Papiravisa 04 2015

0415 papiravisa.no

NORGES VENEZIA

DEN EKTE BUDEIA

Side 6

Side 26

Tromsø er Nordens Paris og det er mange slike døme på Norges svar på noko rundt om i verda.

Men kva har vi her i fylket då?

På Sanden i Naustdal vitnar verket ”Budeia” om det mange ser på som ei svunnen tid. På Horstadstølen finn du den ekte budeia: Mari Horstad (22).

TURISTBØLGJA

Vi tok sommarjobb som kajakkguide i Geiranger.

Side 36

Eit magasin med fokus på å leve og oppleve – og til deg som framleis likar å lese på papir.

BAKAR FOR LIVET Side 13

SIMPLY CLEVER

EI NYHEIT SOM SMAKAR MEIR ENN DEN KOSTAR. FRÅ 313.500,-*

2 | papiravisa 0315

Dette er den heilt nye ŠKODA Superb.

Nyheita som er blitt endå større enn forgjengaren sin, med klassens største bakseteplass og rom for alt du eller familien har lyst til å ta med på vegen. Men ikkje minst er plasskjempen like fantastisk å køyre som den er å sjå på.

Fem nye motoralternativ, innovative sikkerheitsløysingar og avansert teknologi gjer ŠKODA Superb til eit enkelt val.

Kjem også som stasjonsvogn, frå 1. oktober. Vår største nyheit nokon gong. Nye ŠKODA Superb. *Avbilda modell kan ha ekstrautstyr. Drivstofforbruk og CO2 utslepp frå 3,7 l/100km, 105g/km. Pris frå kr 313 500,- lev. Sogn og Fjordane. Årsavgift kjem i tillegg.

Virtuell pedal – sensorstyrt opning av bagasjeluke

Størst plass i klassen

Smart Light – adaptiv fjernlysassistent

Sagt & saksa

0415 papiravisa.no

Det store i det vesle

Kan du hjelpe dei?

Hva heter tærne mellom storetå og lilletå? spør lytter. I barneregler kalles de tåtil, tillarot, osv. Men ellers?

Språkteigen, NRK P2 @sprakteigen /Twitter

”

Dei gode opplevingane kan ligge på skjul kvar som helst. For eksempel i vårt daglege brød. No er det ikkje så lett for alle å skaffe seg det daglege brødet frå Lom – men der bur det ein bakar som vi lenge har hatt lyst å slå av ein prat med: Morten Schakenda, som år etter år har baka noko av det beste Norge har å by på.

Skal det ingen ende ta med fantastiske musikere fra Bergen? Nei. Hvorfor skulle det slutte? Det er Bergen. Det er Norges musikkby nr. 1. Det er kraft.

Det er rammer og talent. Det er folk i bevegelse.

Dette er ei historie om meisterkokken som var ein av landets beste bakarar. Men under der ligg ei anna historie: Om det å bli råka av kreft, og trass det kjempe og satse på livsverket sitt, Bakeriet i Lom. Den store hendinga i august er skulestart. Vi har snakka med fire elevar/studentar: Ei som byrjar på skule for første gang, ein som skal byrje på ungdomsskulen, ei som skal til på vidaregåande skule, og ei som skal til på studium ved Høgskulen i Sogn og Fjordane, om kva dei tenkjer ved denne korsvegen i livet.

Elles byr vi på små og store saker, frå oss og våre faste spaltistar. Blant anna har vi vore på tokt i det nokon kallar Norges svar på Venezia.

Tore Renberg/Kronikk Bergens Tidene.

Reiseglad kar…

Gunnar Garfors retweeted Cenk This one, I had to retweet. Sorry @POTUS @BillGates and @ Cristiano!

Gunnar Garfors added, Cenk @cengowski I don't envy Cristiano Ronaldo, I don't envy Bill Gates, I don't envy Barrack Obama I only do envy Gunnar Garfors. @garfors

Kva stad det er? Det finn du ut på side seks og eit stykke utover.

God lesnad, og god haust.

Gunnar Garfors @garfors

EIT PRODUKT FRÅ REIN DESIGN AS

Randi Førsund, tidligare tenketankmedlem/ meiningsytring i Firda

Postboks 353 // 6802 Førde // 95 93 99 99

Heilgardering…

"Skule, helse og velferd blir dei viktigaste sakene i årets valkamp", seier valforskar Bernt Aardal. Det var valforskar ein skulle blitt.

BESØKADRESSE:

Kommunikasjonshuset Riksvegfem Øyrane 3a // 6800 Førde

Sveinung Rotevatn @Rotevatn /Twitter

TRYKK Schibsted Trykk Flesland DISTRIBUSJON Posten

Der har vi inkje val?

Ord for dagen: Når tida går, lyt vi vera med.

Fritdov Urdal /Facebook

ingvild pedersen grafisk designar

roy sunde journalist tekstforfattar

95 93 99 91

95 93 99 90

tore fossen Prosjektleiar

joachim vie Daglegleiar

95 93 99 93

95 93 99 92

stine bortheim lærling mediegrafiker

kristine slettehaug tekstforfattar

95 93 99 99

95 93 99 89

renate sjåstad Grafisk DESIGNaR 95 93 99 96

heidi gloppen Grafisk designar

trude tenold AD / Grafisk designar

95 93 99 95

95 93 99 94

3 | papiravisa 0315

Eg trur Sogn og Fjordane lyt vere både positive og negative med ein konkret arbeidsplan og fastsette mål. Det må vere rom for å tenke nye og større tankar i dette fylket, utover fisk, jord, olje, bær og potet, som ligg midt på gullkysten med ei vanvitig historie stadig færre veit noko som helst om.

4 | papiravisa 0315

IAL SPEC N= E DITIO dell yr t mo t s t u s te, To p p er me l l a t e rmed d s vinte e m ø d l g i r, som ti tomat u a , n n le ki hjul, s og hei trekk s l u j . h l nk fire torar i to mo ! n i prise

FrÅ miljøsone til Autobahn. beTre HEILE VEGEN MED VOLVO V60 TWIN ENGINE SPECIAL EDITION. N O FÅ R D U D E N F O R 5 3 3 . 0 0 0 , -* L E V E R T S O G N O G F J O R DA N E !

No har vi kampanjetilbod på Volvo V60 D5 Twin Engine Special Edition. Ein smar t Plug-in Hybrid utan kompromiss. Ren elek trisitet til k vardags og nok av kraf t og rekkevidde i hybridmodus til langturar..

Nemnde vi at du også får med AWD og kan trekke hengarar opptil 1.800 kg?

Velkommen til prøvekøyring på lågutslepp!

L E S M E I R PÅ VO LVO C A R S . N O S E N D S M S V6 0 T W I N T I L 2 3 3 0 F O R M E I R I N F O **)) Pris Pris levert lever t forhandlar forhandlar i Sogn Sogn og og Fjordane.

F jordane . Gj.sn.

Gj. sn. forbruk forbruk 1,8 1, 8 l/100 l/10 0 km, k m , CO2-utslepp CO2-ut slepp 48 48 g/km. g/k m . Atterhald At terhald om om trykkfeil. tr yk k feil. Avbilda Av b il d a b bilil kkan an h haa e ekstrautstyr. kstraut st yr..

www.frydenbo-bil.no SANDANE 57 86 61 00

FØRDE 57 83 72 00

SOGNDAL 57 67 34 00

Illustrasjon: Gregory Idehen

Rett & VRANG

Problem med vekta Tore Fossen

Ferie er herleg. Ferie er late dagar. Ferie er god mat og drikke.

Men ferie kan også gjere noko med kroppen!

Vel heime etter ein tur til Italia gjekk eg opp på badevekta.

Litt spent på om sommaren 2015 hadde påverka kroppen min, stod eg der og stira ned på den. Men kva i svarte? Var det mogeleg? Med blikket festa mellom venstre og høgre stortå kunne eg berre konstatere at noko var hakkande gale.

Italiensk mat er godt. Og eg har uvanen at eg sløkkjer tørsten med øl. Kombinasjonen tortellini med fløytesaus, kaldt øl, høg temperatur og minimal aktivitet er kanskje ikkje den aller beste. Eg rekna litt på det: Ei øl (0,4 liter) inneheld cirka 150 kaloriar. Dagsbehovet mitt skal vere rundt 2.500 kaloriar. Eg fekk G i matte på ungdomsskulen, og det er nok til å rekne ut at minst halvparten av det daglege behovet mitt fekk eg i meg i form av drikke beståande av malt, humle, gjær og vatn – også kalla øl (produsert etter reinheitslova innført i 1516 av kurfyrste Wilhelm 4 av Bayern).

No var det tid for å gjere noko. Eg tok eit godt tak i ”beltet” og sa til meg sjølv: – Dette skal vekk, Fossen! Fort. Eg fann fram treningskleda og joggeskoa og la i veg. Første veka etter ferien gjekk eg kvar einaste dag. Til saman gjekk eg (i følgje Endomondo) 69,7 kilometer. Egg, reker og fisk var hovudingrediensane i måltida mine, inntak av øl var minimalt – i alle fall til meg å vere.

Eg var ikkje oppå vekta ein einaste gong i løpet av første veka etter ferien, og stor var derfor spenninga då det var tid for veging igjen. Nøyaktig sju dagar sidan sist. Eg drog badevekta ut på golvet, og berre iført det same som eg kom til verda i, steig eg nervøst oppå.

Men du verda kor nedslåande. Lett undrande stod eg og såg ned på vekta. Akkurat det same som sist. Vekta viste ingenting denne gongen heller.

PAPIRAVISA

©

Den andre halvparten av behovet mitt vart sikkert dekka av frukost og tortellinien eller raviolien til lunsj. I alle fall dersom ein tek med supplementet potetgull og peanøtter på stranda mellom frukost og lunsj, eller mellom lunsj og middag. Det blir jo påstått at det er viktig å få i seg salt når ein er i sola.

Og hadde eg stoppa der, så hadde det sikkert gått bra. Men nei. Italienske restaurantar, med kvite dukar, prosecco som velkomstdrikke, hyggelege kelnerar som tilrår både forrett, mellomrett, hovudrett og dessert – med tilhøyrande drikke, får det samla kaloriinntaket per person opp i mengder som kunne dekka behovet til ein tropp elitesoldatar i krig. Når kvelden attpåtil blir avslutta med eit besøk på bar…

Då slo det meg at eg kanskje skulle skifte batteri.PAPIRAVISA

©

”

No var det tid for å gjere noko.

Eg tok eit godt tak i «beltet» og sa til meg sjølv: – Dette skal vekk, Fossen!

5 | papiravisa 0315

Etter ein litt slakk vår på treningsfronten, grunna helseproblem som eg ikkje skal gå nærare inn på her, var kroppen min allereie i feriemodus før ferien var starta. Det som i vinter var i ferd med å bli sixpack, var ikkje lenger synleg. Likevel våga eg å sprade rundt i bar overkropp på stranda i Italia, sjølv om eg følte at ”beltet” rundt livet, det som går frå under byrjande hengebryst til litt nedom navlen, vart større og større.

Men så er det no ein gong slik at ein må kose seg når ein er på ferie. Å jogge i 30 plussgrader er ikkje noko for meg. Og er ein seint oppe, og vaknar mett, er det ikkje lett å komme seg på eit treningsstudio heller for å få vekk overskotskaloriane. Sex skal visstnok forbrenne kaloriar, men anten er forbrenninga mi låg, eller så blir det for sjeldan.

NORGES

Venezia – Har Sogn og Fjordane noko som har fått tittelen Norges svar på eit eller anna, spør brått kollega Fossen. – Det trur eg vi må spørje Google om, svarar eg.

Tekst: Roy Sunde Foto: Roy Sunde og Tore Fossen

6 | papiravisa 0315

7 | papiravisa 0315

På tokt i Norges svar på Venezia

1

4

2

1: A New beginning står det på Volvoen. Værlandet er heilt einig…

3

5

2: Skrik-måleri har ei lei tendens til å bli stelt. Værlandet sitt får stå.

3: Kunst i samspel med havet 4: Utandørs kunstutstilling 5: Eit lite stykke Liverpool på Værlandet.

6: Vi fann ikkje ein einaste nudist denne dagen 8 | papiravisa 0315

7: Mange spørsmål meldte seg – men få svar.

8: Berte og Hansine berga, saman med lærar Rogne, sju mann då skonnerten "Gunger" forliste i 1885. Dei var dei fyrste kvinnene her i landet som fekk redningsmedalje.

6

7

8

Spørsmålet kom ikkje ut av det blå. For i DN sitt laurdagsmagasin frå to dagar før, kunne ein lese følgjande artikkel: ”Jakten på Toscana.”

Heile seks stader i Norges land hadde fått omtalen Norges Toscana: Inderøy, Lommedalen, Sauherad, Røros, Ski og Hadeland. Av omtalane hadde moromannen Arne Hjeltenes delt ut heile tre slike titlar, til tre høgst ulike område. Og det er ikkje berre Toscana som er representert i Norge. Tromsø har lenge sola seg i glansen av å vere Nordens Paris.

– Men kva har vi i Sogn og Fjordane, spurte eg, snurt over å ikkje komme på ein einaste ein.

Og den som spør klokt, han får svar.

– Bulandet blir kalla Norges svar på Venezia av utemagasinet.no, utbraut Fossen nokre timar seinare og treiv bilnøklane. Dette måtte sjekkast ut nærmare.

”

Henriette Haugholt, Merethe Haugholt og Mariann Åberg Olsen.

BORT FRÅ NABOEN

Fossen har vore på både Bulandet og i Venezia. Men var ikkje heilt overtyda om tittelen Norges Venezia. Først måtte den næraste av destinasjonen sjekkast ut.

Etter berre 1 time og 20 minutt i ei ferje, utan kafé, kunne vi køyre i land til Norges svar på Venezia. (Eller teknisk sett på naboen Værlandet då) – Er det nokre likskapar her då? ymtar eg frampå til Fossen, etter den første prøveturen gjennom øyriket.

– Tja, det er ikkje godt å seie. Begge trassar iherdig havet, og truleg kjem Bulandet best ut av den kampen, sidan Venezia er på veg ned i havet, og høgste punktet her ute er 43 meter over havet. Det er nok av sund og bukter mellom øyane, som med velvilje kan passere som kanalar.

Men det var lite båttrafikk på ”kanalane” i dag.

Syklar derimot, møter du overalt, heile tida. Trass relativt seig motvind, alle vegar.

– Bulandet grusar Venezia, med sine rundt 356 øyer, skjær og holmar. Venezia kan berre slå seg heilt til ro med sine 118, slår eg fast.

– Men eg trur eg kjem på eit felt der dei viser fellesskap: Kunst. Venezia er kjent for å vere ein by med mykje kunst (Har nett lese Dan Brown si siste bok, med handling frå byen). Det manglar ikkje på kunst her heller, slår eg fast etter å ha observert Skrik i ei skjering, opp til fleire statuar rundt omkring, ei utandørs fotoutstilling og minst to skilt til ulike galleri/atelier, samt eit museum.

Etter å ha sjekka ut tilstanden på påstanden på Værlandet, med ein delvis lokal, og tre turistar, er tida overmoden for å gå rett til kjernen: Bulandet.

– Den båten der må vere midt i blinken, seier Tore og svingar nedpå kaia ved sidan av Jokerbutikken på Bulandet.

Der ligg den staslege seglskuta Brødrene Af Sand.

