Ilustracja Igor Baranko
dalsze kształcenie w sztukach plastycznych, albo zmierzenie się z rzeczywistością, która nie ułatwiała kariery rysownika. Młodzi Baranko i Bogdanowskij trafili do wojska, często daleko od Ukrainy. Uznali, że dysponują już wystarczającą wiedzą, by parać się sztuką komiksu. Czebykin, Aleksiej Lipatow i wielu innych postawiło na kontynuowanie nauki na uczelniach. Wszyscy oni zakładali, że uda im się zaistnieć w sztuce Związku Radzieckiego. Nikt nie mógł przewidzieć, że w ciągu kilku lat państwo to przestanie istnieć, a im przyjdzie budować swoje kariery w nowo powstałej Ukrainie. Dlatego też wśród istotnych czynników wpływających na kształtowanie ukraińskiego środowiska komiksowego szczególną uwagę należy zwrócić na język. Wbrew temu, co mogłoby się nam wydawać, większość twórców ukraińskich tworzy po rosyjsku. Nawet ci, którzy ukraiński znają i swobodnie się nim posługują. Miało i ma to wpływ na kształtowanie się odrębnej sceny komiksowej na Ukrainie. Poprzez bliskość geograficzną i brak bariery językowej ukraińscy twórcy starają się zaistnieć również na rynku rosyjskim. Przykładem na to niech będzie Andrij Tkalenko, twórca z Charkowa, który od wielu lat mieszka w Moskwie i tam tworzy komiksy wspólnie z Jeleną Woronowicz, swoją żoną. Oprócz znanej w Polsce Suki oraz licznych humorystycznych jednoplanszówek stworzyli oni kilka komiksów dziecięcych dla moskiewskiej prasy. Poza powodami osobistymi wpływ na emigrację w przypadku Andrija miało również to, że
Moskwa daje twórcom znacznie większe możliwości rozwoju niż Kijów. Drugim dobrze już znanym w Rosji twórcą, który z Ukrainy wyjechał do Moskwy, jest Aleksiej Pantielejew. Głównym celem jego emigracji była nauka w moskiewskiej szkole filmowej, a później również praca dla słynnego reżysera Andrieja Konczałowskiego. Wspólnie z rosyjskimi rysownikami Pantielejew stworzył komiks Azart [Hazard], który pomimo wydania go pod szyldem kijowskiego wydawnictwa Iskracomics dystrybuowany był głównie w Rosji. Ogromny wpływ na otwarcie się rynku rosyjskiego na ukraińskich twórców miało ożywienie moskiewskiej sceny komiksowej na przełomie wieków. W 1999 roku powstał portal Komiksolot, na którym twórcy i fani komiksu odkryli, że nie są jedynymi fascynatami tej dziedziny sztuki w byłym Związku Radzieckim. Okazało się, że wśród twórców posługujących się językiem rosyj-
skim panuje spore zainteresowanie komiksem. Pod wpływem portalu zaczęło aktywizować się środowisko. Przede wszystkim w Moskwie, gdzie już w 2002 roku odbył się pierwszy festiwal Kommissija. Stał się on istotnym wydarzeniem również dla kształtującego się ukraińskiego środowiska komiksowego,
ale jednocześnie wzmocnił rosyjskojęzyczność w komiksie ukraińskim. Wspomniane wcześniej przykłady dwóch grup twórców doskonale pokazują duży wpływ dwujęzyczności (czy też nawet tylko rosyjskojęzyczności) ukraińskich twórców na kształtowanie się lokalnego rynku oraz to, że o wiele łatwiej