Fundashon Mariadal 5 jaar jumelage, samenwerking tussen FM, VUmc en AMC
“Geweldig, deze opleiding op Bonaire!� Van huisartsenpost naar volwaardig ziekenhuis 10
Toekomstplannen van het BES-Project en onderwijs op Bonaire 12
24 uur Fundashon Mariadal in beeld 19
Voorwoord
Fundashon Mariadal: vanuit een solide basis verder werken
R
uim vijf jaar, sinds 2011, werken VUmc en AMC samen met zorgorganisatie Fundashon Mariadal op Bonaire. De gezamenlijke inspanningen zijn erop gericht om van het San Francisco Ziekenhuis – onderdeel van Fundashon Mariadal en voorheen een huisartsenkliniek – een volwaardig basisziekenhuis te maken en de zorg naar een hoog niveau te tillen. Het doel hiervan is dat Bonaire (met Sint Eustachius en Saba onderdeel van de regio Caribisch Nederland) zo hetzelfde hoge niveau van gezondheidszorg krijgt als andere Nederlandse gemeenten. Wat is er vijf jaar na de start van dit zogenoemde BES-project, bereikt? Wat zijn de doelen voor de toekomst? In dit magazine kijken we terug maar vooral vooruit.
Hard gewerkt
De leden van de BES Stuurgroep Prof. dr. T.J.F. Savelkoul Directeur jumelage Fundashon Mariadal Prof. dr. M.J. Heineman Lid Raad van Bestuur AMC Ir. M.A. Brink-Zimmerman Directeur bedrijfsvoering AMC M.F. Caljouw Manager bedrijfsvoering VUmc M.C. van der Meijde MBA Directeur IOO VUmc Drs. W. Polderman Directeur VUmc Amstel Academie en VUmc Academie Prof. dr. M.H.H. Kramer Lid Raad van Bestuur VUmc en afdelingshoofd interne geneeskunde VUmc
2 Magazine BES-project
Na vijf jaar is het San Francisco Ziekenhuis inmiddels een goed basisziekenhuis dat erkend is door de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Patiëntendossiers en ziekenhuishygiëne zijn op orde, er zijn goed opgeleide zaalartsen, uitstekende verpleegkundig teamleiders en er is een goed ingevoerd managementteam. De basisspecialismen zijn permanent in het ziekenhuis aanwezig doordat Amsterdamse artsen er wisselende periodes werken (drie maanden tot een jaar). Voor het lokale verpleegkundig en ondersteunend personeel is een goed stelsel van opleidingen neergezet: van initieel onderwijs tot specialistische vervolgtrajecten. Dit vertaalt zich in professionele, betrokken medewerkers op de werkvloer die de discussie kunnen aangaan met de specialisten. De interactie tussen opleiden en patiëntenzorg ervaart men als zeer belangrijk. Ook is geïnvesteerd in de apparatuur en de infrastructuur van het ziekenhuis. Zo is er tegenwoordig een CT-scan aanwezig – met bijbehorende expertise. Kort samengevat: de betrokkenen hebben hard gewerkt. Een enorme vooruitgang voor de Bonairiaanse patiënten – en zij vormen de belangrijkste graadmeter voor het succes van het BES-project – is de dialyseafdeling. Op Bonaire zijn relatief veel nierpatiënten, zij
hoeven voortaan niet meer drie keer per week naar Curaçao te vliegen. Overigens zijn de Bonairianen ook in meer algemene zin tevreden over de kwaliteit van de gezondheidszorg. Dat blijkt uit enquêtes én uit een evaluatie naar de positie van de BESeilanden binnen het koninkrijk, uitgevoerd door de commissie-Spies.
Louterende ervaring Aan de Amsterdamse kant betekent het BES-project een vorm van maatschappelijk ondernemen die op sympathie kan rekenen. Voor de specialisten, verpleegkundigen en opleiders die een tijdje werken op Bonaire is het back to basics: terug naar de kern van hun vak. Omdat op het eiland minder voorzieningen en deskundigen aanwezig zijn moeten ze meer over de grenzen van het eigen vakgebied kijken. Dit levert, gecombineerd met de zichtbare groei die de betrokken Bonairianen doormaken, een louterende ervaring op. Luiden deze goede resultaten het einde van het BES-project in? Nee, dat niet. Het eiland is te klein om eigen specialisten aan te kunnen trekken. Een wisselend team artsen dat permanent in verbinding staat met
‘ Opbouwen, draaiende houden en op eigen kracht verder laten gaan’ vakgenoten blijft nodig, ook om de kwaliteit van de zorg op hoog niveau te houden. Voor de opleiding van het verplegend en ondersteunend personeel is voortzetting van het project eveneens noodzakelijk. Zo zijn recente Nederlandse veranderingen in de initiële opleiding verpleegkunde nog niet allemaal doorgevoerd op Bonaire. De (digitale) leerinfrastructuur vraagt voortdurend om aandacht. En wellicht kan Fundashon Mariadal de opleidingsactiviteiten uitbrei den in het Caraïbisch gebied. Genoeg te doen dus. De komende jaren gaat het BES-project op volle kracht vooruit!
Inhoud
17
1o
11
7 3
In dit magazine 4 Vijf jaar samenwerking; wat betekent dat voor de mensen op Bonaire zelf? 5 interviews waarin de waarde van het BES project vanuit verschillende invalshoeken wordt verteld. 10 Weten wat je kunt en wat je moet laten: de transformatie van een soort huisartsenpost naar een klein ziekenhuis in de Caribbean. Mark Kramer, lid Raad van Bestuur VUmc, afdelingshoofd interne geneeskunde VUmc en verantwoordelijk voor de mensen die worden uitgezonden en anesthesioloog Jan Fräßdorf van het AMC vertellen hoe dat in z’n werk ging. 12 Vijf jaar jumelage: een doorlopend succes. Een interview met 5 mensen over de toekomstplannen van het BES-Project en het onderwijs op Bonaire. 16 Infographics: Opleidingen, specialismen, uitzendingen en de groei van Fundashon Mariadal. 19 Fotoreportage: 24 uur Fundashon Mariadal 20 ‘Samen’: – column van Jannet Butter
Colofon | Jubileumuitgave BES-project – 5 jaar samenwerken Een project van VUmc, AMC en FM Samenstelling Mariëtte Diderich, Heidy Hardeman, Barth Koster, Margreeth van der Meijde, Wim Polderman, Marre Roozen Eindredactie Annelies Kruse Interviews en artikelen Willy Francissen, Wilma Mik Concept en vormgeving Designyard in samenwerking met Kazeze design Fotografie De Beeldredaktie | Marco Di Gianvito en Marco Okhuizen Infographics & illustraties Kay Coenen, Deborah van der Schaaf Drukwerk Boom+Verweij Redactieadres Vumc, dienst communicatie PK4Z190, Postbus 7057, 1007 MB Amsterdam Oplage 300 ex.
