verbindt
JAARVERSLAG 2015
2 JAARVERSLAG 2015
UW MENING TELT! D
e tandarts werkt in het hart van de samenleving en ziet alle lagen van de bevolking. Wat de buitenwereld zich niet altijd realiseert, is de toegevoegde waarde van mondzorg voor de kwaliteit van leven. Een gezonde mond is belangrijk voor de algemene gezondheid en betekent veel voor mensen. Maar hoe organiseer je goede mondzorg in een veranderende samenleving? De bevolking vergrijst, verzorgingshuizen worden gesloten, vanuit de politiek klinkt de roep om eigen regie voor de burger. Dat vraagt om anders werken, ook voor de tandarts. In dit verslag leest u hoe wij samen met andere partijen in de eerstelijnszorg slimme oplossingen hebben verzameld, met bijzondere aandacht voor de oudere patiĂŤnt. Wij zijn een vereniging waarin de leden vrij hun stem kunnen laten horen. Zo werd in 2015 een stevige discussie gevoerd over de komst van een richtlijneninstituut. Wat mij opviel, was dat tandartsen beslist niet afwijzend tegenover richtlijnen staan. Integendeel, ze willen graag aantoonbaar goede kwaliteit leveren. Maar ze willen wel dat de regels uitvoerbaar zijn in de dagelijkse praktijk, en dat ze een stem hebben in de totstandkoming ervan. In ons ledenbestand komen steeds meer variaties. Meer ZZP-ers, tandartsen in loondienst, tandartsen die in ketenverband werken. Hun belangen verschillen. Aan ons de taak om de vragen op te vangen en te vertalen in wat wij voor ze kunnen doen. Tegelijkertijd verandert ook de buitenwereld. Wij zijn een toonaangevende vereniging en willen dat in de toekomst ook blijven. Doortastend, een serieuze gesprekspartner van politiek, verzekeraars en de medische sector, met groot draagvlak onder onze leden. Dat vraagt om een herbezinning op onze organisatie. In 2015 zijn we met dat proces gestart, en in de loop van 2016 zullen de contouren van een toekomstbestendige KNMT duidelijk zijn. Het belangrijkste? Uw mening, want die telt! Hans Schirmbeck secretaris
HANS SCHIRMBECK is sinds 1 september 2015 directeur van het KNMT-bureau en secretaris van het hoofdbestuur. Hij volgde Nicolette Kroezen op, die haar functie per die datum neerlegde. Schirmbeck was tot zijn aantreden bij de KNMT directeur van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN). Daarvoor was hij werkzaam bij de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) en Zorgverzekeraars Nederland (ZN).
3
INHOUD JAARVERSLAG
2015
012 345
DE KNMT IN 2015
WIE IS DE KNMT?
WAT DOET DE KNMT VOOR DE PATIﾃ起T?
WAT DOET DE KNMT VOOR DE TANDARTS EN HET MONDZORGTEAM?
WAT DOET DE KNMT VOOR DE KWALITEIT VAN DE MONDZORG?
DE KNMT OP WEG NAAR 2030
PAGINA 02
PAGINA 21
PAGINA 07
PAGINA 27
PAGINA 15
PAGINA 35
4 JAARVERSLAG 2015
DE KNMT IN 2015 MAART
De tandarts van de toekomst is meer gedragsveranderaar dan probleemoplosser. Die ontwikkeling schetsen KNMT-leden tijdens het debat ‘Heeft de tandarts nog toekomst?’ op 10, 17 en 18 maart. Aan de tandheelkundige faculteiten discussiëren zij met voorzitter Aad van der Helm over de koers.
De herziene Praktijkrichtlijn Patiëntendossier is beschikbaar.
MEI APRIL
De KNMT stelt dat het dringend gewenst is dat met ingang van 2018 een tandartsassistent in het bezit is van (of in opleiding is voor) een mbo-diploma. Tandartspraktijken die deze mbo-studenten willen opleiden kunnen daarvoor een tegemoetkoming krijgen uit het Stagefonds Zorg van VWS. De ‘Praktijkwijzer mondzorg voor ouderen’ wordt gepresenteerd. verbindt
Praktijkwijzer Zorg aan ouderen in de algemene mondzorgpraktijk
MEI
APRIL
FEBRUARI
FEBRUARI
MAART
JANUARI
Aad van der Helm treedt aan als voorzitter van de KNMT. Van der Helm volgt Rob Barnasconi op, die op 31 december 2014 zijn functie neerlegde.
Steeds meer ouderen hebben extra hulp nodig bij mondverzorging. Reden voor de KNMT om in actie te komen voor betere mondzorg voor deze groep. Dat resulteert in tal van projecten, vaak in samenwerking met andere zorginstellingen. Dat het onderwerp leeft blijkt uit de grote media-aandacht.
JUNI
JANUARI
JUNI • De Algemene Vergadering (AV) van 12 juni gaat voor een belangrijk deel over de mogelijke komst van een richtlijneninstituut. • Op zaterdag 13 juni komen zo’n 200 mondzorgprofessionals bijeen in theater ‘t Spant! in Bussum voor het KNMT-jaarcongres. Thema dit jaar: ‘MOOI gezond’.
5
• Op de Algemene Vergadering (AV) van 11 december stemmen de leden van de KNMT in met de oprichting van de Nederlandse Vereniging Praktijkstandaarden Mondzorg (NVPM). • Samen met de VvAA en Medisch Ondernemen organiseert de KNMT het congres ‘Praktijkorganisatie anno nu’. • Het hoofdbestuur en het Vertegenwoordigend College (VC) constateren dat de huidige structuur niet meer goed past bij de vereniging. De KNMT gaat daarom voorbereidingen treffen voor een nieuwe verenigingsstructuur. Om dit proces de ruimte te geven, treedt voorzitter Van der Helm af na deze AV. De overige leden van het hoofdbestuur zijn bereid terug te treden op de AV van 23 juni 2016. Van der Helm wordt ad interim opgevolgd door vicevoorzitter Hendrike van Drie.
SEPTEMBER • De herziene Richtlijn Tandheelkundige Radiologie uit 2013 is bijgesteld. • KNMT-secretaris Nicolette Kroezen neemt afscheid van de KNMT en wordt per 1 september opgevolgd door Hans Schirmbeck. • De KNMT organiseert ‘Meet other dentists’, een dag voor buitenlandse tandartsen. • In het themaprogramma IQual lanceert de KNMT haar nieuwe speerpunt rond vroegsignalering: diabetes.
NOVEMBER
OKTOBER
• Om het belang van een gezonde mond voor ouderen te onderstrepen houden meer dan 130 mondzorgpraktijken in heel Nederland op Nationale Ouderendag open huis. • Speciaal voor ouderejaarsstudenten van de drie universitaire opleidingen tandheelkunde organiseert de KNMT een studentencongres onder het motto ‘Shine into the future!’ • De Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) wordt ondanks actieve lobby van onder meer de KNMT toch goedgekeurd door de Eerste Kamer. De wet heeft ingrijpende gevolgen, ook voor tandartsen. Met name de manier waarop klachten over de zorg moeten worden aangepakt verandert. • De KNMT lanceert de vernieuwde patiëntenwebsite Allesoverhetgebit.nl.
SEPTEMBER
• Via knmt.nl wordt het tweeduizendste arbeidscontract afgesloten. • De KNMT lanceert IQual-visitatie. Met IQual-visitatie kunnen leden van IQual-groepen elkaars praktijken visiteren en zo voldoen aan de herregistratie van het Kwaliteitsregister Tandartsen (KRT).
AUGUSTUS
AUGUSTUS
OKTOBER
DECEMBER
DECEMBER
• Om tandartsen te helpen hun kwaliteit op peil houden verspreidt de KNMT onder haar leden een praktijkgids voor kwaliteitsbeleid. • De KNMT pleit voor extra aandacht voor mondzorg op de consultatiebureaus. De KNMT doet haar pleidooi naar aanleiding van een peiling door RTL Nieuws onder leden van de KNMT. • Op 1 juli wijzigen de tarieven die tandartsen en orthodontisten in rekening mogen brengen voor hun behandelingen. De tarieven worden fors gekort op basis van de conclusies uit de kostenonderzoeken van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa).
JULI
JULI
NOVEMBER De KNMT is blij met het besluit dat een taaltoets verplicht wordt voor nieuwe buitenlandse tandartsen. Daarvoor ijverde de KNMT al enige tijd in Nederland en in Europa.
6 JAARVERSLAG 2015
verbindt
WIE IS DE KNMT?
7
De Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde (KNMT) is de beroepsorganisatie van tandartsen, orthodontisten en kaakchirurgen. We werken aan optimale omstandigheden waaronder onze ruim 8.000 leden hun werk kunnen doen. En we willen de beste mondzorg voor hun patiĂŤnten.
8 JAARVERSLAG 2015
De bestuurders van de KNMT. Van links naar rechts Robert Bausch (adviseur HB), Hendrike van Drie (waarnemend voorzitter), Gertjan Dicker (adviseur HB en voorzitter Sectie Tandartsspecialisten), Hans Schirmbeck (directeur), Maren de Wit (vice voorzitter), Erik Markus (plv directeur), Tijmen Hiep (penningmeester).
HOOFDBESTUUR De KNMT wordt bestuurd door maximaal vijf bestuurders die allen tandarts zijn. Het hoofdbestuur wordt benoemd door de Algemene Vergadering (AV). De bestuurders worden ondersteund door een secretaris die tevens directeur van het KNMT-bureau is.
