermachines, slijpmachines, gereedschapsslijpmachines, machines voor draaden zinkvonkerosie, voorinstelapparaten evenals toebehoren en verbruiksgoederen voor werktuigmachines. Ook automatisering en software voor productiemanagement behoren tot de mogelijkheden. Fabrikanten: Chiron, Fehlman, Huron, Ona, WFL, Michael Deckel, Forest-Line, Okamoto, Spinner, Motorex.

CMIE Benelux Vloeiveld 16 5126 RG Gilze tel: 0161-459300 email: info@cmie.nl website: www.cmie.nl Leverancier van CNC-draaibanken, CNC frees- en kotterbanken. Fabrikanten: Topper-Tongtai groep, L&L, Top Turn, Force One, Agma, Sister, Fortworth. CMIE Benelux heeft zich gespecialiseerd op de import van CNC metaalbewerkingsmachines uit Taiwan.

CNC Team Nederland Hooiland 6a 6666 MJ Heteren tel: 026-4721700 email: info@cncteam.nl website: www.cncteam.nl Partner voor het leveren en onderhouden van 3- en 5-assige CNC-freesmachines. Leverancier van de merken CMS Spa en Masterwood Spa. Grote kennis op

het gebied van productoplossingen, werkstukopspanning, programmering en gereedschappen.

DMG Mori Benelux

Dymato

Wageningselaan 48 3903 LA Veenendaal tel. 0318-557611 email: info@dmgmori.com website: www.dmgmori.com

Ravelijn 48 3905 NV Veenendaal tel. 0318–550800 email: info@dymato.nl website: www.dymato.nl

Hermesstraat 4B B-1930 Zaventem (België) tel: +32 (0)27121090

Leverancier van: HSC 5-assige bewerkingscentra, profielbewerkingscentra, CNC draaibanken, horizontale en verticale CNC bewerkingscentra, kotterbanken, ondervloerdraaibanken, mobiele draaibanken voor het reprofileren van treinwielen, graveer- en lasermarkeermachines, erodeermachines. Fabrikanten: Handtmann, Hegenscheidt MFD, Hyundai-Wia, Mitsubishi Electric, Richter, Röders, Tornos Gurutzpe.

Leverancier van compleet pakket universele CNC draaimachines, draaifreescentra, productie draaimachines, verticale draaimachines, draaiautomaten, 3-, 4- en 5-assige CNC freesmachines (universeel, verticaal, horizontaal, hoognauwkeurige highspeed machines), machines voor additive manufacturing. DMG Mori Benelux is de Benelux vertegenwoordiging van het DMG Mori concern.

Dormac CNC Solutions Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel: 0229–542485 email: info@dormaccncsolutions.nl website: www.dormaccncsolutions.nl Leverancier van: CNC draaibanken, teach-in draaibanken, conventionele draaibanken, CNC freesbanken, teach-in freesbanken, conventionele freesbanken, CNC bewerkingscentra, bedfreesmachines, productieautomatisering. Fabrikanten: Doosan, Kiheung, Dahlih, FAT Haco, Emco, Pinacho, L&W Tools, Giana, Winho, Yu-Shine, Trimill. Voor de productie-automatisering wordt samengewerkt met DPA, BMO, Teqq en Fastems FMS. Tevens met leveranciers van barfeeders LNS, Breuning Irco en Iemca. Zusterbedrijf Dormatec Environment Systems levert installaties als hoge druk units, koelinstallaties, olieafscheiders, filterinstallaties en luchtzuiveringsapparaten voor verdere optimalisatie van het productieproces.

Encoma CNC Solutions Keurmeesterlaan 10 6002 EK Weert tel. 06-29537141 email: info@encoma.nl website: www.encoma.nl Leverancier van precisie CNC machines voor ECM, frezen, leppen & polijsten en slijpen. Fabrikanten: FLP Microfinishing, Kennametal Extrude Hone, Kern Microtechnik, Mikromat, Pemtech, R+B. Encoma is gespecialiseerd in consultancy en engineering ten behoeve van de verspanende industrie in de Benelux. Bovendien vertegenwoordigt Encoma een aantal precisie cnc machines. Hiermee kunnen kleine en grote bedrijven op maat gesneden oplossingen worden geboden.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Eritec Tuindorpstraat 61 7555 CS Hengelo tel. 06 41759733 email: info@eritec.nl website: www.eritec.nl Leverancier van machines voor 5-assig frezen, 11-assig draaien en 5 vlaks frezen, cnc draaien, cnc frezen, teach-in draaibanken, graveer- en markeersystemen. Fabrikanten: Grob, Romi, Müga, Baublys.

Erowa Brandemolen 24 5944 NE Arcen tel: 077-4739005 email: info@erowa.com website: www.erowa.com Leverancier van spansystemen, meetmachines, robots, besturingssoftware Erowa in Arcen is het Nederlandse onderdeel van het Zwitserse Erowa, een wereldwijd opererende organisatie voor de ontwikkeling, productie, advisering en distributie van moderne productietechniek.

Zanoletti, Takisawa Taiwan, Takisama Japan, DMC, HNK, Wele, Nexturn, Quaser, Niigata, Jobs Sachman, Pama, Cleanmist, Spirsin, M&H, LNS, Fastems.

Gelderblom CNC Machines Weerschip 7 3991 CR Houten tel: 030-2412541 email: info@gelderblom.nl website: www.gelderblom.nl Krijtersveld 1 B-2160 Wommelgem (België) tel: +32.(0)33534944 info@gelderblom.be www.gelderblom.be Leverancier van een complete lijn CNC draaimachines, bewerkingscentra en multitasking-machines, horizontale boor- en freesmachines. Fabrikanten: Okuma en Unionchemnitz Gelderblom levert de kleine tot middelgrote precisiemachines voor draaien, frezen en multitasking van de Japanse producent Okuma. Waar het Okuma-programma qua werkstukafmetingen zo’n beetje op een limiet loopt, begint Unionchemnitz.

Germond

Evolent Machines Flevolaan 23 1382 JX Weesp tel. 0294-450540 email: info@evolent.nl website: www.evolent.nl Leverancier van machines voor draaien (2 tot 7 assige draaibanken, draaifreescentra, ovaaldraaibanken, Twinspindel CNC, carrouseldraaibanken, langdraaiers), machines voor frezen (verticale bewerkingscentra, 5-vlaks bewerkingcentrum met 5 assen gestuurd, 5-assig verticaal bewerkingscentrum, horizontaal bewerkingscentrum, portaalbewerkingscentrum, bedfreesmachine, vloertype freesmachine, verticaal boor- en tap bewerkingscenturm), kotterbanken en vloertype kotterbanken, vlakslijpmachines. Tevens leverancier van centrifugaalfilters voor het afzuigen en filteren van verspaningsdampen, NCbestuurde ronddraaitafels, werkstuken gereedschapmeetsystemen, stafaanvoersystemen, laad- en lossystemen. Fabrikanten: Chevalier, OMG-PBR, OMG

L. de Raetlaan 59 8870 Izegem (België) tel: +32 (0)51310672 email: info@germond.be website: www.germond.be Germond is exclusief verdeler voor België van hoogkwalitatieve metaalbewerkingsmachines van merken zoals Doosan Infracore Machine Tools, Dahlih, Amada en FAT. Levert zowel conventionele als CNC-gestuurde uitvoeringen. Levert ook toebehoren zoals Dormatec hogedrukpompen, emulsie- en oliekoelers, filtersystemen en olieafscheiders, Conti gereedschapsinstelapparaten. Tevens leverancier van koelen smeermiddelen en gereedschappen.

GF Machining Solutions Spikweien 21 5943 AC Lomm tel: 077 473 82 00 email: sales@nl.gfms.com website: www.gfms.com/nl Bewerkingscentra , machines voor draaden vonkeroderen, startgatvonken, lasermachines, tooling, automatisering, software.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

GF Machining Solutions (voorheen: GF Agie Charmilles) is de gereedschapsmachine divisie van de Zwitserse Georg Fischer Group. Het bedrijf richt zich met machines, geautomatiseerde oplossingen en services op de gereedschapmakers en matrijzenbouwers en producenten van nauwkeurige componenten.

Gibas Numeriek Sluiswachter 20b 3861 SN Nijkerk tel: 088-5406000 email: info@gibas.nl website: www.gibas.nl Leverancier van: draaibanken, draaien freescombinaties, freesbanken en slijpbanken. Fabrikanten: Victor, OKK, Nakamura-Tome, Fehlmann, Correanayak, Muratec, Tornos, You Ji, Bumotec. Gibas Numeriek legt een sterk accent op rendementsverbeterende productieoplossingen. Gibas Automation levert assemblage- en productie automatiseringen, Gibas Tools een totaalpakket verspanende gereedschappen en Gibas Logistiek verzorgt machineverplaatsingen, de installatie en het begeleiden van de complete trajecten.

GSE Technology Dubloen 11 5751 PX Deurne tel: 0493-352121 email: info@gsetechnology.com website: www.gsetechnology.com

Hermle levert projecten, waarbij machines worden uitgebouwd tot flexibele productiecellen, met behulp van onderdelen als palletwisselaars, E-cart met telescooparm, pneumatische tegenhouders, robot- en magazijnsystemen.

Hembrug Machine Tools Hendrik Figeeweg 1a+b 2031 BJ Haarlem tel: 023-5124900 email: sales@hembrug.com website: www.hembrug.com Fabrikant van ultraprecisie volledig oliegelagerde harddraaimachines. De machines worden onder de merknaam Mikroturn op de markt gebracht en zijn uitgerust met volhydrostatische spindels om de stabiliteit te bereiken die nodig is om zware werkstukken micrometernauwkeurig te kunnen bewerken.

Hurco Steylerstraat 18 5931 BK Tegelen tel: 077 - 326 89 12 email: info@hurco.nl website: www.hurco.nl Leverancier van: 3-assige bewerkingscentra (verticaal high power, verticaal high speed, portaal), 4-assige horizontale bewerkingscentra, 5-assige bewerkingscentra (verticaal met zwenkkop en draaitafel, verticaal met draaizwenktafel, met verrijdbare kolom en draaizwenktafel). Fabrikant: Hurco Hurco beschikt over de eigen CNCmachinebesturingen WinMax en SingleMax.

Leverancier van precisie slijpmachines, dressmachines, automatische zaagmachines, optische meetmachines, lasermarkeersystemen. Fabrikanten: Tru Tech Systems, Dittel, Oelheld, MPM, Laser Marking Technologies, Max Engineering, Gesac, P&S Maschinenbau. GSE Technology produceert ook hardmetaal staven en levert toebehoren als rondloopapparaten en stoomreinigingssystemen, alsmede slijpmiddelen (schijven en oliën).

Hermle Nederland Venloseweg 70d 5961 JD Horst tel: 077-3961761 email: info@hermle-nederland.nl website: www.hermle-nederland.nl Leverancier van CNC bewerkingscentra.

Huyghe Machining Agency Gustave Royerslaan 2 9600 Ronse (België) tel: +32 (0)55207793 email: info@huyghemachiningagency.be website: www.huyghemachiningagency.be Leverancier van machines voor 5-assig frezen, multitasking, aluminium verpaning, titanium verspaning, automatisering. Fabrikanten: Heller, Gruppo Parpas, Famar, Nagel, TBT Tiefbohrtechnik, IMT Intermato, Hollfelder. Huyghe Machining Agency is ook partner voor opspanmiddelen en precisiegereedschap voor draaien, frezen, boren, diepgatboren, honen.

Kisters Machines De Hoefse Weg 13 5512 CH Vessem tel: 0497-591474 email: info@kisters.nl website: www.kisters.nl Leverancier van draaimachines (single turret, live tooling, multitasking, overig), freesmachines (verticaal, horizontaal, 5-assig, overig frezen). Fabrikanten: Feeler, Femco, Toyoda, Sigma, Phoenix. Kisters Machines houdt zich ook bezig met robotica, machinebelading, engineering, speciaal machinebouw en productie optimalisering.

