Fylkesmagasinet 13 by Rein Design

FM NR. 13 OKTOBER 2012

fylkesmagasinet.no

Bustadmangel Side 6-12

TEMA: Varme 28-34

Med kjĂŚrleik til gamle motorsyklar side 15-17

Jernmannen side 20-23

VOLVO XC60

FRYDENBØ EDITION KAMPANJETILBOD D4 AWD SUMMUM • Dieselvarmar m/tidsur • Automatgir • Driver Support pakke • Volvo On Call • Navigasjon med 7``skjerm • Aktive Xenonlys • Ryggesensor • Regnsensor • Vinterhjul på alu.felg • Adaptiv cruise control • Alarm • El. vindauge og fjernstyrt sentrallås • High Performace stereo • DAB+ radio/CD m/fjernkontroll • El. oppvarma baksete • El. klima • Skinninteriør • City Safety System • El. førarsete m/minne • El. speglar med varme

2013 MODELL

VOLVO XC60 KR

609 900, -*

RETTL. PRIS KR 657.800,Tillegg for R-design kr 17.900,-

AVGRENSA TAL LEVERING 2012

VOLVO XC60. LES MEIR PÅ VOLVOCARS.NO LAST NED NORSK VOLVO APP

* Pris inkl. frakt-, leverings- og adm. kostnadar levert forhandlar. Gj.sn. forbruk 5,7 – 10,7 l/100 km. CO 2 -utslepp 149 – 249 g/km. Alle Volvo sine dieselmodellar har partikkelfilter som standard. Atterhald om trykkfeil. Avbilda bil kan ha ekstrautstyr. Treff Volvo på facebook.com/volvocarsno og volvocars.no. For meir info skann QR-koden til venstre eller send SMS ”VOLVO” til 2330.

VOLVO XC70

FRYDENBØ EDITION

KAMPANJETILBOD •

D4 AWD SUMMUM • Dieselvarmar m/tidsur • Automatgir • Driver Support pakke • Volvo On Call • Navigasjon med 7``skjerm Aktive Xenonlys • Ryggesensor • Regnsensor • Vinterhjul på alu.felg • Adaptiv cruise control • Alarm • El. vindauge og fjernstyrt sentrallås • High Performace stereo • DAB+ radio/CD m/fjernkontroll • El. oppvarma baksete • El. klima • Skinninteriør • City Safety System • El. førarsete m/minne • El. speglar med varme

2013 MODELL

VOLVO XC70 AVGRENSA TAL LEVERING 2012

609 900, -*

RETTL. PRIS KR 657.800,-

VOLVO XC70. LES MEIR PÅ VOLVOCARS.NO LAST NED NORSK VOLVO APP

* Pris inkl. frakt-, leverings- og adm. kostnadar levert forhandlar. Gj.sn. forbruk 5,5 – 10,6 l/100 km. CO 2 -utslepp 144 – 248 g/km. Alle Volvo sine dieselmodellar har partikkelfilter som standard. Atterhald om trykkfeil. Avbilda bil kan ha ekstrautstyr. Treff Volvo på facebook.com/volvocarsno og volvocars.no. For meir info skann QR-koden til venstre eller send SMS ”VOLVO” til 2330.

www.frydenbo.no

*LEASING/PRIVATLEIGE VOLVO V60 D2 115 HK, man Forskot kr 39 900,–. 3 år/45 000 km. Leasingtilbod til privat og næring. Månadspris inkl. mva.

2 788,-

VOLVO V60

FRYDENBØ EDITION KAMPANJETILBOD

/MND

• DIESELVARMAR M/TIDSUR • Navigasjon • Skinninteriør • Aktive Xenonlys • 7” skjerm • Bluetooth Handsfree • Ryggesensor • Regnsensor • Cruise control • Alarm • El.vind. og fjernbetjent sentrallås • Radio/CD/USB/Bluetooth Streaming • DAB + • El. oppvarma baksete • 2 sona klimaanlegg • City Safety • Vinterhjul på alufelg

VOLVO V60 DRIVe KR

369 900, -*

RETTL. PRIS KR 413.282,-

Vi har kort leveringstid

Kan også leverast m/automat, tillegg kr 19.900,-

VOLVO V60

LAST NED NORSK VOLVO APP

* Rettl. pris inkl. frakt-, leverings- og adm. kostnadar levert forhandlar. Gj.sn. forbruk 4.5 – 10.2 l/100 km. CO2-utslepp 119 – 237 g/km. Alle Volvo sine dieselmodellar har partikkelfilter som standard. Atterhald om trykkfeil. Avbilda bil kan ha ekstrautstyr. Treff Volvo på facebook.com/volvocarsno og volvocars.no. For meir info skann QR-koden til venstre eller send SMS ”VOLVO” til 2330.

*LEASING/PRIVATLEIGE VOLVO V70 D2 115 HK, man Forskot kr 49 000,–. 3 år/45 000 km. Leasingtilbod til privat og næring. Månadspris inkl. mva.

2 822,-

/MND

VOLVO V70

FRYDENBØ EDITION KAMPANJETILBOD • DIESELVARMER M/TIDSUR • Skinninteriør

• Aktive xenonlys • 7” skjerm, Bluetooth Handsfree • Ryggesensor • Regnsensor • Cruise Control • Alarm • El.vindauge og fjernbetjent sentrallås • Radio/CD/USB/Bluetooth Streaming • DAB + • El. oppvarma baksete • 2 sona klimaanlegg • City Safety • Vinterhjul på alufelg

VOLVO V70 DRIVe KR

389 900, -*

RETTL. PRIS KR 415.282,-

Tillegg for Summum kr 10.000,Tillegg for R-Design kr 20.000,-

FM 13•2012

3 Vi har kort leveringstid

VOLVO V70 LAST NED NORSK VOLVO APP

* Pris inkl. frakt-, leverings- og adm. kostnadar levert forhandlar. Gj.sn. forbruk 4,5 – 10,3 l /100 km. CO 2 -utslepp 119 – 237 g /km. Alle Volvo sine dieselmodellar har partikkelfilter som standard. Atterhald om trykkfeil. Avbilda bil kan ha ekstrautstyr. Treff Volvo på facebook.com/volvocarsno og volvocars.no. For meir info skann QR-koden til venstre eller send SMS ”VOLVO” til 2330.

www.frydenbo.no

for damer og (bil)interesserte menn som elskar cupcakes og likar eit friskt moteshow:

Førdehuset, 20.-21. oktober Laurdag 11.00-16.00. Søndag 12.00-16.00 • Billett: kr 50,- (Billetten gjeld begge dagar) UTSTILLARAR I IDRETTSHALLEN OG FESTSALEN: Autoservice, Berge & Co, AutoForum, Biltreff, Toyota Førde, Riko Førde, Frydenbø, Opus, Bilhuset Førde, Høyanger Bil, Tryg Forsikring, Bilpleiehallen, Sparebanken Vest, Biltema, rs u Hatlestad Trafikkskole, Clinique1, sk e n k Fjordane Forsikring, Fresh Frisør, e ett ca l l i p Førde Motorsport, Skåre Racing, åb p Cu r Reklamebyrået Inform Media, mia t e l i r t s Kåre Haugland Spekemat P ar ut l i b e og Pølser, Spenst 0 ny Ca 11 m.fl.

Bilrelaterte utstillarar Mote

M Bilp

ak e-

rne

show

rke

rin

leie årp

o leie

tip

med l

ok ale

/ak

tiv

ite

mode

llar

Vinn eit førarkort! Verdi kr 30.000,-

tar

Trekning på billetten søndag kl 15.00. Vinnaren må vere til stades under trekninga.

NR. 6 | OKT OBER 201 2

13•2012

Bilmesse for damer og (bil)interesse rte menn som elskar cupcakes og likar eit fris kt moteshow Ni lettkledde førdianarar fortel om sitt forh trening og kos old til kropp, thald Street fashio nSjå korleis du kan kle deg kult i haust

Arrangør: Bilgruppa i Førde, i samarbeid med Reklamebyrået Inform Media

MAGASI

N FOR H ANDEL

, K U LT U R

OG OPP LEV

INGAR –

iFø rd e

...alt du kan tenkje deg

Les om nybilmessa i det nye «iFørde»magasinet som kom i postkassa di i går! Følg oss også på Facebook: «bil iførde»

inform-media.no

Nybilmesse

I denne utgåva kan du lese om:

FYLKESMAGASINET

X-ord | E-prat: Eva Weel Skram

FRAMSIDEFOTO: Joachim Vie

Fylkesmagasinet kjem ut til alle husstandane i Sogn og Fjordane

Statsbudsjettet

Grunnlagt 2001 Øyrane 3, boks 353, 6802 Førde

Tlf. 95 93 99 99 REDAKTØR

ROY SUNDE roy@fylkesmagasinet.no Tlf. dir. 95 93 99 90

– Vi er opptekne av å finne dei gode, positive tinga som skjer i vårt fantastiske fylke. Vi klarer ikkje å fange opp alt, så har du tips om saker som du meiner vi burde skrive om – ta kontakt med meg!

MARKNADSANSVARLEG

MAI-KRISTIN TIDEMANSEN mai.kristin@inform-media.no Tlf. dir. 95 93 99 97

Ønskjer du å nå alle husstandane i heile fylket med din bodskap – ta kontakt med meg!

Ansvarleg utgjevar og grafisk formgjeving Inform Media Trykk Mediatrykk Bergen Distribusjon Posten Opplag 42.000

Eit nytt statsbudsjett er presentert og fordøya. Til glede for nokre, til irritasjon for andre, og sjeldan med eit slikt innhald at alle er vel forlikt. Alle vil ha, men ikkje alle kan få. Sjølv i annleislandet Norge, som for tida er ein oase i ein europeisk økonomiørken. Blant dei gledelege tinga lokalt er at det ser ut til å bli løyvd ein del til veg. Blant anna vil arbeidet med å ruste opp E39 halde fram i greitt tempo. Spesielt om det, som førespegla, blir løyvd planleggingspengar til Førdepakken ut på våren. Mange andre verdige prosjekt ligg dog på vent, og det er meir enn nok å ta tak i. For god infrastruktur blir stadig meir viktig i ei verd der meir og meir vert sentralisert. Prosjekt som Kystvegen, Vikatunnelen, Olden-Innvik – og mange fleire – ville korta ned på avstandar og reisetid til både servicefunksjonar, og livsreddande helsetenester. Sogn og Fjordane får smake det same som resten av verda: Alt sig sakte men sikkert til nokre få store tyngdepunkt. Det meste av tenester blir sentralisert, og senter styrkar seg i høve periferi. Det er ikkje noko veg utanom ei framtid der færre bur i utkantane i Sogn og Fjordane, og fleire i byar/senter. Det har både positive og negative sider, men skal vi lukkast i å nå fram og sikre gode hovud og ungdom til å komme hit til fylket vårt, må vi må legge til rette for bustadbygging der folk vil bu, og kanskje til og med våge å bruke attraktiv natur som buområde. I dette nummeret har vi lodda temperaturen på rekrutteringa: Har vi nok fokus på det arbeidsleitande ungdom er på jakt etter, nemleg bustad og jobb? Og jobbar vi nok med å vise fram kva vi har å by på? Eller har vi for mykje fokus på andre ting, som omdømmebygging og friluftsliv? Finn ut kva aktørane seier, frå dei som forskar til dei som bygger. Redaktør: Roy Sunde

Festhelg i Luster

TILBAKE KALLING KELLEN DRILL 18 V LITHIUM

Lustrabadet opnar fredag 26. oktober kl. 15.30.

Grunna låg startstrøm på batteri, vil ikkje ladar lade batteriet. Vi vil derfor kalle tilbake alle batteri på drill kjøpt i perioden 1. til 4. oktober! Ta kontakt med oss for nye batteri, eller retur av produktet.

Butikkane i Gaune har i den anledning desse opningstidene: Fredag 26. oktober til 19.00 Laurdag 27. oktober til 17.00 Søndag 28. oktober 13.00 til 17.00

BEKLAGAR DETTE!

Velkommen til Coop Extra-varehuset, Førde

9-21 (20)

cafe

FM 13•2012

- Velkommen hit – men kvar skal du bu? Vi skrik etter arbeidskraft og tilflyttarar, og ønskjer folkevekst og del i auken sentrale delar av Norge har på næringsutvikling og folketal. Men legg vi til rette for det? TEKST: Roy Sunde TEKST FEM I BERGEN: Kristine Slettehaug

FM 13•2012

Det er lett å skrive festtalar om natur og friluftsliv. Men er ikkje hus og jobb viktigast? Jon Gunnar Nesse, siviløkonom/førstelektor og Torbjørn Årethun, samfunnsøkonom/førstelektor, begge ved Høgskulen i Sogn og Fjordane, bad 550 av 3000 registrerte på Framtidsfylket.no rangere viktige faktorar for at dei skulle flytte hit. Og dei sa hus og jobb var like viktig, samt jobb til partner. Har vi tatt dette over oss? – Truleg ikkje, sidan forskinga er så fersk. Nokre sa det var godt å få fram det «alle visste», men det er ikkje sikkert «alle» visste det. Resultata er så klåre at alle kan ta det over seg. 70 prosent av dei 3000 høgt utdanna i Framtidsfylkebasen bur utanfor fylket. 80 % av dei er positive til å bu her. Ei arbeidskraftreserve vi skulle hatt, seier dei og fortel at vi må fokusere meir på attraktive bumiljø. – Det overraska at god bustad var så viktig, både for unge på vgs. og unge som har flytta. Politikarar må skjerpe seg, her har dei stort handlingsrom. Vi har mange høve for attraktive bumiljø som ikkje er godt nok nytta. Om ikkje alle får strandlinje, kva med båtplass, t.d.? Vi treng tydelegare næringog bustadpolitikksatsing, ved å legge til rette for utvikling og bustadbygging. Kommunar med felles bu- og jobbmarknad må løyse utfordringar saman og tenke samarbeid. Våre funn støttar satsing på BANK-faktorar: Bukvalitet, arbeidsmarknad, næringsliv og kunnskapsmiljø. Det ligg til rette for m.a. satsing på fornybar energi og marine næringar, det er høve i handel, industri, reiseliv og landbruk, og ingen grunn til pessimisme. Men viktig å sikre lokal kontroll over pengestraumar, så ikkje all verdiskaping forsvinn ut. Gode fagmiljø er viktige, for ikkje å tape folk like fort som dei kjem. Slit ein åleine på feltet sitt går ein lei. Sterke senter er eit muleg svar, og fora der fagfolk møtes, t.d IT-forum, eit anna. I rekruttering kan ein ikkje love meir enn ein kan halde. Ein bør framheve fortrinn, og kunne seie her er høve til karriere og utvikling i sterke fagmiljø, i utdanningsrelevante jobbar, med god bustadmarknad, oppvekstmiljø, flott natur og mange fritidstilbod, sommar som vinter. Då kjem folk, lovar dei!

Eit lite dykk inn i marknaden I skrivande dag hadde Finn.no 6 næringsareal til leige: To i Lærdal, eit i høvesvis Flora, Aurland, Luster og Eid. Til sals har Flora og Førde 3 kvar, Gloppen og Stryn to, Lærdal, Askvoll, Årdal, Vågsøy og Eid eit. Det er truleg fleire, men dei viser ikkje via Finn, som er av dei viktigaste kanalane for eige-

dom. Det var 275 husvære til sals: Førde 47, Flora og Årdal 35, Vågsøy 28, Eid 16, Stryn 15 og Høyanger 14. Mange er dog ikkje byrja bygging på. Mange av dei 7 største marknadane er og stader som har mista mykje arbeidsplassar. 15 kommunar har 10 eller færre hus til sals. I slutten av september var det 13 bustadar til leige i fylket! Hordland har same dag 1198 jobbar på Finn og 764 på Nav. Møre og Romsdal 229 på Finn og 391 på NAV. Sogn og Fjordane 64 på Finn og 141 via NAV. Sjølv folketalsjustert taper vi. – Vi har ikkje bastante svar. Næringsstruktur og småmiljø som plar rekruttere internt speler inn. Sentralisering gjer det vanskeligare å rekruttere her, som dels løysast via arbeidsinnvandring. Utan den er biletet dystert, men det gjev ufordringar med å finne nok bustadar, seier Frode Henden, presseansvarleg i NAV Sogn og Fjordane Sjølv ein lokal jobbgigant som Førde, med over 9000 arbeidsplassar, har berre 31 lyst ut. – 50 prosent av ledige jobbar lysast ikkje ut på vanleg vis. Det er ikkje bra verken for arbeidsgjevar- eller takar. Transparent jobbmarknad er viktig for tilpassing, tilbod og etterspurnad, så jobbsøkarar må og følgje med i media, bruke nettverk og vitje arbeidsplassar. Det offentlege må lyse ut, men ikkje privat sektor. Det er mange årsaker til at jobbar ikkje lysast ut: kostnad, ein gir opp fordi ein ikkje får ikkje søkjarar eller bruker eigne kanalar. Vi veit ikkje om det skjer meir her enn andre stader, men fylkets store del sysselsetting i bygg/anlegg og industri trekk dit. Det gjer at mange bedrifter misser profilering. Kommunar vert mindre attraktive for tilflytting med berre offentlige jobbar på NAV. Kan kommunar og regionale næringsråd ta grep? Kunnskapen om jobbmangfaldet i fylket er for liten både internt og i større grad utanfrå. Vi sjåast som eit landbruk-, fiskeri- og industrifylke, som ikkje «treff» unges utdanningsval. Ja, vi har overvekt av sysselsette i dei sektorane, men jobbtilbodet er meir variert enn folk trur. Færre i produksjon, fleire i produktutvikling, sal og marknadsføring. Vi treng ingeniørar, økonomar, IKT og juristar, for å nemne nokre. Nye arbeidsplassar her, og i landet, kjem i eit breitt spekter tenesteytande næringar i privat og offentleg sektor. Små miljø har ein positiv konsekvens og: Raskare ansvar og karrierehøve enn i byen, seier Henden. – Vi har låg arbeidsløyse, det kan vere utfordrande ved at bedrifter ikkje får tak i arbeidskraft, eller må slåss med kvarandre til kostnadsauke.

Helle og Jon Frogner fann drøymestaden sin i Ervika. Dei veit om fleire som deler den draumen, men då må ein legge til rette for at folk kan leige eller kjøpe tomme bustadar. Foto: Joachim Vie

skeleg å få dei med. Dei bør sjå fram, og vere villige til å profilere seg sjølv som attraktiv arbeidsgivar, slår ho fast og seier bustadmarknaden må bli synlegare. – Det er for få hus og for få «gjennomgangsbustadar» til leige. Mange ledige kjem ikkje på nett, ein veit ikkje at dei finst. Fylkeskommunen skal utvikle fylket, og er oppteken av tilflytting, så å ta grep her er midt i blinken, seier Anne.

Den evige jakta Jon og Helle Frogner er dei vi ønskjer hit: Utdanna familiefolk, som etablere seg med familie, trass fylkets utfordringar og «svakheiter». – Fokus var ikkje fylke eller kommune, vi ville til Ervik på Stad. Der var skule, barnehage, nærbutikk og internett, og mulig å flytte til med jobbane våre. Det viktigaste er å bu ein triveleg stad, alt praktisk løyser vi undervegs. Vi kjente berre fylket frå feriar til Stryn Sommerski og surfeturar til Stad. Vi følgde med på jobb og eigedom på Finn og NAV, men det kom aldri noko. For å finne hus prata vi med det hjelpsame bygdefolket. Bustadmarknad nær ikkje eksistarande, ein bør vere fysisk til stades. Vi veit om folk som har abonnert på eigedomssøk for Stad i år utan hell. Det er overraskande vanskelig å flytte til ein fråflyttingskommune, og nær umogeleg å finne bustad til leie eller sal, sjølv om hus/garder står tomme etter arv og flytting, og nyttast som feriebustad. Då flyttar ein frå bygda, og tek frå ho høvet til å gå vidare ved å sitte på hus som kan bli heim for andre. Du får billig feriestad, bygda får ein negativ spiral og mindre folk. For å snu trenden trengs politisk styring, god administrasjon, haldningsendring og initiativ. Ønskjer

Aluminiumsskyvedører Vi monterer nye, vedlikehaldsfrie skyvedører.