Bygd i 1866, og totalrenovert i 1999.

Ombord aular det av liv. Mannskapet på ni er ved godt mot, sjølv etter tre veker om bord.

– Vi kjem frå Sand i Ryfylke, og la inn her grunna stiv kuling. Vi skal vidare til Svanøy og Florø, fortel Fridtjov Norland, smilande og inviterer på omvisning.

– Det er soveplass til ti, seier Oveig Engelsvoll, i det vi kryp gjennom ei luke bak til eit av dei to separate soveromma, som ligg i kvar sin ende av båten, og huser to senger kvar, med separat inngang via ein så bratt som mogleg stige. Resten må sove i ”stova/kjøkkenet” midt i.

Cirka fire kvadratmeter av båten har ståhøgd, og dei minste sengeavlukka har cirka 40 cm mellom madrass og tak.

– Ein kan akkurat snike ei krimbok mellom spanta, ler Oveig.

Etter eit triveleg kvarter i godt lag er det på tide å komme seg vidare. Men først: – Sei meg, har de høyrt utrykket: Bulandet er Norges svar på Venezia?

Ni fjes ser på kvarandre. Ei lita tenkepause følgjer.

– Nei! Men eg kan no i grunn forstå det då vi kom inn her: Alle desse øyene. Før måtte vel alle ha sin eigen båt for å komme seg nokon veg, seier Fridtjov.

BYRJAR MED JA

LOKALKJENTE

UT MOT HAVET – OG FORBI

Ein kar med kajakk på taket blir første offer for vår høgst uhøgtidlege spørjeundersøking.

– Kva skal du her i dag?

– Eg skal padle. Det er eit fint område for slikt: Ein kan gå både utanskjers og innanskjers, svarar Atle Alden, som har røter i nærområdet. Nærare bestemt øya Alden, like ved.

– Men eg bur i Bergen, smiler han.

– Har du høyrt at Bulandet blir kalla Norges svar på Venezia?

– Ja! Men kvifor er vanskeleg å svare på. Det må henge saman med alle øyane her, men det er lite gondolar her, svarar han og legg ut på jakt etter ein stad å sjøsette sin eigen ”gondol”.

SYKKELPARADISET LILLE LOFOTEN

Ikkje før har vi slept taket i padlaren, dukkar nye turistar opp. Tre unge damer, på kvar sin sykkel: Dei viser seg å vere Henriette Haugholt, Merethe Haugholt og Mariann Åberg Olsen.

På Jokerbutikken dukkar det opp fleire høve til å stille spørsmålet.

– Kjenner du til uttrykket Bulandet er Norges svar på Venezia?

– Ja, svarar Wenche Leite Kalvøy, som bur på Værlandet, men jobbar på Joker-butikken på Bulandet.

– Det kjem nok av alle dei fine øyene, som ein må ta båt mellom. Både Venezia og Bulandet er veldig fint.

Uttrykket er tydelegvis kjent blant dei som bur der ute, og ikkje i det heile blant tilreisande.

På veg attende freistar eit skilt til Landøy Steinindustri AS. Alle øyane er bygd opp av konglomerat, som inneheld utruleg mange ulike steinsortar og fargar. Og på Landøy Steinindustri konverterer dei steinen til benkeplater, brukt til kjøkken og bad, gravsteinar, designbord, møblar til utemiljø og mykje anna.

– Bulandet er Nordens Venezia ja, takka vere alle øyane og holmane, slår Gjermund Landøy fast, og viser oss rundt i produksjonslokala, etter å ha slått fast at vi eigentleg burde snakka med dagleg leiar Laila Landøy.

9 | papiravisa 0315

Sykle, og ikkje minst oppleve naturen her ute. Vi har aldri vore her før. Det er så mange som seier det er flott natur og tilhøve for slikt her ute.

– Kva skal de her i dag då, spør vi, vel vitande om at vi nok alt veit det.

– Det blir å sykle, og ikkje minst oppleve naturen her ute. Vi har aldri vore her før, så vi bestemte oss for å ta ein dagstur. Det er så mange som seier det er flott natur og tilhøve for slikt her ute, seier dei tre damene som kjem frå Askrova/Florø.

– Har de høyrt at Bulandet er Norges svar på Venezia?

– Nei, men eg har høyrt at det blir kalla ”lille Lofoten”, seier Henriette.

(Som eit apropos er det no krefter i Harstad som vil lage eit ”lille Venezia” i hamna der.)

På tokt i Norges svar på Venezia Padleglad: Atle Alden: – Det er lite gondolar her, men eit fint område for padling.

– Vi er snart den einaste produsenten igjen i Norge som lagar diskar i stein, med steinen Black Beauty som vår mest populære, forklarar han.

– Steinen hentar vi rett her borte, lagar produkt her på huset og sel vidare til både forhandlarar og private. Og så eksporterer vi litt, samtidig som vi sel litt lokalt her også.

Vi har omvisning for turistar også. Det var ein buss her før dykk, og då tar dei alltid med seg til dømes eit bord og slike ting vidare, smiler han.

– Det er eit fascinerande materiale å jobbe med. Steinen er frå ein kaledonsk fjellkjede, og er 400-500 millionar år gammal. Og kvart sluttprodukt er heilt unikt, seier han.

10 | papiravisa 0315

RAST

Ein kvar stad med respekt for seg sjølv har ein kjendis.

Vi fann ingen frå Bulandet, men to på Værlandet: Vegard og Bård Leite. Vegard vart nummer to i Idol 2011, medan onkelen Bård deltok i The Voice på TV2. Vegard har flytta

På sykkelsafari: Henriette Haugholt, Merethe Haugholt og Mariann Åberg Olsen. – Venezia har eg ikkje høyrt, men derimot Lille Loftoten, seier Henriette.

heim, men var vekke på jobb i Nordsjøen. Men tanta deira, tante Gry (Leite), var heime. Ho driv pub og kro i Værlandet Gjestehamn, vegg i vegg med Norsk Sjøfuglsenter. Denne dagen kunne kroa skilte med gratinert torsk som ”dagens”. Alternativet var hamburgar sidan vi var litt tidleg ute.

– Vi reiser ikkje ut her og et hamburgar, slår vi unisont fast og bestiller. Etter litt dukkar Gry opp, så vi stiller henne spørsmålet også.

– Ja, eg har høyrt uttrykket, svarar ho kontant.

– Det kjem nok av at husa som står heilt i sjøen, alle øyane og sunda. Og så har kajakken blitt vår gondol, seier ho, og fortel at dei har hatt ein god sommar, trass trasig ver.

– Vi er vêravhengig her ute, men vi har hatt bra med folk likevel i sommar. Men ein kunne alltids hatt meir, smiler ho. Og vi satsar på endå betre neste år. Då står Værlandet Havhotell ferdig, rett her borte. Der blir det 28 sengeplassar med høg hotellstandard. Det blir bra, og vi

Tre veker på tur: Mannskapet om bord på seglskuta Brødrene Af Sand er ved godt mot etter mange veker om bord. – Vi kan skjønne kvifor folk trekk den samanlikninga, seier dei når dei har fått utsegna servert.

”

Vi er vêravhengig her ute, men vi har hatt bra med folk likevel i sommar. Men ein kunne alltids hatt meir.

Gry Leite

Steinglad: – Bulandet er Nordens Venezia, svarar Gjermund Landøy.

VENEZIA

Tante Gry: – Det skuldast nok husa som står heilt i sjøen, og alle øyane og sunda, svarar Gry Leite.

håpar det skal lokke fleire ut her, og kanskje spesielt bedrifter og lag som skal ha teambuilding og konferansar. Det skal stå ferdig 1. mai, og er eit godt døme på samhaldet her ute. Det står 23 privatpersonar og bedrifter bak prosjektet, fortel ho og hentar kaffi.

Etter ein hyggeleg samtale nærmar ein av til dels få ferjeavgangar seg, og skal vi komme oss heim i skapeleg tid, må vi takke for oss. Gry sender med oss ein pose kokte krabbeklør, som vi kan ha til kvelds. Gjestfridomen er det ingenting å seie på.

TILBAKE TIL FASTLANDET

©

©

Pendlar: – Eg har høyrt om det ja. Og både Bulandet og Venezia er veldig fint, seier Wenche Leite Kalvøy.

(Kjelde: Wikipedia)

BULANDET Bulandet er ei øygruppe vest i havet i Askvoll kommune, med totalt over 360 øyar, skjær og holmar. Det bur folk på rundt 15 av dei – cirka 260 innbyggjarar totalt. Etter at aktiviteten på Utvær i Solund tok slutt, er Bulandet det vestlegaste levande fiskeværet i Norge.

I 2003 blei veg- og bruanlegget Nordsjøporten opna.

Tidlegare var det ferjesamband frå Askvoll/Fure/Værlandet til Bulandet. No går ferja til Værlandet, og så knyt Nordsjøport-sambandet dei til Bulandet, via seks bruer og 5240 meter ny veg. Namnet Bulandet kjem av bu som i rorbu eller sjøbu. Hovudnæringa er framleis fiske og fiskeforedling, men turisme gjev også arbeid og inntekter og er ei næring i vekst. Det er barnehage og kombinert barne- og ungdomsskole på Bulandet, der òg borna frå Værlandet går.

Bulandet si historie er lang. Første gong øyriket er nemnt på trykk var i Eigil-Soga, der det vart fortalt at det budde fiskarfolk i eit vær som vart kalla Vitar, vest for øya Alden. Seinare vart den austlegaste delen av øygruppa kalla Værøy, etter den største øya, og den vestlegaste delen vart kalla Bue. (Truleg etter dei talrike buene der, til bruk i fiske- og fangstsesongane.

Namna Værøy og Bue skapte ein del rot då ein byrja med postteneste i Norge. Posten som skulle til Værøy vart sendt til Lofoten, og posten til Bue for til Møre. Så då endra ein namn på dei to øysamfunna til Værlandet og Buelandet, seinare Bulandet.

Konglomerat er ein sedimentær bergart. Konglomerat er ei samansetjing av blokk, stein eller grus, og eit matriks sand, silt og/eller leire som er forsteina.

Namnet kjem av latin og tyder blanding. Klastane eller bollane i konglomeratet er normalt runda, i motsetjing til dei angulære som finst i breksjer.

Kjelder: Wikipedia, FjordKysten.no, Vaerlandet/Bulandet.no

11 | papiravisa 0315

Turen heim går raka vegen. Men 50 minutt på ferje er no lenge nok til å dra ein konklusjon.

– Eigentleg er desse stadane heilt omvendt. Bulandet er du pukka nøydd å ta båt til, så står du fritt til å boltre deg med bil. Til Venezia kan du køyre, deretter må du sette frå deg bilen og så må du ta båt eller gå.

– Men trivleg, det kan du ha begge stadar.

– Lurer på kor mange øyar vi eigentleg har vore innom, av desse 365/66?

Om vi las kartet rett: cirka 23. Då har vi 343 igjen til neste tur. Det gler PAPIRAVISA vi oss til. PAPIRAVISA

Oppsto truleg over tid som følgje av at folk flykta til dei ugjestmilde myr- og øyområda der då Nord-Italia vart plaga av invasjonar frå gotarar og seinare hunarane, leia av Atilla. Venezia fekk bystatus 25. mars 421. Byen låg i starten under leiing frå byen Ravenna, hovudstaden i det vestromerske riket, og setet for den bystantinske keisaren i Italia. Den første dogen (frå det latinske dux – leiar) var Paolo Lucifo Anafesto, valt i 697. Venezia ligg på 118 øyer i Laguna Venta (Venezialagunen), og er særs berømt for sine kanalar, gondolar, arkitektur og historie. Venezia har over 40 kilometer med kanalar, med ”Canal Grande” som den mest kjente, og byen har over 400 bruer som bind byen saman. Ein stor del av person- og varetransporten skjer på kanalane. Venezia er ein populær turistdestinasjon: omlag 15 millionar besøker byen årleg.

Turisme er byens viktigaste inntektskjelde. Faktisk var det ei tid snakk om å forby dagsturistar i byen, fordi ein sleit med å ta i mot alle. Det bur cirka 260.000 menneske i byen Venezia. Berre 60.000 av dei bur i det historiske sentrumet, som ein forbind med Venezia frå eit uttal filmar og medieomtale.

NORGES STØRSTE HUSBYGGJAR I 2014

- vi realiserer husdraumen din!

Din lokale forhandlar: MESTERHUS FØRDE Byggmester Stølsvik AS Tlf: 57 82 90 50 MESTERHUS FLORØ Fanevik Bygg AS Tlf: 57 75 79 80 MESTERHUS FJALER Byggmester Nordnes AS Tlf: 57 73 75 30

BESTILL DEI FLOTTE BØKENE VÅRE PÅ

www.mesterhus.no

12 | papiravisa 0315

Det lønner seg å eige framfor å leige!

Betal frå ca kr. 5000,- pr. månad*

*Summen gjeld avdrag på lån og forutset; 15% eigenkapital, nedbetalingstid 30 år, 2,9% rente; inkl. skattefrådrag.

KLIKK DEG INN PÅ

www.pinndalen.no

OG FINN LEILEGHEITA SOM PASSAR FOR DEG!

Flatene 1, 6814 Førde Tlf.: 97 82 90 50

13 | papiravisa 0315

Bakaren frå Lom Kor viktig er brød? Særs viktig! Til og med bøna «Fader vår» anerkjenner det:

Gje oss i dag vårt daglege brød. Og i Maslovs behovspyramide er mat på første trinn.

Tekst og foto: Roy Sunde

Bakar for livet Det daglege brød: Korg på korg med freistingar fram til kassa.

14 | papiravisa 0315

Men verken Maslov eller Bibelen seier noko om dette brødet skal vere av høg eller låg kvalitet. Då er det godt å vite at nokon tek ansvar for å levere brød av høg kvalitet. Det bur ein slik bakar i Lom: Morten Schakenda, som driv Bakeriet i Lom. Der stoggar stadig fleire vegfarande.

I det du kjem inn dit vaknar både svolten og slikkmunnen til liv. Store, saftige brød, både fine og grove, med og utan valnøtter, freistande foccaciar og meir til, samt 175 grams bollar i ulike variantar, og påsmurte sandwich’ar møter deg. Og ei lang kø av folk som berre må innom.

KOKKELEI

Men la oss spole tilbake. Det var ikkje gitt at Schakenda vart bakar. Yrkesvegen byrja som kokk. Sunnmøringen var ein av Norges beste kokkar, med fem år på landslaget frå 1997-2000.

– Eg var nett blitt pappa, og var litt lei av yrket etter 19 år med lange dagar. Eg tok seks månadar fri, men det vart fort litt kjedeleg, så eg inviterte meg på intervju hos Øyvind Lofthus og Emmanuel Rang, gründerane bak Åpent Bakeri. Der vart eg i 2,5 år. Eg forstod at eg hadde mykje å lære, smiler han.

– Eg skulle tilbake til kokkeyrket, men når eg såg det magiske ein kunne gjere med gjær og vatn, vart eg kjempeglad i brødbakst.

– Eg stilte i kokkeuniform og svarte bukser, og hadde ikkje peiling. Dei franske bakarane eg

jobba med var skeptiske, og mobba meg litt, men det gjekk seg til, ler han.

– Og eg hadde same fordel som Øyvind hadde: Som kokkar har vi kunnskap om gode råvarer.