Fabrikanten: Index Werke, Traub, Weiler, Bimatec Soraluce, Microcut Challenger, Maxmill, Pedersen, Elb, Laagland is ook leverancier van spanmiddelen, voorinstelapparatuur, gereedschappen, boor- frees en tapunits, magazijnen werkplaatsinrichting, machinereinigers en nevelafzuigers,tapgereedschap, hydrochucks en HF-spindels (fabrikanten Hilma, Roemheld, Stark, Wohlhaupter, Mapal, Granlund G&K Schön, Showa, Zoller, Suhner, Lokoma, Matzek, SPV Spintec)

Landré Lange Dreef 10 4131 NH Vianen tel: 0347- 329329 email: info@landre.nl website: www.landre.nl Leverancier van: bewerkingscentra (boortap machines, verticale en horizontale freesmachines, 6-assig, rotatietafels), draaimachines (2-assig, multi-assig). erodeermachines (draadvonkmachines, zinkvonkmachines, vonkboormachines, ionisersystemen). Landré levert ook automatisering, plaatbewerkingsmachines, kunststoftechnologie, 3D printers en software. Fabrikanten: Haas, Fanuc, Mori Seiki, Exeron, Tsudakoma, Madra, EasyMetal. Voor productieautomatisering Erowa, Fastems FMS, Haas en Irco stafaanvoersystemen, LMS randapparatuur, Promot gantryloaders

Laagland

Limas CNC-machinery

Dalkruidbaan 149 2908 KC Capelle aan den IJssel tel: 010-2922222 email: informatie@laagland.nl website: www.laagland.nl

Heldenseweg 27 6086 PD Neer tel: 0475-510159 email: info@limas-techniek.nl website: www.limas-techniek.nl

Leverancier van draaimachines (meerspil, draai-freescentra, universele CNC-draaimachines, lang- en kortdraaiautomaten, precisie draaimachines), bewerkingscentra en freesmachines (bedfrees- en boorcentra, traveling column frees- en boorcentra, carrousel draaien bewerkingscentra, 5-assige bewerkingscentra (gantry type), verticale bewerkingscentra, conventionele en teach-in freesmachines),, vlaken profielslijpmachines (vlaken profielslijpmachines, kruipgangslijpmachines, speciaal-slijpmachines, portaalslijpmachines).

Leverancier van 3-, 4- en 5-assige CNCbewerkingscentra, pendel/ bedfreesmachines, portaalfreesmachines en -frees/draaicombinaties. Fabrikanten: Matec, DMT-Kern, Colgar, Spinner, Brankamp, Toolinspect-MCU. Limas levert ook systemen voor procesbewaking.

Make! Machining Technology Antonie van Leeuwenhoekweg 18 5151 DV Drunen

tel: 0416-320068 email: info@make-mt.nl website: www.make-mt.nl

Leverancier van enkel- en meerspindel draaiautomaten, universele en ultraprecisie draaimachines, draaien freescentra en draaicellen, stafaanvoer en staflaadmagazijnen, rondtaktautomaten, speciaal machines en transfermachines. Fabrikanten: Manurhin, Ergomat, Miyano, Mori-Say, Pfiffner, Iemca. Make! MT importeert machines voor de volautomatische seriematige metaalbewerking en levert daarnaast spangereedschappen (HM-geleidebussen, spantangen en spanhulzen), snijgereedschappen, rolgereedschappen, vaste en roterende gereedschaphouders, spanen geleidebussystemen, spanentransporteurs, hogedruk koelmiddelinstallaties.

MEMA Machinery & Tools Nijverheidsstraat, 12 B-1840 Londerzeel tel: +32 (0)52317080 email: info@mema.be website: www.mema.be Leverancier van conventionele verspanende machines en machines uitgerust met een NC of CNC besturing (Leadwell en Romi CNC bewerkingscentra en draaibanken, Ecomill bewerkingscentra, en een gamma (draad)vonkerosiemachines. Levert ook gereedschappen en toebehoren.

Oude Reimer Willem Barentszweg 216 1212 BR Hilversum tel: 035-6460830 email: info@oudereimer.nl website: www.oudereimer.nl Leverancier van: horizontale en verticale bewerkingscentra, horizontale en verticale draaimachines, CNC-langdraaiautomaten, draai-freesmachines,freesmachines, machines voor staalbouwindustrie, kotterbanken, portaalmachines, stafaanvoer, slijpmachines, zaagmachines. Tevens bandverwerkende machines, draad en kabel verwerkende machines, draad en buis verwerkende machines, technische vezelverwerkende machines, gebruikte machines, smeermiddelen. Industrie stofzuigers, luchtreinigers, vloermatten. Tevens leverancier van gereedschappen. Fabrikanten: Heller, Chiron, Benzinger,

Star, Emag, WFL, Reckermann, Ficep, FPT, Cucchi, Forte. Gereedschappen van Haimer, Sphinx, Alpen, Fraisa, Alesa, Kohn, Pibomulti,Nordwest, Bencere, Fischer, NSK, Waldmann & Weigl, Speroni en Widia. Smeermiddelen van Motorex.

Pinno Mulders Franshof 5 5815 AT Merselo tel: 0478-855400 email: info@pinnotech.nl website: www.pinnotech.nl Leverancier van multi proces machines, horizontale bewerkingscentra, slijpmachines, spanmiddelen, rotatietafels (4e en 5e assen), speciale gereedschappen, afbraamgereedschappen en nevelafzuigingen. Fabrikanten: GMTK, Machining Centers Manufacturing, MMK Matsumoto, Triag Spantechniek, Cogsdill, ISH Xebec, Reven, DL Lufttechnik. Pinno (Partner for Processes with Innovating technology) biedt efficiënte, betrouwbare en hoogwaardige productieoplossingen.

Produtec Energieweg 3v 4231 DJ Meerkerk tel: 0183-600560 email: info@produtec.nl website: www.produtec.eu Rode Kruisstraat 4 B-9990 Maldegem tel. +32 (0)50729595 email: info@produtec.be website: www.productec.eu Leverancier van machines voor horizontaal en verticaal frezen, het frezen van grafiet, zinkvonken, vonkboren, draadvonken, startgatmachines, gereedschaphouders, straalcabines, ionisers. Fabrikanten: Makino, MST, BES, Rosa Ermando, Iepco, Easymetal.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Produtec levert een totaalpakket van hoogwaardige machines en opspanmiddelen.

Promas CNC Voltaweg 18 5993 SE Maasbree tel: 077-3270889 email: info@promascnc.nl website: www.promascnc.nl Leverancier van: pendelbewerkingscentra, 5-assige machines, verticale en horizontale CNC bewerkingscentra, CNC portaalmachines, CNC Draaibanken, bedfreesmachines, floortypefreesmachines, CNC vlakbed draaibanken, table type CNC kotterbanken, floortype CNC kotterbanken, HSC bewerkingscentra 3- en 5-assig, EDM machines (vonkeroderen), hoognauwkeurige bewerkingscentra tot 8 assen, langdraaiautomaten, boor & tapcentra, 5-assige HSM machines (hoogportaal), 5-assige HSM machines (gantry), teach-in draaibanken, vlakbed draaibanken. Fabrikanten: Hedelius, Hartford,CMZ, MTE, CNC Takang, Reiden, Fermat, Akira Seiki, OPS Ingersoll, Willemin-Macodel, Maier, Burkhardt en Weber, Ares Seiki, Sahos, Viper. Promas levert ook beladingssystemen en robots voor automatische belading alsmede diverse toebehoren, zoals NCtafels en meettastersystemen.

De Ridder THO IBC-weg 10 5683 PK Best tel: 0499–392050 email: info@ridder.net website: www.ridder.net

De Ridder TDR Ninoofsesteenweg 244 1700 Dilbeek (België) tel: +32 (0)27628910 email: tdr@ridder.net www.ridder.net Leverancier van: draaimachines (conventioneel, teach-in, CNC, CNC met overnamespil, CNC met freesspil, B-as, CNC verticaal, voor volume productie), erodeermachines (draadvonken, zinkvonken, micro zinkvonken, startgat zinkvonken, mobiel zinkvonken), freesmachines (conventioneel/universeel, kruistafel bewerkingscentrum, 5-assig, vaste tafel/verplaatsbare kolom, bed, vloer en portaalfrezers, horizontaal,

kotteren, precisie. highspeed cutting, modelleren/prototyping), slijpmachines (vlakslijpen en profielslijpen, rondslijpen, centerloos, borenslijpen, optisch profielslijpen coördinaten slijpen, centergat slijpen). Fabrikanten: Amada, Emco, Esco, MAG Hessapp, MAG VDF Boehringer, Sirmu, Sodick, Waldmann &Weigl Eromobil, Litz Hitech, Axa, Kunzmann, imes-icore, MAG Cincinnati, MAG Hüller Hille, Primacon, Kekeisen, Pama, Kugler Precision, Blohm, Jung, Mägerle, Mikrosa, Schaudt, Studer, Darex, Moore, Henninger. De Ridder THO is ook leverancier van Emco automatisering, Handling Tech Automation, erodeer toebehoren, opspanmiddelen, Maylan palletwisselsystemen, slijptoebehoren, precisie geleidingen voor stempelhuizen en matrijzen, trillingdempers en machine stelvoeten, mechanische en elektrostatische nevelafzuigers, filterinstallaties voor koelen smeermiddel.

Van der Sluis Werktuigmachines Spinnerstraat 1 7481 KJ Haaksbergen tel: 053-5724049 email: info@sluma.nl website: www.sluma.nl Leverancier van conventionele boormachines, draaibanken, freesmachines, bandschuurmachines, slijpmachines, zaagmachines; teachin draaibanken en slijpmachines en CNC draaibanken, freesmachines, bedfreesmachines, draaitafels, diepboormachines, carrouseldraaibanken, slijpmachines. Fabrikanten: SHW Werkzeugmaschinen, DMC Vertimaxx, TBT Tiefbohrtechnik, Berg Spanntechnik, Rückle, Eimeldingen, Kekeisen, Anayak, MTE, Contur, Mashstroy-Troyan, Avia Fop, Arsenal, Europa Centurion, Kent, Scortegangna, Euro Fintec, ZMM Metalik.

SMTCL Orber Straße 8 60386 Frankfurt (Duitsland) tel:. +49 69 43053280 email: info@smtclgerman.com website: www.smtclgerman.com Leverancier van CNC schuinbed en vlakbed draaimachines, grote CNC draaimachines, horizontale en verticale bewerkingscentra, automatische

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

horizontale boor- en freesmachines, verticale CNC draaimachines, draaien boorcentra. SMTCL Deutschland is een onderdeel van de Chinese machineproducent SMTCL. Design, ontwerp en prototypebouw van de machines vindt in Duitsland plaats, de massaproductie in China. De machines voor de Europese markt worden uitgerust met Duitse en Japanse componenten.

Style CNC Nijverheidsweg 15 3751 LP Bunschoten tel: 033-2988899 email: info@stylecncnmachines.com website: www.stylecncmachines.nl Fabrikant van CNC draaibanken en freesbanken voor enkelstuks en kleine series. De machines zijn voorzien van een zelf ontwikkelde intuïtieve CNC touch besturing.

Tecmo Machinery (ook Tecmo Fluids en Gima Machines) Industrieweg 13 2630 Aartselaar (België) tel: +32 (0)38778191 website: www.tecmo.be Vertegenwoordiger van Reiden (vijf -en zesassige universele en high speed machines, speciale spindels met hoog toerental en groot koppel.), Soraluce (bedfreesmachines met bewegende tafel, freesmachines met vaste tafel en bewegende kolom, vloertype freesmachines met bewegende kolom), Breton (high speed bewerkingscentra, 3 en 5 interpolerende assen, frezen, draaien en slijpen op 1 machine), Danobat (hoogwaardige technologische slijptoepassingen, draaitoepassingen verticaal en horizontaal), Comev (conventionele, teach-in en parallel draaibanken), Gentiger (high speed bewerkingscentra, 3 en 5 interpolerende assen).

TMMT High Tech Eijerven 47 5646 JM Eindhoven tel: 040-2131355 email: info@tmmt-high-tech.com website: www.tmmt-high-tech.com Leverancier van machines, gereedschappen, robots, meettechniek en CADCAM. Alle opties zijn mogelijk

bij TMMT: het hoge snelheid frezen met 5 simultaan bestuurde assen, het combineren van draai-, frees- en slijpoperaties, EDM bewerkingen, het gerobotiseerd laden en lossen. Fabrikanten: TMMT High Tech (onderdeel van de GB Group) vertegenwoordigt tientallen fabrikanten. Deze hebben allemaal de mogelijkheid om de configuratie van de machines toe te snijden op de specifieke behoeften van de afnemer. Met als resultaat tailor-made machine tools die optimaal geconfigureerd zijn voor de taak waarvoor ze werden aangeschaft.

Unisign Industrieterrein 36 5981NK Panningen tel: 077-3073777 email: info@unisign.nl website: www.unisign.nl Fabrikant van verticale CNC bewerkingscentra, deels standaard, deels klantspecifiek. Unisign brengt de machines op de markt onder de merknamen Univers (verticale CNC-bewerkingscentra met een in X-richting verrijdbare kolom), Unipent (verticaal 5-assig hoge snelheid CNC-Portaalbewerkingscentrum), Unipro (verticaal CNC hogesnelheidsbewerkingscentrum in langbed-uitvoering), Uniport (portaal bewerkingscentrum met stationair bed en verrijdbaar of stationair portaal), Unicom (bewerkingscentra voor compleet bewerking, d.w.z. verticaal draaien aangevuld met meerzijdig frezen en boren).

Yamazaki Mazak Nederland Peppelkade 54 3992 AK Houten tel: 030-6344030 email: mazak@mazak.nl website: www.mazak.eu

Yamazaki Mazak Europe Grauwmeer 7 3001 Leuven (België) tel: +32 (0)16391611 email: mazak@mazak.be website: www.mazak.eu Leverancier van multitasking machines, CNC draaaimachines, verticale en horizontale bewerkingscentra, factory automation en FMS. Fabrikanten: Mazak Nederland is onderdeel van de Japanse machinefabrikant Yamazaki Mazak. De

Gereedschappen & Tooling

service voor de Benelux is gecentraliseerd vanuit de vestiging in België.

