Charlotte Mulder - Reserve Ruimte

RESERVE RUIMTE

‘‘Voor een innovatieve energie campus’’

Charlotte Mulder

Charlotte Mulder

Frans Halslaan 41

6814 JN Arnhem

06-46025198

charlottemulder92@gmail.com

Academie van Bouwkunst Amsterdam

Master Architectuur

Augustus, 2023

Commissieleden:

Machiel Spaan (mentor)

Jarrik Ouburg

Bram Breedveld

Toegevoegde leden examen:

Pnina Avidar

Rogier van den Brink

Transformator Hoogspanningslaboratorium, 1967

Kennismaking

Vanuit de trein zag ik jarenlang vluchtige fragmenten van een mysterieus terrein met imposante oude bomen en daartussen doorleefde gebouwen. Na herhaalde bezoeken vormen de fragmenten zich tot volledige beelden. Het intrigerende mysterie van de plek bleef behouden en wekt mijn nieuwsgierigheid op om het te ontrafelen. De doorleefde gebouwen vertoonde op bepaalde plaatsen meer slijtage dan op andere. Wanneer ik mij verdiep in het verhaal van de plek wordt gelijk duidelijk welke verhalen de sporen onthullen.

Het gaat om het monumentale deelgebied Den Brink van het bedrijventerrein Arnhems Buiten. Het ligt ten westen van de binnestad van Arnhem op de grens van het dorp Oosterbeek. Het is het voormalig KEMA-KEUR bedrijventerrein die zich hier vestigde in 1938. Voordat KEMA hier kwam was het een landgoed waar tegenwoordig veel eigenschappen nog van terug te zien zijn. Het resultaat is een parkachtig bedrijventerrein met veel bomen waar gebouwen verspreid staan in het glooiende landschap.

Momenteel wordt het deels nog steeds gebruikt als bedrijventerrein maar KEMA is grotendeels vertrokken nadat zij waren overgenomen. Een aantal gebouwen staan al jaren leeg omdat ze voor een specifieke functie waren gebouwd die nu is komen te vervallen.

RESERVE RUIMTE

Binnen Nederland is er een verdichtingsopgave waarbij steeds meer ‘‘reserve ruimtes’’ verdwijnen. De ‘‘reserve ruimte’’ van een stad is een rest ruimte die elke stad nodig heeft om goed te kunnen functioneren. Een plek die wordt gebruikt voor het oplossen van spontane vraagstukken.

Ik zie graag meer ‘‘reserve ruimtes’’ die plek bieden voor functies waar op dat moment behoefte naar is. Dit om te voorkomen dat andere functies naar de randen van steden worden gesitueerd of helemaal geen plek meer kunnen vinden. Daarnaast om plek te bieden voor functies die bijdragen aan het creëren van oplossingen.

INHOUDSOPGAVE

KENNISMAKING RESERVE RUIMTE | ‘‘Voor een innovatieve energie campus’’ OPGAVE

OPGAVE

ADAPTIEF VERMOGEN

Een reserve ruimte is een dynamische plek dat meebeweegt met de context en de daarbij behorende hedendaagse problematiek in een snel veranderende stad. Het zijn de longen van de stad die in beweging moeten blijven.

Door de dynamiek onstaan er diverse herinnerings lagen, ook wel de tabula scripta of het geschreven blad. Er zijn gebouwen die een historische waarde hebben en van belang zijn om te behouden. Ze zijn esthetisch bijzonder, nergens anders vergelijkbaar gebouwd, houden het al jaren vol en zijn diepgeworteld op hun plek. Gebouwen die ‘voor de eeuwigheid’ zijn gebouwd, zonder na te denken over passende toekomstige functies.

FLEXIBEL PROGRAMMA

Ik onderzoek hoe het terrein behouden kan worden en hoe de huidige gebouwen ingezet kunnen worden voor andere functies. Door zowel het terrein als de gebouwen te ontleden, ontdek ik wat voor functies het kunnen zijn. De benodigde aanpak zal blijken uit een visueel ontledend onderzoek waar verschillende scenario’s uit voort komen.

Reserve ruimtes in de stad worden parken waar rondom stedelijk wordt verdicht. De ruimte wordt gereserveerd voor een flexibel programma passend bij de identiteit van de plek. Er is ruimte voor verwondering, ontdekken, experimenteren, behoud van het landschap en de herinnerings-lagen.

´´Een vaste plek voor tijdelijke functies´´

LOCATIE ONDERZOEK

L A rnhem

M A rnhems buiten

S D en brink

XS G ebouwen

C onclusie

Het voormalig landgoed en bedrijventerrein Den Brink is een Reserve ruimte van de stad Arnhem. De ruimte wordt deels gebruikt maar staat ook gedeeltelijk leeg. De gebouwen die leeg staan zijn moeilijk opnieuw te programmeren door de unieke verschijningsvormen die zij hebben gekregen.

In dit hoofdstuk ga ik mijn gekozen locatie en de omgeving analyseren om zo een goed beeld te kunnen vormen van de kansen, mogelijkheden en beperkingen. Dit doe ik door op diverse schaal niveaus een gelaagd onderzoek te doen. Van schaal L tot XS wat betekend van de grote stad tot aan het individuele gebouw. Bij ieder schaal niveau zal ik zowel ruimtelijke als historische lagen onderzoeken.

Het is van belang om erachter te komen waarom juist op deze plek al die jaren bepaalde functies waren gesitueerd. Daarnaast onderzoek ik diverse gebouwen om erachter te komen voor welke functie zij zijn gebouwd om er vervolgens mijn eigen nieuwe ivulling aan te kunnen geven. Het is een persoonlijke zoektocht naar gebouwen die specifiek voor één functie zijn gebouwd een vervolg te kunnen geven.

Allemaal met het doel om een ontwerp te kunnen maken voor een reserve ruimte in een stad.

L ARNHEM

Stuwwal Sprengenbeek

Kloosters

Landgoederen

Het Arnhems landschap kenmerkt zich door de gedeeltelijke situering op de Veluwse stuwwal. De vorming van de Veluwse stuwwal vond plaats gedurende de voorlaatste ijstijd, het Saalien, tussen ongeveer 230.000 en 126.000 jaar geleden. Gletsjers afkomstig uit scandinavie drongen door tot halverwege ons land. Op plekken waar de aarde werd weggeduwd, bleven glaciale bekkens in het landschap achter. Een stuwwal ontstaat door gletsjertongen die met hun enorme gewicht en kracht de bevroren ondergrond tientallen tot soms meer dan honderd meters omhoog duwden. De Veluwse stuwwal bestaat uit verschillende lagen opgestuwd grond die de gletsjertong onder zich vandaan opzij heeft geduwd. De ondergrond van de stuwwal bestaat uit keileem, een mengsel van klei, grof zand, leem en stenen. Wanneer je een dwarsdoorsnede van een stuwwal zou maken, zoals te zien is op bovenstaande foto’s, worden de kenmerkende diagonaal gelaagde lijnen met diverse kleuren en typen grondsoorten zichtbaar. De lagen worden ook wel de schubben genoemd.

Stuwwallen liggen in een baan door midden Nederland: van Noord-Nederland en Utrecht tot Gelderland en Overijssel. Deze geografische ligging wordt op de bovenstaande afbeelding geilustreerd door de groen gekleurde vlakken. De gele vlakken zijn de voormalige ijstongen die tegenwoordig glaciale bekkens worden genoemd. Het zijn de uitlopers van het dikke laag ijs dat noord Nederland bedekte. De ijstongen hebben de vorming van de stuwwallen veroorzaakt door het gewicht van het ijs dat de onderliggende zachte grondlagen van klei en zand opzij duwde en vooruit schoof. De stuwwallen bij Noord-Nederland zijn inmiddels ingezakt en bedekt met dikke lagen sediment. De stuwwallen in het Oosten zijn in de loop van de jaren afgesleten en geërodeerd.

