In het kielzog van de koningin

Koningin Beatrix, prinses Máxima en prins willem-alexander waren dit voorjaar op staatsbezoek in turkije. zij werden daarbij vergezeld door minister van Buitenlandse zaken Maxime Verhagen, minister van Economische zaken Maria van der Hoeven en een aantal prominente nederlandse industriëlen. Het was een historisch bezoek, doordat turkije voor het eerst na vierhonderd jaar zulke hoge nederlandse gasten mocht ontvangen. TULPIA’s hoofdredacteur had de eer om in het kielzog van H.M. de koningin mee te reizen naar ankara, Kayseri en istanbul en geeft hier zijn indrukken van die reis weer. “toen Máxima glimlachte, lachten in haar stem duizenden kinderen mee.”

omdat ik voor Radio 1 van de Evangelische Omroep verslag zou doen vanuit Ankara kwam ik twee dagen eerder in de Turkse hoofdstad aan dan de koningin. Snel peilde ik even de stemming onder de Turken. Daarbij viel het mij weldra op dat het vroegere beeld van Nederland allang niet meer bestond. Van het sprookjesachtige koninkrijk, de tolerante natie en wereldberoemde buitenlandersvriendelijkheid was bitter weinig overgebleven. Zo konden de Turken hier maar niet begrijpen hoe het toch mogelijk was dat islamitische scholen en moskeeën in brand gestoken waren als reactie op de moord van Theo van Gogh. Evenmin konden ze vatten waarom Nederlanders zich zo druk maakten om de Armeense kwestie en zij vroegen zich af waarom de kandidatuur van drie Turkse politici was gedwarsboomd. En zo werden er nog wat kleine en grote kwesties aangeroerd. Behalve de Nederlandse voetbalsterren Ruud Gullit, Marco van Basten, Johan Cruijff en Pierre van Hooijdonk kende men eigenlijk niemand meer. Aan dat beeld kwam gelukkig een abrupt einde toen het regeringsvliegtuig in Ankara landde. Nederland maakte hier een heuse comeback. Althans, die kant leek het wel op te gaan. De belangstelling van de Turkse media was overweldigend en iedere taxichauffeur herinnerde zich ineens weer dat oude beeld van Nederland. Ik dacht bij mezelf: “Majesteit, reusachtig bedankt! U brengt deze twee naties dichter bij elkaar, wat ook het streven van TULPIA is: ‘Twee werelden – één blad’.” Tegen de middag van diezelfde dag kreeg ik een telefoontje uit Izmir. Het was mijn oude vader die met mijn moeder Nederland vaarwel had gezegd om na een arbeidzaam bestaan in Nederland de rest van hun leven in Turkije door te brengen. Hij vroeg mij om vooral veel foto’s van de ‘dochter van onze koningin Juliana’ te maken. De naam Juliana sprak hij met veel passie en warmte uit alsof zij een dierbaar familielid was. Eigenlijk was dat ook niet gek, want veel Turkse gastarbeiders beschouwden koningin

Prinses Máxima voor het parlementsgebouw in Ankara

Juliana als de moeder van de natie en denken nog altijd met warmte aan haar terug als ware zij hun moeder geweest. In het Turks klinkt Juliana inderdaad ook warm. Mijn vader had mij dat een keer in aanwezigheid van zijn Turkse vrienden in Deventer uitgelegd. “Juli is een warme maand en ana betekent in het Turks moeder. Juli-ana. Betekent dus ‘warme moeder’. Haar persoonlijkheid is in haar naam gegrift.”

Met deze gedachte ben ik in het kielzog van onze koningin in Ankara meegegaan naar het mausoleum van Atatürk, het presidentiële paleis en het Turkse parlement. Het waren vluchtige, maar intense en historische impressies. In Kayseri bezochten wij het Kayseri-huis en de werkplek van de meubelgigant van Turkije, de familie Boydak. Hier ging het meer om zaken en culturele banden met de Turkse remigranten. Het bezoek aan Istanbul had vooral een cultureel karakter, zoals de bezoeken aan de moskee/kerk Aya Sofya en de boottocht aan de Bosporus. Hoogtepunt van dit staatsbezoek was voor mij het galabal in het vroegere Çırağan-paleis in Istanbul. Daar werden wij, leden van de Nederlandse pers, één voor één aan koningin Beatrix voorgesteld. Zelf was ik doodgemoedereerd tot ik eenmaal oog in oog kwam te staan met Hare Majesteit. Beelden uit een lang vervlogen verleden kwamen voor mijn geestesoog.