VUmc/AMC/FM 3
‘ De carrièrekansen zijn enorm verbeterd’ Henna Winklaar (links) en Danny Rojer
4 Magazine BES-project
Interviews
Een wereld van verschil Vijf jaar samenwerking; wat betekent dat voor de mensen op Bonaire zelf? Voor de student – ziet die meer kansen en opleidingsmogelijkheden van hoge kwaliteit? Voor de verpleegkundige – krijgt die meer carrièreperspectief door een opleiding op het eiland zelf? En wat betekent het voor managers om in zeer korte tijd talloze veranderingen in goede banen te leiden? Zes betrokkenen vertellen over enthousiasme en hobbels, over weerstanden en vliegwielen. “Het is een wonder!”, zegt het hoofd van het verpleeghuis. “Je leert zoveel”, meent de student.
Henna Winklaar Hoofd Verpleeghuis Kas di Quido, onderdeel van Fundashon Mariadal Wat zijn de meest zichtbare veranderingen? “Er is zóveel veranderd sinds het begin van de samenwerking! We hebben nu de specialisatie ouderengeneeskunde - een grote vooruitgang voor het verpleeghuis. Er is een nieuwe afdeling bijgekomen in een nieuwe vleugel: psychogeriatrie. We hebben veel aandacht besteed aan de aankleding. Er is een keuken van vroeger en foto's van plekken uit de natuur, dat maakt het makkelijker voor de bewoners zich dingen te herinneren. Verder is er een kamer voor muziekactiviteiten, speciaal voor mensen met dementie. En ook heel belangrijk: al het personeel is bijgeschoold in psychogeriatrie. Maar dan zijn we er nog niet. We zijn namelijk ook nog gestart met zorgleefplannen, we hebben de medicijndistributie geprofessionaliseerd, er zijn activiteitenbegeleiders aangesteld en
“ We zijn hard op weg om een goed geoliede machine te maken” de tandarts en mondhygiëniste komen nu geregeld langs. Er zijn mogelijkheden voor respijtzorg en dagbehandelingen.”
Deed iedereen mee? “We kregen de kans om de kwaliteit te verhogen en dat spreekt aan. De meeste mensen zien daar de voordelen wel van in. De opleidingsmogelijkheden en daarmee de carrièrekansen zijn enorm verbeterd. Medewerkers ontwikkelen zich tot helpende op niveau 3, soms zelfs niveau 4. Ik vind het heel mooi dat ik dit kan meemaken. Echt! We hebben moeilijke tijden gehad en als je dan zulke veranderingen ziet: het is een wonder! Ik heb nog maar één wens en dat is een vaste ouderengeneeskundige. Nu komt er elke maand een andere vanuit Nederland. Als iemand zich op ons eiland wil vestigen, kunnen we de zorg nog een stukje beter maken.”
Danny Rojer Manager langdurige zorg “Ik kwam hier in 2015 om meer structuur in de organisatie aan te brengen. Op basis van de nieuwe visie die is opgesteld, moest er een nieuwe manager in het managementteam voor langere tijd naar Bonaire komen die de kennis en kunde heeft van Nederland, maar die de culturele achtergrond heeft van de Antillen. Dit blijkt namelijk het recept van het succes binnen de langdurige zorg, zowel in het verpleeghuis Kas di Quido als in de thuiszorg. We verhogen de kwaliteit van zorg door onszelf hogere maatstaven op te leggen. Dit kan uiteraard alleen plaatsvinden door een goede strategie, duidelijke afspraken, concrete acties en een heldere communicatie aan alle betrokkenen. Dit blijkt zijn vruchten af te werpen, waardoor er steeds meer en beter opgeleid personeel binnenshuis wordt opgeleid. De visie is om naar een betere integratie van alle zorgonderdelen van Fundashion Mariadal te komen. Dit betekent dat het ziekenhuis, het verpleeghuis en de thuiszorg allemaal worden aangestuurd vanuit een locatie. Er verandert veel in heel korte tijd, we zijn hard op weg er een goed geoliede machine van te maken.”
Shirley Jibodh Docent verpleegkunde Fundashion Mariadal
Wat is er nu anders dan vijf jaar geleden? “We zijn nu echt een school. In het begin deed ik vrijwel alle lessen zelf, dat was best zwaar. Nu zijn er vijf docenten. Het aantal leerlingen groeit, er komen nu zelfs mensen van Curaçao en Aruba om de opleiding te volgen. Ook inhoudelijk verbreden we, bijvoorbeeld met de vervolgopleiding voor diabetesverpleegkundige.”
Waar hebben jullie nog ondersteuning nodig? “Als je kwaliteit wilt en nog niet de juiste mensen daarvoor in huis hebt, moet je ze halen. Een mooi voorbeeld zijn de >
VUmc/AMC/FM 5
Interviews
cursussen train-the-trainer. De meest recente ging over klinisch redeneren. Er zijn deskundigen ingevlogen van de VUmc Academie, zij hebben hun kennis aan ons overgebracht. Wij maken ons die kennis eigen en dragen die vervolgens over aan de studenten. Daardoor ontwikkelen wij onszelf ook steeds verder, dat vind ik heel erg leuk.”
Hoe ziet de toekomst eruit? “We zijn nu vijf jaar bezig met de samenwerking en we hebben enorme stappen gezet. Mijn wens is dat we langzamerhand wat losser kunnen komen van Nederland. Dat we dan ook kunnen laten zien wat we allemaal hebben opgestoken van die begeleiding; dat we daar zelf op voort kunnen bouwen. Zover zijn we nog niet, we kunnen de ondersteuning en tools nog goed gebruiken.”
“ We zijn nu echt een school”
Shirley Jibodh
6 Magazine BES-project
Macha Le Poole Secretaris Raad van Bestuur Fundashon Mariadal Hoe was de situatie vijf jaar geleden? “Toen ik hier in 2008 kwam werken, heette het een ziekenhuis maar in feite was het een huisartsenpost. Het begin van de samenwerking was best spannend. Voor de jumelage hadden we verpleegkundigen en verzorgenden als collega's; specialisten uit Curaçao kwamen voor een dag hierheen. Maar ineens kregen we te maken met medisch specialisten uit Nederland van een universitair medisch centrum. Die brachten een heel andere cultuur mee. We probeerden open voor ze te staan en de ontvangst goed te regelen. Tijd om alles goed te plannen was er niet. We zijn meteen – met zijn allen – gaan rennen.”
“ De samenwerking met Nederland betekent een wereld van verschil voor onze patiënten”
gewend aan zijn. Het is een heel proces om naar elkaar toe te groeien.”
