DUURZAAMHEID Van afval naar grondstoffen vraagt van Renewi andere ketenafspraken

VAN AFVAL NAAR GRONDSTOFFEN VRAAGT VAN RENEWI ANDERE KETENAFSPRAKEN

NOG EVEN EN OOK DE AFVALSORTERING VERLOOPT ZELFLEREND

Wat ooit als afval werd gezien, geldt vandaag de dag meer en meer als een bron van hernieuwbare materialen. Zo ook bij Renewi, dat als waste-to-product bedrijf z’n bijdrage levert aan een circulaire economie. Marc den Hartog is managing director bij Renewi Nederland en wil uiterlijk in 2025 naar 75 procent recycling van al het afval dat ingezameld wordt. ‘Maar ook daarna zijn we nog niet klaar. ’

Marc den Hartog is sinds vorig jaar april managing director van de divisie Commercial Waste Nederland binnen Renewi. ‘Naarmate alles 24/7 draait, wordt de tijd dat onze installaties beschikbaar zijn steeds belangrijker. ’ Foto’s: Renewi

DOOR JAN BROEKS

Bedrijfsafval laten verbranden omdat dat goedkoper is dan het te recyclen. Vreemd dat dit in Nederland nog altijd veelal het geval is, zegt Marc den Hartog. ‘Het is een verkeerde prikkel, dat moet anders. Een taak voor het nieuwe kabinet, waarmee onze sector in gesprek moet. ’ Wat hem betreft kan ons land een voorbeeld nemen aan Vlaanderen. ‘Daar geldt vanaf volgend jaar nieuwe wetgeving die verbiedt om recyclebare materialen te verbranden. Ik zie graag dat het in Nederland ook die kant opgaat. ’ Begrijp Den Hartog niet verkeerd: er gebeurt ook in Nederland al het nodige om (bedrijfs)afval een tweede leven te geven. Maar het kan nu eenmaal altijd beter. Sneller ook. ‘Een status-quo, op de winkel passen: daar kan ik niets mee. Ik wil door. ’ Voor z ’ n collega ’ s soms iets té snel, zo geeft hij lachend toe, maar oké, wijt dat dan maar aan de energie die hij zelf steekt in het streven naar meer circulariteit. ‘Ik jaag de vernieuwing graag mee aan. ’

JAARLIJKS 7 MILJOEN TON

Den Hartog is opgeleid tot scheikundige en werkte voorheen in diverse functies bij onder andere Unilever en voedingsconcern Corbion. Sinds april vorig jaar is hij aan de slag bij Renewi, dat afval inzamelt, verwerkt en zo veel mogelijk omzet in nieuwe secundaire grondstoffen. Dat doet de onderneming ook met bedrijfsafval, waarvan de divisie Commercial Waste Nederland jaarlijks van ruim 100.000 klanten zo ’ n 7 miljoen ton toegeleverd krijgt. Den Hartog staat aan het roer van die divisie die hij naar eigen zeggen heeft leren kennen als ‘ een mensgerichte organisatie ’ .

‘We hebben zo ’ n 3.200 medewerkers. Velen van hen heb ik inmiddels ontmoet. Ik ben met chauffeurs en beladers mee op pad geweest, heb gesproken met en vooral geluisterd naar kantoormedewerkers. ’ Wat hem tijdens al die gesprekken opviel, is hoezeer de blik van het bedrijf zich weer naar buiten richt. Dit na de fusie tussen Van Gansewinkel en Shanks Group, waar Renewi zo ’ n vijf jaar geleden uit voortkwam. ‘Medewerkers zijn betrokken, iedereen wil graag zijn steentje bijdragen aan de circulaire economie. ’

ORGANISATIELAAG ERUIT

Gesproken over dat laatste: er is volgens Den Hartog nog veel te doen. Ook binnen de eigen organisatie, die hij na zijn aantreden versimpelde door er een managementlaag tussenuit te halen. ‘Daardoor worden onze acht areas in Nederland nu landelijk aangestuurd door meerdere onderdelen. Denk aan operatie en onderhoud, maar ook aan voertuigbeheer. ’ Met die centrale aansturing moeten de areas meer ruimte krijgen voor bijvoorbeeld initiatieven met regionale leveranciers. En zo profiteren van versnelling, wat ook het doel is van de aparte afdeling die Den Hartog het afgelopen jaar opzette. Die afdeling werkt als landelijk aanspreekpunt en richt zich op innovatie en duurzaamheid. ‘We hebben er mensen vanuit meerdere regio ’ s voor vrijgemaakt. Samen zijn zij de kartrekkers van projecten waarmee we klanten ondersteunen bij de opgaven voor hun afvalstromen. ’

DWINGEN TOT NADENKEN

Steeds meer klanten zijn bewust bezig met recycling en duurzaamheid, zo merkt Den Hartog. ‘Als vanzelfsprekend helpen wij hen daarbij. Bijvoorbeeld door onze mensen te detacheren bij een grote klant en ze daar bij een mini-milieustraat in te zetten. Afvalstromen worden op locatie al gescheiden, zodat het bedrijf daar zelf geen

omkijken naar heeft. ’ Een container huren kan natuurlijk ook, waarbij Den Hartog merkt dat klanten ook dan vaker het gesprek aangaan met Renewi. ‘Denk bijvoorbeeld aan de verpakkingen van leveranciers. Kan dat niet efficiënter? Duurzamer? En ook: goedkoper? Mogelijke kostenbesparingen kunnen leveranciers ertoe dwingen