Det nyttar ikkje å kjøpe dårlege svarte olivenar, dytte dei i ei loffdeig og kalle det oliven-foccacia. Åpent Bakeri var staden å utdanne seg på. Øyvind og Emmanuel starta ein brødrevolusjon i Norge for 20 år sidan, med kombinasjonen av ein kokk/bakar og ein av dei beste bakarane frå Lyon. Dei skapte noko unikt. Reiser du til Frankrike eller Italia, sjølv på fine bakeri, er dei ikkje i nærleiken av deira utval av brød. Der finn du seks-sju sortar brød, frå same deig, bretta på ulikt vis. Eg tok med deira filosofi, og skapte mine eigne reseptar.

DET DAGLEGE BRØD TIL HEILE BYGDA, OG VEL SÅ DET!

Lom kommune har knappe 2356 innbyggarar. I tettstaden Fossbergom, der Bakeriet i Lom ligg, bur det rundt 750 menneske. Alle dei kunne tilfredsstilt sitt daglege bakebehov hos Schakenda.

– I juli/august sel vi rundt 1000 brød på bakeriet dagleg, og leverer ut 300 til, samt rundt 3000 ulike bollar kvar dag, slår han fast.

Alt blir ikkje konsumert lokalt. Medan vi sit der lever køa sitt eige liv: hundrevis av smilande, forventingsfulle folk sikrar seg godbitar. Det

”

Eg kom til Lom første gangen for å ha eit kokkekurs i lag med Arne Brimi og Kristoffer Hovland, og oppdaga eit bygg som sto til nedfalls, men med potensiale.

Morten Schakenda

Stabeldo: Kanskje Norges finaste ”Utedo”.

TOKYO ELLER LOM? – Korleis ender ein meisterkokk frå Sunnmøre eigentleg i Lom? – Heilt tilfeldig. Eg kom til Lom første gangen for å ha eit kokkekurs i lag med Arne Brimi og Kristoffer Hovland, og oppdaga eit bygg som sto til nedfalls, men med potensiale. Eg gjekk til kommunen og spurte etter næringssjefen.

Han var til lunsj, men inviterte meg på kaffi. Vi prata litt, og eg spurte om å få kjøpe bygget. ”Om du gjev meg skisser og ein plan for framdrift og

økonomi, kan eg garantere ein avtale”. Etter det reiste heim og snakka med frua, som vart nøgd.

Eg hadde masa om ein jobb eg hadde tilbod om i Tokyo, og dit hadde ho ikkje så lyst til å flytte. I banken søkte eg om lån på 2,5 millionar. Då eg skulle skrive under såg at eg hadde fått fire millionar. Eg påpeika at eg berre hadde søkt om 2,5. ”Eg veit det, men eg håpar du er betre til å bake enn til å rekne” svara banksjefen, ler Morten.

– I romjula 2003 starta vi. Bygget var 22 x 11 meter, og heldt på å ramle saman. Vi reiv alt, planerte, laga kjellar, og løfta bygget tre meter opp for å unngå vårflaumane. For dei som hadde vore vekke nokre år såg det ut som vi berre hadde pussa det opp, men alt var nytt. I mars hadde vi brukt opp pengane, og måtte låne meir. Bakeriet var teknisk konkurs då det opna 11. juli 2004 – men då sto det folk i kø her i to månadar. I september hadde vi ein halv million i banken – og pengar i banken har vi hatt sidan. Hadde vi ikkje rukke sommarsesongen då ville vi vore teknisk konkurs – og hatt milliongjeld. Lom er eit eldorado på sommaren, og eit mareritt om vinteren, slår han fast.

EKSPLOSIV SOMMAR

Bakeriet i Lom byrja med eit smell, og har sidan vakse jamt og trutt.

– Det var tre-fire tilsette det første året, og sidan tredje året har vi lagt på ti fast tilsette.

Sommarsesongen har eksplodert. Første året omsette vi totalt for 4,3 millionar. I fjor omsette vi for 14,3 millionar, og sat att med eit overskot på 800.000 etter skatt. Fram til juli i år omsette vi for 6,1 millionar kroner i bakeriet, så kjem levering i tillegg. Det har vore mykje jobb, men vi har tent pengar heile vegen. Eg var aldri i tvil om at dette skulle gå bra – trass at eg ikkje gjorde så mykje analysearbeid på førehand. Vågå og Otta er meir naturlege val om ein ser på folketal. Men eg hadde tru på Lom, takka vere ”Gutta på tur”, Arne Brimi og Kristoffer Hovland. Eg tenkte at Lom er klar for dette og det slo til. Det var viktig at næringssjefen var imøtekommande. Hadde han sagt eg måtte komme tilbake etter lunsj hadde det aldri blitt noko av, for då hadde eg vore tilbake på kokkekurset.

SEKS MÅNADAR ATT?

Historia om Bakeriet i Lom er ei suksesshistorie.

Men bak suksessen ligg ei anna historie – om å møte motgang og trasse den. For fire år sidan fekk Morten ein beskjed som kunne stogga alt.

– I 2011 fekk eg ei nesten uleveleg hovudpine – midt i sommarstresset. Eg heldt det i sjakk med massasje og akupunktur, som hjelpte ei tid. Så kom smertene att. Den sommaren var eg og kona i København. Der nede vart eg så svimmel, og kona mi gikk og smådytta meg vekk frå kaikantar, fordi ho var redd eg skulle ramle ut i. Turen

15 | papiravisa 0315

summar på ulike språk og dialektar. Også fleire sogningar og sunnfjordingar er på tur.

– Men folka i Lom er ”viktigast”, smiler han.

– Difor har eg ope året rundt. Frå mai til september sju dagar i veka, og seks dagar i veka resten av året, seier han.

– Svarte butikkvindauge er ikkje bra for ei bygd. Eg taper mange hundre tusen kroner kvart år fram til juni, men skal ein drive i Lom må ein tenke i eit 12-månaders perspektiv. Og om eg hadde stengt ned tre månadar i året hadde eg tapt meir pengar – og nøkkelpersonell. Før var Lom meir sesongprega, og mange køyrde forbi.

Det har endra seg. Fleire bedrifter har no byrja å ha ope utanom turistsesongen. Når folk ser at det er bra trykk, stoggar også fleire. Vi merka auke då Kvivsvegen opna. Lom ligg midt mellom Oslo og Sunnmøre – og vi er ein naturleg stoppestad.

Bakar for livet

1

2

3

heim vart eit mareritt, seier han og fortel at han oppsøkte lege då han kom heim.

– Ho likte ikkje det ho såg og ville ha meg til MR. Ventetida var åtte veker, så i staden reiste eg på private UNILAB AS. Ei venninne av meg der såg på bileta – og fann seks svulstar i hjernen min. Dette var ein fredag, og eg vart sendt rett på sjukehus. Onsdag i veka etter var eg operert i hovudet. Deretter vart eg sendt til Bergen for stråling. Sidan gjekk det greitt, men i vinter var eg tre og ein halv månad på sjukehus. Eg har ein svulst på åtte centimeter i venstre lunge som har spreidd seg til ryggen, og eg måtte stråle fem svulstar der, i tillegg til at eg fekk lungebetennelse, seier han og fortel at han nettopp har byrja på ei ny behandling.

– Eg får ein ny supermedisin, ein revolusjon i behandlinga av lungekreft. Men det er ikkje alle som får den. Det er mange kriterier som må fyllast for at den skal virke. Eg har fått epilepsi, og hadde eg fått ein anna medisin for epilepsien enn den eg fekk, hadde ikkje denne supermedisinen virka på meg. Den er mykje meir effektiv enn cellegift, så dette blir spennande. Den har veldig god effekt på cirka 70 prosent av dei som får den, og eg håpar eg er blant dei, smiler han.

AVVENTA LITT – SÅ SATSA HAN KNALLHARDT

16 | papiravisa 0315

4

1: Alle vegar leiar til….Lom 2: I det du rundar disken og nærmar deg kassa aukar freistingsnivået….

3: …Og nektar å sleppe taket.

4: Men mat må ein ha. Og godt brød og pålegg er jo ikkje det verste ein får.

Diagnosen stilte han eit val: Halde fram som før – eller satse på draumen om å utvikle bakeriet.

– Eg fekk seks månadar å leve. Det var statistikken for lungekreft med spreiing til lymfer og hjerne. Oddsen var ikkje god. Men det er også mogeleg å leve med dette i 15 år. Eg tenkte det var betre for kona å sitte att med eit nedbetalt bakeri, enn med høg gjeld. Men så byrja det å sjå ut som eg skulle overleve nokre år til, samtidig som vi kom til ein korsveg: Det var mykje ”styr” rundt Bakeriet i Lom. Mange hadde høyrt om oss, og kom langvegsfrå med store forventingar. Og når dei kom inn tenkte dei: ”Er dette alt?”,smiler han.

– Same opplevinga hadde eg på ”pilegrimsferd” til ulike bakeri i USA. Eg køyrte 20 mil for å sjå eit bakeri, som eg hadde høyrt mykje om, og møtte eit ”hol i veggen”, og du tenker: Har eg køyrt heilt hit for dette, sjølv om brøda deira var fantastiske?

To år etter kreftdiagnosen valde Morten å ta ei kjempefornying av bakeriet.

– Eg ønska å få til noko kult. Utbygginga skulle koste fire millionar, og vere klar i juni 2013. Det enda med ni millionar kroner, og vart ein månad forsinka. Men no er det slik det skal vere, smiler han.

– Totalt har vi investert 17 millionar. Det er heftig, men det var verdt det. Og vi har meir på konto enn vi har i lån, så det har gått seg til, slår han fast.

Og trass utbygginga hender det framleis at ein og anna ikkje får handla der, fordi dei er utselt.

– På det ”verste” i sommar var det 22 minutt kø, smiler han.

– Vi kunne hatt fleire kassar og sluser, men om vi sel varene raskare klarar vi ikkje å fylle på undervegs, og må auke produksjonen. Eg kunne kanskje selt 4500 bollar i staden for 3000 per dag i høgsesongen, men på eit eller anna tidspunkt må ein berre seie at nok er nok, seier han.

”

5

6

Eg har aldri hevda å drive det beste, det ville vore flåsete.

Men eg har bakgrunn frå det beste, og eit konstant mål om å bli betre.

Morten Schakenda

SKAL LAGE LITT BETRE BRØD I MORGON, ENN I DAG

7

8

GYV PÅ IGJEN

Etter ein lang vinter og vår med dårleg helse, har Schakenda vendt blikket framover.

– Som gründer kan ein ikkje vere for lenge vekke, til slutt kjenner du ikkje igjen arbeidsplassen: Deigar og rutinar byrjar å endre seg. Det er viktig at eg kjem tilbake for fullt snart. Vi er i ein fase der vi må utvikle produkta og tilføre noko nytt. Det blir evaluering i haust. Kanskje må eg dele opp produksjonen, slik at dei siste bollane kjem i butikken i tre-fire tida. Og ein del av sortimentet må lukast vekk etter høgsesongen. Det er vanskeleg. Enkelte skal ha spelt- eller valnøttbrød uansett. Eg er ikkje så glad i kanelsnurrar, ”alle” har dei – men dei står for 1300 av 3000 bollar for dagen, så ein kan ikkje berre kvitte seg med dei heller!

– Kor mykje pregar sjukdommen karrieren din?

– Ganske mykje. Ein blir trøtt og sliten. Siste året har eg vore ganske dårleg. Før reiste eg verda rundt og snakka til både presidentar og anna. No har eg ei indre frykt for at eg skal få eit epilepsianfall medan eg står på ei scene. Det torer eg

5: Det daglege, i mange variantar 6: Storseljaren er kanelsnurrar: 1300 slike går det for dagen i høgsesongen.

7: Eit kjent syn, for mange når ein kjem over frå Strynefjellet. Den mektige elva, og det flotte bakeriet.

8: Rekruttering må til, og få ha skapt like mykje bakeglede som Schakenda.

17 | papiravisa 0315

– Korleis ser du på framtida etter fire år med store helseplager?

– Den ser eg greitt på, men eg plar seie, halvt i alvor og halvt i spøk, at om nokon vil kjøpe bakeriet, så sel eg. Eg har ikkje meir å bevise. Eg har motbevist skeptikarane, smiler han.

– Ulempa med å ha investert så mykje pengar er at eg ikkje kan selje til ein bakar. Han ville ikkje ha råd. Og om eg sel så er det for å få eit enklare liv, med mindre gjeld. Same kva som skjer, skal eg jobbe. Målet er det same som det alltid har vore: Å drive eit av Norges to-tre beste bakeri. Eg har aldri hevda å drive det beste, det ville vore flåsete. Men eg har bakgrunn frå det beste, og eit konstant mål om å bli betre. Eg ønskjer alltid å lage eit litt betre brød i morgon.

Sjølv om sjukdommen har bremsa han litt dei siste åra, så har han ikkje lagt på latsida.

– Eg har slutta å jobbe natt, men 12-13 timars dagar er ikkje uvanleg. I går var eg på sjukehuset, dagen før vart det 15 timar. Då går eg på trassen dei siste timane. Men eg står ikkje på bakebordet heile tida. Eg leverer brød og ryddar innimellom, for å få avveksling, og eg er blitt flinkare til å gå heim og sove litt middag. Det er verdifullt, om det berre blir ein halvtime.

Bakar for livet

ikkje lenger, eg leitar for mykje etter ord no. Og 14 timars dagar gjer meg sliten. Eg har alltid jobba mykje, men eg er ikkje like krum i nakken for å gå på noko nytt no som eg nærmar meg 50 år.

Likevel gjer han det. Frå før har han skrive tre bøker, blant anna suksessen ”Schakendas bakeskole”, og han har ei til på lur.

– Eg har eit bokprosjekt på gang, der eg vender tilbake til røtene –som har forma meg og karrieren. Den puslar eg på med i lag med mine faste samarbeidspartnarar. Men først må eg på ferie med mine tre born og kona. Eg må prioritere familien først, seier han.

KVALITET, KVALITET, KVALITET.

18 | papiravisa 0315

Mat- og bakefilosofien til Morten er like enkel, som den er vanskeleg i praksis.

– Eg har alltid sagt at om eg ikkje fekk lage produkt av den kvaliteten eg synest det skal vere på dei, så kunne eg like gjerne køyrt traktor eller gjort noko heilt anna. Det eg gjev frå meg skal ha høg kvalitet, seier han og gjev eit døme frå tidleg i karrieren.

– Som nyutdanna kokk gjekk eg rett frå restaurantbransjen til 10-11 veker i slengen på ein reketrålar. Eg skjemde dei ut med god mat. Ein dag sa skipperen til meg: ”Kan du lage karamellpudding?”

–”Det kan eg, men då må du køyre roleg i mange timar”. Når karamellpuddingen sto på bordet seier ein fiskar: ”Er det sånn med egg?”

– Dei ville ha ferdigvarianten. Dei ville ikkje ha ekte bernaise heller, men eg laga det likevel ler han.

– Kva er løyndommen bak godt brød?

– Kvalitetssikring – at ein ikkje let kvaliteten gå ned over tid. I botnen ligg god deig, godt handverk – og tid. Deiga må ha tida på kjøl og på benken, før den blir delt opp og forma. Eg ser det med ein gong på brødet om ikkje deiga har fått nok tid. Det er berre latskap å ikkje ta seg tid. Ein må ha tålmod, seier han.

LUKKELEGAST SOM LITEN?

