TVEIR FYRIR FYRIREINN EINN
Tveir fyrir einn - Fullvinnsla aukaafurða og líftækni í sjávarklasanum 2013 © Íslenski sjávarklasinn 2013 ISBN 978-9935-9083-5-3 Höfundar: Bjarki Vigfússon Gunnar Sandholt Haukur Már Gestsson Þór Sigfússon
Nóvember 2013
TVEIR FYRIR FYRIREINN EINN Fullvinnsla aukaafurða og líftækni í sjávarklasanum 2013 Vísir bækl._íslenskur 6.7.2006 8:54 Page 1
ORBJÖRN
Formáli Í skjóli hins hefðbundna sjávarútvegs á Íslandi
náttúran setur hefðbundnum sjávarútvegi heldur geta
fjárfestingarsjóði og betri tengingar sjávarútvegs og
Þór Sigfússon Framkvæmdastjóri Íslenska sjávarklasans
4
Efnisyfirlit Inngangur
1. Hvað er fullvinnsla aukaafurða og líftækni? Nýting og fullvinnsla aukaafurða
2. Virðiskeðja og virðispýramíði sjávarafurða Virðiskeðja sjávarafurða
3. Veiðar, vinnsla og nýting hráefna
í íslenskum sjávarútvegi – þróun síðustu 20 ára
4. Aukahráefni og nýtingarmöguleikar þess
5. Fyrirtæki í fullvinnslu aukaafurða og
líftækniiðnaði tengdum sjávarútvegi
6 6 7
9 10
13 15
23 23 28 30
Inngangur að kortleggja og ná utan um fullvinnslu aukaafurða
1. Hvað er fullvinnsla aukaafurða og líftækni? Virðishámörkun aflans er aðalatriðið Sjávarútvegurinn býr við náttúrulegar takmarkanir Skýrslan í heild sinni er svo vettvangur til þess að lýsa einum mest spennandi og ört vaxandi sprota sjávarklasans á Íslandi og þeim tækifærum sem þar búa.
Við lestur skýrslunnar verður hins vegar ljóst að
það vitnar efni þessara skýrslu. Fáir efast þannig um að skapa megi mikil verðmæti með því að nýta betur það hráefni sem ratar í veiðarfærin ár hvert, þannig mikilvæg, mikilvægara er hins vegar að reyna hámarkar hlutfall þeirra afurða sem fara í dýrustu
en nýtingarhlutfallið getur verið misjafnt milli tegunda
Nýting og fullvinnsla aukaafurða
er enn fremur takmarkað við fullvinnslu aukaafurða og
ein leið af mörgum sem útgerðin og aðrir sem vinna
7
Aukahráefni:
Líftækni og lífvirk efni Líftækniafurðir:
8
2. Virðiskeðja og virðispýramíði sjávarafurða 2.1 Virðiskeðja sjávarafurða
Tilgangur þessarar samantektar er að varpa ljósi á stöðu fullvinnslu aukaafurða og líftækni henni tengdri á Íslandi. Því er virðiskeðjan hér lögð fram á þann hátt að fremsta tilætlun hennar sé að hámarka það verðmæti sem skapa má úr auðlindum hafsins. Þannig er ekki tekin afstaða til þess hvers kyns afurðir skapa þetta verðmæti, né úr hvaða hlutum hráefnisins það er skapað. Markmið virðiskeðjunnar er einfaldlega að hámarka hagnýtingu auðlinda hafsins.
Competative Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance:
Hvernig athöfnum virðiskeðjunnar er háttað ákvarðar kostnað
Mynd 1: Virðiskeðja Porters
Mannau sstjórnun
leg
Tækni
Fram
STO STARFSEMI
Innvi ir fyrirtækis
Innkaup
Afur astjórnun
KJARNASTARFSEMI
9
Sala og marka ssetning
jónusta
leg
Rekstur
Fram
A fangastjórnun
Virðiskeðja sjávarafurða á Íslandi
Frumvinnsla
Virðiskeðja sjávarafurða á Íslandi sýnir röð athafna sem
Hefðbundin fiskvinnsla
Mynd 2: Virðiskeðja sjávarafurða á Íslandi Tæknilausnir • Sala og marka ssetning • Flutningar og dreifing
Öflun hráefnis
Vinnsla FRUMVINNSLA
• Hráefni
HEF BUNDIN FISKVINNSLA
FISKVEI AR
• Fó ur • Matvæli (flök o. .h.)