ARNHEM

De stuwwallen van Nederland met de locatie in Arnhem aangeduid.

Gelderse vallei Ijsselvallei Veluwe Utrechtse heuvelrug Sallandse heuvelrug

Eigenschappen van de stuwwallen zijn bepalend voor het karakter en hoe ze worden gebruikt. De grond bestaat uit keileem wat een taai en slecht doordringbare grondsoort voor water is. Gebieden waar keileem zich bevind zijn vaak drassig en doordat water en wortels slecht kunnen doordringen is het ook slechte landbouwgrond. Keileem bestaat uit een mengsel van klei, grind, zand en leem.

In de laatste ijstijd ‘de Weichselien’(115.000 tot 11.000 jaar geleden) was de grote ijsformatie niet groot genoeg om ook Nederland te bereiken. Hierdoor werd Nederland een soort barre poolwoestijngebied zonder begroeiing waardoor veel zand en löss vanuit de droog liggende Noordzeebodem vrij spel kreeg en met de wind mee een dek zandlaag creëerde landinwaarts. Het grovere zand wat zwaarder was bleef meer in het westen maar het fijne zand wat lichter was kon tot ver in het oosten terecht komen.

Arnhem Noord is gesitueerd op de rand van de Veluwse stuwwal. In de ijstijden spoelde smeltwater naar de lager gelegen vlakten. Zand en grind dat mee spoelde bleef onderaan de stuwwal liggen en vormde daar een licht aflopende vlakte. Dit is kenmerkend voor de grondopbouw van mijn gekozen locatie. Een dikke laag zand variërend van grof tot fijn met daaronder de diagonale lagen keileem. Het water vind zijn weg over die lagen keileem omdat het daar moeilijk in kan doordringen. Het water van het hogere gelegen deel op de stuwwal stroomt daarom naar de voet van de stuwwal. Regenwater vind zijn weg via de zandlagen en heeft hierdoor een zuiverend eindresultaat eenmaal beneden.

Abstracte doorsnede van het uiteinde van een stuwwal

Unieke landschappelijke eigenschappen van de stuwwal:

- Hoogteverschillen

- Gevarieerde ondergrond

- Schoon water

GROF EN FIJN ZAND

GRONDWATER SPIEGEL STUWWAL GELAAGDE KEILEEM

SPRENGENBEEK

Kenmerkend voor het stuwwal landschap zijn de bronnen en beken die ontstaan door de eerder benoemde bodemsamenstelling. Het regenwater stroomt niet weg aan het oppervlak maar zakt in de bodem. Het water hoopt zich ondergronds op boven de opgestuwde ondoorlatende lagen en het grondwater is vaak diep gelegen. De Veluwse stuwwal kent naast gewone beken ook een groot netwerk aan sprengenbeken die je voornamelijk aan de oost en zuidzijde van de stuwwal vindt. Het verschil tussen een beek en een sprengenbeek is dat eerst genoemde natuurlijk ontstaat en de tweede door de mens is gegraven.

Een sprengenbeek wordt gemaakt door op een plek waar voldoende waterdruk is een gat te graven in de helling van de stuwwal. Desbetreffende plek noem je een Sprengenkop waar het bronwater door heen zal stromen. Hier vanuit volgt een kanalenstelsel waardoor het water naar beneden stroomt. Sprengenbeken werden gegraven voor economische doeleinden en dienden voor 1900, toen er nog geen elektriciteit was, als energievoorziening voor de fabrieken die langs de sprengenbeken waren gepositioneerd.

Door de natuurlijke hoogteverschillen van het stuwwallandschap stroomde het water naar beneden. Hierdoor ontstond er een stroming die soms door extra hoogte te creëren (ook wel ‘opleiden’ genoemd) uitliep in een waterval. Het vallende water zorgde via een waterrad voor het aandrijven van de desbetreffende fabrieken. Sommige bedrijvigheden zoals wasserijen en papierfabrieken hadden ook baat bij de toevoer van het schone water. Vandaar dat in deze tijd de stuwwal een interessante locatie was voor de fabrieken om zich daar te vestigen.

LEEMLAAG SPRENGENBEEK SPRENGKOP

Abstracte doorsnede ontstaan Sprengenbeek

Ruïne van het klooster Mariëndaal, ca. 1700

Klooster erf Mariëndaal, 1686

KLOOSTERS

In 1342 werd het eerste Klooster gesticht in Arnhem, één van de vele die daarop volgde. Op de plek van mijn locatie was vroeger het Cloosterenerf of Klein Mariëndaal. Deze bestond van 1392 tot 1587 en is daarbij het op één na oudste klooster van Arnhem. De bewoners van het klooster hielden zich in die tijd vooral bezig met landbouw en wetenschap. Voor het klooster is in het dal de zogeheten Slijpbeek gegraven voor de aanvoer van schoon water. Er stonden drie watermolens langs de beek die tot het klooster behoorden. Een slijpmolen, papiermolen en korenmolen. Het klooster had een grote bekendheid door een uitgebreide bibliotheek met boeken gericht op landbouw en wetenschap.

Het klooster was van het katholieke geloof waardoor die rond 1580 gesloopt werden omdat Arnhem over ging op het protestantse geloof. Vele kloosters die rond deze tijd zijn gesloopt ontwikkelde zich later tot een landgoed.

Landgoed Den Brink

Landhuis Den Brink, 1860-1870

LANDGOEDEREN

In de 19de eeuw ontdekten rijke burgers de grote percelen gesitueerd op het glooiende stuwwal landschap. Er werden grote landhuizen gebouwd en rondom de landhuizen ontstonden parkachtige landschappen. Ze maakte hierbij gebruik van de hoogteverschillen en de beekjes die er te vinden waren.

Arnhem kent vele voormalige landgoederen die vroeger behoorde tot rijke families. Op het moment dat deze niet meer rendabel waren verkochten zij deze in veel gevallen aan de gemeente. Arnhem heeft in de loop van de jaren diverse landgoederen in bezit gekregen en deze tot stadsparken gevormd. De stadsparken vormen nu samen de ‘‘groene vinger’’ van Arnhem.

Kenmerkend voor de voormalige landgoederen in deze omgeving is de afwisseling tussen het intieme karakter van het glooiende parklandschap met de verre zichtlijnen op het omringende landschap. Dit effect wordt versterkt door het natuurlijke hoogteverschil van de stuwwal.

De landgoederen kenmerkten zich ook door de vele bijzondere bomen op het terrein. In die tijd was het een teken van welvaart wanneer iemands huid blank bleef. Het creëren van zoveel mogelijk schaduw door middel van lange rechte lanen met bladerdak kwam vaker voor op landgoederen.

M ARNHEMS BUITEN

Deelgebieden

Ontwikkeling deelgebieden

De slijpbeek

Genius loci

De omgeving

Arnhems Buiten bevind zich aan de rand van de Veluwe. Één van de sterke kwaliteiten van Arnhem is het groene karakter. Zoals te zien vormen de groene zones rondom de stad een ring waar tussen wijken en voorzieningen zijn gelegen. Arnhems Buiten ligt tussen het Veluwse bosgebied en de uitgestrekte uiterwaarde van de rivier de Rijn in, wat het een bijzondere locatie met rijkelijk uitzicht maakt .