I høgsesongen jobbar 45 menneske på Bakeriet i Lom. Det er hektisk, stor kundeflyt og ditto førebuingar og papirarbeid. Det er sjølvsagt ei glede for ein gründer å ha kome dit.

– Det er kjekt å sjå kø og glade kundar, men i blant tenker eg at den beste tida var i starten. Då eg jobba med deigar åleine om nettene. Å stå der og jobbe med ein kopp kaffi og radioen på, ut og ta ein røyk nede med elva i grålysninga. Det var magisk. No er det berre kaos, ler han. – Då eg skulle byrje for meg sjølv sa Øystein på Åpent Bakeri: ”Hugs Morten: Det beste er å ha eit bakeri med seks tilsette som omset for 4-5 millionar kroner.” Det kan han seie, no som dei har vel 150 tilsette, ler han og vender tilbake til jobben.

Dagen er langt frå over, og den neste PAPIRAVISA ventar. PAPIRAVISA ©

©

God brød og godt pålegg: er lik ein god rast.

Epilog Hugsar du hine hårde dagar? Då du var mykje mindre enn no, og hadde lange dagar i bilen i lag med familien din på ferieturar?

Tekst og foto: Roy Sunde

Den gongen det ikkje var belte i baksetet, og vegane var dårlegare enn no. Og likevel skulle vi frå a til b – og det tok utan unntak langt meir tid enn same distansen ville gjort i dag. Restaurantbesøk undervegs vart dyrt for ein vanleg familie på 70-talet. Kafebesøk var i det store og heile noko ein gjorde ein søndag i blant, eller om ein hadde forvilla seg til Bergen eller andre storbyar. Og bensinstasjonar selde bensin, viskarar og olje – og kunne hjelpe deg med det meste bilrelaterte. Men sjeldan med svolt.

Så kva gjorde vi då? Vi hadde med matpakkar.

Skiver med kokt egg, kvitost eller leverpostei med agurk på, pakka sirleg i kjølebagar, med litt saft til, og ein termos med kaffi. Så rasta vi på rasteplassar. Og dei ligg der enno – vi berre stoggar ikkje der like ofte. Men i dag gjorde vi det. På ein heilt vanleg torsdag, på tampen av sommaren. Temperaturen kneka seg over 20 grader, og det var skimt av sol bak eit florlett skydekke.

– Ein skulle tru det var lett å finne ledig rasteplass i vår tid, slår Fossen fast på veg forbi den fjerde opptekne, men det er vist rift om dei enno. På det sjuande forsøket, like før Olden, sto det tre ledige bord. Berre ein trailer hadde stogga der, men sjåføren sat i bilen og styra med sitt.

Tore diska opp: Ferskt brød frå Bakeriet i Lom, og pålegg frå butikken Smak i Lom: Bjorliskinke, Vilt – godt krydra spekepølse frå Stensaas pølsemakeri, blåmuggosten Kraftkar frå Tingvoll og syltetøy laga av jordbær, blåbær og rabarbra frå Valldal Sylte. Og til å

skyfle det ned: to flasker Sumardraum frå Kroken.

Nokre tjukke leivar med Kraftkar vart anretta på dei endå tjukkare skivene med seigt og saftig brød, med nydeleg sprø steikeskorpe, og toppa med syltetøy.

Og så åt dei. Og sa ikkje mykje på ei lang stund. Grådige fingra lefla til seg skinke og viltpølser ved sidan av, og munnar maula lystig byttet sitt.

– Stort betre enn dette er det ikkje vits å ha det, slo Tore fast, med blikket festa på Nordfjorden.

Trailersjåføren tusla forbi, med det eg vel å tolke som eit misunneleg blikk, på veg ned til fjorden med ei fiskestong. Eit ungt par slo seg ned på benken ved sidan av, med ein eingongsgrill.

Lenge før dei hadde fått fyr på den kom regnet. Oppbrotet kom brått på i tredje skiva, men køyrer du kabriolet har du ikkje mykje val. Om vi kunne takla ei skive til i regnet, så ser ikkje det like pent ut inne i bilen etter nokre minutt med nedbør.

– Det var no som pokker, seier Tore og gjev slepp på draumen om ei skive til.

– Du får trøste deg med at om ikkje det byrja å regne no, så hadde du ikkje hatt pålegg til kvelds, smiler eg og kjenner alt saknet etter kombinasjonen av brødet, osten og sylta.

Det er liten tvil om kvar vi stoggar neste PAPIRAVISA gang vi rek forbi dei kantar. PAPIRAVISA ©

©

Auris Active S med Toyota Safety Sense inkludert

Filskiftvarslar

Skiltgjenkjenning

Automatisk fjernlys

Kollisjonsvern med autobrems

AUpteRhyIbS NYesE rid mest kjø Norg nte* re s g in r e s n 1,95% la

Auris Hybrid Touring Sports Active S 290 200,-*

19 | papiravisa 0315

Automatgir er standard på hybrid Navigasjon er standard på Active S Auris Hybrid Active S 274 700,-*

Etableringsgebyr 2 917,- Totalt 168 238,-. Forbruk blanda køyring, utslepp CO2 og NOx: AURIS HYBRID TOURING SPORTS frå 0,35 l/mil, 82 g/km, 5 mg/km AURIS HYBRID frå 0,35 l/mil, 82 g/km, 5 mg/km.

Avbilda modellar kan ha ekstrautstyr. Vi tek atterhald om trykkfeil.

Bakar for livet

Alle vegar leiar til Lom – nesten…

Med base i Førde er det hipp som happ kva veg ein vel til Lom. I følgje Gule Sider er det omtrent like langt, og berre tre minutt skil i reisetid. Vi tok ein uhøgtidleg test av kva vi likte best.

Tekst og foto: Roy Sunde

FØRDE-LOM VIA SOGNEFJELLET:

Reisetid: 3 timar og 30 minutt – og 240.8 km.

PLUSS (+) • Den nummererte vegen i Norge som tek deg høgast over havet – høgaste punkt er 1434 moh.

• Bra utsikt og mykje å sjå på.

• Gode sjølfi-spottar undervegs.

• Visuelt bra.

• Mykje snø langs vegen på toppen.

• Du passerer Flåklypa til slutt.

• Det er fleire høve for å stogge og kjøpe mat, og for overnatting. Og høve for avstikkar til Galdhøgpiggen på veg ned igjen. Avstikkar, mat og overnatting er gode parameter for ein vellukka tur.

MINUS (÷) • Når du er svolten, og finn ut at alle butikkane frå Skjolden til Fortun først opnar klokka 10. I turistbygder. I 2015.

• Relativt lite å sjå til både 2G, 3G og 4G på telefonen. Så du kan gløyme å poste sjølviar undervegs, stort sett.

Utfart Sognefjellet.

20 | papiravisa 0315

Høgdepunkt Sognefjellsvegen: Å køyre kabriolet over Sognefjellet i 8 grader, utan å fryse i hel.

– Er ikkje dette i strid med di lov om kabrioletføring Fossen? Var det ikkje 10 grader som var punktet då taket skal av?

– Jau, men då snakkar vi jo låglandet. Til fjells er det lov å regulere ned minstegrensa med 1 grad per 200 meter stigning. Og då er vi langt innanfor!

Faktisk reisetid Førde-Sogndal-Lom: 4 timar og 15 minutt. (Grunna to stogg for å sjekke ut om butikkar var opne, samt to fotopausar på fjellet) Snittfart: 65 km i timen, og reell distanse 238,7 km. Snittforbruk: 0,7 liter på mila.

LOM-STRYNEFJELLET-FØRDE:

243,5 km. Køyretid: 3 timar og 33 minutt.

PLUSS (+) • Når du kjem frå Lom til Strynefjellet er naturen langt mindre vestlandsk, og dermed langt meir eksotisk.

• 90-sone (manglar berre seks kilometer på at den også strekk seg inn i fylket vårt).

• Litt betre tilhøve for googling/posting på internett enn Sognefjellet.

• Oppstryn er ein vakker inngang til heimfylket.

MINUS (÷) • Strynefjellet er, på toppen, langt mindre utsiktsvennleg og vakkert enn Sognefjellet.

• Færre gode sjølviespottar • ”Berre” 1139 meter over havet.

Innfart Strynefjellet.

Høgdepunkt på heimreisa: Rastepause med god mat før Olden.

Faktisk reisetid Lom-Stryn-Førde: 4 timar og 30 minutt (inkl. matpause) 241,1 kilometer tilbakelagt. Snittfart 67 km i timen. Forbruk 0.52.

For avvekslinga si skuld ville vi sagt køyr gjerne ein veg dit, og den andre tilbake. Men då ville vi byrja med Stryneruta, og avslutta med Sognefjellet. Sjølv om Strynefjellet er hakket meir drivstofføkonomisk, med færre høgdemeter som skal tilbakeleggast, så er det meir gøy å PAPIRAVISA køyre Sogneruta. PAPIRAVISA ©

©

Dommen: Sognefjellet er eit par knepp kjekkare å køyre, spesielt i kabriolet.

2015

TILPASSET

DINE BEHOV 10.000

SPORTSMAN XP 1000 FOREST

inkl. mva.

SPORTSMAN 570 SP

(72.875,- inkl. mva.)

Polaris er markedslederen og har 30 års erfaring med å produsere firehjulinger. Hver eneste maskin produserer vi for at den skal være best i sin klasse. Vi har bransjens største utvalg av spesialutviklet tilbehør til våre modeller. Alt handler om at du skal få det ultimate verktøyet til ditt behov. Med vårt patenterte dempersystem og ekte firehjulsdrift får du markedets beste og mest behagelige fremkommelighet. Polaris er alltid klar for innsats. Vi måker snø, vi trekker tømmer, vi henter ut bytte etter jakta. Du bestemmer! Vi har også det beste forhandlernettverket i bransjen. Alle står klar for å hjelpe deg til å dekke ditt behov. Ta kontakt i dag!

Tilbudet gjelder frem til 30. september om du kjøper Polaris ATV, ACE eller Ranger. Ikke barnemodeller. Omkostninger tilknyttet klargjøring og registrering kan tilkomme. Kan ikke kombineres med andre tilbud.

SPORTSMAN 800 6X6 FOREST

58.300 eks. mva.

BRANSJENS BREDESTE MODELLUTVALG

KJØP EN POLARIS ATV OG FÅ BEKLEDNING & TILBEHØR VERDT KR

Polaris ATV selges fra KR

SPORTSMAN 325 ETX

SPORTSMAN ACE 570

RZR XP 1000

RANGER 325 ETX

VELG TRYGT - VELG MARKEDSLEDEREN WWW.POLARISINDUSTRIES.NO • FACEBOOK.COM//POLARISNORWAY

Ett samarbete med Santander Consumer Bank

Pb. 122 | 6781 STRYN Tlf.: 578 72 000 Telefaks: 578 72 017 jon@kveen.as | www.kveen.as

BMW i3 FRA 239.900,-*

Ren kjøreglede

Besøk Biltreff og opplev ekstra spenning. Nå har vi nemlig elektriske priser på BMW i3 Voltage Edition og High Voltage Edition. Dette er enkelt og greit kampanjemodeller med masse ekstrautstyr – opplev ren elektrisk kjøreglede. Vi har biler på lager for rask levering.

Voltage Edition 259.900,-*. Kundefordel: 28.800,– • Hurtiglading • DAB+ radio • Gulvmatter i velour • Comfortpakke** • Vinterhjul **Comfortpakke: Multifunksjonsratt, midtarmlene, automatisk avblendbare sidespeil, oppbevaringspakke, regnsensor, klimaautomatikk, cruise control med bremsefunksjon.

High Voltage Edition 269.900,-* Kundefordel: 31.100,– • Alt i Voltage Editon • Navigasjonssystem • Ryggekamera • Parkeringssensor • Lukeparkeringsassistent

Biltreff

forde.biltreff.bmw.no T: 57 72 56 60 Hafstadveien 76, 6802 Førde

*Inkl. frakt og lev.omkost. Avbildet modell kan avvike fra standard. Pris er gjeldene per dags dato, og kan endres uten forvarsel. Kampanjen gjelder t.o.m. 30.09.2015.

21 | papiravisa 0315

KAMPANJE.

BMW i3

NY START

låg framfor deg, då du skulle ta fatt på ny skule? Korleis framtida på de kjen du e ngan ntni forve og a ning spen Hugsar du t? Her fortel fire melt det kunne vere å gå inn i det klasseromme rein og ubrukt med alle moglegheiter? Og kor skum på framtida. ser fram til, kva dei gruar seg til og korleis dei ser dei kva om t, haus i e skul ny på r byrja som , personar Tekst og foto: Kristine Slettehaug

Emine Tefre Grønnevik (6)

1. klasse Naustdal barne- og ungdomsskule.

22 | papiravisa 0315

Eg kjenner eine læraren vi skal ha, og ho er snill. Det gjer at eg ikkje gruar meg til skulestart. Eg gler meg mest, og vertfall til å få lekser.

Det er kult å ha lekser! Det einaste eg gruar meg til, er viss eg ikkje får det til. Du veit, matte og slikt, for matte er vanskeleg. Og så er eg litt redd for å bli plaga, skubba eller stengt inne. Eg veit om tre rampegutar som skal gå på skulen min. Heldigvis kjenner eg dei, så eg trur det går fint. Mobbing er ikkje bra, for då kan nokon bli lei seg.

Eg skal vertfall ikkje mobbe, og dersom eg ser nokon blir mobba, så seier eg det til dei vaksne. Eg er litt rampete sjølv, og av og til legg eg leikemusene mine på hovudet til mamma for å skremme ho. He-he.

Det aller beste med å begynne på skulen blir friminutta. Det blir litt kjedeleg å sitte inne i eit klasserom. Heldigvis har vi friminutta, og då skal eg leike med alle vennene mine. Eg kjem til å få nye venner også, vertfall om eg er snill mot dei. Eg skal faktisk bli venn med alle i klassen, både jentene og gutane, men det er berre jentene som får komme i bursdagen min. Det beste med å få nye venner er at du har fleire å invitere i bursdagen.

Eg synest ikkje skule er så viktig, for når du blir vaksen får du jobb om du har gått på skule eller ikkje. Når eg blir stor vil eg bli doktor eller sjukepleiar slik at eg kan fikse folk. Når eg har fri skal eg sjå på telefonen min eller iPaden. Og så skal eg gå på tivoli kvar dag og mange turar i fjellet. Om ti år skal eg bu i Naustdal, akkurat her eg bur no. Om mamma og pappa dør, vil eg bu med broren min Tobias.

Eg skal gifte meg med Matias som også skal bu med meg, og vi skal få 30 ungar. Dei får stille seg fint i kø når vi skal kle på dei om morgonen.

Og det blir det pannekaker til alle måltid.

Harald Johannes Myrvang Røyseth (13 år)

Førs te år på ungdomsskulen, Naustdal.

På ungdomsskulen blir det fleire prøv er og vi får karak terar. Det er sjølvsagt litt skummelt med karak terar , men eg trur eg skal gjere det heilt greit t. Eg likar å gå på skulen, og det er ikkje noko eg synest er spesielt vanskeleg. Om eg må velje er det engelsk og norsk som er vanskelegast. Matte er lett, og gym er det kjekkaste faget. Eg håpar vi får vere masse i fysisk aktivitet på ungd omsskulen, og at vi ofte får gå i hallen. Det er då eg trivast best, når eg får røre på meg. Samtidig veit eg at vi må sitte mykje i ro på ungd omsskulen. Det kan bli ei utfordring.