ÚTFLUTNINGSVER MÆTI
ÓHEF BUNDIN VINNSLA
FISKELDI
• Líftækniafur ir • Heilsufæ i • Markfæ i • Fæ ubótarefni • Snyrtivörur • Lyf og lækningavörur
Menntun og ekking • Fjárfesting • Rannsóknir og róun
10
Óhefðbundin fiskvinnsla sjávarútvegi á Íslandi en annars konar óhefðbundinni
1. Hráefni sem aðrir aðilar koma til með að vinna afurðir úr áður en
afurðir og hugtökin aukahráefni og aukaafurð að verða
undir óhefðbundna framleiðslu á Íslandi eru heilsu- og
2. Dýrafóður
2.2 Virðispýramíði sjávarafurða 3. Matvæli
11
6. Snyrtivörur
4. Fæðubótarefni
7. Lyf og lækningavörur
5. Heilsu- og markfæði
Mynd 3: Virðispýramíði sjávarafurða Lyf
Vir i
Snyrtivörur Heilsu- og markfæ i Fæ ubótarefni Matvæli D rafó ur Hráefni Magn
12
3. Veiðar, vinnsla og nýting hráefna í íslenskum sjávarútvegi – þróun síðustu 20 ára
Bætt aflanýting
Íslenska sjávarklasans á nýtingarhlutföllum
Mynd 4: Vinnsluráðstöfun aukaafurða 1992-2012 tonn með tilliti til nýtingar aukahráefnis sem fellur til við hina hefðbundu
aflans til að viðhalda
og öll vinnubrögð við
13
Mynd 6: Vinnsluráðstöfun afskurðar 2012 7% Landfrysting Bræ sla
Velta fyrirtækja í fullvinnslu aukaafurða og líftækni
Sjófryst Ísfiskur
87%
Íslenska sjávarklasans
aukaafurðanýtingu kunna að vera að einhverju leyti
nauðsynlegt til að ná árangri á erlendum mörkuðum
Mynd 5: Vinnsluráðstöfun afskurðar 2000-2012 tonn
40.000 35.000 30.000
Ísfiskur
25.000
Hersla
20.000
Sjófryst
15.000
Bræ sla
10.000
Landfrysting
5.000
Afskur ur 12
20
10 11 20
20
08 09
14
20
20
06 07 20
20
04 05 20
20
02 03 20
20
20
20
00 01
0
4. Aukahráefni og nýtingarmöguleikar þess 4.1 Aukahráefni og aukaafurðir Afskurður
Haus Þurrkun
og koma með að landi allan afskurð sem fellur til við Nýtingarmöguleikar afskurðar eru meðal annars
Bein / Hryggur
Mynd 7: Útflutningur á þurrkuðum þorskhausum tonn 16.000
9.000
14.000
8.000 7.000
12.000
6.000
10.000
5.000
8.000
4.000
6.000
3.000
4.000
2.000
2.000
1.000 0
Magn (tonn)
Ver mæti á föstu ver lagi (m. kr.)
15
12 20
11 20
10 20
09 20
08 20
07 20
06 20
05 20
04 20
03 20
02 20
01 20
20
00
0
undanfarin ár og áratugi og nauðsynlegt að vinna að
Augu
Hrogn
alla grálúðuhausa á land en góð verð fást alla jafna fyrir
aftur skylt að hirða og koma með að landi að lágmarki
Lifur Gellur og kinnar
Mynd 8: Útflutningur á hrognum
Mynd 9: Vinnsluráðstöfun hrogna 2012
tonn 16.000
40.000
14.000 30.000
12.000
1%
5% 10%
Landfrysting
10.000 20.000
Söltun
8.000
48%
6.000 10.000
4.000 2.000
0
Magn (tonn)
12 20
11 20
10 20
09 20
08 20
20
07
0
Ver mæti á föstu ver lagi (m. kr.)