‘ALS HET MET MINDER KAN, DOE DAT DAN VOORAL’

na te denken over hun verpakkingen. Daarvan profiteert de hele keten: de leveranciers van de klant zijn indirect ook die van ons. ’ Klanten regelen de afspraken rondom bijvoorbeeld een container via Renewi’ s digitale portal. ‘Met het proces aan de voorkant zijn we ver ’ , vindt Den Hartog, ‘ maar ons productieproces kunnen we zeker nog verder verbeteren. Meer specifiek gaat het dan om betere, geavanceerdere sorteerinstallaties, waarvoor nu binnen het bedrijf meerdere pilots lopen. Het sorteren zelf verloopt mechanisch, maar wat als we er met artificial intelligence een zelflerend proces van maken? Met automatische detectie via herkenningssoftware kunnen we bijvoorbeeld gasflessen en batterijen sneller uit het afval halen. Dat verkleint het risico op brand en schade. En geeft ook omwonenden meer rust. ’

VOORRAADBEHEER OP DE AGENDA

Met de rol als waste-to-product bedrijf maakt Renewi zelf deel uit van de productieketen. ‘Dat vraagt van ons andere afspraken ’ , benadrukt Den Hartog. ‘Afnemers van secundaire grondstoffen verwachten bijvoorbeeld een regelmatige aanvoer van materialen voor hun productie. Dus hebben wij nu te maken met voorraadbeheer, en zo ook met specificaties voor de eigenschappen van gerecyclede materialen. ’ Ook een thema als onderhoud verandert binnen Renewi. ‘Preventief deden we altijd al veel. Maar naarmate alles steeds meer 24/7 draait, wordt de tijd dat onze installaties beschikbaar zijn steeds belangrijker. En daarmee bijvoorbeeld het meten van afwijkingen in de trillingen van sorteerlijnen, als indicatie voor toekomstig onderhoud. Predictive maintenance staat bij ons nog in de kinderschoenen, maar wordt meer en meer een thema. ’

MINDER IS HET BESTE

andere bezig met de certificering van palmolie. ‘Ik ben met Oxfam Novib in de bossen van Borneo geweest, en heb daar met eigen ogen de impact van ontbossing gezien. Dat heeft me gevormd, en geleid tot een intrinsieke motivatie om bij te dragen aan een betere, schonere wereld. Het belangrijkste wat je je als leidinggevende moet afvragen als het gaat om duurzaamheid, is in mijn ogen dan ook: waar sta ik zelf? Draag ik wat ik zeg ook echt uit? Zo ja, dan zul je zien dat veel mensen in het bedrijf diezelfde intrinsieke waarde met jou delen. ’ • www.renewi.com

Mission 75, zo heet het hogere doel binnen Renewi’ s zakelijke divisie: in de periode vanaf nu tot en met 2025 moet Renewi 75 procent van het totaal aangeleverde bedrijfsafval recyclen. Nu ligt dat nog op twee derde. Het doel is haalbaar, zegt Den Hartog, met grote investeringen in geavanceerdere sorteerlijnen en innovatieprojecten met diverse partners, variërend van grote multinationals tot kleine start-ups. ‘Maar daarna zijn we nog niet klaar. Er komt elk jaar van alles meer bij. En dus ook meer afval, terwijl niet al het afval valt te recyclen. Daarom zijn we bij Renewi een voorstander van consuminderen en hergebruiken, nog meer dan van recycling. Als het met minder kan, doe dat dan vooral. ’ Bij zijn vorige werkgevers hield Den Hartog zich naast de ontwikkeling van bioplastics onder

In de periode vanaf nu tot en met 2025 moet Renewi 75 procent van het totaal aangeleverde bedrijfsafval recyclen.

Cables and connectors Embedded computing Fibre optics Frequency control IoT and Wireless Magnetics Photonics and Imaging Power RF Semiconductors Sensors Test and Measurement

Consult. Design. Integrate.

Contact: Tel: +31(0)40 – 2507400 | Email: sales-nl@acalbfi.nl www.acalbfi.com/nl

Het Dynaxion-team. Met tweede van links Cor Datema en vierde links Joost van de Griendt. Foto’s: Dynaxion FLINK bericht over de wereld van starters en hun innovaties, financieringsproblemen en andere uitdagingen. De naam, FLINK, haakt natuurlijk aan bij die van dit magazine, maar duidt bovenal op een wezenlijke karaktereigenschap van elke startende hightech ondernemer waar de interesse van (formal) investors naar uitgaat – meer nog dan naar de innovatie in kwestie: heeft de starter doorzettingsvermogen, weet hij mensen voor zich te winnen met zijn overtuigingskracht, durft hij beslissingen te nemen?

51 Gespecialiseerd vroege-fase-AI-fonds Curiosity van start

52 Bijzondere samenwerking tussen Atlas, Demcon en Erasmus MC

54 QuinteQ voegt geavanceerd vliegwiel toe aan de opslagmix

DYNAXION ONTWIKKELT DEELTJESVERSNELLER VOOR DRUGSDETECTIE, EERST DE FINANCIERING NOG

STRAKS OP ZOEK NAAR COCAÏNE, NU NAAR GELD

Onlangs reageerde Joost van de Griendt, chief business officer en chief marketing officer van hightech start-up Dynaxion, op een online bericht over de almaar toenemende cocaïnestromen die ons land binnenkomen. ‘Beste Ferdinand Grapperhaus (op dat moment nog minister van Justitie, red.) en Ernst Pols (officier van justitie, red.), Niet opgeven! Dynaxion Security kan en wil graag helpen. Wij detecteren en identificeren drugs in pakjes, koffers en vracht. Zo kunnen we concreet bijdragen aan het verminderen van illegale drugstransporten. Maar dan zou het fijn zijn als jullie ons ook kunnen helpen. Want zonder financiering gaat het ons niet lukken. ’

