"Help, ik word ouder!"

"Help,ik wordouder!"

Mensen met een verstandelijke beperking worden steeds ouder. En dat is heel mooi! Bij Talant is inmiddels méér dan de helft van de cliënten 50 jaar of ouder. En dat aantal zal de komende jaren alleen maar toenemen. Alleen hoe kan dat? Wat betekent dit voor de zorg en begeleiding? En welke stappen neemt Talant? Op deze vragen geven regieverpleegkundige Wendy Oord en arts Maaike Boersma graag antwoord.

Waarom worden mensen met een verstandelijke beperking steeds ouder? Binnen de gehandicaptenzorg is er een enorme toename van ouder wordende cliënten. Ook bij Talant is méér dan de helft van de cliënten aan het verouderen. Dit komt aan de ene kant door de verbeterde medische zorg van de afgelopen decennia. Hierdoor is de levensverwachting toegenomen. Daarnaast zien we dat er, net als bij de reguliere bevolking, sprake is van een kleine geboortegolf na de Tweede Wereldoorlog tussen 1965 en 1970.

Maaike Boersma: “Mensen met een verstandelijke beperking krijgen meer en veel eerder problemen met hun gezondheid. Cliënten met een matige verstandelijke beperking hebben al vanaf een leeftijd van 50 jaar een hogere kans op ouderdomsverschijnselen. Bij cliënten met het syndroom van Down en cliënten met een (zeer) ernstige verstandelijke beperking begint het verouderingsproces nog eerder, namelijk al rond de 40 jaar.”

Veelvoorkomende ouderdomsverschijnselen De veroudering bij mensen met een verstandelijke beperking begint dus eerder en gaat daarnaast ook sneller dan bij ‘reguliere’ ouderen. Er ontstaat daardoor een andere zorgbehoefte, want chronische klachten en ouderdomsziekten treden steeds meer op de voorgrond.

Maaike: “Ouderdomsverschijnselen zijn bijvoorbeeld slechter horen of slapen, een trager werkende schildklier en vitaminetekorten. Ook kunnen veranderingen ontstaan in het tijdsbesef, de oriëntatie in de ruimte, motoriek, persoonlijke verzorging, interesses, emoties, spraak en slikken. Verder speelt dementie een grote rol: maar liefst driekwart van de mensen met downsyndroom krijgt dementie.” Wat doet Talant met deze veranderende zorgbehoefte? Kennis over deze groeiende groep ouderen is er in Nederland nog weinig. En voor de gevolgen voor deze groep is alleen nog beperkt aandacht in een aantal theoretische onderzoeken. Bij Talant proberen we daar verandering in te brengen met praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek. Waarbij die praktische invulling ervan hoog op de agenda staat. Maaike: “Het uitgangspunt is een goed en zinvol leven, waarbij omgeving, zorg en ondersteuning aansluiten bij de veranderende behoeften en mogelijkheden van de cliënt. Dit betekent concreet dat we tijdig de ouderdomsverschijnselen willen leren herkennen, goede medische zorg leveren en de inrichting van de woonzorglocatie aanpassen om bijvoorbeeld vallen zoveel mogelijk te voorkomen.”

Goed opletten! Wendy Oord: “Het verouderingsproces begint bij ieder mens op een ander moment, het is daarom zinvol om bij elke cliënt alert te zijn op veroudering. Door vroeg te signaleren en te luisteren naar de veranderde behoeften en wensen kunnen we de begeleiding en zorg aanpassen. Hoe ernstiger de verstandelijke beperking is, hoe lastiger de achteruitgang is vast te stellen. Talant heeft daarom de Talant screening downsyndroom opgezet om de veroudering goed te kunnen volgen. Ook doet Talant samen met andere zorg- en onderwijsinstellingen onderzoek naar dementie bij mensen met zeer ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen.”