En? “Het is moeilijk uit te drukken wat het betekent om nu op ons eigen eiland een consult of behandeling te kunnen krijgen. En dat je je familie of vrienden mee kunt nemen als je er tegenop ziet. Daarvoor moest je bijna altijd naar Curaçao of Aruba. Met een consult van 20 minuten was je de hele dag bezig. En vaak kwam er een spoedgeval tussen en kon je onverrichter zake weer terug vliegen. Ongelooflijk wat er in vijf jaar is neergezet! De samenwerking betekent een wereld van verschil voor onze patiëntenpopulatie.”
Waar loop je tegenaan? “Vooral misverstanden in de communicatie. Er wordt als vanzelfsprekend vanuit gegaan dat iedereen Nederlands beheerst, zowel mondeling als schriftelijk. Maar het ligt veel genuanceerder. Papiaments is de voertaal. En ook al spreken de collega's prima Nederlands, dat wil niet zeggen dat we alles wat de Nederlanders in hun snelle spreektempo zeggen, meteen begrijpen. En schrijven is weer iets anders dan spreken. Als je je daarover onzeker voelt, ga je schrijven uit te weg. Beantwoorden van e-mails kan dus wat langer duren dan Nederlanders gewend zijn. Als je met een Chinese organisatie zaken doet, is het vanzelfsprekend dat er veel aandacht gaat naar de communicatie. Hier is dat niet vanzelfsprekend en elke keer tuinen we er weer in. Het is een valkuil van jewelste.”
Wat zijn de consequenties voor de bedrijfsvoering? “De zorg en de opleidingen hebben een enorme impuls gekregen. Daar lag aanvankelijk de prioriteit. Nu zijn we bezig om ook de bedrijfsvoering die slag te laten maken. Met specialistische zorg komen er andere werkprocedures binnen, een ander soort communicatie en infrastructuur, zwaardere verantwoordelijkheden, zo kan ik nog even door gaan. Een medisch specialist uit een UMC is gewend volgens gestandaardiseerde protocollen te werken. Wij waren meer geneigd om van geval tot geval een aanpak te kiezen. In het begin was het hier voor de specialisten ook erg basic. Zo hebben we hier bijvoorbeeld niet alle apparatuur en tools waar ze in hun eigen setting
Wat hebben de Amsterdammers aan deze samenwerking? “Voor ons betekent de samenwerking enorm veel. Je ziet het op alle vlakken van het leven hier. Ik weet zeker dat er ook een toegevoegde waarde is voor de mensen die in Nederland hun leven even on hold moeten zetten. Wat ik hoor ligt die vooral op menselijk vlak. Bonaire is een kleine gemeenschap. De patiënt die je vandaag in je spreekkamer ziet, staat je morgen bij de bank te woord, stopt overmorgen om je te helpen met een lekke band, en tref je de dag daarop met de hele familie in de supermarkt. Dat heeft leuke kanten, maar is soms ook frustrerend. Je moet een beroep doen op andere competenties dan je gewend bent in een arts-patiëntrelatie.” >
Macha Le Poole
‘We moeten naar elkaar toe groeien’ VUmc/AMC/FM 7
‘Verpleegkundigen kunnen zich verder ontwikkelen. Dat is mooi.’ Tazin Montanus
8 Magazine BES-project
Interviews
Tazin Montanus Verpleegkundige Fundashion Mariadal, deed vervolgopleiding Obstetrie, Gynaecologie, Kindergeneeskunde Wat heeft de opleiding jou gebracht? “Nieuwe dingen leren en nieuwe ervaring opdoen, daar houd ik van en dat bracht deze opleiding mij. Ik heb ervan genoten! Om de anderhalve maand kregen we een week lang les van docenten uit Nederland.” De opzet van deze opleiding was nieuw. Ging het meteen goed? “De visie op papier pakte in de praktijk soms anders uit. Zo was er onduidelijkheid over het diploma. Stel dat ik later in Nederland wil werken, dan moet ik eerst nog een extra module volgen. Dat is erg jammer. En ook de stages waren uiteindelijk aanzienlijk korter dan oorspronkelijk de bedoeling was: één maand in plaats van drie maanden. Maar daar staat tegenover dat de begeleiding vanuit VUmc echt super was. Als ik moeilijkheden had waren ze er altijd om mij te helpen.” Ging het je goed af? “Ik heb de HBO-V-opleiding in Nederland gedaan en ben gewend om vrij zelfstandig te werken en dingen uit te zoeken. En – ook belangrijk – Nederlands is mijn moedertaal. Maar als dat niet je eerste taal is, en dat geldt voor de meeste mensen van Bonaire, dan zijn toetsen maken, presentaties houden en casussen verdedigen een behoorlijke opgave.”
zeker behoefte aan, niet alleen voor de kinderpoli, maar ook voor de diabetespoli.”
Hoe kijk je aan tegen deze jumelage? “Ik zie om mij heen de deskundigheid en vaardigheden toenemen. En verpleegkundigen krijgen door deze samenwerking de mogelijkheid zich verder te ontwikkelen. Dat is heel mooi. Je wilt immers niet stagneren, je wilt doorgaan. Wat dat betreft vind ik het heel goed.”
Lilyanela Servania 3e jaars MBO-V “Al op de basisschool wist ik dat ik vroedvrouw wilde worden. Elke spreekbeurt die ik moest geven, ging daarover. Om toegelaten te worden tot die opleiding moet ik eerst mijn diploma Verpleegkundige halen. Het is geweldig dat ik die nu kan doen op Bonaire. Sinds 2011 bestaat het BES-project: een samenwerking tussen AMC, VUmc en het ROC TOP op Bonaire om de gezondheidszorg op de drie BES eilanden te verbeteren. Nu ik het vak kraamzorg heb
“ Geweldig, deze opleiding op Bonaire!”
gekregen, weet ik dat mijn wens klopt: ik vind die lessen echt heel erg leuk. En de docenten zijn ook heel goed, een paar zijn speciaal uit Nederland gekomen, en een paar zijn van Bonaire. Ze stimuleren me om gemotiveerd te blijven en verder te studeren. We krijgen ook altijd heel grondige feedback. Je leert zoveel! In totaal zijn er nu 7 klassen met ongeveer 10 studenten per klas. Dat zijn voornamelijk mensen van Bonaire, maar ook een paar Nederlanders die hier zijn komen wonen. Het gaat goed. Ik heb leren altijd leuk gevonden. Wat wel fijn zou zijn, is als er nog meer opleidingen naar Bonaire komen, ook op HBO-niveau. Nu moet ik voor de vervolgopleiding naar Nederland of België. Dat is vast ook leuk, maar ja... het klimaat hier is natuurlijk erg aantrekkelijk.”
