Serie - In het voetspoor van de prachtlievende: De schaduw van de Sultan

De schaduw van de sultan

In de tweede aflevering van de serie over zijn reis in het voetspoor van sultan Süleyman (1520-1566) voert journalist Henk Boom ons mee naar Bosnië-Herzegovina. De sultan was daar nooit maar zijn schaduw is er nog steeds zichtbaar.

DOOR HEnK boom

‘k anuni sultan Süleyman is, voor zover we weten, nooit in Bosnië-Herzegovina geweest. Toch zijn hier zijn sporen het meest zichtbaar. Sinds dit deel van de Balkan in 1463 werd veroverd door het leger van sultan Mehmed II, bijgenaamd de veroveraar, (een titel die hij overhield aan de inname van Constantinopel in 1453) is Bosnië-Herzegovina het Balkanland met de meeste moslims. In die vroege tijd werden twee moskeeën gebouwd die voorbestemd leken te zijn voor een nominatie op de wereldmonumentenlijst van de UNESCO. Jammer alleen dat Servische en Kroatische nationalisten in Bosnië-Herzegovina in de jaren 1992-1995 het islamitisch verleden radicaal en op gewelddadige wijze probeerden uit te wissen. Dat lukte in Foça, een stadje dat nu in de Republiek Srpska ligt, het zelfstandige Servische deel van Bosnië-Herzegovina. Ooit lag Foça aan de handelsroute van Ragusa (Dubrovnik) naar Sofia en Constantinopel. De markt had regionale faam dankzij de veelheid aan producten die er te koop werd aangeboden. Rond 1550 werd hier de Aladza-moskee gebouwd. Volgens kenners was het de mooiste moskee van de Balkan uitgevoerd in de zogenoemde decoratieve stijl van de vier bloemmotieven: de tulp, de hyacint, de wilde roos en de kardamon., maar als ik op een terras met bierdrinkende Serviërs vraag waar ik de restanten van die moskee kan vinden, word ik aangekeken of ik een spion van de profeet ben. Ik moet het doen met de berichten over de moskee die na de vuile oorlog in omloop werden gebracht. Dan blijkt dat het gebouw in mei 1992 door het leger van de toenmalige Servische president Milosevic werd opgeblazen. Bulldozers maakten een einde aan de begraafplaats. Op het geëgaliseerde terrein kwam een busstation. De naam van de stad werd onmiddellijk na deze etnische schoonmaakactie veranderd van Foça in Srbinje, hetgeen zoveel wil zeggen als ‘gezuiverd’.

DAAgs NA MijN bezoek aan Foça rijd ik langs de rivier de Drina naar Višegrad. De Drina is daar zo breed dat grootvizier Sokollu Mehmed Pasha, die uit Bosnië kwam, een opdracht gaf aan Mimar Sinan, de hofarchitect van Süleyman. Hij moest een brug bouwen op de verbindingsroute tussen Bosnië en Servië en andere delen van het Osmaanse imperium. In zijn fascinerende roman De brug over de Drina voert Nobelprijswinnaar Ivo Andrić mij mee naar de lange, veelbewogen geschiedenis van deze 179 meter lange stenen brug, ‘een zeldzame structuur van unieke schoonheid zoals vele rijkere en drukkere steden niet bezitten.’Als ik op een zomerse namiddag over de brug loop, ben ik vrijwel alleen. Geen minaret te zien. Wel torens van een orthodoxe kerk, een teken dat de Serviërs ook hier de dienst uitmaken. Op de door Andrić zo uitvoerig beschreven kapia, de uitbouw op het midden van de brug, heerst absolute stilte. Het is een schril contrast met de dramatische momenten uit het verleden. Toen werden op die plek voorbijgangers onthoofd. Een wanhopige bruid sprong vanaf de kapia

in het water om haar huwelijk met de door haar vader uitgezochte bruidegom te voorkomen, en de tweeling Stoja en Ostaja werd levend in dit deel van de brug ingemetseld om rampen en tegenspoed af te weren. In de jaren van Mladic en Karadzic werden op de kapia tientallen moslims gemarteld en daarna onder gejuich van Servische nationalisten in de rivier gedumpt. Ach, als de kapia kon spreken…

Een paar dagen later sta ik, niet ver van de Adriatische Zee, onder de befaamde brug van Mostar. Het origineel werd in 1566 gebouwd als een gedenkteken voor de in dat jaar overleden sultan Süleyman. Stari most werd de brug genoemd, hetgeen ‘oude brug’ betekent. Degenen die bij de stevig gebouwde torens aan weerszijden belast waren met de bewaking kende men als mostari. Het verhaal wil dat sultan Süleyman architect Hajruddin had gewaarschuwd dat hij zou worden onthoofd als de brug na het verwijderen van de houten peilers in elkaar zou zakken. Hajruddin vertrouwde zijn eigen capaciteiten niet en begon op voorhand al zijn graf te delven op de dag dat de peilers werden weggehaald. De brug bleef overeind.