Det beste med å gå på skulen er at vi får spele fotball der. Eg håpar det blir mykje, mykje fotball. Eg har valt tysk som valfag, og det er fordi eg drømmer om å bli proff fotballspe lar på Bayern München. Då er det greit t å kunne språket. Om det er realistisk å få spele der? Eg håpar jo det. Sjansen er liten, men om eg gjer mitt beste så kan det jo hende?

Om eg ikkje får bli proff fotballspelar, vil eg vertfall ha ei skikkeleg utdanning. Droppar du ut av skulen kan det bli vanskeleg å få jobbe med det du har lyst til. Det er deira val, dei som sluttar. Ein må gjere som ein vil. Men eg trur ikkje eg ville gjort det. Når ein finn ut at den jobben ikkje var så kjekk, må ein gå om igjen og det kan vere tung t å begynne på igjen. Altså, det er ikkje aktu elt for meg med ti år lang utdanning, men eg har ikkje lyst til å slutt e på skulen og for eksempel jobbe i butikk. Mange trivst med det, men EG har ingen ønskje om det. Eg vil heller jobbe i Nordsjøen, og då må eg ha rette utdanninga.

Desto hardare du jobbar på skulen, desto større sjanse er det for at du kan velje jobben du vil ha. Ein må hugs e på at ein skal ha den jobben resten av livet. Jobbar ein bra på ungd omsskulen legg ein lista for seinare skule.

"

Når eg blir stor vil eg bli doktor eller sjukepleiar slik at eg kan fik se folk. Når eg ha r fri skal eg sjå på telefonen min eller iPaden. Og så skal eg gå på tivoli k var dag og mange turar i fjell et.

Emine Tefre Grønn evik (6)

) Viktoria Hårklau Horne (16

Marie Monsen Hauge (20)

omsskulen til vidaregåande er at Den største overgangen frå ungd og karakterane. Eg trur det krevdet blir tøffare. Då tenker eg på faga enn kva det gjorde på ungdomsjast meir av meg på vidaregåande jobbe hardare. Eg er vand med å skulen. For meg betyr det at eg må litt tøff. Og så er det vesentleg gjere lite lekser, så den biten blir nok eklassingar til å gå saman med forskjell frå å dele skule med femt barnsleg lenger. He-he.

18-åringar. Det er ikkje rom for å vere

Eg har hatt pause frå skulegang og jobba i eitt år. Eg tok pausen fordi eg var skulelei, men no kjenner eg sterkt behov for å gjere noko meir meiningsfylt. Studere, lære noko nytt og ha forpliktingar. Eg har hatt eit tiltakslaust år, det har vore veldig…daft.

nde.

1. klasse Hafstad vidaregåa

etida. Det blir noko av det beste Allereie no gler eg meg til russ eg gler meg til å få nye venner, og med vidaregåande! Eg kjenner at frå andre skular kvar dag. Eg er det blir kult å treffe dei eg kjenner i utlandet, men synest det er litt ein person som lett får nye venner e. Eg veit ikkje kvifor det er sånn. vanskelegare å ta initiativ her heim eg er avgjerande for kva eg gjer Det er gjer på vidaregåande trur iar, og vil studere i Bergen. Eg seinare. Eg planlegger å bli sjukeple inn der. Om ti år? Då køyrer eg må ha gode karakterar for å komme , eg bur i Bergen. Og så har eg ein ambulanse og bur i Førde. Nei, vent dei neste åra får masse å seie for unge. Eg trur eg har det bra. Eg trur framtida mi.

Økonomien min blir heilt annleis. Den største overgangen blir å leve på stipend og å ha lite pengar. Og så blir det ei omstilling at undervisninga er frivillig, utan møteplikt. Frå vidaregåande er eg vand med å ha nokon som held meg i øyra, både lærarar og foreldre. Eg ser ikkje for meg at forelesarane på høgskulen held meg i øyra på same måten. He-he. No er det opp til meg. Det er eit stort ansvar.

Det beste med studenttida blir å møte nye menneske. Eg gler meg til å komme inn i eit typisk studentmiljø og å utforske ein ny stad.

Mange venner og kjende skal begynne i Sogndal, men eg er usikker på om det er dei eg vil halde mest i hop med. Det er litt godt med frisk start.

Lærarutdanninga valde eg fordi eg trivast med barn og synest det er eit viktig og givande yrke. Det eg gruar meg mest til er pedagogikkfaget, for det skal visstnok vere veldig vanskeleg. Eg merkar at det er rart å snakke om dette. Det er så fjernt, men likevel så nært.

Det blir eit heilt nytt liv, på ein heilt ny stad. Det er viktig for meg å komme inn i år, for viss ikkje trur eg at eg blir deprimert.

Kor eg er om ti år? Oi, det er vanskeleg å svare på. Det er enklare å seie kva eg håpar eg har opplevd då: At eg har gjort akkurat det eg vil, helst reist halve jordkloden, og har ei lang utdanning, gjerne lektor.

Eg håpar eg jobbar som lærar om ti år, og at eg bur på eit lite småbruk på bygda. Med mann og to ungar. Det hadde vore sjukt koseleg.

23 | papiravisa 0315

at det blir forventa meir av meg.

Ettersom eg blir eldre merkar eg ting eg bør kunne og vite som eg Eg merkar at eg er redd for at det er , og eg er redd for at eg dummar ikkje kan. Det kan fort bli litt flaut er stor t fokus på utsjåande for meg ut– både fagleg og sosialt. Det at ein ikkje skal vere dum. Ein skal tida, men det er òg stor t fokus på r heldigvis å ha eit ok avslappa helst vere både smart og pen. Eg klara som klarar det. Då kan det bli forhold til det, men det er ikkje alle en var vi eldst, og eg hadde eit litt mykje. Siste året på ungdomsskul naden. Det blir kanskje annleis no latterleg avslappa forhold til utsjå gå med eldre folk? Eg veit ikkje. og når eg skal vere yngst på skulen, Eg tenker ikkje mykje på det.

1. klasse lærarutdanning, Høgskulen i Sogn og Fjordane.

Veske 1649,Bagorama

H MODELLAR: Frida Øen Mettenes med kle frå Vero Moda: Singlet – 79.95,Skjorte – 299.95,Jakke – 599.95,Bukse – 349.95,-

Are Bendz Hundvebakke med kle frå Jack & Jones T-skjorte – 129.95,Skjorte – 399.95,Vest – 499.95,Jeans – 799.95,Hettejakke – 399.95,-

Clutch 1049,Bagorama

Genser 399.95,Jack & Jones

Veske 1249,Bagorama

Genser 199.95,Vero Moda

Veske herre 1799,Lommebok 349,Bagorama Trillekoffert 3899,Bagorama

Sko 899.95,Jack & Jones

Hatt 249,Glitter

H hausten! urra for

Største kjøpesenteret mellom Bergen og Ålesund 47 butikkar/restaurantar leikeland treningssenter gratis parkering KLE Bare Barn KappAhl VIC Marcel More Woman b-young Hennes & Mauritz Jack Jones Vero Moda Match

Det er på tide å tylle seg inn i varme, lune klede, og du har endeleg eit godt påskot for å gå på shopping. Butikkane er fulle av årets haustmote: Flotte jakker, mjuke, varme genserar, tøffe sko – og mykje meir. På Handelshuset finn du alt du treng for ein frisk haust. Hugs tilbehøyret!

MAT, DRIKKE OG KIOSK Spar Ferske Smakar Deli Vita Narvesen Peppes Pizza Vinmonopolet Bambus

SPESIALBUTIKKAR Clas Ohlson Glitter Zoo1 Bagorama Enklerea Liv HUS OG HEIM Bellis Blomster Nille Kremmerhuset Norli Handelshuset Princess Tilbords Kitch’n OPTIKK, UR OG GULL Bjørklund Mestergull Brilleland

SPORT OG FRITID Din sport Sport Outlet Ringo SKO dna Eurosko SERVICE Sparebanken Vest Posten KROPP OG HELSE Nikita Apotek1 The Body Shop Sunkost Trendy frisør Skin tonic Ranels VITA Puls Førde

Klokke 299,Glitter

Kvardagar

10–20(21)

Smykke 199,Glitter

Laurdagar

Øyredobbar 79.90,Glitter

10–18

Lommebok 849,Bagorama

Smykke 149,Armband 99.90,Glitter

Ring 129,Glitter

...vi har det!

www.hhforde.no

Følg oss på Facebook og Instagram! facebook.com/handtelshusetforde instagram: Handelshuset

Foto og design: Rein Design

Produkta er leverte av:

26 | papiravisa 0315 Den ekte budeia: I fem veker skal Mari Horstad ta seg av stølsdrifta på Horstadstølen. Etter mjølking skal kyr, kviger og kalvar ut og nyte late feriedagar.

Oppe: Chartertur: Stølstur er luksus for kyrne om sommaren. Her går dei fritt med fri tilgang på buffeen. nede: Det er tid for frukost.

T.h.: Mari startar dagen på stølen med fjøsstell og mjølking.

På Sanden i Naustdal står kunstverket «Budeia» og vitnar om det mange ser på som ei svunnen tid. På Horstadstølen lenger oppe i dalen finn du den ekte budeia: Mari Horstad (22) brukte fem veker av sommarferien på stølsdrift.

Tekst: Kristine Slettehaug. Foto: Stine Bortheim Berrføtte bein spring over tunet i retning utedoen, og frå fjøsen kan ein høyre rauting frå ei utolmodig ku. Samtidig som klokka slår åtte er Horstadstølen i ferd med å vakne. Kalenderen seier juli, men gradestokken er ikkje einig. I fjella som omkrinsar vatnet ligg snøen endå.

– Eg skal berre ta på meg fjøsdressen og vekke bror min, så kjem eg, seier Mari Horstad på innpust og hutrar.

– Kaldt i dag, legg ho til før ho spring til naboselet og ropar at dei må vakne der inne.

Stølen har forsove seg. Ikkje mykje, men nok til at beina går fortare og kyrne masar litt ekstra.

140 liter mjølk skal leverast før dagen er omme.

Det vart seint i går. Ein god gjeng var samla rundt bordet i selet, og i skinet frå stearinlysa kunne dei spele brettspel til langt ut i nattetimane.

Mari (22) er fem veker på Horstadstølen om som-

”

Det er ein litt annleis sommarjobb og ei fin tid.

Mari Horstad

maren. Storebroren Ingar Horstad har tatt over familiegarden, og medan han har ein gard heime som skal drivast, tek Mari seg av ti mjølkekyr, fem kviger og sju kalvar på stølen. Familien har drive stølsdrift sidan 1700-talet, med eit lite opphald på 1930-tallet grunna mangel på gardskjerring.

– Ja, eg er vel ei slags budeie. Stølsdrift er ei gyllen moglegheit for å utnytte fjellressursane og holde utmarka ved like, forklarar Mari.

– I tillegg er det ein litt annleis sommarjobb og ei fin tid.

Stort sett.

– Eine kua kasta kalven i går (spontanaborterte, red.merk), så den vil snart slutte å mjølke.

Det var eg som fann fosterert, seier ho og viser med hendene kor stort det var.

– Det er sjølvsagt ikkje noko kjekt, men det er ein del av dette livet, seier ho.

27 | papiravisa 0315

DEN EKTE budeia

Den ekte budeia

”

Eg kan nokre triks, og er sjeldan redd.

Eg brukar kroppsvekta mi om eg må.

Det verste er eigentleg å få ein skitten hale i trynet, og det hender Mari Horstad

Horstadstølen har hatt stølsdrift sidan 1700-talet. Her er sel, fjøs og eldhus.

28 | papiravisa 0315

Broren Emil Horstad er komen i fjøskleda, klar for å måke kuskit.

– Eg får alle dei kjekke oppgåvene, seier han ironisk, og grip etter spaden.

– Likar du deg på stølen?

– Ja, eg gjer det, svarar han med trykk på ”gjer”, for å overtyde oss om at dette er arbeid ungdom trivst med.

– Eg søv i alle fall ikkje vekk ferien. Fjøsstellet krev at du kjem deg opp om morgonen.

Mykje har skjedd sidan stølsdrifta på 1700talet. For å unngå bakteriar blir utstyret til mjølkeanlegget nøye vaska, før dei startar mjølkinga.

Eit aggregat på traktoren held det i gang. No skal spenane helst vere korte for å passe mjølkeorgana, medan dei før skulle vere lange, slik at det var enkelt å mjølke for hand. Samtidig er mange tradisjonar haldne i hevd. Som mattradisjonane.

– Det går radig, og når mjølkinga er unnagjort har eg god tid. Denne veka trur eg at eg skal separere mjølk og lage fløyte og kinne smør, seier Mari, medan vande fingrar koplar på slangar på dei rette stadane. Ho skubbar litt i eine kua, og spring til når mjølkeorganet dett av ei anna. Sjølv om det er tunge dyr ho omgåast, nokre opp til eit halvt tonn, verkar ho ikkje mykje redd der ho smett mellom kyr og kviger.

– Eg kan nokre triks, og er sjeldan redd. Eg brukar kroppsvekta mi om eg må. Det verste er eigentleg å få ein skitten hale i trynet, og det hen-

der, ler ho, før ho stoppar og ser bekymra på eine mjølkekua.

– Eg lurar på kvifor ho har så lite mjølk, seier ho og ser spørjande på broren.

Oppe: Ingen prins: Sjølv på ein regnvêrsdag er det tusen ting å finne på på stølen. Til dømes froskeløp. Oda Bruland, Synnøve Horstad.

Nede: Møkkamann: Emil og Mari er ikkje redde for å bli sparka, men kuhalen kjem svingande titt og ofte.

Det er mykje dei skal passe på, og helst skal det vere nokon på stølen til ei kvar tid. Hamrane som heng bak stølen er farlege feller for kyrne.

– Står dei oppå der og ser flokken sin nede, så hoppar dei. Vi har hatt nokre stygge ulykker og vil helst unngå fleire. Eg er glad for at bror min er her og hjelper meg slik at eg kan ta ein pause og reise heim av og til.

For sjølv om dei likar seg på stølen, er fem veker lenge. I helgene hender det at foreldra tek over stølsdrifta. Onkelen tek også gjerne ei veke på stølen.

– Du kan kalle det eit familieprosjekt. Dei hjelper til, slik at vi kan reise på Malakoff (musikkfestival, red.merk) og slikt, ler Mari og Emil.

Så lenge dei kan hugse har dei brukt somrane på stølen.

– Med unntak av eit par somrar i tenåra. Då fann eg ut at eg ikkje ville vere med. Venninnene mine reiste til syden og slikt, mens eg var på stølen. Men det var dette vi var vande med, og vi stortreivst her.

Bak fjøsen spring tre jenter etter froskar: Synnøve (11), Ingrid (11) og Oda (13). Det er ikkje prinsen dei leitar etter, men deltakarar til løpet dei planlegg.

Hudlege Restylane er verdas leiande dermale fyllstoff for hudforyngelse og estetiske korrigeringar.

Både sikkerheit og effekten av Restylane er klinisk dokumentert og vert støtta av omfattande kliniske studiar føreteke over 15 år og med over 20 millionar behandlingar. Restylane er det klare førstevalet for estetiske behandlarar verda over og er ansett som «GOLDEN STANDARD» innad i bransjen.