•
Waar werk je nu? “Ik werk nu op de kinderpoli en ik merk dat veel dingen die we in de opleiding hebben geleerd, hier niet voorkomen. Daar krijg ik dus ook geen handigheid in. We zien in het ziekenhuis veel kinderen met een astmaaanval of gastro-enteritis. Daar kan ik prima mee overweg. En doen zich complexe zaken voor, dan los ik die samen met de kinderarts op.” Nog zin in verdere scholing? “Jazeker! Ik zou graag door willen gaan voor nurse practitioner. Maar er is nog geen duidelijkheid wanneer dat ervan komt. Er is
Lilyanela Servania
VUmc/AMC/FM 9
Interviews
Een klein Nederlands ziekenhuis in de Caribbean
Weten wat je kunt en wat je moet laten Binnen vijf jaar een soort huisartsenpost met bedden transformeren naar een klein ziekenhuis met alle basisspecialismen en alle Nederlandse normen en waarden. Dat is geen sinecure, weten twee artsen die nauw zijn betrokken bij de jumelage. Mark Kramer, lid Raad van Bestuur VUmc, afdelingshoofd interne geneeskunde en verantwoordelijk voor de mensen die worden uitgezonden naar Bonaire en anesthesioloog Jan Fräßdorf van het AMC, die sinds 2012 op het eiland woont met zijn gezin.
E
r is een algemene polikliniek, een dialyse-afdeling en er zijn verschillende gerichte poliklinieken met ondersteuning van gespecialiseerde verpleegkundigen – bijvoorbeeld een HIV-spreekuur, een diabetes-spreekuur. Fräßdorf: “Een internist, een cardioloog, nefroloog, neuroloog, gynaecoloog, radioloog, kinderarts, psychiater, chirurg, anesthesioloog; altijd zijn deze basisspecialismen aanwezig. We hebben een eigen air ambulance, zodat we gestabiliseerde p atiënten rechtstreeks naar Colombia kunnen vervoeren. Binnenkort krijgen we twee nieuwe OK's met alles erop en eraan. Er is waanzinnig veel veranderd in vijf jaar tijd!”
Diep respect Hoe valt dat bij de bevolking? Mensen zitten niet altijd te wachten op veranderingen. Kramer: “Er is inderdaad een gemengd beeld. Aan de ene kant hoor je dat het weer de makamba's zijn die het overnemen. Aan de andere kant is Fundashon Mariadal inmiddels een van de grootste werkgevers en opleidingsinstituten op het eiland en de gezondheidszorg komt duidelijk op een hoger niveau. De bevolking is daar heel blij mee.” Fräßdorf, die sinds 2012 met
10 Magazine BES-project
zijn gezin op Bonaire woont: “Voor mij gaan de veranderingen soms niet snel genoeg, maar ik heb diep respect voor de lokale medewerkers hier. Zij hebben in de afgelopen vijf jaar meegemaakt dat hun werkplek enorm is veranderd, maar ook het onderwijs, de overgang naar de dollar, hoge prijzen voor fruit en groenten. De hele privésituatie van de inwoners is compleet anders dan voor 2010. Dat moet je maar zien te verstouwen.”
Cultuurverschillen Nuchtere Noord-Hollanders en warmbloedige Zuid-Amerikanen staan anders in het leven en dat zorgt wel eens voor misverstanden en onbegrip over en weer. Fräßdorf: “Wij zijn gewend niet altijd alles te doen wat kan - we hebben het dan over wel of niet zinvol medisch handelen. Dat is niet altijd te bevatten voor de mensen hier. Omgekeerd denken wij dat het op Bonaire veel meer draait om de familie dan in Nederland. Maar regelmatig zien we dat familie een patiënt niet kan of wil opvangen. De hele sociale problematiek van armoede die onder de mantel van schaamte wordt verstopt, draagt daar ook aan bij.”
Klein team Wat brengt deze jumelage de Amsterdammers? “Je keert terug naar de basis van interne geneeskunde en je wordt aange sproken op heel andere vaardigheden”, zegt Kramer. “In Nederland, met zijn superspecialismen, weet je veel van weinig. Op Bonaire moet je de hele interne geneeskunde bedrijven en met een klein team ben je daarvoor verantwoordelijk. Dat betekent ook korte lijnen, geen eindeloze overleggen en bureaucratische structuren. Velen beschouwen het als een geweldige ervaring en komen ook graag weer terug.”
Caribische trias De artsen signaleren enkele verontrustende trends op het eiland die veelal hun oorsprong hebben in slechte sociaaleconomische omstandigheden. Kramer: “Meer dan de helft van de inwoners leeft onder de armoedegrens en heeft een zeer eenzijdig dieet van fastfood, kip en rijst. Groente en fruit moeten geïmporteerd worden en zijn te duur. Tel daarbij de trend van weinig
Interviews
Jan Fräßdorf
ewegen en je hebt een obesitas epidemie b met alle gevolgen van dien.” Fräßdorf: “We noemen het de Caribische trias: overgewicht, hoge bloeddruk, suikerziekte. Als een vrouw met een hoge BMI zich in het begin van de zwangerschap meldt bij de verloskundigen, bekijken we of zij voor de bevalling ergens anders heen moet. We kunnen niet garanderen dat we bij complicaties alles kunnen opvangen. Verder ligt het aantal patiënten dat gedialyseerd wordt drie keer zo hoog als in Nederland. Gelukkig kan die dialyse nu wel hier op het eiland, vóór de samenwerking moest je drie keer per week naar Curaçao.”
Veilige opvang Eind 2016 is er getekend voor nog eens vijf jaar samenwerken. Wat staat er dan? Fräßdorf: “Dan is er een goede samenwer-
Mark Kramer
king tussen eerste en tweede lijn. We kunnen nog allerlei andere zaken bedenken, maar meer complexe zorg is niet voor hier. Je moet telkens heel goed beseffen waar je bent en wat zinvol is. Weten wat je niet kunt en zorgen dat je in die gevallen veilige opvang hebt en de patiënten veilig en snel kan overplaatsen naar Aruba of Columbia. Wij zijn een perifeer basisziekenhuis dat in Nederland al lang was gesloten omdat het te klein is en daardoor niet efficiënt. Maar als je om je heen alleen maar water hebt, dan moet je wat.”
•
Specialistenvilla Wie veel artsen naar Bonaire haalt, heeft veel werkplekken nodig. Naast het ziekenhuis is een 'specialistenvilla' verrezen: twee zeecontainers aan elkaar gelast en na verloop van tijd nog twee erbovenop. Op de begane grond huist het medisch secretariaat, op de verdieping zitten de medisch specialisten.
VUmc/AMC/FM 11
12  Magazine BES-project
Interviews
Grote sprongen voorwaarts, met kleinere stappen verder
Vijf jaar jumelage: doorlopend succes Mensen die nauw betrokken zijn bij het BES-project zijn eensgezind in hun oordeel: er is enorm veel werk verzet. Het niveau van de gezondheidszorg op Bonaire is omhoog gegaan. Daarmee is een belangrijk doel gehaald en komen nieuwe doelen in beeld. Het invliegen van specialistische zorg zal altijd nodig blijven vanwege de geringe omvang van het eiland. Maar Bonaire zal uiteindelijk wel zelf verpleegkundig en ondersteunend personeel kunnen opleiden.
