Danny Kok - Een plek om te delen

- een plek om te delen -

een gezonde leefomgeving, waar ontmoetingen ontstaan

EEN PLEK OM TE DELEN

een gezonde omgeving waar ontmoetingen ontstaan.

Master of Architecture

Academie van Bouwkunst

Mentor:

Jolijn Valk

Commissie:

Micha de Haas

Wouter Kroeze

Toegevoegde commissieleden:

Floris Hund

Abdessamed Azarfane

December 2022

Danny Kok

archieffoto openluchttheater Dijkzigt in Rotterdam

theaterzaal “de diacones”

Voor mensen met een fysieke beperking kan een gebouw die speciaal rondom hen ontworpen is veel betekenen. Wanneer iemand een fysieke (of motorische) beperking heeft, is zijn bewegingsmogelijkheid in de meeste gevallen verstoord en zijn ze daardoor vaak minder flexibel in hun mobiliteit en afhankelijk van de toegankelijkheid van een gebied of gebouw.

Een revalidatiekliniek is een plek waar je terecht komt voor het behandelen en leren omgaan met een van deze beperkingen. Je komt er bijvoorbeeld terecht na het verliezen van een been bij een ongeval. Het gebeurd in de meeste gevallen van het ene op het andere moment. Het is een plek waar je tijdelijk uit de maatschappij wordt gehaald, maar het doel is om zo snel mogelijk weer onderdeel ervan te worden.

Wat je ziet is dat de maatschappij om ons heen langzaam aan het veranderen is. Het belang van delen en kwetsbaar opstellen wordt steeds belangrijker. Mensen beginnen te begrijpen dat ze er niet alleen voorstaan, maar het helpt om erover te praten en de confrontatie aan te gaan.

Het project is een onderzoek naar de ontmoetingen tussen de revalidanten en de maatschappij om tijdens het revalideren rust en ondersteuning te krijgen wanneer je het nodig hebt, maar op de gewenste momenten onderdeel te blijven en zichtbaar te zijn voor de maatschappij.

Op de campus is een gemengd programma aanwezig voor de dagbesteding van de revalidanten wanneer ze niet bezig zijn met het revalidatieprogramma, maar ook om het gebied voor de mensen uit de omgeving aantrekkelijk te maken en ze een eindbestemming in een van de gebouwen te geven.

Deze gebouwen grijpen terug naar het collectieve geheugen van Rotterdam. Het biedt ruimte aan de geschiedenis van de monumenten die er nog staan en herinnert je aan de monumenten die er stonden. Mede door de ruimtelijke opzet van het gebied en de functies van de gebouwen zijn ze onderdeel geworden van de culturele as aan het Museumpark.

Een ontmoetingsplek waar niet alleen mensen uit het revalidatiecentrum welkom zijn, maar ook mensen uit de omgeving. Om ervaringen te delen, te revalideren, te recreëren en te kijken naar de mogelijkheden en niet de beperkingen.

FASCINATIE

SANATORIA

Door mijn interesse naar de onderlinge verbinding tussen de atmosfeer van een gebouw en het gedrag van de gebruikers, ben ik gefascineerd geraakt door herstellingsoorden in het begin van de twintigste eeuw. Waar je kan zien wat het met een gebouw doet als de behoefte van de gebruiker centraal staat. Een van de bekendste sanatoria in Nederland is Sanatorium Zonnestraal die in 1928 ontworpen is door Jan Duiker.

Bij Sanatorium Zonnestraal is deze verbinding te zien voor mensen met Tuberculose. Het waren gebouwen die de patiënten voorzagen in de basiselementen, zoals goed eten en frisse lucht. Sanatoria waren in het begin van de twintigste eeuw de start van moderne architectuur en zijn uitgegroeid tot een eigen typologie. Het waren gebouwen die met een actieve samenwerking tussen architecten en doktoren zijn ontworpen. Van plaatsing van ramen en deuren voor de toetreding van licht en de circulatie van lucht in het gebouw. Tot de geregisseerde toegang van bezoekers en personeel. Alles was gericht op het genezen en voorkomen en diende het gebouw als medisch verlengstuk.

Toch werden de behandelingen in een Sanatorium vaak niet afgemaakt, mede door de afstand van familie en vrienden.

luchtfoto Sanatorium Zonnestraal in Hilversum

INTRODUCTIE

FYSIEKE (OF MOTORISCHE) BEPERKING

Waar sanatoria ontworpen waren voor mensen met een longziekte, zoals Tuberculose. Richt ik me in het project op mensen met een fysieke (of motorische) beperking. Voor mensen met een fysieke beperking kan een gebouw die speciaal rondom hen ontworpen is veel betekenen. Onder deze diverse groep van fysieke (of motorische) beperkingen vallen onder meer mensen met onvrijwillige bewegingen (spasmen of tremors), coördinatieproblemen, verlammingen, artritis en mensen met ontbrekende ledematen.

Wanneer iemand een fysieke (of motorische) beperking heeft, is zijn bewegingsmogelijkheid in de meeste gevallen verstoord en zijn ze daardoor vaak minder flexibel in hun mobiliteit en afhankelijk van de toegankelijkheid van een gebied of gebouw. Ze komen hierdoor minder snel uit hun meestal kleine omgeving en ontstaat er daardoor sneller eenzaamheid, onzekerheid en een afstand tot de maatschappij.