Vi har privatpraktiserende hudlege; Dr Chinh Khac, Le. Viser til www.klinikkforde.no.

Kort ventetid.

Plastikk-kirurgi

1

Dr Håvard Seland. Spesialist i plastisk kirurgi (arb.stad: plast. kir. avd. Haukeland Sykehus) Dr med. Hans Vintertun. Spesialist i plastisk kirurgi (arb.stad: plast. kir. avd. Universitetsjukehuset i Jønkøping, Sverige).

Dei tek konsultasjoner og opererer på Klinikk Førde.

2 4 5

3

Det er berre utvalde klinikkar, og med medisinsk ansvarleg lege, som får behandle med Restylane. Klinikk Førde har autoriserte Restylanebehandlarar med ID-kort. Dette, samt produktet sin unike kvalitet, sikrar optimal tryggheit. Det er berre Klinikk Førde som har Restylane i Sogn og Fjordane!

Andre behandlingstilbod: Azzalure/Botox • Permanent hårfjerning med diodelaser • CO2-laser • Restylane • Fraxellert CO2-laser • Peeling (Bluepeel, Light peel) • Medisinsk kremprogram (Obagi, Duvè Medica) • Aknebehandling • iClearXL, raudt og blått lys • IPL mot cuporose og spiders • Sveittebehandling m/Botox • Sprengte blodkar • Tannbleiking • AWT - cellulittbehandling (FDA-godkjent)

OPNINGSTIDER:

Tirsdag, onsdag og fredag kl 10-16 og elles etter avtale.

Pasientar kan henvende seg direkte for konsultasjon, eller dei kan tilvisast frå lege.

Privatpraktiserande kvinneleg gynekolog Dr Gudny Sando, spesialist i gynekologi og obstetrikk.

Privatpraktiserande spesialist i ortopedi

Dr med Jan Roar Orlin. Spes. generell kirurgi og ortopedisk kirurgi med særleg vekt på smerter i rygg, armar og bein.

Flytte langt?

Flytte heim?

Flytte ut?

Vi tar jobben.

Uansett kvar du skal til eller frå.

Over heile landet – eller ut av landet.

• • • • •

Flytting Lagring Pakking Forsikring Utleige av vare- og lastebilar

Varicer/åreknutekirurgi Utredning med ultralyd.

Behandling med ILVO (innvendig laseroperasjon). Skleroterapi.

Dr Jens Ola Evjensvold. Spesialist i generell kirurgi og karkirurgi.

Timebestilling hos alle legane: 57 72 04 40 / 976 79 662

Klinikk Førde AS

Medisinsk ansv.: lege/karkirurg Jens Ola Evjensvold Førdetunet, 2. etasje, Hafstadvn 25, 6800 Førde • Timebestilling: 57 72 04 40 / 976 79 662

50

57

83

72

29 | papiravisa 0315

på Ska bi de le n?

klin-fo@online.no • www.klinikkforde.no

Varmvoksbehandling, verdens beste antirust.

Lakkbehandling utan kostbare etterbehandlingar.

Kostnadsfri rutereperasjon og ruteskift på alle merker.

Skade, lakk og glasverkstad på Hafstadflata i Førde Tlf: 57 83 72 50 • post@bilskadesenteret.no • www.bilskadesenteret.no • Man-fre 07:30-16:30

Den ekte budeia

– Vi lagar ein strek i grusen, og så konkurrerer froskane om å komme først fram, smiler dei, framleis søvnige etter ein sein kveld med kortspel og spøkelseshistorier på hemsen.

– Vi snakka om gjenferd i går og var kjemperedde, fniser dei.

– Det beste med å vere på stølen?

Nugatti og O`boy, ropar dei i kor, usedvanleg vakne og friske med tanke på at dei kraup søvnige ned frå hemsen for berre eit kvarter sidan.

– Og så lærer vi masse om naturen og gamle dagar, legg dei fornuftig til.

Når Mari og Emil ikkje jobbar nyt dei late dagar på fjellet. Helst i sola. Det store fjellvatnet ligg eit steinkast unna, og her badar dei når temperaturen tillèt det, eller fiskar aure som dei steiker på panna. Hagemøblar, solstolar og ein grill vitnar om at her er det godt å vere på varme sommardagar.

I dag er dei tre søsken, eit søskenbarn og to tremenningar samla på stølen. Til kvelden er ei ruslegruppe venta. I skapet i eine selet står rømmasken (rømmekollen) klar til gjestane, som Mari har laga.

– Vi er sjeldan åleine her oppe. Slekt, vener og kjende renn ned dørene, og det er noko av det beste med å vere på stølen. Det er alltid så mykje liv, samtidig som ein finn ei god ro her. Den dårlege mobildekninga er faktisk eit gode. Her sit vi ikkje med ansiktet ned i telefonane.

30 | papiravisa 0315

Men tilbake til fjøsstellet. Alle kyrne er ferdig mjølka, og no skal dei ut og nyte fine feriedagar dei òg. Alle er med og jagar, og det senkar seg ei ro over stølen når budeia med hjelparar forlèt kyrne og snur for å gå opp igjen til sela. Frå pipa kjem det røyk, ettersom Emil var kjapp med å fyre i omnen då han stod opp til knappe 11 grader og regn. Ingen typisk julidag, men vel så koseleg å sette seg inn i dei gamle husa etter fjøsstellet.

– No skal det bli godt med ein vask og frukost med mjølk rett frå tanken, smiler Mari.

Men for å vaske seg må dei fyre i omnen som varmar vatnet til dusjen. Heldigvis har dei god tid. Først på ettermiddagen kjem PAPIRAVISA kyrne tilbake. PAPIRAVISA

Oppe: Rømmaske er tradisjon på stølen. I dag kjem ei ruslegruppe på besøk, og Mari gjer klart til servering. nede t.v.: Det er ikkje mange 22-åringar som kan oppskrifta på rømmaske/rømmekolle. For Mari går det som ein leik, og til veka skal ho kinne smør.

©

©

Jets™ vakuumtoaletter og gråvannsrenseanlegg for hus og hytter • Fra kun 0,5 l vann per spyling • Krever ikke innlagt vann • Minimalt strømforbruk – 12V eller 230V • Høy kvalitet og lang levetid • Enkel montering og vedlikehold • Uavhengig av gravitasjon

www.jetshytte.no

Opningstider: Måndag–fredag: 07.30–16.30.

Laurdag: 10.00–14.00.

Vi tar forbehald om fargeavvik og trykkfeil.

Rørle g ge re n i næ rhete n

Tlf. 57 72 55 90 - Mob. tlf. 992 13 790 Flovegen 4, 6800 Førde - www.dale-ror.no

Rein Design

Nybiltilbud frå AutoForum!

Leveringsklare bilar til reduserte prisar.

Listepris kr 435 900,-

NO - 30 000,-

Glas – og mykje, mykje meir • Vi tek på oss små og store oppdrag med glas- og monteringsarbeid, i alt frå privathus til store forretnings- og industribygg.

Ford Mondeo stv 1,6 TDCI, 115 hk Titanium, Magnetic, 2015-modell. Sikkerheitspakke 1, citypakke

• Vi leverer alt av dører og vinduer, tilpassa kunden sine ønskjer.

• Vi leverer og monterer ulike typar solskjerming til både privathus og foretningsbygg.

premium, titanium X-pakke, oppvarma ratt, Adaptiv Cruise, motor-/kupevarm., 18” 5-eikers, mørktona glas, el hengarfeste.

• Alle typar gitterportar til vindu-og butikkinngangar.

Listepris kr 312 900,-

GLASMEISTER

NO - 25 000,Halbrendsøyra 7 • 6800 Førde • Tlf. 57 83 08 50 • www.holvikglas.no

Ford C-Max 1,0 ECOboost, 125 hk Titanium, svart. 2014-modell. Sony DAB, bi-xenon, nøkkelfritt,

Listepris kr 393 200,-

NO - 30 000,-

3 selde, berre

1 STK IGJEN i 4-rekkaren

Ford Mondeo stv 1,6 TDCI, 115 hk, Titanium, svart, 2015-modell. Citypakke 2, Titanium X-pk, el

ren. )

førarstol, oppvarma ratt, motor-/kupevarmar, mørktona glas.

Listepris kr 419 200,-

Finnkode: 58416688

NO - 30 000,-

Rekkehus på Tefretunet Moderne energieffektive bustader med god plassering på Runnen i Førde. 2-3 soverom, garasjeplass med bod.

Ford Mondeo 1,6 TDCI, 115 hk, 5-dørs, 2015modell. Titanium X-pakke, citypakke premium, oppvarma ratt, 19” felgar, motor-/kupev., mørktona glas, styling, skinn.

Bente Grønsberg Aase Tlf. 40 44 47 04 E-post: bente.aase@dsgruppen.no

www.autoforum.sf.no

AutoForum AS Sanderplassen 2 6800 Førde Telefon: 57 83 09 60

AutoForum AS Leirvåggata 1 6900 Florø Telefon: 57 75 29 30

31 | papiravisa 0315

Rein Design

parkeringspakke, h.feste, flex baksete.

Nye Volvo XC90

Luksus frå søta bror Er du av typen som synest at skinn er fantastisk, både under ræva og å sjå på? Er du av typen som kunne tenkt deg å bruke ein stad mellom 850 og 1000 tusenlappar på bil? Er du av typen som likar å bli glodd litt ekstra på i lyskrysset eller på ferjekaia? Då er kanskje den nye Volvo XC90 noko for deg.

Tekst: Tore Fossen Foto: Roy Sunde

32 | papiravisa 0315

33 | papiravisa 0315

Nye Volvo XC90

”

Når du har kopla telefonen din opp via bluetooth’en, funne fram favorittlista di på Spotify, skrudd opp lyden til «nett passe» er det berre å lene seg tilbake i den fantastiske førarstolen og berre nyte.

Tore Fossen

Sjeldan har ein bil vi har lånt vore gjenstand for så mykje merksemd som då vi prøvde den nye stasvogna som Volvo no briskar seg med. Ikkje nødvendigvis alle syntest den var vakker, men langt dei fleste var samde om at dette var svære greier. Og svær er den. Dei ytre måla er 495 x 201 x 177 (LxBxH). Kvar elles kunne det vere høveleg å prøve bilen enn Værlandet og Bulandet sine vegar. Ikkje akkurat motorveg klasse A, men likevel: Øyriket i vest er ein ypparleg stad å køyre bil. Og så er det jo vegen til og frå, via Stongfjorden til – og over Dalsfjordbrua heimatt. Då får ein i alle fall prøvd bilen på vegar med standard dei fleste i fylket kjenner seg att på.

34 | papiravisa 0315

Men om bilen er aldri så stor og brei, så er den ei sann glede å køyre. I kanskje verdas beste skinnstolar (Volvo hevdar så, og vi trur på dei) sit ein godt uansett kor mange svingar som måtte komme etter kvarandre.

Designet på bilen kan det nok vere delte meiningar om, men Volvo har med det nye uttrykket fortalt verda kva som er i vente i tida framover. Ein butt front, med markert grill, høgt plasserte LED-hovudlykter, vaksne luftinntak og LED-grøftelys som avslutning mot bakkenivå. For min del fungerer det eg ser.

Det som fungerer like bra, er det gjennomførte interiøret. Eit ryddig dashbord, der det meste av knottar og brytarar er flytta over til ein touch-skjerm, er vakkert.

Likevel skal det seiast at det er litt plundring med å finne alle funksjonane, spesielt sidan eg ikkje tok meg tid til å sette meg inn i alt før køyreturen tok til. Dette er sjølvsagt ei vanesak. Dei fleste hugsar vel korleis det var å gå frå ein Nokia 3110 til iPhone…

Volvo XC90 er ein sjuseter. Og med det meiner dei verkeleg sjuseter. Du får den nemleg ikkje med færre (eller fleire) enn sju seter. Det er ikkje nokon grunn til å bekymre seg særleg av den grunn. Dei to bakarste radene med sete kan leggast ned, eitt for eitt eller alle saman, og då får du eit heilt flatt golv og ein lastekapasitet på 1868 liter (692 med midtre rad seter i bruk). Tenkjer det held for dei fleste.

Men kva driv så denne 2130 kilo tunge bilen framover? Volvo har gjort det enkelt.

I alle fall førebels. Du kan få den med ein 2-liters dieselmotor med 225 hk /470 Nm. Du kan få den med ein 2-liters bensinmotor med 320 hk/400 Nm. Du kan få den med ein 2-liters bensinmotor med 320 hk/400 Nm. Hæ? Same setninga to gonger? Ja, på sett og vis, men til det tredje alternativet høyrer det også med ein elektrisk motor, noko som gjev den nemninga T8 Plug-In Hybrid, og med begge motorane i drift får du brått 408 hk til disp. Du må rett nok vente bitte litt på denne versjonen, men det er fullt mogleg å bestille den allereie no.

Automat er standard på alle tre. Det same er firehjulstrekk. Drivstoff-forbruket er oppgitt til å vere på 0,55 liter diesel pr mil ved landevegskøyring. Med 71 liters tank kan du altså komme deg 129,09 mil dersom du legg ut på langtur med full tank. Men ikkje gjer det. Fyll litt før det er skålande tomt, elles kan det koste deg dyrt. Er du litt engsteleg for at ein 2-liters, 4-sylindra dieselmotor ikkje er nok til å flytte 2,1 tonn bil, kan eg stadfeste at all angst for nettopp det er ugrunna. Før åtte sekund av di dyrebare tid er brukt, er bilen komen opp i 100 km/t. Men heilt ærleg: Dette er ikkje bilen du brukar om du skal svi dekk. Volvo XC90 er og blir ein bil skapt for lange, herlege bilturar. Når du har kopla telefonen din opp via blue-

tooth’en, funne fram favorittlista di på Spotify, skrudd opp lyden til ”nett passe”, er det berre å lene seg tilbake i den fantastiske førarstolen og berre nyte. Og når du kjem fram, kan du stige ned frå Volvoen (ja, du stig ned, og klatrar opp, i ein XC90) og tenke: ”Ganske flinke, desse Volvo-folka til å lage bil”.

Utstyrslista er lang som eit vondt år, og det skulle berre mangle når ein må ut med nesten ein million kroner. Men du får ei viss forståing for at det kostar litt når det er skinn og krystall i interiøret, eit panorama soltak, ulike køyreprogram for om du skal vere på hovudveg eller i skogen, godlyd gjennom høgtalarane – og at den norske stat skal ha sitt bidrag inn i statskassa (slik at du og eg kan nyte gode velferdsordningar). Jau då, men bilen er sikkert verd kvar ei krone. I alle fall verd ein prøvetur, for betre Volvo har du neppe køyrt.

Volvo har jo alltid vore kjent for å lage PAPIRAVISA folkelege bilar. PAPIRAVISA ©

©

VOLVO XC90 D5 INSCRIPITION 2,0 liter, 225 hk aut 0–100 km/t: 7,8 sek Toppfart: 220 km/t Lengde: 4950 mm Breidde: 2008 mm Høgde: 1776 mm Vekt: 2130 (1704) kg Oppgitt forbruk, blanda køyring: 0,58 l/mil Vårt forbruk: Ikkje målt CO2-utslepp: 152 g/km Pris frå: 745.000,- (Kinetic 190 hk) Pris testbil: nær millionen (Inscription 225 hk) Forhandlar: Frydenbø

UANSETT KVA SOM MÅ TIL, SÅ SKAL VI FÅ FRAM BODSKAPEN DIN!