‘Tel 20 jaar bij de leeftijd op’ Niet alleen de onderzoekers, begeleiding en artsen spelen een rol bij het opmerken van ouderdom. Ook als familie is het goed om op te letten welke veranderingen er spelen. Wendy: “Een richtlijn is dat je gemiddeld 20 jaar bij de kalenderleeftijd optelt. Dan kom je op de lichamelijke leeftijd. Dus iemand van 50 jaar is eigenlijk lichamelijk 70 jaar en dan weet je dat vergeetachtigheid kan optreden. En dan weet je ook dat je aan de bel moet trekken als die vergeetachtigheid erger is dan je zou verwachten.”

"Een richtlijn is dat je gemiddeld 20 jaar bij de kalenderleeftijd optelt"

Medische zorg in de vertrouwde omgeving Wendy: “Sinds kort zetten we regieverpleegkundigen in bij Talant, waarvan ik er één ben. Als regieverpleegkundige ondersteun ik alle cliënten en begeleiders van verschillende locaties van Talant. Ik zorg voor een goede verbinding met huisartsen, het ziekenhuis en de (interne) behandelaren. Zo komt er aandacht voor het totaalbeeld van de cliënt. Dit totaalbeeld zorgt voor de juiste begeleiding én medische zorg. Het kan bovendien onnodige situaties voorkomen, zoals opnames in het ziekenhuis. Ook ben ik als regieverpleegkundige op de hoogte van geschikte hulpmiddelen, zodat iemand daarmee bijvoorbeeld langer thuis kan blijven wonen.”

Deze medische zorg in de vertrouwde omgeving brengt rust. Wendy: "Soms is het bezoek aan de huisarts eng, geeft de wachtkamer extra prikkels of is het vervoer lastig. Door verpleegkundige ondersteuning in de eigen omgeving hoeft een cliënt misschien niet naar de huisarts en wordt een handeling zoals oren uitspuiten prettiger. Daarnaast zijn de begeleiders minder tijd kwijt aan het bezoeken van de huisarts, omdat het door de eigen verpleegkundige opgelost is. Omdat ik het aanspreekpunt ben voor behandelaren en (huis)artsen weten zij ook goed wat er speelt en ervaren minder werkdruk. Want kleine medische handelingen, zoals het ontstoppen van een katheder of een oorcontrole gebeurt dan al op de locatie zelf.”

Vallen voorkomen Een verstandelijke beperking op zichzelf is al een risicofactor voor vallen. Bij veroudering spelen daarnaast de algemene kenmerken zoals de lichamelijke achteruitgang, psychische veroudering en balansproblemen een rol. Een logisch gevolg is dat er meer risico op vallen ontstaat.

Maaike: “Niet elke valpartij is te voorkomen, maar we doen er alles aan om medewerkers te ondersteunen bij het opsporen van valrisico’s. En bij het kiezen van passende vervolgacties. Het behandelteam en de gedragskundigen helpen hierbij. Daarnaast zijn er tegenwoordig gelukkig op het gebied van vallen allerlei hulpmiddelen in te zetten. Zoals een heupairbag, antislipvloeren en een sta-opstoel. En soms helpt zoiets simpels als een opgeruimd huis en goede verlichting al een heleboel.”

Samen doen wat wél kan Door goed te blijven overleggen met elkaar als team, familie en cliënten doen we wat wél kan. Samen zien we op die manier wat er nodig is en gebruiken we elkaars kennis. Want soms is het behouden van wat iemand heeft voldoende, maar komen daar kleine aanpassingen op. Zoals een middagdutje, een korter durende dagbesteding en een antislipvloer.

Maaike: “Het feit blijft dat de kans op ziekenhuisopnames en overlijden groter wordt en de complexiteit van de zorg zal toenemen. Maar met het praktijkonderzoek voor vroegsignalering, de inzet van de regieverpleegkundigen en aanpassingen in de woningen kunnen we goede zorg blijven bieden aan deze groeiende ouder wordende doelgroep.”