DOOR LUCY HOLL

Samen tegen drugs. Samen tegen ondermijning, had Van de Griendt er nog bij gezet. En ja, er kwam een reactie van het ministerie, zegt hij. Waardoor Dynaxion nu rechtstreeks contact heeft met de directeur-generaal daar en de directie van het programma Anti-ondermijning, dat zich richt op de aanpak van georganiseerde criminaliteit. overheid is zeer geïnteresseerd in ons systeem om drugs en ook wapens snel en goed op te sporen, maar kan ons ook niet zomaar financiering geven. ’ Dynaxion in Eindhoven is deeptech van de bovenste plank. De proof of concept is er, nu komt het aan op het bouwen van een prototype. Toch zijn de benodigde miljoenen voor verdere engineering en development nog maar deels gevonden. Weliswaar komt er wat meer aandacht voor financiering van deeptech start-ups – de overheid heeft een speciaal fonds aangekondigd –maar het gaat erg langzaam. ‘We willen heel graag een Brainport-bedrijf zijn en blijven. Of ons in ieder geval binnen Europa vestigen, zodat onze technologie in dit werelddeel doorontwikkeld en behouden blijft. Maar we ervaren steeds weer dat we een te risicovol en lastig te financieren bedrijf zijn. Dus zoeken we nu ook wat actiever in het buitenland. Amerikaanse investeerders zien dat er veel deeptech met grote potentie in Europa zit. En als het niet anders kan, is het voor ons follow the money. ’

COMPACTE VERSNELLER

En dat terwijl de oprichters van Dynaxion het bedrijf uit zien groeien tot de ‘ASML van de security equipment’ . Het idee voor hun deeltjesversneller die pakketten en koffers kan screenen, werd in 2018 geboren. Huidig ceo Cor Datema deed mee aan een hackathon van HighTechXL,

VERVOLG VAN PAGINA 49

een start-up accelerator en venturebouwer. Datema: ‘Ik heb een achtergrond in de deeltjesfysica en één van de thema ’ s was hoe we CERNachtige technologie konden inzetten voor maatschappelijke issues. Deeltjesversnellers zie je natuurlijk vooral in grote researchomgevingen, de kosten zijn gigantisch. Maar dankzij de huidige radio-frequency quadrupole (RFQ)-technologie zijn neutronengeneratoren een stuk goedkoper en compacter te bouwen, en komen andere toepassingen in beeld, bijvoorbeeld voor de veiligheidssector. ’ Met een aantal deelnemers van de hackathon werkte Datema een businesscase uit. Waarna ze concludeerden dat deze technologie echt iets toevoegt, de security screening-markt biedt heel veel kansen. Een compleet geautomatiseerd systeem met spectraalanalyse met behulp van neutronen is veel accurater dan de huidige CT-scans of X-ray-systemen op bijvoorbeeld luchthavens. Allerlei handwerk wordt overbodig, menselijke invloeden bij de interpretatie van beelden en veel vals alarm worden eruit gehaald. Het hackathonteam viel langzaam uit elkaar; het bleek een moeizaam traject om er daadwerkelijk een bedrijf van te maken gezien de complexe technologie en specifieke kennis. Maar Datema ging door en heeft nu een team met veel specifieke expertise om zich heen.

WITTE HUIS

Zo haakte ook Joost van de Griendt aan.

‘Ik ging langs bij HighTechXL omdat ik me wilde aanmelden als mentor voor start-ups en werd gegrepen door een presentatie van Dynaxion. Er is maar één manier om deze zeer complexe start-up van de grond te krijgen en dat is door er fulltime tijd aan te besteden, dacht ik. ’ Begin 2019 richtten Datema en Van de Griendt Dynaxion op. En

zomer 2019 kwam er een behoorlijke eerste som geld. Dynaxion doet veel mee aan challenges en pitches. Zo belandde de start-up destijds ook in de finale van de Opioid Detection Challenge van onder andere de White House Office of National Drug Control Policy en U.S. Department of Homeland Security. Die wedstrijd was gericht op het vinden van snelle, niet-destructieve manieren om opiaten in de post op te sporen. Datema: dollar. Ons bedrijf werd genoemd op de website van het Witte Huis. Dat gaf veel spin-off in de media. Met het geld konden we mensen aannemen, en daarbij kwam er ook een lening uit het Brabant Startup Fonds en een kleine investering van HightechXL. ’

‘WE MOETEN IETS KUNNEN LATEN ZIEN AAN DE MARKT’

VIRTUEEL TESTEN

Van de Griendt en Datema onderzochten wat er op de wereld al aan alternatieven was voor de traditionele screening op vliegvelden. Van de Griendt: ‘Als er al iets beters is, moet je hier niet aan beginnen natuurlijk. Deeltjesversnellers zijn weliswaar goedkoper dan in het verleden, maar nog steeds vrij duur vergeleken met een X-ray-systeem. We vonden echter geen andere technieken die ook echt identificeren zonder een pakket of koffer open te maken. ’ Het scansysteem van Dynaxion combineert bestraling met subatomaire deeltjes met artificiële intelligentie. De gammadeeltjes die bij de bestraling van materialen terugkomen, verraden om welk materiaal het gaat. Het principe is niet nieuw, maar niemand heeft zo ’ n systeem op kleinere schaal echt werkend gekregen omdat een aantal technologische zaken miste. Datema: ‘Nu lukt het ons wel. Dat komt mede door die compacte deeltjesversneller, de enorme mogelijkheden van AI en de manier waarop wij trainingsdata genereren. AI-technologie werkt alleen maar goed getraind. Daarvoor kunnen we onmogelijk miljoenen verschillende soorten pakketjes in het echt screenen, dus doen we dat door slimme digitale simulaties met alle mogelijke materialen die je tegen kunt komen. We hebben een softwarepakket dat fysische interacties van deeltjes met materie simuleert, een random parcel generator, en een virtueel detectiesysteem: wat zou het gammaspectrum bij welk materiaal moeten zijn? Zo creëren we heel veel trainingsdata. ’ Inmiddels zijn er meerdere patenten. Vorig jaar bereikte Dynaxion bovendien de mijlpaal van een proof of concept: het systeem maakt vrijwel foutloos onderscheid tussen onder meer cocaïnesimulant, melkpoeder, suiker, tandpasta, zout, ammoniak, pyriet, propionzuur en ureum.