All Special Products ASP Provincialeweg 80c 5503 HJ Veldhoven tel: 040-2301894 email: info@asp-arno.nl website: www.asp-arno.nl

Leverancier in hoogwaardige snijgereedschappen, tooling en toebehoren voor de uitrusting van metaalbewerkingsmachines. Fabrikanten: Arno Werkzeuge, Amaya, Ecotax Filtertechniek, Herbert, Hydrokomp, Neuhäuser, Kemmler, KFH Hermann, Noris-Reime, Stanny, W&F,SZM Spannwerkzeuge, Wendel, Zeus. ASP levert ook frezen onder de eigen merknaam ASP en eigen bandskimmers.

Bokhoven Tool Management BTM Den Bongerd 9 5735 JZ Aarle-Rixtel tel: 0492-381828 email: info@bokhovenbtm.nl website: www.bokhovenbtm.nl

Leverancier van CNC gestuurde indexeeren ronddraaitafels, elektrische en pneumatische taparmen, opspansystemen, center-, faseer- en graveergereedschapen met VH wisselplaten, verspanende gereedschappen, opspanmiddelen en meetmiddelen, handgereedschappen, beschermingsmiddelen en werkplaatsinrichtingen, krimpen spanapparatuur, modulaire machineklemmen en toebehoren, plaatsbepalers, overnamecenters. Fabrikanten: pL Lehmann, Volumec, FCS System, Nine9, Precitool, Marquart, Pyroquart, Quadro NC, Spannax, Forza. BTM is tevens exclusief agent voor ZuidNederland van Klein Tooling.

Ceratizit Nederland

Bergrand 224 4707 At Roosendaal tel: 01655-50800 email: info.nederland@ceratizit.com website: www.ceratizit.com Leverancier van hardmetalen snijgereedschappen voor frezen, draaien, groefsteken en boren. Ceratizit Nederland is de vertegenwoordiging van de Luxemburgse producent van hardmetalen producten voor slijtdelen en snijgereedschappen Ceratizit. Levert wereldwijd aan klanten in de automotive, mechanische engineering, olie-

industrie, medische systemen, elektronica en gereedschappen- en matrijzenbouw.

David precisieslijperij

Heirweg 82 8520 Kuurne (België) tel: +(0)56372646 email: info@precdavid.be website: www.precdavid.be Gereedschapslijperij, gespecialiseerd in CNC-slijptechniek. Beschikt over eigen ophaaldienst.

Delta Tools

Kerkstraat 21 3252 AX Goedereede tel: 0187-491758 email: info@deltatools.nl website: www.deltatools.nl Leverancier van spiraalboren, gereedschappen voor draadsnijden, frezen en draaien, ruimers, tooling en werkplaatsinrichting. Fabrikanten: Werkö, Miller Präzisionswerkzeuge, TeaguTec, Amec, Karnasch, Rotec, CPT, Eroglu, Alberti, Beck Präzisionswerkzeuge, Bedrunka+Hirth, Star Celik. Delta Tools brengt onder de merknaam Deltamill ook een eigen lijn volhardmetalen frezen op de markt.

Dormer Tools

’s Gravenlandseweg 401 3125 BL Schiedam tel: 010-2080240 email: dormer.nl@dormertools.com website: www.dormertools.com Fountain Plaza Belgicastraat 5 1930 Brussel-Zaventhem (België) tel: +32 (0)34405901 email: dormer.be@dormertools.com Leverancier van volhardmetaal, boren, draadfrezen, ruimen, wisselplaten en houders, taphouders, verzinkboren, kopverzinkfrezen, materialen. Dormer, ISO 9001- en ISO 14000-gecertificeerd, heeft vestigingen in meer dan 40 landen wereldwijd. Men kan de Dormer gereedschappen betrekken in meer dan 100 landen in de wereld.

Gühring Nederland

Achtseweg Noord 12F 5651 GG Eindhoven tel: 040-254 33 05 email: info@guhring.nl website: www.guhring.nl

Leverancier van boren (o.a. HSS boren en VHM ratioboren), tappen (o.a. profile roltappen, draadfrezen en HM tappen), frezen, verzinkers, modulaire gereedschappen, toebehoren. Gühring Nederland, onderdeel van de wereldwijd opererende organisatie Gühring, biedt onder de naam TMS integraal gereedschapsbeheer aan. TMS staat voor Tool Management Service en omvat de complete gereedschapsverzorging en -logistiek, vanaf de simpele levering van een standaardboor tot volledige uitbesteding van het beheer van turnkeybasis.

Van Hoorn Carbide

Copernicusstraat 2 6003 DE Weert tel: 0495-584099 email: info@hoorn-carbide.com website: www.hoorn-carbide.com

Heudra Tools

Van Hoorn Carbide ontwikkelt en produceert topkwaliteit volhardmetalen frezen en slijtdelen voor toepassingen in hoge snelheid verspaning en overige conventionele methoden van metaalbewerking. Daarnaast vertegenwoordigt Van Hoorn Carbide een aantal fabrikanten in speciale gereedschappen, zoals Botek diepgatboren.

Fahrenheitstraat 42 6716 BR Ede tel: 0488-484406 email: info@heudratools.com website: www.heudratools.com Dennenlaan 23 9185 Wachtebeke (België) tel: +32 (0)93427970

Hagro Precisie

Industriepark 18 5374 CM Schaijk tel. 0486-462424 email: hagro@hagro.nl website: www.hagro.nl Leverancier van verspanende gereedschappen, spangereedschap & automatisering, schroefdraad- & gladrolsystemen, magazijninrichting & voorraadbeheer. Fabrikanten: LMT Fette, Lang Technik, Baublis, Beck Präzisionswerkzeuge, Becker, Bilz, Boehlerit, Cuter, Diatool, Dümmel, Huni equipment, JBO Boss, LMT Kieninger, Kintek, Klopfer, Mario Pinto, Mitutoyo, Nan, OMG, Profiroll, Re-al, Stock, WTE Tools.

Heku Tools

Luxemburgstraat 2a 5171 PM Kaatsheuvel tel: 0416-286080 email: info@hekutools.nl website: www.hekutools.nl

Leverancier van een volledig programma hoogwaardige machinegereedschappen. Fabrikanten: Kaiser (digitale kotterkoppen), Benz (aangedreven gereedschappen en haakse koppen), Big (gereedschaphouders), Kyocera (wisselplaten, freesbody’s, wisselplaatboren en diverse ISO- en steekgereedschaphouders), Fahrion (spantangen), Yamawa (tappen, snijplaten en centerboren), Tesa (meetgereedschappen), Osawa (boren en frezen). Bruckner (centers), Beck (ruimers), Allmatic (spansystemen), WTE (snijgereedschap voor gatbewerking), Hahn + Kolb (o.a. snijgereedschappen, spangereedschappen en meetmiddelen), Amec (wisselplaten). Heku Tools repareert ook in eigen huis onder andere WTE boorkoppen en Allmatic en Takeda machineklemmen.

Leverancier van totaaloplossingen voor verspaningsproblemen. Het assortiment bestaat uit onder andere draaihouders, freeshouders, draadsnijhouders, steekhouders, boorhouders, draaiplaten, freesplaten, draadsnijplaten, steekplaten, boorwisselplaten, boren, frezen, verzinkboren, afbraamboren, tappen, meetapparatuur, hoog frequent spindels, ronddraaitafels, aangedreven gereedschappen, VDI houders en opspangereedschappen. Fabrikanten: Kyocera, MBM Swiss Tools, Dummel, Nikken, MT, Inovatools, IMT, Kluthe, Technomagnete, Fanar, Posithread.

Hoffmann Quality Tools

Platinastraat 110 7554 NB Hengelo tel: 074-2558181 email: verkoop@hoffmann-group.com website: www.hoffmann-group.com/nl Leverancier van gereedschappen voor monoverspaning (boren, draadtapgereedschappen, verzinkers, ruimers, metaalcirkelzaagbladen, machinezaagbladen en –lintzagen, HSS-

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

frezen met boring, HSS-frezen met schacht, VHM-frezen), modulaire verspaning (HMfrezen met schacht, wisselplaatfrezen, volboren, draaigereedschappen, brootsen), spantechniek (gereedschapsopnames, klauwplaten, draaibankcenters, draadsnijapparaten, machineklemmen, spangereedschappen), meettechniek, slijpen zaagtechniek, handen montagegereedschappen, bedrijfsinrichtingen, werkplaatstoebehoren en arbeidsveiligheid, reservedelen. Hoffmann Quality Tools is onderdeel van Hoffman Group, die de merken Garant en Holex voert.

Iscar Nederland

Zwolleweg 6 2803 PS Gouda tel. 0182-535523 email: info@iscar.nl website: www.iscar.nl

Iscar Benelux

Roekhout 13 B 1702 Dilbeek (België) tel: +32 (0)24642020 email: info@iscar.be website: www.iscar.be Leverancier van gereedschappen voor afsteken en groefsteken, draaien en draadsnijden, boren, frezen, tooling. Iscar Nederland, onderdeel van de mondiaal opererende organisatie Iscar, levert standaard producten maar ook speciale, aan de wensen van de gebruiker aangepaste of op maat gemaakte gereedschappen. In het technisch centrum in Gouda worden regelmatig klantenseminars en producttrainingen gehouden.

Jongen Werkzeugtechnik Siemensring 11 47877 Willich (Duitsland) tel: +49 (0)2154-9285-0 email: info@jongen.de website: www.jongen.de

Leverancier van freesgereedschappen (volhardmetalen schachtfrezen, indexeerbare frezen), boorgereedschappen (hardmetalen boren, modulaire boren, combinatie gereedschappen, indexeerbare snijplaatboren, nauwkeurige gatafwerking, indexeerbare snijplaten), draaigereedschappen (buiten en binnen bewerking, insteken en afsteken, profieldraaien, wielenbewerking), draadbewerking (draaien, frezen en boren), toolingsystemen.

KIM Komeetstaal

Fabriekstraat 42 7005 AR Doetinchem tel: 0314-343000 email: info@komeetstaal.nl website: www.komeetstaal.nl Leverancier van wisselplaten, boren, beitelhouders, frezen, tappen, kotteren, spantechniek, meten, zagen, inrichtingen. KIM Komeetstaal is dealer van enkele tientallen fabrikanten, waaronder Sandvik Coromant, Mitutoyo, Gerardi, Sartorius en EZ set. Het bedrijf helpt klanten als partner met het opzetten van een ‘op maat’ gereedschapssysteem, waarbij rekening wordt gehouden met de mogelijkheden van het bedrijf en de bedrijfscultuur.

Kipp Nederland

Willem Dreeslaan 251 2729 NE Zoetermeer tel: 079-3611221 email: info@penninga.nl website: www.penninga.nl Leverancier van spangereedschappen en genormaliseerde bedieningsonderdelen. Penninga is een dochteronderneming van Heinrich Kipp Werk, producent van bediendelen/normelementen, werkstuk spansystemen en speciale oplossingen op basis van klantspecificaties.

Klein Tooling

Flevolaan 52A 1382 JZ Weesp tel: 0294-280780 email: mail@kleintooling.nl website: www.kleintooling.nl

Producent van freesgereedschappen met verschillende opnamesystemen zoals opsteekfrezen, schachtfrezen en inschroeffrezen. Levert zowel standaard gereedschappen als speciale gereedschappen op klantenwens.

Fabrikanten: Precitool, Kennametal, WTO, Röhm, Mitutoyo, Dormer, Haimer, AMF, Knipex, Mahr, JBO, Böni, Starrett. Klein Tooling is importeur op het gebied van gereedschappen voor de metaalbewerking die aan hoge kwaliteitsnormen voldoen.

Kennametal Nederland

KMWE Toolmanagers

Nieuwe Havenweg 29 6827 BA Arnhem tel: 026-3844850 website: www.kennametal.com

Croy 24 5653 LD Eindhoven tel: 040-2925757 email: verkoop@kmwetoolmanagers.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

website: www.kmwetoolmanagers.com De activiteiten van KMWE Toolmanagers zijn: het aanmaken en leveren van nieuwe verspanende gereedschappen, het scherp-, rond- en vlakslijpen van gereedschappen, het repareren en herbeleggen van frezen en andere verspanende gereedschappen, het toeleveren van mechanische producten en het repareren van wisselplaatgereedschap. KMWE Toolmanagers biedt een compleet pakket aan van nieuwlevering van standaard producten tot het aanmaken van verspanende gereedschappen geheel volgens specificatie. Daarnaast biedt het bedrijf de service voor het systematisch onderhouden van deze gereedschappen in de eigen slijperij.