“A
cht jaar geleden was het lastig om goed opgeleide verpleegkundigen te vinden op Bonaire. Dat had direct gevolgen voor de kwaliteit van de zorg. Daar is nu geen sprake meer van,” zegt Wim Polderman, directeur VUmc Amstel Academie en VUmc Academie. “De gezondheidszorg is op een prima niveau. Dankzij de medisch specialisten en de vernieuwde apparatuur, maar ook dankzij de verbeterde kwaliteit van het verplegend personeel.” Uit een evaluatie van de nieuwe staatkundige structuur van de eilanden Bonaire, St. Eustatius en Saba, blijkt dat de eilanders tevreden zijn over de verbeteringen in de gezondheidszorg – terwijl ze zeer kritisch zijn over andere thema’s.1 Die positiviteit is ook terug te zien in patiënttevreden heidsonderzoeken en in de reacties die medewerkers van het San Francisco Ziekenhuis op Bonaire krijgen van hun patiënten. De ‘jumelage’, het samenwerkingsverband tussen zorgorganisatie Fundashion Mariadal (FM, waar het ziekenhuis onder valt) en de Amsterdamse academische ziekenhuizen Vumc en AMC, bestaat vijf jaar. De succesvolle resultaten betekenen niet het einde van het project. Integendeel, de partners hebben besloten het project voort te zetten. De samenwerkingsovereenkomst is op enkele onderdelen hernieuwd en opnieuw ondertekend. BES is in principe een doorlopend project met over vijf jaar een nieuw evaluatiemoment.
Enthousiaste specialisten Jean Savelkoul, voormalig vicevoorzitter van de raad van bestuur van VUmc en directeur van de jumelage, is blij met de voortzetting. Het BES-project is een mooi voorbeeld van maatschappelijk verantwoord ondernemen. De specialisten van VUmc en AMC die korte periodes hebben gewerkt op Bonaire, zijn zonder uitzondering enthousiast. “Onze mensen moeten daar terug naar het ABC van de gezondheidszorg. Op het eiland moet je over de grenzen van je eigen specialisme kijken en veel samenwerken in groepen. Er zijn korte lijnen en je bent continu met het werk bezig. Maar je ziet de mensen daar groeien, dat is geweldig. Ik zou graag zien dat het in Amsterdam heel gewoon wordt om elke specialist één of twee keer in zijn loopbaan naar Bonaire te laten gaan. Dat zie ik als mijn opdracht voor de komende jaren: dat ‘Bonaire’ hier wordt ingebed in de afdelingen van de ziekenhuizen. Daarnaast is het belangrijk om te reageren op de vraag van dáár: de Bonairianen geven aan welke specialismen nodig zijn en hoeveel capaciteit ermee gemoeid is.”
Juiste tempo
Jean Savelkoul, directeur jumelage VUmc-AMC Margreeth van der Meijde, bestuurder jumelage portefeuille onderwijs Wim Polderman, programmadirecteur VUmc Academie Barth Koster, projectleider onderwijs Fundashon Mariadal Giovanni Frans, bestuurder FM
Aan Bonairiaanse kant heerst ook tevredenheid over de resultaten. Giovanni Frans, bestuurder van FM, ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet. Wel maakt hij een voorzichtige kanttekening. “We moeten feeling houden met het juiste tempo. Onze medewerkers zitten continu in een proces van verandering, terwijl ze ook andere zaken aan hun hoofd hebben. Het prijsniveau op het eiland is > ‘Vijf jaar verbonden. Bonaire, St. Eustatius, Saba en Europees Nederland’ (oktober 2015). Evaluatie uitgevoerd door de commissie-Spies.
1
VUmc/AMC/FM 13
5 jaar jumelage
“Je ziet de mensen daar groeien, dat is geweldig”
Een nieuwe arts valt misschien iets op dat zijn collega niet heeft gezien.”
Trotse studenten Op het gebied van opleiden ziet Giovanni Frans nog steeds een grote bereidheid o nder Bonairianen om deel te nemen. Dat is ook Margreeth van der Meijde, directeur van het Instituut voor onderwijs en opleiden van VUmc, opgevallen. Zij had tijdens een tocht over het eiland een toevallige ontmoeting met een vrouw die was opgeleid tot verzorgende. “Die vrouw stond op het punt haar diploma op te halen en ze zei tegen mij: ‘Ik kan niet stoppen met glimlachen, zó blij en trots ben ik dat ik een opleiding heb kunnen doen.’ Onderwijs geeft empowerment en brengt emancipatie. Daar geloof ik in, dat is een van de drijfveren.”
bijvoorbeeld in de afgelopen jaren flink gestegen, er zijn veel werkende armen. Het ziekenhuis is een succesverhaal. Over de ontwikkelingen in de gezondheidszorg in het algemeen én in het onderwijs zijn mensen positief. Maar over het grotere geheel van de transitie van Bonaire naar een onderdeel van Nederland zijn mensen toch teleurgesteld. Er is niet voldoende progressie. Als grootste werkgever op het eiland hebben we daarmee te maken. We moeten ervoor waken dat we te veel vragen van onze mensen.” Frans is er net als Savelkoul van overtuigd dat het nodig blijft om specialisten in te vliegen. De FM-bestuurder denkt dat de continue wisseling van artsen geen probleem hoeft te zijn, al vraagt dit aspect wel continue aandacht in de benadering van individuele patiënten, de rest van het artsenteam en de verpleging. “Er komen steeds meer dokters terug die hier eerder zijn geweest, dat maakt het minder ingrijpend. Liefst zou ik een vaste pool van specialisten zien. Hoe dan ook is het belangrijk dat de dokter het spreekuur tevoren goed voorbereidt en de tijd neemt voor zijn patiënt, zodat die laatste het idee krijgt: het is wel een andere arts, maar hij kent mijn dossier. Het helpt ook om de wisseling kenbaar te maken, om er goed over te communiceren met de patiënt. Wisselingen kunnen trouwens ook scherpte brengen.
14 Magazine BES-project
In samenwerking met het Amsterdamse ROC Top, is de afgelopen jaren veel energie gestopt in het opzetten van de verpleegkunde opleiding op mbo-niveau 4 en de opleiding ziekenverzorgende op niveau 3. Het curriculum dat op het eiland werd gebruikt, is aangepast aan Nederlandse standaarden, waardoor de verpleegkundigen een BIG-registratie kunnen krijgen. Frans: “Er zijn sinds de start van het BES-project steeds strengere eisen gesteld aan studenten op het gebied van rekenen, Nederlandse taal, Engels. Niet alleen hier, ook in Nederland. Maar het is gelukt, onze nieuwe verpleegkundigen hebben het diploma. De volgende stap is om de medewerkers van vóór de start van het project bij te scholen volgens de eisen van de BIG-registratie.” Daarnaast worden via de jumelage gespecialiseerd verpleegkundigen opgeleid, net als verzorgenden, operatieassistenten, anesthesieassistenten en laboranten.