KERN IS DATA

De toepassingen van Dynaxion zijn zo disruptief dat de algoritmes in eigen huis ontwikkeld moesten worden. ‘We zijn vooral ook een softwarebedrijf als je het zo bekijkt’ , zegt Datema. ‘We bieden straks de scanner, maar de kern van ons bedrijf is die datakennis. ’ Van de Griendt: ‘Ons voordeel – dat we met neutronen gedetailleerd stoffen kunnen identificeren – is ook enigszins ons nadeel. “Waarom lukt het jullie wel? Kan een start-up dat wel?” , reageren sommigen. We doen iets bijzonders, dat geeft positieve reacties, maar mensen zien ook dat je deze deeptech niet in een paar jaar op de markt brengt. ’ Nu er een proof of concept ligt is het tijd voor een prototype, om te testen met echte pakketjes, en toe te werken naar een volledig geïntegreerd systeem. Een partner van Dynaxion bouwt de deeltjesversneller. Namen wil het tweetal niet noemen, maar het is geen Nederlands bedrijf. Daarnaast zijn nog meer toeleveranciers betrok-

ken.

‘Uiteindelijk willen we toe naar een ASMLachtig model: we doen de softwareontwikkeling, assemblage, marketing, sales en service met een schil van toeleveranciers om ons heen. ’

GELD IS HEIKEL PUNT

Mede op verzoek van het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft TNO een onafhankelijk expertiserapport opgesteld. Van de Griendt: ‘TNO vindt dat dit technisch kan en noemt het systeem veelbelovend qua accuratesse, identificatie en mate van automatisering. Het zijn precies die drie dingen die de markt zoekt. ’ Ook liggen er letters of support van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Schiphol. De douane noemt het veelbelovend en wil graag testen als het zover is. Maar daar komt weer dat heikele punt van financiering om de hoek kijken. Er is vijf tot acht miljoen euro nodig om een prototype te bouwen. ‘Investeerders willen graag geld steken in mooie start-ups. Ze hebben keuze genoeg in ons land. Maar wij zijn in hun ogen moeilijk, complex en risicovol ondanks de grote mogelijkheden. De marktintroductie duurt lang. Dan blijken ze toch risicomijdend. ’ Dynaxion heeft wat investeerders, informal angels en ontwikkelpartners die mee risico willen dragen. Er werken nu zes mensen en de softwareontwikkeling gaat volop verder. Maar vooral die hardwareontwikkeling blijft achter, wat frustreert. Datema: ‘ We willen zo snel mogelijk een volledig geïntegreerd systeem bouwen, we moeten iets kunnen laten zien aan de markt. ’ Nederland heeft nieuwe ASML’ s nodig, zo benadrukken beiden. ‘We kunnen interessant zijn voor de toeleverende industrie. ’ Op termijn wil Dynaxion ook oplossingen leveren voor complete containers of (hoge-dichtheids-)vracht op pallets. Daarbij is de complexiteit nog groter. Bovendien zijn meer toepassingen dan alleen de security denkbaar. Van de Griendt: ‘Het draait bij ons om identificatiesystemen voor non-destructief testen: dat maakt ze ook inzetbaar voor bijvoorbeeld het aantonen van PFAS, poly- en perfluoralkylstoffen in grondwater. Dat soort toepassingen onderzoeken we nu. Die introductie gaat misschien ook sneller. ’

Een artist impression van de toekomstige scanner. • www.dynaxion.nl

GESPECIALISEERD VROEGE-FASE-AI-FONDS CURIOSITY VAN START

Met een investering van 0,8 miljoen euro in de Nederlandse ‘ explainable AI’ start-up Deeploy lanceerde Curiosity medio januari officieel haar nieuwe investeringsfonds. De investeerder richt zich op vroegefase-investeringen in AI-gedreven softwarebedrijven in de Benelux, Scandinavië en de Baltische staten en wil het groeipotentieel in deze markten benutten. Curiosity is opgericht door ervaren investeerders Herman Kienhuis, hiervoor onder andere directeur van KPN Ventures, en Maurice Beckand Verwee, oprichter van start-up investeerder Crosspring. Het fonds wil Europese ondernemers ondersteunen bij het bouwen van een nieuwe generatie softwarebedrijven die nieuwe technologieën inzetten op het gebied van AI. Het focust op de snelst groeiende tech hubs van Europa: de Benelux, Scandinavië en de Baltische staten. Door die vroege-fasefinanciering van AI-start-ups vult Curiosity een gat in de markt op. Europa, in het bijzonder Noord-Europa, groeit snel binnen de wereldwijde technologiesector, maar die groei komt volledig voor rekening van bedrijven in latere groeifases. In Nederland ligt het bedrag dat in de pre-seed- en seedfase wordt geïnvesteerd al jaren rond de 200 miljoen euro; in 2021 ging het om slechts 4 procent van de totale durfkapitaalinvesteringen, terwijl de marktbehoefte fors toeneemt. Bovendien breekt AI door in het merendeel van de industrieën. Europa loopt voorop als het gaat om de regelgeving rondom het verantwoord inzetten van AI. Curiosity richt zich specifiek op bedrijven die hier goed op aansluiten. De deelname van totaal 1 miljoen euro (samen met bestaande aandeelhouders) aan de financieringsronde van Deeploy, is de eerste investering van het nieuwe fonds. Deeploy biedt software gericht op transparantie, explainability en traceerbare verantwoording bij de inzet van AI. Deeploy gebruikt het geld voor verdere softwareontwikkeling voor grote klanten en het opbouwen van een professionele salesorganisatie gericht op toekomstige internationale expansie. Deeploy wil de huidige cloudbased software doorontwikkelen tot een volledige Software-as-aService-oplossing. Ondernemers die worden gesteund door Curiosity, Maurice Beckand Verwee (links) en Herman Kienhuis. Foto: Curiosity worden medeeigenaar van het fonds, waardoor zij ondersteunen van het fondsmanagebelang hebben bij de groei van het ment en de portfoliobedrijven. portfolio en peer-to-peer kennis- Curiosity wil toegroeien naar een deling wordt gestimuleerd. Bij het omvang van 50 miljoen euro om te fonds zijn ervaren adviseurs betrok- investeren in zo ’ n 20 softwarebedrijken onder wie Daniel Gebler (Pic- ven. Het fonds heeft toezeggingen nic), Ulla Kruhse-Lehtonen (DAIN opgehaald bij meer dan 35 investeerStudios), Patrick de Laive (TNW) en ders, waaronder mede-oprichters Jan Kees de Jager (Easygenerator). van BinckBank, Scoupy, Litebit en Ook de adviseurs zijn mede-eigenaar SecurityMatters. van het fonds en stellen hun tijd en www.deeploy.ml expertise beschikbaar voor het www.curiosityvc.com