MANAGEMENTTEAM Het managementteam van de KNMT wordt gevormd door Hans Schirmbeck (directeur), Erik Markus (hoofd serviceorganisatie), Linda van de Haar (hoofd dienstverlening), Janet van Keulen (hoofd belangenbehartiging, onderzoek en verenigingszaken) en Dianne Paarhuis (hoofd communicatie en public affairs).
Linda van de Haar
Janet van Keulen
Hans Schirmbeck
Erik Markus
Dianne Paarhuis
9
BUREAUMEDEWERKERS De medewerkers van het KNMT-bureau. Zij ondersteunen het hoofd足 bestuur en helpen de leden van de vereniging. Ieder draagt vanuit zijn of haar kennis en ervaring bij aan de ontwikkeling en uitvoering van beleid. Eind 2015 had de KNMT 70 medewerkers in dienst, 20 mannen en 50 vrouwen.
10 JAARVERSLAG 2015
Nicolette Kroezen temidden van de collega's voor het bordes van Paleis Soestdijk.
NICOLETTE KROEZEN NEEMT AFSCHEID Op 1 september nam Nicolette Kroezen afscheid als secretarisdirecteur van de KNMT. Zij is onderscheiden met de Maatschappijpenning. De penning werd haar toegekend voor haar bijzondere inzet voor en loyaliteit aan de vereniging en aan de
beroepsgroep, en haar voortdurende inzet om draagvlak te creĂŤren, zowel binnen de beroepsgroep als daarbuiten. Ze ontving de penning tijdens haar afscheidsreceptie op 3 september uit handen van voorzitter Aad van der Helm. Bij haar afscheid werd Nicolette Kroezen in het bijzonder geprezen om haar inhoudelijke kennis en haar inzet voor het bevorderen van de kwaliteit van de mondzorg. Nicolette Kroezen is per 1 september 2015 opgevolgd door Hans Schirmbeck.
DE KNMT FINANCIEEL De KNMT ontvangt inkomsten uit contributie en beschikt over eigen vermogen dat deels belegd is. De financiĂŤle positie van de KNMT is ultimo 2015 zeer gezond. Voor leden van de KNMT zijn de jaarrekening en een toelichting op het resultaat op aanvraag beschikbaar.
11
ALGEMENE VERGADERINGEN IN HET TEKEN VAN RICHTLIJNEN In 2015 werd er tweemaal een AV gehouden. De eerste – reguliere - was op 12 juni. De agenda gaf aanleiding tot een extra AV, die werd gehouden op 11 december.
AV JUNI: BELANGEN BEROEPSGROEP STEVIG VERANKERD IN KWALITEITSINSTITUUT MONDZORG Richtlijnen ondersteunen tandartsen en patiënten bij het maken van een goede afweging voor de best passende behandeling. Dat was het uitgangspunt van het op te richten Kennisinstituut Mondzorg (KiMo). In de oprichtingsstatuten van KiMo moeten de belangen van de beroepsgroep steviger worden verankerd, vond een meerderheid van stemgerechtigde KNMT-leden op de AV van vrijdag 12 juni. Een tweetal moties met die strekking werd aangenomen. Het hoofdbestuur beraadde zich op deze moties en de te nemen vervolgstappen. Naast KiMo kwamen ook andere punten aan bod op de AV. Zo werden het financiële jaarverslag en het jaarverslag van de secretaris geaccordeerd, werd het bestuur decharge verleend en werd Hendrike van Drie met grote meerderheid van stemmen opnieuw gekozen tot vice voorzitter van de vereniging. Het bestuur maakte ook bekend later in het jaar een extra AV te zullen plannen.
AV 11 december
AV DECEMBER: NEDERLANDSE VERENIGING PRAKTIJKSTANDAARDEN MONDZORG EEN FEIT In het najaar werd duidelijk dat de leden toch pleitten voor een richtlijneninstituut waarin de tandarts zeggenschap heeft. De KNMT sloeg daartoe de handen ineen met de Associatie Nederlandse Tandartsen (ANT). Meer zeggenschap voor de tandarts bij de totstandkoming van richtlijnen werd dan ook het uitgangspunt van de door beide partijen ondersteunde Nederlandse Vereniging Praktijkstandaarden Mondzorg (NVPM). De leden van de KNMT stemden op de AV van vrijdag 11 december in met de oprichting van de NVPM. Een motie om met onmiddellijke ingang de onderhandelingen in te zetten om tot een richtlijneninstituut te komen werd ook aangenomen. Belangrijk agendapunt was ook ‘KNMT 2.0’, een project om de vereniging toekomstbestendiger te maken en de structuur en de cultuur van de vereniging onder de loep te nemen. Om dit proces de ruimte te geven, stelde voorzit-
AV 12 juni
ter Van der Helm medio december 2015 zijn functie beschikbaar. De overige leden van het hoofdbestuur zijn bereid terug te treden op de AV van 23 juni 2016. Van der Helm wordt tot die tijd opgevolgd door vice voorzitter Hendrike van Drie. Ook de gevolgen voor de tandarts van de Wet kwaliteit, klachten en geschillen in de zorg (Wkkgz) werden belicht. Tot slot gaven de leden het hoofdbestuur groen licht om de huisvesting van het verenigingsbureau aan te pakken en de panden aan de Geelgors en de Rietgors in Nieuwegein te verkopen.
12 JAARVERSLAG 2015
UIT DE AFDELINGEN In de veertien regionale afdelingen van de KNMT werd volop gediscussieerd over belangrijke thema’s. Meerdere afdelingen toonden zich maatschappelijk betrokken. Een impressie.
MIDDEN NEDERLAND Binnen de afdeling Midden-Nederland willen wij de leden graag zo goed mogelijk informeren over het beleid om de betrokkenheid te vergroten, maar we willen ze ook graag direct om hun mening kunnen vragen. In 2013 zijn wij daarom begonnen om de najaarsvergadering op meerdere locaties in de afdeling te houden, zodat mensen minder ver hoeven te reizen en in kleinere kring hun directe collega’s uit de buurt kunnen ontmoeten. Ik ben er trots op dat wij na drie jaren kunnen zeggen dat we in die behoefte hebben voorzien. Je ziet iedere keer verschillende mensen en je merkt dat er nuanceverschillen zijn in beleving waardoor levendige discussies en input
ontstaan. Deze worden in kleine setting ook eerder benoemd. Op deze manier treffen we nu zo’n veertig mensen meer dan onze vaste kern van twintig leden die gemiddeld naar een afdelingsvergadering kwamen. De huidige digitale communicatie en discussie op (besloten) fora kunnen echter momenteel binnen onze afdeling een afdelingsvergadering nog niet vervangen; wellicht blijft die behoefte er altijd wel. Richard Kohsiek, voorzitter
de aanwezigen met een boeiende presentatie over verschillende aspecten van hun vakgebied. Een traditie om trots op te zijn werd zo weer uitstekend gecontinueerd. Peter Visser, voorzitter
GELDERLAND CENTRAAL De afdeling Gelderland Centraal kent al jaren een traditie van het organiseren van een wetenschappelijke dag voor haar leden. Het initiatief hiervoor is ontstaan in de oude afdeling Veluwezoom, een van de voorgangers van Gelderland Centraal. De functie van deze dag is actuele bij- en nascholing voor de leden op een prettige, goed bereikbare locatie in de regio. Anderzijds heeft de dag een sociale functie als ontmoetingsmoment. Dat sociale aspect wordt nog benadrukt door het aansluitende avondprogramma, bestaande uit een (ietwat verlate) nieuwjaarsborrel en daaropvolgend buffet, waarbij ook de partners van de leden uitgenodigd zijn. Ook in 2015 werd aan deze opzet vastgehouden. Endodontologen Machteld Siers en Aukje Bouwman verrijkten
HOLLAND NOORD De afdeling Holland Noord is een zeer levendige afdeling waar het bestuur diverse activiteiten ontplooit, zoals in 2015 een project voor de jeugd samen met de GGD: ‘met twee jaar naar de tandarts’. Daarnaast was er een samenwerkingsproject met een verzorgingshuis: ‘mondzorg voor ouderen’. Ook er is weer een update van het ‘gezichtenboek’ verschenen. De afdeling heeft actief contact met de leden, met name bij de zeer goed bezochte lezingen in de regio. Samen met de afdeling Amsterdam Haarlem houden wij een afdelingsdag voor de
ZITTEND VOOR VAN LINKS NAAR RECHTS: Eduard van der Torre (Regio Oost), Jorinde Oostenbroek (Zuid-Holland Midden), Richard Kohsiek (Midden Nederland) MIDDELSTE RIJ: René de Vries (Utrecht Polderland), Nely Berghuis (Noord Nederland), Hans de Vries (Limburg), Hans van Zijp (Holland Noord), Guus Siertsema (Zuid-Holland Zuid), Martin Heij (Friesland) ACHTERSTE RIJ: Reinout Reijnen (Centraal Brabant), Peter Visser (Gelderland Centraal), Peter Melman (IJsselland), Steven Schimmel (Amsterdam Haarlem e.o.) Arjan van den Dorpel (Zuid-West Nederland).