Harry Hersbach Tools

Leering Hengelo

7051 XD Varsseveld tel: 0315-617171 email: info@hogetex.com website: www.hogetex.com

Barnsteenstraat 1 7554 TC Hengelo tel: 074-2558282 email: info@leering.nl website: www.leering.nl Leverancier van een compleet pakket hoogwaardige gereedschappen voor metaal- en kunststofbewerkende industrie: frezen, schroefdraad, boren, draaien, kotteren, ruimen, afbraamen graveersystemen, verzinken, gereedschaphouders, krimptechniek, machineklemmen, producten opspannen. Leering Hengelo levert ook straaltechniek, sproeiwascabines, handmatige reiniging, ultrasoon installaties, zaagtechniek, gieterijtechniek, reparatiemetalen, voorraadbeheer, werkplaatsinrichting en meettechniek.

Magistor

Ambachtsstraat 14 7461 TP Rijssen tel. 0548-519401 email: info@magistor.nl website: www.magistor.nl Leverancier van: draadsnijgereedschappen, schachtfrezen, spiraalboren, keramische wisselplaten, ruimers/gladwalsen, kotteren, tooling, bandzagen/cirkelzagen. Fabrikanten: DC, M.A. Ford, Vargus, Greenleaf, SCAMI, Clarkson Osborn, Urma, Eroglu, Nachi, AKE, Kintek, Morse. Magistor vertegenwoordigt producenten die gespecialiseerd zijn in een bepaald product en zich alleen daar mee bezig houden. Magistor is tevens leverancier van een compleet programma kwalitatief hoogwaardige meermalige straalmiddelen.

Nieuwe Waterwegstraat 5 3115 HE Schiedam tel. 010-2040680 email: info@hhtools.nl website: www.hhtools.nl

Leverancier van Paul Horn HartmetallWerkzeugfabrik (draaien, frezen, spiebaansteken, ruimen, meerkantfrezen, draadwervelen, hoogglanspolijsten, individuele gereedschapoplossingen), Combidex (draadfrezen en kamerfrezen), Sumitomo Electric (hardmetaal), Robbjack, Korea Technics.

Hogetex/Kometex Leeuwerikstraat 29

Leverancier van gereedschappen voor meten, spannen, verspanen en optisch. Bijvoorbeeld loeplampen, digitale schuifmaten, drieklauwen, klauwplaten, loepen met verlichting, stereomicroscopen, usb-microscopen, ruwheidmeters, kraspennen, hardheidtesters en binnentasters. Voert naast merken als Mitutoyo, Fuji Tool, Destaco, Vertex, Fujigen, ZEUS, Peak en Dino-Lite het eigen huismerk Hogetex.

Proger Spantechniek Edisonstraat 5 2181 AB Hillegom tel: 0252-524544 email: info@proger.nl website: www.proger.nl

Leverancier van handbediende klauwplaten en toebehoren, krachtbediende klauwplaten en cilinders, spantanginrichtingen en spantangen, zachte- en harde klauwen - t-moeren voor klauwplaten, machineklemmen-beitelhouders en overige spangereedschappen, spilopname gereedschappen, numeriek bestuurde verdeeltafels, stafaanvoeren productverzamel inrichting, koelmiddelslangen en –spuitmonden, machinesteunpunten, verlichtingen en overige machine toebehoren.

Quality Tools Holland

Dukaatstraat 14 4879 AD Etten-Leur tel: 076-5715800 email: office@qualitytoolsholland.nl website: www.qualitytoolsholland.nl

Leverancier van Amec (boren), Bass (snijtappen, roltappen, wisselplaatdraadfrezen, HST Synchro, specials), HM frezen, JBO Boss (draadfrezen, snijplaten, kalibers), Kennametal (draaien, frezen,boren), Pferd (vijlen en raspen, stiftfrezen en gatzagen, stiftstenen, fijnslijpen polijstgereedschap, diamant en CBN, doorslijp- en afbraamschijven, technische borstels, aandrijfmachines), Wikus (gereedschapstaal, bi-metaal, hardmetaal, diamant), AMF (mechanische, hydraulische, magnetische en snelspanners), Atling (lunetten), EWS (aangedreven, stationaire gereedschappen, varia snelwisselsysteem, capto en HSK houders), Forkardt (klauwplaten, klauwplaatbekken, spankrachtmeters), Gressel (spanners, spanbekken, systemen, werkplaatsuitrusting), SCM (houders, tappotten).

ROCO Verspanende gereedschappen Willem Barentszweg 16 5928 LM Venlo tel: 077-3231400 email: info@roco.nl website: www.roco.nl

Leverancier van Komet Group (wisselplaatboren, verstelbare 2-snijders, kottergereedschappen, gereedschaphouders/modulair, freesgereedschappen, wisselplaten, specials), Dihart (ruimers, modulaire gereedschapsystemen, uitrichtadapters, specials), JEL (schroefdraadfrezen, boorschroefdraadfrezen, modulair gereedschapsysteem, VHM- en PKD specials, machinetappen, vorm(rol) tappen), Mimatic (aangedreven gereedschappen, haakse freeskoppen, modulair gereedschapsysteem, circulair freesgereedschappen, CNC boorkoppen, draaigereedschappen), Lalmek Flexodrill (boorhoudersysteem voor het boren en tappen programmeerbaar onder een hoek van 0° tot 40°).

Sandvik Coromant

Tel. 010-2080208 email: info.coromant.benelux@sandvik.com website: www.sandvik.coromant.com/nl Leverancier van draaigereedschappen (algemeen, heavy turning, multi task machining, afsteken en groefsteken, silent tools, small part machining) freesgereedschappen (vlakfrezen, tandwielfrezen, high feed milling, groeffrezen, profielfrezen, volhardmetaal frezen, schouderfrezen, silent tools), boren

(diepgatboren, boren voor composieten, boren met verwisselbare punt, gun drills, wisselplaatboren, ruimers, volhardmetaal boren, kernboren), kottergereedschappen (kopsteken, nakotteren, voorkotteren, silent tools), draadsnijden (draadfrezen, draadsnijden draaien), tappen (snijtappen en roltappen), gereedschapsystemen voor bewerkingscentra, multi-task machines, draaicentra, draaiautomaten en silent tools opspangereedschappen. Sandvik Coromant levert aan klanten in ‘s werelds belangrijkste automotive-, lucht- en ruimtevaart- en energie-industrieën.

Sauter Feinmechanik

Carl-Zeiss-Strasse 7 72555 Metzingen (Duitsland) tel: +49 (0)7123/926-0 S PA N N T E C H N I K email: info@sauter-feinmechanik.de website: www.sauter-feinmechanik.de Producent van schijfrevolvers, koprevolvers, kroonrevolvers, B-assentechnologie (ronde tafel), tooling.

Seco Tools Benelux Avelingen-West 5 4202 MS Gorinchem tel: 0183-636600

Chaussée de Nivelles 28-30 1420 Braine-l’Alleud (België) tel. +32 (0)23890962 email: info@secotools.com website: www.secotools.com Leverancier van een freesprogramma met frezen en snijplaten voor het bewerken van alle materialen, een draaiprogramma met standaard beklede en onbeklede snijplaten en beitelhouders, gereedschappen voor boren, ruimen en kotteren, geavanceerde snijmaterialen, tooling systemen (klassieke en modulaire opnames). Seco Tools Benelux is een dochter van de Zweedse gereedschappenproducent Seco Tools en vertegenwoordigt het complete programma.

Schunk Intec

Speldenmakerstraat 3d 5232 BH `s-Hertogenbosch tel: 073-6441779 email: info@nl.schunk.com website: www.nl.schunk.com Leverancier van grijpsystemen (grijpmodules, draaimodules, lineair modules, pick & place eenheden, robot toebehoren en andere toebehoren en modulaire automatiseringssystemen) en

spantechniek (klauwplaten, klauwen tbv klauwplaten, stationaire spansystemen, gereedschapshouders, speciale hydraulische houders). Schunk Intec is een dochter van Schunk en is het verkoop- en servicepunt voor de Nederlandse markt. Tot het programma behoort het complete Schunk programma.

Spanpartner

Valkenierstraat 40 2984 AZ Ridderkerk tel: 0180-417077 email: info@spanpartner.nl website: www.spanpartner.nl

snijgereedschappen levert Tungaloy draaigereedschappen (wisselplaten voor draaien, CBN en diamant, gereedschapshouders voor draaiplaten, groef- en afsteken, draadsnijden en de J-serie voor draaiautomaten), freesgereedschappen (wisselplaten voor frezen en wisselplaat houders frezen) en boorgereedschappen (wisselplaatboren en VHM boren).

Walter Benelux

Technische handelsonderneming met twee divisies. De eerste richt zich volledig op spantechniek. Een breed assortiment van spangereedschappen zorgt ervoor dat vrijwel elk werkstuk efficiënt wordt opgespannen. Spanpartner levert onder meer de Triag meervoudmachineklemmen. De meervoudmachineklem kan meerdere werkstukken tegelijk gepositioneerd opspannen. De tweede divisie richt zich op standaard machinecomponenten.

TCE Tools

Kennedylaan 14 5466 AA Veghel tel: 0413-388310 email: info@tce-tools.nl website: www.tce-tools.nl Leverancier van gereedschappen voor de aluminium-extrusie-industrie en de algemene verspaning. Voor de productie van matrijzen (ie. aluminium-extrusiematrijzen) biedt TCE een breed programma aan gereedschappen aan, zoals HSSE-Co en volhardmetalen frezen, speciaalfrezen, konische frezen en ruwfrezen. Voor de correctie van aluminium-extrusie-matrijzen biedt TCO onder andere hardmetalen stiftfrezen, speciale meetgereedschappen, gereedschapsmakers blokhaken, diamantvijlen, grafiet spray, slijpen schuurmiddelen aan. Voor de algemene verspaning levert TCE gereedschappen en tooling voor hoofdzakelijk draaien freestoepassingen, met aanvullende programma’s zoals TaeguTec.

Romboutsstraat 3 1932 Zaventem (België) tel. +32 (0)2/7258500 email: service.benelux@walter-tools.com website: www.walter-tools.com Producent van standaard en speciale gereedschappen voor draaien, gatmaken (volboren, kotteren), draadsnijden, frezen, adapters en PCD. In Nederland is Tooling Center Benelux, onderdeel van de Biesheuvel groep, leverancier van de producten van Walter.

YounG Cuttingtools

Handelsweg 15D 5527 AL Hapert tel: 0497-820213 email: info@youngcuttingtools.nl Website: www.youngcuttingtools.nl Leverancier van boren, tappen, frezen, universeel toepasbare wisselplaten, meetgereedschappen, afbraam-, graveer- en centergereedschappen, spanmiddelen (mechanische spandelen en snelspanklemmen), zaagbladen (cirkelzagen en bandzagen). Fabrikanten: YG-1, Lamina Technologies, Mitutoyo, Nine9, AMF, Arntz. YounG cuttingtools is onder meer exclusief dealer van de Zuid-Koreaanse fabrikant YG-1, producent van een gereedschappenprogramma dat met name in de breedte heel groot is. Geschikt voor het bewerken van veel verschillende materiaalsoorten.

Tungaloy Benelux

Tjalk 70 2411 NZ Bodegraven tel: 0172-630420 email: Website: www.tungaloy.co.jp/nl Producent en leverancier van snijgereedschappen, PCB boren, slijtvast gereedschap, civiele techniek en bouw construct gereedschap, TungFric. Qua

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Robotisering & Automatisering ABB-Robotics

ABB ontwikkelt en produceert industriële robots, modulaire productiesystemen en levert de service hierbij.

om het productieproces rondom kleine seriematige fabricage zo efficiënt mogelijk te kunnen uitvoeren. Deze oplossing bestaat uit modulair opgebouwde robotcellen, gekoppeld aan een of meerdere machines. De robotcellen worden aangestuurd door intelligente, gebruiksvriendelijke software die specifiek op het productieproces van de klant geconfigureerd is. Dit betekent dat Cellro haar klanten een automatiseringsoplossing biedt om hun productieproces te kunnen optimaliseren en zo een hoger rendement te bereiken.

Auto-Cell

Ertec

Auto-Cell levert klantspecifieke productiecellen voor flexibele 24/7 productie-automatisering van series van 5 tot 500 stuks met een afnamegarantie op basis van een spilrendement van 80% of hoger. De cellen combineren flexibiliteit en manarm produceren door innovaties als: volledig geïntegreerde cel, ruw materiaal direct in de cel, automatische klauwwissel.

Ertec optimaliseert productieprocessen. Naast de eigen kennis van automatisering van kleinserie productie maakt Ertec hierbij gebruik van referentiesystemen, robotsystemen en software voor frezen, HSC-frezen, draaien, slijpen en draaden zinkvonken van System 3R, FMS-systemen van Liebherr, spanmiddelen van Spreitzer, JobDISPO ERP en planningsystemen voor opdrachtafwikkeling, productie fijnplanning en machineregistratie en spanmiddelen van Simpline.