Onze innovaties vormen de toekomst

In een wereld zonder raketten, had de mens nooit voet gezet op de maan. Zonder microscoop, hadden we van DNA nog nooit gehoord. Aan elke mijlpaal gaat een ontdekking vooraf. Maar complexe technieken ontstaan niet zomaar. Ze zijn het resultaat van een samenspel tussen kennis, techniek en creativiteit. Juist op dit snijvlak opereren wij.

NTS is gespecialiseerd in het ontwikkelen, maken en assembleren van (opto)-mechatronische systemen, mechanische modules en kritische componenten. Onze expertises? Precisie en wendbaarheid.

Waar kom je jouw werk straks tegen? In de modernste technologieën! Je smartphone opent met gezichtsherkenning, precies zo’n snufje waaraan jij hebt meegewerkt. Op je telefoon lees je over nieuwe innovaties in de gezondheidszorg, weer een veld waarin jij opereert.

Werk jij mee aan de mijlpaal van morgen?

nts-group.nl/careers

Onze (opto-)mechatronische systemen en mechanische modules dragen bij aan toekomstige technologieën

BIJZONDERE SAMENWERKING TUSSEN ATLAS, DEMCON EN ERASMUS MC

SAMEN OPTREKKEN TEGEN COVID-19 EN ANDERE VIRUSSEN

Toen technisch bedrijfskundige Wilfred Weijers op televisie zag welke menselijke inspanningen er nodig zijn om spuiten met het Covid-19-vaccin handmatig te vullen, wist hij: dit kan sneller. Op eigen initiatief tekende hij in CAD-pakket SolidWorks de Vaxtractor: een compacte machine die geautomatiseerd 24 spuiten gelijktijdig kan vullen. Toen hij machinebouwer Demcon benaderde voor de verdere ontwikkeling en de productie van de machine, bedacht dit bedrijf zich niet en maakte direct de benodigde mensen en middelen vrij. Eenzelfde pragmatische instelling trof Weijers bij de medewerkers van het Erasmus Medisch Centrum, die hem hielpen met het valideren en certificeren van de Vaxtractor.

DOOR MARJOLEIN DE WIT-BLOK

n de strijd tegen de pandemie worden wereldwijd vaccinatiecampagnes uitgevoerd om zoveel mogelijk mensen binnen de kortst mogelijke tijd te vaccineren. Een logistieke opdracht die het uiterste van alle schakels in de keten vraagt. Beginnend bij de productie van het vaccin en het bewaren bij zeer lage temperaturen tot aan het transport naar de priklocaties, waar de vaccinaties worden voorbereid en toegediend.

VAN GROF NAAR FIJN

Een succesvol verloop van een vaccinatiecampagne vraagt enerzijds snelheid. Anderzijds is er uiterste nauwkeurigheid nodig. Ieder vaccin is immers gekoppeld aan een mensenleven. ‘Dat betekent dat alle stappen in het proces met de grootste zorgvuldigheid worden genomen ’ , vertelt Weijers, eigenaar van technisch ontwerpbureau Atlas Metaal. ‘Wat dat betreft zou de automatisering van iedere handeling de campagne kunnen verbeteren qua snelheid én foutgevoeligheid. Bij mij gingen de ogen open toen ik begin 2021 tijdens een van de vele televisieprogramma ’ s over Covid-19 meekreeg hoe de spuiten worden “ opgetrokken ” . ’ Dit vulproces start met het uit de verpakking halen van spuit en naald. In het geval van het Pfizer-vaccin moet dit eerst nog worden aangevuld met een zoutoplossing en zorgvuldig worden gemengd. Na deze relatief eenvoudige handelingen volgt een veel nauwkeuriger werk: het vullen van de spuit met vaccin. Nauwkeurig omdat precies de juiste hoeveelheid moet worden opgetrokken én omdat de spuit vrij moet zijn van luchtbellen. Weijers: ‘Dit proces wordt met grote nauwkeurigheid en zorgvuldigheid uitgevoerd, wat betekent dat het relatief lang duurt. Ik kon me voorstellen dat deze eentonige handelingen – die bovendien alleen mogen worden uitgevoerd door mensen met voldoende kennis en ervaring – bij uitstek geschikt zijn om te automatiseren. Ondanks een bedrijfskundige achtergrond ben ik altijd werkzaam geweest op het snijvlak van automatiseren, innovatie en techniek. Met 3D-tekenpakketten kon ik ook uitstekend overweg, dus waarom niet zelf een begin maken?’