Halbrendsøyra 7 • 6800 Førde Tlf. 57 83 08 50 • www.holvikglas.no

FM 13•2012

7 <<

Arbeidsløyse må vere på 2-4%, for å sikre næringslivet dynamikk og omstillingsevne. Arbeidsinnvandring utgjer 10% av alle sysselsette her, utan dei ville mykje stoppa. Vi høyrer frå bedrifter at mange slit med å få folk, m.a fordi ein ikkje får bustad. Tilrettelegging for husbygging er kommunalt ansvar. Dei kan t.d krevje fortetting og legge til rette for aktørar som tenkjer nytt. Marknaden er for lite differensiert. Vi treng meir gjennomgangsbustader og små einingar. Om arbeidsinnvandringa skal føre til tilflytting treng ein offensiv og tilpassa bustadpolitikk: Meir bylik tenking, seier han og slår fast at vi har for mykje fokus på friluftsliv og kompetanse i rekrutteringa. – Dei er sjølvsagte faktorar, kvifor bruke tid og plass på dei? Det er viktigare å avlive myter om fylket: at jordbruk/fiske dominerer næringslivet, at vegane er katastrofale, at det ikkje er råd å kome til Oslo/Bergen på dagen og at ungdom flyttar og berre gubbar er att osv. Kampen om arbeidskraft skjerpast. Det jobbast godt med rekruttering, t.d via jobbmesser retta mot studentar, men storbyar som trekk må ein ha samarbeid, både mellom bedrifter i klyngjer og mellom kommunar. Då blir ein stor og synlege nok. Vi må og vise att i sosiale media, for å bygge omdøme som fylke som «heng med i tida». – Det er bedrifter/ etatar som jobbar veldig bra med rekruttering, og ser kor viktig det er å bruke pengar på det jamt og trutt. Ofte dei vi har mykje med å gjere via traineeprogrammet og messer. Men det er og bedrifter/bransjar/regionar som er mindre flinke og for lite synlege, seier Anne van Oorschot i Framtidsfylket. – Generelt bør bedrifter bli flinkare til å vise ledige jobbar. Gjer alle det vil mangfaldet vise, seier ho og fortel vi kan bli synlegare. – Potensialet for forbetring er stort. NAV kjenner eg ikkje godt nok, men Finn og Framtidsfylket er betalingstenester. Bedrifter møter fort veggen om dei ikkje prioriterer å bruke pengar på det. Heldigvis er det ein del som jobbar strategisk med rekruttering og gjer godt arbeid. Dei lukkast gjerne best, trur ho og seier det blir tøffare. – Bedrifter bør bli meir bevisst kor store rekrutteringsutfordringar ein står føre. Kanskje vekker dystre statistikkar dei, spør Anne, som likevel ser teikn til rekrutteringsbetring. – Det er framgang, men det går litt sakte, og den kjem som følgje av bedrifter som lukkast. Dei blir ambassadør: Look at us, vi klarer det! Vi som driv med dette står på og utviklar produkt og tenester. Men om forståinga for kor store rekrutteringsutfordringar ein har manglar i bedriftene er det van-

Bedrifter må innsjå kor store rekrutteringsutfordringar Sogn og Fjordane faktisk har, seier Anne van Oorschot i Framtidsfylket. Foto: Thomas Bickhardt

ein å bygge hus er det mogeleg å få tomt, men investeringa og risikoen er høg risiko. Det kan bli voldsamt, spesielt for småbarnsfamiliar, og det er absurd så lenge ein har mykje tomme hus. Vi var heldige og fekk kjøpt ein gard, og har høve til å bygge, av ein mann med kjærleik til bygda si. Han tykte det var verdifullt at vi slo oss ned med tre, no fire, barn. Vi kunne ikkje tenkt oss å bu ein annan stad. Kombinasjonen av eit supert lokalmiljø, storslått natur og høve til å leve aktive liv gjev oss ein livskvalitet vi er villig til å jobbe hardt for, seier Jon. – Det kan vi gjere fordi vi var villige til å risikere eigenkapital spart opp over år med jobbar og leilegheiter i Oslo. Det bitt oss økonomisk, men det er her vi vil leve. Vi er takksame for å ha fått leige til vi kjem i mål med eige hus. Det var avgjerande for å etablere oss. Vi føler oss som verdas heldigaste. Barna er superlykkelige, dei elskar dette. Men det var og er eit ordentlig stykke arbeid, med uvisse og stress. Kostnadane med å etablere oss, utanom kjøp av gard og byggeprosjekt, er ca 200.000 kr på å bu, pluss verditap på eigenkapital og kost med sal av leilegheit. No byrjar det å ordne seg. Planen var å kjøpe og renovere eit gamalt hus, men vi valte å bygge nytt. Vi håpa å få mindre gjeld når vi flytta ut av byen, men får meir gjeld enn før. Vi har rekna og funnet at det går bra, men vi taper stort økonomisk. Det er vi villige til, fordi Ervika er fantastisk. Men ein må kjempe for ting vi tok for gitt, som skule og barnehage. Det tek tid og gjev uro. I jobbsamanheng er reise utfordrande. Trafikkselskapa koordinerer dårlig. Utan bil er det håplaust, seier han og gjev råd. – Bustadmangel i fråflyttingsstrok er både sjølvmotseiing og realitet. Sogn og Fjordane må dyrke kvalitetar i små lokalsamfunn. Sentralisering og kutt fører til meir fråflytting. Stol på at motiverte folk sjølv er med og finn løysingar. Legg til rette for framtida. Legg til rette for dei som vil å bu i utkanten,

FM 13•2012

ToDamer T ToD To oDa Dame merr In IInteriør Inte nte teri riør iør - e ein in ssæreigen in ærei ær eige g n In ge IInteriørbutikk Int nte teri riør ørbu buti bu tikk ti k kk

Vi har eit rikt utvalg av gaver, tekstiler, småmøbler, lamper, servise.

i staden for å lengte etter dei som er borte. Det er meir truleg dei kjem heim om dei ser positiv utvikling. At andre flyttar til bygda gjer kvalitetar der synleg og snur negative haldningar. Sogn og Fjordane har grunn til å ha sjølvtillit. Det er mykje fint her, men bustad må vere tilgjengeleg. Informasjonen til interesserte kan bli mykje betre. Motiver folk til å gi slepp på hus/garder som nyttast til fritidsbustad, eller forfell. Handhev konsesjonslova! Skjønn kvifor folk kjem, eller blir. Sjå kor det er vekst, og forsterk den. Støtt gründerar og gje dei som tenker nytt ein sjanse. La dei som vil prøve der andre har feila sin sjanse. Innfør klårare skilje fast- /fritidsbustad. Ta lærdom av kva som fungerer eller ikkje andre stader, ikkje gå i partiprinsipielle skyttargraver. Hemsedal er fint for studietur. Dei har sterkt innslag av turisme og fritidsbustadar, men også behov for fastbuande. Fleire vi kjenner som ønska seg hit har gitt opp og slått seg ned der. Vi tvilar på det er mange andre som er villig til å satse så hardt, og håpar vår erfaring kan inspirere til å gjere det enklare for andre som vil hit. Vi kjenner folk som vil flytte hit, som ikkje har høve til å bygge og endar andre stader med drøymer om å komme hit. Vi får sjå kor det endar. For vår del var og er det utfordrande å flytte til pressa kommuneøkonomi. Det gjev uvisse. Vi er redd budsjettstrev i blant får ein til å gjere dumme ting, av vane eller feil bruk av statistikk. Vi prøver å sannsynleggjere at det er håp.

Forbetringspotensiale – Er vi flinke nok til å få fram mangfaldet av og talet på ledige stillingar her i fylket? – Framtidsfylket gjer ein god jobb, men ein kan alltid bli flinkare. Bustad er like viktig som jobb, men ein vil og ha høve til å endre karriere

Du finn oss i hovudgata i Stryn!

99.900,79.920,-

ink mva

eks mva

FÅ MED UTSTYR FOR NESTEN 20.000 KR!

(Kr 18.328,-)

ALT AL T DET DETTE TE FÅR FÅ ÅR R DU!

C_bZU_TW < Cb_lc_Tfg C_bZeT``X C_bZYXfgX C_bZ` `Te^Xe\aZ I\aWf^]Xe` 5TZTf]XUb^f 5T^ ;~aWgT^fiTe`XeX Gb``X_iTe`Xe Fg¥gYTaZXe 9beTa Fg¥gYTaZXe 5T^

VELG TRYGT - VELG MARKEDSLEDEREN

Pb. 122 | 6781 STRYN | Tlf.: 578 72 000 Telefaks: 578 72 017 | jon@lars-kveen.no www.kveenmotor.no

BOKUBEN

Førde Libris har blitt Norli Førde. KID

Vi feirar med masse gode tilbod!

NORLI FØRDE NILLE

HAUSTEN har sansen for fargar, vi har sansen for deg!

CUBUS

Opningstider:10–20 (10-16) Matvarebutikkane har eigne opningstider

Reklamebyrået Inform Media

FM 13•2012

Følg oss på

Vårt elektroniske gåvekort kan nyttast i våre butikkar!

ORRTT GÅÅVEKO

Ein må tilpasse bustadbygginga i høve kva folk har råd til, og omvendt må folk vere realistiske i høve kor stor bustad dei kan kjøpe, seier Bente Grønsberg Aase og Andre Sunde i Sunde & Dvergsdal Bygg AS. Foto Roy Sunde

og jobb for partner, fortel fylkesdirektør for næring, Jan Heggheim og seier bedrifter bør sjå utover. – Mange rekrutterer berre lokalt. Sånn er vi på mange vis i fylket. Ein går glipp av gode, motiverte krefter. Eg trur ikkje rekrutteringa fokuserer for mykje på natur og særpreg. Kvifor skjemmast over naturen vår, som er eit fortrinn? Tvert om kan vi bli meir målretta. Vi har fokus på å lokke heim folk, men har du flytta til Grünerløkka og trivst der skal det gode argument til for å få deg heim. Samtidig er det folk der ute som tenkjer som oss «særingar» her. Vi må vite kva verdiar vi kan tilby, og vende oss til dei som vil ha desse, same kvar dei kjem frå, spør han og seier bustadmarknaden ikkje er god nok. – Der ligg ei utfordring. Kanskje trakkar eg ut i no, men eg trur vi må vere villige til å bruke meir «indrefilet». Ikkje berre landbruksjord, vi må vekk frå å bygge på alle knausar som ikkje kan nyttast til anna. Det er lite fortetting, samtidig som mange vil ha einebustad og stor tomt når dei kjem, og ofte møter ei anna røynd. Nokre kommunar har nok klart areal, andre ikkje. Regulering er kommunalt ansvar. Eg haldt nett føredrag om tomteberedskap lokalt og i Møre og Romsdal. Mange kommunar er for dårlige. Det er krevjande å halde tempo oppe i regulering, men tomt til næring og bustad bør ha førsteprioritet. Vi er ikkje er gode nok på å lokke bedrifter/næring heller, men det er lyspunkt. Spesielt i olje/gass. Fjordbasen, Flora og fylket snakkar godt og er betre koordinerte i høve å få meir av oljeverdiskapinga. Det er lokaliseringskamp - skal vi få bedrifter og folk hit må ting ligge til rette. Vi må vere attraktive! Konsentrasjon av folk og bedrifter er viktig. Skal du selje bilar vil du helst dit det er fleire i bransjen, for å skape marknadsplass. Ofte blir det for smått og spreitt her i fylket til å nå fram. Klyngedanning av bedrifter i overlappande bransjar, gjer kvarandre betre og breiare. Sogn og

FM 13•2012

Fjordane ligg eit stykke bak i urbanisering og sentralisering, men byrjar få små lommer, seier han og gjev innspel. – Vi må sikre at meir av verdiskapinga kjem i form av kunnskapsbaserte arbeidsplassar. Vi vil i framtida ha to typar jobb lokalt: Utvinning av råvarer som vasskraft, fisk, mineral etc, og kunnskapsbasert næring på område vi har føremonner i, og dermed høve til å ta føring i.

– Kvar er leigemarknaden Jølstringane i Dvergsdal & Sunde Bygg bygger årleg ca 50 husvære i fylket. – Det er stort sett nok tomter. Vil du ha einebustad er det normalt ikkje problem. Men prisane «bremsar». Spesielt i små jobb- og buområde, der sjansen for at ein ikkje får tilbake investeringa aukar i høve byar. Det er dyrt å bygge einebustad. Krav til eigenkapital og nye forskrifter gjer at mange må gå gradene. Sjølv små leilegheiter kan vere dyre nok, seier Andre Sunde, dagleg leiar i Dvergsdal & Sunde Bygg, og fortel for liten utleigemarknad er eit problem. – Færre kjøper hus og leiger ut. Skal det lønne seg no må huset stige i verdi. Det er vanskelig å spå. Det byggast for lite leigebustadar og for få hus med leigedel. Leigeprisane heng etter bustadprisar. Dekker ikkje leiga renta lønner ikkje utleige seg. Utom senter bør kommunar vurdere bustadar der folk kan prøvebu. Det ønskjer mange. – Du får kjøpt bustad, men vi har for få som høver unge. Utan kjem dei ikkje hit og utvikle fylket vårt. Eg leiter etter leilegheit i Førde til dotter mi, med eit soverom, utan å finne. I byane sel ein leilegheiter på ca 40 m2 i bøtter og spann. Slik må vi tenke og. Å tillate meir bygging i høgda i t.d Førde kan opne sentrumsmarknaden, seier Bente Grønsberg Aase, sals- og marknadssjef i Dvergsdal &Sunde Bygg. – Mange vil heim når dei stiftar familie, til trygge oppvekstkår og beste-

Alle bilmerke - opptil 7,5 tonn

- reparasjon - vedlikehald - service - EU-kontroll - hjulstillings-kontroll - aircondition-service Vi er med i verdas største og mest kunnskapsrike verkstadkjede. Hos oss får alle bilmerke profesjonell hjelp til hyggeleg pris.

Treng du ikkje revisor, bør du vurdere denne løysinga. Statoilbutikk Førde tlf. 57 82 11 28 Statoilbutikk Jølstraholmen tlf. 57 72 69 69 Statoilbutikk Sogndal tlf. 57 67 39 00

– MED KVALITET OG SERVICE SOM VAREMERKE –

Ta kontakt for tilbod på regnskapsystem og vår controller.

Tlf: 57 82 40 90 • www.r-r.no

Utvendig vask

Innvendig vask

Polering

250,900,1200,-

Hausttilbod:

Utvendig vask, innvendig vask og polering: kr

1800,-

Polering er noko ein bør gjere minst to gonger i året for vedlikehald av bilens lakk. Tar du derimot ei Ditec-behandling slepp du å polere fleire gonger i året. Ditec beskyttar mot steinsprut, vegsalt, kulde og sol. Og den beheld lakkens glans.

DITEC lakkbehandling kr

www.inform-media.no

Ta vare på bilen din! Antirustbehandling Visste du at nye bilar ikkje er behandla for norske forhold? Tectyl er den beste sikring mot slitasje på understellet og er noko alle bilar treng.

Hos oss får du gratis understellskontroll Vi utfører: Utvendig vask, innvendig vask/rens, polering, frontruteskift, solfilm, Ditec lakkbehandling og Tectyl understellsbehandling.

5000,-

Haustkampanje:

Gratis leigebil medan bilen din er til DITECbehandling!

BILPLEIEHALLEN Halbrendsøyra 6 • 6800 Førde • Tlf. 57 82 01 76

www.bilpleiehallen.no

Vi er til stades med stand på nybilmessa i Førdehuset 20.-21. oktober Alle prisar gjeld personbilar.

MITSUBISHI ASX

KAMPANJETILBUD SPAR 18.500,-* Vinterhjul på alufelg og metallic lakk inkludert i prisen! *Gjelder alle ASX 2WD/4WD diesel. Begrenset antall.

FM 13•2012

Det er de små tingene som gjør at du føler deg hjemme i en Mitsubishi ASX. Detaljene i det mørke interiøret. Friheten til å kjøre dit du ønsker, fra byen til grusveien på landet. Muligheten til å skifte mellom 2WD, 4WD eller 4WD lock etter behov. Mitsubishi ASX er både kompakt, sporty og praktisk for deg som trenger mye plass. Uansett smak og behov; med ASX vil du føle deg hjemme overalt. ASX 2WD fra kr.

259.400,-

ASX 4WD fra kr.

329.400,-

Pris er inkl. frakt og andre lev. omk. Utstyrsdetaljer kan avvike fra standard. Forbruk: 4,8-5,9 l/100 km variert kjøring. CO2-utslipp: 127-135 g/km. Med forbehold om evt. trykkfeil.

foreldre. DĂĽ mĂĽ bustadmarknaden passe. Utan kjem dei ikkje. â&#x20AC;&#x201C; Nye forskrifter, miljĂ¸krav, og prisvekst trekk mot kompakte einingar. Eg var til stades pĂĽ ein idedugnad i samband med kommunedelplan i JĂ¸lster. Der planlegg dei 70 prosent einebustad og 30 prosent rekkehus/tomannsbustad, men det bĂ¸r vere omvendt. FĂĽ har rĂĽd ĂĽ bygge einebustad no. Mange forventar ĂĽ flytte pĂĽ landet til stort hus, men det er like dyrt ĂĽ bygge hus pĂĽ Sande som i Bergen. Berre tomteprisen skil. Og dei eldre vil gjerne bu i mindre einingar med ditto vedlikehald, seier han og gjev rĂĽd. â&#x20AC;&#x201C; Truleg mĂĽ Husbanken pĂĽ bana med stĂ¸nad som stimulerer bygging til leigemarknaden. ByrĂĽkratiet mĂĽ reduserast. Prosessen til ferdig hus er for lang og tung. Ein bĂ¸r ikkje stramme forskriftene meir. Bankane har ikkje tapt pengar pĂĽ bustad pĂĽ 30 ĂĽr, kvifor 15 prosent eigenkapital? Sverige gjorde like grep, og slepp opp att fordi husbygginga datt. I tillegg er mange byggefelt med infrastruktur snart tomme! Nye krev store investeringar og er vanskelig ĂĽ komme i gang med. â&#x20AC;&#x201C; Kanskje mĂĽ vi senke krava? Hus og Ă¸konom mĂĽ passe. I dag skal alle ha eige soverom, gjesterom, hobbyrom td. Er det realistisk? Husbankhusa pĂĽ 70-talet hadde tre soverom, ofte delte ungar rom. Kanskje mĂĽ ein akseptere det i dag og, spĂ¸r Bente. Familiebustadar er mangelvare i fĂ¸lgje Sogn og Fjordane Eigedomsmekling sin daglege leiar PĂĽl Anders KĂĽrstad. â&#x20AC;&#x201C; I pressomrĂĽde som FĂ¸rde, FlorĂ¸ og Sogndal trengs meir familiebustader: rekke-, tomanns og einebustadar/tomt til einebustad. Mange flyttar frĂĽ byar med Ă¸nskje om meir plass. StĂ¸rre tilgang til tomter og rekke/tomannsbustader kan gjere slik bustad litt billigare i pressomrĂĽda, sĂĽ det blir lettare ĂĽ flytte hit. HĂ¸ge prisar fĂ¸rer og fleire over nabokommunar til senter. Har ein ikkje rĂĽd til einebustad i t.d FĂ¸rde, fĂĽr ein meir for pengane i nabokommunar. Naustdal er dĂ¸me pĂĽ offensiv satsing pĂĽ infrastruktur og felt i attraktive omrĂĽde. Det trur eg er vegen. Ein ser ogsĂĽ auke i nybygg pĂĽ f.eks Vassenden og Sande. Vi har mange flotte stader folk kan tenkje seg ĂĽ bu pĂĽ om vi legg til rette. Bustad nĂŚr sjĂ¸ er attraktivt, sĂĽ Naustdal gjer det rette med bustadfelt nĂŚr sjĂ¸en. Bygstad har og stort potensiale. NĂ¸kkelen er utbygging av infrastruktur. Vil ein ha husbygging mĂĽ politikarar prioritere det, fortel han og seier lokal bustadmarknad mĂĽ inn i sentrale statistikkar. â&#x20AC;&#x201C; Eg meiner lokal omsetnad no er stor nok, og at vi bĂ¸r med i t.d Statistisk SentralbyrĂĽs statistikk. Politikarar og styrande organ fĂĽr ikkje rett bilete av behovet for bustad og prisnivĂĽ utan. Prisane varier lokalt, ut frĂĽ tilgang pĂĽ jobb og framtidsutsikter. I FĂ¸rde, FlorĂ¸ og Sogndal er prisane ikkje spesielt lĂĽge i hĂ¸ve landet. Det overraskar ofte folk frĂĽ stĂ¸rre byar. Ein finn mykje flotte hus pĂĽ Austlandet og i Hordaland til 4-5 mill. kr pĂĽ Finn. Eigenkapitalkrav pĂĽverkar. Har du sparepengar eller hjelp gĂĽr det, om ikkje dett du ut, seier han og slĂĽr fast at lokalpolitikarar har gode hĂ¸ve til ĂĽ pĂĽverke bustadmarknaden. â&#x20AC;&#x201C; Vekst og tilflytting avheng av meir enn bygging. Infrastruktur, jobb og utvikling er avgjerande. Men folk mĂĽ og finne attraktive bustadar til fornuftige prisar. Mange flyttar heim for nĂŚrleik til familie og natur, og forventar hus i flotte omrĂĽder nĂŚr sjĂ¸, med utsikt og armslag, og ikkje for lang veg til jobb. Fjord og fjell er det vi har mest av. BustadomrĂĽde som spelar pĂĽ flott natur kan lokke folk. Tre personar frĂĽ eit reklamebyrĂĽ i Oslo vitja meg nett. Eg viste dei distriktseigedomar vi har for sal. Dei meinte hus med fjord og fjell i bakgrunnen bĂ¸r marknadsfĂ¸rast i byar. Spesielt fritidsbustader og eldre smĂĽbruk, som er attraktive i hĂ¸ve pris. Det er ikkje lenger Oslo-FĂ¸rde/FlorĂ¸ med god infrastruktur enn Oslo-Hemsedal. Det viser at ÂŤder ingen skulle tru at nokon kunne buÂť, har stĂ¸rre potensiale enn vi som bur her trur.

Fem i Bergen 1. Vurderar du ĂĽ flytte til Sogn og Fjordane etter enda utdanning? 2. Kva er viktigast for at du skal flytte til ein stad? 3. Kva framgangsmĂĽte ville du ha brukt for ĂĽ finne jobb og bustad i Sogn og Fjordane?

Ida Mosfjeld 20 ĂĽr, sosialantropologi-student frĂĽ Aust-Agder. 1. Sogn og Fjordane er ikkje vurdert. Det er for usentralt og for lite jobbmuligheiter der. 2. Jobbrelevansen, interesser og framtidig familie. 3. Eg ville studert bustadmarknaden pĂĽ internett, men eg veit faktisk ikkje kva side eg hadde sett pĂĽ. Hus hadde eg leita etter pĂĽ finn.no, eller kontakta ein eigedomsmeklar i Sogn og Fjordane for hjelp?