Bob (40)

Margriet (70)

Abdoul (12)

Daphne (28)

BEHANDELING EN REVALIDATIE

De oorzaak van de beperkingen zijn uiteenlopend. Het kan ontstaan zijn door een ongeval, het kan een aangeboren aandoening zijn en kan er sprake zijn van onverklaarbare aandoeningen zoals chronische pijn of somatische klachten.

Een revalidatiekliniek is een plek waar je terecht komt bij het behandelen en leren omgaan met een van deze beperkingen. Je komt er bijvoorbeeld terecht na het verliezen van een been bij een ongeval. Het gebeurd van het ene op het andere moment. Je weet van te voren niet waar je aan begint of terechtkomt. Een revalidatiekliniek is een plek waar je tijdelijk uit de maatschappij wordt gehaald. Dit verblijf kan enkele minuten (poliklinische behandeling) zijn tot een maximum van 3 maanden (klinische behandeling). Het doel van revalideren is uiteindelijk om weer zo snel mogelijk onderdeel te worden van de maatschappij.

De behandeling bestaat uit drie fases: diagnose, behandeling en ontslag. In de eerste fase van de behandeling wordt er gekeken naar de wensen en mogelijkheden. Doelen, dromen en de werksituatie van de client. Waar specialisten binnen de kliniek samenwerken om deze doelen te bereiken middels een behandelplan. Is voor het opstellen van een behandelplan het ontmoeten van partners, familie en vrienden een belangrijk onderdeel. De behandeling zijn in het begin kleine stapjes. Zeker als je in de kliniek ligt is het vaak nog dichtbij je bed en gaat het steeds verder van je bed af. Er worden doelen opgesteld die steeds groter worden en kan de therapie tussentijds hierop worden aangepast. Uiteindelijk komen ze in de ontslagfase en de nazorg terecht. Het contact met de revalidatiekliniek wordt minder en komen ze nog enkele keren terug voor controle.

ONTMOETING EN ZICHTBAARHEID

Wat je ziet is dat de maatschappij langzaam aan het veranderen is. Het belang van delen (kwetsbaar opstellen) wordt steeds belangrijker. Mensen beginnen te begrijpen dat ze er niet alleen voorstaan, maar het helpt om erover te praten en de confrontatie aan te gaan. Om dit onderwerp bespreekbaar te maken zal er meer bewustwording en acceptatie moeten komen onder de gehele bevolking. Dit zie ik persoonlijk met de brandwondenslachtoffers in Volendam. In het begin stel je veel vragen, maar uiteindelijk is daar de gewenning en bespreekbaarheid.

Ze staan er tenslotte niet alleen voor, maar helpt het om erover te praten en de confrontatie aan te gaan. Maar op welk punt in het revalidatieproces zijn de cliënten er aan toe om andere mensen te ontmoeten? Wat als we het gesloten karakter van een revalidatiekliniek meer openstellen, de maatschappij binnenhalen en de verschillende gebruikers elkaar laten ontmoeten om onder andere ervaring en kennis te delen?

DE OPGAVE

Het project is een onderzoek naar de interactie tussen de revalidanten en de maatschappij om tijdens het revalideren rust en ondersteuning te krijgen wanneer je het nodig hebt, maar het doel is om tijdens het revalideren onderdeel te blijven en zichtbaar te zijn voor de maatschappij. Dit kunnen momenten van kruising zijn of momenten van langere verwevingen.

In het project zijn verschillende architectonische methodes onderzocht voor het organiseren, beleven en verbinden van een revalidatiekliniek met zijn context. Een gebouw waar de mogelijkheden van de hoofdgebruikers centraal staan, om door het revalidatieproces heen stap voor stap het afzonderen te verkleinen en de interactie of zichtbaarheid met de maatschappij te versterken.

Een gezonde ontmoetingsplek waar niet alleen mensen vanuit de kliniek welkom zijn, maar ook mensen vanuit de omgeving. Om ervaringen te delen, te revalideren, te recreëren en te kijken naar de mogelijkheden en niet de beperkingen.

één moment of kruising

langere tijd of verweving

De interactie van verschillende gebruikers door het revalidatieproces heen

LOCATIE

ROTTERDAM

De projectlocatie is gelegen in Rotterdam. Rotterdam is een havenstad in het westen van Nederland, in de provincie Zuid-Holland en ligt aan de rivier de Nieuwe Maas. In 2025 heeft Rotterdam de visie om ruim baan te geven aan alle voetgangers in de stad. Iedereen moet volgens Rotterdam de keuze hebben om te gaan lopen door de stad. Ook mensen in een rolstoel, scootmobiel of mensen met hulpmiddelen zoals een rollator of blindenstok. Inclusiviteit is hun uitgangspunt. Een veilige route zonder obstakels, gevaarlijke oversteeklocaties en liggen de voorzieningen op loopafstand.

In het Centrum van Rotterdam in de buurt van de Nieuwe Maas ligt de wijk Dijkzigt. Het is een wijk die omringd wordt door kenmerkende gebouwen van Rotterdam: de Erasmusbrug, de Euromast en het Rotterdam Centraal. De wijk vormt het culturele hart van Rotterdam mede door het centraal gelegen Museumkwartier in de wijk.