Vanuit haar linkeroog keek koningin Juliana mij glimlachend toe. Zij omhelsde de Turkse gastarbeiders – waaronder mijn vader – die veertig jaar geleden naar het koude kikkerlandje waren gekomen. Zij was hen nog altijd dankbaar voor hun inzet voor de wederopbouw van Nederland. Mijn vader passeerde eveneens de revue. Hij verrichtte zwaar werk in de metaalfabriek Nefit in Deventer. Als jonge vent zwoegde hij in de hoop zijn gezin een betere toekomst te kunnen bieden. Ineens begreep ik de onvoorwaardelijke liefde van mijn vader voor koningin Juliana.

Prins Claus glimlachte vanuit het rechteroog van koningin Beatrix, de wereld aanschouwend. Hij genoot van de gedachte dat

‘De naam Juliana sprak hij met veel passie en warmte uit alsof zij een dierbaar familielid was‘

Koningin Beatrix betreedt het Turks parlement

hij wereldwijd in de harten van de mensen voortleefde alsof de hele mensheid zijn eigen familie was. Trots maar met een zekere afstandelijkheid keek hij naar zijn zoon Willem-Alexander en zijn schoondochter Máxima. Zijn bezorgdheid over Nederland, Europa en de wereld probeerde hij te verbergen, maar deze was dwars door die glimlach heen zichtbaar. Ik begroette hem vriendelijk, gaf de koningin een hand en liep door.

Na haar toespraak begaf de majesteit zich onder het publiek en liet door haar betrokken houding de Turkse remigranten aldaar voelen dat zij nog altijd hun koningin is. Jong en oud deed zijn verhaal bij koningin Beatrix en er werden heel wat ervaringen in Nederland en Turkije uitgewisseld. Geduldig luisterde ik naar haar en toen er zich een geschikt ogenblik voordeed, begroette ik haar nogmaals en overhandigde haar een exemplaar van TULPIA. Ter ere van dit bezoek hadden wij alle paleizen van Istanbul voor de koningin op een rijtje gezet en uitvoerig beschreven.

Een andere ster op het galabal was prinses Máxima. Zij leek zich helemaal in haar element te voelen, zo onder de mensen. Zij straalde de vreugde van een moeder in blijde verwachting uit. Toen zij glimlachte, klonken in haar stem de vrolijke stemmen van miljoenen kinderen die dit jaar het levenslicht zagen of nog zullen zien. Zij leek in Istanbul oprecht gelukkig en genoot zichtbaar van haar gesprekken met de remigranten. Onderwijl streek zij, hoogzwangere vrouw, met haar handen geregeld over haar buik.

Zo lopend in de lege straten van Istanbul op weg naar mijn hotelkamer was ik vervuld van een warm gevoel. Dat gevoel wilde ik delen met mijn vader. Met de komst van de koningin, de kroonprins en de prinses keerde ook de tulp terug naar haar oorspronkelijke vaderland en markeerde zo een nieuw begin in de Turks-Nederlandse betrekkingen. Mijn onvoorwaardelijke liefde voor Istanbul kreeg hiermee een nieuwe dimensie. Koningin Beatrix, prins Willem-Alexander en prinses Máxima maakten deze stad door hun officiële bezoek nog mooier.

‘na vierhonderd jaar kreeg turkije voor het eerst dit voorjaar hoog bezoek vanuit nederland‘