Les meir om oss og arbeid vi har gjort på reindesign.no

kontakt@reindesign.no • 95 93 99 99 /reindesign2013 Kommunikasjonshuset

rein_design

din id r allt bilen følge rvice på se

Trygghet hele veien

MECA Veihjelp er alltid inkludert når du tar service hos oss. Det innebærer at hvis du skulle få startproblemer, teknisk feil, gå tom for drivstoff, punkterer, mister nøkkelen eller låser nøkkelen inne i bilen, så kan du bare ringe. Uansett hvor du befinner deg - døgnet rundt.

Med MECA Veihjelp i hanskerommet er du litt tryggere på reisen.

Vi tilbyr også: – Reparasjon av alle bilmerke – Service – AC/klima-service – Hjulstillingskontroll

Fortun: Hafslo: Hornindal: Leikanger: Sandane: Førde:

Fortun Bensinstasjon, Gt Bil, Haugen Motor, Leikanger Auto, Leiv Austrheim, Riko Førde,

– EU-kontroll (PKK) – Bremsetest – Kjølevæskekontroll

57 68 61 57 57 68 16 88 57 87 95 00 57 65 31 00 57 86 58 60 57 83 72 22

– Bilglass/ruteskift – Diagnose-test – Dekkskift/dekkhotell

Bremanger: Svelgen: Vik i Sogn: Hellevik i Fjaler: Stryn: Øvre Årdal:

Rutebilane i Bremanger, Svelgen Motorsenter, Tistels Auto, Fure Mekaniske, Stryn Bilverksted, Vee Bensin og Bilrekvisita,

94 03 20 00 57 79 36 11 57 69 77 99 57 73 75 42 48 19 55 55 57 66 30 40

35 | papiravisa 0315

JELrPdu tar H I E V med nå !

Adresse: Øyrane 3 A, 6802 Førde

Betal når det passer for deg!

36 | papiravisa 0315 Slaget om Geiranger er i gang. Dei små passasjerbåtane frå cruiseskipet legg til kai og gjestene strøymer ut.

TURISTBØLGEN Alle har høyrt om Geiranger og dei flotte cruiseskipa. Men korleis ser det ut i kulissane?

Sommarjobben som kajakkguide gav eit interessant innblikk i korleis sesongarbeidaren har det.

Tekst og Foto: Joachim Vie

37 | papiravisa 0315

Med tomme barneseter i bilen og aleine på tur, er musikken god og merksemda retta mot det nydelege landskapet: Eg er på veg til sommarjobb som kajakkguide. Den sommaropne vegen frå Strynefjellet til Geiranger er relativt fri for trafikk og ein kan nyte det spektakulære langs vegen. I mørket skimtar ein snøkledde fjellsider og små ”isfjell” på vatnet. Sidan cruiseskipa ikkje lenger får lov å overnatte inne i fjorden, av miljøomsyn, er det tomt i den tronge fjordarmen. Berre dei enorme fortøyingsflottørane ligg

og duppar, men vel framme på campingplassen møter eg dei andre kajakkguidane.

BØLGJA

– Vi sit i campingvogna med RIB-folket, berre kom bort når du har fått opp teltet, seier dei.

RIB-folket er guidane i Fjordguiding, som tek turistane ut på fjorden med raske RIB-båtar.

Etterkvart ruslar eg bort til ei gammal campingvogn som eg høyrer lystige stemmer frå.

– Hei, helsar fem ansikt frå sofaen. Dei strekk

fram handa ein etter ein, og presenterer seg. Ein mobil med lykt ligg på bordet og det er berre så vidt ein skimtar noko.

– Lampeskjermen er vekke, seier dei. – Pæra òg. Det ekje så nøye, kjem det frå ein ung sunnmøring. Han er maskinist og jobbar offshore, men sommarjobbar iblant som RIB-førar for cruiseturistane.

Raskt byrjar praten å gå om den kinoaktuelle filmen ”Bølgen”, som skildrar kva som kan skje når Åkneset rasar ut. I 1934 omkom 41 menneske

Ein dag er over og nok eit cruiseskip forlèt Geiranger. Folk vinkar og dei faste skotsalvene smell mellom fjella.

38 | papiravisa 0315

Når åra står til vêrs, betyr det at gjestane skal samle seg om guiden og gjere seg klar til fakta og skrøner frå Geiranger.

Motivasjonen til gjestane stig med litt sjokolade og påfyll av væske. Nokre vil vidare, andre vil attende til fast land..

EIN ENKLARE

KVARDAG Vi har brei erfaring innan synskirurgi. Ei forundersøking vil gje deg ei grundig undersøking av auga dine, og på bakgrunn av den kan vi rettleie deg vidare. Vår laserkirurg er den fremste på sitt felt i Norden.

Vi opererer nærsynte, langsynte, skeive hornhinner, alderslangsyn og grå stær. Ta kontakt i dag for ein prat om syn - vi har kort ventetid på forundersøking og grå stær-behandling.

Rentefri delbetaling Vi tilbyr rentefri delbetaling i 12 mnd. eller rentefri betalingsutsetjing i inntil 9 mnd.

TØRRE RUMPER

EI SJEL OG EI SKJORTE

Etter turen er det bort på Posten, ein lokal restaurant med

Tilknytta kirurgar: dr.Thilesen, dr.Plesner, dr. Meberg

Sogn og Fjordane Synskirurgi, Sørstrandsvegen 9, 6823 Sandane Tlf.57 86 74 00 • www.synskirurgen.no

HYTTE- OG FERIEHUSEIERE! Vi ønsker flere hytter/feriehus m.m. for utleie til turister.

Vi tilbyr bl.a.: • Effektiv markedsføring via våre mange salgskanaler og samarbeidspartnere i hele Europa • 58 års erfaring som det eldste utleiebyrå i Norden • Regionskontorer med lokalkunnskap • Rådgivning for optimal utleie og inntjening • Gratis trygghetsforsikring • Din egen utleierside med bookingoversikt • Forskuddsbetalt leie

Lei direkte: www.dancenter.no Ring booking 22411935

DanCenter Vestlandet og Midt-Norge, Asbjørn Ræstad, 6475 Midsund.

Tlf. 951 93 395 vestlandet-midtnorge@dancenter.com

39 | papiravisa 0315

Klokka er 06.30. Den biologiske småbarnsforeldre-klokka kan ein ikkje endre på ei natt. Det er stille i Geiranger. Dei 255 fastbuande og turistane som overnattar lagar ikkje mykje ståk i dei smale gatene. I leiren byrjar førebuingane til dagen. Rutinar og turistinformasjon om fossefall, Geirangerfjorden og Geiranger blir terpa under frukosten.

– Kva er geit på italiensk kjem det frå eine guiden. Det er heldigvis 4G dekning i Geiranger. Den blir brukt flittig.

Etter ein opplysande frukost er det ut for å tømme kajakkar for vatn, svampe dei og gjere dei presentable for urbane cruiseturistar.

– Dei likar ikkje å bli blaute bak, seier sjefsguiden.

Det første skipet er på veg inn fjorden. Så snur det på ein femøring, bakkar opp og får hjelp med fortøyingar. Kort etter står det fram som eit lite Normandie. Tenderbåtane, som fraktar passasjerane til land, blir låra og fraktar effektivt ”fotsoldatane ”til kai. På kort tid har Geiranger fått tidobla innbyggartalet sitt. På kaia står tilboda oppstilt, synleggjort med nummerskilt, eller lollipop på fagspråket. Det myldrar av liv, og fleire og fleire samlar seg rundt oss. Vi presenterer oss, og etter ein kort passiar med cruiseskipet sin koordinator er vi på veg i kajakkane. Turistane blir losa ut fjorden mot dei mektige fjellsidene og dei grisgrendte fjellgardane. Fossefalla ”Dei sju systre” og ”Friaren” er for langt ute, men RIB-båtane som flyg vinkande forbi oss når dei enkelt. Gjestane lurer på om fjorden frys til, kor mange som bur i Geiranger og kva dei lev av. Etter vel ein times padling byrjar nokre å henge med hovudet og det går litt seinare.

– Caputo, seier ein gjest og stryk fingeren langs halsen i ein kjend bevegelse. Eg lurar på om det italienske cruiseskipet har tvilsame gjestar. ”It means Joachim sleeps with the fishes” (Vito Corleone, Gudfaren). Det viser seg at han snakkar om beina sine, som har sovna nede i kajakken. Han vil inn att. Vi padlar litt til før vi tek ei pause, og etter litt showing med eskimorulle, bading og utdeling av snop frå den eine guiden, er motivasjonen tilbake. Det hjelper også at vi seier at det er på tide å snu. Snittfarta og humøret stig. Stort sett padlar alle for eiga maskin, og det endar med applaus og store smil på kaia.

Rein Design

i Tafjord-raset då Langhammaren raste ut i fjorden. Geologane fryktar at Åkneset kan bli eit mykje større ras. 10 kommunar i Møre og Romsdal vil bli påverka. Seinast i juni i år auka tryggingssona for evakuering med om lag 60 prosent. Det betyr at i Hellesylt må ein evakuere vel 130 meter opp i terrenget, og at flodbølgja kan nå ei høgde på rundt 85 meter. Geiranger og Hellesylt vil få det verst. Litt ekkelt å tenke på der vi sit i enden av ein fjord, omkransa av høge fjell.

– Schjæempebannanas, kjem det frå spanjolen med raud innfatning på brillene. Det betyr visst kjempespennande, ifølgje den svenske RIB-guiden som prøver å lære han svensk. Eg veit i grunnen ikkje kva han heiter, men dei kallar han Ferrón, og han jobbar i den vesle sjokoladefabrikken i den korte gågata i Geiranger. Han er ikkje så glad i sol, så han skal lage sjokoladekonfekt her i heile vinter. Og meiner at Geiranger blir ”Schjæempebannanas” til vinteren også – han gler seg.

– Vi må sjå filmen i rorbua vår når den kjem ut, seier RIB-guidane. Sunnmøringen meiner han skal surfe på bølgja med RIB-båten, og legg ut om korleis han skal gjere det og alle menneska han skal redde. – Det blir dritbra, flirar han.

Dei er ikkje redde, men fryktar eit scenario der 3-5 000 turistar i løpet av ti minutt skal bevege seg opp trappene til Hotell Union, som skal ligge høgare enn ei eventuell bølgje.

– Eg trur dei lokale skal bruke trappene, slik at turistane må ta vegen, spøkar dei.

Etter ein time med røvarhistorier om bølgjescenario, turistar og bygdefolket byrjar dei å gjespe og sjå på klokka.

– Nei, det er jobb i morgon, seier dei og viser litt meir seriøsitet enn eg kanskje venta.

fantastisk mat og to-siders ølmeny. Det er ikkje så mange alternativ i Geiranger, og ein blir godt kjend.

– I´m having a baby inside, seier serveringsdama til nokre av guidane. Dei kjenner kvarandre frå tidlegare sesongar, og heiarop og gratulasjonar haglar. Etterkvart kjem cruiseagenten i Geiranger og set seg ved bordet vårt, der dottera hans alt sit. Miljøet er ikkje stort, men det er tett blant dei som jobbar med cruisegjestane.

Etter eit smakfullt brygg frå ein mikroaktør er det nok ein gong tidleg kveld. Det er noko med sesongarbeidar-livet. Ein av kajakkguidane kom rett frå Loen og guiding i Via Ferrata. Han hadde madrass i bilen og drøymer om å vere skiguide.

Ganske fint. Ei sjel og ei skjorte, og med fersk leigekontrakt til eit hus ved sjøen langt der oppe i nord. Han reiser til hausten. For oss med ungar, frue og fast jobb er eit sånt liv urealistisk. Men det er godt å ta nokre dagar med ”sommarjobb”, der ein lever i telt og det som ligg i bilen er alt du har. Slikt må ein skapboms nyte så lenge det varar.

I skrivande stund gler eg meg til å sjå ”Bølgen”, medan eg visualiserer tre guidar og tretti cruisskipgjestar i gule små kajakkar som padlar for livet, på toppen av ei 80 meter høg bølgje. Det PAPIRAVISA hadde vore postkortet sitt det! PAPIRAVISA

”

Det er godt å ta nokre dagar med «sommarjobb», der ein lever i telt og det som ligg i bilen er alt du har. Slikt må ein skapboms nyte så lenge det varar.

©

©

GEIRANGERFJORDEN Fjordarmen på Sunnmøre er eit av Norge sine mest besøkte turistmål. Her finn du også Brudesløret, Ørnevegen og mange aktivitetar.

I 2006 vart den også, saman med Nærøyfjorden, kåra til det best bevarte verdsarvstaden av magasinet National Geographic.

TOPP FEM TING Å GJERE • Cruise og sightseeing på Geirangerfjorden • Padle kajakk på Geirangerfjorden • Utsikta frå Ørnesvingen, Flydalsjuvet og Dalsnibba • Gå tur opp til Blomberg, Knivsflå eller Skageflå, som er fråflytta garder i fjellsidene rundt fjorden • Besøke Norsk Fjordsenter

Det gode liv på campingplassen inkluderer eit velassortert frukostbord og ein sval soveplass.

SER DU ETTER NY BUSTAD I FØRDE? På vår heimeside gravdal.no finn du til ei kvar tid oppdatert informasjon om våre bustadprosjekt. Både dei vi held på med, og dei som er under planlegging. Akkurat no har vi tomannsbustader, rekkehus og leilegheiter for sal.

Vi har realisert bustaddraumar i meir enn 50 år. Skal vi realisere din også?

www.gravdal.no | Tlf. 47 87 40 00

Rein Design

40 | papiravisa 0315

Geirangerfjorden er 15 kilometer lang og utgjer ein arm av Storfjorden. Fjorden vart 14. juli 2005 ført inn på UNESCO si verdsarvliste.

©iStock.com/FeelPic

GRATIS FRUKOSTMØTE

41 | papiravisa 0315

Kva er god marknadsføring i 2015?

Gratis frukostmøte • Tema: #innhaldsmarknadsføring Du har garantert høyrt om innhaldsmarknadsføring, og kor viktig det er, men veit du eigentleg kva det er?

Tida der jobben til marknadsansvarleg besto i å bestille ei printannonse er forbi.

For å auke sal må kundane dine kjenne deg, like deg og stole på deg – før dei gjer forretningar med deg. Det gjer du ved hjelp av godt og interessant innhald.

Enkelt forklart: Gje kunden din verdifull informasjon før du skal selje han noko.

Og vis at du kan faget ditt!

Vil du vite meir om korleis innhaldsmarknadsføring kan gje resultat?

Meld deg på gratis frukostmøte om emnet på kontakt@reindesign.no

FØREDRAGSHALDAR: Joachim Vie Tid: Tysdag 15.09.15 kl. 08–09.30 Stad: Rein Design, Storegården Øyrane 3A, 6800 Førde

UANSETT KVA SOM MÅ TIL, VIL VI FÅ FRAM BODSKAPEN DIN!

/reindesign2013

kontakt@reindesign.no

|

Telefon: 95 93 99 99

|

Øyrane 3 A, 6800 Førde Kommunikasjonshuset Rein Design

Mediebruket

Rein Moro

FM

Rein Design

DRIVSTOFF - SMØREMIDDEL

3D/4D ultralyd for gravide Med topp moderne utstyr tilbyr Austad Diagnostikk både 3D/4D undersøkelse og tidlig ultralyd av gravide i Førde.