George Hintzenweg 81 3068 AX Rotterdam tel: 010-4078911 email: info@nl.abb.com website: www.abb.nl Hoge Wei 27 B-1930 Zaventem (België) tel: +32 (0)27186311 email: info@be.abb.com website: www.abb.nl

Edisonstraat 11 7601 PS Almelo tel: 0316-53905577 email: info@auto-cell.com website: www.auto-cell.com

BMO Automation

Magnesiumstraat 18 6031 RV Nederweert tel: 0495-622337 email: info@bmoautomation.nl website: www.bmoautomation.nl BMO Automation levert totaaloplossingen in productie automatisering gebaseerd op de industriële robot. Ontwikkelt standaarden maatwerk robotcellen voor de metaalverwerkende industrie. Dit betreft automatiseringscellen (pallethandling en producthandling) die het mogelijk maken om zonder enige robotkennis productieprocessen te automatiseren. Deze robotcellen zijn te koppelen aan elke willekeurige draaibank of bewerkingscentrum.

Cellro

Koningsschot 41 3905 PR Veenendaal tel: 0318-627100 email: info@cellro.nl website: www.cellro.nl Cellro biedt bedrijven in de verspanende industrie een automatiseringsoplossing

Biesveld 2 NL-5673 BN Nuenen tel: 040-2982036 e-mail: ertec@ertec.eu website: www.ertec.eu

Fanuc Robotics Benelux

Generaal De Wittelaan 15 B-2800 Mechelen (België) tel: +32 (0)15207157 email: info@fanucrobotics.be website: www.fanucrobotics.be/nl Als leverancier van industriële robots is Fanuc Robotics Benelux partner voor alle automatiseringsprojecten. Dankzij een compleet productgamma zijn de robots inzetbaar in diverse industrieën en toepassingen, waaronder Automobiel (handling, spot-welding), Grofkeramisch (handling, palletising), metaal (handling, welding), kunststoffen (handling, palletising). Fanuc Robotics levert ook controllers, visonsystemen en software.

Fastems

Henk Kremers (Fastems Authorized Dealer) tel: 040-7875625, mob: 06-53210172 email: henk@valkworks.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

website: www.fastems.com Fastems ontwikkelt en produceert Flexible Manufacturing Systems (FMS) die worden gebruikt om bewerkingscentra te automatiseren, die gebruik maken van palletbelading. Een FMS bestaat uit laadstations, palletopslag en geïntegreerde gereedschapsmachines. Het hart van elk FMS wordt gevormd door hoogwaardige besturingssoftware, die de productie aan de hand van productieorders inplant, NCprogramma’s beheert en overdraagt en onbemande productie mogelijk maakt.

Halter CNC Automation

Heliumweg 38 3812 RE Amersfoort tel: 06-20133300 email: w.vanhalteren@haltercnc.com website: www.haltercncautomation.nl Brengt de Halter LoadAssistant op de markt, een universeel robotsysteem voor het automatisch beladen van CNC machines (draaibanken en bewerkingscentra) voor kleine en middelgrote series. Het robotsysteem is snel geïnstalleerd en verplaatsbaar en eenvoudig te bedienen. De robot kan worden gekoppeld aan elke nieuwe of bestaande CNC machine voor de werkstukbelading van producten van tot 250mm.

RFA

Houtkoperstraat 14 3334 KD Zwijndrecht tel: 078-6100645 email: info@rijlaarsdam.eu website: www.rijlaarsdam.eu Exclusief distributeur van Kawasaki robots voor de Benelux. RFA levert deze robots aan systeemintegratoren, maar integreert ze ook zelf in de metaalverwerkende industrie (robotloaders) en in logistieke systemen (robotpalletisers, robotcasepackers). RFA heeft in eigen huis software ontwikkeld: PatEdit: palletiseersoftware voor Kawasaki robotpalletisers; RFAVision: visie systeem waarmee robots werkstukken herkennen en lokaliseren op een transportband; RFA-JobEdit: celbesturing voor robotloaders bij freesmachines met palletbelading; RFA-OPC: het koppelen van de Kawasaki robots aan bovenliggende productiebesturingssysteem.

Robojob

Industriepark B 12 2220 Heist-op-den-Berg (België) tel: + 32 (0)15257274 email: info@robojob.be website: www.robojob.eu Leverancier van systemen voor het automatisch beladen en ontladen van CNC freesmachines en CNC draaibanken. RoboJob levert systemen die het verspanen van kleine en middelgrote series rendabel maken. De Turn Assist (voor draaien) en Mill Assist (voor frezen) zijn geïntegreerde oplossingen die het automatisch beladen en ontladen van CNC-draaien freesmachines mogelijk maken. Beide systemen kunnen een heel gamma van afmetingen (standaard ø 5 tot 400 mm) en gewichten aan (tot 700 kg). Beide systemen zijn eigen producten van Robojob. Ze zijn ontwikkeld vanuit een jarenlange praktijkervaring in de verspanende industrie.

Romias

Fleuweweg 12b 7468 AG Enter tel: 0547-388599 email: romias@romias.nl website: www.romias.nl Ondersteunt bedrijven bij de productieautomatisering van hun machines, veelal met inzet van industriële robots. Naast ontwikkeling en realisatie van klantspecifieke automatiseringssystemen levert Romias ook een standaard robotcel die direct aan een draaimachine of bewerkingscentrum gekoppeld kan worden. Romias levert deze cel rechtstreeks aan eindgebruikers of in samenwerking met machineleveranciers.

TEQQ International De Pinckart 54 5674 CC Nuenen tel: 040-2631123 email: info@teqq.eu website:www.teqq.nl

TEQQ zet in op het verhogen van de productiviteit op freesmachines zonder hoge investeringen in geld, studie, omsteltijden en benodigd vloeroppervlak. Daarom ontwikkelt TEQQ economisch praktische en intelligente oplossingen (Integrated Product Handlers) die freesmachines efficiënter en dus kostenbesparend laten functioneren.

Besturing/Meetmiddelen/Vision Blum Novotest

Kaufstraße 14 88287 Guenkraut Duitsland tel: +49 (0) 751 6008-0 email: info@blum-novotest.com website: www.blum-novotest.com Ontwikkelt en produceert optische en tastende meetsystemen voor het meten van gereedschappen en werkstukken op gereedschapsmachines. Biedt complete oplossingen voor meet- en testtechniek voor een breed toepassingsbereik.

Carl Zeiss

Trapezium 300 3364 DL Sliedrecht tel: 0184-433400 email: info@zeiss.nl website: www.zeiss.nl Ikaroslaan 49 1930 Zaventem (België) tel: +32 (0)27193911 email: info@zeiss.be website: www.zeiss.be Leverancier van optische en optoelektronische producten, waaronder uiterst precieze industriële 3D-meetmachines. Naast de verkoop van deze hightech optische en opto-elektronische producten, verzorgt Carl Zeiss Nederland ook het correctief of preventief onderhoud van deze apparaten. Ook kan men hier terecht voor consultancy, projectmanagement en training.

Faro Benelux

Flight Forum 3502 5657 DW Eindhoven tel: 040-2342310 website: www.faro.com/nl Faro ontwikkelt mobiele CMM’s (coördinatenmeetmachines) en 3D-imaging systemen om dimensionale metrologieproblemen op te lossen. De technologie biedt zeer nauwkeurige 3D-metingen, imaging en vergelijking van onderdelen en samengestelde structuren binnen de productie en de kwaliteitsborgingsprocessen. De systemen worden gebruikt voor het inspecteren van componenten en samenstellingen, productieplanning, het documenteren van grote volumes of het structureren in 3D, en nog veel meer. Met de Faro 3D-meettechniek kunnen bedrijven efficiëntie maximaliseren en processen verbeteren.

Heidenhain

Copernicuslaan 34 6716 BM EDE tel: 0318-581800 email: verkoop@heidenhain.nl website: www.heidenhain.nl Pamelse Klei 47 1760 Roosdaal (België) tel: +32 (0) 54 34 31 58 email: sales@heidenhain.be website: www.heidenhain.be

Ontwikkelt en produceert lengte- en hoekmeetsystemen, impulsgevers, digitale uitlezingen en numerieke besturingen voor veeleisende positioneeropdrachten. Heidenhain producten worden vooral ingezet in zeer nauwkeurige gereedschapsmachines maar ook in opstellingen voor de productie en verdere verwerking van elektronische componenten en halfgeleiders.

Hexagon Metrology

Van Elderenlaan 1 5581 WJ Waalre tel: 040-2222210 email: contact.nl@hexagonmetrology.com website: www.hexagonmetrology.nl De vestiging in Waalre werkt nauw samen met de Duitse vestiging van Hexagon Metrology. Daar worden hoognauwkeurige coördinaten meetmachines, vertanding meetmachines en tastsystemen van het merk Leitz ontwikkeld en geproduceerd. Hexagon Metrology biedt producten en diensten voor alle industriële meettechnische toepassingen in sectoren als de auto-industrie, lucht- en ruimtevaart en de energie- en medische sector en ondersteunt klanten met bruikbare meetgegevens gedurende de volledige levenscyclus van een product – van ontwikkeling en ontwerp tot productie, assemblage en eindinspectie.

Mitutoyo Nederland

Storkstraat 40 3905 KX Veenendaal tel: 0318-534911 email: info@mitutoyo.nl website: www.mitutoyo.nl Leverancier van coördinaten meetmachines, beeldverwerkingssystemen, oppervlakte-, vormen contourmeting, optische meetinstrumenten, laser scan micrometers, hardheidstesters, digitale lengtemeetsystemen,

handmeetgereedschap & gegevensverwerking. Mitutoyo is fabrikant van precisie meetapparatuur en biedt een scala aan producten variërend van micrometers, schuifmaten en meetklokken tot hardheidstesters, vision meetsystemen en 3D coördinaten meetmachines. Naast deze producten biedt Mitutoyo machinespecifieke opleidingen als ook algemene metrologie-opleidingen.

Nikon Metrology Europe

Geldenaaksebaan 329 3001 Leuven (België) tel: +32 (0)16 74 01 09 email: support.NM@nikon.com website: www.nikonmetrology.com

de 3D CNC coördinaten meetmachines DeMeet (video, taster en multi-sensor uitvoering), DF product opspansysteem, Approve SPC software en interfaces. Naast producten van producenten zoals Magnescale (elektronische linialen, tasters en tellers), TESA (meetinstrumenten), Mitutoyo (meetinstrumenten), Fisso (meetklokstatieven), Käfer (meetklokken), Witte (Alufix opspansysteem), Peak (loepen en microscopen), LMW (kalibers), Schwenk en Krœplin (binnen- en buitenmeters) en Renishaw (tastersystemen) levert Schut meetinstrumenten in verschillende prijsklassen, zoals microscopen, vlakplaten, statieven, meetklokken, reien, hoekhaken, hoekmeters, schroefmaten en schuifmaten.

Ontwikkelt en produceert laserscanners, coördinatenmeetmachines, mobiele meettechniek, video- en microscoopmeters, semiconductor systemen, microscoopsystemen, bewegingsmeters en robotica, software.

Siemens Nederland

Renishaw Benelux

Siemens Industry is leverancier van Totally Integrated Automation voor de industrie. De afdeling Siemens Motion Control levert onder andere de Sinumerik besturing voor CNC machines. De afdeling PLM Software is leverancier van Product Lifecycle Management (PLM) software, waarmee bedrijven hun complete levenscyclus van een product digitaal kunnen managen. Enkele productnamen: Solid Edge, NX, Teamcenter, Tecnomatix en Femap.

Nikkelstraat 3 4823 AE Breda tel: 076-5431100 email: benelux@renishaw.com website: www.renishaw.nl Renishaw is gespecialiseerd in meting, bewegingsbesturing, spectroscopie en precisiebewerking. Ontwikkelt producten voor uiteenlopende toepassingen, zoals automatisch machinaal bewerken, coördinaatmetingen, additieve vervaardiging, vergelijkend meten, Raman spectroscopie, machinekalibratie, positieterugkoppeling, tandtechnische CAD/CAM, legeringen met vormgeheugen, onderzoeken op grote schaal, stereotactische neurochirurgie en medische diagnose.

Werner von Siemensstraat 1 Zoetermeer tel: 070-3333515 website: www.industry.siemens.nl

Siemens België

Marie Curiesquare 30 1070 Brussel (België) tel: +32(0)2 536 21 11 website: www.siemens.be/ motioncontrol

Schut Geometrische Meettechniek

Duinkerkenstraat 21 9723 BN Groningen tel: 050-5877877 email: SchutNL@Schut.com website: www.schut.com Ontwikkelt, produceert en verkoopt precisie meetinstrumenten en –systemen, zoals

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

CADCAM 4C Creative Consultants Meerstraat 79 7815 XB Emmen tel: 0591-377442 email: info@4cccc.nl website: www.4cccc.nl

Leverancier van 3D oplossingen voor een breed toepassingsgebied. Levert onder meer ZW3D CAD/CAM, 4C Consultants brengt met Artec een 3D Scanner op de markt. Hiermee levert 4C Consultants een totaalconcept op het gebied van 3D. Ontwerpen én produceren van complexe producten op een andere manier. Door een veel grotere vrijheid in bewerking en bereikbaarheid kunnen producten met minder opspanningen worden gemaakt tegen lagere kosten.