Leden van het Koninklijk Huis, politici en zakenmensen komen in Ankara aan

400 jaar betrekkingen: van tulp tot Máxima

Nederland onderhield ongeveer vierhonderd jaar lang goede betrekkingen met het Osmaanse Rijk (1281-1923) en zijn latere erfgenaam Turkije. Die bijzondere band begon al in 1612 met een tulpenbol en kreeg – net als de tulp – vele soorten en kleuren. Dit gemeenschappelijke symbool van beide landen is inmiddels als water, lucht en aarde met elkaar verbonden. Nederlanders hadden al eeuwen daarvoor Turkije doorkruist op weg naar het Midden of Verre Oosten, maar in 1612 was Cornelis Haga de eerste Nederlandse ambassadeur die officieel de Lage Landen ging vertegenwoordigen in Istanbul. De betrekkingen zijn sindsdien altijd heel goed geweest, op twee korte onderbrekingen na. Tussen 1798 en 1802, toen de Bataafse Republiek als bondgenoot van Frankrijk gestraft werd voor de Franse aanval op Egypte. De Nederlandse ambassadeur uit Istanbul werd toen naar Boekarest verbannen. Een ander geval was tijdens de inlijving van het Koninkrijk Holland door Napoleon van 1810 tot 1813. Toen waren de betrekkingen helemaal bekoeld. Het zou tot 1804 duren voordat het Ottomaanse Rijk een diplomatieke post kreeg in Nederland. De enige missie ervoor was in 1709. Deze moest schadevergoeding vorderen voor koopwaar die door Zeeuwse muiters uit een Frans schip gekaapt was. Pas een eeuw later, in 1804, werd onder sultan Selim III (1789-1807) de in Amsterdam gevestigde Griekse koopman Petro Marcella benoemd tot Ottomaanse consul. De eerste permanente diplomatieke vertegenwoordiger werd pas in 1855 naar Den Haag gestuurd. De betrekkingen zijn sindsdien altijd goed onderhouden. Ook de Eerste Wereldoorlog had weinig gevolgen voor de Nederlands-Ottomaanse betrekkingen, doordat Nederland neutraal was in die oorlog. De goede betrekkingen zetten zich ook na de stichting van de Republiek Turkije in 1923 gewoon door. De periode erna kenmerkt zich door hechtere banden tussen de beide landen en in Europees verband. Turkije vroeg begin jaren zestig van de vorige eeuw het lidmaatschap van de Europese Economische Gemeenschap (EEG) aan, tekende er een associatieverdrag mee en stuurde vervolgens gastarbeiders naar Nederland en andere delen van Europa. In 1996 werd Turkije kandidaat-lid van de Europese Unie die in 2004 onder Nederlands voorzitterschap de onderhandelingen voor het volledige lidmaatschap opende. In 2001 bezocht de Turkse president Ahmet Necdet Sezer Nederland waarbij hij koningin Beatrix uitnodigde om zijn land te bezoeken. Na vierhonderd jaar kreeg Turkije voor het eerst dit voorjaar hoog bezoek vanuit Nederland. Over vijf jaar zullen beide landen hun vierhonderdste jubileum feestelijk vieren. Inmiddels is er in Nederland een heuse Turkse gemeenschap van zo’n 365.000 zielen ontstaan, laat de handel tussen Nederland en Turkije een groeiende lijn zien en verkiezen jaarlijks een miljoen Nederlandse vakantiegangers Turkije boven alle andere landen. Turkije heeft één ambassade, twee consulaten en een honorair consulaat in Nederland. Andersom heeft Nederland drie diplomatieke vertegenwoordigingen in Turkije. Naast de ambassade in Ankara is er het consulaat-generaal in Istanbul en een honorair consulaat in Izmir.

Güler sabancı – 'first lady' van het Turkse zakenleven

wat een spectaculair uitzicht! Hier, op de 25ste verdieping van de 'twin towers' van het Sabancı-hoofdkwartier, geniet güler Sabancı (51) van het schitterende panorama van haar geboortestad. "Kijk eens hoe modern en dynamisch deze metropool is," zegt de turkse zakenvrouw trots over deze ruim 2600 jaar oude havenstad aan de Bosporus.

op de achtergrond klinkt klassieke muziek. Aan de muur hangt een geschilderd bord met de beeltenis van haar kleurrijke, ongeschoolde oom Sakıp, die van de familieholding een wereldbedrijf maakte. Hij lijkt goedkeurend toe te kijken hoe zijn favoriete nicht, die hij kort voor zijn dood in 2004 als opvolger aanwees, zijn erfenis beheert en moderniseert. Een conglomeraat van 65 bedrijven, 10 joint ventures en 46.600 werknemers in 11 landen. Met een eigen bank, de Akbank, die fungeert als vlaggenschip en de op twee na grootste bank van Turkije is met 35,8 miljard dollar aan bezittingen en beheerd vermogen. Andere kernactiviteiten zijn auto's, levensmiddelen, cement, textiel en energie.

Vrijgezel Güler Sabancı is een celebrity van formaat; een vrouw met een enorm privévermogen en volgens het Amerikaanse tijdschrift Forbes de machtigste vrouw in Turkije.

Cocktailjurk

Foto's van haar staan bijna even vaak in de bladen als die van soapsterretjes. We zien Güler in cocktailjurk op weg naar een concert van Andrea Bocelli. Met een honkbalpetje op bij de opening van haar Toyotafabriek. Tijdens een toespraak tot studenten van haar Sabancı- universiteit. Genietend van vakantie in haar favoriete Italiaanse regio: Umbrië. Met koningin Beatrix bij de opening van de tentoonstelling 'Istanbul – De Stad en de Sultan' in De Nieuwe Kerk in Amsterdam met 300 topstukken, onder meer uit het Sabancı-museum.

Als de superchef van SA behoort de 'first lady' van het Turkse zakenleven tot de internationale jetset. Pronken met dure juwelen, auto's of kleding, zoals veel Turkse ondernemers graag doen, is echter aan haar niet besteed. Qua kleding en gedrag past ze eerder in de Hollandse calvinistische traditie: doe maar gewoon, werk hard en wees spaarzaam.