13
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
Friesland Noord Nederland IJsselland Regio Oost Midden Nederland Gelderland Centraal Amsterdam-Haarlem e.o Holland-Noord Zuid-Holland Midden Zuid-Holland Zuid Utrecht Polderland Zuid-West Nederland Centraal Brabant Limburg
1 2
8
3
7
4
5 9 11
6
Met de totaalopbrengst van ruim € 18.000,richtte de RTV het fonds ‘Rotterdams Noodfonds Tandheelkunde’ op dat beheerd zal worden door het Straatdokter-Project. In samenwerking met de Rotterdamse straatdokters zal de RTV vanuit dit fonds acute tandheelkundige noodhulp kunnen verlenen aan kwetsbare groepen die op geen andere manier aanspraak kunnen maken op tandheelkundige zorg. Mylène Binda-Huyts, secretaris
10
Graag nodigen wij de leden van Utrecht Polderland én hun partners uit voor een feestelijke dag om
13
ONS
12
14
LUSTRUM te vieren!
DATUM: Vrijdag 20 november 2015 LOCATIE: Kasteel De Hooge Vuursche te Baarn PROGRAMMA 14.30u
ontvangst
15.00
korte afdelingsvergadering,
16.00u
voordracht door de heer dr. Guus van Strijp - tandarts en docent Conserverende en Preventieve tandheelkunde
17.00u
presentatie door de heer Charles Groenhuijsen journalist, spreker en schrijver
18.30u
diner
De avond zal worden afgesloten met een spetterend feest met DJ Ed, bekend van de Melkweg.
KOSTEN
leden. Onze afdeling kent 11 kringen. Wij zijn er heel trots op dat de vertegenwoordigers daarvan allemaal komen voor overleg met het afdelingsbestuur. Daarvan getuigt bijgaande foto. Bestuursleden bezoeken ook de kringvergaderingen, wat de communicatie in de afdeling verder vergemakkelijkt. De afdeling heeft dus in dit deel van Nederland een uitermate belangrijke (verbindende) taak! Erik van Groen, secretaris
heid en mandaat ontbreekt om bij calamiteiten de juiste stappen te kunnen en mogen nemen. De zorg wordt ook niet goedkoper, immers de kosten liggen niet in de tarieven van de academisch opgeleide professional. Tijdens druk bezochte afdelingsvergaderingen hebben wij hierover gediscussieerd. Bevlogen als iedereen is, wil men zich inzetten om het vak niet te laten uithollen, zodat men de patiënten de beste zorg kan blijven geven. Alleen samen kunnen we dit realiseren, het vak is het waard en onze patiënten rekenen op ons. Jorinde Bisschop-Oostenbroek, voorzitter
ZUID-HOLLAND ZUID
ZUID-HOLLAND MIDDEN Na een bewogen jaar waarin de vereniging zich heeft moeten hervinden, staat de beroepsgroep voor de zware taak de overheid te overtuigen dat de patiënt een tandarts aan de stoel verdient als het gaat om handelingen die onomkeerbare veranderingen kunnen geven. Dit zijn wij verplicht aan onze patiënten. De patiënten schieten er niets mee op als zij behandeld worden door mensen wie het aan deskundig-
Op 13 maart 2015 heeft de officiële opening van Tandartenpost 010 plaatsgevonden, gevestigd op de Spoedeisende hulp van het Erasmus MC te Rotterdam. Tandartsenpost 010 is een initiatief van de Rotterdamse Tandartsen Vereniging (RTV), de grootste kring binnen de afdeling Zuid-Holland Zuid. De post zit op een goed vindbare plek en heeft de beschikking over drie behandelkamers. De spoeddienst draait op circa zestig tandartsen. Ter gelegenheid van en voorafgaand aan de officiële opening van de tandartsenpost organiseerde de studieclub van de RTV samen met de afdeling Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie (MKA) van het Erasmus MC het minisymposium ‘Kijk pap, zonder handen’. Het programma was geheel gewijd aan traumazorg in de MKA-chirurgie en de tandheelkunde.
Leden van de afdeling betalen € 12,50 administratiekosten, partners mogen gratis mee. De kosten worden via automatische incasso geïnd.
AANMELDEN Aanmelden kan via de link in de mail die u van ons heeft ontvangen. Of ga naar: https://nmt.wufoo.eu/forms/lustrum-utrecht-polderland
UTRECHT POLDERLAND De lustrumdag van Utrecht Polderland was zeer geslaagd. Van de bezoekers hebben we veel leuke reacties gekregen! Het bestuur van Utrecht Polderland: René de Vries, Marion Wassenaar, Sandra van der Pluijm en Folkert Fischer
LIMBURG Afdeling Limburg is blij met het vernieuwde en in alle opzichten gevarieerde bestuur. Door onze diversiteit in samenstelling (man/vrouw, solist versus waarnemer versus groepspraktijk en medisch specialist versus tandarts) kunnen we een klankbord zijn voor al onze leden en hen bijstaan waar nodig. De komende tijd gaan we ons verder richten op bij- en nascholing. Het inzichtelijk maken van het aanbod, vereenvoudigen van aanmelding en het faciliteren van cursussen is voor ons dan ook een prioriteit. We hopen dit zo spoedig mogelijk te verwezenlijken zodat de KNMT-website afdeling Limburg the place to be is. Leden die bij- en nascholing organiseren verzoeken wij om dit aan ons door te geven. We willen graag brainstormen met onze leden, bijvoorbeeld tijdens de afdelingsvergadering en hiervoor nodigen wij iedereen van harte uit. Stéphanie Croimans, secretaris
14 JAARVERSLAG 2015
INTERNATIONAAL EUROPEAN ORAL HEALTH DAY Op 12 september was het European Oral Health Day, een initiatief van Council of European Dentists. Dit jaar was het thema mondkanker. De CED ziet een belangrijke rol voor de tandarts bij het vroegtijdig opsporen daarvan. Vice voorzitter Hendrike van Drie was als voorzitter van de CED werkgroep Oral Health nauw betrokken bij de voorbereiding van de European Oral Health Day. Zij leidde de paneldiscussie met een keur aan internationale sprekers over good practice in de zorg bij mondkanker. Om het belang van vroegtijdige opsporing van mondkanker onder de aandacht van de Europese politiek te brengen werd eerder het jaar een symposium georganiseerd in het Europees Parlement. Tijdens die bijeenkomst gaven de parlementariërs aan graag met de CED te willen samenwerken.
OVER DE VERENIGING VAN EUROPESE TANDARTSEN De Vereniging van Europese tandartsen (CED) verenigt 32 nationale tandartsenorganisaties in Europa en vertegenwoordigt zo’n 340.000 Europese tandartsen. De CED adviseert sinds 1961 de Europese Commissie op het gebied van tandheelkunde. De CED promoot het belang van goede mondzorg, waarbij de veiligheid van de patiënt en de tandarts voorop staat. De KNMT participeert actief in zowel de CED als de FDI (zie hiernaast).
ORAL HEALTH ATLAS In september lanceerde de internationale tandartsorganisatie FDI de tweede editie van de Oral Health Atlas. De uitgave is bedoeld voor iedereen die meer wil weten over de stand van de mondgezondheid wereldwijd. Aan bod komen onder andere de impact van mondziekten zoals cariës, parodontitis, en mondkanker, ongelijkheid in mondgezondheid en verschillen in de aanpak van preventie. U kunt de atlas downloaden: knmt/nl/oralhealth_atlas.
verbindt
WAT DOET DE KNMT VOOR DE PATIﾃ起T?
Als beroepsvereniging werken we aan het bevorderen van de mondgezondheid van alle inwoners van Nederland. Dat is meer dan het behouden van tanden en kiezen. Een gezonde mond is ook van invloed op je algehele gezondheid en op je persoonlijk welbevinden. In 2015 ging onze aandacht speciaal uit naar de oudere patiﾃｫnt.
15
16 JAARVERSLAG 2015
DE OUDERE PATIËNT Een gezonde mond draagt bij aan de kwaliteit van leven. Dat geldt voor iedereen, maar zeker ook voor mensen op leeftijd. Steeds meer oudere mensen – met (geheel of gedeeltelijk) eigen tanden of een prothese – hebben ondersteuning nodig bij hun dagelijkse mondverzorging. Daarom hebben we in 2015 extra veel gedaan voor de mondzorg van de oudere patiënt.
17 Makkelijk kauwen, eten en slikken
Zorgeloos lachen, praten en zoenen
Gezond en fit blijven
Samen de mondzorg van kwetsbare ouderen verbeteren! Kijk voor meer info op demondnietvergeten.nl
DE MOND NIET VERGETEN DOWNLOAD OF BESTEL DE POETSINSTRUCTIE OP: knmt.nl/poetsinstructie
POETSINSTRUCTIE VOOR OUDEREN Wat is de juiste manier om het (kunst)gebit en mondslijmvlies te reinigen? En hoe maak je een frame of plaatje goed schoon? Dat is te zien en te lezen op de poetsinstructiekaarten die de KNMT samen met TNO ontwikkelde. De kaarten zijn bedoeld om mantelzorgers, verplegenden en verzorgenden te helpen het gebit van hun patiënten schoon te houden.