MUSEUMPARK

Het museumpark heeft een omvang van 100 bij 400 meter en verbindt alle gebouwen rondom het park met elkaar. Binnen een straal van 300m heeft het 7 verschillende musea die je kunt bezoeken. In het park zelf staan ook verschillende kunstwerken, waardoor het gezien kan worden als een openluchtmuseum.

Doordat het buiten de brandgrens en bombardementen van de tweede wereldoorlog valt heeft het zijn karakter weten te behouden en is het een cluster geworden van monumenten in combinatie met nieuwe iconische gebouwen van Rotterdam. Een paar voorbeelden van monumenten rondom het Museumpark die behouden zijn gebleven door de jaren heen zijn: Het voormalige kantoor van Unilever, het natuurhistorisch museum, het Erasmus MC en het Museumpark zelf.

Van een polderlandschap heeft het zich ontwikkelt naar het huidige Museumpark zoals wij het nu kennen.

luchtfoto Erasmus MC (1971)

luchtfoto boymans met museumpark (1935)

villa Hoboken / Dijkzigt (1958)

kantoorpand van het bedrijf Unilever (1955)

1930 1950 1995 2010

In 1924 is het landgoed van Hoboken verkocht aan de gemeente Rotterdam. Waar het in 1930 nog zichtbaar de structuur heeft van een polderlandschap. Een karakteristiek Hollands landschap met zijn langgerekte weilanden. Die langzaam wordt ingekaderd door de stedelijke verdichting van Rotterdam.

Naast het museum Boijmans Van Beuningen vestigen zich meerdere museums zich aan het Museumpark. De bouw van kunsthal Rotterdam gaat samen met de verdere indeling van het Museumpark in vier zones: een museumzone, een romantische tuin, een verhoogd evenemententerrein en een voorhof.

In 1950 begint het terrein zichzelf te ontwikkelen. Het Museum Boijmans Van Beuningen heeft zijn deuren geopend, het Diaconessenhuis breidt zich linksonder uit aan de Westersingel en is op het overige deel van het voormalig landgoed een park aangelegd met een openluchttheater die vrijwel in het midden van Rotterdam lag.

Een deel van het park gaat in 2006 op de schop voor de bouw van een ondergrondse parkeergarage en waterberging aan de bovenzijde van het Museumpark.

Door de bombardementen in 1940 werd het voormalige ziekenhuis van Rotterdam verwoest. In 1961 werd het nieuwe Dijkzigtziekenhuis in gebruik genomen op de locatie waar nu het Erasmus MC is gevestigd. Uit het diaconessenhuis kwam het Van Dam-ziekenhuis die het ziekenhuis tussen 1957 en 1960 verder uitbreiden aan de Westersingel.

In 1979 werd het openluchttheater gesloten en werd In 1989 gestart met de inrichting van het museumpark naar de indeling zoals we hem nu kennen. Het Dijkzigtziekenhuis fuseerde tot Academisch Ziekenhuis Rotterdam en werd het Van Dam-ziekenhuis gesloopt om plaats te maken voor het Rijndam Revalidatiecentrum.

Op de kaart van 2015 is de uitbreiding van de waterberging aan de zijde van het Erasmus MC te zien. Dit versterkt de noord-zuid oriëntatie (kunst-as) van het Museumpark.

In 2020 is het laatste deel van het Museumpark aangevuld met de bouw van het Depot, het collectiegebouw van Museum Boijmans Van Beuningen.

HET COLLECTIEVE GEHEUGEN

In de ontwikkeling van de wijk Dijkzigt en in het specifiek het Museumpark is te zien. Dat het gebied begon als een polderlandschap, waar het landgoed van Hoboken langzaam werd ingekaderd door de omliggende bebouwing van Rotterdam. Het landgoed van Hoboken is een lange tijd een open ruimte geweest in het hart van Rotterdam. Waar het uiteindelijk plaatst heeft gemaakt voor het Erasmus ziekenhuis die in de jaren verder groeide en de wijk transformeerde naar een culturele as waarvan het grootste deel ziekenhuis is.

Waar de bombardementen en de stedelijke vernieuwing rondom het Museumpark heeft gezorgd voor eenduidige verdichting en rooilijnen werd de bebouwing aan de Westersingel langzaam ingevuld en is er aan de zijde van het dijklichaam door de vele aanpassingen, toevoegingen, uitbreidingen en de hoogte verschillen een onduidelijke samenhang ontstaan. Het project biedt de kans om deze onduidelijkheid weg te nemen en de kwaliteit van het gebied te verbeteren.

Daarnaast is het collectieve geheugen van Rotterdam voor mij een belangrijk aspect om een plek te realiseren waar saamhorigheid ontstaat, mede door het ophalen van herinneringen. Het project biedt ruimte aan de geschiedenis van de monumenten die er nog staan en helpt het gebruiken van de functie van het voormalige openluchttheater om samen te komen en deze herinneringen te delen. Met het gebruik van de kamerstructuur uit het ontwerp van het Museumpark wordt de projectlocatie onderdeel van deze culturele as.

devoortuin

hetpodium het rosarium

deromantische tuin

kerktuin

hetblauwe plein

deziekenhuistuin

belangrijke aspecten uit de ontwikkeling van het Museumpark

Op deze luchtfoto van rond 1930 is in de linker bovenhoek aan de rand van het landgoed. Het voormalige diaconessenhuis en van Dam-ziekenhuis aan de Westersingel te zien met midden op het landgoed villa Hoboken. Op de linkerpagina is een luchtfoto vanuit het zelfde standpunt uit 2020 te zien. Waar je de stedelijke ontwikkeling van Rotterdam ziet met centraal het Museumpark en zijn ‘kunst-as’.