SigbjĂ¸rn Spurkeland 25 ĂĽr, samanliknande politikk student frĂĽ LindĂĽs. 1. Nei, det er heilt uaktuelt. Fylket er usentralt og manglar by-fasilitetane eg Ă¸nskjer. 2. Muligheit for jobb og typiske bytilbod. 3. Eg hadde gĂĽtt via universitetet for ĂĽ fĂĽ jobb og brukt jobbsĂ¸kar-erfaringar frĂĽ andre. Finne bustad i Sogn og Fjordane? Eg veit ikkje.

Terese Hansen Christoffersen 23 ĂĽr, radiografstudent frĂĽ Ă&#x2026;lesund 1. Ja. 2. Det viktigaste er sikra arbeid, tross for avgrensa arbeidstilbod i radiografi-yrket, og at eg pĂĽ sikt kan sjĂĽ for meg tilknyting til den plassen. Eit pluss om staden hadde vore ved tidlegare praksis, i nĂŚrleik til heimstaden min eller ein plass kor eg har eit nettverk. 3. Eg ville brukt kontaktar eg har og kjenner innan yrket og sendt sĂ¸knader pĂĽ aktuelle stillingar. Samtidig ville eg ha vore oppmerksam pĂĽ bustadmarknaden.

Ida Nordby Wesche 23 ĂĽr, radiografstudent frĂĽ Hamar 1. Nei, men om det er jobbhĂ¸ve der er det ein muligheit for at eg kan vurdert det. 2. Det viktigaste er hĂ¸ve til jobb som det eg utdannar meg som, at det er ein livlig by der (butikkar, kino, konserter), hĂ¸ve for friluftsliv og at det er ein viss storleik pĂĽ byen 3. Eg ville fĂ¸rst og fremst brukt nettet for ĂĽ sĂ¸ke etter jobb og bustad, og hĂ¸rt med kjente frĂĽ omrĂĽdet. I tillegg ville eg ha vitja byen.

Silje Vallestad 23 ĂĽr, fysioterapistudent frĂĽ JĂ¸lster. 1. Definitivt. Etter nokre ĂĽr med byliv er tilgang pĂĽ fjell og friluft eit stort sakn og der har Sogn og Fjordane mange perler! 2. At ein ikkje heile tida trĂĽkker i naboane sine fĂ¸ter, gode jobbhĂ¸ve, skule og barnehage og lett tilgang pĂĽ ulike aktivitetar, bĂĽde idrett og friluft. Og sjĂ¸lvsagt har kor den betre halvdel vil bu mykje ĂĽ seie. 3. Eg ville hatt Ă¸yra pĂĽ stilk, hĂ¸rt med lokale kontaktar, samt fĂ¸lgt med i lokale medium.

FM 13â&#x20AC;˘2012

+@3= Ă 0TY\NKXO ,SV_^VOSQO

UJMCZS CJMBS UJM EFJ Ă&#x161; FTUF GĂ?SFNÂ˝M TUBTKPOFSU QÂ˝ GZMHKBOEF TUBEBS

stort

Vi har utval av bruktbilar â&#x20AC;&#x201C; det kan lĂ¸ne seg ĂĽ ta turen innom oss! Ta kontakt og fortell oss kva du er ute etter. FĂ¸rde HalbrendsĂ¸yra, 6800 FĂ¸rde Tlf. 57 82 99 00 www.opusas.no

Sogndal Granden 23, 6856 Sogndal Tlf. 57 62 57 57 www.opusas.no

p '-03Â° p 'Â°3%& p -&*,"/(&3 p .Â?-Â°:

p 4"/%"/& p 40(/%"p 453:/

:\S]^SVLYN YQ \O]O\`K]TYX

^VP$ ! ! " YQ aaa K`S] XY

Endeleg er den her: 500 TWINAIR TURBO

Aktiv 365

Klimaanlegg • 15” lettmetallfelg • skinnsete • ryggesensor • docking for navigasjon • oppgradert lydanlegg • glastak • skinnratt • blue & me bluetooth handsfree og mykje meir…

Både Holtane og Hegrenesåsen er fantastiske utgangpsunkt for deg som ønskjer å vere aktiv. Med kort veg frå begge hyttefelta får du tilgang til storslagen natur, både sommar og vinter. Ski, golf, rafting, paintball, jakt, aurefiske, molteplukking, fjellturar, museumsvandring… Eller du kan slappe av med dine næraste i ei hytte i den vakre Sunnfjordnaturen. Vekte vi hyttedraumen i deg no, må du gjerne ta kontakt med oss før vinteren kjem slik at vi kan få vist deg dei flotte hyttetomtene vi har i vakre Jølster.

199.900,-* inkl. vinterhjul

www.inform-media.no

Hyttedraumen

TURBO 85 HK MED LÅGT FORBRUK OG HØGT UTSTYRSNIVÅ

Fiat Doblo – størst, flest, best og aukar mest KÅRA TIL ÅRETS VAREBIL I EUROPA I 2011 Doblo har det breiaste modellutvalet og den største modellen med 4,2 m3 lasterom. Doblo aukar mest av alle, og kan no leverast med plan. Alle Doblo-utgåvene har eitt tonn nyttelast – og utstyr som ein personbil!

Doblo

159.900,-* inkl. vinterhjul,

eks. mva. (195.200,- inkl mva)

Sjå bilane utstilt på nybilmessa i Førdehuset laurdag 20. og søndag 21. oktober *) Prisane er inkl. frakt, levert Førde, samt 5 års garanti/100.000 km

Vi gler oss til å vise deg hyttedraumen! Kontaktperson: Ivar A. Sunde, tlf. 90 19 62 72

For meir info om hyttefelta: www.hyttedraumen.no

Haustkampanje - Gode prisar på kvitevare, garderobe, bad og kjøkken!

Godt kjøkkenliv – vi veit korleis vi skreddersyr eit kjøkken Velg mellom over 2500 fargar.

FM 13•2012

Gløym alle tankar om standardløysingar - bli inspirert hos oss Opningstider: Mandag - Fredag 07.30 - 16.30

- 2500 fargar - Unike løysingar

Med kjærleik til gamle FM 13•2012

Nokre elskar alt nytt, og kan knapt vente til nye modellar kjem på marknaden. Andre har lagt sin elsk på det gamle. Roger er fascinert av gamle motorsyklar. Og han har mange av dei.

Tidleg krøkast

TEKST OG FOTO: Tore Fossen

– Med stort og smått så har eg vel rundt 33

Dogg på rutene? Vi monterer straumsparande energiglas.

No er dei på tilbod!

syklar. Ikkje alle er i køyrbar stand, men cirka halvparten av syklane er i teknisk bra stand. Den andre halvparten er meir eller mindre reparasjons- eller restaureringsobjekt, seier Roger Pettersen (42) frå Førde. – Det er gjerne litt galskap i dette, men eg likar å halde på med denne hobbyen. Eg har alltid likt å skru og få ting til å fungere, seier han. Og at Roger alltid har likt å skru og «mekke», er følgjande bevis på: Han har fagbrev i motorsykkelfaget, fagbrev som bilmekanikar og fagbrev som urmakar. – Det går mykje ut på det same, nemleg å få ting til å henge i hop – og fungere, anten det er lite eller stort. Han har også erfaring på reparasjon av båtmotorar og påhengsmotorar.

Halbrendsøyra 7 • 6800 Førde Tlf. 57 83 08 50 • www.holvikglas.no

Interessa for motorsyklar byrja i femårsalderen, og brende seg kraftig fast. Søstera til Roger tok lappen på tung MC i 1975. Når ho kom opp bakkane og entra tunet med hissige motorbrøl, var Roger frelst! Han fikk vere med på tur, sat på tanken og fekk gje gass. – Då stod det veldig til, fortel han. Far til Roger snakka også ofte om ein sykkel som han kom til Førde på. Reisa gjekk frå Bergen i 1960, i lag med resten av familien på jakt etter arbeid. Dette var ein NSU osl 250 frå 1936. Den vart dessverre seld nokre få år etter til fordel for bil, men minna var mange, og Roger hugsa at dei ville prøve spore den opp. – Dette var ekstremt spennande for meg som gutunge. Etter ein del spørjing og leiting vart skuffelsen stor då det viste seg at den låg godt nedgreven inne i Angedalen – under tunge steinblokker.

motorsyklar Aksept for hobbyen Etterkvart måtte far hans akseptere at Roger hadde denne interessa for å skru og fikse på syklar. Nokre vart kjøpt for å bli fiksa opp og vidareselt. Andre har vore i Roger sin portefølje heile tida. 14 år gammal fekk han tak i sin fyrste motorsykkel, ein 1961-modell Puck 175. Den vart den gongen gjenstand for mange timars arbeid, og i dag er den restaurert og registrert. – Den sykkelen er bra strøken, seier Roger om den vel 50 år gamle travaren. Då han var rundt 15, drog han til Naustdal og kjøpte ein lettmotorsykkel, ein oransje Honda 100 frå 1979. – Eg må berre vedgå at det vart litt ulovleg køyring på den tida, men dei forholda er vel gjerne forelda no? ler han. Den sykkelen er no under restaurering fortel han. – For meg var det veldig spennande å jobbe med motorane, finne ut kva som fungerte og ikkje, og einaste måten var jo å prøve syklane også. Det

var litt andre forhold den gongen. Sjølv om det var ulovleg, så vart det no til at eg prøvde syklane på offentlege vegar.

Elskar fart Om Roger elskar gamle syklar, så elskar han også høg fart. – Det måtte vel gå som det gjekk, seier han, og siktar til ein episode då han var 18 år. På sin nett kjøpte Honda CB 750 frå 75 let han hemingane ryke og reise, med det resultat at sertifikatet rauk, og den påfølgjande reisa gjekk til fengsel. I ei 80-sona vart han klokka inn til 132 kilometer i timen etter ein Glopperockkonsert. – Sett i ettertid så var det sikkert det beste som kunne skjedd. Om ikkje eg hadde fått denne vekkjaren, så hadde det vel gått alvorleg gale ein dag, seier han. For det vart ein dyr lærdom. Men ingen ting er så gale at det ikkje er godt for noko. – I perioden eg var utan sertifikat, vart eg ganske bra på å spele bassgitar. Eg brukte året til ein del mekking, i tillegg til å sitje på rommet mitt i timevis og prøve å bli jækla god til å spele bass. Den dag i dag har han glede av desse timane. No spelar han bass i ymse musikalske prosjekt og er med på Aventyr si plateinnspeling som føregår i desse dagar. Han har og ein duo i lag med Asbjørn Osland der dei spelar variert dansemusikk. Og elles tek han ein og annan vikarjobb med bassen sin.

FM 13•2012

Greier ikkje å selje Mange av syklane har Roger funne vekkgøymt og vekkgløymt rundt om i

Som voksen tok Roger opp jakta på tilsvarande sykkel, men det er langt mellom dei. Tilfeldigvis kom han over eit bra eksemplar i 2005 og var kjapp å handle. Men lenge før Roger var ferdig med grunnskulen var han i gang med å skru på syklar, først ei mengd trøsyklar. Som 12-åring kom han heim med ein Puck 50, ein trø-moped han hadde betalt 500 kroner for. Faren likte dette dårleg, og Roger fekk klar beskjed om å levere den tilbake. Til far sin sa han at det vart gjort, men Roger gøymde den berre vekk, og sneik seg til nokre turar. Av og til oppdaga far hans at han framleis dreiv og skrudde på, og køyrde med den, men då sa han at han berre hadde «lånt» den.

Roger Pettersen eig over 30 motorsyklar. Her er han framfor huset sitt i Førde, med nokre av dei mange syklane.

FM 13•2012

fylket. Nokre har vore i bra stand, andre har deler i bøtter og spann. – Men det er det som gjer hobbyen spennande. Turar til Austlandet og rundt i nabofylka har det også blitt for å spe på samlinga. I dag blir det mykje Finn.no når han jaktar på syklar, og ryktebørsen sjølvsagt. Deler til dei mange syklane kjøper han gjerne på eBay og Finn.no. Men av og til må han lage ting sjølv. For det er ikkje alt som er mogeleg å skaffe. I stallen står det mange 50- og 70-tals syklar. For det meste gamle Tempo- og Honda-modellar, men også diverse anna, blant anna ein 1938-modell NSU 501 TS med sidevogn. Den «nyaste» sykkelen hans er ein 81-modell Kawazaki Z 1300. – Eg greier nesten ikkje selje desse syklane. Og så står dei no seg godt i verdi også. Det er vel grunnen til at det er blitt såpass mange i løpet av ein 30-års periode.

Eg greier nesten ikkje å selje desse syklane

Roger fortel at han ein gong på midten av 80-talet var med far sin til Florø. Ærendet var ny båtmotor hos Sande Bilsenter. Roger vart merksam på ein Honda CBX1000 frå 79 med seks sylindrar og 105 hestar – eit råskinn som stod utstilt der, og ein draum for ein 15 år gammal gut med motorsykkeldilla. For sju-åtte år sidan kom Roger over eit eksemplar av denne sykkelen. Og når han hadde kjøpt denne, og sjekka papira, viste det seg at det var nøyaktig den sykkelen han sjølv hadde kvilt rumpa på og drøymt om 20 år tidlegare.

Ikkje fritidsproblem – Tek syklane all fritida di? – Nei, det gjer dei ikkje, men nokre timar går med. Men så lenge eg har eit stort hus som skal pussast opp innvendig, med utvendig vedlikehald, musikk og nokre ur-reperasjonar, så slit eg ikkje med å fylle døgnet med gjeremål, seier han. – Til dagleg jobbar eg ein del i glasbransjen, men sidan eg vaks opp med urmakarfaget, likar eg svært godt å halde det ved hevd. Fascinasjonen for ting som krev mekanisk funksjon har alltid vore der. Derfor har eg urmakarverkstad, og motorverkstad heime, og vil satse meir på dette virke no framover og reparerer alt frå mc-motorar, båtmotorar og gamle antikke veggur til lommeur og klokker generelt, avsluttar han.

FM express

FM fylkesmagasinet.no

Vi har 66.470* gode grunnar til å elske folk i Sogn og Fjordane.

Ri på ka ng b d 57 ile e 83 n? 72 50

*) Lesarundersøking utført av TNS Gallup, okt. 2012

Tlf.: 57 83 72 50 e-post: post@bilskadesenteret-as.no www.bilskadesenteret-as.no

• Skadereparasjon Vi reparerar store og små bilar, med store og små skadar.

• Lakkering 7

Vi lakkerar store og små kjøretøy.

Skadereparasjon

• Klimaanlegg Service, rens og påfyll av AC. 1. Ei sjeldan «nazi-vogn» frå 1938, ein NSU 501 TS med sidevogn. Denne vart brukt under 2. verdskrig av tyskarane. 2. Som 13-åring fekk Roger tak i denne sykkelen, ein Puch 175, 1961-modell. Det var hans første motorsykkel. 3. Ein veldig pen og velskapt klassikar, Honda CB 500, 75-modell. Ein av Roger sine klare favorittar! 4. Dette var verstingen frå Kawazaki på slutten av 70-talet, Z1300 med 6-sylindra motor på 120 hk. Verdas kraftigaste serieproduserte sykkel i 1979. Dette var eit svar til Honda sin CBX 1000 SuperSix som kom på vegane året før.

• Hjulstilling og bremser Rep. og kontroll av hjulstilling. Lakkering

• Takst Vi takserar skadar kvar dag, forsikring eller privat.

• Bilglas Reparasjon og skift.

5. Milslukaren til Roger som han kjøpte i 1984, ein Honda CB100 frå 1979. Den køyrde han utruleg mange mil med den gongen. Den er under restaurering no, og skal – i følgje hans sjølv – bli meir strøken enn då han var ny.

ss.no .bilgla www

Bilskadesenteret 6. Ein heilt urørt original Tempo Standard 150 frå 1954. Den er i god teknisk stand, og med flott «patina». Tempo-syklane var sterkt medverkande til at Roger fekk interesse for motorsyklar. I samlinga si har han diverse Tempo’ar frå Øglend si tid. 7. Favorittråtassen til Roger, ein Honda CBX 1000 SuperSix frå 1979. – Dette var eit «flyvåpen» med 6 sylindrar på to hjul, heile 105 hk. Dette var virkelig rått i 1978, og ein stor gutedraum for mange, seier han.

Nybygg, våren 2013

Opningstider: Mandag - fredag 0730 - 1600

FM 13•2012

BILGLA

9009 tlf.: 0

Hjelp, eg er blitt millionær RETT PÅ Tore Fossen

likevel står han og pantar tomflasker. Blitt skikkeleg kjip no, han Fossen», kan eg fort tru andre tenker.

Det er vel ikkje noko stor hemmelegheit at eg ein dag i september, nærare bestemt den aller første den månaden, fekk telefonoppringinga vi alle går og drøymer om: Frå Norsk Tipping. Med følgjande beskjed: Du er trekt ut som vekas Joker-kandidat. Det gjekk jo prime time på NRK, eg vart intervjua av NRK Sogn og Fjordane, og eg vart intervjua av fylkets nest største avis. Første reaksjon: Det er nokon som driv faenskap med meg. Andre reaksjon: Yess! Eg får masse pengar! Tredje reaksjon: Kneskålene byrja å riste. Nesten så mykje at eg lurte på om det var noko gale med dei. Fjerde reaksjon: Null reaksjon. Rett og slett fordi det var så uverkeleg. Gratulasjonane stod i kø den helga. Både via tekstmeldingar, Facebook, ansikt til ansikt – og dei aller fleste virka til å vere glade på mine vegne. I den påfølgjande veka gjekk det litt lenger tid når eg skulle handle på butikken, fordi folk gjerne ville slå av ein prat og høyre kva eg skulle gjere med millionane.

Eg kjøpte kotelettar på butikken ein kveld. «Minus 50% pga kort haldbarheit», stod det på pakken. Følte meg nesten flau, då eg trefte ein kjenning ved kassen. ”Høhhh!!! Millionær e han blitt, men jaggu kjøpte han kottisar på tilbod”, tenkte eg han ville seie til kona si då han kom heim.

Likevel er det eit par tankar eg gjer meg som nyslått millionær.

Det er slike ting eg trur folk tenker. Men heldigvis veit eg ikkje om folk tenker sånn i det heile tatt. Slikt er sjølvsagt basert på kommentarar som: «Grandiosa? E da sånn der millionærmat då?», «Skulle vel ikkje vere nødvendig for deg med 3 for 2 no lenger», eller «Du spring vel ikkje ræva av deg for 30% på sportsbutikken». Reknar med at det er sagt som ein spøk. Og sjølvsagt toler eg at folk kjem med morosame merknader når det gjeld millionane.

Og sjølv har eg no gått rundt ei halvannan månad og spekulert litt på det. Ikkje det at det er så frykteleg vanskeleg å bli kvitt dei. Men tanken på å bli kvitt dei er heller ikkje heilt enkel. Har jo lyst å ha dei, så eg kan få realisert litt ulikt som eg har gått og drøymt om. Problemet er berre at alt eg har gått og tenkt på eg skulle ha gjort, «berre eg vann eit partre millionar», dei tankane greier eg ikkje lenger mane fram. Eller så vil eg ikkje.

Altså kan det vere eit problem å vere litt økonomisk. Likevel kan det fort bli oppfatta feil dersom eg ikkje er økonomisk. Då tenker eg at andre tenker om meg: «Sjå på Fossen no. Slutt på pappvin og First Priceprodukt på den karen no, no som han e komt te pengane». Eller om eg skulle kjøpt noko dyrt og fint eg tidlegare ikkje har sett meg råd til: «Klyse!!!»

La det vere sagt med ein gong: Dersom eg nedbetaler alt eg har av gjeld på hus og bilar, så er det skremmande lite att av nesten tre millionar kroner. Så kva draumar skal eg realisere? Ny bil vart kjøpt i vår. Den er eg godt nøgd med, så å kjøpe ny bil no er lite aktuelt. Det blir nok til at billånet forsvinn.

Men veit du kva? Eg trur rett og slett eg gjev blaffen i kva folk tenker, meiner og seier. Eg lar pengane stå i banken, jobbar som før, går på Pikant som før, går i bystyret som før, og har dei same vennene mine som før. For eg trur Joker-millionærar er akkurat som andre millionærar – og temmeleg like alle dei som IKKJE er millionærar.

I familien har vi i fleire år snakka om å reise til Thailand. Rundt påsketider vart den turen bestilt, med avreise i desember. Derfor fall det punktet også ut av lista over kva eg skulle gjere «berre eg vann eit par-tre millionar».

Einaste skilnaden er at vi kanskje smiler litt meir no, når vi loggar oss på nettbanken.

Og «eit par-tre millionar» er ikkje nok til at eg kan slutte å jobbe. Derfor held eg nok fram i jobben min som før. Likevel er det eit par tankar eg gjer meg som nyslått millionær. Og det er først og fremst tankar om kva andre tenker om meg i ulike situasjonar. Eg slit med å tømme boda mi for tomflasker. Eg er redd for kva folk tenker om meg når eg står framfor panteautomaten. «Jahhh, millionar har han på bok, men

TBX - ATV’en som har ”ALT”:

REGNSKAPSFØRING – Ny tjeneste for ditt aksjeselskap.

13•2012

Framkommelighet Svingradius Servo Tippbart plan Lastekapasitet Lasterom i hjulbuer helt i toppen i marktrykk per cm3.

Du bestemmer hvor stort regnskapshonorar du skal ha.