In september zijn in Amsterdam, Hardenberg en Rotterdam pilots gestart om de mondzorg bij kwetsbare thuiswonende ouderen te verbeteren. Tandartsen en huisartsen gaan er nauwer samenwerken om ervoor te zorgen dat ouderen tijdig worden geholpen bij problemen met hun gebit. Nu raken kwetsbare ouderen nog vaak uit beeld bij mondzorgpraktijken. Ook de thuiszorg gaat de mondverzorging van kwetsbare ouderen de nodige aandacht geven. In de pilots wordt een screenings-instrument getest waarmee ouderen tijdig doorverwezen kunnen worden voor tandheelkundige zorg en hulp bij het poetsen. Ook krijgen ouderen en mantelzorgers voorlichting over goede mondzorg. En alle betrokken beroepsgroepen krijgen scholing om de mondzorg bij thuiswonende, kwetsbare ouderen te verbeteren. Ten slotte is er veel aandacht voor een goede samenwerking tussen alle partijen: de ouderen, mantelzorgers, thuiszorgmedewerkers, huisartsen, case managers dementie, praktijkondersteuners en mondzorgprofessionals. Na evaluatie van de resultaten in de proefregio’s volgt vanaf september 2016 een landelijke uitrol van de nieuwe manier van werken.
Hoe lang is uw vader of moeder al niet bij de tandarts geweest? WIJKGERICHTE AANPAK VOOR THUISWONENDE OUDEREN Ook voor thuiswonende ouderen gebeurde er het een en ander. Zo organiseerde de KNMT in het najaar een serie voorlichtingsbijeenkomsten, samen met lokale tandartsen, gemeenten, huisartsen en andere zorgverleners uit de wijk. Uitgangspunt daarvan was dat meer kennis van het belang van een gezonde mond voor ouderen, en een betere samenwerking tussen tandartsen en andere eerstelijns zorgverleners eraan kan bijdragen dat ouderen langer een gezonde mond houden en weer naar de mondzorgpraktijk gaan.
Blijf op en. kom controle altijd t n U be welkom
OPEN HUIS OP NATIONALE OUDERENDAG Minder dan 6 op de 10 mensen tussen de zeventig en tachtig jaar, en minder dan veertig procent van de tachtig-plussers zag in 2014 een tandarts. Dat is zorgelijk, vinden wij. Om het belang van een gezonde mond voor ouderen te onderstrepen hielden tandartsen in heel Nederland op vrijdag 2 oktober open huis. Meer dan 130 mondzorgpraktijken verspreid over heel Nederland deden mee aan deze actie op Nationale Ouderendag. De ene praktijk gaf poetsles, de andere voerde mondcontroles uit bij oudere patiënten en weer andere mondzorgpraktijken gaven voorlichting.
18 JAARVERSLAG 2015
TELEFONISCHE INFORMATIELIJN VOOR PATIﾃ起TEN Medewerkers van TIP, het tandheelkundig informatiepunt, beantwoordden in 2015 ruim 4.000 vragen van patiﾃｫnten.
TANDHEELKUNDIGE ONDERWERPEN 2015
26
4%
%
9% 11%
% 12
% 19
10%
STAAT UW MONDZORGPRAKTIJK OPEN VOOR HULP AAN VLUCHTELINGEN? GEZOCHT: TANDARTSEN DIE VLUCHTELINGEN MET MONDKLACHTEN WILLEN HELPEN
9% Parodontologie
In 2015 kreeg Europa te maken met een zeer groot aantal vluchtelingen uit oorlogsgebieden. In Nederland meldden zich dagelijks honderden asielzoekers. Via Menzis COA Administratie (MCA) zochten we tandartsen die vluchtelingen met mondklachten willen helpen. Kinderen tot 18 jaar krijgen nagenoeg alle hulp conform basisverzekering, volwassen asielzoekers hebben alleen recht op noodhulp.
Restauratief Orthodontie Implantologie Endodontologie Diversen K/B-werk Prothetiek
ALGEMENE ONDERWERPEN 2015 5% 39%
2%
1
16%
25%
WGBO Begroting
Communicatie Diversen Nota Kwaliteit van zorg
TANDARTSCONTROLE VOOR DE JEUGD: ZO VAAK ALS NODIG Eind 2015 meldden diverse media dat jongeren tot en met 17 jaar jaarlijks in de basisverzekering recht hebben op 1 controlebezoek bij de tandarts. Dit bleek niet juist. Alle controlebezoeken op indicatie van de tandarts worden vergoed.
19
TOOTHCAMP 2015: TANDENPOETSEN IN DE RAI
1 2
3
4 5
Op 20 maart - World Oral Health Day - werd voor pre-pubers voor de tweede keer het tandenpoetsevenement Toothcamp georganiseerd door Ira van Eelen. Scholen kwamen met trein, tram of bus vanuit heel Nederland naar de RAI. Tijdens ToothCamp 2015 werd met muziek, theater en proefjes aandacht besteed aan de kwetsbaarheid van het gebit en waarom de jongeren daar zelf goed voor moeten zorgen. De KNMT ondersteunt dit initiatief van harte.
PATIËNT TEVREDEN MET SECOND OPINION VAN DE TANDARTS Het overgrote deel van de patiënten dat een second opinion krijgt bij de tandarts is daarover enthousiast. Dat bleek tot tevredenheid van de KNMT uit onderzoek van de Consumentenbond in september. Vaak geven tandartsen in hun second opinionadvies niet één maar meerdere behandelmogelijkheden aan; dit is ook wat de KNMT vindt dat tandartsen – waar mogelijk en indien van toepassing - zouden moeten doen. Second opinions komen in de mondzorg overigens niet heel veel voor: bij vier op de duizend behandelingen. Logischerwijs komen second opinions vaker voor bij ingrijpender of duurder voorgestelde behandelingen.
ALLES OVER HET GEBIT Met de website allesoverhetgebit.nl bieden de KNMT en de bij de KNMT aangesloten tandartsen en tandarts-specialisten één bron waar patiënten terecht kunnen voor betrouwbare en onafhankelijke informatie over de mondgezondheid. De informatie op de site is met de grootste zorg samengesteld door de redactieraad, in samenwerking met wetenschappelijke tandheelkundige verenigingen, tandarts(-specialisten), deskundigen uit het tandheelkundig veld en binnen de KNMT. In 2015 is de website volledig herzien.
20 JAARVERSLAG 2015
KNMT-ERS IN TOP VERKIEZING BESTE ZORGVERLENER Kaakchirurg Robert Mooren is uitgeroepen tot op één na Meest Patiëntvriendelijke Zorgverlener van 2015. Mooren moest in de verkiezing van ZorgkaartNederland.nl alleen cardioloog Hofstra van het Cardiologie Centrum Utrecht voor laten gaan. Tandarts Willem Polet, die ook tot de tien genomineerden behoorde, eindigde op plaats zes. Polet is werkzaam in de Kliniek voor Cosmetische tandheelkunde in Arnhem, Mooren werkt in het Slingeland Ziekenhuis in Doetinchem. De tien genomineerden scoorden allen hoog op verschillende aspecten die patiënten belangrijk vinden in hun behandeling, maar Mooren blonk vooral uit omdat hij zijn patiënten zeer op hun gemak weet te stellen, blijkt uit het juryrapport. ‘Hij is vriendelijk en neemt de tijd om uit te leggen wat er gaat gebeuren. Patiënten ervaren de behandeling daarom als zeer prettig.’
TOP 4 DIT VINDEN PATIËNTEN BELANGRIJK
Vier zaken die volgens Zorgkaart Nederland leiden tot hoge waarderingen:
1 2 3 4
Behulpzame medewerkers Een efficiënte en pijnloze behandeling Vertrouwen in de zorgverlener Korte wachttijden
verbindt
EĂŠn van de kerntaken van de KNMT is het bewaken van de kwaliteit van de mondzorg. Nederland gaat daarin Europees aan top. Tandartsen in Nederland conformeren zich aan de professionele standaard: een geheel aan normen, regels aan richtlijnen die op basis van wetenschap en ervaring tot stand zijn gekomen.
21
WAT DOET DE KNMT VOOR DE KWALITEIT VAN DE MONDZORG?
22 JAARVERSLAG 2015
NORMERING VAN DE BEROEPSUITOEFENING Van iedere zorgverlener wordt verwacht dat hij zich houdt aan de professionele standaard. De KNMT biedt daarvoor een overzicht van alle richtlijnen, protocollen en praktijkwijzers ĂŠn bijbehorende hulpmiddelen. Het overzicht van alle richtlijnen vindt u op knmt.nl/kwaliteit. De hulpmiddelen zijn beschikbaar voor leden van de KNMT.
23
‘Bij goede zorg hoort een goed patiëntendossier. Je moet kunnen verantwoorden wat je doet,’ aldus Theo Goedendorp, tandarts in Maarssen. Vanuit diverse functies binnen de KNMT heeft hij zich met de ontwikkelingen rond het patiëntendossier bezig gehouden.
verbindt
OVER RICHTLIJNEN Een richtlijn is een document met aanbevelingen, adviezen en handelingsinstructies gericht op het verbeteren van de kwaliteit van zorg. De tandarts(-specialist) hoort op de hoogte te zijn van de actuele richtlijnen. Een richtlijn is bedoeld om de tandarts te helpen bij het leveren van verantwoorde zorg. De tandarts gebruikt de richtlijn bij het maken van werkafspraken en protocollen voor de eigen praktijk. Voor de praktische implementatie van richtlijnen biedt de KNMT diverse hulpmiddelen, checklists en instructiefilms. De beschikbare hulpmiddelen vindt u per richtlijn op knmt.nl/richtlijnen.
IN 2015 ZIJN DE VOLGENDE RICHTLIJNEN BESCHIKBAAR GEKOMEN: • Patiëntendossier • Pijn bij mensen met een verstandelijke beperking • Radiologie. Veel tijd is gestoken in het herzien van de Richtlijn Infectiepreventie in Mondzorgpraktijken. Deze komt in het voorjaar van 2016 beschikbaar.