Speciaal curriculum Barth Koster is bij dit alles nauw betrokken. Hij werkt als interim Hoofd FM Academy regelmatig op Bonaire. Zijn doel is om een FM Academy voor verpleegkundig en ondersteunend personeel zelfstandig te laten functioneren. Ook hij ziet een grote bereidheid onder de Bonairianen, maar waarschuwt tegelijkertijd voor een te grote druk op de medewerkers. “Wij komen af en toe, zij zitten er continu middenin.” Nu de basisverpleegkunde goed is, is het zaak om energie te steken in wat Van der Meijde het ‘organisatiespecifieke’ deel van het onderwijs noemt: “Hoe run je een afdeling goed, en hoe kweek je het daarvoor benodigde zelfbewustzijn?” Koster zegt het zo: “De FM Academy kan specialisten faciliteren door steeds te kijken naar de vraag van het ziekenhuis of van de regio. Zo is de dialyse-afdeling opgezet. De FM Academy heeft daarvoor een speciaal curriculum ontwikkeld waarmee assistenten voor die afdeling zijn opgeleid. We kunnen ook de benodigde programma’s inkopen. Om dit goed te kunnen doen, heb je een organisatie nodig met een visie. Je moet weten wat je kunt bieden, maar ook wat niet.” Andere verpleegkundige specialismen waar momenteel op Bonaire vraag naar is, zijn spoedeisende zorg en diabetes. Opleidingen daarvoor moeten op de plaatselijke situatie zijn toegesneden. Verpleegkundigen die gespecialiseerd zijn in spoedeisende hulp
Interviews
moeten bijvoorbeeld niet alleen op de eerste hulp kunnen werken, maar ook op de ambulance en in de air-ambulance.
Veel plannen Van der Meijde, Polderman en Koster hebben uit een interne audit een aantal verbeterpunten voor de toekomst gehaald. Voorbeelden zijn: meer begeleiding bieden aan studenten, meer oefening mogelijk maken met complexe leersituaties, leiderschapstrainingen geven, een goed werkend kwaliteitszorgsysteem opzetten en de leerinfrastructuur sterker digitaal ondersteunen. Polderman: “Je kunt je voorstellen dat je meer inzet op afstandsleren, bijvoorbeeld door e-modules aan te bieden. Daarvoor moeten we een goede technische infrastructuur uitwerken waarvan eventueel medisch specialisten ook gebruik kunnen maken. Zij kunnen elkaar dan op afstand consulteren. Met een goede technische infrastructuur zou het ziekenhuis op Bonaire ook een rol kunnen vervullen in het opleiden van personeel voor de regio, want dat is de ambitie. Bijvoorbeeld in samenwerking met Aruba, Curaçao, Sint Maarten, Saba en Sint Eustatius.” Voldoende plannen dus, en ook voldoende enthousiasme. Van der Meijde ziet zich voor de taak gesteld om af te bakenen en te temporiseren. Net als Frans en Koster wijst ze op het risico van te veel druk op de organisatie. “Niet iedereen kan continu in opleiding zijn. We moeten ons afvragen wat dat doet met een organisatie en met de mensen. Bovendien moet er voor die enorme hoeveelheid onderwijsactiviteiten voldoende gekwalificeerd personeel zijn. Niet iedereen kan Nederlandse taal geven, de docenten moeten wel een lesbevoegdheid hebben. Het is een continue strijd om bij te blijven in de vraag.”
Meer reflecteren Dat deze strijd veel oplevert, zowel voor invliegende specialisten als voor de medewerkers op Bonaire, is evident. Savelkoul: “Je ziet de organisatie groeien. Het is een genot om te zien hoe betrokken iedereen is, en hoe artsen en verpleegkundigen steeds meer met elkaar de discussie aangaan.” Van der Meijde: “Via ons onderwijs kunnen we mensen klaarstomen voor leidinggevende posities. Ze nemen zelf de regie. Daar ben ik geweldig enthousiast over.” En Koster zegt, tot slot: “De Bonairianen zijn veel meer gaan reflecteren, meer gaan nadenken over de kwaliteit van hun beroep. Dat terwijl feedback geven voor hen niet zo vanzelfsprekend is als voor ons. Ik vind dat heel knap. De mensen zijn trots op hun eiland – en terecht. Ze zorgen heel goed voor elkaar.”
Over het BES-project Sinds 2010 zijn Bonaire, St. Eustatius en Saba (de zogenoemde BESeilanden) Nederlandse gemeenten. Er wonen zo’n 20.000 mensen, waarvan de meesten (15.000) op Bonaire. Onze zorgverzekeringswet geldt ook daar, maar de gezondheidszorg liet in 2010 nog te wensen over. Om deze situatie te verbeteren, werden (en worden) specialisten van het AMC en VUmc tijdelijk op Bonaire gestationeerd, bij het ziekenhuis van zorginstelling Fundashon Mariadal. De twee universitair medische centra bieden daarnaast een inten-
“ Onderwijs geeft empowerment en brengt emancipatie. Daar geloof ik in, dat is een van de drijfveren”
sief opleidingsprogramma. Het samenwerkingsverband, ook wel jumelage genoemd, loopt nu vijf jaar (2011-2016) en wordt de komende jaren voortgezet. De focus ligt op Bonaire, maar de mensen daar zoeken naar samenwerking met andere eilanden. Inmiddels zijn de meeste basisspecialismen permanent aanwezig op Bonaire. Voorbeelden zijn: radiologie, neurologie, interne geneeskunde, neonatologie, kindergeneeskunde, gynaecologie, psychiatrie. Er zijn 61 gediplomeerden van de verpleegkundige opleidingen op initieel niveau en 4 van de opleiding assistent radiologie laborant. Sinds 2013 zijn 25 studenten gestart met een verpleegkundige maatwerkopleiding (zoals obstetrie & gynaecologie, kindergeneeskunde, dialyse, SEH/Ambuance en diabetes). Daarvan hebben er 8 een diploma gehaald, 17 personen zijn nog bezig met hun opleiding. Ruim 300 medewerkers namen deel aan diverse bij- en nascholingen.