4D CAM

Beekveldstraat 67 bus 1 B-9300 Aalst (België) email: info@4dcam.be website: www.4dcam.be Biedt een breed gamma gebruiksvriendelijke CAD/CAM-systemen aan (Delcam, GibbsCAM, Cimco, Vericut, AsterDNC. Alle software, van frezen en draaien tot graveren en sculpturen maken, is eenvoudig te installeren. Daarnaast beschikt 4D CAM over betrouwbare communicatie- en registratiesoftware.

Bemet

Fokkerstraat 31 3905 KV Veenendaal tel: 0318-495858 email: info@bemet.nl website: www.bemet.nl Levert CAD/CAM, ERP (Plan-deCAMpagne) en APM software voor de maakindustrie. Verzorgt de volledige implementatie van procesanalyse tot en met training. CAD/CAM producten (Topsolid, Delcam, ArtCAM, Quinx) voor eenvoudig draaien en frezen tot en met 5-assig simultaan. Bemet Tooling Solutions levert APM+. Dat staat voor Advanced Production Managementsystem, een hulpmiddel voor het beheren van gegevens van de productiemiddelen (machines, opspanmiddelen, gereedschappen, CAM en meetmiddelen) op de werkvloer.

Cad2M

Transportweg 17 7007 CL Doetinchem tel: 0314-377050

email: info@cad2m.nl website: www.cad2m.nl CAD/CAM & PDM automatisering partner voor SolidWorks , ontwerp/validatie, Product Data Management, technische communicatie, ERP integraties, draaien en frezen, machining, ontwerp automatisering, groen ontwerpen, processimulatie.

Cadmes

Australiëlaan 8 5232 BB ‘s-Hertogenbosch tel: 073-6456222 email: info@cadmes.com website: www.cadmes.com Leverancier van oplossingen voor CAD, CAM, PDM, simulatie, documentatie, configuratie, overstappen van 2D naar 3D, machineen apparatenbouw. De producten die worden geleverd zijn: SolidWorks, SolidWorks Simulatie, SolidWorks Datamanagement, SolidWorks Sustainability, SolidWorks Electrical, Cadmes PDM add-on software, SolidWorks Composer, DraftSight, Cimatron, Mastercam, Robotmaster, Tacton. 3D Connexion (3D muizen), DFMPro, DriveWorks productconfiguratie.

CNC-CAM Support & Training

De Hoefse Weg 13f 5512 CH Vessem tel: 0497-594295 email: info@cnc-camsupport.nl website: www.cnc-camsupport.nl Vertegenwoordigt het Nederlandstalige CAM-programma VectorCAM. Daarnaast verzorgt CNC-CAM Support & Training ook diverse CNC trainingen. Zowel op het gebied van frezen als draaien worden diverse basis en gevorderden trainingen aangeboden, gericht op het leren programmeren en bedienen van onder meer Fanuc, Heidenhain, Siemens en diverse PC gebaseerde CNC besturingen. Andere diensten zijn het extern programmeren voor 3-, 4- of 5-assige CNC bewerkingen en macro-programmering voor CNC besturingen.

CNC Consult Automation Titaniumlaan 86 5221 CK ’s-Hertogenbosch tel: 073– 6480166 email: info@cncconsult.nl website: www.cncconsult.nl

CNC-Consult levert CAD/CAM-software op

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

maat voor 3D-ontwerp en voor de aansturing van CNC-machines en freesrobots. Tevens leverancier van 3D-scanners, 3D-printers, desktop CNCmachines, gereedschapbeheer en MES.

CNC Machine Works

Graafschap Hornelaan 136b 6004 HT Weert tel: 0495-769084 email: info@cnc-machineworks.com website: www.cnc-machineworks.com CNC Machineworks bezit gedegen kennis op het gebied van NC, PLC, elektrotechniek, mechanica, CAD/ CAM systemen, meettasters en alle CNC gerelateerde zaken. Doet ook mechatronische, besturings- technische of complete retrofits, modificaties en totaal engineering. Is Solutionpartner van M&H tastsystemen. Op het gebied van CAD/ CAM vertegenwoordigt CNC Machineworks HSMWorks binnen de Benelux.

LCMC

Sprengenberg 148 3825 GZ Amersfoort tel: 033-4701853 email: info@lcmc.nl website: www.lcmc.nl Leverancier van CADCAM software, biedt klanten ondersteuning in de vorm van advies, installatie, training en onderhoud. Levert Esprit CADCAM software, een breed inzetbaar systeem voor frees-, draai-, multitask- en draadvonkmachines. Tevens leverancier van Cimco DNC software waarmee op bestaande bekabelde netwerken maar ook draadloos kan worden gecommuniceerd met alle CNC machines die beschikken over een communicatiepoort.

One CNC Benelux

Mierloseweg 40 5666 KA Geldrop tel: 040-2266212 email: support@onecnc.nl website: www.onecnc.nl Leverancier van CAD/CAM systemen voor het programmeren van CNC machines. Mill: voor freesmachines tot 5-assig simultaan; Lathe: voor draaibankbewerkingen tot 8-assig; Wire: 2- en 4-assige draadvonk machines.

Pimpel Benelux Keplerlaan 16

6716 BS Ede tel: 0318-582508 email: workflow@pimpel-benelux.eu website: www.pimpel-benelux.eu Zagerijstraat 10 - bus 13 B2240 Massenhoven (België) tel: +32(0)3 205 06 20 Pimpel ontwikkelt samen met productiebedrijven moderne en efficiënte oplossingen. In Pimpel Benelux zijn alle Esprit en WinTool activiteiten van het vroegere Greenock ondergebracht. Behalve klantspecifieke uitbreidingen ontwikkelt Pimpel add-ons voor Esprit, zoals CHECKitB4, een krachtige simulatietool die op basis van de NC-code simuleert.

Produsoft

Koningin Astridlaan 46 9990 Maldegem (België) tel: +32 (0)50729595 email: info@produsoft.com website: www.produsoft.com Produsoft levert CADCAM-software voor frezen, draaien, draaifrezen, draadvonken, 2D en 3D plaatwerk. Van eenvoudig seriewerk tot uiterst complex en nauwkeurig stukwerk, Produsoft biedt de volgende producten aan: SpaceClaim, Edgecam, WorkNC, Peps, Radan, Visi, Mecanic, CIMCO en NCspeed.

Widenhorn Industriële Automatisering Handelsweg 17 3161 GD Rhoon tel: 010-5013277 email: info@wia.nl website: www.wia.nl

Widenhorn optimaliseert productie, producten en processen met behulp van CADCAM, DNC, Monitoring, Verificatie, Optimalisatie en Gereedschapsbeheer. Leverancier van Edgecam (CADCAM voor draaien, frezen en draaifrezen), SpaceClaim (3D Direct Modeling), PartMaker (CADCAM voor Langdraaien en Complexdraaien), Vericut (Verificatie en Optimalisatie), Seiki Systems (DNC, Machinecommunicatie, Machine Monitoring en Planning), Keyshot (Fotorealistisch renderen), FASys - Gereedschapbeheersysteem/ Toolmanagement), LogiBARRE (Optimalisatie van zaagmachines)

Procesbewaking Komet Brinkhaus

Montronix

Nordmann

Komet Brinkhaus produceert bewakingsen regelsystemen voor gereedschapsmachines. Adviseert klanten op het gebied van proces- en machinebewaking. Het ToolScope systeem van Komet Brinkhaus is gebaseerd op de nieuwste bewakingstechniek en maakt een eenvoudige en bedienersvriendelijke gereedschapbewaking mogelijk.

Ontwikkelt en produceert procesbewakingssystemen voor verspanende gereedschapsmachines. Machinebeschermingssystemen tegen vibratie-overlast en botsingsherkenning, alsmede systemen om de toestand van

Produceert systemen voor gereedschappenbewaking en procesbesturing voor alle soorten verspanende machines: in de besturing geïntegreerde gereedschapbewaking voor open CNC-besturingen; sensoren voor het monitoren van micro tools; geïntegreerde akoestische werkstuk dimensie controle: aanvullende gereedschaplengte controle,

Am Leineufer 70, Haus 8 30419 Hannover (Duitsland) tel: +49 (0)511/763631/0 email: info@brinkhaus-gmbh.eu website: www.brinkhaus-gmbh.eu

Benzstrasse 7 D-71720 Oberstenfeld (Duitsland) tel: +49 (0) 7062 / 6793-00 email: info@montronix.de website: www.montronix.de

de machine te bepalen en condition monitoring.

geïntegreerde werkstukmaatcontrole; methode voor het verhogen van de bewerkingsnauwkeurigheid van verspanende gereedschapsmachines.

Kalscheurener Str. 8 50354 Hürth (Duitsland) tel: +49 (0) 2233/9688/0 email: info@nordmann.eu website: www.nordmann.eu

OTT-Jakob Spanntechnik

Industriestraße 3-7 D - 87663 Lengenwang (Duitsland) tel.: +49 (0)8364/9821/0 email: info@ott-jakob.de website: www.ott-jakob.de

Koel- en smeermiddelen Castrol Industrial

Rivium Boulevard 301 2909 LK Capelle aan den IJssel tel. 010-2494434 email: industrienl@castrol.com website: www.castrol.com Leverancier van smeerstoffen (Chain oils, Gear oils, Greases, Spindle oils, Hydraulic oils, Fire Resistant Hydraulic fluids, Circulating oils, Slideway lubricants, Compressor oils) en koelsmeerstoffen (met water vermengbaar, niet met water vermengbaar, syntetisch), reinigingsmiddelen, corrosiebeschermende producten.

Dormatec Environment Systems Breeuwhamer 25 1648 HG De Goorn tel: 0229-542485 email: info@dormatec.eu website: www.dormatec.eu

Levert installaties rondom bewerkingsmachines zoals hogedruk-units, koelinstallaties, olie-afscheiders, filterinstallaties en luchtzuiveringsapparaten met als doel strategisch bij te dragen in een verdere optimalisatie van productieprocessen. Distribueert de merken Kemtech en Yoen.

Gibac Chemie

Gladsaxe 19 7327 JZ Apeldoorn

tel: 055-5413586 email: info@gibac.nl website: www.gibac.nl

Gibac Chemie levert vloeibare gereedschappen om productieprocessen zo optimaal mogelijk te laten verlopen: koelvloeistoffen, vetten/was, oliën, ontvetters en diverse andere producten. Ook de machines en apparaten die daarbij nodig zijn. Vertegenwoordigt in Nederland: Hascon Engineering, Hamma, Oest, Blaser Swisslube, ExxonMobil, Keller & Bohaceck, Setral, Watco, Pero, Wieland, PH-Cleantec, MOC Danner. Gibac is het gedeponeerde handelsmerk dat staat voor een complete oplossing op het vlak van reiniging-, filtratie,- en afzuigapparatuur. Gibac Chemie levert ook een compleet scala aan filtratie-units. Voor alle industriële toepassingen levert men zowel industriële afzuigers als spanenzuigers.

Glavitech

Pampus 22 3251 ND Stellendam tel: 0187-491533 email: info@glavitech.com website: www.glavitech.com Leverancier van QualiChem producten (watervermengbaar, premium semisyntetisch; watervermengbaar, premium vol-syntetisch; watervermengbaar, synthetische slijpvloeistoffen; Xtreme Premium boor-, slijpen snij-oliën; EQO lijn plantaardige slijpen snij-oliën; QuickTap draadsnijvloeistof). Vertegenwoordigt John Neale Ltd. op het Europese vasteland, specialist op het gebied van spaanloze

vervorming, reinigers, roestbeschermers en chemische producten voor speciale toepassingen. Glavitech levert tevens alle Mobil onderhoud smeermiddelen, waaronder leibaan-, hydraulische- en spindel-oliën. Nieuw: 3NINE, gepatenteerde olie-mist separator uit Zweden. Zorgt voor schonere lucht en minder onderhoud. Elimineert kosten voor het regelmatig vervangen van filters.

Henkel

Brugwal 11 3432 NZ Nieuwegein tel: 030-6073850 email: info@henkel.nl website: www.henkel.nl

website: www.hagoort.net Leverancier van metaalbewerkingsvloeistoffen. Vertegenwoordigt in de Benelux de Duitse producent Jokisch, fabriek voor smeeren koelmiddelspecialiteiten. Naast in water oplosbare snij-koelvloeistoffen produceert Jokisch ook niet in water oplosbare metaalbewerkingsvloeistoffen voor de verspanende- en niet verspanende industrie, anti-lasspat producten, ontvettingsproducten en anticorrosievloeistoffen. Tevens diverse toebehoren.

KSM Benelux

Het aanbod smeermiddelen omvat producten en diensten voor de productie, het vormen, bewerken en slijpen van metalen, alsook de corrosiebescherming en in-process reiniging. De productlijn van smeermiddelen en vloeistoffen voor metaalbewerking omvat oplossingen voor: anti-seize; bulkdeformatie; bewerking; onderhoud; rubber; roestpreventie; persen. Levert ook de bactericide-vrije koelsmeermiddelen Multan 71-2 (The Generalist) en 77-4 (The Specialist), die bijdragen aan de gezondheid van de medewerkers .