36%
Innanlandsneysla Sjófrysting Ísa í flug
Skel og klær
Roð
Slóg
Mynd 11: Vinnsluráðstöfun lifrar 2012
Mynd 10: Útflutningur á niðursoðinni þorsklifur tonn
4%
2.500
4.000
2.000
3.000
Landfrysting
1.500
2.000
1.000
1.000
52%
500 0
Magn (tonn)
12 20
11 20
10 20
09 20
08 20
20
07
0
Ver mæti á föstu ver lagi (m.kr.)
17
44%
Bræ sla Ni ursu a
Magi, milta og skúflangar
Sundmagi
Svil Þarmar og bris
Mynd 12: Ýmsar vörur úr aukaafurðum þorsks
urrka ir hausar og bein
Mjöl
Ni urso in lifur
Fiskiro n tt í fataframlei slu og framlei slu lækningaog heilsuvara
Kavíar og a rar afur ir úr hrognum
Fiskiso til matarger ar og
brag efni
Snytivörur og lyf sem unnin eru me ensímum úr innyflum fisksins
Vörur úr fiskiolíu, t.d. l si
18
Handa- og fótaábur ur me Omega-3 fitus rum
Vinnsluvatn Codland Codland er samstarfsverkefni nokkurra
fullvinnsluverksmiðjur sem báðar munu fást við
4.2 Líftækniafurðir
til að brjóta niður slógið og er sú framleiðsla
Amínósýrur
Nýtingarmöguleikar:
Bragðefni Bragðefni eru afar fjölbreytt efni sem eðli málsins
Möguleikar með framleiðslu náttúrulegra bragðefna
skref krefst oftast mikils fjármagns og rannsóknarNýtingarmöguleikar:
Ensím
19
Gelatín allt að 105-1017 með miklum afköstum og eru einstaklega skilvirk enda
Nýtingarmöguleikar:
Nýtingarmöguleikar:
Glúkósamín
Fosfólípíð
Nýtingarmöguleikar:
Kalsíum Nýtingarmöguleikar:
Nýtingarmöguleikar:
20
Sigurjón Arason margan hátt verið helsti frumkvöðull og
Kítosan og kítín
-(1-
förnum áratugum skýrist meðal annars af kunnáttu og seiglu rannsóknafólks
Nýtingarmöguleikar:
staka viðurkenningu samstarfsvettvangs
Sigurjón hefur haft forystu um ýmsar
meðal annars á vettvangi Háskóla Íslands
Kollagen
eicosapentaenoic acid docosahexaenoic acid
Nýtingarmöguleikar:
Olíur Nýtingarmöguleikar:
21
Prótein
Nýtingarmöguleikar:
Nýtingarmöguleikar:
Vítamín og bætiefni
22
5. Fyrirtæki í fullvinnslu aukaafurða og líftækniiðnaði tengdum sjávarútvegi Codland Afurðir: Mjöl og lýsi verður unnið úr slógi með nýrri
Staðsetning:
5.1 Þekkingarfyrirtæki í nýsköpun, líftækni, hönnun og fleira
Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
ArcTract Afurðir: fullvinnsluverksmiðjur sem allar munu fást við fullvinnslu
Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Collagen Afurðir: Staðsetning: Atlantic Leather (Sjávarleður)
Starfrækt síðan:
Afurðir:
Fjöldi starfsfólks:
Staðsetning:
mun koma til með að framleiða kollagen á Íslandi úr
Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Genís Afurðir: vegar bólgueyðandi lyf til inntöku og hins vegar
23
Green in Blue Afurðir: Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks: 7
Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Lyf úr hafinu
» » »
Mosadýr sem kallast Bugula neritina framleiðir efni sem verið
» » » » »
Sjávarsniglar sem framleiða eitur með verkjastillandi eiginleika
»
24
Staðsetning: Sauðárkrókur Starfrækt síðan: Grýta Afurðir: annars unnin úr afskurði og beinum sem falla til við
Staðsetning: Starfrækt síðan:
Kerecis
Fjöldi starfsfólks:
Afurðir: Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Iceprotein Afurðir:
eru úr roði og notaðar til meðhöndlunar á skaðaðri
Mynd 13: Kortlagning líftækni- þekkingar og nýsköpunarfyrirtækja
Kerecis ArcTract Primex Genís BioPol Iceprotein