Elinor Bouvy-Berends, tandarts gehandicaptenzorg, heeft namens de KNMT haar bijdrage geleverd aan de richtlijn Pijn bij mensen met een verstandelijke beperking. ‘Het is goed om te zien dat in de Richtlijn nadrukkelijk wordt gewezen op het belang van een gezonde mond en het herkennen van pijn in de mond bij deze kwetsbare groep’.
Praktijkwijzer Zorg aan ouderen in de algemene mondzorgpraktijk
PRAKTIJKWIJZER OUDEREN IN DE PRAKTIJK In het kader van het thema voor 2015, mondzorg aan ouderen, heeft de KNMT de praktijkwijzer ‘Zorg aan ouderen in de algemene mondzorgpraktijk’ uitgebracht. De praktijkwijzer geeft aanbevelingen en adviezen voor de (continuïteit van de) zorg aan kwetsbare ouderen. Het gaat om alle niet-klinische aspecten van de inrichting van de praktijk, de organisatie van de zorg en de vaardigheden en expertise van mondzorgverleners.
EEN RICHTLIJNENINSTITUUT VOOR DE MONDZORG Na de AV in juni (zie pagina 11) besloot de KNMT samen met de Associatie Nederlandse Tandartsen (ANT) tot de oprichting van de Nederlandse Vereniging Praktijkstandaarden Mondzorg. De NVPM gaat zich bezighouden met het opzetten van een breed richtlijnenprogramma voor de mondzorg. Naast richtlijnen voor het medisch tandheelkundig handelen, gaat het ook om handvatten voor de praktijkvoering. Samenwerking met de wetenschappelijke verenigingen en universiteiten blijft het streven.
24 JAARVERSLAG 2015
EERSTE IQUALVISITATIES GESTART In oktober zijn de eerste IQual-visitaties gestart. Met deze door de KNMT gelanceerde visitatievariant kunnen leden van IQual-groepen elkaars praktijken visiteren. Twee IQual-groepen in Roosendaal en ZuidLimburg hadden de primeur. In IQual-visitatie bezoeken twee groepsleden een praktijk. Ze lopen deze na aan de hand van de standaard-vragenlijst en rapporteren vervolgens aan de praktijkeigenaar. Een door de KNMT opgeleide hoofdvisiteur begeleidt de IQual-visitatie op afstand. Deze hoofdvisiteur is aanwezig bij de start- en de evaluatiebijeenkomst en beoordeelt de eindrapportage. De rest van het proces voeren de IQual-deelnemers zelfstandig uit.
IQUAL-VISITATIE VERSUS KNMT-PRAKTIJKVISITATIE IQual-leden kunnen ook blijven kiezen voor de al eerder ontwikkelde KNMT-Praktijkvisitatie. Kracht van de KNMT-Praktijkvisitatie is dat het visiteren gebeurt door objectieve, opgeleide en ervaren visiteurs. Zij verzorgen ook de rapportage en de verbetersuggesties, waardoor deze vorm van visitatie qua proces minder tijdrovend is. IQual-groepen die zich samen aanmelden voor KNMT-Praktijkvisitatie kunnen overigens wel meekijken met elkaar door als assistent-visiteur mee te gaan naar de praktijken van collega’s.
KNMT PRAKTIJKVISITATIE EN IQUAL-VISITATIE. WAT IS HET VERSCHIL? KNMT PRAKTIJKVISITATIE
IQUAL GROEP
Aanmelding individueel
Aanmelding met IQual-groep (min. 3 deelnemers)
Individueel vragenlijst invullen
Gezamenlijk vragen invullen en bespreken met hoofdvisiteur
KNMT maakt planning
Zelf planning maken
Visitatie wordt uitgevoerd door Onderling visiteren, dus minimaal onafhankelijke en opgeleide twee visitaties uitvoeren hoofdvisiteur. Zelf visiteren in één andere praktijk. Hoofdvisiteur stelt rapportage Zelf rapportage opstellen en beop en zorgt voor de volledige spreken met collega’s en hoofdviuitvoering siteur Naar keuze samen nabespre- Kennis uitwisselen met elkaar via ken de visitaties en de presentaties op de IQual-avonden
IQUAL 2015 In 2015 namen meer dan 2.000 tandartsen deel aan IQual, het intercollegiale studieprogramma voor tandartsen. Naast de studieprogramma’s voor groepen tandartsen waren er themaprogramma’s en webinars. En samen met Dental Management Game bood IQual ‘mijn droompraktijk’, een kort programma voor studenten in hun laatste studiejaar.
THEMAPROGRAMMA’S MET REGIONALE AVONDEN • ORTHODONTIE VOOR DE ALGEMEEN PRACTICUS (475 DEELNEMERS) • VROEGSIGNALERING EN PREVENTIE: DIABETES (550 DEELNEMERS)
WEBINARS • GEBITSLIJTAGE (170 DEELNEMERS) • DIABETES (55 DEELNEMERS)
LEERPUNTEN IQUAL ORTHODONTIE VOOR DE ALGEMEEN PRACTICUS: • Op tijd leren herkennen van problemen • Onderscheid kunnen maken tussen hulp inroepen en/of zelf doen • Beter bewustzijn rond tijdige verwijzing • Met de bril van de orthodontist naar een kind leren kijken • Onderkennen van het verschil tussen kalenderleeftijd en gebitsleeftijd • Juiste afweging kunnen maken voor verwijzen
25
TAALTOETS VERPLICHT VOOR BUITENLANDSE TANDARTS Alle nieuwe buitenlandse tandartsen moeten, voordat zij worden ingeschreven in het BIGregister, een bewijs van voldoende Nederlandse taalvaardigheid overleggen. Dat maakte minister Edith Schippers (VWS) op 2 november bekend. De KNMT was blij met dit besluit waarvoor de vereniging al enige tijd ijverde in Nederland en in Europa. Om de juiste diagnose te kunnen stellen en om samen met de patiënt te beslissen over de beste behandelopties is goede kennis van de Nederlandse taal noodzakelijk. Ook in de communicatie met collega’s en andere zorg-
verleners kan goede taalbeheersing letterlijk van levensbelang zijn, vond de minister. Maar tot nu toe was het vanwege het vrije verkeer van personen en diensten niet mogelijk om de taalbeheersing van zorgverleners uit andere EU-landen te toetsen. Toetsen op taalbeheersing wordt nu mogelijk door een nieuwe Europese richtlijn. Daarin staat dat er eisen aan de taalvaardigheid van zorgverleners uit andere EU-landen kunnen worden gesteld wanneer dat nodig is voor de patiëntveiligheid. De KNMT gaat zich hard maken voor een goed minimaal te toetsen niveau en een goede manier van toetsen.
26 JAARVERSLAG 2015
KNMT-KLACHTENREGELING
verbindt
KLACHTEN (DIT BETREFT AANTALLEN BINNENGEKOMEN EN AFGEHANDELD IN HET BETREFFENDE JAAR) 2014
2015
Klachtbrieven
957
857
783
Doorgezette klachten
454
410
481
Bemiddeling rbr/sbr
420
380
386
Geslaagde bemiddeling
241
208
204
Niet geslaagde bemiddeling
89
84
68
Nog in behandeling
90
88
114
In behandeling genomen ckc
67
64
58
Uitspraken ckc
63
83
75
Geheel gegrond
22
24
34
Gedeeltelijke gegrond
11
16
8
Ongegrond
30
35
25
N.B. De CKC komt niet altijd tot een uitspraak; soms wordt een klacht vlak knmt.nl 030 60 tot 76 380 voor de1 zitting ingetrokken zitting een schikking stand. 0 4 | U W P R A K T I J K of O Pkomt O R D Etijdens de Een aantal zaken is ultimo 2015 nog in behandeling. Over een aantal CKC-zaken van 2015 wordt pas in 2016 uitspraak gedaan.
KLACHTONDERDELEN Bejegening
2013
2014
2015
7
144
256
Communicatie
225
217
251
Geschil over rekening
379
351
230
Organisatorisch/Praktijkvoering
38
78
221
Patiëntendossier
3
51
255
Praktijkhygiëne
1
16
161
Röntgenfoto’s
2
29
239
Tandheelkundige behandeling
619
550
291
AANTAL TUCHTZAKEN 2015 Aantal afgehandeld door CKC
3
Ingetrokken
2
*De CKC heeft in 2015 aanleiding gehad tot het doen van zelfstandig onderzoek bij drie tandartsen conform het verenigingstuchtrecht. Aanleiding was onder andere een (groot) aantal behandelde klachtzaken tegen dezelfde tandarts waarin de CKC de klacht gegrond heeft verklaard en waarbij sprake was van verwijtbaar onzorgvuldig tandheelkundig handelen, laakbaar declaratiegedrag en onheuse bejegening richting klagers. De CKC heeft over deze drie tandartsen uitspraak gedaan en de maatregel opgelegd van ontzetting uit het lidmaatschap van de KNMT. Tandartsen die om welke reden dan ook niet functioneren kunnen terecht bij de Monitor Mondzorg. Lees meer over de klachtenregeling en interne (verenigings) tuchtrechtspraak op knmt.nl/klachtenregeling. Daar vindt u ook een link naar de Monitor Mondzorg.