BUITEN

Arnhemse parken en natuurgebieden

Arnhems Buiten is een groter gebied dat is onder te verdelen in vier deelgebieden. Deelgebieden één en twee onderscheiden zich door een naadloze overgang vanuit het Veluwse bos. Het derde deelgebied genaamd ‘de Hes’, ondergaat geleidelijk een transformatie van een bosrijk karakter naar een meer open karakter van de uiterwaarden. Het vierde deelgebied, genaamd ‘Rosande’, dankt haar naam aan de ligging in de Rosande polder, wat resulteert in een weids karakter dat kenmerkend is voor de uiterwaarden.

DEN BRINK

MARI Ë NDAAL

KEMA kocht als allereerste het voormalige landgoed Den Brink. In de loop van de jaren groeide ze gestaag waardoor het terrein te klein werd. De drie deelgebieden die daarop volgde hadden niet hetzelfde karakter als het eerste terrein dat werd ingevuld. De Hes en ROsande hebben geen gebouwen die lijken op gebouwen van Den Brink.

1956-1970 1967 DE HES ROSANDE

Ten westen van Den Brink loopt een sprengenbeek die de Slijpbeek wordt genoemd. De Slijpbeek begint in de bossen van Mariëndaal, volgt zijn weg door een droogdal die in de ijstijd is ontstaan en eindigt via de polder in de Rijn. De Slijpbeek was een natuurlijke scheiding tussen Oosterbeek en Arnhem. Langs de Slijpbeek werden vroeger verschillende molens aangedreven. De bovenste molen was een papiermolen(1), daarnaast was een slijpmolen(2), vervolgens meer naar beneden nog een papiermolen(3), en nog verder een korenmolen(4) en een mogelijk een volmolen(5 locatie niet bekend). Er waren diepe vijvers gegraven (ook wel ‘Wijers’ genoemd) ter plaatse van de watermolens om ze te voorzien van voldoende waterkracht. Wanneer de watermolens niet in bedrijf waren werd er water ‘opgestuwd’ in de vijvers om zo overdag voldoende water te hebben om te malen.

In de loop van de jaren hebben er diverse watermolens langs de slijpbeek gestaan. Toen het klooster Mariëndaal in de 15de eeuw nog bestond behoorde daar vier verschillende watermolens toe. Een Slijpmolen, een papiermolen, een oliemolen en een volmolen. Later toen de boerderij en later het landgoed zich hadden gevestigd was er het één en ander veranderd wat betreft de watermolens maar bleven deze op een andere wijze nog steeds aanwezig. Meer beneden aan de slijpbeek richting de Rijn bevond zich een korenmolen. En op de plek waar de papiermolen en de slijpmolen bovenaan de beek stonden kwam later een pompmolen die onderstaand wordt afgebeeld. Deze watermolen functioneerde voor de fonteinen op het Landgoed na 1840.

De pompmolen (eerder de plek van de slijp en papier molen boven aan de ‘Slijpbeek’

Bron: Gelders Archief - 1513 - 2040. Public Domain Mark 1.0 licentie.

GENIUS LOCI

De morfologische, topologische en geologische elementen ondersteunen bij het bepalen van een passend programma. Denk hierbij aan de situering op de rand van een stuwwal, de sprengenbeek, het spoor, het hoogspanningsnet, de omheining, de rivier, het bos etc. Daarnaast speelt het gebruikersverleden en de hedendaagse problematiek een grote rol om het uiteindelijke programma vast te stellen.

OMHEINING

HOOGTEVERSCHILLEN

S DEN BRINK

Tijdlijn

Situering

Voormalige gebruikers

Genius Loci

Ontwikkeling terrein

Tabula scripta

KEMA-KEUR is eigenaar van het terrein

SITUERING

Het terrein ligt op de overgang van het Veluws bos naar het polderlandschap van de uiterwaarden en de Rijn. Het terrein zelf heeft het karakter van het Veluws bos. Doordat het wat hoger op de stuwwal is gesitueerd zijn er verre zichten richting de Rijn en de uiterwaarden.

VELUWS BOS

ARNHEM STAD

1392-1580 KLOOSTER

van 1392 tot 1580 was er een klooster genaamd Mariëndaal. Het klooster is op de desbetreffende plek gesitueerd omdat de locatie was gelegen nabij de bronnen. De naam van het klooster is afgeleid van de ligging bij de bronnen, Domus Fontis Beatae Mariae, ‘Het huis bij de bron van de Heilige Maria’. De gebruikelijke naam werd Fontenieklooster, later Mariënborn (born = bron). De op het terrein ontspringende beek functioneerde voor de bewerking van landbouwproducten. Er was een korenmolen, een oliemolen en even later ook een slijpmolen aan de beek. De kloosterlingen hielden zich bezig met wetenschap en landbouw.

Na het opheffen van het klooster zijn de gebouwen gesloopt. Vanuit het voormalig klooster zijn een aantal landgoederen ontstaan. Warnsborn in 1640, Boschveld in 1650, Lichtenbeek 1651, Mariëndaal in 1735 en Den Brink in de 18de eeuw.

1640-1820 BOERDERIJ

Er wordt op een kaart uit 1640 een boerderij op Den Brinck geconstateerd. Dezelfde boerderij werd later in de 18de eeuw een landgoed en buitenplaats.

Vanaf 1820 werd er rondom het verblijf een bosrijk park in Engelse landschapsstijl aangelegd. De landbouwgrond werd vervangen door bos en park waardoor de boerderij een landgoed werd.

1820-1931 LANDGOED

In 1820 ontstond het landgoed door de aanleg van een park in de Engelse landschapsstijl. Tot 1931 functioneerde het terrein als landgoed. In 1845 veranderd het karakter van het terrein enorm door de aanleg van het Rhijnspoor, de eerste treinspoorverbinding van Amsterdam naar Arnhem. De eerste harde grens was gevormd en vervolgens was daar de tweede harde grens in 1879. De spoorlijn Arnhem - Nijmegen werd aangelegd waardoor Landgoed Den Brink van Landgoed Mariëndaal werd afgesneden. Het landgoed werd hierdoor ten noorden en ten westen afgesneden van het landschap waardoor het een opzichzelfstaand park is geworden.

1931-2011 BEDRIJVENTERREIN

Vanaf 1931 werd het landgoed verkocht aan KEMA-KEUR. In de overdrachtsacte worden de eerdere afspraken tav onbelemmerde uitzichten opnieuw opgenomen. Daarnaast moest het karakter van de Engelse Landschapsstijl behouden worden.

De eerste gebouwen werden 1938 opgeleverd waar in de architectuur, eenheid werd nagestreefd doormiddel van vormgeving en materiaalgebruik. Na de tweede oorlog werden er meerdere gebouwen aan het geheel toegevoegd ook weer in dezelfde stijl. In de jaren 80 is het karakter van het terrein enigszins aangetast doordat er nieuwe gebouwen werden gebouwd die niet meer in lijn van de aanwezige architectuur waren.

1927-HEDEN KEMA-KEUR

Als onafhankelijk dienstverlenend keurings en onderzoeks instituut in de elektrische energie zorgde KEMA ervoor dat er voortdurend ontwikkelingen plaatsvonden waar electriciteitsbedrijven en de electrotechnische industrie van konden profiteren.

KEMA-KEUR was een keurmerk voor de veiligheid van elektrische apparaten. Het keurmerk had uitsluitend betrekking op veiligheid van producten. Uitstoot van afval, energiezuinigheid of verwerkte grondstoffen waren dan ook niet van belang voor het keurmerk.

Er werd op het terrein getest in de daarvoor bestemde gebouwen. Naast het testen en keuren experimenteerde ze op diverse wijze met energie aspecten zoals bijvoorbeeld kernenergie.