Unni Kriken

statsautorisert revisor

Med webbaserte regnskap fra norske 24SevenOfﬁce kan du gjøre som du selv vil: Scann inngående faktura, fakturer, ta ut rapporter og sjekk om kunden har betalt. Som kunde har du samme tilgang til systemet som oss. Våre 4 ansatte, herav 2 statsautoriserte revisorer og en siviløkonom, har lang erfaring fra regnskap og revisjon og stor kompetanse på skatt, avgift, selskapsrett, økonomistyring og revisjon. Vi tar oppdrag i hele fylket. Kontakt statsautorisert revisor Hans Magnar Hansen for en uforpliktende prat på tlf 41 78 54 00 eller statsautorisert revisor/ aut. Regnskapsfører Unni Kriken på tlf 41 78 54 01.

Hans Magnar Hansen statsautorisert revisor

Dersom du finner et originalt produkt som macther oss på samtlige punkter, gir vi deg ytterligere

50%

Begrensa antall!

TBX

på kampanjeprisen

m/beltekit

Før pris 165.800,-

Kampanjepris

138.900,-

Tilbudet gjelder i mars-2012

Se denne og flere modeller eller finn din forhandler på:

FØRDE MOTORSPORT www.erling-sande.no

Storehagen 3 • Tlf 41GARANTI 53 42 45 www.fordemotorsport.no

inform-media.no

Snart skal vi på haustferie til besta og besten i Loen Jippi, eg gledar meg! Då skal vi leike og ha det gøy, og tenk så har dei fått Internett òg.

Vi gir deg 3 mnd. utan abonnementskostnad på internett i heimen (ADSL) og mobilt breiband.

FM 13•2012

Tilbodet gjeld nye ADSL-kundar med 12. mnd bindingstid som bestiller begge produkta samla. (Pris første året frå kr 4301,- inkl. etablering).

Surf der du er, når du vil Om du allereie er Enivest-kunde – gjer som “besta og besten” bestill mobilt breiband no!

Din lokale breibandsleverandør i Sogn og Fjordane

57 00 91 00 | enivest.no

Jernmannen Martin Roland Hansen tok av 50 kg på 9 mnd, via staheit, nye matvanar og trening. TEKST OG FOTO: Roy Sunde FOTO: Joachim Vie

FM 13•2012

Bildetekst

Sakte men sikkert steig vekta til Martin, heilt til han bikka 140 kg. 9 månadar seinare kunne belte stramast inn mange hakk. Men han vil ikkje kvitte seg med det, sjølv om det er mykje overflødig lær. – Det viser kvar eg var, og ikkje vil attende.

ler Martin og ser ut som han gler seg til fredagen alt, før han blir alvorlig. – Det er lett å bli overvektig. Det sig på 3-4 kg i året utan at ein ser det. Når eg byrja trene vekter var eg berre ti kg tyngre enn no. Eg la på meg etter ein augeoperasjon, der eg var i ro i 6 veker, seier han og finn synleg prov på vektnedgangen. – Eg testa mi gamle dressjakke i vår, og såg ut som ein gut i pappas kle, ler han, tek ho på og svinn i jakkehavet. Beltet er prov på det same. – Treningspartner Kjetil Bolsø masar om at eg må kjøpe nytt belte og kaste det gamle. Men yste hakka minner meg om kvar eg var, og inste viser kor eg er no. Eg vil ikkje tilbake, og beltet blir, seier han bestemt.

Maratonmannen Når du veg så mykje som 140 kg er det ikkje berre å snøre på seg joggeskoa og dure laust. – Eg byrja på elipsemaskin, som er meir skånsamt enn jogging når ein er tung, og let meg jobbe i feittforbrenningssona lenge. Eg var på 130 kg før eg sprang første gongen. Det vart mange timar på maskina – ein time fire dagar i veka, minnast han med eit smil. – Eg hata både elipsen og jogginga i byrjinga, det var jævlig. Men eg mala på. No likar eg å springe, ler han, og best lange turar på eit par mil. Eg har løypt to halvmaraton, begge på litt over 2 timar. Det langsiktige målet nærmar seg. I januar spring han sin første maraton, på Kanariøyane. – Ei belønning. Målet er under 5 timar, seier han og gler seg utruleg nok. Treningspartnaren har kviskra journalisten eit tips. – Det ryktast at du alt har testa forma? – Eg var på Jølster i august og sprang løypa til Jølster maraton åleine, for å sjå kor det låg ann, innrømmer han. – Det høres nesten ut som eg er litt galen, ler han, men slik var det no. – Tok du tida? – Like over 5 timar. Eg låg ann til under, men det vart tungt siste 4-5 km, seier han og lover rekord i januar.

FM 13•2012

Dansk-førdianaren Martin fann seg sjølv i ei knipe i fjor. År med aukande vekt hadde gjort han tyngre enn han følte seg vel med. – Eg var svært overvektig, og veide over 140 kg. I sommarferien bestemte eg meg for å skjerpe mat og trening. Ikkje frå ønske om vektnedgang, men for å komme i form. Etter som kiloa rann av vart eg motivert på vektnedgang. Det balla på seg, når vi kom til mai i år var eg ca 94 kg, seier Martin liketil, som det var daglegdags å gå ned 50 kg. – Det var ikkje så vanskelig, nesten unnskyldar han, og eg har ikkje gjort noko eg ikkje klarar å halde fram med. Målet var ein livsstil eg kunne ha resten av livet. To ting endrar ein kropp: Mat og trening. For Martin var maten viktig å få kontroll på. – Eg har trena det meste av livet. Vekttreninga byrja eg med rundt 2001, når eg kom til Førde for å jobbe som sjukepleiar. Sjølv om eg trena la eg på meg, maten var nøkkelen, seier Martin, som skar gjennom jungelen av slankeprodukt og kurar og pulver. – Eg gjorde det enkelt: Eg byrja å kjøpe nøkkelholprodukt, byta brødmåltid med salat, og et mest karbohydrat tidlig på dag i form av grove kornprodukt, så gradvis meir grønt og kjøt. Eg et fem-seks måltid, mot 2-3 store før. Og no et eg frukost. Meir komplisert var det ikkje. Eg kan leve slik resten av livet, smiler han. – Eg brukte ete meg overmett. No et eg til eg føler eg har fått nok og ventar 20 minutt. Er eg svolten då et eg litt til, men aldri til eg er mett og dvask. – Det har vel vorte mykje fisk, kylling og magert kjøt då? – Eg skulle ønske eg kunne seie ja til fisk, men eg er ikkje glad i det. Eg prøver å få i meg fiskekaker og makrell i tomat, seier han. – Eit typisk middagsmåltid er salat, magert kjøt/kylling og bønner. Før åt eg meir pasta og ferdigprodukt, som eg har kutta ut. Heile veka lever han i sunne rutinar, med fredagen i siktet! – Eg har ein dag i veka der eg unnar meg det eg vil ha. Fredag er det Pepsi Max og den store pakken med engelsk vingummi dei sel på Coop som gjeld,

Treningspartner Kjetil Bolsø og PT Eirik Flatjord er inponert over kva Martin har fått til.

– PT Eirik Flatfjord skal trene meg. Eg skal ned 4-5 kg til då for å lette springinga, elles ligg eg på målvekt no, seier han og fortel treningsgleda er stor. – Trening gjer at eg føler meg betre. Det er den lette delen for meg. Maten var bøygen. Eg har slitt med å ta gode kostval heile livet. Eg klarar ikkje gå svolten, eg må ha nok og rett mat. Når ein er svolten er det lett å ta dårlige val og raske løysingar. No har eg berre mat heime som gjev jamt blodsukker, unngår freistingar og trenar dagleg. Normalt fem dagar styrke og to dagar kondisjon i veka. Eg har gått ein del i fjella i sommar med venner, det er bonusen, smiler han.

Gode hjelparar

FM 13•2012

I dag er det stadig vanligare at ein underkastar seg eit organisert regime om ein skal ned i vekt. Martin har klart seg sjølv, med gode råd frå venner og dei som jobbar på Puls i Førde. –Ein støttande treningspartnar er viktig. Siste to åra har eg trena med Kjetil Bolsø, som spelte fotball for Førde. Han bakkar opp og bidreg på tunge dagar. Ein positiv, støttande person, med kunnskap, som har lært meg mykje. Eirik har gitt råd og rettleiing– og eg har spurt og grave. Terje Lyngstad, ein ivrig maratonløpar, gjev også råd. Det same har Johannes-Henrik Myrmel, som går Birken. – Det er veldig kjekt å trene med Martin. Han driv alle han trener med fram, seier Kjetil. – Og det er heilt utruleg kva han har fått til, ein skulle ikkje tru det var råd på 10 månadar. Men eg kjenner Martin godt. Det han bestemmer seg for får han til. Han er viljesterk, smiler Bolsø. – Å trene saman, som Kjetil og Martin, er lurt. Det motiverar, ein pressar kvarandre og får ei sosial ramme som gjer det lettare å komme seg på trening, seier Flatfjord. – Har du sett liknande resultat før Eirik? – Ikkje som slår det Martin har gjort, ler Eirik. – Å klare noko slik handlar om å bli bevisst i kvardagen, på vala du tek i mat og trening. Eg laga eit treningsprogram, og såg raskt kor motivert Martin var. Han har

Fredag er det Pepsi Max og den store pakken med engelsk vingummi dei sel på Coop som gjeld

indre motivasjon, eit ønske om betre helse og livssituasjon. Han er ikkje oppteken av utsjånad, men av overskot i kvardag og god hele, seier Eirik og understrekar at veka må av på rett vis. – Ein kan ikkje springe av kiloa, ein må kombinere kondisjons- og styrketrening. Då forbrenn ein mykje, og bevarar musklar som held forbrenninga høg, og får sterk og sunn kropp. Det er det fornuftige. Martin gjorde heilt rett, og har stått utruleg på. Mi rolle er å rettleie iblant, han gjer arbeidet og er drivkrafta. Han er av dei mest motiverte personane eg veit av og går til 100 prosent. Han gjev aldri opp, rosar Eirik. – Eirik er positiv og behandlar alle likt, så alle føler dei kan komme til han. Det har vore ei flott oppleving. I tillegg til støtte frå vener og familie har eg fått nye venner, roser Martin. – Martin er fantastisk og motiverande å ha rundt seg. Han spreiar glede på senteret, motiverer, er hyggeleg med alle og bidreg med råd og rettleiing, skryt Eirik. – Klarar han målet om å komme under 5 timar på maraton i januar? – Deg er eg viss på, smiler Eirik. – Det blir eit stykke under, garanterer Kjetil.

Fant att seg sjølv Martin ser sprek og atletisk ut, og seier han føler seg slik. I kontrast til for eit år sidan. – På det tyngste tenkte ikkje på det som eit slit – då var det normalt. Det var slitsamt når eg gjorde noko kondisjonskrevjande, men i styrketrening er det nesten ein fordel. Eg jobbar som sjukepleiar i Helse Førde på lærings- og meistringssenteret, men har mest kontorarbeid. I blant underviser eg i mobilisering og forflytting, då merkar ein godt at det går lettare no. Eg ser no at eg ofte var mindre aktiv, fordi det var slitsamt. Vekta avgrensa meg meir enn eg skjøna. Dei rundt meg merkar det nok betre. – Korleis då? – Venner seier eg har blitt meir sosial igjen, det merkar eg sjølv. Det er lett å trekke seg inn i seg sjølv om ein ikkje

DRØYMER DU OM EIT LIV UTAN LINSER OG BRILLER? Vi opererer langsynte, nærsynte, skeive hornhinner, alderslangsynte, grå stær og deg med dårleg mørkesyn. Smertefri, rask behandling for eit nytt liv! Rentefri delbetaling. Uforpliktande forundersøkelse! Ein av Europas dyktigaste synskirurgar TTa kontakt for meir informasjon og referansar! Synskirurgi er ei tillitssak

Eit aktivt liv Er du lei av å fomle med linser om morgonen, og synst brillene er eit lite hinder i ein aktiv kvardag? Kvifor ikkje ta første steg mot ein meir spontan kvardag? Vi opererer auga dine trygt og raskt, etterpå kan du legge briller og linser bort for godt.

Med rå vilje, kunnskap og motivasjon kjem ein langt. Det er Martin levande prov på.

har det så bra. Kjetil merka og at eg var meir innelukka, og lysna etter som eg kom i betre form, seier Martin. – Det er ikkje er noko personlegdomsendring. Eg er sosial av natur, og har funne attende til meg sjølv. Det handlar om eigne kjensler. Venner og familie er glade i meg uansett, men og glade på mine vegne. Dei ser eg har det betre no. Og der ligg også kjernen i motivasjonen til Martin. – Livsstilsendring må komme frå ein sjølv, ikkje for andre eller for å bevise noko. Det handlar om å få det betre med seg sjølv. Eg føler meg meir som «meg» i kroppen eg har no enn på det tyngste. Det er viktig. Ikkje «penare» kropp, men fridom til å leve som ein vil, utan å vere avgrensa av kroppen, seier han og deler planen om eit aktiv liv. – Eg har alltid hatt lyst å gå på bretur og delta i motbakkeløpa her i fylket, seier han og ler av påstanden om at det er ein underlig trong for ein danske. – Det kan du seie, men eg er bitt av basillen. Eg treng ikkje delta på tid, men vil prøve kjende motbakkeløp som Skåla osv. Eg gjekk Førde Opp utan tidtaking, men neste år spring eg på tid, smiler han.

Martins beste råd – Et frukost. Ein god start på dagen, og når ein byrjar dagen med gode val held ein fram. – Sunn mat kostar, men er verdt det. Eg kjøper heller dyr ferdigsalat enn dårlige, raske val. Eg brukar dei pengane sunn mat kostar. – Mange små steg blir ein lang distanse. Byrje med det du meistrar, og klarar halde fram med om det berre er eit sunt måltid dagleg i starten. Klarar du trene to gangar i veka, så byrjar du der. Etterkvart byrjar du å like trening. Då kan du auke. Det same gjeld mat. Ein byrjar ta riktige val oftare. Få treningsprogram som du klarar følgje. – Alle går på smellar. Om du sprekk og et ein 200 grams sjokolade er ikkje alt tapt. Det viktige er å ikkje gi opp, men gå på, og seie at i morgon byrjar ein ny dag, då skal ein halde fram det positive løpet ein er i. Alle har dårlige dagar, men så lenge ein ikkje gjev opp, og reiser seg, kjem du fram til slutt. – Omgje deg med positive menneskjer. Støtte i kvardagen er det viktigaste i slike prosessar. – Finn eit miljø å trene i du føler deg vel i, også når du føler deg utrent og alt er tungt. – Få ein god treningspartnar. – Sett deg klare mål. For eksempel noko du drømmer om.

Tilknytta kirurgar: dr.Thilesen, dr.Plesner, dr. Meberg

Sogn og Fjordane Synskirurgi, Sørstrandsvegen 9, 6823 Sandane Tlf.57 86 74 00 • www.synskirurgen.no

LITT BRUNERE - mye vakrere Besøk Brun og blid Førde

Hafstadvegen 34

ÅPNINGSTIDER ER: Man-Fre: Lørdag: Søndag:

07:30 – 23:00 09:00 – 19:30 10:00 – 23:00

FM 13•2012

Nærmeste Brun og blid solsenter ﬁnner du ved å sende: BB HVOR til 1960 Besøk oss på facebook: www.facebook.com/Brunogblid Grønt nr: 800 34 033, www.brunogblid.no

Breaking news!

Butikken b-young har flytta frå Handelshuset Nord til Handelshuset Sør, i 2. etasje. Kom og sjå den flotte butikken og dei flotte haust- og vinterevarene som er komt.

Også Citybag har flytta på seg. No finn du veske- og koffertbutikken ved sidan av Fotograf Helle i 1. etasje i Handelshuset Sør.

Følg oss på Facebook

Kaféen Napoleon i 2. etasje på H Sør har fått ei ansiktsløfting. No og friske fargar som gjeld. Kafé fått ny leikekrok for dei minste.

Bli medlem i Kunde-klubben vår og motta eksklusive tilbod og rabattar på SMS. Registrer deg som medlem på www.hhforde.no eller fyll ut skjema på butikken

Største kjøpesenteret mellom Bergen og Ålesund

• Over 50 butikkar • 550 gratis parkeringsplassar • 4 restaurantar/kaféar • Leikelan HANDELSHUSET

1987-2012

Opningstider: Kvardagar: 10-20 (21) Laurdag: 10-16 (20)

Nokre butikkar har andre opningstider.

Handelshuset o er det lyse en har også .

inform-media.no

et Hos oss er d

SKO • dna • EuroSko • Økonomisko

r! tobe for k o . til 20 ndt avis tse d! Sjå u od tilbo g

MAT, DRIKKE OG KIOSK • Spar • Napoleon Conditori • Deli Vita • Narvesen • Peppes Pizza • Vinmonopolet • Bambus OPTIKK, UR OG GULL • Bjørklund • Mestergull • Brilleland KROPP OG HELSE • Nikita • Apotek1 • The Body Shop • Sunkost • Trendy frisør • Cosmetique Parfymeri & Spa • Ranels Parfymeri • VITA HUS OG HEIM • Bellis Blomster • Nille • Norli Handelshuset • Kremmerhuset • Princess • TilBords KLE • Bare Barn • KappAhl • VIC • Marcel • Marcel Sister • Marcel Home • More Woman • b-young • Blend • Arkja Dameklær • Hennes & Mauritz • Jack Jones & Vero Moda • Match SPORT OG FRITID • Ringo • Din sport

I andre etasje i Handelshuset Nord jobbar folk så sveitten driv for å få alt klart til Clas Ohlson skal opne butikk den 22. november. Vi kan nesten ikkje vente…

Regine bloggar for Handelshuset. Hald deg oppdatert på hhforde.blogg.no

Bli med på moteshow i Førdehuset! Laurdag 20. og søndag 21. oktober er det nybilmesse i Førdehuset. Der blir det også stort moteshow, og butikkane Blend, Din Sport, Vic, Match, Marcel og More Woman er blant dei som viser fram haustens og vinterens trendar. Showet er i Festsalen, og startar laurdag kl. 13.00.

SPESIALBUTIKKAR • Glitter • Zoo-senteret • Ti-Ti • Førde Lydsenter • Bagorama • Fotograf Helle • Citybag • CMYK accessories SERVICE • Sparebanken Vest • Posten

www.hhforde.no

...vi har det! HANDELSHUSET

Unge meiningar

F.V.: Bertine 5 år Odin 5 år Ard Ragnar 4 år

Langhaugane barnehage, Jølster Tema: Natur og miljø Kor er naturen? Ard Ragnar: Det er faktisk der kongler og trer er! Og det er jord under alt saman. Inne i jorda er det makk! Og så bygger vi hytter der. Odin: Det er der som tigrane er, og så er det mykje skog der. Bertine: Natur er skog med bjørn inni. Hjort og. Og trer, masse trer. Kva aktivitetar kan vi gjere i naturen? Ard Ragnar: Leike og klatre i trea. Bertine: Stå på ei grein og sjå på troll. Ard Ragnar: Det finns ikkje troll! Bertine: Jo! Odin: Jo, det er jo faktisk eit slott ute i naturen og der bur det ein trollmann. Ard Ragnar: Og så er det ulvar i skogen Bertine: Eg synst ikkje vi skal ha ulv i naturen, for han et oss opp og tygger opp heile skogen.

Ard Ragnar: Jammen dei bur jo der! Det er heimen deira! Men det er greitt for meg at vi skyt dei. Korleis kan vi ta vare på naturen? Ard Ragnar: Ved å passe godt på den. Bertine: Vi kan jo ta med oss ei hytte ut i skogen og sitte der og passe på naturen? Odin: Kast bosset i søpla og ikkje på bakken. Kva skjer i naturen når det er haust? Odin: Blada dette ned på bakken. Ard Ragnar: Og etter det begynner det å snø! Bertine: Blada dett ned på bakken og blir brent av sola. Det er difor dei skiftar farge. Ard Ragnar: Og etter det blir blada til jord! Kva er eit miljøsvin? Ard Ragnar: Eit pinnesvin med piggar som dei stikk menneska med.

Endeleg klart for Lustrabad(ing)

Urmaker Roger Pettersen Spesialist på gamle klokker, veggur, lommeur og armbandsur.

FM 13•2012

Har klokka di høg personleg verdi, kanskje eit uerstatteleg arvestykke? Treng den ettersyn, reparasjon eller restaurering? Urmakarverkstad i Førde med ekspertise og lang erfaring på reparasjonar av alle typar ur. Henting og levering etter avtale om ønskjeleg. Gratis fast prisoverslag. 5 års garanti på overhaling av veggur. Ta kontakt på tlf 907 32 380

Roger Pettersen A/S Offentl. godkjend urmaker

Presteholten 25 • 6810 Førde

Det er nokre år sidan planane om badeanlegg i Skjolden først såg dagens lys, men snart opnar det sprett nye Lustrabadet dørene, til velvære og badeglede på høgt nivå. – Vi er i sluttspurten, smiler dagleg leiar for Lustrabadet, Nina Gudevang, som losar ti tilsette trygt mot den store dagen. – 26. oktober opnar dørene for badegjestar. Vi er spente og gler oss, og driv med hektisk opplæring og kursing i alt frå førstehjelp til evakuering, smiler ho og lover rikt høve til både trening og kos. – Idretts- og familieavdelinga har eit 25 m idrettsbasseng med 6 baner, stupetårn på 1 og 3 m. med sviktbrett, og 3 og 5 m. med fast plattform, klatrevegg i glas, ei lang og ei kort sklie og knøttebasseng, med fontene og sklie, og barnebasseng med luftbobler. Velværeavdelinga er det varmebasseng med 34 grader, liggebenk med luftmassasje og sitjebenk med vassmassasje og motstraumsdyser. I Grotta er det 39 grader, sitjebenk og vassmassasje, og ei unik lyssetting under vatn. Vi har dampbadstove/badstove, kvilebenk og dusj. I atriet er det kaldkulp på 8-12 grader, varmekulpen held 39 grader og har vassmassasje. Ute kan ein rulle i snøen om vinteren, om sommaren er det sitje- og liggemøblar der, seier ho. – Kafeen har servering i anlegget, resepsjonen og ute på terrassen om sommaren, avsluttar ho og takkar Luster Sparebank for utsmykking. – Oppgåva er utført av Marianne Heske og Thomas Morel.