EEN PRAKTISCHE GIDS VOOR UW KWALITEITSBELEID
2013
uw praktijk op orde
In 2015 is het aantal klachten dat is binnengekomen bij de KNMT gedaald. Van deze klachten zijn er relatief veel doorgezet naar de Regionale Bemiddelingsraad (RBR) en/of Centrale Klachtencommissie (CKC). Veel klachten zijn met succes bemiddeld. In 2015 is drie keer het verenigingstuchtrecht toegepast*.
uw praktijk op orde EEN PRAKTISCHE GIDS VOOR UW KWALITEITSBELEID U W P R A K T I J K
O P
O R D E
|
1
UW PRAKTIJK OP ORDE Hoe houd je als tandartspraktijk de kwaliteit van de geboden zorg op peil? Het is belangrijk maar niet altijd even makkelijk op elk vlak te voldoen aan de professionele standaard – er komt immers veel aan regels en richtlijnen op de mondzorg af. Om tandartsen overzicht te bieden en te helpen hun kwaliteit hoog te houden verspreidde de KNMT in juli onder haar leden een praktijkgids voor kwaliteitsbeleid. ‘Uw praktijk op orde’ is een praktische gids voor de implementatie van kwaliteitsbeleid. De gids zet de diverse kwaliteitsthema’s en de bijbehorende richtlijnen, bij- en nascholing en praktische hulpmiddelen overzichtelijk bij elkaar.
verbindt
WAT DOET DE KNMT VOOR DE TANDARTS EN HET MONDZORGTEAM? Lid zijn van de grootste beroepsvereniging van Nederland betekent kiezen voor collectieve belangenbehartiging en service op maat voor de tandarts en het mondzorgteam. In elke fase van de loopbaan van de tandarts. En voor elke werkvorm waarin de tandarts zijn beroep uitoefent.
27
28 JAARVERSLAG 2015
MKA-CHIRURGIE IN RUSTIGER VAARWATER? Per 1-1-2015 kwam er een voorlopig einde aan de reorganisatie van de bekostiging van de MKA-chirurgie. Althans, zo leek het.
N
a de afronding van de ‘herijking’ door de NZa van zowel de kosten- als de honorariumcomponent in de tarieven, ging vanaf 1-1-2015 een geheel nieuwe bekostigingsstructuur van start. Vanaf dat moment was er geen sprake meer van separate deeltarieven, maar golden - net als bij de medisch specialist - alleen nog maar integrale tarieven voor MKA-chirurgie. Opnieuw werd een stap gezet naar meer aansluiting met de regelgeving voor medisch specialisten. Voor de MKA-chirurgen betekende dit dat zekerheden vervielen en er veel tijd en inspanning nodig was om bestaande werksituaties te continueren. Vanuit de Soc-k (Specialisten onderhandelingscommissie kaakchirurgie) en het KNMT-bureau is dit traject intensief begeleid. Zoals gebruikelijk is daarbij gekozen voor collectieve informa-
tieverstrekking in de Adviesraad kaakchirurgie en individuele beantwoording van praktische vragen. De samenwerking Sock-NVMKA liep geolied.
RUST IN DE REGELGEVING? De dialoog die de Soc-k voerde met KNMT-leden kaakchirurgie bleek opnieuw zeer waardevol bij de besprekingen die met regelmaat gevoerd werden met de NZa. Die bleef namelijk onverminderd doorzoeken naar verdere mogelijkheden om de prestatielijst te ‘doorontwikkelen’. De Soc-k greep deze kans aan, om lang gekoesterde wensen m.b.t. de prestatielijst (zoals invoering van een CB-CT prestatie) te realiseren. Vanuit VWS en NZa is aangegeven dat rust op het gebied van regelgeving in de medisch
specialistische zorg noodzakelijk is. De realiteit bleek anders: eind 2015 werd (op initiatief van de ANT) een overlegtraject opgestart om te bezien of er voor onderdelen van de MKA-chirurgie en mondzorg functionele bekostiging kan worden ingevoerd. In de loop van 2016 zal dit traject afgerond worden.
TOEKOMSTSCENARIO’S De vele wijzigingen van de afgelopen jaren en de gewenste rust in de toekomst hebben geleid tot het starten van een onderzoek door een deskundig extern bureau. De KNMT wil daarmee analyseren waar de MKA-chirurg nu staat. Maar ook de vraag beantwoorden hoe de kaakchirurgie zich de komende jaren verder wil ontwikkelen om blijvend hoogwaardige en gespecialiseerde patiëntenzorg te leveren die voldoet aan de hoogste kwaliteitsstandaarden. In de loop van 2016 zal duidelijk zijn welke toekomstige scenario’s er mogelijk c.q. wenselijk zijn. In dit onderzoek zullen overigens ook de relatie met de eerstelijns mondzorg en medisch specialistische zorg aan de orde komen. Erik Bruins Slot, secretaris Soc-k
29
VERRICHTINGEN EN TARIEVEN REVISIE VERRICHTINGENLIJST KNMT en ANT hebben, in nauw overleg met wetenschappelijke verenigingen en stakeholders, een voorstel ontwikkeld voor de herziening van de verrichtingenlijst. Er zijn grofweg twee mogelijkheden: ofwel gedetailleerde omschrijvingen van verrichtingen met bijbehorende tarieven, of globaal omschreven verrichtingen die een zekere bandbreedte kennen voor de tandarts. Eind 2015 zijn deze mogelijkheden voorgelegd aan de NZa.
Voorzitter van de SocK is Johan van Ingen. Hij werkt als MKA-chirurg in de Isala Klinieken in Zwolle
INZICHT IN KEUZES ORTHODONTIE Orthodontisten hebben in 2015 een verbeterslag gemaakt in de informatie aan hun patiënten over de behandelmogelijkheden en de kosten daarvan. Aanleiding hiervoor waren de uitkomsten van het Meldpunt Orthodontie van de Consumentenbond en het tv-programma De Monitor in april. ‘Patiënten zijn ronduit tevreden over de kwaliteit van hun behandeling,’ lichtte orthodontist René Noverraz namens de KNMT de inzet van de orthodontisten toe. ‘Maar uit het meldpunt blijkt dat ze behoefte hebben aan meer informatie en meer betrokken willen worden bij beslissingen. Dat trekken wij ons aan en dus werken we eraan om dat te verbeteren.’ Orthodontisten verstrekken sindsdien op hun websites informatie over de verschillende typen beugels en de kosten daarvan, zodat patiënten zich kunnen oriënteren op een mogelijke behandeling.
Patiënten kunnen ook meer gebruik maken van innovatieve, patientvriendelijke en betere behandelmogelijkheden. Mogelijkheden die al langer bestonden, maar niet gedeclareerd konden worden omdat het systeem dat niet toeliet. Op aandringen van de KNMT heeft de NZa dat gewijzigd. Patiënten kunnen nu wel gebruik maken van de laatste ontwikkelingen in de orthodontie en kiezen daar volop voor, ondanks het feit dat de nieuwe behandelmogelijkheden meer kosten.
De NZa stelt dat het uitgebreid beschrijven van verrichtingen geen wenselijke optie is. Het is tijdrovend en de beschrijvingen worden snel ingehaald door de realiteit. De voorkeur van de NZa gaat uit naar globale(re) omschrijvingen. Dit geeft ruimte voor de invulling van de zorgverlening, maar die ruimte moet ook zijn weerslag krijgen in de tarieven. De invulling van die vrije ruimte vraagt echter ook om verantwoordelijkheid van de beroepsgroep. De overheid stelt dat de beroepsgroep moet aantonen met die verantwoordelijkheid om te kunnen gaan, onder meer door het hebben en het naleven van richtlijnen. Op die manier kunnen ook de patiëntenbelangen worden geborgd.
TARIEVEN Op 1 juli 2015 zijn de tarieven voor mondzorg verlaagd met 5,15%. De tarieven voor implantologie zijn gedaald met 19,14% en voor de orthodontietarieven bedroeg de verlaging 1,48%. Daarmee is de laatste fase van het kostenonderzoek uit 2013 afgerond. Per 1 januari 2016 geldt een nieuw kader voor de bijzondere tandheelkunde. Per die datum scherpt de NZa ook de regels voor orthodontie aan. Meer informatie over verrichtingen, tarieven en NZa vindt u op knmt.nl/ tarieven.
30 JAARVERSLAG 2015
IN ELKE FASE VAN DE PRAKTIJK CONTACT MET STUDENTEN
verbindt
Studenten tandheelkunde zijn de tandartsen van de toekomst. Daarom wil de KNMT al vroeg betrokken zijn bij deze tandartsen in spe. Eén keer per jaar dineert het hoofdbestuur met de besturen van deze verenigingen en worden diverse onderwerpen besproken.
‘Masters only’ De Fabrique Utrecht
s
e n hi e
th o t n i
re! u t fu
KNMT STUDENTENCONGRES 2 oktober 2015 Schrijf je snel in! Meer info op knmt.nl/studentencongres ADV-NT-Studentencongres.indd nt13_advknmt.indd 40 2
24-08-15 11:58 11:39
STARTERS Een mooie carrière in de mondzorg, welke student tandheelkunde wil dat nou niet? In de zomer van 2015 bracht de KNMT het magazine ‘Klaar voor de start’ uit, vol met tips en ervaringen over regelzaken voor de startende tandarts. Ga je in loondienst, word je ZZP-er of overweeg je een praktijk over te nemen? Hoe blijf je bij in je vak? Zijn er tips om de kans op een klacht te verkleinen? Hoe werkt praktijkvisitatie? Is het handig om gelijk na je studie te specialiseren of juist niet? Een aanrader dus.
verbindt
Uw toekomst start nu!