Opvallend was de goede zorgen voor gasten en personeel. De gebouwen staan in het groen omringd door bomen en weidevelden. Er is een tennisbaan en diverse gebouwen faciliteerde plek voor het geven van voorlichtingen aan gasten en ontspanning.

Het terrein is al die jaren een plek geweest voor onderzoek en experiment. KEMA bestaat nog steeds en zit ook nog voor een klein deel in Arnhem maar na de overname in 2009 door DEKRA zijn een groot deel van de gebouwen leeg komen te staan. en zijn de functies waar die gebouwen voor zijn ontwikkelt komen te vervallen.

De monumentale lichtmast, een geschenk bij de oplevering van het terrein

LANDELIJK KOPPELNET

N.V. SEP stond voor N.V. Samenwerkende Elektriciteits-Productiebedrijven. Het was van 1949 tot 2000 een samenwerkingsverband van elektricteitsproducenten in Nederland. Zij hielden zich bezig met de wederopbouw van het netwerk na de tweede wereldoorlog maar ook met uitbouw voor de toenemende vraag naar stroom. In 1953 was het landelijke koppelnet voltooid. Het bewakingscentrum van de SEP verscheen op het toenmalige KEMA-terrein.

In 1965 begon de SEP het 150 kV koppelnetwerk uit te breiden naar 380 kV. De vraag naar elektriciteit was namelijk in tien jaar tijd weer verdubbeld. Dit ging gepaard met een grootschalige uitbreiding in energiecentrales om stroom te kunnen produceren. Deze centrales werden in 1970 voornamelijk aangedreven met aardgas omdat hiervan grote hoeveelheden beschikbaar waren. In de jaren 90 werd het landelijke koppelnet van 380 kV afgerond.

In 1998 werd een nieuwe Elektriciteitswet aangenomen. Deze was gebaseerd op de Europese Electriciteits-richtlijn. Tot dan waren alle grote elektriciteitscentrales direct of indirect eigendom van gemeentes en provincies. De elektriciteitsproductie en planning van de bouw van centrales werden door de SEP geregisseerd. Hierbij hielden de SEP-partners zelf de verantwoordelijkheid om de productie op peil te houden. De nieuwe wet maakte een dergelijk samenwerking onmogelijk met als gevolg dat SEP in 2000 werd opgeheven. De overgebleven gereguleerde publieke taken van de SEP werden overgenomen door netbeheerder TenneT.

Door het uitbreiden van het landelijke koppelnet groeide KEMA snel en was er uitgebreid om al het werk op te kunnen vangen. Toen in de jaren 90 dit voltooid werd en in 2000 SEP werd opgeheven kwamen er al gebouwen leeg te staan en zaten ze ineens met een stuk minder werk.

DE UTRECHTSEWEG

Op de vroegste plattegronden van Arnhem is de Utrechtseweg al te herkennen. De weg was onderdeel van een doorgaande verbinding met de stad Utrecht over de stuwwallen van de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug langs de noordoever van de Rijn.

EERSTE SPOORLIJN

De aanleg van spoorlijn Amsterdam naar Arnhem is in mei 1845 gereed gekomen. De totale spoorlijn verbindt Amsterdam met Elten in Duitsland. Het was de eerste spoorlijn ooit gelegd in Nederland die even later werd verbonden met Duisburg en Düsseldorf. Dit zorgde ervoor dat het huidige terrein Den Brink werd gescheiden van het noordelijke deel van het landgoed Mariëndaal.

TWEEDE SPOORLIJN

In 1879 is vervolgens een spoorverbinding aangelegd van Arnhem naar Nijmegen. Dit zorgde ervoor dat het huidige terrein Den Brink nogmaals werd afgesneden van een stuk landgoed grond. Het spoor maakte het onder andere interresant voor KEMA om zich hier te vestigen.

GENIUS LOCI

Het terrein heeft diverse morfologische en topologische aspecten die het interessant maakte voor de voormalige gebruikers om zich hier te vestigen. Het spoor dat direct aangrenzend is ten Noorden van het terrein was een kwaliteit waar KEMA gebruik van maakte. Dit deden ze door op het terrein een spoor netwerk aan te leggen en deze te koppelen met het landelijke spoor. Evenals het spoor liep ook het 150 kV net langs het terrein op waar ook gelijk een koppeling mee is gemaakt door KEMA. De bomen, hoogteverschillen en het schone water waren kwaliteiten die door alle voormalige gebruikers werden benut. Iedere gebruiker had zo zijn eigen behoefte bij deze bepaalde kwaliteiten.

EXPLOSIES

De proeven die door KEMA op het terrein werden gedaan voor het keuren van apparaten en materialen, gingen gepaard met een hoop kabaal door mogelijke explosies. De ligging op de stuwwal met de daarbij behorende hoogteverschillen werd hiervoor optimaal benut. Op de illustratie is te zien dat de gebouwen waar de explosies plaatsvonden tussen hogere delen in waren gepositioneerd waardoor het geluid door het groen werd gedempt. Ondanks de akoestische maatregel waren er toch nog regelmatig harde knallen hoorbaar in de stad.

OOSTERBEEK

1902, Landgoed Den Brink

1933, Eerste schets voor het KEMA-Keur bedrijventerrein

1938, De situatie van het begin van KEMA-Keur met de eerste gebouwen en wegen.

1947, Na de tweede wereldoorlog wordt het terrein flink uitgebreid

1950, Het uitgebreide terrein wordt steeds verder ingevuld

1952, Naast dat er gebouwen bij komen, groeien bestaande gebouwen ook door

1957, Het terrein wordt uitgebreid met het deelgebied Mariëndaal

1964, De laatste archief tekening met meer uitbreidingen in zowel terrein als gebouw

Het landgoed bestaat uit een paar gebouwen gegroepeerd bij elkaar waaronder het landhuis met een koetshuis, kassen en schuren.

KEMA-keur koopt een stuk land kunnen breiden. en bouwt in gebouwen erbij en breid 6

1931

1938

KEMA-Keur Koopt het terrein Den Brink, en bouwt de eerste gebouwen op het terrein passend in de landschappelijke setting.De gebouwen van het landgoed moeten wijken en worden vrijwel gelijk gesloopt.

land erbij om uit te in 12 jaar tijd 6 gebouwen uit.

Inmiddels is KEMA-keur grotendeels vertrokken en zijn er een aantal gebouwen gesloopt waar soms nieuwe gebouwen voor terug in de plaats zijn gekomen.

KEMA-keur koopt nogmaals een stuk land erbij om uit te kunnen breiden. en bouwt in ca. 13 jaar tijd 10 gebouwen erbij en breid 6 gebouwen uit.

Gesloopt/nooit gebouwd

Landgoed bebouwing gesloopt Sub-entree

Eerste bebouwing 1938

Vervolg op eerste bebouwing

Nieuwste gebouwen

Vervallen entree

Entree deelgebied Mariëndaal

Hoofd entree deelgebied Den Brink

Er was een rijkelijke paden structuur ten tijde van de bewoning van het landgoed. De hedendaagse structuur is deels nog te herleiden naar de paden van het landgoed.

De rondgang wordt uitgebreid terrein om zo de nieuwe gebouwen de bestaande voorraad.

1931

1938

Bij de herinrichting van het terrein is met name de hoofdroute die een soort rondgang vormt nieuw aangelegd. Terrein heeft in deze tijd drie verschillende ingangen.

uitgebreid ten oosten van het gebouwen te verbinden met

Het terrein heeft alle ingangen behouden met uitzondering van de meest centraal gelegen ingang, deze is komen te vervallen en is verplaats ten westen van de centrale positie.