1. luchtfoto Museumpark (1930)

1. Google Earth foto Museumpark (2020)

ZORG EN CULTUUR

De wijk Dijkzigt heeft zich door de jaren heen ontwikkeld van een polderlandschap naar een cluster van zorg en cultuur. Het is een gevarieerde buurt met functies die uiteenlopen van medische voorzieningen t/m het onderwijs. Een ideale locatie om tijdens het revalideren onderdeel te blijven van de maatschappij.

Religie

Detailhandel / Horeca

Kantoor Wonen

Medische voorziening

Culturele voorziening

Onderwijs

Religie

Detailhandel / Horeca

Wonen

Kantoor

Medische voorziening

Culturele voorziening

Onderwijs

functiekaart van de wijk Dijkzigt

NIEUWE MAAS

1.

PROJECTLOCATIE

De onderstaande foto is een luchtfoto uit 1980 met daarop het voormalige diaconessenhuis, die is verder uitgebreid om te kunnen dienen als het Van Dam-Ziekenhuis. Uiteindelijk bleek het gebouw verouderd en heeft het plaats gemaakt voor het huidige revalidatiecentrum Rijndam, zoals te zien is op de volgende pagina. De projectlocatie is een bestaand revalidatiecentrum met zijn directe omgeving. Het projectgebied is gelegen aan een primaire waterkering en is het revalidatiecentrum voornamelijk bereikbaar vanaf de Westzeedijk of de Westersingel, niet vanuit het Museumpark.

Naar mijn mening biedt het huidige revalidatiekliniek onvoldoende bewegingsvrijheid voor de patiënten en mist het de connectie met de stedelijke en landschappelijke context. Het is een voorbeeld van de ruimtelijke beperkingen die zich vooral voordeed bij de klinieken die in de jaren tachtig met de vermaatschappelijking van de zorg, terugkeerde naar de binnenstad.

De Westersingel ligt overdag binnen de looproute van ontmoeten en cultuur, en ’s avonds buiten die van uitgaan en toerisme. Het laatste stuk van de Westersingel valt net buiten de gebieden die aangegeven worden als gebieden van kwaliteit. Dit komt doordat de verhouding tussen bebouwing en openbare ruimte niet op orde is, het geen eenduidige en heldere opbouw (duidelijke plint) heeft, aantrekkelijke functies mist en geen directe link heeft met het achtergelegen museumpark.

Deze locatie omringd door rijks-/gemeentelijke monumenten biedt de ruimte om in een stedelijke context een revalidatiecentrum te maken die niet minimaal is opgezet, maar gebruik maakt van zijn omgeving.

2. luchtfoto Diaconessenhuis (1980)

2.

1. de Westzeedijk

2. de Eendrachtsweg

3. de Westersingel

4. de Westersingel

5. de Kerktuin

6. het Rosarium

Wanneer je vanaf de Westzeedijk richting de projectlocatie loopt valt het revalidatiecentrum weg achter een groot hoekgebouw (1). Loop je verder over de Eendrachtsweg aan de overzijde van het revalidatiecentrum wordt het zicht beperkt door een wand, die het talud vormt voor de tram en auto’s richting de primaire waterkering (2). Gezien vanaf het midden van de Westersingel zie je voornamelijk een studentenflat die boven en

aan het revalidatiecentrum is gekoppeld (3). Om het Museumpark te bereiken loop je bovenlangs via het Boijmans Van Beuningen of onderlangs via de Westzeedijk. Waar zich onder het hoekgebouw een trap bevindt om het hoogte verschil te overbruggen (4). Vanuit het Museumpark is het revalidatiecentrum niet te bereiken en is de sloot een duidelijke grens (5,6).

situatietekening bestaand

1.

2.

3.

4.

5.

6.

voorziening

HUIDIGE TREND

Wat je ziet bij de huidige zorg, het huidige revalidatieproces en het huidige revalidatiecentrum is dat de focus vooral intern ligt of alleen op de zorg in de directe omgeving. Dat is uiteindelijk waar ze cliënten vandaan halen. Ze maken alleen gebruik van de omgeving om een keer te oefenen met het in en uit stappen van de tram.

In het nieuwe ontwerp is er niet alleen gekeken naar de zorg, maar ook naar de culturele voorzieningen, onderwijs voorzieningen, mogelijke oefenobjecten, het collectieve geheugen en de menging van verschillende gebruikers op en rond de projectlocatie.

samenwerking

Religie

Detailhandel / Horeca

Kantoor Wonen

Medische voorziening

Culturele voorziening

Onderwijs

de focus en samenwerking met de omliggende zorg

de focus op meerdere verschillende functies in de directe omgeving

ERASMUSBRUG

VERBINDINGEN EN CONNECTIES

Zoals voorgaand benoemd zijn bereikbaarheid en toegankelijkheid voor mindervaliden de belangrijke elementen om een gebied of gebouw niet te kunnen bezoeken. Ze zijn vaak afhankelijk van andere met een auto of aangewezen op het openbare vervoer. De knooppunten van het openbare vervoer om de projectlocatie te bereiken is met de metro of tram vanaf het Eendrachtplein op 5 minuten lopen, of met de tram vanaf de Westzeedijk.