Industriële vloeistoffen J.W. Hagoort Bukkumweg 36 5081 CT Hilvarenbeek tel: 013-5051555 e-mail: info@Hagoort.net

Leverancier van een compleet productprogramma HSK- en Steilkegel gereedschapspanners. Produceert complete eenheden voor gereedschappen spannen.

Broekhin Noord 147 6042 ED Roermond tel: 0318-555129 email: info@ksm-benelux.com website: www.ksm-benelux.com

KeulenMoors

Burg. Marresbaan 22 B 3770 Riemst ( België) tel: +32 (0)12 - 238 731 email: info@keulenmoors.be website: www.keulenmoors.be KSM Benelux levert industriële smeermiddelen. Vertegenwoordigt Shell smeermiddelen (industrie), Houghton (metaalbewerkingsvloeistoffen) en Fuchs Cassida (voedselveilige smeermiddelen voor de voedingsmiddelenindustrie). Ook actief in reiniging & onderhoud en industriële ontvetters.

Lubes Industries

Kopermolenring 64 7241 VN Lochem tel: 0573-255099 e-mail: info@lubes-industries.nl MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014 website: www.lubes-industries.nl

Opleidingen/Consultancy/Advisering CNC Totaal

Melkweg 32 7064 GZ Silvolde tel: 0315-237059 email: info@cnctotaal.nl website: www.cnctotaal.nl CNC Totaal verzorgt CNC-opleidingen (besturingen: Heidenhain 300-400-500 serie, Fanuc 0-18-21-31-32i series T, Fanuc 0-18-21-31-32i serie M, Fagor 8000 series T, Fagor 8000 serie M, Philips 432, Deckel Dialoog series 3-4-11-12, OneCNC CAD/CAM). De specialisatie ligt op het gebied van allround verspanen. CNC Totaal adviseert ook over het verhogen van het rendement van verspanende afdelingen (verkorten van cyclustijden en/of omstellen van machines) en over investeringen in nieuwe machines.

Dijk Consult

Marten Orgeslaan 2 7339 HS Apeldoorn tel: 055-5346190 email: gert.dijk@dijkconsult.nl website: www.dijkconsult.nl Zelfstandig meetbedrijf en adviesbureau voor gereedschapsmachines voor de metaalbewerking. Een onafhankelijke en objectieve meting geeft inzicht in de kwaliteit van de machines. Dit is van belang bij aankoop maar ook voor het borgen van de machinenauwkeurigheid als de machine produceert. Dijk Consult verzorgt diverse workshops gericht op: het aanschaffen van de juiste productiemiddelen; het borgen van de nauwkeurigheid en kwaliteit van de productiemiddelen; het beheersen van de productnauwkeurigheid tijdens het maakproces. Eigenaar Gert Dijk is tevens officieel geregistreerd als taxateur van Machinerieën en Bedrijfsinventarissen.

Machining Innovations Network

Aeropark 1 26316 Varel (Duitsland) tel.: +49 (0)4451918498-10 email: info@machining-network.com website: www.machining-network.com Integratie- en partnerplatform op het gebied van verspanende techniek. Deze vereniging heeft als doelstellingen: de gezamenlijke ontwikkeling van innovatieve producten, een gerichte

kennis- en informatieoverdracht, de opbouw van nieuwe businesscontacten en –velden, toegang tot nieuwe markten.

Mikrocentrum

Kruisstraat 74 5612 CJ Eindhoven tel: 040-2969910 email: info@mikrocentrum.nl website: www.mikrocentrum.nl Mikrocentrum wil als onafhankelijke kennisinstelling een bijdrage leveren aan het verbeteren van technische processen en bedrijfsprocessen van bedrijven die als OEM-er of als toeleverancier actief zijn in de technische maakindustrie en/ of de procesindustrie in Nederland en België. Mikrocentrum organiseert themadagen, vakbeurzen en congressen en diverse opleidingen op allerlei gebieden.

Sirris

Diamant Building Boulevard A. Reyerslaan 80 B-1030 Brussel (België) tel: +32 (0)27067944 email: info@sirris.be website: www.sirris.be Sirris is het collectief centrum van de Belgische technologische industrie. Het helpt bedrijven bij het invoeren van technologische innovaties. Op die manier kunnen zij hun concurrentiepositie op een duurzame manier versterken. De experts van Sirris gaan ter plaatse, geven technologisch advies, starten innovatietrajecten en begeleiden tot bij de implementatie.

STODT Toekomsttechniek Gieterij 212 7553 VZ Hengelo tel: 088-0112345 email: info@stodt.nl webstie: www.stodt.nl

om hun productie en engineering te verbeteren, en zo een blijvend hoger rendement te behalen. Full-service dienstverlener voor de industrie, met de focus op de optimale inzet van medewerkers, organisatie en moderne ontwerpen productietechnieken. Ondersteunt MKB-bedrijven met specifieke vakopleidingen, advisering, engineering, prototyping en/of innovatie om te komen tot betere prestaties op het vlak van kostenreductie, doorlooptijdverkorting, kwaliteitsverbetering en een hoog niveau van vakmanschap. Beschikt over eigen verspaningscentrum.

Stichting Verspanersforum

Van Haersoltelaan 25 8325 ET Vollenhove tel: 06-12549159 email: mail@verspanersforum.nl website: www.verspanersforum.nl

Werkzeugmaschinenlabor WZL

Steinbachstraße 19 52056 Aachen Duitsland tel.: +49 241 80 27400 email: info@wzl.rwth-aachen.de website: www.wzl.rwth-aachen.de Het Werkzeugmaschinenlabor WZL van de RWTH Aachen richt zich op onderzoek en innovatie op het vlak van productietechnologie. Op acht domeinen wordt er zowel fundamenteel als toegepast onderzoek gedaan, afgestemd op de vragen uit de industrie. Onderdeel van het WZL is onder meer de Aachener Werkzeugbau Akademie. Deze richt zich op onderzoek, advisering en opleidingen gericht op de stempelen matrijzenindustrie. Zowel het WZL als het AWA zijn organisatorisch en praktisch gekoppeld aan het Fraunhofer IPT in Aken.

De Stichting Verspanersforum heeft de doelstelling: zo breed mogelijk kennis en ervaring uit te wisselen op het vakgebied van verspanen over alle voorkomende activiteiten zoals boren, draaien, frezen, slijpen, zagen, vervaardigen van tandwielen en koelmiddelen. Kortom alles wat met verspanen te maken heeft. Harden, gloeien en andere vormen van oppervlaktebehandelingen, oplossen van problemen in CNC programma’s, vragen over besturingen enz. Adviezen voor het optimaliseren wat betreft het opspannen van werkstukken en gereedschappen.

Vosteq Industry Consulting Group Edisonstraat 11 7601 PS Almelo tel: 088- 2500800 email: info@vosteq.nl website: www.vosteq.nl

Totaaladviseurs voor de maakindustrie. Vosteq begeleidt bedrijven in de maakindustrie bij het realiseren van doorbraken in productieprestaties, marketingkracht en bedrijfsrendement.

Zelfstandig applicatiecentrum dat bedrijven in de maakindustrie helpt

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Materialenleveranciers ArcelorMittal Staalhandel Nederland

Noorwegenstraat 13 7418 BC Deventer tel: 0570-639100 email: deventer@arcelormittal.com website: www.arcelormittal.com/ staalhandel ArcelorMittal Staalhandel is onderdeel van ArcelorMittal Distribution Solutions, de distributiedivisie van ArcelorMittal. Producten: balken,stafstaal, platen, platbulb en kraanplat, buizen, buisprofielen, koudgevormd, bouwstaalmatten, betonstaal.

Breedveld Staal

Parallelweg 4 2921 LE Krimpen aan den IJssel tel: 0180-512933 email: info@breedveldstaal.nl website: www.breedveldstaal.nl Uitgebreide voorraad constructiestaal. Productgroepen: stafstaal, strippen, balkstaal, plaatstaal kokerprofiel, buizen, platrail, koud gevormde profielen.

Damstahl

Langesteijn 123 3342 LG Hendrik-Ido-Ambacht tel: 078-3031090 email: dsnl@damstahl.com website: www.damstahl.nl Damstahl is een Europees opererende groothandel op het gebied van RVS. Producten: RVS fittingen en flenzen (draadfittingen, gelaste fittingen, buiskoppelingen, kogelkranen, flenzen), RVS producten (naadloze buis, gelaste buizen, dikwandige machinebuis, stafstaal, platen)

Hamel metaal

Damsluisweg 60 1332 EJ Almere tel: 036-5495151 email: info@hamel.nl website: www.hamel.nl Voorraadhoudende groothandel in ferro- en non ferro metalen. Levert een breed assortiment platen, staven, profielen en buizen met toebehoren. Daarnaast is Hamel metaal gespecialiseerd in hoogwaardige metalen en speciale legeringen.

Heine Steel

Hanzeweg 57 7418 AV Deventer tel: 0570-608944 email: info@heinesteel.com website: www.heinesteel.com

Onderdeel van de Duitse Heine+Beisswenger groep. Leverancier van automatenstaal, blankstaal, ongelegeerd staal, constructiestaal, edelstaal, gereedschapstaal, walsstaal, messing, aluminium en koper.

Van Leeuwen Precisie

Hamburgweg 6 7418 ES Deventer tel: 0570-500700 email: info-precisie@vanleeuwen.nl website: www.vanleeuwen.nl Specialist op het gebied van stalen precisiebuizen en andere precisieproducten waaronder cilinderbuizen, hydrauliekleidingen, assen in geschilde, geslepen en hardverchroomde uitvoering en diverse componenten.

ODS

Donk 6 2991 LE Barendrecht tel: 0180 640 911 email: info@odsbv.nl website: www.odsbv.nl Leverancier van allerlei staalproducten voor de metaalbewerking, zoals balkstaal, profielstaal en staal voor de hallenbouw. Assortiment: blankstaal, gewalst en gesmeed stafstaal, EXM beter verspaanbaar staal, roestvast stafstaal, hoogwaardig roestvast stafstaal, roestvaststaal machinebuizen, aluminium staf, profielen, plaat, koper, continu gegoten brons staf, aluminium brons staf, naadloze stalen buizen.

Schmolz & Bickenbach

Gildenweg 21 3334 KC Zwijndrecht tel: 078-6230600 email: sbstaal@schmolz-bickenbach.nl website: www.schmolz-bickenbach.nl Allround leverancier, producent en distributeur van (gereedschaps) staal, roestvaststaal en aluminium. Productgroepen: aluminium, aluminium platen, aluminium profielen, blankstaal, gereedschapsstaal, kwaliteitsstaal, roestvaststaal, RVS lange producten, RVS platte producten, RVS profielen ronde buizen, RVS toebehoren, stalen buizen, SB-Railing.

SSAB

IJzerwerf 3 6641 TK Beuningen tel: 024-6790550 email: ssabnl@ssab.com

website: www.ssab.nl SSAB produceert en levert hoogsterkte staal. Ondersteunt klanten in ontwerp, innovatie, technologie en verantwoord milieugedrag. Producten: Domex (Structureel en slijtvast staal voor lichtere voertuigen), Hardox (Slijtplaat voor maximaal laadvermogen en langere levensduur), Docol (Constructiestaal voor lichtere en veiligere oplossingen in de automobielindustrie), Weldox (Structureel staal voor sterkere, lichtere structuren), Prelaq (Weerbestendig), Armox (Beschermings platen voor veiligheid van leven en eigendom), Toolox (klaar voor gebruik engineering- en gereedschapstaal).

Reesink Staal

Estlandsestraat 6 7202 CP Zutphen tel: 0575-599601 email: verkoop@staal.reesink.nl website: www.reesinkstaal.nl

Vlietjonge Staalhandel

Handelt in gewalst staal en voert een breed assortiment balken, buizen, staven, profielen en platen in een grote variĂŤteit aan maten. Reesink Staal vult haar rol als assortimentsamensteller, ontbulken, voorraad houden en distribueren op specificatie van de afnemer aan met bewerkingen van staal. Het gaat dan om togen, zagen (al dan niet in verstek), boren, snijden, stralen en coaten.

ThyssenKrupp Materials Nederland

Taylorweg 7 5466 AE Veghel tel: 0413-348900 email: info.nl@thyssenkrupp.com website: www.tkmn.nl Leverancier van een breed pakket stalen producten. Producten: balken en profielen, stafstaal en strippen, koudprofielen, koudgewalste en verzinkte platen, band- en kwartoplaat, hoogwaardig plaatstaal, buizen en componenten, naadloze buizen, naadloze dikwandige buizen, Sanha systeembuizen en persfittingen, Erico montagemateriaal, buisprofielen, blankstaal en automatenstaal, gelegeerd, ongelegeerd constructiestaal en smeedwerk, draaikranslagers en ringen.