De paden structuur is uitgebreid naar deelgebied Mariëndaal door op één punt het spoor onderdoor te gaan en op het andere punt het spoor te overbruggen in de lucht.

XS GEBOUWEN

Gebouw voorraad

Tijdslagen

Typologie

Reserve ruimtes

Conclusie

Kernreactorlaboratorium

Kernreactorhal

Algemeen laboratorium

Kantoorgebouw was algemeen laboratorium

HET GEBOUW DAT ALLEEN OP PAPIER IS GEBLEVEN’’

’’

GEBOUWEN IN VERVAL’’

‘‘ BESCHERMDE GEBOUWEN’’

Gemeentelijk monument Rijksmonument gebouwen Rijksmonument terrein

TIJDSLAGEN

Na het bestuderen van alle archieftekeningen van zowel het terrein als de gebouwen, sprongen er een paar voor mij uit. Een aantal gebouwen zijn meerdere keren uitgebreid in de loop van de jaren. Het ene gebouw is één keer uitgebreid terwijl de andere drie keer is uitgebreid. De uitbreidingen heb ik doormiddel van verschillende kleuren papier inzichtelijk gemaakt. Iedere leur staat voor een tijdslaag.

Dit gegeven neem ik mee naar mijn ontwerpstrategie voor de ingrepen die ik ga doen op dit terrein.

Kortsluitlaboratorium

Magazijn gebouw

Hoogspanningslaboratorium

Beproevingsgebouw

Het voorlichtingsgebouw

In eerste instantie was de groei van de gebouwen mij niet opgevallen. Pas na het bestuderen van de archieftekeningen vielen de gegroeide bouwlagen op doordat bijvoorbeeld de nieuwere bakstenen net iets anders van kleur waren. Links op de foto is een voorbeeld van een gegroeide gebouw waar de bakstenen anders van kleur zijn. In de meeste gevallen zijn de vormen van de gebouwen zo ontworpen dat de nieuwe groei laag amper opvalt.

foto van de huidige situatie, 2023

foto van de oorspronkelijke situatie, 1938

Het werkplaats gebouw is in vier tijdslagen opgebouwd. Het groene gedeelte is als eerste gerealiseerd in de periode van 1930-1940. In deze periode werden de eerste gebouwen voor het kEMA terrein gebouwd. In het groene deel bevinden zich twee montagehallen, een timmerwerkplaats, een stelplaats en wat faciliteiten als een schaftlokaal. Bij de uitbreiding van de blauwe tijdslaag werd de werkplaats uitgebreid met een bankwerkerij. De gele tijdslaag heeft de vorm van het gebouw afgemaakt en er is een binnenplaats ontstaan. In het gele geelte kam ruimte voor magazijn en opslag, extra werkplaatsruimte en garages. De bruine tijdslaag is later niet in dezelfde stijl aangebouw en wijkt af in kozijnen en materialen.

Het kortsluitlaboratorium is in drie tijdslagen opgebouwd. Ook dit gebouw staat er vanaf het begin, maar begon aanzienlijk kleiner in omvang dan dat het uiteindelijk is geworden. Elke tijdslaag is er gekomen om plaats te bieden voor extra generatoren. Uiteindelijk om kortsluitproeven te kunnen doen. De generatoren zijn gesitueerd in een langgerekte smalle hoge ruimte, achter elkaar gepositioneerd. De gele tijdslaag laat een extra verdieping aan de achterkant van het gebouw zien. Hier bevonden zich de transformatorcellen waar het stroom vanuit het gekoppelde stroomnet werd omgevormd.

1936, De Zoeten-laboratorium Kortsluitlaboratorium, Rijks monument

HOOGSPANNINGSLABORATORIUM

Het hoogspanningslaboratorium is maar één keer uitgebreid maar begon dan ook met een aanzienlijk grotere omvang. Ook dit gebouw is er vanaf het begin en was dan ook op dat moment het grootste gebouw van het terrein. In dit gebouw werden hoogspanningsproeven gedaan. De bruine laag is een uitbreiding in een later stadium. DIt was de periode dat het 380 kV spanningsnet werd aangelegd in Nederland. Dit bracht meer werk met zich mee en daardoor was de behoefte naar meer ruimte ontstaan.

1930 - 1940

1960 - 1990

Maquette Hoogspanningsgebouw, zoektocht essentie gebouw

Maquette Beproevingsgebouw en commandogebouw, zoektocht essentie gebouw

De typologie van ieder gebouw is anders daarom heb ik gezocht naar de essentie van zo’n gebouw. De maquette van het commando en beproevingsgebouw laat het belang van de tussenruimte zien. De gebouwen zijn geabstraheert tot een minimum maar doordat het de kenmerkende elementen zijn, zie je gelijk om welke gebouwen het gaat.

Het Kortsluitlaboratorium is opvallend symmetrisch op één afwijkend volume na. De symmetrie heb ik in het onderstaande beeld geaccentueerd.

Maquette Kortsluitlaboratorium, zoektocht essentie gebouw

De gebouwen hebben allemaal een unieke verschijningsvorm doordat ze ieder een eigen functie hadden. In het ene gebouw vonden explosies plaats in grote hoge open ruimtes, Een ander gebouw had juist een gesloten karakter met kleine smalle kijk spleten om die explosies op een veilige afstand te kunnen bekijken. Terwijl in het andere gebouw weer blikseminslagen worden nagebootst.

Het TWEEDE COMMANDOgebouw

Het is een gebouw dat in meerdere opzichten opvalt en intrigeert. De verschijningsvorm wordt door de smalle kleine ramen in een grote gesloten gevel bepaald. In het commandogebouw werd veilig achter een dikke muur gekeken naar de proeven die met elektronische materialen werden gedaan in het gebouw er tegenover. Een ander opvallend aspect is de sparing in de gevel voor een bestaande boom. Één van KEMA’s uitgangspunten was om het bestaande groen op het terrein te respecteren waardoor posities van nieuwe gebouwen werden aangepast aan waardevolle bomen. Er is een sparing uit de gevel van het gebouw gehaald om ruimte te geven voor de boom die al op deze plek is gesitueerd. Het tweede commandogebouw heeft een sterke relatie met het beproevingsgebouw dat er tegenover staat. Mogelijk is in dit geval een sparing uit de gevel gehaald omdat er een bepaalde maximale afstand tussen de gebouwen moest

WERKPLAATSGEBOUW

Het werkplaatsgebouw is in de loop van de jaren zo gegroeid dat er een binneplaats is ontstaan. In dit geval zie ik de grote binnenplaats als de lege ruimte die een nieuwe invulling kan krijgen.

Werkplaats, metaalbewerking zagen en frezen

In het werkplaatsgebouw waren diverse bewerkingsmogelijkheden met ieder zijn eigen ruimte in het gebouw. Hierdoor kon KEMA zelf specifieke instrumenten en onderdelen maken voor de laboratoria op het terrein. Maar ook konden objecten die kapot waren gegaan tijdens een proef weer hersteld worden.

Werkplaats, metaalbewerking, lassen >

Kortsluitlaboratorium

Het kortsluitlaboratorium kenmerkt zich door de langgerekte smalle en hoge ruimte. In dit gebouw stonden vier generatoren opgesteld die kortsluitproeven lieten plaatsvinden.

Elektrische materialen werden getest om storingen zo veel mogelijk te beperken. Doormiddel van vermogensschakelaars die werden toegepast moest wanneer er een storing plaats zou vinden de omvang zo beperkt mogelijk worden gehouden. Naast de langgerekte smalle ruimte op de begane grond was er ook een zelfde soort ruimte op de eerste verdieping.