Foto: Thomas Morel

Ei verdsnyheit - vedomn med fjernkontroll

(autopilot IHS)

Kan også leverast med bi-metallfjør for mekanisk regulering (autopilot) Som ein innovativ produsent av omnar har HWAM A/S lenge hatt ambisjonar om å utvikle ein smartare omn og dermed bringe den til eit høgare teknologisk nivå. Med den nyutvikla Autopilot IHS ™ (Intelligent Heat System) presenterer HWAM A /S, ein klokare omn på eit nivå der den kan konkurrere med pelletsomnar, varmepumper, solcellepanel og andre ikkje-fossile energiformer. HWAM Autopilot IHS ™ kontroller ikkje berre forbrenninga automatisk - no kan du også stille inn ønskt nivå av rom-temperatur med ein fjernkontroll. Den gjev til og med beskjed når det trengst meir å brenne på. Elektronisk presisjon som er til fordel for miljøet, brukar endå mindre ved og gjer det enkelt for deg. Autopilot

Så enkelt er det! 1

Med HWAM Autopilot IHS ™ skal du berre fyre opp, som i alle andre omnar. Her er alt som vanleg.

Angi ønskt nivå av temperaturomgjevnad: Med fjernkontroll stiller du med enkle trykk nivå av romtemperatur, slik at du raskt og enkelt kontrollerer kor varmt du vil ha det.

Fjernbetjeninga piper når du skal fyre igjen: Den intelligente eksterne fjernbetjeninga piper når det er på tide å leggja meir ved i omnen. Du treng altså ikkje å bruke tid på å passe på når du skal fyre igjen. HWAM Autopilot IHS™ gjer det for deg.

Autopilot IHSTM

(Bi-metallfjær)

(fjernkontroll)

Mekanisk regulering • Brenn opp til 40% mindre brensel • Sparer: Frå ca. 500,- til kr. 2400,- per natt. år • Partikkel: 2,5 g / kg (Tillatt grense: 10 g / kg) • Autopilot sikrar god forbrenning • Saktebrennande Tilgjengeleg som standard

Elektronisk regulering • Brenn opp til 50% mindre brensel • Sparer: Frå ca. Kr. 625,- til 3000,- per natt. år • Partikkel: 2,5 g / kg (Tillatt grense: 10 g / kg) • Autopilot IHS sørgjer for optimal forbrenning • Brenner enda lenger • Val av romtemperatur med fjernkontroll • Signal når det er på tide å leggja i ny brensel • Evne til å logge data om forbrenning Tilgjengeleg innebygde HWAM modeller: 2610, 2630, 3120, 3420, 3520, 3530, 3630, 3640, 3650, 3660

Opp til 5 0% mindre v ed!

Introprisar

iro 3

gM Wikin

26 Hwam

36 Hwam

35 Hwam

FM 13•2012

27 M/sideglass ikkje med autoplilot

Pris med autopilot

Knallpris

frå

7 990,-

12 990,-

m/ fjernkontroll 2.990,–

Pris med autopilot frå

15 490,-

m/ fjernkontroll 2

990,-

Pris med autopilot m/sideglas frå

16 490,-

Pris med autopilot

15 490,m/ fjernkontroll 2.990,–

m/ fjernkontroll 2.990,–

Vi har gjort storinnkjøp, og gjev intropris på verdsnyheita! 6800 Førde Fagmiljø (ved Esso) 57 72 10 60 (61)

6900 Florø Byggeriet Mestersalg 57 75 79 90

6783 Stryn Jernia Johan Flo & Søn 57 87 60 60

Vi fører leverandører som: Jøtul, Hwam, Lotus, Heta, Wiking, Nordpeis, Dovre med meir.

6980 Askvoll Leiknes M AS 57 73 04 57

TEMA: VARME

Full tenning på ved Vedfyring er eldste måten vi har for oppvarming. Kontroll over elden starta ein ny epoke i mennesket si historie. Og så skjedde det ikkje så mykje meir med vedfyring, før Hwam no lanserer ein serie vedomnar med elektronisk styring. TEKST OG FOTO: Roy Sunde

stor, større brunner

Vagn Hvam Pedersen viser fram sin høgteknologiske omn.

– Då eg såg omnane på presentasjonen i Danmark tente eg med ein gong, smiler Henning Bruland på Fagmiljø. Han har lokka til seg Vagn Hvam Pedersen, som stifta familieselskapet Hwam som lagar omnane, for å gjere Sogn og Fjordane del av lanseringa av det han kallar ein vedrevolusjon. – Etter å ha drive med omn og oppvarming i ein mannsalder har eg aldri sett ei slik utvikling i vedfyring som omnen deira representerer. Elektronisk styring er ei naturlig utvikling for vedomnen, som eg har etterspurt forhandlarar i årevis. Eg seier det så sterkt at ein slik omn er det som må til i konkurransen med alternativ oppvarming, slår han fast.

gjennom veggen

Nå får du kjøpt de storslagne peisene fra BRUNNER hos Varmefag

FM 13•2012

BRUNNER PEIS FRA TO SIDER Nyt det store ﬂammebildet fra begge sider av veggen.

28 www.sterkkommunikasjon.no - Forbehold om evt feil i annonsen.

Alt du behøver gjøre er å tenne fyrstikken... Hos Varmefag får du gode råd og veiledning om hvilken peis eller ovn som passer best for ditt behov. Vi kan sørge for alt EN BRUNNER PEIS ER ULIKT ALT ANNET DU ER VANT TIL I NORGE De er store, de er stilige og de er helt utradisjonelle. Med en peis fra Brunner, får du det som nesten ingen andre har. Dette er design og tysk ingeniørkunst på sitt aller beste. Kom innom og se våre utstilte modeller!

PANORAMA Opplev de store ﬂammene fra ﬂere vinkler fra en fantastisk peis fra Brunner.

fra transport og montering til godkjenning av monteringen. Ta gjerne med deg bilder og en skisse av rommet og besøk oss, så skal vi hjelpe deg.

– Hwam har produsert omnar i 40 år, har hatt mekanisk automatiserte omnar i 25 år, og har sterkt fokus på reint brennande omnar. Med vedomnar med elektronisk styring av forbrenning forbetrar vi vedomnen veldig, slår Vagn fast. – Kva er det som skil denne omnen frå andre vedomnar? – Den elektronisk styringa som regulerer forbrenninga av ved i omnen, og sikrar god og miljøriktig forbrenning hos kvar brukar, smiler Vagn, og forklarar. – I prinsippet kan alle lage ein vedomn som brenn reint, i testlaboratoriet. Men det er ikkje alle omnar som fungerer like godt rundt om i heimane til folk. Tenk på kor ulike tilhøve ein omn skal fungere i: Ulike piper og trekktilhøve, ulike brukarar, volum og alder på heimen osv. Hwan ønskjer å oppnå same forbrenningsgrad ute hos brukarane som i laboratoriet. Softwaren regulerer forbrenninga så den alltid blir så miljøriktig som råd, seier han og peiker på laptoppen som er kopla til omnen. – Ser du kurvene som går opp og ned? Dei viser spjeldreguleringar for optimale tilhøve. Skulle du gjort det måtte du regulert lufta mange gongar i minuttet, smiler han.

Miljø, komfort og enkelt – Elektronisk styring gjer omnen lettare og betre for brukar, og meir effektiv og energiøkonomisk for miljøet sidan dei brukar inntil 50 prosent mindre ved enn tradisjonelle omnar, seier David Larsen frå Hwam Norge – Omnane med mekanisk styring er konkurransedyktige på pris. Elektronisk styring gjer dei ca 3900 kr dyrare, men sidan dei treng mindre ved er investeringa spart inn, gitt at du kjøper veden, på 1-2 år. – Ein ting er det ein sparer i ved, og at omnen brenn heilt reint, men testgruppene våre legg mykje vekt på brukarkomforten. Omnen regulerer romtemperatur slik du vil, signaliserer når

Ein liten fjernkontroll, og mykje elektronikk, og vips har vedomnen blitt langt meir brukarvennlig.

du må legge i ved og brenn 1-2 gongar lenger for kvar vedfylling. Det gjev ekstra komfort og større fridom i høve ein tradisjonell omn, seier Vagn. – Hwam kombinerer fordelen med vedomn, med brukarvennlegheita til ei varmepumpe. Du får varmestrålinga til vedomnen og komforten frå ei varmepumpe. Bruk fjernkontrollen til å stille temperaturen du ønskjer, omnen tek seg av resten, avsluttar Henning. – Det som alltid har kjenneteikna Hwam er teknologisk forsprang og høg kvalitet i alle ledd, også design. Det skal vi halde fram med, seier Vagn med eit lunt smil. Larsen ber meg opne døra på omen. Den glir opp, og let seg igjen med den same luksuriøse kjensla ein gjerne kjenner att frå dyre bilmerke. – Det skal vere kvalitet, smiler han og gjer seg klar til å forklare omnens fortrinn til kveldens kurs.

FM 13•2012

Smarte folk treng smarte løysingar! Med vår løysing kan du styre varmen som du vil.

Registrert elektroentreprenør

Sandane tlf. 57 88 46 10 www.hendenelektro.no

Stryn tlf. 57 87 29 20 www.strynelektro.no

Sogndal tlf. 57 68 29 50 www.josvanger.no

Florø tlf. 57 75 22 11 www.vestelektro.no

Førde tlf. 478 36 160 www.sunnfjordelektro.no

Bremanger tlf. 57 79 13 57 Svelgen tlf. 57 79 51 90

Gå hausten varmt i møte

TEMA: VARME Energibruken skal ned: Legg merke til solpanela på taket, eit av fleire passive tiltak for å minske forbruket av straum.

Passivhus – godt for miljøet, svir Ikkje før har ein vent seg til byggeforskrifta TEK 10, som gjorde hus tettare, dyrare og meir energiøkonomisk, er ei ny omvelting på veg. I 2015 kjem passivhus-standarden. TEKST: Roy Sunde

FM 13•2012

– Så nullenerginivå i 2020. Kva nivåa inneber er ikkje fastlagt, men det ligg ann til tilsvarande tolking av energibruk som det vi no kallar passivhus, seier sivilarkitekt Karl Erik Sylthe i Gravdal Prosjektutvikling, som er særs interessert i passivhus. – Eg er eldsjel på dette her på huset, smiler Karl, og har kursa meg på NTNU. I samlingar og gruppearbeid «laga» vi eit passivhus, med meg som arkitekt. Veldig nyttig. Gravdal er ein stor husbyggar, både lokalt og i Bergen. Dei skodar til kva som kjem. – Dagens hus er komplekse samspel mellom ulike fag og krev høg kompetanse. Gravdal ønskjer å utvikle seg, og hentar kompetansen vi treng. Byggebransjen er flinke til å dele erfaringar, vi får tilført mykje via andres og via leigde aktørar, seier dagleg leiar i Gravdal Prosjektutvikling, Sverre Stensæth, som ikkje er så passivhus positiv som Sylthe. – Skeptisk avventande, ler han, og uviss på om det blir innført så tidlig som 2015. Men det kjem og vi må vere budd. Vi kursa oss og føl med. Det er viktig å vere offensiv. Vi prøvde oss på det som då var lågenergi, for fire år sidan på

Vie, og hadde eit prosjekt på Natlandsbakken i Bergen, der 8 einingar var planlagde som passivhus. Dei vart 3000 kroner dyrare per m2, ikkje 1700 kr som vi trudde, og prisavviket så stort at ein ikkje fekk seld. Kjedeleg, vi skulle gjerne ha gjennomført. Men læreprosessen gav nyttig erfaring. – Kor tid kjem første passive hus lokalt? – Det ville undre meg om det ikkje er komme, eller er på gong? Når krava kjem, kjem dei over ein låg sko. Den som haustar erfaring før får verdifull kunnskap. Det er ikkje alltid slik at ein gjer ting optimalt i høve det rasjonelle i første forsøk. Då er det greitt å hauste erfaringar bransjen har gjort, samt å prøve med fire einingar, ikkje 80, seier Sylthe.

Dyrt blir dyrare Ei kvar heving av kvalitet, eller innskjerping av krav, slår sjølvsagt ut i kroner og ører. – Kor lang tid det tek å spare inn auken i pris på passivhus i høve TEK10 varierer. To uavhengige anslag er Enovas1200 kroner og Multiconsults 1700 kroner per m2. 1500 kr per m2 gjev ein peikepinn. Då ser ein at eit passivhus på 100-200 m2 blir 150.-300.000 kr dyrare, seier Sylthe. – Kor lang tid det går før meirkostnaden er betalt varierer frå snautt 20 år til det doble. Med snitt på 30 år er det og ein vanleg låneperiode til hus. Om det held, og ein betaler ned lån med energiinnsparinga, blir ikkje husa «dyrare». Og du får bonusen av å bu i eit meir komfortabelt og sunt hus. – Tala over er i høve bygg oppført etter TEK 10. I høve forskriftene frå før 2007 blir hoppet større, kanskje 5000-7000 kroner per m2. Det

uroar meg. Eg trur ikkje politikarane har teke inn over seg totalen. Eg ser miljøtanken, og er einig, men det skaper press. Nye hus er dyre, og gamle held seg nesten like godt i pris. Verditap frå lågare standard og elde/slitasje prisast ikkje inn. Entreprenørar har erfart kva TEK 10 kostar, og må tenke nytt om bygging framover. Einebustad er kostbart. Ein må bygge kompakt: Leilegheitskompleks, fleirmannsbustadar og rekkjehus, for å dele kostnadsauken på fleire einingar, seier Sverre. – Arealbruk per innbyggar har gått i veret siste 50 år, men er nok i ferd med å snu. Også lokalt går ein frå einebustad til mindre einingar. Kostnadsreduksjon får større fokus. Går ein opp i kvalitet på eit felt, må ein kompenserer på andre med anten avgrensing av kvalitet eller kvantitet. Kvalitet er viktigaste faktor i eit hus. Fortetting er bra for økonomi og miljø, men jo tettare areal, jo høgare må kvaliteten vere, inne som ute. Det krev planlegging. Gode uteområde treng ikkje koste mykje for å skape høg trivsel, seier Karl. Dei som ser prisen på draumebustaden auke får ein liten trøst. – Oppvarmingsbehovet går ned. Peisen blir meir for kos enn nytte, smiler Sverre. – Om ein ikkje treng varmeanlegg blir kostnadsreduksjonen stor. Eit passivhus vil i høve TEK 10 hus gje lågare energibruk til oppvarming, i snitt 42kvH pr. kvm per år, mindre nedkjøling inne, høgare brukskomfort, mindre kaldras ved vindauge og høve til betre inneklima. Utviklinga innan ventilasjon og isolasjon i moderne hus gjev grobotn for myter. – Som overoppvarming, som ikkje er eit pas-

SVART SV VAR A T BELTE BEL LTE T I STRØMS STRØMSP STRØMSPARING SP PA ARING FÅ ÅR DU D PÅ PÅ KJØPET KJØP FÅR

fra

r 14 99k0

Spar strøm strøm hver dag, hele sesongen, med en T Toshiba o osh oshiba varmepumpe Velg e en varmepumpe som gir g maksimal strømsparing gjennom hele fyringssesongen. Husk at effektiviteten ved +5°C og -5°C er viktigere enn varmeeffekten ved -10°C eller -20°C. ”T Toshiba o samt gjør det best i samtlige årsvarme-scenarier, og er dermed en overlegen vinner på dette viktige området,” sier Forbrukerrådet i ”Den store varmepumpeguiden”. er Kort fortalt betyr at Toshiba o e et veldig godt valg for deg som vil spare mye strøm.

Foto: Enova.

Les mer på toshibavarmepumper.no Kontakt oss, så kommer vi på gratis befaring hjemme hos deg!

57 74 30 10

i lommeboka? sivhusproblem, men prosjekteringsfeil i nokre moderne hus, som har mykje vindauge og ikkje takutstikk. Då må ein solskjerme betre. Ein kan prosjektere passivhus feil og, men dette er ei mediegreie, seier Karl og deler den største myta: At slike hus er usunne. – Overlege Jan Vilhelm Bakke i Arbeidstilsynet starta debatt ved å spørje om ikkje ein bør forske meir. Det er viktig, ein veit ikkje nok. Men konklusjonen til Sintef Byggforsk er at slike hus er gode og sunne, og gjev betre inneklima. – Ein må vedlikehalde ventilasjonsanlegg, bytte filter, vaske etc. Ting må fungere ved overlevering, og etter 10 år. Held ein ikkje ved like er det ikkje sunt, seier Sverre. –Ei anna myte er at ein ikkje kan opne vindauga i passivhus. Det kan ein sjølvsagt, seier Karl.

Fakta • Passivhus har lågare energibehov enn dagens standard, redusert via tiltal som ekstra isolering, god tettleik, gode vindauge, utnytting av solvarme og varmeattvinning. • Energibehov er ca. 25% av vanlege hus. • Det er over 40.000 passivhus i verda, flest i Tyskland/Austerrike, men Sverige har og over 1000 ferdige prosjekt. • Konseptet omfattar bustadar, kontorbygg, skular, barnehagar, idrettshallar og sjukehus.

w www.klimaexperten.no ww.klimaexperten.no ttor-helge@klimaexperten.no or-helge@klimaexperten.no

Best i det lange løp

SKÅR VVS AS

VARMEPUMPELØSNINGER TIL ALLE BYGG

VARMEPUMPER FOR BOLIG

SKÅR VVS leverer varmepumper av høy kvalitet. Vi har meget gode løsninger for luft- og vannbåren varme. Vår kompetanse og erfaring gir riktig løsning til din bolig.

SKIFT UT DIN OLJEFYR! Daikin Altherma HT er et luft til vann system som kan erstatte en eksisterende oljefyr. Dette er en varmepumpe som leverer opptil 80° vann til oppvarming, uten bruk av elektrisk tilleggsvarme!

FORETNINGSBYGG Nye krav til energiøkonomisering er en utfordring! SKÅR VVS bidrar med sin erfaring ved valg av løsning. Daikin ligger med sine fleksible løsninger i fremste rekke i utviklingen av energiøkonomiske løsninger med lave livsløpskostnader. Ta kontakt for en vurdering av ditt prosjekt.

ENERGISENTRALER

• Første passivhus kom i 1991, i Darmstad i Austerrike.

Varmepumper sikrer god energiøkonomi og bidrar til et renere miljø!

• I 2010 kom Norsk Standard for passivhus, som definerte krav til norske passivhus.

SKÅR VVS leverer løsninger til alt fra små boliger til store næringsbygg.

• Passivhus må byggast utan behov for mekanisk kjøling. • Høgaste netto energibehov til oppvarming, ved årsmiddeltemperatur over 6,3 grader, er 15 kWh/m2 for bustadar over 250m2, og noko høgare for mindre. • Varmesystem skal i vesentlig grad kunne nytte andre varmekjelder enn elektrisitet/fossilt brensel. • 50 prosent av energien til varmvatn må ha andre kjelder enn elektrisitet eller fossile energikjelder.

Alt i varmepumpeteknikk! FØRDE Tlf. Arild: 917 16 305 Egne montører i følgende kommuner: Florø, Førde Høyanger/Balestrand, Askvoll, Lavik, Dale, Hyllestad

FM 13•2012

TEMA: VARME

10 tips for å behalde gløden 1.Rør ved kvarandre: Kyss, klapp og klem gjev god stemning og bekreftar nærleik og godhug. 2. Ikkje bli buddies: Å vere venner er bra, men skil mellom vennskap og partnarskap. Spar rapekonkurransen til gutekveldane og lukk dodøra etter deg. 3. Sett sex på timeplanen: Dei fleste klarar seg med sengekos ein gong i veka, men det er berre de som kan svare på kor ofte de har behov.

Biletet er henta frå: http://www.itsatrip.org/media/press-releases/detail.aspx?ReleaseID=766.

Slik held du forholdet heitt Med pluss på kjærleikskontoen er sjansen større for at du held på varmen i forholdet. TEKST: Kristine Slettehaug

FM 13•2012

Sjølv om det brenn i omnen og varmepumpa går for fullt, betyr det ikkje at det er like heitt mellom deg og partnaren. – Å leve i parforhold er hard jobbing, seier familieterapeut Ann Kristin Sæbø ved familiekontoret i Sunnfjord og Sogn. Mange studiar er gjort på parforhold og metodar utvikla. Sæbø refererer til bufferkurs av Anne Marie Fosse Teigen og John Gottmann. Gottmann er ein kjend amerikansk parforskar som blant anna forska på kva som bidreg til at nokre par held saman, medan andre går frå kvarandre. – Han kom fram til var at par som er gode på å vedlikehalde og oppretthalde venskapen fekk det lettare til å fungere.

Pluss på kontoen Sæbø fortel at ein positiv grunnetone i forholdet er viktig. – Eit parforhold som er prega av ein positiv grunntone, med pluss på kjærleikskontoen, gjev begge partar større tabbekvote og rom for å reparere og takle konfliktar. Det blir også lettare å halde romantikken ved like med pluss på kontoen, forklarar ho. – Motsett blir vi meir nærtakande og såra for ein sleivete kommentar dersom vi har ein negativ grunntone og minus på kjærleikskontoen.