ONTWERP VOOR EEN SNELLE BOUW

Weijers kwam na acht weken achter zijn computer vandaan met een eerste ontwerp voor een compacte ‘ vulmachine ’ : de Vaxtractor. Zijn tekeningenpakket was duidelijk meer dan een begin. Het ontwerp bevatte alle onderdelen, bewegingen en technische specificaties die een machinebouwer nodig heeft om de machine op korte termijn te kunnen bouwen. Waar mogelijk had Weijers de details zelf al zoveel mogelijk uitgezocht. De benodigde motoren, scanner en PLC-sturing zijn bijvoorbeeld geselecteerd in samenwerking met Eltrex Motion. Met dit pakket wendde Weijers zich tot Demcon. Ontwikkelaar en bouwer van speciaalmachines en direct enthousiast over het idee. Directeur Dennis Schipper:

Technisch bedrijfskundige Wilfred Weijers maakte het eerste ontwerp voor de Vaxtractor in acht weken. ‘De crux zit ’m vooral in het

effectief ontluchten van de spuit. ’ Foto: Atlas Metaal

de wereld om omzet te draaien. Het idee en het ontwerp van Wilfred waren van een dermate hoge kwaliteit en de impact is in deze tijd zo groot, dat we dit als bedrijf graag wilden ondersteunen. Zonder ingewikkelde afspraken: Wilfred blijft eigenaar. Wij ontwikkelen het verder en produceren de machine, waarbij het risico bij ons ligt. ’ De ontwikkeling door Demcon bestond onder meer uit het doorrekenen van de constructie en het bepalen van de exacte componenten zoals de geleidingen en sensoren. Daarnaast is het volledige programmeerwerk van de PLC door Demcon gerealiseerd, waarna het eerste prototype volgde.

VALIDEREN EN CERTIFICEREN

Weijers spreekt van

‘ een serieus fraaie machine ’ . ‘Zowel functioneel als esthetisch, wat we natuurlijk ook moesten testen en valideren. Hiervoor heb ik contact opgenomen met het Erasmus MC in Rotterdam. Ik trof daar een groep mensen waar je als ontwikkelaar alleen maar van kunt dromen: met hart voor de gezondheidszorg en bovendien volledig openstaand voor innovatieve ideeën. Het duurde dan ook niet lang voordat we daadwerkelijk de machine konden beproeven. Daarbij moet je je voorstellen dat dit een laboratoriummachine is, géén medische. Dat zorgt voor andere eisen en wetgeving, waardoor deze machine sneller en eenvoudiger is te valideren en certificeren. ’ De exacte werking van de Vaxtractor wordt duidelijk via een video op de gelijknamige website. In het kort komt het erop neer dat spuiten –maximaal twaalf aan elke kant – met de naald omhoog verticaal in de machine worden geklemd. Eén of twee flesjes met vaccin aan iedere kant (dus in totaal twee of vier, afhankelijk van het vaccin) worden ondersteboven boven iedere spuit gebracht via een horizontale beweging. In een tweestapscyclus wordt de spuit gevuld en de

naald zorgvuldig ontlucht. Hiervoor wordt de zuiger verschillende malen omhoog en omlaag bewogen in sequensen waarop octrooi is aangevraagd. Weijers: ‘De crux zit ’ m vooral in het effectief ontluchten van de spuit, zodat je zeker weet dat er geen luchtbellen achterblijven en je de spuit zeer nauwkeurig kunt optrekken. ’

‘DE MACHINE VERDIENT ZICH IN IETS MEER DAN VEERTIG DAGEN TERUG’

INGEZET IN AHOY

Nadat de werking door het Erasmus MC was gevalideerd en goedgekeurd, heeft de universiteit de Vaxtractor als eerste ingezet bij de boostercampagne van haar zorgpersoneel en het personeel van omliggende huisartsenpraktijken. Na deze eerste stresstest is de machine vervolgens door het Erasmus MC ingezet op de vaccinatielocatie Ahoy in Rotterdam. In de eerste weken van januari 2022 maakte de Vaxtractor zijn debuut bij de GGD, voor het vullen van spuiten met Pfizer. Weijers: ‘De machine is met groot enthousiasme ontvangen en niet zonder reden: in concrete cijfers kun je met de Vaxtractor met een derde van het normale aantal mensen ongeveer 200 spuiten per uur optrekken. Hiermee verdient de machine zich in iets meer dan veertig dagen terug. ’

GOEDKEUR VAN GGD’S

Natuurlijk zijn dit getallen om trots op te zijn, maar wat volgens Weijers belangrijker is: de Vaxtractor gaat alle mensen die zich inzetten voor een soepele en snelle boostercampagne ondersteunen in hun werkzaamheden en een aandeel leveren in het beheersen van het coronavirus. ‘Ik hoop dat ik met dit prototype kan laten zien hoe effectief en nuttig deze machine is. Diverse GGD’ s hebben al aangegeven geïnteresseerd te zijn, maar hebben het op dit moment nog erg druk met de huidige boostercampagne om de goedkeuring rond te krijgen. Alle begrip daarvoor. Wanneer het wat rustiger is geworden kijken we verder. Want uiteraard is deze machine geschikt voor het vullen van elk type spuit met ieder type vaccin of medicijn. In Nederland én daarbuiten. ’

• • • w w w ww. ww. ww. vaxtractor.com erasmusmc.nl demcon.com

Proud to be part of next level life science

START-UP BRENGT ‘KINETISCHE BATTERIJ’ VAN BOEING NAAR DE ENERGIETRANSITIE-WERELDMARKT

QUINTEQ VOEGT GEAVANCEERD VLIEGWIEL TOE AAN DE OPSLAGMIX

Zon en wind leveren veel duurzame energie, maar vaak teveel of juist te weinig. De energietransitie kan alleen slagen met rendabele opslagsystemen. Batterijen en waterstofdragers zijn daartoe volop in ontwikkeling en die mix krijgt nog een extra optie: een vliegwiel, maar dan één die gebruik maakt van de nieuwste technologie. Het Amerikaanse Boeing tekende voor het prototype, de Nederlandse start-up QuinteQ Energy voor de verdere ontwikkeling en het vermarkten van deze ‘kinetische batterij’ .

