Was het nu Karavaan of Joker?

Het prille begin van Karavaan

Bob Elsen is bezieler van Karavaan en Joker, maar bovenal reiziger pur sang. Hij vertelt over die boeiende beginperiode.

Midden in de Praagse lente

Bob: “Als student Economie in Leuven organiseerde ik al studentenreizen, onder andere naar Moskou en Japan. Ik herinner me mijn eerste reis nog. We belandden in 1968 midden in de Praagse lente. We hebben toen niet veel van de oude stad gezien, zelfs niet die beroemde brug, want wij bleven gewoon bij die studenten hangen. Iedereen wilde met ons praten, ons trakteren, ons vertellen over wat er stond te gebeuren en over de vrijheid … Ongelofelijk, wat een volksfeest! De Franstalige organisatie TEJ (Tourisme des Étudiants et de la Jeunesse) was al erg actief in Wallonië maar wilde graag een Vlaamse afdeling oprichten: de vzw JEST (Jeugd en Studenten Toerisme). Toen gezocht werd naar een Vlaamse bestuursraad, kwamen ze onder andere bij mij terecht. Ik zat als één van de eerste Vlaamse bestuurders mee rond de tafel van de eerste Vlaamse raad van bestuur op het einde van 1973.”

Naar Mexico zonder Spaans

Bob: “In die 50 jaar tijd is de sfeer niet zoveel veranderd, maar het reizen is natuurlijk veel professioneler geworden. Ik herinner me nog mijn eerste reis voor JEST. Iemand vroeg me of ik goesting had in een reis naar Mexico? “Ja, zeker goesting in Mexico”, zei ik, maar ik kende geen Spaans en ik wist over Mexico alleen dat er ooit Azteken en Maya’s woonden, maar ook niet meer. In het vliegtuig heb ik gelezen dat de geschiedenis veel rijker was en dat er nog meer te beleven viel in Mexico. De eerste reizen van JEST waren wel volledig georganiseerd. De hotels, bussen, uitstapjes … alles was vooraf gereserveerd, dus als reisbegeleider was je meer een ‘klassieke’ reisleider. Dat was een pak gemakkelijker dan nu, maar wij hebben dat een beetje omgebogen. Want onze toenmalige reisleiders wilden graag een andere manier van reizen. Ze wilden de vrijheid terug, en daar hebben wij voor gezorgd. De hotels en transporten werden niet meer van tevoren gereserveerd zodat iedereen de kans had zijn reis zelf te ontwikkelen in functie van de mensen die meereisden. Dat gaf zo’n andere dimensie aan het reizen. Dikwijls was zelfs het hotel van de eerste nacht niet gereserveerd.”

Iedereen welkom, mét reismicrobe

Bob: “Er waren toen zo’n vijftig à zeventig begeleiders, stuk voor stuk mensen met de reismicrobe die veel gereisd hadden. Iedereen was welkom, van militairen tot vakbondsmensen, ook qua gender, en dat vind ik toch nog altijd één van de sterktes van deze organisatie. Er reisden zowel Vlamingen, Nederlanders, Walen als Fransen mee, zodat er niet altijd een gemeenschappelijke taal was. De klanten waren meestal jongeren, tussen de 22 en 35 jaar, die bijna allemaal hogere studies hadden gedaan en waarvoor reizen een verrijking en een meerwaarde in hun persoonlijke groei betekende. Sommigen zouden de boterham uit hun mond sparen om toch maar te kunnen reizen. Dat publiek is ondertussen groter geworden maar van karakter en motivatie is het weinig veranderd.”

Het ontstaan van Joker

Tien jaar na de oprichting van JEST, in 1981, leggen 36 vrienden geld samen om hun eigenzinnige droom waar te maken. Bob Elsen en Luc Callewaert herinneren zich die beginjaren van Joker levendig.

Boekhouding aan keukentafel

Bob: “36 vrienden, de meeste JEST-reisbegeleiders, wilden samen iets nieuws realiseren, een andere manier van reizen waarmaken en tegelijkertijd een goede startpositie verwerven binnen de toerismesector. Ze legden elk 250 euro bij elkaar en richtten de coöperatieve vennootschap J-Animatie Kollektief op, nu nog altijd de moedervennootschap van Joker, Anders Reizen en de ViaVia’s. Joker nv werd dan vanuit JAK cv opgericht, samen met Transair (dochtervennootschap van Sabena), Epervier en Wasteels, toen drie grote spelers op de toerismemarkt met vluchten, bussen en treinen. De naam Joker stond voor Jong, Open en Kreatief, want de oprichters geloofden in reizen die in alle aspecten grensverleggend zijn. Ze deden dat allemaal als vrijwilliger, op zes vaste medewerkers na: drie op de hoofdzetel en telkens een in de kantoren in Leuven, Antwerpen en Gent. Vrijwilligers werkten dikwijls tot laat na middernacht bij Joker. Ze deden ook de boekhouding en dit zonder computer. Alles werd manueel geteld. Ook de gsm bestond nog niet. Hiermee is het belang van onze vrijwilligers nogmaals bewezen. Mijn zus Gerda Elsen heeft de eerste tien jaar met haar man het productieteam van Joker geleid. In die tijd waren Karavaan en Joker veel closer. Toen kende iedereen iedereen.”