Så korleis skal vi opprette denne positive grunntonen? – Vær nysgjerrig på partnaren din! Set av tid kvar dag til å oppdatere deg og still spørsmål som: Kva er du opptatt av for tida? Kva drøymer du om? Korleis har du hatt det i dag? Still spørsmål som inviterer til å fortelje vidare. Dei fleste av oss er vande til å formidle eigne idear og meiningar i staden for å spørje kva den andre synast og tenker. Tenk deg at du ikkje kjenner personen du lever saman inn og ut. Han eller ho har fortsatt noko i seg som du vil vite meir om, seier Sæbø og legg til: – Ein annan viktig ting i eit godt forhold er stoltheit og beundring. Sei takk til partnaren for daglegdagse ting og kommenter det positive han/ho gjer slik vi ofte gjer på jobb. Til dømes: «Så flott at du såg at eg var trøtt då eg kom heim frå jobb og tok omsyn. Eg trengde den kvilen på sofaen».

Partid Å sette av tid til parforholdet er viktig for å behalde varmen. – Då tenker eg ikkje berre på kostbare opphald på 5-stjerners hotell, men at ein stoppar opp i løpet av dagen og vender merksemda mot kvarandre. Ta ein kaffikopp etter middag, gå ein tur saman eller planlegg eit stevnemøte. Berre fantasien set grenser. Ta ansvar kvar sin gong, men ikkje la det bli eit pes. Det skal vere enkelt og gjennomførleg, rådar Sæbø og avsluttar med eit anna råd: Forholdet treng gjøde for at det skal vekse og halde seg varmt. Tenk gjennom og snakk med kvarandre om kva type gjødsel de treng. Då blir det lettare å komme seg opp av bølgjedalane og halde varmen, for den sloknar om vi vender oss vekk frå kvarandre, og det vil vi ikkje.

4. Bytt på å prate: La begge komme til orde og lytt til det partnaren din har å seie. Det er fort gjort å bli så reven med i kva ein sjølv skal svare at ein gløymer å lytte ordentleg. 5. Inngå kompromiss: Erkjenn at din måte å gjere ting på eller tenke ikkje er den einaste mulige løysninga. Å ikkje kunne inngå kompromiss er veldig sjølvsentrert og betyr at du opplever deg sjølv som det einaste fornuftige (eller følsame) mennesket i verda. 6. Ver tolerant: Godta og tolerer sider og eigenskapar ved partnaren din. Prøv å sjå det positive i det. Ja-ja, så er kjærasten din stille og sjenert i møte med nye menneske, men det er vel betre enn at han eller ho skrik etter merksemd? 7. Ta ein time-out: Skru av pc, tv, telefon og andre distraksjonar og bruk tid på kvarandre. Lag mat saman, gå på kino, ha sex eller gå ein tur. 8. Støtt kvarandre: Å støtte kvarandre styrker kjensla av samhald. (Men ikkje utslette deg sjølv og meiningane dine for å skape god stemning.) 9. Gje ei gåve: Å få ei gåve utan grunn varmar og gir kjensla av at den andre har tenkt litt ekstra på deg. Det er dessutan ikkje prisen det kjem an på, men tanken bak. 10. Kjenslemessig kontakt: Del tankar, kjensler, drømmar, bekymringar og hemmelegheiter med kvarandre. Når ein deler personlege og private ting skapar ein nærleik og bygger bru mellom kvarandre.

(Skrive om frå www.kk.no)

Lokkar med kakkelomn Møbelforretninga Atle Naustdal as har innreia butikken med ein kakkelomn. På sikt skal den fungere som varmekjelde for heile butikklokale. TEKST OG FOTO: Kristine Slettehaug

– Kvifor har de plassert ein svær kakkelomn i butikken? – Først og fremst som eit trekkplaster. Kundane er nysgjerrige på kva dette er for noko. Etter kvart vil vi bruke den som oppvarming og demonstrere kor godt den fungerer, seier Ove Naustdal i butikken. – Kva fordelar er det med kakkelomnen? – Den største fordelen er at når den først er varm kan den varme i opp til 72 timar. Ein legg i ved eit par gongar for dagen, og du får ein jamn, god varme i heile huset som varer. I tillegg er den veldig fin å sjå på. Naustdal kan ikkje love at den kan fungerer som einaste varmekjelde i eit hus. – Det kjem an på huset. Er huset nytt og tett, kan den nok varme opp eit heilt hus. Gamle hus som ikkje er tette vil trenge fleire varmekjelder. Den vil heller ikkje klare å varme opp eit enormt stort hus. Då må du ha fleire. – Er omnen dyr? – Ja. Ein må ut med 80-90.000 kr. ferdig montert, seier Naustdal.

Sjeldan vare Ein kakkelomn er ikkje allemannseige. – Vi sel ikkje mange av desse. Kanskje 3-4 for året. Det er stort sett dei med store einebustader som kjøper den. Den er tidlaus, og mange tykkjer den er svært pen. I Sverige står den i mange, gamle hus og hytter. I Norge finn du den i forholdsvis få heimar. Kakkelomnen er montert av murar Frank Eide frå Sunfo. Han brukte tre dagar på å sette den opp. – Det er ein krevjande omn å montere og ikkje ein jobb for privatpersonar. Presisjon og nøyaktigheit er nøkkelorda om du skal få ein velfungerande og fin omn, forklarar han. Sunfo er dei einaste i Sogn og Fjordane som er godkjende kakkelomnbyggarar. I fjor monterte dei fire i fylket. – Dei blir ikkje berre montert i herregardshus, smiler han. Vi har montert dei i alt frå små kårhus til store, moderne hus. Energimessig og miljømessig er dette kanskje den beste varmekjelda du får. Omnen gjev 1,4-2 kW på det jamne i 24 timar i motsetnad til ein vanleg omn som gjev 7 i timen. 12 kilo ved vert rekna brukt i døgnet, forklarar han, og legg til: – Eg vil tru det er den billegaste oppvarmingsmetoden som eksisterer. Men det er ei dyr investering, så monter den ein stad du veit du blir verande, rådar Eide.

Ove Naustdal ved Atle Naustdal as har fått montert ein kakkelomn i butikken. Den fungerar som trekkplaster og varmekjelde. Frank Eide (t.h) frå Sunfo har montert den.

Kakkelomnen • Ein kakkelomn er ein lukka eldstad mura opp av tegl og kledd med glaserte keramiske fliser, såkalla kaklar. • Kakkelomnen blir brukt til oppvarming og fyrast med ved. Den utnyttar brenselet på ein svært effektiv måte. • Kakkelomnen var kjent i seinmiddelalderen i Alpane og Sør-Tyskland. På 1700-talet vart kakkelomnen vidareutvikla i Sverige, kor den fekk stor utbreiing og utkonkurrerte omnar av støypejern. • Svenske kakkelomnar vart mura opp av spesialistar, kakkelomnsmakere. På 1800-talet vart produksjonen av kakkelomnar industrialisert. Kjelde: Wikipedia

Varmepumpe armep a frå Sognekraft - smart, enkelt og komfortabelt! Frå berre 310 kroner i månaden på avbetaling, eller frå kroner 14.990,- kontant, kan du skaffe deg g ei Toshiba o varmepumpe frå So Sognekraft. Kvifor kjøpe ei varmepumpe? s Reduserte oppvarmingskostnader s Auka komfort og betre innemiljø s Høve til kjøling for varme sommardagar

s Bytt ut oljefyr-anlegget med miljøvennleg, vassboren varme i eksisterande rør (KWsmart)

Varmepumpene a vi leverer er godkjent av Norges Astma- og Allergiforbund. Filteret i varmepumpa reinsar lufta effektivt for pollen, bakteriarr, virus og luktpartiklarr.

www.sognekraft.no

Ta kontakt for gratis g synfaring på e-post: kunde@sognekraft.no eller telefon 57 69 86 00

- set krefter i sving

TEMA: VARME

Nordpeis Duo2

PEISOMN Ein peisomn er løysinga for deg som har lyst på peis, men har liten plass. Ein peisomn er ein vedomn med glasdør. Glasdøra gjer at ein får maksimal varmeeffekt, samtidig som ein har innsyn til peisbålet. Peisomnar passar like godt heime som på hytta, i eit moderne eller klassisk interiør. Wham 3630m

Jøtul F373

Vi er forhandlar av: Nordpeis, Hwam og Jøtul

VI HAR OMNAR PÅ LAGER!

dou kan vere trygg på litet Kva w.vestlandshus.n ww

FM 13•2012

34 Høgfløya

r utleige med moglegheit fo

Jønshornet

Bestill vår huskatalog 148 sider med mykje inspirasjon til heimen www.vestlandshus.no

n og Forhandlarar i Sog

Fjordane

bthus.no Tlf. 916 61 700 / rk@ • BTHUS AS Førde / post@vestbyggas.no ra Tlf. 57 73 72 60 flora.online.no • Vestbygg Grytøy 70 / vestlandshus@ 21 75 57 . Tlf rø Flo • VestlandsHus roger@solvberg.as y Tlf. 95 72 22 52 / ålø M s Hu ds an stl • Ve dre@solvberg.as Tlf. 57 87 62 00 / en n ry St s Hu ds an • Vestl . 57 67 33 88 / gn, Kaupanger Tlf • VestlandsHus So s-sogn.no

post@vestlandshu

– Vi gler oss til årets nybilmesse i Førdehuset, seier Stein Vidar Vie og Anne Råheim Tveit frå Bilgruppa i Førde.

Ei annleis bilmesse Førstkomande helg er det bilmesse i Førdehuset. – Det blir ei bilmesse med ein artig vri, seier leiar i Bilgruppa i Førde, Stein Vidar Vie, og lovar ei opplevingshelg i Førdehuset. TEKST: Tore Fossen

– Eg har vore med på kvar einaste bilmesse sidan starten i 1991, men eg trur dette blir den beste av dei alle, seier Vie. – Grunnen er at det ikkje berre er ei bilmesse der vi stiller ut nye bilar, men og at det skjer andre ting som kan vere med på å heve arrangement, seier han, og siktar til at ein i år har valt å marknadsføre den som ei bilmesse med ein touch av femininitet. – Det skal vere ei bilmesse for damer, men sjølvsagt er menn hjarteleg velkomne, seier han.

Utanombilmessige aktivitetar Årets bilmesse har sjølvsagt fokus på det som finst av nye bilar, men i år er større deler av Førdehuset teke i bruk. Mellom anna Festsalen og Utstillingssalen. – I Festsalen blir det mellom anna eit forrykande moteshow, der fleire av butikkane i Førde sender modellane sine ut på catwalk’en med det siste nye av haustens motar. Her får publikum sjå både fest- og kvardagsantrekk, i tillegg til nytt for sports- og fritidsinteresserte. Det ryktast også at ein av fylkets mest profilerte politikarar er ein av modellane under showet, ler Vie, og let vere å nemne namn. Elles blir det fleire bil- og utstyrsrelaterte utstillarar i Festsalen og i vrimleareala – og utanfor. Her blir det både bank og forsikring, trafikkskule, spekemat og cupcakes, bilpleie og hårpleie, barnepass og stylistar. – Eg må berre vedgå at eg verkeleg gler meg til årets bilmesse, seier han.

Vinn eit sertifikat I tillegg til at du kan sjå kva bilforhandlarane har å by på av flotte bilmodellar, kan ein heldig publikummar stikke av med ein premie på billetten sin i form av eit gåvekort som fører fram til førarkortet. Hatlestad Trafikkskule sponsar ein komplett førarkortpakke til ein verdi av inntil 30.000 kroner. Skulle du vere så heldig at du har førarkort frå før, kjenner du sikkert ein eller annan som meir enn gjerne tek imot premien. Eller kanskje du vil utvide sertifikatet ditt med t.d. motorsykkel eller traktorførarbevis? Det blir også andre premiar trekt ut på billettane. Kriteriet er at du må vere til stades under trekkinga, som skjer søndag kl 15.00 i idrettshallen.

Cupcakes og «Bli ny» Dei populære småkakene ser innbydande ut – og smakar godt! Men korleis lage dei? Det kan du få eit lynkurs i dersom du tek turen til Førdehuset på laurdagen eller søndagen. Eit par gonger kvar dag viser Anette Hestad og Gudrun Johanne Eikeland, som driv det nystarta firmaet Ferske Smakar, korleis du kan trylle fram lekre småkaker.

På plass i Førdehuset er også frisørar frå Fresh Frisørsalong som – i tillegg til å style modellane til moteshowet – også vil tilby nokre av publikummarane til å «bli ny» på toppen. Kanskje blir det du som kan gå hausten i møte med ny frisyre? Du kan også få råd og rettleiing om sminke, hudpleie og negledesign.

Bruk tida – Eg har veldig lyst å oppfordre damer i alle aldrar å komme til Førdehuset denne helga, seier Anne Råheim Tveit, som saman med Stein Vidar Vie og Egil Skilbrei har vore Bilgruppa sine representantar i arrangementskomiteen. – For på denne messa ønskjer vi spesielt at damene skal komme og sjå på alt det nye og spennande vi har å vise fram av bilar, seier ho. – Eg trur det blir ei spennande bilmesse i Førdehuset denne helga, og at dette blir skikkeleg gøy! seier ho. – Damene bør bruke litt tid på bil. Det er veldig kjekt at også damer meinar noko om bilen som ho eller familien skal nytte dagleg. Det skjer jo framleis at det er mannen som får bestemme det meste i val av bil. Derfor er det viktig at også damene får seie noko om kva behov og ønskjer dei har for sin bilbruk, seier Råheim Tveit. Men det har vore ei viss endring på det feltet dei seinare åra. – Vi opplever at damene i dag har vore med på å snu trenden om at dei berre skulle få velje farge, slik det gjerne var på 80-talet, seier Vie. – I dag er kvinnedelen av bilkjøparar ganske høg, men dei har gjerne andre kravsspesifikasjonar enn menn: Damer tenker ofte på det praktiske, meir enn utsjånad og motor. Og ikkje minst korleis dei trivest med størrelsen på bilen. Vi ser også at damene ofte tek mykje raskare avgjerder enn mennene, seier Vie.

Godt samarbeid Bilgruppa i Førde har eit godt samarbeid på mange felt – sjølv om dei også er konkurrentar. – Det at vi har denne bilmessa er med på å sveise forhandlarane saman. Vi har alle eit felles mål; å vise at Førde er eit bilsentrum, der ein finn det meste av nye bilmerke. Såleis er det eit ypparleg høve å ta turen til Førdehuset til helga, og sjå den store breidda av kva bilbransjen i Førde tilbyr. Ein ekstra bonus for publikum er at dei fleste bilforhandlarane har greidd å skaffe litt ekstra snaddermodellar som ikkje er kvardagskost i utstillingslokala våre, avsluttar Vie. Arrangør av bilmessa er Bilgruppa i Førde, i samarbeid med Reklamebyrået Inform Media.

FM 13•2012

Katten treng di hjelp! Trass stort engasjement frĂĽ dyrevernarar i meir enn ein mannsalder er problemet med heimlause kattar like stort. 2012 er det verste ĂĽret pĂĽ mange ĂĽr i heile landet. Bettina Astor i Dyrebeskyttelsen Norge Sogn og Fjordane seier ansvarsfrĂĽskriving og manglande ressursar gjer at ein ikkje fĂĽr bukt med problemet. Myndigheitenes tilbod til heimlause kattar er avliving. â&#x20AC;&#x201C; Her mĂĽ vi bli betre, seier ho og fortel at Dyrebeskyttelsen dagleg fĂĽr inn heimlause kattar og kattungar, ofte i dĂĽrleg forfatning. â&#x20AC;&#x201C; Stadig fleire ukastrerte kattar fĂĽr FIV / katteaids, som gjev ein lang og pinefull dĂ¸d for utekattar. Dyrevern er ein bransje prega av fortviling over manglande menneskelege og Ă¸konomiske ressursar, og vonde katteskjebnar. At problemet eskalerar, viser at vi treng stĂ¸rre engasjement frĂĽ myndigheitene si side. Ein viktig bodskap er ĂĽ kastrer bĂĽde hann- og hokatt, vaksiner og ID-merk katten, seier ho og fortel at kastrerte kattar held seg meir heime, og at det bidreg til ĂĽ verne katten mot sjukdomar som katteaids. â&#x20AC;&#x201C; Ei viktig investering, som katteeigarar bĂ¸r prioritere sjĂ¸lv om det diverre er dyrt, seier ho og oppmodar veterinĂŚrar til ĂĽ sette ned prisane ein periode. â&#x20AC;&#x201C; Moralen mĂĽ opp, fantasien nĂĽr det gjeld ĂĽ kvitte seg med uĂ¸nska kattar er skremmande stor. Dei blir til og med dumpa til fordel for sydentur. Dyrebeskyttelsen har teke hand om fleire kattar som er skadde av eigaren. Det er straffbart ĂĽ flytte frĂĽ, dumpe, skade eller drepe dyr. Norsk lov om dyrevelferd og forskriftene om dette er endra, no gjeld hjelpeplikta for dyr ogsĂĽ. Arbeidet til Dyrebeskyttelsen gir mange heimlause kattar ein ny muligheit. Det er viktig at folk stĂ¸ttar oss, anten med hjelp til praktiske oppgĂĽver, ved ĂĽ adoptere ein katt, gjev oss grasrotandelen sin hos Norsk Tipping eller blir medlem, seier Bettina, og understrekar at bidrag gĂĽr til ĂĽ hjelpe dyr. â&#x20AC;&#x201C; Jo fleire hender og meir pengar, jo fleire dyr kan vi hjelpe.

Uviss skjebne for kattefamilie Normalt har Dyrebeskyttelsen Norge Sogn og Fjordane over 30 kattar i omsorgstiltak. Nett no har dei ein heil kattefamilie, som treng ein heim. â&#x20AC;&#x201C; Mor, far og tre kattungar. Det er spesielt. Dei kjem frĂĽ Ytre Hafstad i FĂ¸rde. Vi sĂ¸ker eigar, eller nokon som kjenner dei att. Nokon mĂĽ jo sakne dei? Alle fem er litt redde og knytt til kvarandre, sidan dei har gĂĽtt ute lenge. Om ikkje vi finn eigarane hĂĽpar vi nokon vil ta til seg heile familien, det hadde det vore utruleg flott om dei fekk bu saman pĂĽ ein gard, avsluttar ho.

Kattemor og ungane.

Fakta Dyrebeskyttelsen Norge Sogn og Fjordane har dei siste 10 ĂĽra: â&#x20AC;˘ Skaffa ny heim til ca. 1200 heimlause katter â&#x20AC;˘ Gjenforeint ca. 500 kattar med sine eigarar â&#x20AC;˘ Avliva ca. 500 sjuke / skadde kattar, i samrĂĽd med veterinĂŚr.

Kattefar.

Verdas beste fĂ¸redragshaldar til Temposeminaret Ca 400 deltek pĂĽ Temposeminaret i FlorĂ¸ kvart ĂĽr, og inspirasjonsseminaret har fĂĽtt ry som eit av dei beste i landet. ArrangĂ¸r Per Ă&#x2DC;yvind Helle lovar ei sĂŚrs attraktiv utgĂĽve av inspirasjonsseminaret i ĂĽr 1. November. â&#x20AC;&#x201C; I ĂĽr kan vi kan presentere verdas beste fĂ¸redragshaldar, Nando Parrado - kĂĽra av World Business Forum. Han toppar ei celeber liste der namn som Bill Clinton og Kofi Annan og figurerer. Parrado er verdskjent for den mest utrulege overlevingshistoria i fĂ¸rre hundreĂĽr; flyulukka i Andesfjella i 1972 der han som 23-ĂĽring blei den store helten og seinare portrettert i filmen Alive, fortel Helle og held fram. â&#x20AC;&#x201C; Humorist, filosof og sosiolog Harald Eia, og Moods of Norway-grĂźnderane Simen Staalnacke og Jan Egil Flo frĂĽ Stryn er mellom fĂ¸redragshaldarane, samt salsguru og turnĂŠmanager for John Cleese, Kjetil Kristoffersen.

KjĂ¸p ZEISS progressive brilleglass. FĂĽ med ZEISS ofďŹ celens Plus romoptimerte glass pĂĽ kjĂ¸pet!

%N :%)33 BRUKER SKAL KUNNE STILLE HĂ&#x20AC;YE KRAV "ÂŽDE VED EKSTREME FORHOLD OG I EN MER VANLIG HVERDAG !KKURAT NÂŽ HAR VI KAMPANJE PÂŽ :%)33 PROGRESSIVE BRILLEGLASS +JĂ&#x20AC;P ET PAR VALGFRIE PROGRESSIVE GLASS n OG FÂŽ ET PAR :%)33 OFĂ&#x2020;CELENS 0LUS ROMOPTIMERTE GLASS PÂŽ KJĂ&#x20AC;PETĂ&#x153; %T GUNSTIG TILBUD FOR DEG SOM VET AT DET ER FORSKJELL PÂŽ BRILLEGLASS

13â&#x20AC;˘2012

Se mer. Opplev mer. ZEISS presisjonsbrilleglass. WWW ZEISS NO VISION

&ORHANDLERE

$EN FĂ&#x20AC;RSTE MÂŽNELANDINGEN JULI FOTOGRAFERT MED ET :%)33 OBJEKTIV +ILDE .!3!

Glass Renss

1 2 for

Nye GLK Nye GLK er unik i si klasse. Karaktersterk, sportsleg elegant, leiande pĂĽ tryggleik og pĂĽ ďŹ rehjulsdrift med 4MATIC.