Een praktisch handboek voor de start van een praktijk
Wegwijs in de praktijk
‘SHINE INTO THE FUTURE!’ Speciaal voor ouderejaars studenten van de drie universitaire opleidingen tandheelkunde in Nederland organiseert de KNMT jaarlijks een studentencongres. Op vrijdag 2 oktober vond de 7e editie van het evenement plaats in De Fabrique in Utrecht, onder het motto ‘Shine into the future!’ Het congres stond bol van de presentaties en workshops over nieuwe ontwikkelingen en toe-
komstontwikkelingen in de tandheelkunde. Zo stonden onder andere in de spotlights: botten bouwen; ‘digital smile design’, regeneratieve tandheelkunde en 3D scannen en printen.
HOKWERDA AWARD UITGEREIKT Tijdens het congres wordt traditiegetrouw de Hokwerda Award uitgereikt aan de student met het meest lumineuze idee rond kwaliteit, veiligheid, of ergonomie binnen de tandheelkunde. De Hokwerda Award 2015 is uitgereikt aan Nynke Tjeerdsma met de ‘Jong verstand app’, een app die gaatjes bij kinderen helpt voorkomen. Lees meer op hokwerda-award.nl.
31
Komt ander beeld?
PRAKTIJKHOUDERS Speciaal voor praktijkhouders biedt de KNMT diensten en producten voor elke fase van de beroepsuitoefening. Een greep uit het aanbod voor de praktijkhouder: • Informatie over starten met en stoppen van een praktijk • Diensten en producten over: Samenwerkingsvormen Personeelsbeleid Praktijkorganisatie en kwaliteit. Alle producten en diensten voor de tandarts met een eigen praktijk staan op knmt.nl/eigen praktijk.
ZZP-ERS Steeds meer tandartsen kiezen ervoor om als ZZP-er aan de slag te gaan. Speciaal voor deze doelgroep biedt de KNMT een scala aan producten en diensten. Zo was er op 7 november de KNMT ZZP-dag. Ruim honderd ZZP-ers - van starter tot 65+-er- lieten zich informeren, inspireren en aansporen om zelf met financiële planning aan de slag te gaan. Daarbij was zowel aandacht voor de menselijke kant van het ondernemen als voor de cijfermatige aspecten. Tijdens de lezingen stond de vraag centraal op welke wijze je als ZZP-er succesvol wilt en kunt zijn.
verbindt
ZZP-DAG 2015 Financiële planning voor ZZP’ers
7 november Inn Style, Maarssen Kijk voor meer informatie en aanmelden op www.knmt.nl/zzpdag
MEET OTHER DENTISTS! Zaterdag 12 september vond het ‘Meet other dentists!’ event plaats. Een perfecte gelegenheid om andere buitenlandse collega’s te ontmoeten en ervaringen uit te wisselen over het werken in Nederland.
WAAROM DIT EVENT? Als beroepsvereniging voor tandartsen en tandarts-specialisten in Nederland vinden wij het onze taak om ook in het buitenland geschoolde collega’s die hier werken te informeren over de mondzorg in Nederland. De enige eis die wij daarbij stellen is, dat deze collega’s de Nederlandse taal machtig en BIGgeregistreerd zijn. Het programma wisselt per keer en is vooral geschikt voor buitenlands gediplomeerde tandartsen die korter dan vijf jaar in Nederland werken.
verbindt
Save the date!
MEET OTHER DENTISTS 12-09-2015 9:30-14:00
32 JAARVERSLAG 2015
COMMUNICATIE MET DE KNMT Op de hoogte blijven van nieuws uit de KNMT of uit het vakgebied? Raadpleeg knmt.nl, abonneer u op de e-nieuwsbrief van de KNMT of volg ons op: o @KNMTnieuws i LinkedIn >KNMT
NEDERLANDS TANDARTSENBLAD Het Nederlands Tandartsenblad is het onafhankelijke vakblad van de vereniging. Het Nt verscheen in 2015 20 keer in een oplage van 10.355 stuks. Ook online is het Nt te bereiken: nt@knmt.nl o @nt digitaal f www.facebook.com/nederlandstandartsenblad
VAR-VERKLARING VOOR ZZP'ERS VERDWIJNT In mei bereikte staatssecretaris Wiebes van Financiën een akkoord met werkgevers, ZZPorganisaties en vakbonden over de opvolger van de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR). Doel: schijnzelfstandigheid effectiever tegengaan. De KNMT zette zich van meet af aan volop in om zowel de tandarts-ZZP-er als de tandartsopdrachtgever voor te bereiden op deze majeure wijziging per 1 mei 2016. Lees meer over VAR op knmt.nl/var.
MBO-DIPLOMA VOOR TANDARTSASSISTENT Zorg verlenen doe je samen. Vandaar dat de KNMT de deskundigheid van het team continu onder de aandacht heeft. De KNMT vindt dat er minimumeisen moeten worden gesteld aan de opleiding van tandartsassistenten en vindt het dan ook dringend gewenst dat een tandartsassistent in het bezit is van een mbo-diploma Tandartsassistent of daarvoor in opleiding gaat. Dit standpunt maakte de KNMT in april bekend. De KNMT hanteert een startdatum van 1 september 2018. De eis geldt alléén voor nieuw tot de arbeidsmarkt toetredende tandartsassistenten, niet voor de al werkende groep. Met het instellen van de mbo-opleiding Tandartsassistent als basisniveau wordt het opleidingsniveau van tandartsassistenten eenduidig, transparant en inzichtelijk voor de patiënt.
33
KNMTLEDENSERVICE Met vragen over het ondernemerschap of over het beleid van de KNMT kunnen de leden terecht bij de KNMT-Ledenservice.
TELEFOON- EN E-MAILVERKEER LEDENSERVICE 2011-2015
Op zaterdag 13 juni kwamen zo’n 200 mondzorgprofessionals bijeen in ‘t Spant! in Bussum voor het KNMT-jaarcongres ‘MOOI gezond’. Het congres stond in het teken van een moderne visie op orthodontie, met nadruk op de kracht van samenwerken en open communiceren, zowel intercollegiaal als tussen zorgverlener en patiënt.
SAMEN WERKEN AAN EEN MOOIE, GEZONDE MOND!
OVER WELKE ONDERWERPEN VROEGEN LEDEN INFORMATIE AAN BIJ DE LEDENSERVICE? % 14
10 %
% 29
% 17 %
Arbeidsrelatie Beroepsuitoefening Tarieven tandheelkundige hulp
Praktijkontwikkeling
Diversen
Verenigingsaangelegenheden
Bevlogen clinici inspireerden op het congres algemeen practici, gedifferentieerde tandartsen, tandartsspecialisten,mondhygiënisten en assistenten om samen vakkundig voor een mooie, gezonde mond te zorgen. Dierenarts Marnix Lamberts liet met zijn lezing op het KNMT Jaarcongres zien dat vele technieken uit de humane orthodontie toepasbaar zijn op het dierengebit.
1 2%
‘EEN BEUGEL VOOR FIKKIE’
18
Fotografe Sacha de Boer vertelde over de psychologie van schoonheid. Zij ervaart dagelijks in haar werk wat de impact is van de overtuiging wel of geen fraai gebit te hebben. De oplossing? Een egoboost! Want mooie foto’s komen voort uit zelfvertrouwen. En daar leveren mondzorgprofessionals zonder meer een waardevolle bijdrage aan.
34 JAARVERSLAG 2015
IS UW PRAKTIJK SENIORPROOF?
Het aantal ouderen neemt de komende jaren flink toe, en ouderen blijven steeds langer zelfstandig wonen. Het aandeel oudere patiënten in de mondzorgpraktijk zal dan ook toenemen. Maar hoe speelt u daar op in? De KNMT heeft in 2015 een pakket van hulpmiddelen ontwikkeld om de tandartspraktijk ‘seniorproof’ te maken. De tools zijn te downloaden op knmt.nl/ouderen.
verbindt verbindt
Is uw praktijk al seniorproof?
verbindt
verbindt
Is uw praktijk al seniorproof?
EERSTELIJNS BIJEENKOMST MONDZORG OUDEREN Waarom organiseren? Het aantal (kwetsbare) ouderen in Nederland neemt de komende jaren flink toe. Het beleid van de overheid is erop gericht dat zij steeds langer thuis blijven wonen. Voor hun mondzorg zijn zij aangewezen op algemene mondzorgpraktijken. In de zorg rondom de ouderen ontbreekt veelal de mondzorg. En dat terwijl er – zeker voor deze doelgroep – een duidelijke link is tussen de algehele gezondheid en de mondgezondheid. Zorgprofessionals zijn veelal niet op de hoogte van deze relatie en de mogelijkheden die aansluiting van mondzorgprofessionals kan bieden. Met een eerstelijns bijeenkomst in uw gemeente of wijk, kunt u: – een bijdrage leveren aan het kennisniveau van ander zorgverleners m.b.t. mondgezondheid van ouderen, en – samenwerking in de wijk te stimuleren en een verbinding maken tussen mondzorg(verlener) en algemene gezondheid (andere zorgaanbieders).
CHECK LIST
Bovendien kan het leuk, inspirerend en leerzaam zijn.