De lange smalle hoge ruimte met daarin vier generatoren opgesteld waar kortsluitproeven mee werden gedaan. In de lange hal waren twee uitstekende boxjes waar vanuit de proeven werden aangestuurd en konden worden bekeken.

Hoogspanningslaboratorium

De grote lege ruimtes werden vroeger gevuld met grote apparaten en objecten om hoogspanningen te creëren. Op de volgende pagina is een voorbeeld van een object te zien dat illustreert waarom de ruimte in dit gebouw zo groot moest zijn. Meerdere transformatoren en generatoren van grote omvang stonden in de ruimtes opgesteld om proeven te kunnen doen. Momenteel doet KEMA nog steeds proeven in dit gebouw. Er wordt dan ook nog steeds gezegd dat het betreden van dit gebouw gevaarlijk is ‘‘door de bliksem die zich daarbinnen bevind’’ .

Deze objecten werden onder andere gebruikt voor de beproeving van materialen voor het landelijk hoogspanningsnet. In 1966 werd het tot nu toe in Nederland hoogste voltage spanningsnet gemaakt van 380.000 volt. Een stootspanningsgenerator kan spanningen opwekken tot 2,4 miljoen volt wat weer wordt gebruikt om maerialen te testen voor wanneer ze met overspanningen te maken krijgen zoals bliksem.

Foto van een hoogspanningstransformator

< voor 1 miljoen volt bij 50Hz

CONCLUSIE

Locatie onderzoek

Uit het locatie onderzoek zijn twee belangrijke uitgangspunten voor mijn ontwerp gekomen. Allereerst de groei van het terrein op zich evenals de gebouwen individueel hebben mij geïnspireerd om dit als ontwerpstrategie op mijn eigen wijze door te zetten. De tweede uitkomst is het onderzoek naar de essentie van de gebouwen. Doordat de gebouwen voor een specifieke functie zijn gebouwd waarvan die functie is komen te vervallen, zijn er soms grote lege ruimtes achter gebleven. Ik gebruik de grote lege ruimtes als startpunt om deze een nieuwe passende invulling te geven.

Met de grote lege ruimtes die ik de ‘‘Reserve Ruimtes’’ noem als startpunt en de natuurlijke groei als ontwerp uitgangspunt heb ik drie gebouwen gekozen om een nieuwe invulling te geven. Het zijn de drie grootste gebouwen van het terrein die behoren tot de eerste bouwperiode van het terrein. Alle drie de gebouwen waren onderdeel van het test proces van de KEMA en waren altijd al met elkaar verbonden door middel van een spoor. Het gaat om het voormalig werkplaatsgebouw, kortsluitlaboratorium en hoogspanningslaboratorium.

ENERGIE

De rol van Arnhem

Eenergie Problemen

Energie methodes

Energie behoefte

SMR

Conclusie

De huidige klimaatcrisis heeft een grote energietransitie in gang gezet. De overheid heeft doelen ingesteld om de gevolgen van de klimaatcrisis te beperken. In het Europese klimaatakkoord van 2015 staat vastgesteld 95% klimaatneutraal te zijn in 2050. Daarbij zal dan de uitstoot van broeikasgassen terug gedrongen zijn naar 0%. Om deze doelen te behalen zijn er verschillende maatregelen nodig die gepaard gaan met een groot aantal nieuwe ontwikkelingen. De energietransitie is in volle gang maar regelmatig verschijnen er (on)verwachte problemen als gevolg van de nieuwe ontwikkelingen.

Energie transitie doelen

Sinds 2015

Bron : https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ klimaatverandering/klimaatbeleid

EDUCATIE DEN BRINK

Landgoed Den Brink onderdeel van Arnhems Buiten is de plek waar kennis en experiment samenkomt met een museum route. Een plek waar recreatie en innovatie elkaar ontmoet. Het terrein exposeert innovatieve energie concepten en zoekt de verbinding met het recreatieve aspect om de wetenschap toegankelijker te maken voor het bredere publiek en meer verbinding te creëren met het belang van (schone)energie.

Kennis HAN CAMPUS

HAN Campus is een verzameling van gebouwen waar diverse innovatieve en technische opleidingen zijn ondergebracht. Hier wordt de kennis ontwikkeld. Kennis dat overgebracht wordt tot experiment en onderzoek.

INNOVATIE IPKW

IPKW is het industriepark Kleefse Waard. Een plek waar energie innovatie laboratoria zijn gevestigd. Een plek voor experimenteren met innovatieve energie.

ENERGIE OPWEKKEN

Er wordt volop geïnnoveerd en geëxperimenteerd met schone energie opwekking. Wind en zonne energie zijn momenteel de grootste spelers in Nederland. Deze twee vormen hebben beide als eigenschap dat ze een sterke invloed hebben op het aanzicht van ons landschap en de gebouwde omgeving. Het land wordt er niet mooier op. Naast deze methodes zijn er ook andere vormen van energieopwekking zoals kernenergie en kernfusie waar momenteel veel onderzoek naar wordt gedaan. Twee methodes die veel emoties oproepen bij mensen door negatieve herinneringen.

ENERGIE OPSLAG

Groene energie gaat gepaard met sterke afhankelijkheid van thermische eigenschappen. Wanneer de zon schijnt is er minder vraag naar elektra dan op de momenten dat de zon niet schijnt. Ook wind is niet altijd beschikbaar waardoor er soms momenten ontstaan dat er meer vraag is naar elektra dan dat er aanbod is. Voor die momenten is er een opslagmogelijkheid nodig, een korte termijn opslag. Daarnaast is er in de zomer meer zon beschikbaar dan in de winter waardoor de elektriciteit aanbod ook sterk seizoen afhankelijk is. Daarom is er voor de langere termijn ook een opslagmogelijkheid nodig.

ENERGIE VERDELEN

Een hedendaags probleem bij de Nederlandse energietransitie is dat het netwerk vol is. Tegenwoordig wordt energie in Nederland steeds meer decentraal opgewekt door middel van groene energie bronnen.

HET ENERGIE NET LOOPT VOL

Een hedendaags probleem bij de Nederlandse energietransitie is dat het netwerk vol is.

Tegenwoordig wordt er steeds meer energie in Nederland decentraal opgewekt. Dit houdt in dat de productie van elektriciteit door thermische installaties worden geleverd aan een bedrijfsnetwerk of aan het openbare midden- of laagspanningsnet. Dit omvat ook alle productie van elektriciteit uit windenergie, waterkracht en zonne-energie.

Decentrale opwekking vindt vaak plaats in dunbevolkte gebieden waar meer ruimte is voor windparken en gigantische zonnepaneel velden op daken en op de grond. Juist die dunbevolkte landsdelen hebben een dun elektriciteitsnet zoals op de afbeelding links is te zien. Naast het 380 kV netwerk heeft Nederland ook een 220, 150 en 110 kV netwerk. Het 220 en 110 kV netwerk bevindt zich in Noord-Oost Nederland.

Terwijl de rest van het land is voorzien van een 150 kV netwerk. Één van de grotere problemen is dat de stroomnetwerken de grote hoeveelheid thermisch opgewekte stroom niet kwijt kunnen met name in Noord-Oost Nederland.