Om de toegankelijkheid van het project te verbeteren vanaf de Westzeedijk en het collectieve geheugen mee te nemen in het ontwerp neem ik het gebied rondom het bestaande revalidatiecentrum mee in mijn verdere uitwerking en onderzoeken.

situatietekening met de bereikbaarheid: metro, tram, bus, fiets en lopen

PROJECTAFBAKENING

1.

1.

bestaande situatie met gearceerd het projectgebied

Het huidige revalidatiecentrum is momenteel relatief onzichtbaar en introvert. Het gebouw is anoniem door de terug ligging ten opzichte van de Westersingel, is het alleen bereikbaar vanaf de Westersingel en maken ze door de sloot aan de achterzijde geen gebruik van het Museumpark. Om die bewustwording te realiseren heb je juist zichtbaarheid nodig van het revalidatiecentrum.

Door het slopen van het hoekgebouw en op deze positie het nieuwe revalidatiecentrum te realiseren wordt de bereikbaarheid vanaf de Westzeedijk verbeterd, heeft het een prominente locatie en draagt het integreren van de jongwerkende en studenten binnen het projectgebied bij aan de interactie en ontmoeting van meerdere gebruikers.

De thematiek van het Museumpark dient als kadering van de projectlocatie. Het opnieuw onderzoeken en beoordelen van het gebied samen met de functies en gebouwen zorgt ervoor dat er een plek kan ontstaan waar de hoofdgebruikers centraal worden gesteld, het gebouw en het gebied rondom hen wordt ontworpen en een ruimte ontstaat voor het delen van ervaring en recreëren.

Het projectgebied heeft aan twee zijde duidelijke grenzen. Aan de ene zijde is het de erfgrens van de woningen en kantoren met tuinen tot aan het Museumpark. Aan de andere zijde is het een hoogte verschil van 7 meter. Door het hoogteverschil geleidelijk richting het Museumpark te laten afzakken ontstaat er een luwe connectie tussen de Westersingel, het Museumpark en de Westzeedijk.

Het revalidatiecentrum krijgt een prominente plek op de kruising van de Westzeedijk en de Westersingel. Waar de ruimte is voor een hoogte accent op de hoek om zo aansluiting te vinden bij de hoogbouw van Rotterdam. Aan de ander zijde zet ik de 19e-eeuwse bebouwing voort om de oriëntatie zowel vanaf de Westersingel als de Westzeedijk naar het Museumpark te leggen. Door de gebouwen als

schakels in het landschap te leggen maak ik ruimte voor de bestaande monumenten. Er ontstaat het gevoel van een campus “open plek”. Waar de eerste ontmoetingen voor iedereen toegankelijk is en al tussen de gebouwen kan plaats vinden.

entree vanaf de Westersingel

entree vanaf het museumpark

REVALIDATIEPROCES

Iedere client is anders en heeft zijn eigen snelheid van revalideren, maar zal je ze moeten stimuleren om gebruik te gaan maken van de omgeving om zo tijdens het revalideren weer onderdeel te worden van de maatschappij en ervaringen te gaan delen.

In het begin van een revalidatieproces heb je veel rust nodig en is alles nog dicht bij je bed, Je zal de dag voornamelijk in bed doorbrengen, naarmate je vordert in een revalidatieproces krijg je meer vrije tijd en wordt je gestimuleerd om zelfstandig te gaan functioneren. Elk gebouw heeft zijn eigen kwaliteiten die aansluiten bij de behoefte van de revalidanten die ze op dat moment nodig hebben binnen het revalidatieproces.

De revalidatiekamers op de campus zijn voor mensen die klinisch behandeld worden. De verblijfsduur van een revalidant is verschillend en kan uit een lopen van één nacht tot en met maximaal 3 maanden. Hierdoor neemt het aantal bedden af verder in het plan.

1.

2.

3.

4.

GEMENGD PROGRAMMA

De drempel van het in het openbaar treden is heel persoons afhankelijk. Je hebt te maken met verschillende type mensen die allemaal een verschillende achtergrond hebben. Je wil ze vooral in de beginfase een veilige en vertrouwde omgeving bieden in een rustige omgeving.

Op de campus is een gemengd programma aanwezig voor de dagbesteding van de revalidanten wanneer ze niet bezig zijn met het revalidatieprogramma, maar ook om overige gebruikers uit de omgeving gebruik te laten maken van het gebied en ze een eindbestemming te geven in een van de gebouwen.

De publieke functies zijn geordend en selectief gekozen om bij het bovenliggende revalideren te passen. Bij de zwaarste revalidanten is de eerste semi-openbare functie het zwembad, waar alleen op selectieve uren gebruik van mag worden gemaakt. Gevolgd door een bibliotheek om daarna de oefenruimte te verruilen voor een gymzaal en een restaurant met theaterzaal om presentaties te geven en af te spreken met vrienden. Om de klinische behandeling te eindigen in een oefenwoning tussen de jongwerkende.