Kleinschalige, onzekere start

Luc Callewaert: “Tijdens mijn legerdienst las ik een artikel over het nieuwe Joker. Toen ik afzwaaide in 1983, ging ik er solliciteren in Brussel. Maar ik mocht eerst enkele weken de kantoorhouders van Leuven, Antwerpen en Gent vervangen die om beurten met vakantie gingen. Dus pas na een tweetal maanden ben ik op het hoofdkantoor verzeild geraakt, in augustus 1983. En zo heb ik Pik-Nik leren kennen. Toen ik bij Joker kwam, waren er denk ik elf begeleide groepsreizen. Om maar te zeggen hoe kleinschalig we begonnen zijn. De jaren 80 waren toch wel turbulent, met veel onzekerheid en kleinschaligheid. Pas in de jaren 90 kwam de grote boom van avontuurlijk reizen.”

Reizen in de toekomst

Hoe zien Luc Callewaert en Bob Elsen de toekomst van reizen, en van Joker en Karavaan?

Luc: “Voor onze reizen reserveert de touroperating van Joker weinig van tevoren. De Karavaan-reisbegeleiders krijgen de vrijheid om hun reis te plannen en vast te leggen. Ik had in de jaren 90 nooit gedacht dat dit businessmodel heilig was en dat het zou standhouden tot 2021. Maar kunnen we dit model blijven hanteren, nu de hele wereld reist, en iedereen vroeger en vroeger kamers en tickets online boekt? Hoe lang gaan we dit nog kunnen volhouden? Ik vermoed dat we naar een hybride systeem moeten gaan waarbij onze reisprofessionals voor sommige bestemmingen of onderdelen van de reis wel vooraf één en ander reserveren, maar toch de vrijheid laten aan onze reisbegeleiders om nog een deel van de reis zelf te plannen. Zo worden we natuurlijk toch een meer mainstream reisorganisatie. Ook is bijna iedereen van de jongere generatie bezig met duurzaamheid. Dat zal ook wel wat gevolgen hebben op gebied van reizen, denk aan de luchtvaartindustrie. Die thema’s belangen iedereen aan. De weinigen die zeggen ‘I don’t care’ zijn wel heel wereldvreemd geworden, toch? Maar ik durf niet te zeggen hoe snel dat gaat gebeuren en hoeveel impact dat op korte termijn zal hebben op reizen. We zijn laatst nog verkozen tot duurzame reisorganisatie, want we scoren heel goed op de P’s van People en Profit. Logisch, want alles wat we uitgeven wordt lokaal gespendeerd. Maar we scoren niet zo goed op Planet.”

Bob: “Hoewel we niet kunnen ontkennen dat we nu met z’n allen lastige tijden doormaken omwille van corona, ben ik ook heel trots. En dat omwille van twee redenen. Enerzijds trots om te zien dat we er na 50 jaar nog altijd staan, en hoe! Ongelofelijk wat er in die 50 jaar allemaal verwezenlijkt is door de mensen bij Karavaan, de vrijwilligers, de medewerkers, noem maar op. Anderzijds ben ik ook heel trots dat er desondanks alles wat er op dit moment speelt, ook op vele vlakken intenser en nauwer wordt samengewerkt dan ooit tevoren, zowel met Karavaan, Joker, Anders Reizen, de ViaVia’s en de Viavia Tourism Academy als met onze partners. Je voelt dat het allemaal veel korter bij elkaar komt. En ik hoop dat dat zo mag blijven, want daar ligt voor mij de grootste kans en rijkdom om het verschil te kunnen maken. Dus laten we voortdoen op hetzelfde elan, telkens vanuit onze gedeelde visie: connectie, (interculturele) ontmoeting, duurzame belangen en lokale verankering! Want of het nu gaat om een opleiding, reisbrochure of reiscafé, één ding is duidelijk: we staan allemaal achter dezelfde missie en hebben dezelfde visie voor ogen. En laat dat nu net hetgene zijn wat onze familie zo sterk maakt.”