Introduksjonstilbod:

Nye GLK 4MATIC frĂĽ kr 600.000,-.

kr 149,-

AMG Sportspakke - veil. kr 39.550,â&#x20AC;˘ Delskinnseter â&#x20AC;˘ AMG stylingpakke No â&#x20AC;˘ Girskifthendler pĂĽ rattet â&#x20AC;˘ 19â&#x20AC;? AMG alu.felgar â&#x20AC;˘ Svart taktrekk â&#x20AC;˘ Sportsunderstell â&#x20AC;˘ Aluminium takrails kun

19.900,-

s CJMHMBTT OP s CJMHMBTT OP

Teknikkpakke - veil. kr 35.800,â&#x20AC;˘ Parktronic No â&#x20AC;˘ Tilhengarfeste â&#x20AC;˘ ILS bi-xenon kun

19.900,-

s Skadereparasjon n s Glass, frontrute reparasjon/sskift s Lakkering s Klimaanlegg reparasjon/pĂĽfyll s SolďŹ lm Vi takserar skade for privat og forsikring kvar dag, og kan hjelpe med skademeldinga om du ynskjer.

Velkommen til prĂ¸vekĂ¸yring!

Pris levert FĂ¸rde. Forbruk blanda kĂ¸yring: 0,55-0,86 l/mil. CO2-utslepp: 143-199 g/km. ImportĂ¸r: Bertel O. Steen AS. Bildet kan avvike frĂĽ tilbod.

Opningstider: Mandag - fredag 730 - 1600

Riis Bilglass og Bilskadesenteret AS,, Sogn og Fjordane

Bilhuset FĂ¸rde, Ă&#x2DC;yrane 6, 6800 FĂ¸rde, Tlf. 57 72 41 00, www.bilhusetforde.no

ALLEGRO 100 CM MED SPEGEL

10.995,SPAR KR. 2.755,-

100 cm heilstĂ¸ypt marmorservant og servantskĂĽp med breie skuffer med fullt uttrekk. Spegel med avlange lysfelt. Inkl. viste grep. Ekskl. armatur.

20.995,SPAR KR. 6.370,-

Veil. pris kr. 13.750,FARGE Kvit hĂ¸g-glans

15.495,SPAR KR. 4.300,FARGE Kvit matt Svart gummilakk GrĂĽ gummilakk

FM 13â&#x20AC;˘2012

37 ALLEGRO 100 CM MED SPEGELSKĂ&#x2026;P FARGE Kvit hĂ¸g-glans

EL-PAKKE MED LED-LYS OG STIKKONTAKT I SKUFF

KANTATE 101 CM MED SPEILSKĂ&#x2026;P

Veil. pris kr. 30.160,-

101 cm Kantate porselensservant og servantskĂĽp med to skuffer. SpegelskĂĽp med avlange lysfelt, stikkontakt og lysbryter. Inkl. integrerte grep og tilbehĂ¸r. Ekskl. armatur. Veil. pris kr. 27.365,-

22.995,SPAR KR. 7.165,-

TLF. 57 72 55 90 - VAKTTLF. 992 13 790 BESĂ&#x2DC;KSADR. FLOVEGEN 4, 6800 FĂ&#x2DC;RDE www.comfort.no - ďŹ rmapost@dale-ror.no

Eg heiter Joachim Vie, eg er 31 år gammal, sambuar med Lena S. Kirkebø og saman har vi Nomi på 2 år. Før Nomi klatra opp i familietreet var min altoppslukande hobby å vere i fjellet eller legge planar for neste tur til fjells. Ikkje minst kunne ein vere med på alt av tilbod frå aktive venner. I løpet av hausten 2012 skal eg ta med meg Nomi på tur. De skal få vere med.

Isbre og Lollipop Jostedalsbreen stikk seg ned mellom mange dalar i fylket. Eg har alltid hatt lyst opp og sjå Briksdalsbreen. Og slik vart det.

FM 13•2012

– Hallo, dæ er Nomi, kjøre bil, ska på fælle, hadet. Nomi sit i barnesetet ved sidan av meg i Barnsleg-bilen vår og «snakkar» med ei venninne i ein leikemobil. Vi køyrer langs Jølstravatnet og eg fortel Nomi om kor vi skal og kva vi skal sjå. – Iiiiis, ropar ho entusiastisk. Eg kunne heller sagt bre, og droppa ordet is. No lurer ho på kor tid vi skal stoppe. – På tikken sjøpe is, seier ho spørjande med heva augebryn og meiner sikkert at eg har køyrd forbi fleire gode høve. Eg prøver å forklare ho om isbrear, at det ikkje er sånn is som ho trur, og at vi skal køyre opp til Briksdalsbreen, og at den ligg i ein dal. Så peikar eg inn i Stardalen og Våtedalen for å forklare ho ordet dal. Sånn held vi det gåande, før ho heller vil sjå Tintin på «tævæn». Her og der bryt sola gjennom det tjukke skydekket. – Fine fællet, seier ho etter meg, når eg av og til avbryt ho i Tintin, med å poengtere kor fint det er når haustfargane glitrar i fjellsidene.

fleire gongar denne turen. Vel framme i turistmaskina Briksdalsbre Fjellstove, vekker eg Nomi med ein bolle. – Sitte sekken, seier ho lys vaken og peikar på bæremeisen eg har sett fram. Vi kler oss for nokre timar med vekslande ver, tek med oss lunsj og låser bilen. Ein rask tur for å handle suvenir på fjellstova, som alltid når vi er på tur, så byrjar vi å gå. – Lækeplass, peikar Nomi mot aktivitetsparken som ligg i starten på turen mot Briksdalsbreen. Ein tom leikepark saman med dei parkerte Trollbilane, som fraktar turistar til breen, vitnar om at sesongen er på hell. Vi treff nokre møringar og eit par utanlandske turistar, men utover det kan Nomi og eg gå og småprate som dei to turistane vi er. – Skal vi opp dit, spør eg Nomi og peikar på dei stupbratte fjellsidene som formar dalen. – Neeeei, det er fali det, seier ho høgt og tydeleg. Vi snakkar om trea vi ser, eg forklarar kva ein nasjonalpark er, les informasjonsskilta om utviklinga av breen som står langs stien og ho kommenterar det heile på sin måte.

Turisttomt Typisk nok sovna Nomi like før vi kom til Olden, og eg måtte gjere unna handlinga aleine. Sidan ho låg og sov i bilen, sprang eg gjennom butikken og gløymde sjølvsagt halvparten av det vi eigentleg skulle ha. Planen er å ende opp i Bødalen, så skal vi forbi ein butikk til, og då har vi sikkert meir tid. Vi la i veg gjennom Oldedalen og etterkvart opp Briksdalen. Utsegna om at å bli født i Norge er som å vinne i Lotto, kling i bakhovudet. Visst er vi heldige stilt økonomisk. Men når du køyrer langs Oldevatna i regnvêr og ser Briksdalen ligge bada i sol og skodde, som om noko viser veg, undrar eg kor mykje pengar ein eigentleg treng for å nyte akkurat dette. Den same tanken skal treffe meg

Vemodig – Stooor æv, seier ho plutseleg og ser den ikoniske Kleivafossen med brua. Eg prøver å forklare at det er ein foss, og ho seier ordet foss, men Nomi føretrekk «lita æv, æv og stor æv» (Bekk, elv og foss). Vel framme ved breen finn vi fram lunsjen vår, ein yoghurt og nektarin. Vi set oss på ein stein, begge er stille og et lunsjen i lag. Vi kikkar opp på den raskt minkande breen. Det er eit trist monument. Eg veit ikkje kvifor, for det kan jo hende det er naturleg. Men det meste tydar på at isen smeltar fordi vi vil halde fram med å leve slik vi gjere, og helst litt betre - på naturen og miljøet sin kostnad. Berre for å gjere den melankolske stemninga litt meir dramatisk, så blir dalen fylt av

1: - Stor æv, seier Nomi. Bødalen viste seg frå si finaste side med vekslande sol og regn i haustfjellet. 2: Det var ikke heilt etter planen at Nomi skulle sove middag, men på tur må ein improvisere. 3: - Va(r)m, klager Nomi og vrenger av seg klea medan vi er på veg ned frå Briksdalsbreen.

eit enormt brak og drønn. Breen gjev slepp på litt meir av seg sjølv og pulverisert is blir til ei kvit sky som sakte løyser seg opp. – Oj, datte ned, seier Nomi med store auge. Som born flest er dei blotta for bekymring, og meir oppteken av leiken. Dette var ikkje noko vidare å hefte seg ved. – Kaste stein vatne?, spør ho. Vi går ned til vatnet, som for ti år sidan var fylt av ein bre, og Nomi får kaste stein. Dette er noko ho aldri ser ut til å gå lei av, så før entusiasmen tek fullstendig overhand, føreslår eg at vi går nedover. – Gå søl, svarar ho når eg spør om ho skal sitte på ryggen. Det er vanskeleg nok å få ho opp i bæremeisen, som om eg ikkje skulle lirke ho oppi når ho ikkje har lyst. Så vi går hand i hand, ei stund i alle fall.

Tur retur

Nomi er klar for å innta ein kald ferdiggrilla kylling før ho skal finne soveposen.

– Va(r)m, høyrer eg nokre meter bak meg og Nomi riv og slit i jakka si. Ho insisterar på at ho ikkje treng alle kleda sine, og plagg for plagg fyk. Vi går vidare og Nomi stoppar med barnsleg nyfikenheit ved det meste som finst langs vegen. Turen ned går likevel relativt fort og vi gjere oss klar for neste etappe mot Bødalen. Men sidan det vart så mykje snakk om is på denne turen, kom vi ikkje utanom ein Lollipop frå den utplukka isdisken på fjellstova. Etter litt handling for andre gong, kan vi køyre den bratte og smale asfalt-/grusvegen opp til parkeringa rett ved Bødalsetra (bomveg). Eg ryddar til baki bilen sånn at når vi kjem attende frå turen inn i Bødalen berre kan skifte, tenne primusen og slappe av resten av kvelden. Eit obligatorisk bleieskift seinare er vi på veg inn i eit nytt maleri. Det byrjar å bli skumring, men lyset frå sola legg seg på forunderleg vis mellom toppane og

FM 13•2012

Briksdalen på sitt finaste, med breen som dessverre kryp oppover i enden av dalen.

stemninga er magisk. Ein kan bli poetisk av mindre, men dikting er ikkje spennande nok for reisefylgjet mitt. – Gå dit, seier Nomi bestemt, som om eg var ein hest, og peikar på ei bru over ei «lita æv». Dette held ho fram med, noko som fører oss inn mellom alle hyttene som ligg rundt Bødalsetra. Vi held fram mot Bødalsbreen før vi returnerar mot bilen og ein kald ferdiggrilla kylling. Eit kjapt klesskift seinare; kaffien putrar på primusen og Nomi kosar seg med bolle, kylling og vassflaska si. – Lalle no, seier ho og eg meiner vi har berekna tida perfekt. Vel plassert i soveposen medan ho ligg og kikkar på fjelltoppane som steile utanfor bilen tenkjer eg at dette blir ein tidleg kveld, trass i at ho sov middag. Men nei da; ein halvtime seinare er det full rulle bak i bilen. Nomi er høgt og lågt og har overhovud ikkje tenkt å sove. – Lalle heime mamma, seier ho og meiner vi kan køyre heim no. Eg minnast ein av turgåarane vi trefte på stien tidlegare, som snakka om frost og mogleg glatt veg dagen etter. Det kjennes for så vidt greitt å reise heim etter ein lang og fin dag i ferske spor frå istida, sjølv om eg gjerne skulle sett morgonlyset her oppe. – Skal vi køyre heim til mamma no da? Det er ganske langt å køyre, seier eg. – Sitte sete, stadfestar ho. Merkeleg nok er ho i perlehumør heile vegen heim, og sovnar ikkje før vi kjem til Skei.

FM 13•2012

HØSTPRIS Øien 530F med Yamaha F40FETL

kr 117.500,-

Høsttilbud Oppblåsbar ﬂytevest Kun kr. 598,Pioner (utv. mod.)

÷20%

Ypperlig sjølvlensende ﬁske og fritidsbåt. Med bredde på 212 er det en sikkert og stabil bruksbåt. Vi har båter for levering! Komplett inkl vindskjerm, kjølband, ﬁskekasse, teinehalerfeste, årer, batteri, vannutskiller, hovedstrømsbryter, tank, slange, kabler og montering!

Døskeland Marine Angedalsvegen 59, 6800 FØRDE tlf. 958 66 866 • www.doskeland.net

Pakkliste – inkludert det vi hadde på Denne turen skulle Nomi og eg sove i bilen, så pakklista var det som normalt ligg i bilen, inkludert ein pose med Nomi sine ting. Denne posen til Nomi er blitt standard for våre turar og ser ut til å vere tilstrekkeleg. Nomi: • Ullundertøy • Ullbukse • Fleecegenser • Bleier • Våtserviettar • Lue • Ulldress, til å sove i • Ekstra ullundertøy • Regnklede • Støvlar • Sovepose, Ajungilak Knøtt • Fleecepose

Flytte langt? Flytte heim? Flytte ut? Vi tar jobben. Uansett kvar du skal til eller frå. Over heile landet – eller ut av landet.

Lærdom: Sidan første turen Nomi og eg var på har mykje skjedd. Ho snakkar meir, ho har sterkare meiningar (!),og ho blir ikkje lettare med tida. Bæremeis er ikkje eigna for å bere med seg stort meir enn eit born. Etter å ha gjort ein del forsøk på å pakke ekstra vekt på meisa, viser det seg å bli altfor baktungt til å gå langt med, spesielt når det no byrjar bli kaldare. Eg pønskar framleis på korleis eg skal løyse dette, slik at Nomi og eg kan ta eit par dagar i fjellet, framfor enkle overnattingar i nærleik av bil, båt, hytte eller sykkelvogn.

• • • • •

Flytting Lagring Pakking Forsikring Utleige av vare- og lastebilar

TREND OG MOTE

med Regine Engevik Førsund

Tidleg Ute! Kvar jul lovar eg meg sjølv at neste år, då skal eg vere tidleg ute med julegåvene – men det har ikkje skjedd enno. Det er så stress, og ikkje minst hardt økonomisk, om ein kjøper alt i desember. Men i år skal eg vere ferdig med alle gåvene i løpet av november– slik at eg berre kan bruke pengar på meg sjølv dei siste vekene så klart. Då kan eg nyte desember, høyre julemusikk, ha all verdas tid til å bake julekaker og konfekt, lage og skrive julekort, sysle på og kose meg mens andre stressar livet av seg. Sjølv om eg berre skal kjøpe til næraste familie og vener vert det faktisk 22 julegåver. Så er det fem som har bursdag i tillegg. Totalt 27 gåver! Kvart år er også tanken at eg skal leggje meg litt lågare når det kjem til kroner per gåve, men eg lar meg rive med og tek litt av. I år derimot skal eg ta meg i saman og vere flink, kjøpe litt og lage litt sjølv.

Om du er som meg og alltid tar all handling siste vekene før jul, hiv deg med og bli ferdig tidleg i år du også!

Det er nok litt for mykje fokus på gåver og handel i jula, enn det er på avslapping og kos. Det er kjøpepress og det er særskild vanskeleg for dei som ikkje har so mykje å rutte med. Det er status å få dyre, flotte gåver og jo fleire gåver dess betre. Det er viktig at ein legg seg litt i same prisklasse som dei ein kjøper til, slik at det ikkje blir ein veldig forskjell på gåvene. Det er nok mange som berre kjøper for å kjøpe utan og vite om dei vil like det eller treng det. Om nokon ynskjer seg noko dei treng som gåvekort på matbutikk, handdukar eller sengetøy, kjøp det i staden for unyttig nips. Sjølv pussar vi opp og alle pengane går i det store sluket, så vi skal vi ynskje oss ting vi treng som gåvekort, slik at vi kan kjøpe nye gryter og kjøkenreiskap, eller ynskje oss visa gåvekort så vi kan kjøpe det vi treng sjølv som kan gå til gipsplater, måling, verktøy og slike keisame, men nyttige ting!

• Fuskpelskrage, KappAhl • Skinnjakke, NewYorker • T-skjorte, Cubus • Jeans, Topshop • Sko, H&M • Clutch, Lindex Foto: Øyvind Heggheim

kan strikke ein hals. Det er veldig populært og kjekt å få – til begge kjønn! Eit anna tips er å lage konfekt og gje vekk i søte esker - ei fin og personleg gåve eg har tenkt å gje vekk sjølv. Eller du kan lage julekaker, brød eller ein form for mat du har laga – det er verkeleg kjekt å få om ein har det travelt og ikkje rekk bake så mykje sjølv til jul. Om du er ung og har lite pengar kan du gje vekk heimelaga gåvekort. Til kjærasten kan du til dømes gje massasje eller romantisk middag, til besteforeldre kan du gje gåvekort på husvask eller andre ting dei treng hjelp med, og til foreldra dine kan du gje gåvekort på at du skal lage middag eller at du skal ta all klesvask i ei veke eller noko anna dei hadde satt pris på. Til dømes barnepass av småsøsken, det er berre fantasien som stoppar deg!

MEN, ein treng slett ikkje å kjøpe alle gåvene. Det er mykje fint ein kan lage! Om du er flink å strikke er «Skappel-genseren» i vinden, ein moteriktig og fin genser. Berre sørg for at du har riktige mål så den passar vedkommande. Det er ikkje kjekt å få ein sekk av ein genser eller at den sit som eit pølseskinn. Oppskrifta finn du i ulike magasin, eg såg den på ei hylle i strikkeavdelinga på Domus i Førde og du finn den på nettet med eit google-søk! Eller du

Ta turen innom bloggen min regine.femelle.no eller følg meg på Instagram på @regineforsund dersom du vil sjå meir av mine antrekk og innkjøp.

Om du er som meg og alltid tar all handling siste vekene før jul, hiv deg med og bli ferdig tidleg i år du også! Eller fordel det utover oktober, november og desember så du ikkje er heilt stressa og pengelens til desember og ikkje har råd til å unne deg ein ny julekjole ein gong. I neste spalte får du inspirasjon og julegåvetips på kva du kan kjøpe til din kjære, til familiemedlemmar og til vener – det er jo ikkje alle som er like kreativ, eller glad i og lage ting. Er du god på og dra kortet? Ja, då er neste spalte perfekt for deg, følg med!

FM 13•2012

KLIPP FARGE BRUD STUDENT RABATT DROP IN EXTENSIONS MAKE-UP OPPTIL

20%

SPENST OG

STUDENT

RABATT

Besøk vår facebookside Fresh Frisørsalong

Hafstadvegen 34 | 6800 Førde Timebestilling 47 70 73 80

Den vonde erfaringa til Tonje Roeim brukte ho i prosjektgruppa som stifta Senter mot incest og overgrep i Sogn og Fjordane (Smiso). (frå venstre bak) Trude Merete Lundekvam, Siri Helene Olsen og Chatrine Elhom skal både ta i mot brukar på senter i Førde, og ut på vegen for å drive infomasjon og førebygging.

Ei trygg hamn Få ting er så sårt og tabubelagt som seksuelle overgrep, spesielt frå familie. Senter mot incest og seksuelle overgrep Sogn og Fjordane (Smiso SF) ønskjer å gjere noko med det. Tekst og foto: Roy Sunde

FM 13•2012

– Incest skal talast i hjelp, ikkje teiast i hel, slår Chatrine Elholm, Trude Merete Lundekvam og Siri Helene Olsen fast. Dei driv Smiso SF, stifta i eit 70-talshus med utsyn mot gamle Førde, som kjemper mot Seksuelle overgrep og incest. Samfunnsproblem mange vegrar seg for å snakke om. – Vi skal ut til skular, barnevern, helsestasjonar og andre samarbeidspartnarar, for å drive opplysing og førebygging. Vi veit at jo før ein kjem på bana med hjelp, jo mindre seinskade hos den overgrepsutsette, seier Trude engasjert. – Det overraskar kor tabubelagt dette er. Ein møter ofte haldingar der folk ikkje ønskjer snakke om temaet. Då blir eg opprørt. Det er utruleg viktig å nå ut med informasjon. – Vi er siste fylke med slikt senter. Hordaland og Møre og Romsdal gjekk i bresjen fordi pågangen herfrå var så stor. Bergen hadde 70 brukarar herfrå, og med frivillig registrering er nok mørketala store, seier Chatrine. – 21 av 26 kommunar er med, målet er alle. 20 prosent av finansieringa kjem frå dei. Resten tek staten, men er ikkje kommunane med fell staten bort, seier Trude. Tilbodet er fysisk plassert i Førde, men dei skal ut i fylket. – Vi ligg sentralt, men skjerma. Folk kan oppsøke oss, via telefon, mail eller oppmøte. Vi vil reise rundt på skular, helsestasjonar og andre som ønskjer samarbeid. Ein treng ikkje tilvisning, det er berre å stikke innom, seier Chatrine. – Vi vil at folk skal vite at vi er her. Er det vanskeleg å komme kan ein ringe, og komme når ein vil, seier Siri. – Erfaring frå andre senter er at det neppe blir kø i starten, men at vi får nok å gjere. Potensielle brukarar må få tid, dette er vanskeleg, ein spring neppe hit så fort dei får nyss i oss. Vi delar informasjon flittig via nettstaden. Det er for mange første kontakt. – Smiso skal vere ein trygg base utan krav eller redsle, der ting kan komme til overflata. Vi har tausheitsplikt og loggfører ikkje. Her møter brukaren andre i same situasjon, får fellesskap og deler erfaring. Mange føler det er noko gale med dei, her ser dei at det ikkje stemmer. Det gjev livet ny dimensjon, seier Trude. – Vi behandlar ikkje, vi er eit supplement til hjelpeapparatet og ønskjer samarbeid med overgrepsmottaket. Dei er førstelinja, vi hjelp med vegen vidare ut frå prinsippet om hjelp til sjølvhjelp. Brukaren skal finne og ta i

bruk sine evner. Ho er eksperten på sitt liv og kvar ho vil, men treng støtte og råd, seier Chatrine. – Vi tilbyr samtalar, siktar mot aktivitetar og temadagar, og ønskjer lage sjølvhjelpsgrupper. Også for pårørande og partnerar, for ho, og seier seksuelle overgrep for mange gjev store problem. – Talet langvarige psykiatribrukarar som er misbrukt seksuelt er sjokkerande. Berre ein liten del fortel det i starten, det går år før det kjem fram. Kvar sjuande jente og fjortande gut under 18 år råka av alvorlige overgrep!