Het onderzoek en de kern van het project is om geleidelijk aan de ontmoetingen en confrontaties met de maatschappij te vergroten en ze al vroeg de mogelijkheid te geven om weer onderdeel te worden van de maatschappij door gebruik van deze publieke functies.

Kantoor

Wonen

Publieke

revalidatiezwembad

bibliotheek

sporthal

restaurant met theaterzaal

TYPOLOGIEËN

Door gebruik te maken van een campus-model ontstaat er de mogelijkheid om de klinische behandeling niet in één groot gebouw te laten plaatsvinden, maar in meerdere kleinschalige gebouwen. Hierdoor ontstaat de kans om per gebouw op grote en kleine schaal specifiek te kijken naar de behoefte van de verschillende revalidanten in de verschillende fases van het revalidatieproces en in te spelen op deze behoeften. Dit gebeurd op gebouwschaal door gebruik te maken van verschillende gebouw typologieën.

Door de gebouwen heen veranderd bijvoorbeeld de typologie en grootte van de buitenruimte om aan te sluiten bij de behoefte van de gebruiker. In de eerste fase is het voornamelijk dichtbij je bed en uitrusten van het zware revalideren. In deze fase maak je nog geen gebruik van een buitenruimte en ben je liever alleen. Door de positie van de kamer in de toren heb je vanuit je bed uitzicht op Rotterdam en hou je op deze manier toch een visuele connectie met de maatschappij.

Door de campusgebouwen heen wordt de groep van revalidanten waar je de buitenruimte en functies mee deelt groter om sociale connecties te maken, ervaringen te delen en elkaar te ondersteunen als dat nodig is. De buitenruimte varieert van een loggia voor 2 personen naar een binnentuin voor 20 personen. Deze kamers en buitenruimtes worden steeds zichtbaarder voor bezoekers van de campus en krijg je als revalidant de kans om gebruik te gaan maken van de openbare functies in de omgeving. Om vervolgens onderdeel te worden van de omgeving door het tijdelijk bewonen van een oefenwoning tussen de jongwerkende.

1. corridor

4. galerij

2. patio / loggia 3. binnentuin

5. voortuin

OPEN RUIMTE (CAMPUS)

Oorspronkelijk uit het Latijn betekent campus eigenlijk letterlijk “open ruimte”. In Nederland wordt het vooral gebruikt als aanduiding voor een universiteitsterrein waarop woningen en voorzieningen voor zowel docenten als studenten aanwezig zijn. In mijn geval gaat het om revalidanten en omwonende die gebruik maken van de openbare functies en wordt de campus gedefinieerd door het gebruik van een entreeportaal. Om het publiek te centreren en in de openbare ruimte tussen de gebouwen iedereen elkaar te laten ontmoeten komt de ontsluiting van de losstaande gebouwen altijd op de hoofdroute terug voor je de campus verlaat.

De campus is toegankelijk en bedoeld voor wandelverkeer, scootmobiels en rolstoelen om te kunnen dwalen en gebruikt te maken van de hellingen en trappen als oefenelementen. De campus is open naar de omgeving voor een wandeling door het Museumpark of het stellen van een doel om over een week de Erasmusbrug aan de overkant van de straat te beklimmen.

VERBLIJFSGEBIEDEN

Op de campus zijn gebieden gerealiseerd waar verbleven kan worden. Deze liggen niet op de hoofdroute, omdat dit vaak ongemakkelijk aanvoelt voor verblijf. Maar als raaklijn naast de hoofdroute mensen zullen hier continue passeren en hebben de keuze om er gebruik van te maken.

verblijfsgebieden

het podium

SAMENHANG

Rotterdam staat bekend om zijn experimentele architectuur. Door de verschillende bouwstijlen die zich in de directe omgeving van de projectlocatie bevinden. Grijp ik in mijn zoektocht om samenhang te realiseren tussen de gebouwen terug naar het collectieve geheugen van Rotterdam. Het voormalige diaconessenhuis is door de jaren heen met de verschillende uitbreidingen rijk geworden aan verschillende bouwstijlen, details en kleuren.

De nieuwe gebouwen op de campus zijn familie van elkaar en gaan onderling de dialoog met elkaar aan door gebruik van dezelfde materialen, de verticale geleding en het zoeken naar de menselijke schaal door het gebruik van horizontale banden.

MATERIALEN

Door het hele project heen is er gezocht op grote en kleine schaal naar de basiselementen van een gezonde omgeving. Frisse lucht, voldoende daglicht en een aangenaam binnenklimaat. Allemaal zijn ze naar eigen wens te reguleren om iedereen op zijn gemak te stellen en thuis te voelen. In het detail is hier over nagedacht door het gebruik van bijv. uitwendige zonwering en gordijnen.

In de gevel is gebruik gemaakt van architectonisch beton wat op lange termijn zijn kwaliteit behoud en in het project samenhang creëert tussen de

campusgebouwen. Ieder gebouw kent zijn eigen esthetische tektoniek door het gebruik van prefab betonelementen. De diepte en vorm van de elementen zorgen door de dag heen zowel buiten als binnen voor een spel van licht en schaduw.