LÍFTÆKNI-, EKKINGAROG N SKÖPUNARFYRIRTÆKI TaraMar Chemobacter Lipid
ZymeTech L si Stofnfiskur Matís
MPF NorthTaste Codland
25
MPF Ísland Afurðir:
Staðsetning: Lipid Pharmaceuticals
Starfrækt síðan:
Afurðir: Staðsetning:
með einkaleyfisvarinni aðferð úr afskurði og
Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Norður Afurðir: Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks: Lýsi Afurðir:
NorðurÍs (NorðurBragð) Afurðir:
Staðsetning: Staðsetning: Starfrækt síðan:
Starfrækt síðan:
Fjöldi starfsfólks:
Fjöldi starfsfólks:
Primex
Fjöldi starfsfólks:
Afurðir:
sá fyrsti leit dagsins ljós árið 2001 og hafa verið sýndir á stórum og nafntoguðum listasöfnum beggja vegna Staðsetning:
Zymetech (Ensímtækni)
Starfrækt síðan:
Afurðir:
Fjöldi starfsfólks: 15
Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Uggi Lights Afurð: starfseminni samhliða framleiðslu og markaðssetningu Staðsetning: Starfrækt síðan:
27
5.2 Þurrkun hausa og hryggja, fóðurframleiðsla og fleira Félagsbúið Miðhrauni Afurðir:
Staðsetning: Starfrækt síðan:
Klofningur
Fjöldi starfsfólks:
Afurðir: Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks: Langa Afurðir:
Flúðafiskur Afurðir:
Staðsetning:
Staðsetning:
Starfrækt síðan:
Starfrækt síðan:
Fjöldi starfsfólks:
Fjöldi starfsfólks: Frostfiskur (Klumba) Afurðir: Staðsetning: Laugafiskur Afurðir: Þurrkun hausa og hryggja sem falla til við
Haustak Afurðir:
Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
28
Nesfiskur
Fjöldi starfsfólks:
Afurðir:
Útgerðarfélag Akureyringa (áður hluti af Laugafiski)
Staðsetning:
Afurðir: Þurrkun hausa og hryggja sem falla til við
Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Staðsetning:
Norlandia
Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Afurðir: Staðsetning: Skinnfiskur Afurðir:
Staðsetning: Starfrækt síðan:
Mynd 14: Kortlagning fyrirtækja í þurrkun aukaafurða
Klofningur
Norlandia Útger afélag Akureyringa
Haustak Klumba
URRKUN AUKAAFUR A
Félagsbúi Mi hraun Laugafiskur Skinnfiskur Nesfiskur
Green in Blue IceGroup
Haustak
L si Langa
29
5.3 Niðursuða lifur, vinnsla hrogna og önnur sambærileg framleiðsla
JS Seafood
Ajtel-Iceland
Staðsetning:
Afurðir:
Afurðir:
Starfrækt síðan:
Staðsetning:
Fjöldi starfsfólks:
Starfrækt síðan:
Akraborg Afurðir: Royal Iceland Afurðir:
Staðsetning: Starfrækt síðan:
Staðsetning:
Fjöldi starfsfólks:
Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
niðursoðin svil og heitreykt loðna einnig framleiddar
Frosti (Hraðfrystihúsið Gunnvör)
Vignir G. Jónsson
Afurðir:
Afurðir:
Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
30
Ægir sjávarfang Afurðir: Staðsetning: Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Mynd 15: Kortlagning fyrirtækja í niðursuðu á lifur og vinnslu á hrognum
JS Seafood
Frosti
LIFRARNI URSU A OG HROGNAVINNSLA Vignir G. Jónsson Akraborg Ajtel-Iceland Royal Iceland Ægir sjávarfang
31
5.4 Önnur líftæknifyrirtæki og rannsóknarstofnanir tengdar líftæknirannsóknum í sjávarklasanum
Stofnfiskur Afurðir:
BioPol Staðsetning:
Starfsemi: Sjávarlíftæknisetur. Rannsóknir á lífríki
Starfrækt síðan: Fjöldi starfsfólks:
Staðsetning: Starfrækt síðan: 2007. Fjöldi starfsfólks: 8.
Matís Starfsemi:
Staðsetning:
Starfrækt síðan: 2007. Fjöldi starfsfólks:
32