BRENSEL - KJEMIPRODUKTER Ta kontakt for eit tilbod og avtale om utkøyring

Vi tilbyr muligheten til å bekrefte graviditet tidlig, se hvor mange foster det er og vurdere svangerskapslengde.

Ved 3D undersøkelse får man samtidig en medisinsk undersøkelse og vurdert fosterets vekst og utvikling.

I tillegg gjøres organgjennomgang svarende til fosterets alder. Om du ønsker kan du også få med bilder og video på minnepinne!

Du finner oss i Førdetunet, Hafstadvegen 23/25 i Førde.

Undersøkelsene utføres av jordmor Karen Elisabet Hagerup Larsen.

Øyrane 6, 6800 FØRDE Tlf. 57 82 16 88 - www.farsundnaustheller.no

TLF: 70 01 16 72 – www.austaddiagnostikk.no austaddiagnostikk@gmail.com

42 | papiravisa 0315

KIKKERT-TILBOD

Sky Tech Premium II 8x42

5.449,-

Zeiss Victory 8x56 T* RF m/avstandsmålar

Steiner Ranger Xtreme

Når nye rekordar i sin klasse. Lysgjennomgangen er auka til 92%, og synsfeltet er også blitt større. 10 års garanti.

8x32 8x42 10x42 8x56

kr 4.999,kr 5.999,kr 6.299,kr 6.999,-

Steiner Commander 7x50 Race Edition TILBOD!

6.990,inkl. gratis Steiner flytereim, verdi kr 399,-!

(Rettl. pris kr 7.990,- utan flytereim) Alternativ båtkikkert:

Steiner Navigator PRO 7x50 kr 3.599,-

Steiner Skyhawk 3.0

Zeiss Victory SF 8x42

20.500,-

Perfekt til naturelskaren og fuglekikkaren. Med ny optikk med høg oppløysing og høg kontrast får ein skarpe og klåre bilete, samt eit større synsfelt. 10 års garanti.

10x26 8x32 10x32 8x42 10x42

kr 2.299,kr 3.499,kr 3.799,kr 3.999,kr 4.299,-

Alt. Zeiss Victory:

SF 10x42

Sky Tech Titan 8x50 WP LE

Alt. Zeiss Victory T* RF:

10x56 8x45 10x45

kr 22.800,kr 18.800,kr 19.800,-

Zeiss Conquest HD 15x56T

Sky Tech Classic 7x50 WP

2.290,Alternativ Sky Tech Classic kikkertar:

10x50 WP 8x40 WP 7x50 10x50 8x40

kr 2.290,kr 2.175,kr 875,kr 955,kr 935,-

Zeiss Victory8x54 T* HT

19.800,-

Steiner Wildlife XP 8x44

16.799,Alternativ Steiner Wildlife XP:

kr 17.299,-

Alternativ Zeiss Victory HT:

10x54 T* 8x42 T* 10x42 T*

kr 20.300,kr 14.900,kr 15.400,-

Nikon Aculon T51 8x24

9.999,-

Nikon Monarch 5 8x42

Inkl. stativ!

2.999,-

Alternativ Focus Spottingscope/ landskapskikkertar:

16-32x50 kr 1.299,- inkl. stativ 20-60x60 kr 2.499,- inkl. stativ 20-60x85 kr 3.999,- inkl. stativ

Alternativ Nikon Monarch 5:

10x42

kr 3.299,-

1.499,Alternativ Nikon Aculon T 51:

10x24

kr 1.499,-

Atterhald om utselde varer og eventuelle prisendringar / trykkfeil

2.998,Alternativ Sky Tech Titan kikkertar:

10x56 WP LE 8x42 WP ED 10x42 WP ED 8x32 WP LE 10x32 WP LE 8x25 WP LE

kr 3.350,kr 3.598,kr 3.698,kr 1.850,kr 1.898,kr 1.498,-

Stjerne-/landskapskikkertar

Alternativ Zeiss Conquest HD:

8x56T* 10x56T* 8x42 10x42 8x32 10x32

kr 10.000,kr 10.200,kr 6.400,kr 6.800,kr 5.400,kr 5.800,-

Canon 10x30 IS

4.499,-

4.900,-

Alt. Victory Compact:

10x25

kr 5.400,-

Sky Tech Multi R102S AZ-F

4.475,Alternativ stjerne-/landskapskikkert:

Sky Tech Multi 70 AZ kr 1.998,-

Zeiss Victory Compact 8x25 Focus Eagle 20-60x83 ED m/stativ

kr 5.730,kr 2.898,kr 2.998,-

21.800,-

12.500,-

Steiner Wildlife XP

10x44

kr 21.500,-

Alt. Sky Tech Premium kikkertar:

10x42 8x28 10x28

Alternativ Canon kikkertar:

8x25 IS kr 3.499,12x36 IS kr 7.999,10x42 L IS WP kr 14.999,-

interiør

Endeleg haust!

43 | papiravisa 0315

Sommaren er idyllisk, men hausten har sin sjarm den òg.

Ute er lufta klår og kald, inne skal det vere lunt og godt. Og kanskje har du behov for litt forandring?

Tekst og foto: Marthe Holien Bø

44 | papiravisa 0315 No kan eg senke skuldrene og slappe av. Puh, endeleg er sommaren over. Forbi. Eg kan vinke farvel til forhåpningane om brun sommarhud, lukta av varm skogbotn, frukostar på trappa med mysande auge mot ei rund, gul kule som står høgt på himmelen og varmar. Eg treng ikkje lengte etter milde, svalande kveldsbad, eller berre føter i graset, etter kvefsestikk og utekveldar som går over i utenetter. No er hausten her. No kan eg pakke meg inn i ullgenseren, som eg jo har brukt heile sommaren, men no kan eg kose meg i han, ikkje ergre meg. Og eg kan fyre i peisen om eg vil.

Utan at det kjennest heilt absurd. For det gjorde det jo då vi fyrte i juli. Og eg kan ete nyplukka

”

No kan eg pakke meg inn i ullgenseren, som eg jo har brukt heile sommaren, men no kan eg kose meg i han, ikkje ergre meg. marthe holien bø

eple med den særeigne norske smaken, langtidsmodna i ljose (dog regnvåte) sommarnetter.

Når vi no er i gong med ein ny sesong kjem trongen til å forandre. Til å lune det til i heimen, til å legge sauepelsar i sofaen og tenne lys. Eg skubbar dei pastellfarga putene inn att i skåpet, og dreg fram puter med naturfargar, strikkeputene og dei varme pledda. Eg set fram fleire lys og legg vedkubbar i vedkorga. Det skal eigentleg ikkje meir til for å skape hauststemning i heimen. Kanskje ei skål med nyplukka eple eller plommer i tillegg, så er kosefaktoren på topp. Men nokre gonger er ikkje dei små forandringane nok. Nokre gonger

FØR

Bur saman med Rasmus, Mathea og Anna i eit hus frå 1880 i Stryn. Ho har flytta frå storby til bygd, og er lidenskapeleg oppteken av interiør med sjel. Bloggen hennar marthebo.no er ein av Norges mest leste interiørbloggar. I Papiravisa deler ho både bilete og tankar.

Behov for haustforandring: Marthe sitt beste tips til forandring er måling, som er både kjapt og forholdsvis billeg. Både laminatbekeplata og veggane har fått ny farge i haust.

vil eg ha forandringar som verkeleg synast att.

Og det er ikkje så vanskeleg eller så mykje arbeid som mange kanskje trur. Mitt beste tips til forandring er måling. Måling er tilgjengeleg, kjapt og det er ein forholdsvis billeg måte å pusse opp på. Dei fleste gamle borda og stolane i heimen vår har fått eitt eller fem strøk med måling, og noko av det kjekkaste som finst er å sjå kor annleis eit rom blir når du set inn ein gjenstand med ny farge. Kanskje vi kan kalle det interiørmagi?

Eg har aldri vore heilt nøgd med den mørke laminatbenkeplata vår, og tidlegare i sommar fekk eg ånda over meg og måla benkeplata, samt

veggen over benken. Resultatet blei eit nesten nytt kjøken, og det med minimal innsats frå meg.

Ei forandring som syntest att og gav meg den vesle forandringa eg trong. Laminatbenkeplate går heilt fint å måle, berre vask ho godt med golvreins, puss ho med fint sandpapir og bruk heftegrunning. Eg måla med glansgrad 40 for å lettare kunne vaske benkeplata. Golvmåling er best å bruke, for denne tåler ein trykk. Bruk rulle og fordriv målinga med vanleg pensel. Då får du eit flott resultat som varer lenge.

forskjellege glansgrader for å skape kontrast. Dei mørke fargane kjem for fullt no, og er du ekstra tøff tør du å bevege deg mot den mørkeblå eller mørkegrøne enden av fargeskalaen. Tenk juvelfargar og dekadanse. Eg for min del synest eg var tøff nok som gjekk for ein mørkegrå farge, eg som alltid har tydd til lyse, lette pastellfargar.

Men kven veit, plutseleg svingar eg målarkosten igjen!

No er både vi og kjøkenet klare for hausten.

Klare for ein kjøkenbenk full av eple og plomer PAPIRAVISA og pærer. PAPIRAVISA ©

På veggen over benkeplata måla eg med ei supermatt, mørkegrå måling. Eg likar å bruke

©

45 | papiravisa 0315

MARTHE HOLIEN BØ

Gadgets VAKKER LYD… Sugen på god lyd? Og høgtalarar ikkje naboen har? Den danske audio-produsenten Davone har kanskje akkurat det du er på jakt etter: Dei har laga eit par høgtalarar, med marknadsleiande lydkvalitet, inspirert av lenestolen ”Lounge Chair”, skapt av Charles og Ray Eames i 1956. Høgtalarane ”Ray-S” har innebygd trevegslyd, med 8” handbygd suwbwoofer. Dei har eliminert parallelle overflater for å unngå unødig bortfall av lyd, og skalet er bygd i ekte tre, som er stivare enn sponplatene mange høgtalarar blir bygd i.

Høgtalarane står på vass-skorne stålstativ, som er designa for å minimere energitap frå høgtalarar til golv. Vellyd, og skulpturelle møblar dei fleste kan finne glede i.

Prisen veit eg ikkje om vi skal snakke om (siktar du deg inn på 50.000 kroner, så har du ein hundrelapp til overs…). www.bmh.no/nettbutikk/hoyttalere/davone-ray-s-1 www.davoneaudio.com/ray.html

46 | papiravisa 0315

ALLTID NYE SKO… Nye sko, Vestlandet og haust: Det går ikkje lenge før skoa ser ut som dei er 20 år gamle. Riktig? Ikkje nødvendigvis! Liquiproof Permanent Footwear Protector hevdar å vere verdas beste skobeskyttarspray.

I følgje produsenten skal den effektive sprayen danne eit vernande belegg på skoen, som er lett å reingjere, og såleis forhindrar skade frå daglegdags søl og flekkar skoa måtte bli utsett for. Løyndommen er avansert nanoteknologi, som behandlar fibrar i materialet skoa er laga av. Det vernande belegget avviser væsker, gjørme og skit, og forhindrar flekkar frå alkohol og vatn. Eventuelle restar fjernast enkelt med berre vatn. Produktet skal vere trygt å bruke på absorberande material, inkludert semska skinn, kuskinn/lær og saueskinn.

Pris: frå 10 pund. www.liquiproof.co.uk/shop/

DU VIL ALDRI MEIR LEITE PÅ MÅFÅ..

Har du nokon gong gått i Bergen og leita etter ein restaurant? Eller prøvd å finne vegen til eit museum i Berlin? Eller jaktar du på ein bestemt butikk i København? Eller treng du ein god kopp kaffi i Oslo, men veit ikkje kvar du skal gå?

Fortvil ikkje: Med app’en til www.stay.com/ Vil du aldri meir leite forgjeves eller bruke timar på å spørje og leite deg fram. Skriv inn namnet på byen du skal fram til, og søk i 11 kategoriar, frå pubar til attraksjonar. Du kan laste ned kart over byar i heile verda, og bruke dei fråkopla på telefonen. Legg inn dine eigne attraksjonar og skreddarsy dine eigne guidar/hugselister, eller prøv andre sine guidar. Til dømes Tim Wendelboes guide til god kaffi i Oslo. Eller guidar som viser deg kvar i ein by du finn gratis wi-fi, dei beste parkane og mykje anna. Og ein kan dele guidar med andre i reisefølgjet www.stay.com/

Endeleg tilgjengeleg for demo hos AutoForum

47 | papiravisa 0315

Tryggheit og eineståande veggrep – uansett tilhøve Nye Ford S-MAX kjem med Ford sine eigne intelligente firehjulstrekksystem. No kan du komme til oss og få ta og kjenne på denne spennande nyheita. Bilen står klar for prøvekøyring. Ta gjerne med heile familien – det er plass nok til alle.

Heilt nye FORD S-MAX frå kr 377.000,-

www.autoforum.sf.no

AutoForum AS Sanderplassen 2 6800 Førde Telefon: 57 83 09 60

AutoForum AS Leirvåggata 1 6900 Florø Telefon: 57 75 29 30

Heilt vanlege folk klare til å hjelpe deg

Enivest kundeservice Prøv vår nettprat på enivest.no

Frå: Svanøy Favoritt dialektord: Haude

ø

Frå: Flor talaust ktord: Sy le ia d t it Favor sgjerrig vane: Ny Verste u rdane: gn og Fjo o S d e m Best

Best med Sogn og Fjordane:

Solhaugbua

en i Florø r: Hippie Skjergard du blir sto r å n li b du t!

Kva skal u klarar de d il t m o s otto: Lat

Kva skal du bli når du blir stor:

Leni

Forhåpentlegvis litt mindre

Motto: Nett no!

M

Frå: Bulandet rd: Dère Favoritt dialekto

Frå: Sunnfjo

Favoritt dia

lektord: An dlet Verste uvan e: Ser posit ivt på alt Best med S ogn og Fjo rdane: Folk o

Verste uvane:

ta eit bilete… … må nett stoppe og Best med Sogn og

Hildur

Fjordane:

g uvêr

entet og viljen i Lyset, og engasjem bygder enkelte menneske og Kva skal du

Kva skal du

Chriss Are

: bli når du blir stor

Astronaut

Motto: Det

Min eigen superhelt enn kjedeleg!

Motto: Heller rar

du ikkje gjer

Jubileumstilbod!

1

N I VE S T F YLL ER

Alle kundar pr.

31.12.15 kan vinne 15 mnd. kostnadsfritt breiband!

ÅR

5

NIVEST FYL

LE R

1

Din lokale breibandsleverandør | 57 00 91 00 | enivest.no

•E

garanti. Pris pr. mnd. frå kr 174,-. Minste totalpris med 12 mnd. avtaletid kr 3.426,-.

ÅR

*Abonnement til nye DSL kundar. Gjeld ikkje ADSL Enkel Pluss. Halv pris på modem-

5

Lokalt breiband – Lokale verdiar

NIVEST FYL

enivest.no/kampanjer

B y tt ti l o s s i d a g !

1

1

LES MEIR PÅ

ei tinga

•E

Vinn!

handlar om d

LE R

•E

I VEST FYL LE R

lir stor:

ÅR

PÅ BREIBAND I 6 MND + FRI ETABLERING*

5

ÅR

• EN

bli når du b

5

50%

rd

Rein Design

te

Charlot

Verste uvane: Mas