Verder is in de keuze naar het materiaal keken naar de menselijke maat en materialen met een warme uitstraling. Die in contrast staan met de lichte en gladde materialen in het gebouw.

marmere vloer en glazen balustrades

houten latten met verticale verlichting

houten buitenwanden in contrast met een witte constructie prefab beton met zichtzijde gepolijst spel van licht en schaduw

kleinschalige bestrating (klinkers)

“een aangenaam binnenklimaat: zonwering, ventilatie en een verwarmde vloer“

geveldetail schaal 1:5

RUIMTELIJKE ELEMENTEN

In alle gebouwen wordt er in de basis gebruik gemaakt van dezelfde ruimtelijke elementen om de basisbehoefte van de revalidanten te garanderen. Deze elementen zorgen ervoor dat mensen met een fysieke beperking centraal staan en de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. In de toegankelijkheid van het gebouw is rekening gehouden met doorlopende vloer, het aanbieden van voldoende houvast en zijn er zit mogelijkheden door het gebouw heen. Voor het comfort en de vele horizontale bewegingen die door het gebouw plaatsvinden worden er in deze ruimtes geen verlichting aan het plafond geplaatst en zijn de raamopeningen aangepast. De transparantie van de gebouwen en de interne visuele verbindingen zorgen ervoor dat de revalidanten zichtbaar zijn voor elkaar en voor de omgeving, maar zich af kunnen sluiten wanneer ze daar behoefte aan hebben.

doorlopende vloeren zonder drempels voor een betere toegankelijkheid

geen verlichting aan het plafond in ruimtes waar horizontale bewegingen plaatsvinden.

raamopeningen aangepast naar de behoefte van de gebruikers

vouwpui om de connectie binnen-buiten te vergroten

gebruik van groen in en rondom de gebouwen

zitelementen, houvast ter ondersteuning en geleidelijnen

visuele connectie tussen de verschillende ruimtes en functies

gordijnen als visuele scheiding

voldoende manoeuvreerruimte in alle ruimtes

De Dijckhove is het grootste gebouw met de meest prominente ligging van de campus. In dit gebouw is de polikliniek aanwezig met onder andere de behandelkamers van de therapeuten, oefenzalen en de werkkamers van de dokters. De polikliniek is goed bereikbaar vanaf de tramhalte op de Westzeedijk of vanaf het lager gelegen campus aan de andere zijde. Hier bevinden zich de revalidatiekamers waarbij directe ondersteuning vanuit het personeel nodig is en het grootste deel van de dag gerevalideerd en geoefend wordt. Bijvoorbeeld in het revalidatiezwembad, waar je uitzicht over de stad Rotterdam hebt.

In de revalidatiekamers op de bovenste verdiepingen in het gebouw zijn de patiënten gelegen die het meeste in bed liggen en afhankelijk zijn van het verzorgende personeel. Deze patiënten hebben overdag een drukschema waar alles draait om het revalideren en het behalen van de gestelde doelen. Een intensieve dag waarna je de rust op zoekt in je kamer om na te denken en te genieten van het uitzicht. Vanuit bed kijk je neer op de stad Rotterdam. De mensen die onderweg zijn naar huis, aan het winkelen of simpelweg een wandeling maken door het Museumpark of over de Erasmusbrug.

In de corridor zijn groen- en zitelementen in de wanden opgenomen om een intieme plek te realiseren waar de patiënten indien ze de mogelijkheid en behoefte hebben samen kunnen gaan zitten.

2.

1.

1.

Legenda

1. Revalidatiekamer

2. Corridor

Plattegrond: 9e t/m 13e verdieping De corridor

1.

2.

1.

1.

1.

1.

1. 1.

Legenda

3.

4.

5.

3. Zwembad met beweegbare bodem

4. Jacuzzi

5. Spa / Ligbedden

Het zwembad is de eerste publieke functie binnen het gebouw vanaf de bovenste verdiepingen. Voor de bezoekers is deze te bereiken via de onderliggende polikliniek. Naast het revalideren worden hier op specifieke uren bijvoorbeeld zwemles gegeven. Voor de kinderen en ouders is het de weg naar het zwembad toe die voor bewustheid zorgt. De confrontatie met patiënten van het revalidatiecentrum die bijvoorbeeld een been zijn verloren. In het begin voelt het ongemakkelijk en ontstaan er vragen, maar bij de tweede keer en de daarop volgende bezoeken is het normaal geworden en kijkt niemand meer van elkaar op.

Door het zwembad in de toren te positioneren behoudt de patiënt zijn uitzicht en een connectie met Rotterdam. Naar de rand van het zwembad zwemmen en stil te staan bij het moment brengt tijdens de revalidatieperiode enkele geluksmomenten met zich mee.

Legenda

3. Zwembad met beweegbare bodem

4. Jacuzzi

5. Spa / Ligbedden

5.

Plattegrond: 6e verdieping Het zwembad

10. 12.

10.

11.

11.

11.

11.

11.

11.

11.

11.

11.

11.

11. 12. 12.

12.

12.

12.

Legenda

6.

8.

7.