Op 9 november 1993 zakte hij echter alsnog in elkaar, maar niet omdat Hajruddin een constructiefout had gemaakt. Het was gericht Kroatisch mortiervuur dat een einde maakte aan dit symbool van multi-etnische tolerantie. De Kroatische schrijfster Slavenka Drakulic verwoordde het verlies van de brug in een artikel in het weekblad The Observer: ‘Waarom voelen we meer pijn als we naar de vernielde brug

De naar Süleyman genoemde brug in Mostar.

De ingang van Baščaršija, de oostelijke wijk van Sarajevo. De Husrev-beg al-ghazi moskee in Sarajevo.

kijken dan bij het beeld van opgeofferde mensen? Misschien omdat we onze eigen sterfelijkheid weerspiegeld zien in het ingestorte bouwsel.’ De brug is intussen herbouwd met UNESCO-geld. Het enige originele stukje van de het architectonische hoogstandje uit 1566 ligt in het grasperk vóór het museum. Aan de Kroatische kant. Dat wel.

iN sArAjEVo, de hoofdstad van Bosnië-Herzegovina, en wel in Baščaršija, het meest oostelijke deel van de stad, lijkt het of de schaduw van God op aarde, zoals Süleyman in zijn tijd werd genoemd, elk moment een hoek om kan komen. In het midden van die wijk, die gedomineerd wordt door toeristen en gelovigen, bezoek ik de belangrijkste moskee van Sarajevo, genoemd naar Husrev-beg al-ghazi, de schoonzoon van sultan Beyazid II. Tijdens het sultanaat van Süleyman was hij de pasha of emir van Bosnië-Herzegovina. Volgens de legende gaf Süleyman op een goede dag opdracht aan Husrev-beg al-ghazi om twee moskeeën te bouwen: ‘Eén voor jou en één voor mij.’ Toen die opdracht na enkele jaren vervuld was en het nieuws daarover met een snelkoerier naar Constantinopel was overgebracht, kwam er prompt een antwoord van de sultan. Die had intussen al lang gehoord dat één moskee een stuk groter was dan de ander. De sultan vermoedde een list. Zijn antwoord had daarom een cryptisch karakter: ‘De moskee die je voor jezelf hebt gebouwd, zal de mijne zijn terwijl de moskee die je voor mij hebt gebouwd de jouwe zal zijn.’

Dat pakte verkeerd uit. In al zijn bescheidenheid en loyaliteit had de emir de kleinste moskee voor zichzelf uitgekozen. Hij kon niet anders dan het bevel van de sultan opvolgen zodat de grootste moskee zijn deel werd en naar hem werd genoemd.

OVER dE AUTEUR

Henk boom (1945) deelt zichzelf als buitenlands correspondent in bij de romantici die met nimmer aflatende nieuwsgierigheid de grenzen van de geschiedenis overschrijden. Dat bracht hem naar verre oorden als Mexico, Suriname, en Brazilië. Over die reizen schreef hij in het Financieel Dagblad, het Algemeen Dagblad, Trouw, Elsevier en de regionale bladen van de gemeenschappelijke pers Dienst (gpD). Een aantal van die reiskronieken werden gebundeld in het boek De grens (uitgeverij Elbertinck). Sinds 1987 is Boom werkzaam als buitenlands correspondent met als standplaats Madrid, voor o.a. het Financieele Dagblad, Bnr-radio, radio 2, het Historisch nieuwsblad en De Tijd in België. Van zijn hand verschenen eerder een boek over de staatsgreep in Suriname en een reisboek over Mexico. Vrij recent werd zijn boek 1506 gepubliceerd waarvoor hij in de huid kroop van een Brusselse kroniekschrijver die 500 jaar geleden door Europa reisde. Dat boek is intussen vertaald in het Spaans. Volgend jaar zal zijn boek verschijnen over Kanuni sultan Süleyman (de Wetgever) of Süleyman de Prachtlievende en diens verrichtingen in Europa.

neeM een abOnneMenT OP TUlPIa

Nederlands / Turks business- & cultuurmagazine • wintereditie 2007 / 2008 • € 4,95

Nederlands / Turks business- & cultuurmagazine • Jaargang 3 / Nr. 7 • Voorjaar 2008 • € 4,95

Nederlands / Turks business- & cultuurmagazine • juni / september 2007 • € 4,95 Twee wereldeN ééN blad Twee werelden één blad

einde secularisme in zicht?