Vandaag gaat ze gekleed in een donker broekpak. Ze draagt pretentieloze gouden oorbellen, heeft amper make-up en haar sluikvallende lichtbruine haar zit in een gemakkelijke, zakelijke coupe. "Zorg er wel voor dat ik er een beetje en profil en gesticulerend op sta," regisseert ze de fotograaf. Want hoewel alles aan haar 'no nonsense' uitstraalt, is ze wel degelijk ijdel. Zoals altijd is ze bang dat ze 'te dik' op de foto overkomt, zo zegt ze met haar donkere, doorrookte stem.

Doortastend

Een vrouw op deze toppositie is extra bijzonder in deze patriarchale samenleving. Toch werd ze niet zo maar op de troon gezet. Güler studeerde bedrijfskunde, had haar sporen als manager verdiend en een reputatie opgebouwd als doortastende zakenvrouw die geen onnodige risico's neemt en strategisch denkt.

Vanaf de 25ste verdieping bestuurt zij haar zakenimperium. Dezelfde verdieping waar op 9 januari 1996 een bloedbad werd aangericht toen twee communistische extremisten de directiekamer binnenvielen en Özdemir Sabancı en twee aanwezigen met kogels doorzeefden.

De moord op de Turks-Armeense journalist Hrant Dink riep bij haar weer herinneringen op aan de koelbloedige executie van haar oom, zo geeft zij toe. Hoewel de moord op Dink een extreem voorbeeld is van het groeiende nationalistische verzet tegen moderniseringen is Sabancı niet pessimistisch. "Turkije is op weg naar de EU en is druk bezig om de wet- en regelgeving aan te passen aan de EU-criteria. Vertragingen zijn onvermijdelijk. Het belangrijkste is dat Turkije op koers blijft. De reis is misschien van groter belang dan het reisdoel. En op reis leer je je vrienden het beste kennen."

Ego

Kiezers in Nederland en Frankrijk horen op dit moment niet tot de vrienden van Turkije. Een meerderheid stemde in 2005 in beide landen tegen de Europese Grondwet, onder meer uit verzet tegen een mogelijke toekomstige toetreding van Turkije. Sabancı vindt de argumenten van de Nederlandse tegenstanders – moslims hebben andere normen en waarden dan wij, en we kunnen zo'n groot, arm land er niet bij hebben – getuigen van een gebrek aan kennis van zaken. "Er wonen en werken al 15 miljoen moslims

in Europa. EU-landen profiteren inmiddels van de enorme handel met Turkije. Politici in Nederland en Frankrijk gebruiken angst en onwetendheid bij de burgers over Turkije om op de korte termijn stemmen te winnen."

Het streelt haar ego dat The Financial Times haar met stip op 9 heeft gezet in de top van de machtigste vrouwen in Europa. "Liever zou ik de meest succesrijke vrouw worden genoemd,” zegt Sabanci. "Ik geloof in succes en in de macht van succes. Ik ben iemand die sterk resultaatgericht is."

Al zo'n 20 jaar bekleedt zij nu managementfuncties. Van dichtbij heeft zij kunnen observeren hoe mannen en vrouwen leiding geven. "Van generaliseren hou ik niet. Vast staat wel dat vrouwelijke managers en ondernemers een hoger EQ hebben. Daarom zijn wij beter in teamwork. We hebben meer organisatietalent, meer inlevingsvermogen en we zijn beter in de omgang met mensen. Mijn stijl kenmerkt zich door participatie en teamwork."

links Güler Sabancı boven Sabancı Towers

Picasso

Hoewel haar dagen gevuld zijn met vergaderingen, strategiesessies en conferenties heeft Sabancı toch nog tijd voor haar liefhebberijen. "Ik hou van kunst. Ik sta aan het hoofd van het Sakıp Sabancı-museum dat vorig jaar een Picasso-tentoonstelling had. Privé verzamel ik Seltsjoekse en hedendaagse Turkse kunst. En ik hou ervan om naar concerten te gaan."

Duizenden jaren geleden begonnen boeren ten zuiden van de Kaukasus en in OostTurkije wijn te maken. Desondanks is Turkije er nooit in geslaagd om wijnen van wereldklasse te produceren. "Dat heeft niets te maken met het feit dat wij moslims zijn," zegt Sabancı fel, "maar alles met het verstikkende overheidsmonopolie op wijnproductie.” "Elf jaar geleden begon ik in Thracië met mijn eigen wijn, Gülor. Het staatsbedrijf Tekel wordt eindelijk geprivatiseerd. In de toekomst moeten wij in staat zijn wijnen te produceren die kunnen concurreren met de beste van de wereld. We hebben een zonnig klimaat en goede grond, dus waarom niet?"

‘Vast staat wel dat vrouwelijke managers en ondernemers een hoger EQ hebben. Daarom zijn wij beter in teamwork.‘