6. Behandelkamers therapeuten

7. Wachtkamer polikliniek

8. Huiskamer

9. Eetruimte

10. Patio

11. Revalidatiekamer

12. Loggia

Legenda

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Plattegrond: 3e verdieping De polikliniek

Legenda

13. Rolstoelwerkplaats

14. Ortopedische werkplaats

15. Entree polikliniek

16. Bibliotheek

Legenda

13. Rolstoelwerkplaats

14. Ortopedische werkplaats

15. Entree polikliniek

16. Bibliotheek

Plattegrond: begane grond De werkplaats

De Geneesheer is een gebouw midden tussen de monumenten. Waar je als revalidant meer vrije tijd hebt, omdat de contacturen van het revalideren afnemen en je meer zelfstandig moet gaan functioneren. Om toch de nodige ondersteuning te krijgen ligt de focus van het gebouw naar binnen waar je terug kan vallen op de andere revalidanten rondom de binnentuin. Onder deze binnentuin bevindt zich de sporthal. Die transparant is ontworpen om een visuele connectie met de campus te krijgen en een doorkijk geeft vanaf de entreetrap van de Dijckhove richting het Museumpark.

Legenda

1. Revalidatiekamer

2. Binnentuin

3. Entree revalidatiekamers

2.

1.

3.

1.

1.

1.

1.

1.

1.

1.

1.

1.

1.

De binnentuin is het middelpunt van de genees heer, waar voor iedereen ruimte is en grotere groepen samenkomen. De revalidatiekamers zijn als hofwoningen rondom de binnentuin gesitu eerd en is er de mogelijkheid om jezelf volledig af te sluiten, maar ook de mogelijkheid om de binnen tuin onderdeel te maken van je kamer door de vouwpui open te zetten.

Legenda

1. Revalidatiekamer

2. Binnentuin

3. Entree revalidatiekamers

De zorg wordt minder en staat het gebouw los van de polikliniek. Sommige functies zijn niet meer aanwezig in het gebouw, maar alleen in de openbare ruimte. Dit is gedaan om de patiënten te stimuleren om naar buiten te gaan en gebruik te laten maken van zijn omgeving. Er is bijvoorbeeld geen oefenzaal meer aanwezig en moet de patiënt naar de sporthal, het museumpark of de binnen tuin om zijn oefeningen te doen. 1. 1. 1.

1.

Plattegrond: 1e verdieping De binnentuin

2. 1.

3.

1.

1.

1.

1.

de sporthal

Legenda

3. Entree revalidatiekamers

4. Entree sporthal

Sporthal

3.

4.

5.

5.

De sporthal heeft een transparante plint en zorgt het verdiepte speelveld voor een doorkijk vanaf de polikliniek richting het Museumpark. Daarnaast zorgt de transparantie voor openheid vanaf de zorgcampus en is het speelveld zichtbaar voor patiënten en bezoekers die een wandeling over de zorgcampus maken. Naast te fungeren als oefenzaal voor de geneesheer vinden er door de toegankelijkheid en bereikbaarheid van het gebouw ook officiële wedstrijden plaats. Dit zijn wedstrijden op verschillende niveaus en in verschillende sporten zoals rolstoelhandbal, rolstoelbasketbal, rolstoeltennis en zitvolleybal.

Legenda

3. Entree revalidatiekamers

4. Entree sporthal

5. Sporthal

Plattegrond: begane grond De sporthal

DE DIACONES

De Diacones is een gebouw waar de revalidant afzonderlijk van elkaar, maar naast elkaar zelfstandig verblijven. De buitenruimte is naar buiten gekeerd waar je zichtbaar bent voor de gebruikers en passanten van de campus en je vanaf deze galerij uitzicht hebt op het Museumpark en zijn kunstwerken. Onder je revalidatiekamer spreek je af met familie en vrienden of bezoek je een voorstelling in de theaterzaal.

Legenda

1.

2.

3.

1.

1.

1. 1.

1.

1. Revalidatiekamer

2. Galerij

3. Entree revalidatiekamers

De galerij is vergelijkbaar met de functie van de binnentuin en biedt de mogelijkheid voor de patiënten om samen te komen (zowel ’s zomers als ’s winters) en te genieten van het uitzicht over het Museumpark. De revalidatiekamer heeft plaatsgemaakt voor een zelfstandig appartement in groepsvorm om tijdens het verblijf in een van de appartementen ondersteuning aan elkaar te kunnen bieden.

Voor sommige patiënten is het belangrijk om tijdens de revalidatieperiode zelfstandig enkele dagen in een aangepast appartement te verblijven. Een verblijf in het appartement kan onderdeel zijn van de revalidatiebehandeling en heeft de instemming nodig van de revalidatiearts en het behandelteam.

Legenda

1. Revalidatiekamer

2. Galerij

3. Entree revalidatiekamers

1.

Plattegrond: 1e / 2e verdieping De galerij

1.

3.

1.

1.

1.

de theaterzaal

Legenda

3.

4.

5.

3. Entree revalidatiekamers

4. Restaurant

5. Theaterzaal

Het Theater is de plek om je ervaringen te delen en je verhaal te vertellen. Een dagbesteding die ook voor omwonende toegankelijk is. Samen met het restaurant is het de plek om tijdens je revalidatieperiode af te spreken met familie en vrienden en vanaf het terras terug te kijken naar het revalidatieproces en zijn gebouwen.

Legenda

3. Entree revalidatiekamers

4. Restaurant

5. Theaterzaal

3.

4.

5.

Plattegrond: begane grond Het theater

een plek om te delen een gezonde leefomgeving, waar ontmoetingen ontstaan

©2022, Danny Kok

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd of openbaar worden gemaakt in enige vorm of op enige wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.