Groene energie is leverings onzeker

THERMISCHE OPWEKKING

windturbine

waterturbine

getijdeturbine

wateroppervlakte

warmtewinning

windmolen zonnepanelen biomassa geothermie

THERMISCHE OPWEKKING

groen groen

zonneboiler

biomassa geothermie aquathermie

aardwarmte

KUNSTMATIGE OPWEKKING co2 vrij

kernenergie kernfusie aardolie centrale

SMR = small modular reactor

MSR = Modular salt reactor

FOSSIELE OPWEKKING grijs

Steenkool centrale

Bruinkool centrale

FOSSIELE OPWEKKING grijs

Groene waterstof

Aardgas centrale Accu

aardolie centrale

Steenkool centrale

Bruinkool centrale

Aardgas centrale

2,3 MW & TenneT toren

KERNENERGIE

REGULIERE KERNCENTRALE

+700 MW

Nadelen, groot van omvang, meer nucleair afval. Lange bouwtijd en ontmantelingstijd.

SMR (SMALL MODULAR REACTOR)

CA 300 MW

Wordt ontwikkelt tot een modulair bouwwerk waardoor bouwtijd korter is. Het moet veiliger worden en minder tot geen afval produceren.

CA 10 MW

Ontwikkeling van een SMR door Rolls-Royce, schematisch weergegeven opbrengst ca 470 MW.

Ik heb het energieverbruik van de stad Arnhem onderzocht om een iets beter beeld te hebben van wat de energiebehoefte inhoud. Dit heb ik tegelijkertijd gekoppeld aan huidige energie methodes die worden ingezet. Ter indicatie, voor het opwekken van 1 TWh (TeraWattuur) zijn 57 windturbines van 5 MW nodig wat een oppervlakte van 5,7 hectare inneemt in ons landschap. Voor dezelfde opbrengst van 1 TWh kan er ook ingezet worden op zonnepanelen. Echter nemen deze 1000 hectare in beslag op dak of land.

Een SMR (Small Modular Reactor) brengt variërend van 300 tot 500 MW energie op. Bijvoorbeeld een SMR die ontwikkeld wordt door Rolls-Royce brengt 470 MW of ook wel 470.000 kWh per dag op. De opbrengst in verhouding met het oppervlakte dat er nodig is ten opzichte van windturbines of zonneparken maakt het interessant om deze energiemethode verder te ontwikkelen.

Één SMR kan jaarlijks 82% van alle huishoudens in Arnhem voorzien van energie. Een SMR is nog volop in ontwikkeling om deze methode zo veilig en schoon mogelijk te laten werken. De ontwikkeling naar een kleiner formaat is al een grote stap waardoor het een stuk toegankelijker wordt gemaakt om een dergelijk gebouw te realiseren.

1 TWh = 1.000.000.000 kWh

1 MW = 1000 kWh

ENERGIEVERBRUIK GEHEEL ARNHEM

83.695 huishoudens

2510 kWu per jaar gemiddeld electriciteits verbruik

1100 m3 gemiddeld gasverbruik per jaar

17.940 bedrijven verantwoordelijk voor 50% van de totale energieverbruik in Arnhem.

50% = huishoudens

210 mlj. kWu per jaar

575.546 kWu per dag

50% = bedrijven/industrie

210 mlj. kWu per jaar

575.546 kWu per dag

Energieverbruik aangrenzende wijken

Kernenergie is volop in ontwikkeling maar ook de meest omstreden variant. Omdat het de meeste impact heeft, werk ik de ontwikkeling van een Small Modular Reactor (SMR) uit. Het is een compactere en veiligere variant van traditionele kerncentrales. Het proces van een SMR is op te delen in drie proces onderdelen: de kernreactie waar door het ontstaan van hete temperaturen water omgezet wordt naar stoom. Het tweede onderdeel bevat een condensator, stoomturbine en generator waar de stoom omgezet wordt naar stroom.Het derde proces onderdeel is het koelen van de stoom tot water om dit vervolgens weer terug te sturen naar het eerste procesonderdeel.

Het gehele proces recirculeert en het kernstofmateriaal komt nooit in aanraking met het water omdat het twee gesloten systemen van leidingen zijn. Het water dat het stoom koelt dat door de kernreactie ontstaat komt nooit met elkaar in aanraking waardoor het water van het koelwaterbassin schoon blijft.

Koelwater BASSIN

CONDENSATOR, TURBINE & GENERATOR

REACTOR

VAT, KERN & STOOMGENERATOR

STOOM WARMTE

CONCLUSIE

Energie

Door de energietransitie is er behoefte aan innovaties in de energiesector. Waar het voormalig KEMA terrein werd gebruikt om elektrische materialen te testen en te keuren zal ik het terrein een nieuwe passende functie geven ter behoeve van het stimuleren van innovaties in de energiesector. Een innovatieve test locatie met laboratoria en diverse ondersteunende faciliteiten zal plek bieden voor de studenten en start-ups van Arnhem.

Op het terrein wijs ik diverse energie opwek methodes een gebouw toe op een strategische plek. Naast zonnewind en waterkracht zal ook de omstreden variant SMR een plek krijgen op het terrein.

SMR is de meest omstreden variant maar ook die met de meeste impact. In verhouding met de schaal levert het meer stroom op dan bijvoorbeeld wind of zonne energie.

Het SMR proces bestaat uit drie onderdelen, het koelen, de transformatie van stoom naar stroom en de kernreactie. Ik knip het proces per onderdeel op en geef ieder een passende positie.

KOPPELING WATER

Gebouw A ligt dicht bij de slijpbeek waar een koppeling mee kan worden gemaakt.

KOPPELING HOOGSPANNINGSNET

Gebouw B heeft een plek in het gebouw waar vroeger een koppeling was met het naastegelegen hoogspanningsnet.

KOPPELING SPOOR EN STUWWAL

Gebouw C is één van de hoogste gebouwen van het terrein gelegen tege de hoge wand. Daarnaast is het gekoppeld met het spoor.

Ruimtelijke uitgangspunten

Overzicht situatie

Interventies landschap

Nieuw programma

Interventie gebouwen

Omgevingselementen

De omgevingselementen en de Genius Loci zijn de basis voor het uitgangspunt voor de nieuwe functie.

Voortbouwen

Voortbouwen op de filosofie van KEMA. Gebouwen worden uitgebreid om ze geschikt te maken voor de nieuwe functie.

Bijvoorbeeld door het toevoegen van een extra laag of juist een volume er tegenaan.

symmetrie nastreven

Over het algemeen zijn de gebouwen op een symmetrische wijze vormgegeven. Het ene gebouw is volledig symmetrisch, de ander op een aantal fragmenten. Die symmetrie kan een vertrekpunt zijn voor een nieuwe tijdslaag.

RESPECTEER DE NATUUR

Wanneer een uitbreding nodig is en deze ter plaatse van een boom is zal het gebouw daaromheen gevormd worden.

NIEUWE LAAG FUNCTIE IS ZICHTBAAR

De nieuwe laag die wordt toegevoegd als uitbreiding van het gebouw is zichtbaar een nieuwe toevoeging. Ondanks dat het zichtbaar een nieuwe laag is vormt het wel een geheel met het bestaande door als één familie gelezen te worden.

De nieuwe laag zal naast dat het een harmonieus geheel vormt met het bestaande, ook iets eigenzinnigs en/ of vervreemdends hebben waardoor te zien is dat er nu een andere functie in het gebouw is gesitueerd.

SYMBIOSE tussen LANDSCHAP en GEBOUW

Het gebouw wijkt voor landschappelijke elementen wanneer dit nodig is.

NIEUWE LAAG ZICHTBAAR LOS VAN BESTAAND

Wanneer er een nieuwe ingreep wordt gedaan zal deze los worden gehouden van het bestaande volume om zo de nieuwe tijdslaag te accentueren en de nieuwe laag zichtbaar te maken.