•
VUmc/AMC/FM 15
5 jaar jumelage
BES Medisch specialismen en uitgezonden specialisten naar Bonaire 17
10
14 12
11
6
5
3
1
1
2
1
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15
Interne geneeskunde
Chirurgie
1
3
10 9
7
7
13
4
6
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15 Anesthesiologie
7 5
3
1
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15
2
4 1
5
Psychiatrie
6 2
2
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15 Radiologie
1
1
3
3
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15
6
8
1
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15
Verloskunde en gynaecologie
5
Nefrologie
5
3
7
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15
7
4
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15
Kindergeneeskunde
5
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15 Cardiologie
5
4
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15
‘11 ‘12 ‘13 ‘14 ‘15
Reumatologie
Neurologie
Urologie
2010-2011
2012-2013
Radiologie zowel qua gebouw als digitalisering röntgen,
Nieuwe energiegebouw met centrale koeling, nieuwe
poliklinische operatiekamer. Uitbreiding medisch
gassen. Een nieuw gebouw in systeembouw met
echo, aanschaf CT-scan. Tevens hierin ruimte voor een apparatuur organisatiebreed. Voor de opleidingen
FM-Academy renovatie bestaande oude ziekenhuis; inclusief mogelijkheid lessen docent op afstand in Amsterdam, computer leslokaal, praktijkruimte.
Renovatie bestaande gebouwen ten behoeve van de Thuiszorg en Diabetisch Poli.
16 Magazine Magazine BES-project BES-project 16
noodstroomaggraten en centralisering medische
additionele werkplekken gezien groei van de organisa organisatie; incl. huisvesting Bureau Kwaliteit & Veiligheid,
verder uitbouw Veiligheidsmanagement Systeem en meer aandacht voor zaken zoals ARBO en infectiepreventie.
Cijfers
Opleidingen aan Fundashon Mariadal Opleidingen op initieel niveau 2010 - 2015
Verpleegkundige maatwerkopleidingen 2013 t/m medio 2016
Verpleegkundige niveau 4
O&G:
Kind:
26
Ziekenverzorgende initieel niveau 3
Dialyse:
Kinderverpleegkundige Dialyse verpleegkundige
SEH/Ambu: Spoed Eisende Hulp en Ambulance verpleegkundige
27
DVK:
65
Diabetes verpleegkundige Educator
Studenten gestart met een verpleegkundige maatwerkopleiding
totaal
Apothekers assistent
Obstetrie en Gynaecologie verpleegkundige
8
8 studenten zijn gediplomeerd,
Assistent radiologie
25
8
4
17 zijn nog bezig met hun opleiding.
17
Bij- en nascholingen 2012-2016 Werkbegeleiding Diabeteszorg
Verlieskunde 9 Diabetes en depressie 10 Acute zorg
34
28 Pedagogisch didactische lessen 6 Klinisch redeneren Coaching on the job - poli diabeteszorg 4 Echoshunt 9 Borstvoeding 14 Cardiotocograaf 5 Competentie gericht onderwijs 4 Dementie Intervisie teamleiders 6
45
35 Teamleiders ziekenhuis 6 65 Diverse scholingen Special Care 7 Klinisch redeneren docenten FM Academy 4 Klinisch redeneren docenten uit de regio 4 Teambuilding FM Academy 5 Training HKS bij FM Academy 5 Totaal 305
2014-2015
2016
Nieuwbouw vleugel ten behoeve van
Nieuwbouw vleugel patiëntenkamers
gebruik als interimvoorziening voor
bestaande voedingsdienst. Renovatie
PAAZ en Revalidatie; thans tijdelijk in Polikliniek Specialisten en CSA.
Nieuwbouwvleugel voor het verpleeghuis.
2017 Renovatie bestaand ziekenhuis-
ziekenhuis. Renovatie en uitbreiding
gebouw. Nieuwbouw ten behoeve van
en uitbreiding van Spoedeisende Hulp,
apotheek, magazijnen, medisch
Operatiecomplex met bouw van twee nieuwe klinische ok’s, Special Care
(inclusief recovery). Nieuwe stalling voor de ambulances.
laboratorium (inclusief bloedbank), techniek en CSA. Renovatie van
bestaande facilitaire gebouwen.
Renovatie van bestaande verpleeghu verpleeghuisvleugels. Compleet nieuwe terrein
infrastructuur en hemelwaterafvoer.
VUmc/AMC/FM 17 17 VUmc/AMC/FM
Onderwijsconferentie
Vertrouwen in FM gegroeid
Onderwijs: goed voor persoonlijke groei, samenwerking en zorg
D
at er op Bonaire mogelijkheden worden aangeboden om je verder te ontwikkelen, wordt zeer gewaardeerd, zo bleek uit de reacties. Zo ontwikkelt de kwalitatieve zorg zich op een manier die aansluit op de normen, waarden en cultuur van het eiland. De medewerkers voelen grote loyaliteit met de eigen organisatie. Zij vinden dat de omgeving van FM dankzij het onderwijs de laatste vijf jaar dynamischer is geworden. En daarmee is het vertrouwen in FM gegroeid. De algehele conclusie: medewerkers ervaren de onderwijsmogelijkheden binnen FM als zeer positief en stimulerend. Het onderwijs draagt niet alleen bij aan hun persoonlijke ontwikkeling maar verbetert ook de kwaliteit van de zorg en de samenwerking binnen de organisatie. Men leert van en met elkaar.
Bij- en nascholing Hoe gaan we het onderwijs binnen FM vormgeven? Welk effect heeft dat op de organisatie en haar medewerkers? Waar zijn nog stappen te maken? Deze en vele andere vragen kwamen aan bod tijdens de onderwijsconferentie van FM in september 2016. De conferentie bestond uit een combinatie van presentaties en workshops. Een groot aantal medewerkers van FM, zowel vanuit de zorgafdelingen als de ondersteunende diensten, woonden de bijeenkomst bij.
Maar natuurlijk kwamen er ook enkele verbeterpunten naar voren. Zo zouden de ontwikkelingsmogelijkheden niet beperkt moeten blijven tot alleen de zorgafdelingen; ook voor de ondersteunende diensten binnen FM is scholing belangrijk. Verder moet bij medewerkers duidelijk worden wat de verwachtingen en visie zijn met betrekking tot scholing binnen FM. Uiteraard is het belangrijk om bij de betrokken op de werkvloer te inventariseren wat de scholingswensen en -behoeften zijn. De bij- en nascholing vraagt op een structurele aanpak die voorzien is van een goede systematiek. Daarvoor is nauwe afstemming nodig tussen P&O en de leidinggevenden. Verder lijkt het erop dat de expertise en kennis van artsen en medewerkers die tijdelijk bij FM werkzaam zijn, nog beter benut kan worden. Vertrouwen en openheid blijven belangrijk in het leerproces, net als de mogelijkheid om elkaar op fouten aan te spreken en incidenten te melden. Dit alles vraagt om heldere randvoorwaarden, zoals de beschikbaarheid van digitale leermiddelen, voldoende lokalen, en heldere communicatie. Al met al hebben de aanwezigen tijdens deze bijeenkomst veel van elkaar kunnen leren. En zo leverde de conferentie meerdere nuttige uitkomsten op waar de betrokkenen direct mee aan de slag kunnen!