DOOR MARTIN VAN ZAALEN

etwat teleurgesteld wandelt hij naar de uitgang van het Boeing-gebouw in Seattle: het project voor de ontwikkeling van een kleinschalige windturbine wordt stopgezet. Dat is de uitkomst van de bespreking die hij er in 2016 heeft. Hij kijkt op zijn horloge. Het vliegtuig terug naar Nederland kan hij nog nét halen. Dan wordt er achter hem geroepen. ‘Mister Vosbeek?!’ Een man komt naderbij. ‘U bent Paul Vosbeek? We hebben misschien toch nog iets interessants voor u. ’ Vosbeek kijkt weer op zijn horloge: ‘Ik wil mijn vliegtuig halen. ’ Maar nieuwsgierig geworden gaat de ondernemer, op dat moment al een paar jaar actief in innovatieve cleantech, toch mee terug het gebouw in. Naar een laboratoriumruimte waar negen wetenschappers reeds op hem staan te wachten, opgesteld rond een fors, roestvrijstalen vat. Er zit een vliegwiel in, zo krijgt hij uitgelegd. Ontwikkeld voor een militaire toepassing. Helaas heeft het hoger management het budget ervoor verlegd naar het oplossen van een urgent probleem met het Dreamliner-vliegtuig. Dus is het niet iets voor mister Vosbeek om het vliegwiel uit te ontwikkelen en naar de markt te brengen?

I

30 JAAR, 350.000 CYCLI, 1 MEGAWATT

Een traditioneel vliegwiel werkt met een zwaar wiel dat om een as draait. Hoe zwaarder het wiel, hoe meer energie erin opgeslagen wordt. Met een motor-generator wordt de energie erin gestopt en er weer uitgehaald. Zo niet bij het QuinteQsysteem. Daarin zweeft het compacte carbon wiel in een vacuümvat, volledig wrijvingsloos dankzij ‘magnetische lagering met supergeleidende kristallen’ . Het QuinteQ-vliegwiel draait ook vele malen sneller, waarmee een natuurkundige wet wordt benut: wanneer de draaisnelheid twee keer hoger is, is de hoeveelheid opgeslagen kinetische energie kwadratisch hoger. Bij het opladen brengt een elektrische motorgenerator het wiel op gang en ontkoppelt dan. In die stand-by status raakt de rotor per uur slechts 0,1 procent van zijn snelheid kwijt, tegen ‘8 tot 20 procent voor een standaard vliegwiel’ . Om te ontladen koppelt de generator weer aan en zet al remmend de kinetische energie om in elektrische. ‘Onze visie is een duurzaam systeem te ontwikkelen dat langdurig gebruikt en eenvoudig gerecycled kan worden’ , zegt Margien Storm van Leeuwen. In de huidige uitvoering kan het vliegwiel 30 jaar lang – 350.000 cycli –vrijwel onderhoudsvrij draaien. Het is de bedoeling een aantal vliegwielen te integreren in een standaard zeecontainer, in een opslagsysteem goed voor een vermogen van 1 megawatt of meer.

TWEEDUIZEND DOCUMENTEN

In het gesprek dat volgt krijgt hij de licentie toegezegd over de IP (bestaande uit ruim tweehonderd internationale patentfamilies, vastgelegd in meer dan tweeduizend documenten vol met tekeningen en berekeningen), te betalen uit de omzet die hij er in de toekomst mee behaalt. Dat hij er in Nederland mee aan de slag wil, wordt toegejuicht. Boeing heeft immers goede zakelijke banden met verschillende Nederlandse overheden en bedrijven, en wil die met deze deal een impuls geven. Natuurlijk, Vosbeek moet nog wel ‘ even ’ aantonen een betrouwbare partner te zijn die tot die vermarkting in staat is.

INTERESSE DEFENSIE

Een paar uur later vliegt Vosbeek alsnog terug naar Nederland. Daar weet hij al snel de interesse te wekken van het ministerie van Defensie. De technologie is immers ontwikkeld in de VS, en nog wel door Boeing! Het maakt de weg vrij om het prototype naar Nederland te halen en hier te beproeven onder – Defensie-eigen – zeer zware omstandigheden. Om na te gaan of de technologie robuust genoeg is om bij zeer hoge of lage temperaturen en na ruw transport door militairen snel en eenvoudig ingezet te worden. Om in een militair microgrid van bijvoorbeeld een compound, stroom van zonnecollectoren efficiënter te benutten en zo het dieselverbruik van aggregaten te verlagen. Dat blijkt het geval en die uitkomst geeft voldoende vertrouwen om in Nederland op zoek te gaan naar meer partners voor financiering en het ontwikkel- en testwerk.

HECHT ECOSYSTEEM

Op dat moment heeft Vosbeek de VS, waar hij twaalf jaar heeft gewoond, dus net achter zich gelaten, terwijl dat land toch bekend staat om de aanwezigheid van kapitaalkrachtige, risicobereide geldschieters… ‘Zeker in Silicon Valley is er veel belangstelling voor investeren in software. Software die door een handjevol IT’ ers al na een paar maanden as a service in de markt kan worden gezet. Hardware ontwikkelen vinden ze echter te lang duren en kost ze te veel geld. Elders in de VS is wel heel veel kapitaal beschikbaar maar zijn de

Paul Vosbeek (op de foto met wijzende arm, en met voor hem Margien Storm van Leeuwen) wil QuinteQ, dat nu vijf mensen op de loonlijst heeft, in elk geval ‘compact houden’ . ‘Dus als de aantallen systemen naar de honderden groeien, wordt het misschien tijd om met een grote systeembouwer in zee te gaan. ’ Foto’s: QuinteQ

programma ’ s erg groot, veel meer op het formaat van bedrijven als GE en Lockheed Martin. In Nederland is minder geld voorhanden, maar het ecosysteem van financiers en ontwikkelaars is hechter. Het is hier gemakkelijker iedereen die je nodig hebt bij elkaar te krijgen ’ , vertelt hij gezeten in een ruime vergaderzaal in een voormalig Akzo-pand op het Arnhemse Industriepark Kleefse Waard.