Tips voor een succesvolle bijeenkomst Verstuur de uitnodiging minimaal 2 maanden van te voren. Dan heeft u de meeste kans dat deelnemers nog ruimte hebben in hun agenda. Bedenk van tevoren wie u met de bijeenkomst wilt bereiken. Wilt u een multidisciplinaire bijeenkomst organiseren waaraan zoveel mogelijk verschillende zorgaanbieders deelnemen? Of ligt uw focus op samenwerking in de wijk met de huisarts of juist de mantelzorger en thuiszorg? Nodig de deelnemers op persoonlijke titel uit. Stuur geen algemene e-mail naar een groep mensen of een algemeen e-mail adres zoals info@huisartsenpraktijkvoorbeeld.nl. Benadert u een huisartsen- of mondzorgpraktijk? Denk dan ook aan zorgverleners in dienst van deze praktijk. Bijvoorbeeld de mondhygiënist, de preventie-assistent of de praktijkondersteuner (ouderenzorg). Zij zijn vaak ook geïnteresseerd in een dergelijke bijeenkomst. Nodig hen persoonlijk uit.
de algemene mondzorgpraktijk Pr aktij kkaar te n : ti ps, a dv i e z e n e n a a n b e v e lingen u it Prak tijk wijzer Zor g a a n oude r e n i n de a lg emene mondzorgprak tijk
Betrek andere zorgverleners bij de organisatie. Wellicht vindt een huisarts of apotheek het ook leuk om iets vanuit zijn/ haar perspectief over dit onderwerp te vertellen.
knmt.nl/ouderen KN MT
Zorg aan ouderen in
Probeer aan te sluiten op bestaande overlegstructuren. Wilt u de apotheek en huisarts bereiken? Vraag dan of u een keer kunt aansluiten bij hun reguliere FTO (farmacotherapeutisch overleg).
PO WE RE D BY
Praktijkwijzer
verbindt
DE KNMT OP WEG NAAR 2030
De KNMT werkt aan een vereniging die in de toekomst nog dichter bij de leden staat. Speerpunten: efficiĂŤnter besturen, effectiever besluiten.
35
36 JAARVERSLAG 2015
HEEFT DE TANDARTS NOG TOEKOMST?
Hoe ziet de mond van de toekomst eruit? Welke vraag naar mondzorg is er? Gaat de patiĂŤnt straks eigenlijk nog wel naar de tandarts en wat verwacht hij dan? Over die vragen en de strategische koers die daarbij hoort ging de KNMT aan het begin van 2015 in gesprek met haar leden. Onder leiding van presentator Job Boot leverde dat interessante discussies op in Groningen, Nijmegen en Amsterdam.
37
TOEKOMSTVISIE MONDZORG 2030
KNMT 2.0: EFFECTIEVER, EFFICIËNTER, DICHTERBIJ
‘The best way to predict the future is creating it yourself’ (dr. P. Diamandis)
De KNMT is in transitie. Voor het eerst in lange tijd en niet zonder reden. In 2007 onderging de beroepsorganisatie haar laatste structuurwijziging. De vereniging ging van 34 naar 14 afdelingen, in plaats van twee AV’s kwam er een AV per jaar, en een aantal bevoegdheden werd door de AV gemandateerd aan het vertegenwoordigend college. Deze herziening van de verenigingsstructuur leverde de eerste jaren voordelen op. Er ontstond meer ruimte voor het hoofdbestuur om efficiënter te kunnen besturen en het vertegenwoordigend college werd als adviserend orgaan directer betrokken bij het bepalen van het beleid. In de loop der jaren is de rolverdeling tussen HB en VC echter vervaagd. Dat leidde soms tot een gebrek aan slagkracht. En slagkracht hebben we nodig de komende jaren.
Het ontwikkelen van een toekomstvisie voor de mondzorg is niet eenvoudig. Toch presenteerde een werkgroep eind 2015 het rapport Toekomstvisie Mondzorg 2030 aan het hoofdbestuur. Voorzitter van de werkgroep was Arend van Raalte, VC lid. In de toekomstvisie zijn diverse scenario’s uitgewerkt op basis van trends en ontwikkelingen, rekening houdend met kernonzekerheden. Uitgangspunten: • Rol en positie patiënt: patiënt centraal en aandacht voor bijzondere groepen • Mondzorgverlening: professioneel en duurzaam • Rol en positie professional: mulitdisciplinair samenwerken met tandarts als spil.
VERANDERD SPEELVELD Het maatschappelijke en politieke speelveld zijn sterk veranderd. Transparantie, professionaliteit en marktwerking zijn leidende begrippen geworden. Duidelijkheid over het medisch handelen, het tonen van medisch leiderschap en optimale toegang van patiënten tot informatie zijn in dit verband cruciale thema’s. Thema’s die door de KNMT adequaat het hoofd moeten worden geboden.
GEVARIEERDE ACHTERBAN Ook de samenstelling van het ledenbestand verandert in rap tempo. Naast de praktijkhoudende algemeen practicus is een snel groeiend deel van de leden werkzaam als zelfstandige zonder eigen praktijk (ZZPer), zijn tandartsen werkzaam in teamverband of aangesloten bij een keten, zijn er meer buitenlandse tandartsen in Nederland werkzaam en neemt het aantal gedifferentieerde tandartsen toe. Het verenigen van een meer en meer diverse achterban en het kunnen behartigen van alle verschillende, en soms ook tegengestelde, belangen stelt andere eisen aan de inrichting en besturing van de vereniging.
KLEINE SCHAAL
HOE TECHNOLOGIE DE MONDZORG VERANDERT Technologie verandert de zorg. Niets nieuws natuurlijk, maar de snelheid waarmee dit gebeurt neemt toe. Ook voor professionals in de tandheelkunde. Denk bijvoorbeeld aan 3-D printen, slimme tandenborstels, virtual reality of robot technologie. Voor het congres Praktijkorganisatie Anno Nu, gehouden op zaterdag 12 december, vroeg Mobile Doctors experts naar hun visie. Hun antwoord: leidt technologie tot snellere, goedkopere en betere zorg? Dan zal het zeker geïmplementeerd worden in de tandartspraktijk.
Voor de KNMT is het betrekken van de leden en het horen van hun mening van essentieel belang. Informatie wordt vooral online, per nieuwsbrief en via de website gegeven, maar elkaar ontmoeten blijft voor leden een waardevol onderdeel van het lidmaatschap. Collegiale contacten vinden vooral in klein verband plaats. Op lokale schaal, in kringen en waarneemgroepen, of langs de lijn van de inhoud, zoals de IQual-groepen. Is de huidige afdelingsstructuur nog steeds de meest logische eenheid? Ook dat vraagt om het heroverwegen van de verenigingsstructuur.
INBRENG LEDEN KNMT 2.0 is een intensief proces met een ambitieus tijdpad. Op de AV van 23 juni 2016 worden namelijk de contouren van de nieuwe vereniging geschetst. En dat niet alleen, per die datum treedt ook een nieuw hoofdbestuur aan. Dit vraagt veel van alle direct betrokkenen. En het vraagt ook wat van de leden. Hun mening is cruciaal voor de te kiezen richting.
38 JAARVERSLAG 2015
DE KNMT IN CIJFERS De leden van de KNMT zijn tandarts algemeen practicus of tandartspecialist (MKA-chirurg of orthodontist). Ze zijn werkzaam in verschillende praktijkvormen; als praktijkhouder of als zelfstandige of in loondienst. Op deze pagina feiten en cijfers over de beroepsgroep.
DE BEROEPSGROEP
93%
Tandarts
3%
MKA-chirug
3%
1%
Orthodontist
MKA-chirurg in opleiding
<1%
Orthodontist in opleiding
61%
LEEFTIJD EN SEKSE TANDARTSEN
10%
< 29 jaar
25%
19%
30-39 jaar
30%
40-49 jaar
50-59 jaar
39%
16%
60-64 jaar
M V
72%
LEEFTIJD EN SEKSE TANDARTSSPECIALISTEN
1%
< 29 jaar
27% 30-39 jaar
27%
31%
40-49 jaar
50-59 jaar
PRAKTIJKVORMEN
14%
28%
60-64 jaar
M V
DE WERKZAME LEDEN VAN DE KNMT 63%
58%
29%
26% 8%
7%
5%
2%
2%
1 Tandarts-praktijkhouder, 0 tandartsmedewerker
Praktijkhouders (inclusief variantmaten)
1 Tandarts-praktijkhouder en 1+ tandartsmedewerkers
Zelfstandigen zonder eigen praktijk (inclusief waarnemers)
2+ Tandarts-praktijkhouders en 0 tandartsmedewerkers
In loondienst
2+ Tandarts-praktijkhouders en 1+ tandartsmedewerkers
(Tijdelijk) niet actief als tandarts Onbekend
39
COLOFON UITGAVE KNMT
Geelgors 1 Postbus 2000 3430 CA Nieuwegein Telefoon 030 6076 276 E-mail knmt@knmt.nl KNMT-Ledenservice Telefoon 030 6076 380 E-mail ls@knmt.nl
TEKSTEN
KNMTCommunicatie en Public Affairs
FOTOGRAFIE Robert Bekke NFP Utrecht Roos Koole Simone Michelle Marco Verstraaten Ronald Zijlstra
EINDREDACTIE EN COĂ&#x2013;RDINATIE Edith Meijwaard
VORMGEVING
Curve Mags and More, Haarlem
DRUK
JCP Groep, IJsselstein
Daar waar in dit verslag sprake is van tandarts, is vanwege de leesbaarheid gekozen voor de mannelijke vorm. Verder zijn de twee tandarts-specialismen orthodontie en kaakchirurgie niet telkens afzonderlijk benoemd maar inbegrepen. Copyright KNMT 2016
40 JAARVERSLAG 2015