•
18 Magazine BES-project
Fotoreportage
24 uur Fundashon Mariadal in beeld
08.00 uur Verpleegkundigen starten met een kort werkoverleg
VUmc/AMC/FM 19
24 uur Fundashon Mariadal
09.15 uur
09.30 uur
Dialyseverpleegkundigen maken alles gereed voor de komst van de dialysepatiënten
Een dialyseverpleegkundige behandelt een patiënt in de nieuwe dialyseruimte
11.15 uur
11.30 uur
Medisch team bereidt zich voor op een operatie
Operatieassistenten maken de patiënt gereed voor de operatie
20 Magazine BES-project
Fotoreportage
11.00 uur Ambulancepersoneel brengt een patiënt het ziekenhuis binnen
11.45 uur Bezoekers en patiënten eten of drinken iets in de koffiecorner van het ziekenhuis
VUmc/AMC/FM 21
24 uur Fundashon Mariadal
12.00 uur
13.15 uur
In de keuken van het ziekenhuis verzorgen medewerkers de maaltijden
PatiĂŤnten wachten in de wachtruimte op hun beurt
17.00 uur
20.00 uur
PatiĂŤnten krijgen hun maaltijd, de medewerker zet alles netjes klaar
Verpleegkundig en medisch personeel bij elkaar voor overleg en overdracht
22 Magazine BES-project
Fotoreportage
16.00 uur Verpleegkundigen geven patiĂŤnten hun medicatie
1.30 uur
04.00 uur
In de special care unit is de nachtdienst aan het werk
De nachtdienst van de ambulance brengt een patiĂŤnt binnen
VUmc/AMC/FM 23
Column
Samen Op 10 oktober 2010 gebeurde het. De Nederlandse Antillen werden opgeheven. En Bonaire ging samen met Sint Eustatius en Saba de BES-eilanden vormen. Zo hadden we opeens naast Europees Nederland ook Caribisch Nederland. De bevolking van Bonaire had zich tijdens een referendum in 2004 uitgesproken voor nauwere banden met Nederland. Maar verandering is spannend. En kan onzekerheid brengen. Want wie verzekert je dat het echt beter wordt? Zal iedereen tevreden zijn? ‘Hier vind je wat, daar laat je wat,’ zei mijn oma altijd. Zal het snel gaan? Voor sommigen misschien te snel, voor anderen kan het niet snel genoeg. We zijn inmiddels jaren verder. Het onderwijs is naar een hoger niveau gebracht, het wegennet verbeterd en de riolering bijna overal aangelegd. Ook de gezondheidszorg is beter. Markante getuige is Fundashon Mariadal, het ziekenhuis in Playa. Verbeterd, vernieuwd, uitgebreid en voorzien van de modernste apparatuur. En ondersteund door de beste specialisten. Door de nauwe samenwerking met het VUmc in Amsterdam bestaat zelfs de mogelijkheid in Mariadal opgeleid te worden. Bijvoorbeeld tot verpleegkundige. Ondanks de vooruitgang wordt er hier en daar gemokt en gemord. Een groep ontevreden Bonairianen roert zich. Dat bleek duidelijk toen er in december 2015 weer een referendum kwam. Bonaire ging naar de stembus om een belangrijke vraag te beantwoorden: “Bent u tevreden over de invulling van de banden met Nederland?” Of zoiets. Want er was veel onzekerheid over de juiste interpretatie van de vraag. Ondertussen was één ding zeker en zichtbaar. Bonaire bouwde samen met Nederland verder aan de toekomst. Aankomend referendum of niet. Het is inmiddels juli. Maanden na het referendum, waarin het merendeel van de opgekomen kiezers heeft gezegd ontevreden te zijn. Ik heb een afspraak in het ziekenhuis. En kom er voor het eerst sinds januari. Ik moet mijn weg zoeken. Want de nieuwe vleugel is in gebruik genomen. Ik meld mij bij een assistente. ‘Wat zitten jullie mooi hier,’ zeg ik. Ze kijkt mij stralend aan. Alsof ik zojuist gezegd heb dat zij de mooiste vrouw ter wereld is. ‘Ja, he? Het werkt zoveel fijner zo. Wat een vooruitgang!’ Ik ga naar de wachtkamer. ‘Hee, dushi. Hier is plek,’ roept een dame. Even kijk ik achterom. Maar het is echt voor mij
bedoeld. Dan herken ik haar. Het is de oude, krasse dame uit Rincon. In januari heb ik naast haar en haar dochter zitten wachten. ’Bon dia, senora’s,’ zeg ik en ga op de aangewezen stoel zitten. Ze lacht. Haar hand gaat voor haar mond. Ik weet van de vorige keer dat dit betekent ze mij iets ‘op discrete wijze’ gaat vertellen. ‘Weet je Horace nog? Die er vorige keer was met haar zwangere dochter Gisela? Ze is oma geworden,’ zegt ze. En ze vertelt hoe de veertienjarige Gisela een zoontje heeft. ‘Dat ze het kind in haar armen kan houden, is een wonder,’ vervolgt ze. Tijdens de bevalling was het niet goed gegaan. ‘Complicaties. Veel te jong nog om moeder te worden, zo’n meisje,’ zegt ze. Gelukkig was de gynaecoloog direct aanwezig. En werd de operatiezaal in orde gebracht. ‘Allemaal moderne apparaten. Ongelofelijk,’ zegt ze. ‘En die dokter kwam uit Amsterdam. Hij heeft haar leven gered.’ Ze kijkt mij aan. Nog voor ik iets kan zeggen, gaat ze verder. ‘Er gebeurt
“Opbouwen, draaiende houden en op eigen kracht verder laten gaan” zoveel goeds. Maar niet iedereen wil dat zien. En die schreeuwen het hardst.’ Zachtjes schudt zij haar hoofd. Volledig in gedachten. Ze kent veel mensen. De meesten zijn wel tevreden. En ik hoor over Rignald, Maribel, Shany, Helena, Gregor en Carlos. En over de nieuwste behandelmethode voor haar eigen kwaal. Want daarom is zij weer hier. ‘De weg is nog lang. Het kan niet in één keer goed. Samen kunnen we veel bereiken. Met geduld en vertrouwen. Ik weet het zeker.’ De assistente roept haar. ‘O ja,’ zegt ze als ze aan de arm van haar dochter naar binnen gaat, ‘Gisela gaat haar school afmaken. En dan een opleiding volgen.’ Ik kijk haar vragend aan. ‘Zuster! Hier in het ziekenhuis,’ glundert ze. Samen is de vooruitgang niet te keren, dat is zeker.
Jannet Butter Jannet Butter is geboren en getogen in de Zaanstreek. Zij is lerares basisonderwijs. In 2007 emigreerde zij met haar man naar Bonaire. Hun zoons bleven in Nederland wonen. Op Bonaire heeft zij zich volledig aan haar passie voor schrijven over gegeven. In 2015 verscheen haar eerste verhalenbundel, ‘De knoek heeft duizend ogen’, in 2016 gevolgd door ‘Flamingo’s op brood’.