VERVOER

Voetganger

Fietser

Shuttle bus van en naar Arnhem CS

Fietsenstalling

ENERGIE ROUTE

Testlocatie waterstof opslag

Oplaadpunt

Testlocatie geothermie

Testlocatie zonne-energie

Testlocatie SMR (Small Modular Reactor)

SMR transformeer gebouw

SMR Koelgebouw

SMR reactor gebouw

Testlocatie biomassa Houtopslag

Testlocatie aquathermie

Testlocatie waterkracht

Testlocatie wind energie

Verbinding hoogspanningsmast

Studieplekken

FACILITEITEN Bibliotheek

Onderzoeksruimte

Energie café

Innovatielab

Auditorium

Ontmoetingsplek

Algemeen laboratorium

Scheikundiglab

Wetenschapslab

Amfitheater

Tennisvelden

Restaurant

Administratie

Terrein onderhoud

hotel short stay

Workshopruimte

Om het koelwaterbassin dat ik onderbreng in het voormalig werkplaatsgebouw te voorzien van koelwater creer ik een nieuwe sprengenbeek. DOor naar de hoogtelijnen van de omgeving te kijken heb ik een nieuw punt gevonden waar een sprengkop kan worden aangebracht waardoor er een sprengenbeek over het terrein geleid kan worden. Het volgt de hoogtelijnen naar het lager gelegen deel net als de SLijpbeek links van het terrein ook doet. De donkerblauwe waterpartij is de SLijpbeek en de lichtblauwe zal de nieuwe sprengenbeek worden. Uiteindelijk komen de sprengenbeken na het koelwaterbassin weer samen. De reden dat ik geen gebruik maak van de bestaande Slijpbeek is omdat deze anders droog komt te liggen.

Het terrein als een nieuw innovatief energiecampus vraagt om enkele aanpassingen in het landschap. De drie gebouwen zijn oorspronkelijk altijd verbonden geweest door middel van een spoor, dit spoor breng ik weer terug ter behoeve van het SMR energie proces. Een pergolaconstructie volgt de lijnen van het spoor om zo de procesonderdelen onderling met elkaar te verbinden door middel van leidingen. De leidingen zijn in het zicht maar wel veilig in een stalen constructie gepantserd en niet toegankelijk. Tegelijkertijd is de pergolaconstructie een combinatie van zonnepanelen en groenvoorziening. Het is een multifunctioneel element dat wordt toegevoegd aan het landschap. De testlocaties voor de overige energie opwek methodes zijn onderling verbonden met een nieuwe wandelroute.

Nieuwe paden en verbindingen

KENNIS VERGAREN

Hier wordt ruimte gereserveerd voor de studenten van bijvoorbeeld de HAN om gefocust en in stilte te studeren.

KENNIS DELEN

Hier wordt de vergaarde energiekennis en de getsete energiekennis gedeeld met elkaar. Het gebouw is de kruisbestuiver van het terrein waar de juiste functies de kruisbestuiving stimuleren

KENNIS TESTEN

Hier is er ruimte voor de startups die innoveren met energie. De vergaarde kennis wordt hier getest.

ONTWERP

Koel gebouw

Transformator gebouw

Reactor gebouw

KOELGEBOUW

Het voormalig werkplaats gebouw wordt getransformeert naar een koelgebouw als onderdeel van het SMR proces. In het koelgebouw komen faciliteiten voor de studenten van de HAN om op dit terrein een depedance te kunnen vormen.

ONTWERP | Koel gebouw | Begane grond

KLEIN AUDITORUM

TRANSFORMATOR GEBOUW

Het voormalige Zoeten- en kortsluilaboratorium wordt getransformeert naar een transformator en generator gebouw als onderdeel van het SMR proces. Het gebouw biedt plaats voor de condensator, transformator en generator van het SMR proces. Daarnaast zal het gebouw functioenren als het knooppunt waar ontmoeting centraal staat. Hier kan de kennis worden gedeeld door middel van lezingen in een groot auditorium, workshops in de vele workshopruimtes of in het cafe.

CAFÉ

CAFÉ

CAFÉ

VERGADER EN WORKSHOP RUIMTES

REACTOR GEBOUW

Het voormalig Hoogspanningslaboratorium wordt getransformeert naar een reactor gebouw als onderdeel van het SMR proces. In de grote ruimte komt de reactor met daarom heen individueel functionerende ruimtes waar plek wordt geboden voor start-up bedrijven met genoeg ruimte voor kantoorplekken, testruimtes en laboratoria.

KLEINE KANTINE

AUDITORIUM

ZICHTVENSTER VOOR BEZOEKERS

TESTRUIMTE LABORATORIUM

LABORATORIUM

ZICHTVENSTER VOOR BEZOEKERS

BEDIENINGSRUIMTE REACTORHAL

TESTRUIMTE LABORATORIUM

SAMENVATTING

Mijn afstudeerproject voegt een passende tijdslaag toe met het nieuwe programma voor een innovatieve energiecampus. Zowel het terrein als de gebouwen zijn veerkrachtig en bieden ruimte voor verandering en nieuwe ontwikkelingen. Door gebruik te maken van de ‘‘Reserve ruimtes’’ van bestaande gebouwen en deze te koppelen aan landschappelijke en contextuele elementen heb ik een ontwerpstrategie ontwikkelt voor het opnieuw programmeren van een groot terrein dat haar functie grotendeels is verloren, Met de urgente vraag naar innovaties voor de huidige energietransitie is het voormalige KEMA-keur terrein door middel van enkele aanpassingen geschikt gemaakt om aan die behoefte te voldoen. Het resultaat is een energiecampus waar ontmoeten, educatie en innovatie worden gestimuleerd om zo de samenwerking tussen studenten en startups te versterken en zo de innovaties in energie te bevorderen.

BOOKS

Kooger, Hans

RondomDenBrik,ZwervendoorWest-Arnhem

Zutphen, De Walburg Pers, 1987

Blok, Olde Meierink en partners, bureau voor historische tuinen, parken en landschappen

TuinhistorischonderzoekenanalyseDenBrinkteArnhem

Wageningen, 2001

N.V tot keuring van electronische materialen

KEMA Arnhem

Utrecht, J. van Boekhoven, 1962

KEMA Arnhem

KEMA Arnhem

Arnhem, G. W. van der Wiel & Co. 1967

Rossi, Aldo

De architectuur van de stad

Nijmegen, Sun, 2002

Regnerus, Jannie

Hetwolkenpaviljoen

Amsterdam, Van Oorschot, 2020

Calvino, Italo

De onzichtbare steden

Amsterdam, L.J. Veen Klassiek, 2020

Alkemade, FLoris, Iersel van, Michiel, Minkjan, Mark, Ouburg, Jarrik

RewritingArchitecture,10+1actions

Amsterdam, Valiz, 2020

Treib, Marc, editor

Spatialrecall,Memoryinarchitectureandlandscape

New York, Routledge, 2009

WEBSITES

Geraadpleegd op: 21-08-2023

https://www.willemsmithistorie.nl/wsmittransformatorenfabriek/artikelen-smittrafo/816-kema-90jaar#!/ccomment

Geraadpleegd op: 21-08-2023

www.TNO.nl

Geraadpleegd op: 21-08-2023

www.hoogstede.nl

Geraadpleegd op: 21-08-2023

www.natuurmonumenten.nl betreft veluwse sprengen

Reserve Ruimte: Voor een innovatieve energiecampus

Charlotte Mulder

charlottemulder92@gmail.com

Academie van Bouwkunst, Amsterdam

Architectuur

© 2023 , CHARLOTTE MULDER