Two4steel

De Corantijn 18 1689AP Zwaag tel: 0229-279279 email: sales@4steel.nl website: www.4steel.nl

Voorziet klanten van producten, variĂŤrend van smeedstukken in titaan tot compleet bewerkte delen volgens tekening. Gereedschapstaal (stafstaal, ruw en voorbewerkt, uit plaat gezaagd, alle conventionele kwaliteiten in koudwerktuig, warmwerktuig, kunststofvormen en snelstaallegeringen), Precisie & Voorgeslepen (voorgeslepen en precisiegeslepen platen, fixafmetingen, voorbewerkt, erodeerblokken, gegloeid en gehard), ASP2000 kwaliteiten van Erasteel, gehipte delen, CPM kwaliteiten van Crucible, titaan en nikkel in staf, plaat, buis, ringen, schijven en waterstraalgesneden delen, reactieve kwaliteiten als Zirkonium, tantaal, smeedstukken (vrijvorm smeedstukken en matrijssmeedstukken, schijven, ringen en blokken)

Hollandhaven 1 3433 PD Nieuwegein tel: 030-6068911 email: verkoop@ vlietjongestaalhandel.nl website: www.vlietjongestaalhandel.nl Beschikt over een breed voorraadassortiment constructiestaal met de volgende productgroepen: balkstaal (HEA, HEB, IPE, UNP), stafstaal (o.a. platstaal, rondstaal, vierkantstaal, hoekstaal, t-staal), stripstaal, plaatstaal (warmgewalst, koudgewalst, elektrolytisch en thermisch verzinkt), koudgewalst profiel (hoekprofiel, u-profiel), koudgewalste kokers (rechthoekig en vierkant), ronde buizen.

WNL Staal

Schotsbossenstraat 14 4705 AG Roosendaal tel: 0165-391030 email: fl@wnlstaal.com website: www.wnlstaal.com Leverancier van stafstaal. Uit de magazijnen in Roosendaal levert WNL Staal onder andere gewalst/gesmeed stafstaal, blank- en automatenstaal in de diverse afmetingen en uitvoeringen. Ook het leveren van warmgewalste stalen plaat, Holland profiel (bulb), warmgewalste profielen (INP,UNP en hoeklijn), warmgewalst platstaal uit voorraad of af fabriek behoort tot de mogelijkheden.

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Brancheverenigingen Dutch Precision Technology (DPT) Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: 030-6053344 email: dpt@metaalunie.nl website: www.dptech.nl

Branchevereniging op het gebied van precisieverspaning. Met de aangesloten bedrijven heeft Dutch Precision Technology (DPT) de topspecialisten beschikbaar voor alle mogelijke vormen van precisiebewerking, in combinatie met de mogelijkheid onderdelen te assembleren tot samenstellingen en/ of complete systemen of producten. Alle lidbedrijven zijn betrouwbare hoofdleveranciers (main supplier) of onderdelenleverancier (part supplier) aan ondernemingen in specifieke markten en industrieën zoals defensie, halfgeleiders, medische apparaten, lucht- en ruimtevaart et cetera.

Groot Verspaners Nederland (GVN) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: linda.takken@fme.nl website: www.nevat.nl

Verenigt lidbedrijven van NEVAT, die toeleverancier zijn van zware machinale bewerkingen, dan wel producten vervaardigen onder toepassing van zware machinale bewerkingstechnieken. Hierbij speelt de afmeting van de producten die een opdrachtgever wenst te laten bewerken een belangrijke rol. Bij de lidbedrijven van de sectorgroep zijn één of meerdere van onderstaande technieken te vinden, te weten: Carrouseldraaien > 2500 mm diameter; Centerdraaien > 5000 mm draailengte; Kotteren > 3000 mm; Slijpen > 3000 mm.

Moulds & Dies Industry Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: 030-6053344 email: brugh@metaalunie.nl website: www.mouldsdies.nl

De gereedschapmakersvereniging in Nederland. Met de aangesloten bedrijven heeft Moulds & Dies Industry de topspecialisten beschikbaar voor alle mogelijke vormen van precisiebewerking voor stempels en matrijzen, in combinatie met de mogelijkheid onderdelen te assembleren tot samenstellingen en/of complete systemen of producten.

Nederlandse Precisie Slijpbedrijven (NPS)

Einsteinbaan 1 3439 NJ Nieuwegein tel: 030-6053344 email: nps@metaalunie.nl website: www.npsonline.nl De branchegroep Nederlandse Precisie Slijpbedrijven (NPS) is actief binnen de precisie slijpbranche. Tot de doelgroep van de NPS worden bedrijven gerekend die zich structureel bezighouden met het vlak-, profiel-, rond-, centerloos- en gereedschapslijpen voor derden. De NPS heeft in eigen beheer een Basiscursus Slijpen opgesteld, die twee keer per jaar samen met SVMT in Tilburg wordt gegeven.

Precision Parts Platform (PPP) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: info@nevat.nl website: www.nevat.nl

Het Precision Parts Platform (PPP) verenigt als sectorgroep 30 NEVAT-lidbedrijven die leverancier zijn van componenten met toegevoegde waarde: het zijn de (hoogwaardige) probleemoplossers in de industrie. Denk aan bedrijven die producent zijn

van fijnmechanische producten in kleine(re) en grote(re) series. Ook zijn bedrijven lid die voor derden fijnmechanische bewerkingen uitvoeren of bijvoorbeeld stempels en/of matrijzen maken. Ook bedrijven die precisieonderdelen in kunststof en rubber produceren zijn aan de sector toegevoegd.

System Suppliers (SYS) Boerhaavelaan 40 2713 HX Zoetermeer tel: 079-3531300 email: info@nevat.nl website: www.nevat.nl

De groep System Suppliers binnen NEVAT vormt een platform voor toeleveranciers van modules aan (OEM)klanten binnen de hoogwaardige industrie. System Suppliers zijn service gerichte relatieleiders met een hoog adaptief vermogen, gericht op customer intimacy en het ‘ontzorgen’ van hun klanten. Ze onderscheiden zich van andere toeleveranciers, omdat ze zich als lifecycle manager opstellen: zij nemen hun verantwoordelijkheid in productontwikkeling, procesontwikkeling, serieproductie en end of life management. System Suppliers brengen daarnaast unieke kennis in op het gebied van plaatwerk, elektronica, precisiecomponenten en/of mechatronica.

Make MT Langdraai automaten - Kortdraai automaten - Meerspil automaten - Rondtakt automaten Make Machining Technology - A. van Leeuwenhoekweg 18 - Drunen - 0416-320068

www.make-mt.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

Index

COLOFON

Deze bedrijven en instellingen worden in de diverse artikelen genoemd. 3D Systems 71 Agoria 14 Auto-Cell 64 Cellro 60 Cemecon 35 Claas Industrietechnik GmbH 11 CNC Consult & Automation 54, 73 Concept Laser 71 DAF Trucks 51 DC Threading Technology 36 De Ridder THO 40 De Rooy Slijpcentrum 27 Der Spindeldoktor 71 Dixi 26, 27 DMG Mori 15, 18, 19, 49, 72 D&M Vacuümsystemen 47 Dormac CNC Solutions 41 Doosan 41 Dormatec 41 Dörries Scharmann 9 Dymato 12, 67 EMAG 75 Encoma 74 Erowa 59 Esprit 55, 65 ETH Zürich 8 Evolent Machines 13 Fastems 13, 26 Fraunhofer ILT 78 Fraunhofer IPA 16 Fraunhofer IPK 29 Fraunhofer IPT 24, 35 Gebr. Bräm 24 Gebr. Heller 25, 66 Gelderblom 59 Georg Oest Mineralölwerk 45 GF AgieCharmilles 31, 81, 82 GFMesstechnik 28 GSE Technology 78 Grindaix 45 Hanwha 67 Hardinge Inc. 10 Heidelberger Druckmaschinen 58 Heidenhain 15, 50 Hembrug Machine Tools 24 Hermle 7, 63, 81 Hexagon Metrology 27 Hurco Nederland 54 Huyghe Machining Agency 25 IFW Leibniz Universität 19, 21 IK4-Tekniker 9 Imix 24 Iscar 34 ISF Institut für Spanende Fertigung 55 IWF TU Berlin 30 John Deere 17 Kennametal 35 Kern 22, 78 Kiheung 47 KMWE Tool Managers 38 Knödler Getriebe 66 Komet Brinkhaus 57 Komet Group 35, 57 Kuka 63

KU Leuven 29, 78 Laagland 33 Landré 71 Lasea 79 Laser Marking Technologies 78 Leering Hengelo 68 Leitz 27 Lidu 64 Lightmotif 79 Litz 40 Magistor 36 Makino 15, 24, 30, 32, 38, 49 Mapal 33 Matsuura 63 Mazak 65 Mikrocentrum 38 Mikron 15 Mimo Technology 76 Manufacturing Laboratories Inc. 38 Mitsubishi Electric 12 Mitutoyo 49 Mori Seiki 63 Monforts Werkzeugmaschinen 81 MTU Aero Engines 57 Nakamura 63 Nebraska Lincoln University 29 Niigata 13 Oerlikon Balzers 39 Okuma 38, 59 Pemtec 74 Phenix 73 Pimpel 54, 65 Präzoplan 8 Produtec 49 Promatrix 60 PTW TU Darmstadt 9, 81 Renishaw 65 Römheld 18, 37 Sandvik Coromant 35 Sauer Lasertec 79 Schaublin 40 Schunk 34, 37 Seco Tools 35 Siemens 15, 20 Sirris 14 Sitec industrietechnologie 75 SMF Tools 55 SLM Solutions 73 Sodick 30 Stroh Diamantwerkzeuge 11 Studer 26 Toyoda Machinery Europe 21 TU Kaiserslauteren 17 TU Twente 79 Van Hoorn Carbide 39 Van Riet Metaalbewerking 65 Vardex 36 VDMA Präzisionswerkzeuge 37 Vimag 68 Werkzeugmaschinenlabor (WZL) 29, 44, 57 Wilting 63 Zimmer&Kreim 29, 30 Zoller 28

Jaarboek Verspanen 2014 Het Jaarboek Verspanen is een uitgave van Made-in-Europe.nu en 54U Media, uitgever in de metaal. Dit jaarboek geeft een overzicht van nieuwe technologie en de actuele trends en ontwikkelingen op het gebied van verspanen. Het verschijnt naast de website, de digimagazines en de digitale en gedrukte reviews van Made-in-Europe, crossmediaal concept voor de verspanende en additive manufacturing industrie in Nederland. Made-in-Europe informeert de lezer over: state of the art verspaningstechnologie; nieuwe machines, gereedschappen en opspanmiddelen; oplossingen voor manarm 24/7 produceren; 3D printen en andere additive manufacturing technieken; succesvolle toepassingen van machines en technologie en ondernemers met visie. De gedrukte oplage van dit jaarboek bedraagt 8.000 exemplaren en het wordt gratis verspreid in de verspanende industrie in Nederland en België.

Redactie

Franc Coenen (hoofdredacteur) Schuttersdreef 72 6181 DS Elsloo Tel: +31 46 4333123 Email: info@made-in-europe.nu

Uitgeverij

54U Media Postbus 2108 7302 EM Apeldoorn Prinsenweide 26 7317 BB Apeldoorn T: +31 (0) 55 360 10 60 F: +31 (0) 55 360 08 60 I: info@54umedia.nl E: www.54umedia.nl

Advertentie-exploitatie Vincent Span T: +31 (0)55 360 62 27 M: +31 (0)6 511 93 408 E: v.span@54media.nl

Harold Draaijer T: +31 (0)55 360 64 20 M: +31 (0)6 51 19 31 32 E: h.draaijer@54umedia.nl Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de Regelen voor het Advertentiewezen, gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland (exemplaar op aanvraag kosteloos verkrijgbaar).

Vormgeving en opmaak Rijnier van Kesteren

Drukkerij

Roto Smeets, Utrecht

Niets van deze uitgave mag worden overgenomen, tenzij met uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever.

MADE-IN-EUROPE.NU

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

A world Leader of Horizontal Machining Center

Pallet afmetingen Max. werkstukhoogte Max. draaidiameter Max. spilsnelheden Max. snelverstelling X-, Y- en Z-as

vanaf 500 x 500 mm vanaf 800 mm vanaf Ă¸ 1.000 mm vanaf 6.000 omw/min vanaf 30 m/min

t/m 1.600 x 1.320 mm t/m 3.000 mm t/m Ă¸ 3.200 mm t/m 15.000 omw/min t/m 60 m/min

Technische Handel Evolent

Flevolaan 23 1382 JX Weesp Nederland Telefoon: (+31) 0294450540 Fax: Website:

(+31) 0294431614 www.evolent.nl

MADE-IN-EUROPE jaarboek Verspanen 2014

E-mail adres:

info@evolent.nl

Slim Verspanen

ISCAR HIGH Q LINES

Grote diameters boren met unieke boorpuntklemming; geen insteltijden!

Innovatieve wisselplaatvorm levert hogere voedingen en productiviteit

Afsteek wisselplaat met 5 snijkanten voor superieure rechtheid en oppervlakte kwaliteit

Unieke hoog positieve snijkanten voor voorfrezen met superieure oppervlakte

w w w . i s c a r. n l