AWARD ALS SPRINGPLANK

Dus richt hij eind 2018 in Nederland QuinteQ Energy op, samen met Wouter Biemans, de huidige cto. Vosbeek is er dan reeds goed in geslaagd de technologie te promoten als een belangrijke schakel in de energietransitie, die steeds meer mensen en organisaties als een (bittere) noodzaak gaan zien. Hij krijgt er begin 2019 de Enpuls Challenge award van Enexis voor. Die onderscheiding blijkt weer een springplank naar Thales Nederland en de kennispartijen Universiteit Twente en Saxion Hogeschool waarmee hij samen een EFRO-subsidie van 1,5 miljoen euro binnenhaalt. Ook komt er geld los van Rabobank, Oost NL en – een paar maanden geleden –van investeerder Aorta. Geld om twee vliegwielproto ’ s mee te ontwikkelen, één voor militaire en één voor civiele toepassing, maar beide om getest te worden in een microgrid.

SCHOKBREKER

‘Een microgrid’ , verklaart Margien Storm van Leeuwen, chief commercial officer van QuinteQ en via een laptop op tafel online aanwezig bij het gesprek, ‘is een kleinschalig stroomnetwerk, bijvoorbeeld op een eiland, dat het moet stellen zonder elektriciteit van het vasteland. Juist deze kleinschalige netwerken zijn gevoelig voor uitval van een energiecentrale of andere bronnen. Ons vliegwiel kan dan fungeren als schokbreker, om het netwerk snel en accuraat te stabiliseren bij grote verschillen tussen stroomvraag en -aanbod. Door hoge verbruikspieken deels met de stroom uit de vliegwielen op te vangen, zijn minder dieselaggregaten nodig. Dit scheelt dieselkosten en verlaagt de kans op stroomuitval. ’

VIER STARTMARKTEN

Storm van Leeuwen wordt door Vosbeek bij zijn onderneming betrokken nadat zij zich in de rol van moderator van een webinar, dat Vosbeek organiseerde, onderscheidt als communicator

LEES VERDER OP PAGINA 56

Uw ontwikkelpartner

voor elektronica en embedded systemen

Toelevering | Co-Development | Innovatie & Support

3T B.V. | Institutenweg 1, 7521 PH, Enschede +31 (0)53 433 66 33 | www.3t.nl | info@3t.nl

STATIONS EN HAVENS

VERVOLG VAN PAGINA 55

over de energietransitie en de technologieën die daarvoor nodig zijn. Voor dat webinar, we schrijven inmiddels zomer 2020, heeft hij zijn hele netwerk weten te enthousiasmeren en wel zodanig dat zijn relaties hun eigen relaties ook hadden

meegenomen naar de virtuele meeting.

‘We kwamen uit op drie typen microgrids waarin ons vliegwiel, naast andere opslagsystemen als batterijen en waterstofdragers, van toegevoegde waarde zou kunnen zijn ’ , verhaalt hij. ‘Voor militaire en industriële doeleinden en op eilanden. ’ ‘Inmiddels hebben we dit verder geconcretiseerd en richten wij ons op militaire microgrids in extreme condities, e-mobility en logistiek zoals metro ’ s, trams en treinen, binnenvaarthavens, bedrijventerreinen en op de handel op de elektriciteitsmarkt’ , vult Storm van Leeuwen aan.

‘Metrostations ’ , licht Vosbeek toe,

‘ want elke keer als er een metro vertrekt, ontstaat er een grote piek in de stroomvraag. En dat is ook een plek waar elektrische bussen en taxi’ s – nu of binnenkort – zullen moeten worden opgeladen. ’ ‘Binnenvaarthavens ’ , pakt Storm van Leeuwen vanaf het beeldscherm over, ‘ omdat laad- en loskranen, vorkheftrucks, vrachtwagens en trekkers voor containeropleggers en ook schepen moeten elektrificeren. Daar komt bij dat vele van deze markten zich bevinden in netcongestiegebieden waar het elektriciteitsnet geen duurzaam opgewekte stroom kan opnemen of geen extra stroom kan leveren. Met de juiste opslagtechnologie kunnen pieken in vraag en aanbod afgevlakt en processen toch geëlektrificeerd worden. ’ Of kunnen distributiecentra of bedrijventerreinen met de daken vol zonnepanelen toch hun duurzame elektriciteit kwijt.

‘ALS DIE TEST SLAAGT, LIGT DE WERELDMARKT OPEN’

TOELEVERANCIERS

Dit voorjaar wordt het inmiddels geüpgrade prototype van Boeing nogmaals grondig getest door launching customer Defensie, binnen het Fieldlab Smartbase. Als die test slaagt, ligt de wereldmarkt open, aldus Vosbeek. Voor de productie van modules, zoals het vacuümvat waarin het vliegwiel draait, de carbonfiber rotor, de besturing en de motor-generator, heeft hij inmiddels toeleveranciers gevonden. ‘Vooral in Nederland. ’ Namen wil hij nu nog niet noemen: ‘Ik denk dat we een deel van onze technologievoorsprong kwijtraken als we nu al onze supplychain prijsgeven ’ , verklaart Vosbeek, die off the record wel enkele bedrijven opsomt. ‘De besturingssoftware, het assembleren en testen gaan we zelf doen, hier op Kleefse Waard. Een goede plek, want hier zit nog veel meer energietransitie-gerelateerde bedrijvigheid. ’

COMPACT HOUDEN

‘Over vijf jaar? We zetten een zeer geavanceerd systeem in de markt met een zeer lage levelized cost of storage. Dus ik hoop dat we dan toe zijn aan het produceren van tientallen systemen op jaarbasis, voor de wereldmarkt. ’ Vosbeek wil QuinteQ, dat nu vijf mensen op de loonlijst heeft, in elk geval ‘ compact houden ’ . ‘Dus als de aantallen systemen naar de honderden groeien, wordt het misschien tijd om met een grote systeembouwer in zee te gaan. Maar dat zien we dan wel. ’

FOCUS ON COST DRIVES OUT QUALITY FOCUS ON QUALITY DRIVES OUT COST

ELECTRONICS MANUFACTURING SERVICES (EMS)

vdltbpelectronics.com HIGHTECH OOK JOUW PASSIE? BEKIJK DE VACATURES OP ONZE WEBSITE!

KRACHT DOOR SAMENWERKING