Twee wereldeN ééN blad

Joost lagendijk

Columns • Boeken • Business • Agenda Zomer editie Ontdek een wereld in Turkije Máxima’s onvergetelijke bezoek Unieke pelgrimage naar Spanje Hoe de koningin de tulp terugbracht Proef wijn met Mezopotamya de tweede natuur van Iris TravelColumns • Boeken • Politiek • Agenda Handel nederland en Turkije in de lift Istanbul motor Turkse economie westerse vrees voor Turkije onnodig ‘s werelds diepste zeetunnel onder de bosporus Economische missie Turkije warm ontvangen wondervrouw aYSel erbUdaK en zijn Turkse bruid God leeft in Oudenbosch Special: drOOmhUiS Vastgoed in Turkije Tips en valkuilenTURKS BLAUW TWEE WERELDEN ÉÉN BLAD ZORGTOERISME Goedkope ogen, tanden, zelfs heupen voor de hond. Ook voor innerlijke verrijking De politie wil een afspiegeling zijn van de samenleving, maar migranten laten zich niet massaal in het blauw hijsen. Past deze pet ons allemaal? Nieuwe elite Twee werelden één blad de opmars vaN migraNteN iN NederlaNd Plus: hoe doen Turken het in Duitsland, Belgie en Australië? themaNummer

YES, WE CAN Slagerijen voorbij. We raken steeds vaker gespecialiseerd.

Jaargang 3 • nr 9 JAARGANG 3 ZOMER 2008 • € 4,95herfst 2008 • € 4,95

ATILAY USLU Interview met de man achter touroperator Corendon

Steeds meer nieuwe Nederlanders klimmen hoger op de maatschappelijke ladder. Hoe hebben ze de hegemonie van 'de blanke man' kunnen doorbreken?

Jessica Lutz (Delft, 1962) verhuisde na haar studie Turkse Talen en Culturen in 1989 naar Istanbul. Na een kort dienstverband op het Nederlandse consulaat-generaal aldaar, koos ze in 1991 voor de journalistiek. Ze werkte als correspondent voor Elsevier, de GPD en US News and World Report, als radiocorrespondent voor NCRV, KRO, Veronica, BRT, BBC en CBS en is sinds 2003 werkzaam voor het NOS-Journaal. Van haar hand verscheen eerder in 2002 De gouden appel – Turkije tussen oost en west. Dit is deel 6 in de reeks van NOS-correspondenten over hun stad.

www.conserve.nl

Istanbul zindert. Het kan je dronken maken. De stad is mysterieus, vol kruidige geuren, verkeerslawaai en straatventers met galmende stemmen, met een horizon van koepels en minaretten die eeuwenlang niet veranderd is. Het is een stad van sultans en sloebers. Oosters. Tenminste als je uit het westen komt. Voor de reizigers uit het oosten is Istanbul de eerste stad van het westen, een verademing vol verleidingen en vrijheden. Istanbul is oud, met zijn nauwe, slingerende, volgepakte straatjes. Met zijn bedelaars en sjofele kindertjes die aan het werk gezet worden. Maar Istanbul is ook modern met gezellige cafeetjes en wolkenkrabbers, glanzend in de gouden zon. Met bonzende danspaleizen waar de bevoorrechte jeugd zich in het zweet kronkelt op house of op hip hop of wat de laatste trend ook is. Istanbul is een gigantische, almaar uitdijende stad, een magneet voor gelukszoekers en avonturiers. Achter ieder gezicht schuilt een verhaal. Auteur Jessica Lutz vertelt in dit boek de verhalen die zij opgetekend heeft. Het gaat over de mensen, want die vormen het kloppend hart van haar geliefde stad.

Lutz-IstanbulCorr.indd 1 Lutz Jessica

Gezichten van Istanbul

tussen twee continenten Verhalen over een stad

Uitgeverij Conserve Jessica Lutz

Gezichten Verhalen Uitgeverij Conserve van van over een stad tussen Istanbul Istanbul twee continenten

31-03-2008 15:05:33

neem een abonnement op TUlPIa en ontvang gratis de recente uitgave De Droom van Osman van Caroline Finkel ter waarde van € 49.90 of Gezichten van Istanbul van Jessica lutz ter waarde van € 17 of flessen wijn van Mezopotamya wijnen.

Voor meer geschenken zie www.tulpia.nl

STUdenTen lezen TUlPIa nóG VOOrdelIGer

ja, ik neem een abonnement op Tulpia en kies voor een van de onderstaande geschenken:

 4 nummers voor €19,80 (Kies een fles wijn van Mezopotamya) | Studenten €15

 6 nummers voor €29,70 (Ontvang het boek ‘Gezichten van Istanbul’, door J. Lutz (t.w.v. €17,-) | Studenten €20

 10 nummers voor €49,50 (Ontvang het boek ‘Droom van Osman’, door C. Finkel (t.w.v. €49.90 of twee flessen wijn naar keuze) | Studenten €35

 12 nummers voor de prijs van 10 nummers: €49,50

Naam

Adres

postcode + plaats

rekeningnummer

Hierbij machtig ik Tulpia om het bovenstaande bedrag eenmalig van mijn rekening af te schrijven. Stuur uw gegevens naar:

Postbus 56822 1040 aV aMSTerdaM

Per e-mail naar: abonnementen@tulpia.nl