– Du kan få det bra igjen Tonje Roeim var i prosjektgruppa som stifta SMISO i Førde, er brukarrepresentant i interrimstyret, og har vore utsett for seksuelt overgrep. – Eg vart utsett for seksuelle overgrep frå eg var 11-14 år, av ein person utanfor familien. Som mange andre fortalte eg ikkje dette til nokon. Det var ein løyndom, ein ubevisst skugge som låg der. Overgrepa fekk meg til å føle meg annleis. Unormal. Det opplevdes som om det var min feil. Difor var det så viktig å skjule det, seier ho og fortel aktive dagar var medisin. – Eg brukte jobb til å dytte unna alt vondt, jobba 160 prosent, dreiv med hest på fritida og fylte dagane med så mykje at eg ikkje rakk tenke, seier ho. – Til slutt makta eg ikkje å fylle dagen meir, gjekk på ein smell og vart langtidssjukmeld, fortel Tonje, som seier ho då søkte hjelp. – Det var ein lang prosess. For dei fleste er det eit kjempesteg dei tenker lenge på, og prosessen vidare er veldig gradvis. I starten var det ei lette å ta tak i ting, men skummelt, kombinert med tvil om det var vits å prøve. Eg kontakta Distriktspsykiatrisk senter, som hjelpte meg, men ikkje heilt knakk koden. Etter å ha blitt skriven ut som «frisk» kontakta eg Senter mot incest og seksuelle overgrep i Hordaland (Smih) i 2006. Der fann eg hjelpa eg trengte. I psykiatrien var fokus på å finne ut kva som var gale med meg, og så reparere meg. På Smih sa dei: Du har opplevd noko unormalt, og har normale reaksjonar på det. Dei snudde problemet på hovudet. Brått var det ikkje meg det var noko gale med, seier ho og fortel at det gav mykje å møte andre i same situasjon. – Det gav meg mykje. Når ein ser at andre har same reaksjonar og kjensler som ein sjølv, er det lettare å forstå at mine reaksjonar var normale. Som ny på Smih inspirerte det å sjå at dei som hadde vore der ei tid hadde komme

Katja Nielsen, Øystein Furnes og Helge Ulvestad er overraska over kor stor pågangen på overgrepsmottaket har vore.

Fleire overgrep enn venta Overgrepsmottaket ved Førde Sentralsjukehus har hatt langt høgare pågang enn venta.

langt og klarte seg bra. Det gav håp, fortel Tonje, som enno er ved Smih, i ei anna rolle. – Eg er registert som brukar, men har hatt lite behov for senteret sjølv siste åra. Tidligare har eg hatt ei «ambassadørrolle». Eg vart brukarrepresentant i januar, brukaranes tillitsvalt, og er der fordi eg finn det givande å kunne gi tilbake, ikkje fordi eg treng hjelp. Erfaringa som brukar hos Smih nytta ho og i prosjektgruppa. – Senteret er viktig. At overgrepsoffer reiser til Bergen og Molde seier alt om behovet! Det er snart 20 år sidan overgrepa slutta. Tonje byrja studere psykologi på UIB i 2010. – Eg byrja i arbeid i ei attføringsbedrift i 2007, så i vanleg arbeid i januar 2010. Det tok tid, fordi eg og fekk kyssesjuka og var sjukemeld i 8 månader. Eg byrja å studere for to år sidan. Sjølvtilliten auka gradvis, no studerer eg på fulltid, jobbar deltid i eit bufellesskap for utviklingshemma, har eit godt sosialt liv, fungerer normalt og har det bra. Det snudde rett veg igjen, seier ho og åtvarar mot sjokkoppslag i media. – Mange blir skremt av media, som tenderar til å framstille temaet så mørkt som råd med einsidige vinklingar på at livet er øydelagt ved overgrep. Då tenkjer mange er det vits å prøve? Ja, overgrep øydelegg. Og prosessen tilbake er tøff, men verdt å byrje på. Du kan få det bra igjen. For meg har livet vore godt på plass igjen i mange år. Kor lang tid det tek veit ein ikkje før ein prøver, seier ho og fortel overgrep påverkar forholdet til andre. – Om overgrepshistorikken ikkje er bearbeida kan kjenslene rundt skape vanskar i nære relasjonar. Men det er viktig å få fram at ein får det bra igjen. For meg var noko av det viktigaste det å innsjå at det ikkje var meg det var noko gale med. Mine reaksjonar var heilt normale. Det som skjedde med meg var det unormale.

Om du har behov for å snakke med Smiso finn du heimesida her. http://smiso-sf.no/

– Erfaringa frå tidligare teneste på gynekologisk avdeling på huset viser 10-20 overgrepsutsette årleg. Vi har 9 hit alt, seier dagleg leiar for legevakta Helge Ulvestad, inkludert tre overfallsovergrep, som skaper enorm frykt hos den det råkar. – Første helga kom to overgrepsutsette, det overraska oss og viser kor stort behovet for overgrepsmottak er, seier Katja Ann Nielsen, sjukepleiarfagleg ansvarleg ved mottaket. – Mørketala er store. Politiets lokalstatistikk viser ca. 150 tilfelle av vold i nære relasjonar årleg: 70-100 av dei er truleg aktuelle for medisinsk undersøking som grunnlag for rettsvurdering. Tal frå 2011 er litt lågare, vår erfaring tyder på ein liten auke. Om det er reell auke, eller ein «pukkel» på statistikken veit vi først i etterkant, seier Ulvestad. Overgrepsmottaket er gjerne første instansen som møter den som er råka av seksuelt overgrep. – Vi tek i mot kvinner råka av seksuell vald. Barn under 14 år må til Barnehuset i Bergen, fortel legevaktssjef Øystein Furnes. Han seier målet et det same som Smiso jobbar mot: Færre overgrep. – Informasjon er viktig. Jo fleire som jobbar for å hindre overgrep, jo betre. Seksuelle overgrep er ofte skambelagt, ein ber dette åleine. Håpet er færre saker. – Informasjon/hjelpetilbod gjer det lettare å søke hjelp. Og du treng ingen tilvising for å komme hit. Alle som er utsett for overgrep kan kontakte oss, også om overgrepet er tilbake i tid. Ein får ikkje sikra spor då, men vi kan hjelpe dei vidare, seier Nielsen. – Primærtilbodet er medisinsk undersøking/behandling og rettsmedisinsk sikring av spor, som vi lagrar fire månader. Kvinna eig sjølv saka. Om ho ønskjer gjev vi beviset til politiet. Det er viktig at folk veit dette, nokre fryktar det blir sak automatisk, fortel Furnes. Brukarane er særs individuelle, men ein ting har dei ofte felles. – Mange kjem i samband med fest. Andre grunnar lenge. Folk reagerer ulikt. Nokre er sinte og skal ta den som har gjort det, andre oppskjørta. Vi møter personen som individ, vurderer situasjonen, roar og tryggar. Bodskapen er at det er overstått, no skal vi få deg gjennom så godt som råd. I løpet av eit døgn ringer sjukepleiar som tok mot personen, for å høyre kor det går, seier Nielsen. – Vi kan hjelpe kvinna vidare til hjelp om naudsynt, med formidling av informasjon til fastlege/psykolog/psykiatriteneste etter samtykje, seier Furnes. – I høve voldtekt og vald i nære relasjonar er psykisk belastning svært stor. Det er viktig å handtere godt i akuttfasen. – Vi oppmodar folk om å ta med ein person å støtte seg på. Dette er ei enorm påkjenning, spesielt om ein sit her åleine. Vi kontaktar pårørande om ein ønskjer det, seier Nielsen. – Sjukepleiargruppa har spisskompetanse og døgnvakt. Ringer du legevakta rutar AMK deg til sjukepleiar på vakt. Dei er førstelinje, som har mest pasientkontakt. Legen trekkast inn i direkte medisinsk undersøking, fortel Ulvestad. Overgrepsmottaket er ei mellombels løysing. Til mai 2013 år må permanent ordning på plass. – Dette er ei vidareføring av tidligare ordning. Vi har per no berre tilbod i høve seksuell vold mot kvinner. I plan for permanent mottak ligg all vold i nære relasjonar, avsluttar Furnes.

FM 13•2012

Produsert av Fride H. Haugen / fride.haugen@gmail.com

FM 13•2012

Namn: Adresse: Postnr./Stad E-post:

69 Kryssordet kan også lastast ned frå fylkesmagasinet.no

Løysinga sender du innan 27. oktober til: Inform Media, Boks 353, 6802 Førde. Merk konvolutten «Fylkeskryss nr. 69». Vi trekkjer tre vinnarar med korrekt løysing som kvar får fem FLAX-lodd.

Drivstoff

Brensel

Smøremiddel

Kjemiprodukter

Ta kontakt for eit tilbod og avtale om utkøyring Løysing

VINNARAR AV KRYSSORD NR. 68:

Oddny Indrehus, Førde Jan Talsethagen, Kaupanger Kåre Brede, Førde

Øyrane 6, 6800 Førde - Tlf. 57 82 16 88 www.farsundnaustheller.no

FM 13•2012

nissan.no

E-PRAT

med Eva Weel Skram

Bustadkommune: Oslo/frå Sogndal Alder: 26

Aktuelt: Eva & The Heartmaker jobbar med si nye plate. Den må du vente til over nyttår for å høyre, men den første smakebiten, Traces of you, er ute. Videoen som følgde låta fekk mange til å sperre opp auga. I den blir nemleg den nakne kroppen til Eva nytta som lerret for kunst! – Korleis var det å spele inn denne videoen? – Det var ein veldig lang og spennande prosess. Låta handlar kort fortalt om spor som sit att etter tidligare forhold. Elmo Film, som laga videoen, kom opp med ein ide som baserte seg på dei spora: Traces of you. Via youtube kom dei fram til ein tyrisk kunstnar, Garip Eye, som dreiv med Ebru, vasskunst! Han dryp maling i eit vasskar, og med pensel kan han lage alt frå å male ansikt til meir abstrakte mønster. Dette vart filma, og prosjektert over på min kropp, som fungerte som lerret i videoen. Alt vart gjort analog, ingenting er lagt på i etterkant. I filmen er det Thomas som lagar spor på meg, som i eit forhold. VI føler dette er den beste musikkvideoen vår hittil. – Korleis har reaksjonane vore på videoen, og på låten? – Utelukkande positivt, både i media og blant folk flest. Sosiale medium som Twitter, Youtube og Facebook gjev folk høve til å seie si ærlege meining, difor er det ekstra gøy at så mange omfamna låta, og har forstått konseptet med videoen. – Kva er planane til Eva & The Heartmaker framover? – Vi sit i studio og jobbar med vår fjerde plate, som sleppast over nyttår. Så skal vi på turné. Det gler eg meg veldig til, det er i møte med publikum, vi trivast best. Det er einaste måten å finne ut om folk likar det vi driv med. – Beskriv den ultimate frihelg? – Sidan helgene stort sett går med til å spele konsertar, syns eg dei ultimate frihelgene er dei kor vi kan være heime i Oslo, henge med gode venner og ta oss en real fest ilag. – Kva har du liggande på nattbordet? – Ein god bok, ei kjedelig bok (som eg les i viss eg ikkje får sove, er den kjedelig nok så sovnar eg mens eg leser den), laptop, ei notatbok, penn, vatn, ja, ganske standard. – Kva musikk/musikarar lyttar du til? – Radiohead, The Beatles, M83, The Killers, Muse, David Bowie, The Cardigans, Robyn, The Raconteurs, Oasis og Eels, for å nemne nokre. – Du har invitert fire vener til middag heime hos deg sjølv. Kva serverer du dei? – Vi reiser mykje store deler av året, og er nøydd å ete ute ofte, så interessa for kokkelering har auka siste åra. Siste gangane vi har hatt venner på besøk har eg grave meg ned i kokebøker, og prøvd nye oppskrifter. Det går mest i kylling og fisk. –Kva drøymde du om å bli då du var liten? – Eg har alltid drømt om å kunne leve av musikken, og jobba målretta mot det. Det høres så klisjé ut, men det er sant. Første gang eg song for et publikum var eg 3 år. Eg var 12 skrev eg første låt.

– Kva får deg skikkelig irritert? – Folk som smattar og slafsar høgt på fly, buss eller tog. – Du får 50.000 kr du skal gje til eit lag eller ein organisasjon. Kven får dei og kvifor? – Då ville eg gitt det til Solhov, ein stad for ungdommen i Sogndal. Eg hadde sjølv bandøvingar der frå eg var 13-15år. Eg huskar det som ein fristad, vi kunne komme og gå som vi ville. Pengane kunne vore brukt på musikkutstyr, og fasilitetar for dei unge. – Kva hugsar du best frå barneskulen? – Når eg gjekk i 4.klasse (er vel 5.nå..), skulle 4., 5., og 6.klasse sette opp musikalen Lussi. Eg fikk hovudrolla som Lussi, det var veldig stas. – Kva ville du vist fram for ein turist som kom til heimstaden din? – Ååå det er så masse! Sogndal er ei fantastisk bygd!! Eg ville teke dei på fot-tur opp til Hyllsete, med fantastisk utsikt på vei opp, eller viss det var vinter, skitur i Dalen, gått til breen. Ein tur på Kafé Krydder for en god kopp kaffi, klatra i ein av Norges beste inneveggar i Sognahallen eller teke ein båttur ut fjorden. Til slutt konsert på Norges beste konsertstad: Meieriet!!

På tide med hjulskift? ”Mye for pengene!”

13•2012

Autofil - sep 2012

399,-

179,-

119,-

2490

2990

Dekkmerkingssett

Hjulmuttertrekker IW 450

Av CrMo-stål. 1/2” ﬁrkantfeste. For eﬀektiv og sikker montering av hjulmuttere/bolter. Pipestørrelser: 17 mm, 19 mm, 21 mm. Lengde: 75 mm. Leveres i formpresset plastskrin. 19-1332

For dekk. Maks. trykk 8 bar. Nippel for hurtigkobling medfølger. Luftforbruk ved 6 bar: 170 l/min. Tilkobling: 1/4”. 17-395

For ren og praktisk transport og oppbevaring av dekk. Posene har et skrivefelt for merking av dekkets plassering etc. 39-021

For merking av hjulene ved skifte av sommer-/vinterdekk. Trykkes enkelt fast over ventilskaftet. 33-935

Med 1/2” drivtapp. 1010 W, turtall (ubelastet): 2200 rpm. Praktisk plastkoﬀert. 17, 19, 21 og 22 mm kraftpiper medfølger. Vekt: 3,9 kg. 230 V. 17-185

Hjulmutterpiper, 3 stk

Luftpåfyller

Dekkposer, 4 stk

kanten) 13.november! Vi opner butikk i Sogndal (Sjø

FØRDE, Kronborgveien 5, 6800 Førde Man-fre 9-20, lør 9-18 815 32 815 - www.biltema.no

Yaris Hybrid Bilen som har alt frå: 204 900,-*

NYHEIT!

TENK FRAMTID. TENK HYBRID. TENK TOYOTA.

Prius Plug-in Hybrid Hybrid og elektrisk bil i eitt frå: 344 900,-*

NYHEIT!

Yaris Hybrid Active har utstyr som: • Automatisk klimaanlegg • Ryggekamera • Høgdejusterbart bagasjeromsgolv • Toyota Touch multimediaskjerm • Smart Start • Trinnlaus automat • LED-køyrelys og baklykter + mykje, mykje meir.

Prius+ Seven Framtidas sjuseter frå: 326 400,-* Prius+ Seven har utstyr som: • 16” aluminiumsfelgar med aerokapsel • LED køyrelys og baklykter • Skinnratt • Toyota Touch multimediaskjerm • Trinnlaus automat • Regnsensor • Privacy glass • Tåkelys framme • Smart Start og låssystem • Cruise Control + mykje, mykje meir

*Levert Sogn og Fjordane. Årsavgift kjem i tillegg. Forbruk blanda køyring, utslepp CO2 og NOx: Yaris Hybrid: frå 0,35 l/mil, frå 79 g/km, frå 6 mg/km. Prius Plug-in Hybrid frå 0,21 l/mil, frå 49 g/km, frå 0,9 mg/km. Prius+ Seven: frå 0,41 l/mil, frå 96 g/km, frå 6 mg/km. Avbilda modell kan ha ekstrautstyr. Vi tek atterhald om trykkfeil.

NYHEIT!

Prius Plug-in Hybrid har utstyr som: • Automatisk klimaanlegg • Ryggekamera • LED nær- og køyrelys • Tåkelys framme • Cruise Control • Trinnlaus automat • Toyota Touch multimediaskjerm • Smart Start og låssystem + mykje, mykje meir.

FM 13•2012 5•2012

8000 m2 med • DAGLEGVARE • BYGGVARE • GULLSMED • GÅVEARTIKLAR • KAFÉ

X LÅGE PRISAR! Prisane gjeld t.o.m. laurdag 27. oktober eller så lenge lageret rekk. Atterhald om skrivefeil og utselde varer.

LÅG PRIS

BANANER Pr. kg. MEDLEMSKUPP

179

9,90

2-DELT FLEECESETT Utmerka som mellomlagsplagg. Varmt og pustande materiale. Str 98-152 og str S-XL. Leverast i liten og nett påse. Pr sett.

LÅG PRIS

1595

INTERIØR VEGG 10 Miljøvennleg silkematt akrylmåling til tørre rom. Suveren dekkevne og slitestyrke,tørkar raskt og gulnar ikkje. 3 liters spann

Ikkje-medlem: 16,90 Gjelder til 21. oktober

BOSCH KAPP- & GJÆRSAG

PCM 7S med uttrekk. Fleksiblesideforlengelsar gir nøyaktig kryssaging. 1200 W

LÅG PRIS

2 30 FOR

329

EIKETRINN MED TRAPPENASE 1000 X 307 X 15 MM.

LÅG PRIS

17,50 TAKLIST KVIT Profilert. Str 21 x 34 mm. Pr meter. Profilert. Str 21 x 70 mm. Kr 25,50 pr meter

1300 x 370 x15 mm. Kr 489,1450 x 437 x 15 mm. Kr 649,Opptrinn og bakkantlister i eik kan leverast som tilleggsutstyr.

LÅG PRIS

VINNI OPPVÅKNINGEN Ny CD frå heile Noregs Vinni!

LÅG PRIS

YES HANDOPPVASK 450 ml.

LÅG PRIS

2 30

2 40

FOR

LÅG PRIS

6990

11490

RIBE BADEROMSMØBEL 80 CM

CINDERELLA BOX PEISOVN

Spegelskåp, servantskap og servant. Skuffer med sjølvinntrekk og demping i mørk eik. Servant i støypemarmor. Spegelskåp med IP 44 godkjent lys. Mål: Servantskåp B 80 x D 35 x H 57 cm. Servant, B 80 x D 38,8 x H 7 cm. Spegelskåp, B 80 x D 19 x H 64 cm. Pris ekskl. servantarmatur og høgskap.

NYHEIT! TINE YOGHURT 4 PK Vanilje, skogsbær, sviske, melon, jordbær og kokos. 4x150 g.

LÅG PRIS

2 50 FOR

COOP FAMILY MIX Orginal, soft og sour. 250/300 g.

LAYS CHIPS Salt og paprika. 175 g.

I grålakkert støypejern. Vedlengde: 35 cm. Varmeeffekt: 2500- 8000 W. Vekt: 150 kg. Røykuttak på topp og bak. Mål: H 105 x B 54,5 x D 50,5 cm

LITT AV VÅRT UTVAL

LÅG PRIS

2 60 FOR

Høgskap med 3 dører, kr 2490,Mål: B 30 x D 31 X H 172 cm.

cafe

LÅG PRIS

Kvar dag: LÅG PRIS

8 9 00

LOKALPRODUSERTE MENY KJØTKAKER FRÅ FJORDA med poteter, ertestuing og

COOP KJØTTDEIG 400 g. Ord.pris pr stk 32,90,-

gulrot.

Torsdag og fredag: Raspeball

895

MILL PANELOVN Effekt: 600 W. Mål: 63,5 x 46,5 x 6,0 cm. Effekt: 1000 W. Mål: 101,5 x 46,5 x 6,0 cm. Kr 989,-

LÅG PRIS

189

PERGO LAMINATGOLV

Grå eik eller eik vintage med trestruktur. Long Plank. Ripesikker Titan X overflate.Mål: 2054 x 208 x 9 mm. Seljast i pakker à 2,563 m2. Pr m2.

OVERFLATE RIPESIKKER EGGE TÅL - LET K IK KL

Sjå elles vårt utsende flygeblad eller på www.coop.no

Coop Extra-varehuset, Førde

9-21 (20)

cafe